Top Banner
108

ตำราแพทย์แผนโบราณ

Dec 29, 2015

Download

Documents

ouddy
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: ตำราแพทย์แผนโบราณ
Page 2: ตำราแพทย์แผนโบราณ

คำ��นำ��

         ในำก�รจัดทำ��และพัฒนำ�หนำงสื�ออ�เล�กทำรอนำ�กสื� "ขุ�มทำรพัย์�ขุองแผ่ นำด�นำ" ซึ่"#งเป็%นำโคำรงก�รร วมม�อกนำระหว �ง "กรมศิ�ลป็�กร" และ "สื��นำกง�นำอ�ทำย์�นำก�รเร)ย์นำร* +" โดย์ม)วตถุ�ป็ระสืงคำ�เพั�#อนำ��หนำงสื�อและเอกสื�รห�ย์�กทำ)#อย์* ในำคำว�มด*แลรบผ่�ดชอบขุองสื��นำกหอสืม�ดแห งช�ต�และสื��นำกหอจัดหม�ย์เหต�แห งช�ต� ม�จัดทำ��ให+อย์* ในำร*ป็ขุองด�จั�ทำล (Digital) และสื�ม�รถุเผ่ย์แพัร ให+บร�ก�รแก ป็ระช�ชนำทำ#วไป็ได+อย์ �งกว+�งขุว�ง สื��หรบหนำงสื�อเร�#อง "ต��ร�แพัทำย์�แผ่นำโบร�ณ" ว �ด+วย์ว�ช�หมอนำวดก�เป็%นำหนำ"#งในำจั��นำวนำหนำงสื�อทำ)#ได+ถุ*กคำดเล�อกม�ให+จัดทำ��และพัฒนำ�ต�มโคำรงก�รดงกล �ว

         หนำงสื�อเร�#อง "ต��ร�แพัทำย์�แผ่นำโบร�ณ" ว �ด+วย์ว�ช�หมอนำวด เร)ย์บเร)ย์งโดย์ ร.อ.ขุ�นำ โย์ธ�-พั�ทำกษ์� (แทำ นำ ป็ระทำ)ป็ะจั�ตต�) ซึ่"#งเคำย์เป็%นำนำ�ย์แพัทำย์�ป็ระจั��กระทำรวงกล�โหมสืมย์รชก�ลทำ)# ๕ ในำหนำงสื�อเล มนำ)5แบ งออกต�มเนำ�5อห�เป็%นำสื วนำๆ คำ�อ

         สื วนำแรก เป็%นำหลกก�รนำวด โดย์ใช+ภ�พัป็ระกอบพัร+อมระบ�ต��แหนำ งต �งๆ ทำ)#จัะใช+แก+พัย์�ธ�ขุองโรคำอย์ �งละเอ)ย์ด รวมทำ5งว�ธ)ก�รว�งป็ล�ง (ชลล�กะ) ต�มจั�ดต �งๆ ขุองร �งก�ย์เพั�#อใช+รกษ์�โรคำ

         สื วนำทำ)#สือง เป็%นำเร�#องขุองโย์คำศิ�สืตร� หร�อต��ร�ฤๅษ์)ดดตนำฉบบวดโพัธ�:

         สื วนำทำ)#สื�ม กล �วถุ"งอ�ก�รขุองโรคำต �งๆ

         สื วนำทำ)#สื)# เป็%นำเร�#องขุองเภสืชหร�อย์�ขุนำ�นำต �งๆ ทำ)#ใช+รกษ์�โรคำ

         เอกสื�รฉบบนำ)5เป็%นำก�รศิ"กษ์�คำ+นำคำว+� เร)ย์บเร)ย์งขุ+อม*ลทำ)#นำ �สืนำใจัเพั�#มเต�มจั�กหนำงสื�อเร�#อง "ต��ร�แพัทำย์�แผ่นำโบร�ณ" เพั�#อใช+เป็%นำเนำ�5อห�ป็ระกอบในำก�รจัดทำ��หนำงสื�ออ�เล�กทำรอนำ�กสื�ให+ม)คำว�มสืมบ*รณ�รอบด+�นำและเพั�#อต อย์อดคำว�มร* +คำว�มเขุ+�ใจัแก ผ่*+อ �นำให+กว+�งขุว�งล"กซึ่"5งย์�#งขุ"5นำ ดงนำ5นำผ่*+จัดทำ��จั"งหวงว �ผ่*+ทำ)#ได+ใช+ป็ระโย์ชนำ�จั�กเอกสื�รฉบบนำ)5จัะได+ป็ระโย์ชนำ�และสื�ม�รถุนำ��ไป็ต อย์อดได+ตรงต�มจั�ดป็ระสืงคำ�ขุองโคำรงก�ร

