แหล่งเรียนรู้ซากดึกดำบรรพ์ไดโนเสาร์เหล่าโพนค้อ

การสารวจไดโนเสารในประเทศไทย

ซากดกดาบรรพของไดโนเสารในเมองไทยไดมการคนพบกนมาเปนเวลานานแลว กระดกไดโนเสารชนแรกพบท

อาเภอภเวยง จงหวดขอนแกน ในป พ.ศ. 2519 โดยนายสธรรม แยมนยม นกธรณวทยา กรมทรพยากรธรณ ขณะสารวจ

แรยเรเนยมในหมวดหนเสาขว (Sao Khua Formation) กระดกดงกลาวไดรบการตรวจสอบจากผเชยวชาญชาวฝรงเศสวา

เปนสวนปลายลางสดของกระดกตนขาของไดโนเสารกนพช ทาใหทราบวามไดโนเสารในประเทศไทยดวย ดงนน ตงแต

การสารวจไดโนเสารในปร เทศไทย

ปพ.ศ. 2523 เปนตนมา จงมงานสารวจซากดกดาบรรพสตวมกระดกสนหลงในประเทศไทยรวมกนระหวางนกธรณวทยา

จากฝายโบราณชววทยา กองธรณวทยา กรมทรพยากรธรณ กบผเชยวชาญชาวฝรงเศส

ผลจากการสารวจแหลงไดโนเสาร ตงแต พ.ศ.2523 จนถงปจจบนพบซากดกดาบรรพกระดกไดโนเสาร และ

รอยเทาของไดโนเสารกระจดกระจายอยทวไปในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศหลายจงหวด ไดแก จงหวด

ขอนแกน อดรธาน สกลนคร นครพนม กาฬสนธ มกดาหาร ชยภม เลย นครราชสมา หนองบวลาภ อบลราชธาน

ยโสธร สระแกว ปราจนบร เพชรบรณ พะเยา และกระบ ในจานวนแหลงทงหมดมแหลงรอยเทา 11 แหลงคอท อาเภอภเวยง

จงหวดขอนแกน อทยานแหงชาตภเกา จงหวดหนองบวลาภ อทยานแหงชาตเขาใหญ จงหวดปราจนบร อาเภอหนองสง

จงหวดมกดาหาร อาเภอนาค อาเภอเมอง จงหวดกาฬสนธ อาเภอดานซาย อาเภอภหลวง อาเภอภกระดง จงหวดเลย

อาแภอทาอเทน จงหวดนครพนม อาเภอหนองบวแดง จงหวดชยภม

กระดกชนแรกทขดพบทอทยานแหงชาต

ภเวยง จงหวดขอนแกน

การสารวจหาซากกระดกไดโนเสาร

ทอาเภอหนองบวแดง จงหวดชยภม

กระดกคอไดโนเสารซอโรพอดทหลมขดคนท 2

อาเภอภเวยง จงหวดขอนแกน

กรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ขดซากกระดกไดโนเสารทภกมขาว

อาเภอสหสขนธ จงหวดกาฬสนธ

กระดกไดโนเสารทหลมขดคนท 9

อาเภอภเวยง จงหวดขอนแกน

แหลงทพบฟอสซลไดโนเสารในประเทศไทย

ไ โ กระดกไดโนเสารทหลมขดคนท 1 อ ภเวยง จ ขอนแกน กร ดกไดโนเสารซอโรพอด หมวดหนนาพองหลมขดคนไดโนเสารเชยงมวน จงหวดพะเยา