Page 3: ตำราแพทย์แผนโบราณ

อ�จั�รย์� ดร.ทำรงธรรม ป็�นำสืก�ณ              ผ่*+จัดทำ��

Page 4: ตำราแพทย์แผนโบราณ

บทำทำ)# ๑ก�รแพัทำย์�ไทำย์สืมย์โบร�ณ

         ป็<ญห�โรคำภย์ไขุ+เจั�บเป็%นำป็<ญห�สื��คำญขุองมนำ�ษ์ย์�ม�ต5งแต คำร5งโบร�ณก�ล ในำสืงคำมด5งเด�มก อนำย์�คำต5งบ+�นำเม�องว�ถุ)ช)ว�ตขุองคำนำในำสืงคำมย์"ดม#นำอย์* กบว�ญญ�ณนำ�ย์ม นำบถุ�อผ่)สื�งเทำวด� อธ�บ�ย์ป็ร�กฏก�รณ�ธรรมช�ต�ตลอดจันำโรคำภย์ว �เก�ดจั�กอ��นำ�จัทำ)#มองไม เห�นำ ก�รป็<ดเป็?�คำว�มทำ�กขุ�ร+อนำเนำ�#องจั�กคำว�มว�ป็ร�ตขุองธรรมช�ต� รวมถุ"งก�รรกษ์�โรคำจั"งขุ"5นำอย์* กบอ��นำ�จัล"กลบโดย์ม)หมอผ่)เป็%นำตวกล�งในำก�รคำวบคำ�มและใช+อ��นำ�จัล"กลบนำ5นำ

         ก�รแพัทำย์�ในำย์�คำแรกๆ ขุองสืงคำมมนำ�ษ์ย์� จั"งผ่*กพันำอย์* กบไสืย์ศิ�สืตร�และคำว�มเช�#อม#นำในำสื�#งศิกด�:สื�ทำธ�: คำร5นำต อม�ด+วย์ป็ระสืบก�รณ�และก�รลองผ่�ดลองถุ*กจั"งพับป็ระโย์ชนำ�จั�กสืม�นำไพัรและสืตว�ซึ่"#งได+นำ��ม�ใช+ในำก�รรกษ์�

         เม�#อสืงคำมได+ว�วฒนำ�ก�รจั�กสืงคำมด5งเด�ม เขุ+�สื* ย์�คำอ�ณ�จักรในำสืมย์สื�โขุทำย์และอย์�ธย์� ได+รบอ�ทำธ�พัลศิ�สืนำ�และวฒนำธรรมทำ)#สื*งกว �จั�กอ�นำเด)ย์และเขุมร แต ลทำธ�นำบถุ�อผ่)สื�งเทำวด�ก�ย์งฝั<งอย์* ในำว�ถุ)ช)ว�ตขุองป็ระช�ชนำ ในำย์�คำนำ)5ก�รรกษ์�โรคำ นำอกจั�กจัะพั"#งหมอซึ่"#งรกษ์�ด+วย์เวทำมนำตร�คำ�ถุ�และสืม�นำไพัรแล+ว ว�ช�ก�รแพัทำย์�ระบบเก � ก�ได+เผ่ย์แพัร เขุ+�ม�จั�กอ�นำเด)ย์ ม)ต��รบต��ร�ก�รแพัทำย์� ซึ่"#งสื วนำใหญ เป็%นำขุองช)วกโกม�รภต ผ่*+ม)ช)ว�ตอย์* ในำสืมย์พั�ทำธก�ลและเป็%นำแพัทำย์�ป็ระจั��พัระองคำ�สืมเด�จัพัระสืมม�สืมพั�ทำธเจั+� เป็%นำผ่*+ร* +ในำเร�#องสืม�นำไพัรสื�ม�รถุนำ��ม�ป็ร�งย์�ได+หล�ย์ขุนำ�นำ นำอกจั�กนำ5นำทำ �นำย์งสื�ม�รถุผ่ �ตดสืมองและล��ไสื+ และเป็%นำผ่*+ได+สืร+�งต��ร�ว�ช�เวชศิ�สืตร�และเภสืชศิ�สืตร�ซึ่"#งถุ�อเป็%นำคำมภ)ร�แพัทำย์�ในำสืมย์ต อม�

         นำอกจั�กคำว�มร* +ทำ�งก�รแพัทำย์�จั�กอ�นำเด)ย์แล+ว ก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณขุองจั)นำก�ม)บทำบ�ทำอย์* ม�ก ในำอย์�ธย์�ม)ย์ �นำขุ�ย์ย์�ซึ่"#งเป็%นำย์ �นำคำนำจั)นำ แพัทำย์�ไทำย์บ�งคำนำได+ม)โอก�สืเร)ย์นำร* +ต��ร�ย์�ขุองจั)นำ และใช+นำ��ม�ในำก�รรกษ์�โรคำด+วย์ ถุ"งแม+จัะม)ว�ช�ก�รแพัทำย์�และต��ร�ทำ)#คำ อนำขุ+�งเป็%นำระบบ แต ต��ร�แพัทำย์�ถุ�อเป็%นำคำมภ)ร�ศิกด�:สื�ทำธ�: จั"งไม ม)ก�รแก+ไขุหร�อป็รบป็ร�งให+ด)ขุ"5นำ นำอกจั�กนำ5นำอ�ทำธ�พัลคำว�มเช�#อถุ�อในำอ��นำ�จัล"กลบย์งคำงคำรอบง��สืงคำมอย์* ก�รรกษ์�และด*แลผ่*+ป็?วย์จั"งขุ"5นำอย์* กบสื�#งเหนำ�อธรรมช�ต�ด+วย์ คำว�มเช�#อถุ�อในำเร�#องนำ)5ผ่*กพันำอย์ �งแนำบแนำ นำกบก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณขุองไทำย์ม�แต อด)ตก�ลจันำกระทำ#งถุ"งป็<จัจั�บนำ จั"งจัะเห�นำได+จั�กก�รเก�บสืม�นำไพัรและก�รป็ร�งย์�ต+องทำ��ต�มฤกษ์�ย์�ม โชคำล�งเวทำมนำตร� และคำ�ถุ� ก�รลงเลขุย์นำต�ในำช�5นำสื วนำขุองสืม�นำไพัร, ในำก+นำหม+อต+มย์�, บนำผ่+�ย์นำต�ป็Bดป็�กหม+อต+มย์� หร�อบนำเฉลวป็<กป็�กหม+อ ในำก�รรกษ์�ผ่*+ป็?วย์นำอกจั�กก�รรกษ์�ทำ�งย์�แล+ว ย์งใช+ไสืย์ศิ�สืตร�ด+วย์ เช นำ แพัทำย์�ผ่*+ร กษ์�จัะป็<5 นำร*ป็ด�นำเหนำ)ย์วใสื ในำกระทำงพัร+อมด+วย์ขุ+�ว เกล�อ พัร�ก หม�ก

Page 5: ตำราแพทย์แผนโบราณ

พัล*ฯ จั�ดธ*ป็เทำ)ย์นำนำ��ไป็ว�งต�มทำ�งเด�นำหร�อลอย์ลงในำแม นำ�5�ล��คำลองเป็%นำก�รบตรพัล)เพั�#อขุจัดป็<ดเป็?�คำว�มเจั�บไขุ+ และป็ลอบขุวญให+ก��ลงใจัแก ผ่*+ป็?วย์และญ�ต� พั�ธ)กรรมนำ)5เร)ย์กว � กระบ�ล (คำ �ธรรมเนำ)ย์มสื��หรบพั�ธ)ก�รนำ)5เร)ย์กว � เสื)ย์กระบ�ล)

         ในำสืมย์นำ)5ผ่*+ทำ��หนำ+�ทำ)#แพัทำย์�ม) ๒ ป็ระเภทำ คำ�อแพัทำย์�พั�5นำเม�องหร�อทำ)#เร)ย์กกนำว � หมอร�ษ์ฎร รบรกษ์�ช�วบ+�นำทำ#วไป็ คำ �รกษ์�ก�แล+วแต จัะได+รบจั�กผ่*+ป็?วย์ หมอร�ษ์ฎรมกเป็%นำผ่*+ช�ย์ม)ทำ5งทำ)#เป็%นำฆร�ว�สืและพัระสืงฆ� นำอกจั�กหมอต��แย์ซึ่"#งมกเป็%นำหญ�งสื*งอ�ย์�เทำ �นำ5นำ ก�รเป็%นำหมอในำสืมย์นำ5นำเป็%นำได+ย์�ก สื วนำม�กผ่*+ทำ)#ม)โอก�สืฝัGกฝันำเล �เร)ย์นำจัะเป็%นำบ�ตรหร�อญ�ต�สืนำ�ทำขุองหมอเอง แต บ�งคำนำศิ"กษ์�โดย์อ�ศิย์ต��ร� แล+วทำ��ก�รทำดลองฝัGกหดรกษ์�จันำม)คำว�มช��นำ�ญ