แหลงไดโนเสารแหงแรกของภาคเหนอ

กระดกไดโนเสารทหลมขดคนท 1 อ.ภเวยง จ.ขอนแกน

เปนกระดก ของไดโนเสารกนพช ภเวยงโกซอรส สรนธรเน

กระดกไดโนเสารซอโรพอด หมวดหนนาพอง

ยคไทรแอสซกตอนปลาย(210 ลานป) ภกระดง จ.เลย

แหลงรอยตนไดโนเสารทเกาแกทสด ในหมวดหนนาพอง

ยคไทรแอสซกตอนปลาย(210 ลานป) อ.หนองบวแดง จ.เลย

กระดกไดโนเสารภเวยงโกซอรส สรนธรเน ทสมบรณทสด

ยคครเทเชยส อาย 130 ลานป ทภกมขาว จ.กาฬสนธ

แหลงขดคนไดโนเสาร อสานโนซอรส อรรถวภชช

ยคไทรแอสซกตอนปลาย(210 ลานป) อ.หนองบวแดง จ.ชยภม

ตวอยางไขสตวเลอยคลาน จากหนทรายหมวดหนเสาขว

ยคครเทเชยสตอนตน (130 ลานป) อ.เตางอย จ.สกลนคร

แหลงขดคนไดโนเสาร ในหมวดหนภกระดง อ.คามวง จ.กาฬสนธ

แหลงไดโนเสารโคกผาสวม อ.ศรเมองใหม จ.อบลราชธาน

หมวดหนโคกกรวด อาย 100 ลานป

ยคจแรสสกตอนปลายถงครเทเชยสตอนตน (150 ลานป)

แหลงรอยตนไดโนเสาร อ.นาค จ.กาฬสนธ

หมวดหนพระวหาร ยคครเทเชยสตอนตน (140 ลานป)

แหลงรอยตนไดโนเสาร อทยานแหงชาตเขาใหญ

หมวดหนพระวหาร ยคครเทเชยสตอนตน (140 ลานป)

แหลงไดโนเสารซอโรพอด จ.กระบ แหงแรกในภาคใต

หมวดหนคลองมน ยคจแรสสกตอนปลาย (150 ลานป)

แหลงรอยตนไดโนเสาร ทาอเทน จ.นครพนม

หมวดหนโคกกรวด อาย 100 ลานป

กรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ฟ ไ โ ใ ป ไ ไ โ ป ใ

ไดโนเสารชนดตางๆ ทพบในประเทศไทย

DINOSAURS OF THAILAND จากการสารวจฟอสซลไดโนเสารในประเทศไทย พบกระดกไดโนเสารเปนจานวนมากในชนหนทรายทสะสมตว

บนแผนดนมหายคมโซโซอก ชนสวนกระดกทพบ เปนของไดโนเสารชนดตาง ๆ คอ

1. ภเวยงโกซอรส สรนธรเน Phuwiangosaurus sirindhornae2. สยามโมซอรส สธธรน Siamosaurus suteethorni3. สยามโมไทรนนส อสานเอนซส Siamotyrannus isanensis4. คอมพซอกนาธส Compsognathus5. กนรมมส ขอนแกนเอนซส Kinnareemimus khonkaenensis6. ซตตะโกซอรส สตยารกษก Psittacosaurus sattayaraki7. อสานโนซอรส อรรถวภชนช Isanosaurus attavipachi8. สยามโมดอน นมงามม Siamodon nimngami9. ราชสมาซอรส สรนารอ Ratchasimasaurus suranareae

นอกจากนนยงพบฟอสซลของสตวรวมสมยไดโนเสารไดแก หอยนาจดสองฝา (Bivalve) ปลาเลปโดเทส

(Lepidotes) จระเขโกนโอโฟลส (Goniopholis) เตา (Turtle) และปลาฉลามนาจดไฮโบดอนท (Hybodont shark)

1 5

3

2

4

6

กรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

6

อสานดกดาบรรพ

ยคครเทเชยสตอนตน (Early Cretaceous) เมอ 130 ลานปกอน ผนแผนดนอสานมลกษณะภมประเทศเปน

ทราบลมนาใหญ เปนแหลงอาศยของไดโนเสารและสตวดกดาบรรพ ซงเมอตายลงไปกถกตะกอนจากแมนากลบฝง

เกบรกษาเอาไวกลายเปนซากดกดาบรรพ ทาใหเราคนพบและจนตนาการถงเหลาฝงไดโนเสารกนพช ภเวยงโกซอรส