         หมอร�ษ์ฎร ถุ+�ม)คำว�มช��นำ�ญและม)คำว�มสื�ม�รถุม�กจันำเป็%นำทำ)#พัอพัระร�ชหฤทำย์ ได+รบแต งต5งเป็%นำหมอหลวงม)หนำ+�ทำ)#ร กษ์�สืม�ช�กขุองร�ชวงศิ�ตลอดจันำขุ�นำนำ�งต�มพัระบรมร�ชโองก�ร ได+รบพัระร�ชทำ�นำเง�นำจั�กงบป็ระม�ณแผ่ นำด�นำ ก�รฝัGกเป็%นำหมอหลวงทำ��ได+โดย์บ�ด�ทำ)#เป็%นำหมอหลวง จัะนำ��บ�ตรช�ย์เขุ+�ฝัGกหดเป็%นำผ่*+ช วย์ในำกรมหมอหลวงจันำช��นำ�ญและได+เล�#อนำขุ5นำต�มล��ดบ ซึ่"#งใช+เวล�ศิ"กษ์�และฝัGกฝันำนำ�นำนำบเป็%นำป็Hๆ

         ในำสืมย์อย์�ธย์�นำอกจั�กก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณทำ)#ใช+รกษ์�กนำอย์* แล+ว ย์งม)ก�รแพัทำย์�จั�กตะวนำตกซึ่"#งเขุ+�ม�เม�#ออย์�ธย์�ม)คำว�มสืมพันำธ�กบตะวนำตก แต อ�ทำธ�พัลก�รแพัทำย์�ตะวนำตกนำ)5ม�ได+ทำ��ให+ว�ธ)ก�รรกษ์�พัย์�บ�ลแต เด�มขุองไทำย์เป็ล)#ย์นำแป็ลงไป็ เพัร�ะขุ+อจั��กดอนำเนำ�#องม�จั�กว�ถุ)ป็ระช�และวฒนำธรรมในำสืมย์นำ5นำไม เอ�5ออ��นำวย์ให+กบก�รรกษ์�แบบตะวนำตกซึ่"#งอนำเป็%นำก�รแพัทำย์�แผ่นำป็<จัจั�บนำ แม+ม)หลกฐ�นำก�รสืร+�งสืถุ�นำพัย์�บ�ลโดย์บ�ทำหลวงฝัร#งเศิสืในำสืมย์สืมเด�จัพัระนำ�ร�ย์ณ�มห�ร�ช แต ก�ไม ได+รบก�รสืนำบสืนำ�นำม�กนำกจั�กร�ชสื��นำก อ)กทำ5งช�วฝัร#งเศิสือย์* ในำอย์�ธย์�ไม นำ�นำพัอทำ)#จัะว�งร�กฐ�นำก�รแพัทำย์�แบบใหม ได+ อย์ �งไรก�ต�มม)หลกฐ�นำทำ)#ระบ�ว �ในำสืมย์พัระนำ�ร�ย์ณ�ช�วฝัร#งเศิสืได+ใช+ก�รแพัทำย์�แบบใหม ในำก�รรกษ์�ผ่*+ป็?วย์ เชอร� ว�เล)ย์ เดอฟอร�บง นำ�ย์ทำห�รฝัร#งเศิสืซึ่"#งม�ได+เป็%นำแพัทำย์�เคำย์เย์�บแผ่ลให+พันำตร)โบเรอ คำ�ร�ทำ ทำ)#ถุ*กแทำงไสื+ทำะลกเม�#อคำร�วกบฏมกกะสืนำ โดย์อ�ศิย์จั�กทำ)#เคำย์เห�นำม� ฟอร�บงย์กไสื+และกระเพั�ะใสื คำ�นำในำช องทำ+อง แล+วใช+ไหมร+อย์เขุ�ม ๒ เล มเย์�บแผ่ล จั�กนำ5นำก�นำ��ไขุ ขุ�วต)ผ่สืมกบเหล+�รมชะล+�งบ�ดแผ่ลทำ�กวนำ ทำ��อย์* ๑๐ วนำ ไม นำ�นำก�ห�ย์สืนำ�ทำ

         เม�#อสื�5นำรชก�ลสืมเด�จัพัระนำ�ร�ย์ณ�มห�ร�ช ช�วฝัร#งเศิสืได+เด�นำทำ�งออกจั�กอย์�ธย์�ไป็หมด ทำ��ให+ก�รเผ่ย์แพัร ว�ช�แพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกสื�5นำสื�ดลง ก�รรกษ์�โรคำจั"งพั"#งก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณม�โดย์ตลอด ต อม�ในำป็H ๒๓๑๐ กร�งศิร)อย์�ธย์�ถุ*กทำ��ล�ย์ย์ อย์ย์บในำก�รสืงคำร�ม ต��รบต��ร�ว�ช�ก�รแขุนำงต �งๆ ถุ*กทำ��ล�ย์และสื*ญห�ย์ไป็ม�ก เม�#อสืมเด�จัพัระเจั+�ต�กสื�นำมห�ร�ชต5งร�ชธ�นำ)ใหม ณ กร�งธนำบ�ร) ก�ย์งพัวพันำอย์* กบก�รสืงคำร�ม ก�รฟM5 นำฟ*ว�ทำย์�ก�รต �งๆ จั"งคำ อนำขุ+�งทำ��ได+ย์�ก เม�#อพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธย์อดฟN�จั�ฬ�โลกมห�ร�ช ทำรงย์+�ย์เม�องหลวงจั�กฝั<# งตะวนำตกขุองแม นำ�5�เจั+�พัระย์�ม�ทำ�งฝั<# งตะวนำออก ทำรงสืถุ�ป็นำ�ร�ชธ�นำ)แห งใหม และขุ�นำนำ�มร�ชธ�นำ)แห งนำ)5ว � กร�งเทำพัมห�นำคำรบวรรตนำโกสื�นำทำร�ฯ ในำป็Hพั�ทำธศิกร�ช ๒๓๒๕ อนำนำบเป็%นำป็Hทำ)# ๑ แห งรตนำโกสื�นำทำร�ศิก อนำถุ�อเป็%นำจั�ดเร�#มต+นำขุองก�รสืร+�งสืรรคำ�คำว�มเจัร�ญร� งเร�อง

Page 6: ตำราแพทย์แผนโบราณ

โดย์ได+เร�#มฟM5 นำฟ*ว�ทำย์�ก�รด+�นำต �งๆ เช นำ กฎหม�ย์ ม)ก�รรวบรวมและช��ระตวบทำกฎหม�ย์ เพั�#อใช+เป็%นำบรรทำดฐ�นำในำก�รว �กล �วคำด) นำอกจั�กนำ)5 ย์งโป็รดเกล+�ฯ ให+ม)ก�รสืงคำ�ย์นำ�พัระไตรป็Bฎกอ)กด+วย์

         สื��หรบในำด+�นำก�รแพัทำย์� ตลอดรชสืมย์ขุองพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธย์อดฟN�ฯ นำ5นำ ย์งคำงใช+ก�รรกษ์�ต�มแผ่นำโบร�ณทำ)#สื�บเนำ�#องม�แต คำร5งกร�งศิร)อย์�ธย์� ใช+ป็ระโย์ชนำ�จั�กสืม�นำไพัรสืตว� วตถุ� ธ�ต�วตถุ�ในำก�รป็ร�งย์� ม)ก�รรกษ์�ด+วย์ก�รนำวดร �งก�ย์ และรกษ์�กระด*กหกโดย์ใช+เฝัMอกแบบล*กระนำ�ด

         แต ในำรชสืมย์ขุองรชก�ลทำ)# ๑ นำ)5 ย์งม)สืงคำร�มอนำย์�ดเย์�5อม�แต คำร5งกร�งศิร)อย์�ธย์�และกร�งธนำบ�ร)ทำ��ให+บ+�นำเม�องอย์* ในำภ�วะล��บ�กทำ)#จัะป็Nองกนำโรคำภย์ไขุ+เจั�บ ทำ5งก�รสื�ขุ�ภ�บ�ลก�ย์งไม ด)นำก ก�รระบ�ดขุองโรคำจั"งคำ อนำขุ+�งม�ก ในำ พั.ศิ. ๒๓๔๓ ม)อห�ว�ตกโรคำระบ�ด แต ไม พับหลกฐ�นำว �ระบ�ดม�กนำ+อย์เพั)ย์งใด พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธย์อดฟN�ฯ ทำรงม)พัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ให+ทำ��พั�ธ) อ�ฎ�นำ�ต�ย์สื*ตรให+ย์�งป็Mนำใหญ นำ+อย์รอบพัระนำคำร เป็%นำก�รบ��ร�งขุวญป็ระช�ชนำ และเพั�#อให+คำว�มเจั�บไขุ+ห�ย์ไป็ ก�รรกษ์�ทำ�งย์�ก�เป็%นำย์�หม+อแผ่นำโบร�ณเทำ �นำ5นำ

         ในำป็Hพั�ทำธศิกร�ช ๒๓๓๑ พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธย์อดฟN�ฯ ทำรงป็ฏ�สืงขุรณ�และสืถุ�ป็นำ�วดโพัธ�ร�มใช+เวล�ทำ5งสื�5นำ ๗ ป็H ๕ เด�อนำ ๒๘ วนำ สื�5นำพัระร�ชทำรพัย์�ทำ5งสื�5นำเป็%นำเง�นำ ๕,๘๑๑ ช#ง ย์กฐ�นำะเป็%นำพัระอ�ร�มหลวงช5นำเอก เป็ล)#ย์นำช�#อเป็%นำ วดพัระเชต�พันำว�มลมงคำล�ว�สื ทำรงให+จั�ร"กเร�#องทำรงสืร+�งวดพัระเชต�พันำฯ ไว+ว � "...ทำ��ศิ�ล�ร�ย์ห+�ห+อง เจั�ดห+อง เก+�ห+อง เป็%นำสื�บเจั�ดศิ�ล� เขุ)ย์นำเร�#องพัระช�ดกห+�ร+อย์สื�บพัระช�ต� ต 5งต��ร�ย์�และฤๅษ์)ดดตนำ ไว+เป็%นำทำ�นำ..." ซึ่"#งอ�จักล �วได+ว � นำ)#คำ�อจั�ดเร�#มต+นำขุองก�รรวบรวมต��ร�ย์�เพั�#อป็ระโย์ชนำ�แก สื�ธ�รณชนำ