สรนธรเน (Phuwiangosaurus sirindhornae) หากนอยใกลชายนาอนอดมสมบรณดวยพชพนธไม ไดโนเสารนกกระจอกเทศ

กนรมมส ขอนแกนเอนซส (Kinnareemimus khonkaenensis) กลมหนงซงอยไมไกลนกตกใจวงหนพวกลาเหยอ

สยามโมไทรนนส อสานเอนซส (Siamotyrannus isanensis) ซงปรากฏตวอยดานหนาของภาพ ฝงคอมพซอกนาธส

(Compsognathus) ไดโนเสารขนาดจวหากนอยตามชายฝง อกดานหนง สยามโมซอรส สธธรน (Siamosaurus suteethorni) กาลงจบปลาเลปโดเทส (Lepidotes) เปนอาหารอยรมฝงทางซายของภาพ ในแมนามจระเข โกนโอโฟลส

(Goniopholis) และมมดานขวาของภาพเปนเตาโบราณ สาเหตทไดโนเสารมาตายรวมกนอยทนมหลายสาเหตดวยกน สาเหตหนงสนนษฐานวาสภาพแวดลอม

โบราณในยคครเทเชยสตอนตน (Early Cretaceous) บรเวณนเปนทราบลมนาใหญ มแมนาไหลคดเคยวตวดไปมา y ญ

(meandering rivers) สภาพภมอากาศเปนแบบกงแหงแลง(semi-aridenvironment) ในฤดแลงกระแสนาจะไหลเออย ๆ

แตในฤดฝนมนาปาไหลหลากมาอยางแรง ทาใหแมนามกระแสนาไหลเชยวและมนาเออลนทวมตลงเปนบรเวณกวาง

ฝงไดโนเสารทอาศยหากนทบรเวณรมนาใชเสนทางเดนขามแมนาเปนประจา ไดพยายามเดนขามแมนาตามปกต

แตกระแสนาไหลแรงมากไดโนเสารฝงใหญมจานวนมากจงเกดการเบยดชนและเหยยบกน พวกทออนแอกจมนาตาย

ซากถกนาพดพามาเกยตนอยทบรเวณสนดอนหรอรมตลง ตอมาถกฝงกลบดวยตะกอนดนทรายเปนระยะเวลานาน

นบหลายหมนหลายลานป จนกลายเปนฟอสซลหรอซากดกดาบรรพเกบรกษาไวในชนหน ใหนกโบราณชววทยา

ทาการขดคน อนรกษและศกษาวจยแลวจนตนาการถงสภาพแวดลอมโบราณและความเปนอยของสงมชวตในอดต

ใหเราไดรบรในปจจบน

กรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ไ โ

เปนสตวเลอยคลานโบราณชนดหนง มขนาดและรปรางแตกตางกนมากมาย บางชนดมขนาดเลกเทาไก

บางพวกเดน 4 ขา บางพวกกเดนและวงบนขาหลง 2 ขาง บางพวกกนแตพชเปนอาหาร ในขณะทอกพวกหนงกนเนอ

ไดโนเสารพวกแรกปรากฏขนมาในโลกในชวงตอนปลายของยคไทรแอสสก (Late Triassic) เมอกวา 225 ลานป

ไดโนเสาร

ไดโนเสารพวกแรกปรากฏขนมาในโลกในชวงตอนปลายของยคไทรแอสสก (Late Triassic) เมอกวา 225 ลานป

มาแลว เปนเวลาททวปทงหลายยงตอเปนผนเดยวกน มชวตอยและมววฒนาการตลอดระยะเวลาอนยาวนานถง 160

ลานป กระจดกระจายแพรหลายอยทวผนแผนดนในโลก และสญพนธไปหมดเมอ 65 ลานปทลวงมา ในขณะทตนตระกล

ของมนษยเพงจะปรากฏในโลกเมอ 5 ลานปทผานมา หลงจากไดโนเสารสญพนธไปแลวถง 60 ลานป

กรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ไดโนเสารมอยจรงทตาบลเหลาโพนคอ ไดโนเสารมอยจรงทตาบลเหลาโพนคอ

อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร การคนพบซากฟอสซลไดโนเสารในพนทตาบลเหลาโพนคอ

บรเวณภยางอง อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร ซงอยในเขต

ส ศ 2553 โอทยานแหงชาตภผายล เรมขนเมอเดอนสงหาคม พ.ศ.2553 โดย

ชาวบานเปนผพบวตถลกษณะคลายฟอสซล และนายพทกษ บรพศ

นายอาเภอโคกศรสพรรณ ไดสงไปใหพพธภณฑสรนธร ภกมขาว

กรมทรพยากรธรณ ทาการตรวจสอบเบองตน พบวาเปนฟอสซล

ไดโนเสารจรง แตยงไมทราบวาเปนชนดใด

ในเบองตนองคการบรหารสวนตาบลเหลาโพนคอไดมหนงสอ

แจงไปยงกรมทรพยการธรณ เพอใหมาตรวจสอบสถานททคนพบ โดย แจงไปยงกรมทรพยการธรณ เพอใหมาตรวจสอบสถานททคนพบ โดย

นายอศน มสข ผอานวยการสานกคมครองซากดกดาบรรพ และคณะ

ไดเขามาตรวจสอบในเดอนกนยายน 2553 และใหทาแนวเขตปองกน

การขดคนและเคลอนยายฟอสซล

ในป พ.ศ. 2555 ไดมเจาหนาทของกรมทรพยากรธรณมา

สารวจพนทรวมกบทางองคการบรหารสวนตาบลเหลาโพนคอและ

อทยานแหงชาตภผายล จากการตรวจสอบซากฟอสซลทเกบรกษาไว

พนทบรเวณภยางองทมการคนพบซากฟอสซลไดโนเสาร

ไดมการทายแนวเขตปองกนการขดคนและเคลอนยายฟอสซล

ทสานกงานองคการบรหารสวนตาบลเหลาโพนคอ ระบในเบองตนไดวา

เปนไดโนเสารกนเนอ 2 ประเภท จากลกษณะของฟนทแตกตางกน คอ

กลมไดโนเสาร สยามโมไทรนนส อสานเอนซส และกลมไดโนเสาร

สยามโมซอรส สธธรน ในสวนของกระดกซงมขนาดใหญนาจะเปน

พวกซอโรพอด คอ กลมไดโนเสารกนพช ภเวยงโกซอรส สรนธรเน

นอกจากนยงพบเศษฟนจระเขและกระดองเตาดวย

ซากฟอสซลทพบบรเวณภยางอง ซงเกบรกษาไว

ทสานกงานองคการบรหารสวนตาบลเหลาโพนคอ

ลกษณะของไดโนเสารทพบซากฟอสซลบรเวณภยางอง

ตาบลเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร

การสารวจพนทภยางอง ทมการคนพบฟอสซลไดโนเสาร

ของเจาหนาทกรมทรพยากรธรณ รวมกบ อบต.เหลาโพนคอ

และอทยานแหงชาตภผายล

สยามโมซอรส สธธรนสยามโมไทรนนส อสานเอนซส ภเวยงโกซอรส สรนธรเน

กรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

สยามโมไทรนนส อสานเอนซส

Siamotyrannus isanensis Siamotyrannus isanensis Buffetaut, Suteethorn and Tong, 1996

เปนไดโนเสารเทอโรพอดขนาดใหญพวกคารโนซอร กนเนอ

เปนอาหาร เดนดวย 2 เทาหลงททรงพลง คอสน หวกะโหลกใหญ

มฟนคมเหมอนใบมด ขาหนาเลก สน พบซากกระดกหลายชน

ประกอบดวยกระดกสนหลง กระดกสะโพก และกระดกหาง เปนประกอบดวยกระดกสนหลง กระดกสะโพก และกระดกหาง เปน