         คำร5นำถุ"งรชสืมย์ขุองพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธเล�ศิหล+�นำภ�ลย์ พัระองคำ�ทำรงม)พัระร�ชด��ร�ว � "ทำ�กวนำนำ)5คำมภ)ร�แพัทำย์� ณ โรงพัระโอสืถุเสื�#อมสื*ญไป็ ม�ได+เป็%นำเร�#องต+นำเร�#องป็ล�ย์ อนำ"#งเหล �แพัทำย์�ผ่*+เฒ �ทำ)#ช��นำ�ญในำลกษ์ณะโรคำแลสืรรพัคำ�ณย์�ก�ม)อย์* นำ+อย์ ย์�กทำ)#ก�ลบ�ตรจักเล �เร)ย์นำให+ชดเจันำได+" เพั�#อป็ระโย์ชนำ�แก สืมณช)พัร�หมณ�อ�ณ�ป็ระช�ร�ษ์ฎร� จั"งม)พัระบรมร�ชโองก�รโป็รดเกล+�ฯ ให+พัระพังศิ�นำร�นำทำร�ร�ชนำ�ก*ล พัระโอรสืขุองพัระเจั+�ต�กสื�นำ ซึ่"#งเวล�นำ5นำรบร�ชก�รอย์* กรมหมอ เป็%นำผ่*+สื�บเสื�ะห�ต��ร�ย์�ลกษ์ณะโรคำทำ5งหล�ย์จั�กพัระร�ช�คำณะ ขุ+�ร�ชก�รตลอดจันำร�ษ์ฎร ผ่*+ใดม)ต��ร�ด)ขุอให+จัดม�ถุว�ย์ คำร5งนำ5นำม)ผ่*+จัดต��ร�ย์�ถุว�ย์เป็%นำจั��นำวนำหล�ย์ฉบบด+วย์กนำ ซึ่"#งหมอหลวงได+ตรวจัสือบและจัดลงเป็%นำต��ร�

         ล�วนำศิ�กร� ป็Hมะโรงโทำศิก เด�อนำ ๑๑ (พั.ศิ. ๒๓๖๓) พัระเจั+�ล*กย์�เธอกรมหม�#นำเจัษ์ฎ�บด�นำทำร� (พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หว) ได+รบพัระบรมร�ชโองก�รให+ย์กกองทำพัเร�อไป็ต5งรบทำพัพัม �ทำ)#ก�ญจันำบ�ร) ในำก�รเด�นำทำพัได+ผ่ �นำวดจัอมทำอง ณ ทำ)#นำ)5ได+ทำรงทำ��พั�ธ)เบ�กโขุนำหลวงต�มพั�ธ)พั�ชย์สืงคำร�ม และทำรงอธ�ษ์ฐ�นำขุอให+ทำ��สืงคำร�มเสืร�จักลบม�โดย์สืวสืด�ภ�พั แต กองทำพัคำอย์อย์* จันำหนำ+�ฝันำ พัม �ก�ม�ได+ย์กทำพัม� จั"งโป็รดเกล+�ฯ ให+ย์กทำพักลบ

Page 7: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         เม�#อเสืด�จักลบแล+ว กรมหม�#นำเจัษ์ฎ�บด�นำทำร� ได+ทำรงป็ฏ�สืงขุรณ�วดจัอมทำองนำ5นำ พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธเล�ศิหล+�นำภ�ลย์ พัระร�ชทำ�นำนำ�มว � วดร�ชโอรสื�ร�ม (เร)ย์กกนำทำ#วไป็ว � วดร�ชโอรสื) ก�รป็ฏ�สืงขุรณ�คำร5งนำ)5ได+ทำรงให+จั�ร"กต��ร�ย์� ต��ร�หมอนำวด และต��ร�ว�งป็ล�งในำแผ่ นำห�นำ ต�ดไว+ต�มก��แพังแก+วขุองพัระว�ห�รและพัระอ�โบสืถุ และ เม�#อเสืด�จัเสืวย์ร�ชสืมบต�ในำป็Hพั�ทำธศิกร�ช ๒๓๖๗ พัระองคำ�ทำรงม)รบสื#งให+บ*รณป็ฏ�สืงขุรณ�วดนำ)5อ)กคำร5งหนำ"#ง และได+จั�ร"กต��ร�ย์�ร วมร+อย์ขุนำ�นำไว+ในำแผ่ นำศิ�ล�ฝั<งไว+ต�มเสื�ระเบ)ย์งพัระว�ห�รพัระพั�ทำธไสืย์�สืนำ�

         พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หว ทำรงสืนำพัระทำย์ในำก�รแพัทำย์�และทำรงเห�นำคำว�มสื��คำญขุองก�รศิ"กษ์� ในำป็Hพั�ทำธศิกร�ช ๒๓๗๔ เม�#อทำรงป็ฏ�สืงขุรณ�วดพัระเชต�พันำฯ จั"ง "ม)พัระร�ชป็ระสืงคำ�พั�เศิษ์อ)กอย์ �งหนำ"#ง ซึ่"#งจัะให+เป็%นำแหล งเล �เร)ย์นำว�ช�คำว�มร* +ขุองมห�ชนำไม เล�อกช5นำบรรด�ศิกด�: ถุ+�จัะเร)ย์กอย์ �งทำ�กวนำนำ)5 ก�คำ�อ จัะให+เป็%นำ "มห�ว�ทำย์�ลย์" ...พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หวจั"งทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ให+รวบรวมเล�อกสืรรต��ร�ต �งๆ ซึ่"#งสืมคำวรจัะเล �เร)ย์นำเป็%นำช5นำว�สื�มญศิ"กษ์� ม�ตรวจัแก+ไขุ ใช+ขุองเด�มบ+�ง ป็ระช�มผ่*+ร* +หลกในำว�ช�นำ5นำๆ ให+แต งขุ"5นำใหม บ+�ง แล+วโป็รดให+จั�ร"กแผ่ นำศิ�ล�ป็ระดบไว+ในำบร�เวณวดพัระเชต�พันำฯ..." และย์งม)ภ�พัเขุ)ย์นำและร*ป็ป็<5 นำ ซึ่"#งรวบรวมทำ5งทำ�งวรรณคำด) ศิ�สืตร�คำม ต��ร�ย์� ต��ร�หมอนำวดพัร+อมร*ป็ ๓๐ คำ* ว�ช�เภสืชสืม�นำไพัร ร*ป็ป็<5 นำทำ �ฤๅษ์)ดดตนำเพั�#อก�ย์ภ�พับ��บด ๘๐ ทำ � แผ่ นำจั�ร"กบอกสืม�ฏฐ�นำขุองโรคำ ว�ธ)รกษ์�เด�กและผ่*+ใหญ ทำ�งต��ร�ย์�นำ5นำโป็รดเกล+�ฯ ให+พัระย์�บ��เรอร�ชแพัทำย์�เป็%นำหวหนำ+�สื�บห�คำว�มร* +ทำ�งแพัทำย์�ม�ตรวจัแก+แล+วจั�ร"กบนำแผ่ นำห�นำอ อนำป็ระดบบนำเสื�และผ่นำงต�มศิ�ล�ร�ย์ นำอกจั�กนำ)5ย์งป็ล*กต+นำไม+ไว+ทำ��ย์�ด+วย์ คำ�อ ต+นำสืมอไทำย์

         ในำรชสืมย์พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว ม)ก�รว�ดภ�พัฤๅษ์)ดดตนำเป็%นำจั�ตรกรรมฝั�ผ่นำงไว+ ณ ศิ�ล�โถุง วดมชฌิ�ม�ว�สื (วดกล�ง) อ��เภอเม�อง สืงขุล� ภ�พัฤๅษ์)ดดตนำทำ)#นำ)#ม)ทำ5งหมด ๔๐ ทำ � แต ละทำ �ม)โคำลงสื)#สื�ภ�พัป็ระกอบ เนำ�5อคำว�มโคำลงนำ)5เหม�อนำกบทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ เขุ+�ใจัว �คำงจัะคำดลอกไป็