ซากดกดาบรรพทสมบรณ ฝงตวแนนอยในชนหนทรายยคครเทเชยส

ตอนตน ประมาณ 130 ลานป ทภเวยง จงหวดขอนแกน ผล

การศกษาวจยพบวาเปนไดโนเสารสกลใหม และชนดใหมจงตงชอวา

สยามโมไทรนนส อสานเอนซส Siamotyrannus isanensis ลกษณะของ

กระดกทพบบงวาเปนบรรพบรษของท-เรกซ (Tyrannosaurus rex) ซงเปนไดโนเสารกนเนอทมขนาดใหญมากในยคครเทเชยสตอนปลาย ญ

สยามโมไทรนนส มขนาดยาวประมาณ 6.5 เมตร ซงยาวครงหนง

ของ ไทรนโนซอรส เรกซ

กรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ลกษณะฟนไดโนเสารสยามโมไทรนนส

อสานเอนซส ทพบในบรเวณตาบลเหลาโพนคอ

อาเภอโคกศรสพรรณ

ลกษณะไดโนเสารกลมสยามโมไทรนนส อสานเอนซส

สยามโมซอรส สธธรน

Si t th i Siamosaurus suteethorni Buffetaut and Ingavat, 1986

ไดโนเสารกนเนอขนาดใหญชนดแรกทพบในประเทศไทย พบฟนทมลกษณะเปนรปทรงกรวย มแนวรองและสน

เรยงสลบกนตลอดรอบฟน คลายฟนจระเข ในชนหนหมวดเสาขวหลายแหง ยคครเทเชยสตอนตน ประมาณ 120 - 130 ลานป

เปนฟนของเทอโรพอดขนาดใหญ สยามโมซอรส สธธรน Siamosaurus suteethorni โดยชอตงใหเปนเกยรตแกนายวราวธ สธธร

ซงมสวนสาคญในการคนพบฟอสซลสตวมกระดกสนหลงในประเทศไทย ลกษณะของฟนซงผดแปลกไปจากเทอโรพอดทวๆไป

ชใหเหนวา สยามโมซอรส นาจะกนพวกปลาเปนอาหาร คลายกบพวกจระเข

ฟ ไ โ โ ลกษณะฟนไดโนเสารสยามโมซอรส สธธรน ทพบ

ในบรเวณตาบลเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ

มลกษณะเปนรปทรงกรวย ปลายแหลม มแนวรอง

กรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมลกษณะไดโนเสารกลมสยามโมซอรส สธธรน

ภเวยงโกซอรส สรนธรเน

Phuwiangosaurus sirindhornae Martin, Buffetaut and Suteethorn, 1994

ไดโนเสารซอโรพอดชนดแรกทพบในประเทศไทย เปนไดโนเสารกนพชขนาดใหญ ยาวประมาณ 15-20 เมตร เดน 4 ขา

คอยาว หางยาว พบในชนหนหมวดเสาขว ยคครเทเชยสตอนตน ประมาณ 130 ลานป ทภเวยง จงหวดขอนแกน ภกมขาว จงหวด

กาฬสนธ ชยภม สกลนคร หนองบวลาภ และอดรธาน การวจยฟอสซลทพบชใหเหนวาตางไปจากพวกซอโรพอดทงหลายทพบใน

ประเทศจน ทวปอเมรกา อฟรกาและอน ๆ เปนไดโนเสารสกลใหมและชนดใหมของโลก โดยชอสกลตงตามสถานทพบครงแรก

คอภเวยง สวนชอชนดเพอเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ผทรงสนพระทยและตดตามงาน

สารวจวจยไดโนเสารมาโดยตลอด โดยไดรบพระมหากรณาธคณใหใชพระนามาภไธย “สรนธร” เปนชอชนดไดโนเสาร

ไ ป ไ โ ลกษณะกระดกสวนไหปลาราของไดโนเสาร

ภเวยงโกซอรส สรนธรเน ทพบในบรเวณ

ตาบลเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ

กรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมลกษณะไดโนเสารภเวยงโกซอรส สรนธรเน