   คำร5นำรชสืมย์พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจั�ลจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว พัระองคำ�ทำรงสืนำพัระร�ชหฤทำย์ในำต��รบและคำมภ)ร�แพัทำย์� (เด�มได+จั�รเป็%นำอกขุระในำใบล�นำเหม�อนำคำมภ)ร�ธรรมะ) ทำรงเห�นำคำว�มจั��เป็%นำทำ)#จัะต+องทำะนำ�บ��ร�งให+คำมภ)ร�แพัทำย์�ให+เป็%นำหลกฐ�นำแพัร หล�ย์ต อไป็ในำก�รภ�ย์หนำ+� จั"งทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ให+ป็ระช�มแพัทำย์�หลวงและขุ�นำนำ�งขุ+�ร�ชก�รนำ��คำมภ)ร�แพัทำย์�ต �งๆ ม�ตรวจัสือบให+ตรงกนำกบขุองด5งเด�ม แพัทำย์�หลวงทำ)#ทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ให+นำ��คำมภ)ร�แพัทำย์�ในำทำ)#ต �งๆ ม�ตรวจัสือบได+แก พัระบรมวงศิ�เธอกรมหม�#นำอกษ์รสื�สื�นำโสืภณ พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหม�#นำภ*บด)ร�ชหฤทำย์ พัระย์�อมรศิ�สืตร�ป็ระสื�ทำธ�:ศิ�ลป็U หลวงก�ม�รแพัทำย์� หลวงก�ม�รเพัชร ขุ�นำก�ม�รป็ระเสืร�ฐ ขุ�นำเทำพัก�ม�ร คำณะกรรมก�รนำ)5ได+ตรวจัสือบช��ระคำมภ)ร�แพัทำย์�ทำ5งมวลให+ถุ*กต+องและได+แป็ลคำดลอกใหม จั�กภ�ษ์�ขุอม มคำธ เป็%นำภ�ษ์�ไทำย์ จัดลงสืม�ดขุ อย์เร)ย์กว �ต��ร� ถุว�ย์เก�บไว+ในำคำลงพัระต��ร�หลวงขุ+�งพัระทำ)#ม)หลกฐ�นำบนำทำ"กไว+ในำหอสืม�ดหลวง แต โดย์ม�กแล+วต��ร�นำ)5ย์งคำงใช+กนำในำหม* แพัทำย์�หลวง

Page 8: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         จัะเห�นำได+ว � ต 5งแต ต+นำรชก�ลขุองร�ชวงศิ�จักร) พัระมห�กษ์ตร�ย์�ทำ�กพัระองคำ�ทำรงเห�นำซึ่"#งคำว�มสื��คำญขุองก�รแพัทำย์� ม)ก�รรวบรวมช��ระต��ร�ย์�และต��ร�ทำ�งก�รแพัทำย์� และย์งได+เผ่ย์แพัร คำว�มร* +เหล �นำ)5แก ร�ษ์ฎร ในำช วงทำ)#ก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกย์งไม ม)บทำบ�ทำในำเม�องไทำย์นำ)5 ก�รรกษ์�พัย์�บ�ลย์งเป็%นำต�มแบบแผ่นำทำ)#ป็ฏ�บต�กนำม�แต โบร�ณ คำ�อ รกษ์�ทำ�งย์� ก�รนำวด และใช+ไสืย์ศิ�สืตร� ดงทำ)#ได+กล �วแล+วในำตอนำต+นำ

         สื��หรบด+�นำสื*ต�กรรมในำสืมย์ก อนำ ก�รคำลอดบ�ตรทำ��ทำ)#บ+�นำโดย์หมอต��แย์ซึ่"#งมกเป็%นำหญ�งสื*งอ�ย์� แต ในำกรณ)ทำ)#จั��เป็%นำต+องพั"#งคำว�มร* +คำว�มสื�ม�รถุขุองหมอย์� (ซึ่"#งเป็%นำผ่*+ช�ย์) ก�อ�จัม)ก�รต�มม�ช วย์ได+หลงคำลอดแล+ว หญ�งนำ5นำต+องอย์* ไฟโดย์ก�รนำอนำบนำกระด�นำซึ่"#งสื�มฟMนำไฟอย์* ขุ+�งใต+ในำห+องแคำบๆ เป็%นำเวล� ๕-๓๐ วนำ ก�รอย์* ไฟนำ)5ม�ได+ทำ��เฉพั�ะในำคำนำไทำย์ แต ม)ทำ5งในำล�ว มอญ พัม � ม�เลย์� และจั)นำ

         ในำเร�#องก�รคำลอดบ�ตรต5งแต สืมย์โบร�ณนำ5นำ สืร�ป็ได+ว �หมอต��แย์เป็%นำผ่*+ทำ��คำลอด และคำลอดทำ)#บ+�นำต�มแบบฉบบทำ)#เคำย์ใช+กนำม�แต โบร�ณ หลงคำลอดใช+ว�ธ)อย์* ไฟเพั�#อให+มดล*กเขุ+�อ* และงดขุองแสืลงจันำคำรบ ๑๕ วนำ ต อม�ก�รคำลอดโดย์แพัทำย์�แผ่นำป็<จัจั�บนำและทำ�งพัย์�บ�ล ได+เร�#มขุ"5นำในำรชก�ลทำ)# ๕ เม�#อนำ�ย์แพัทำย์� ป็Hเตอร� ก�แวนำ ได+เขุ+�ม�รบร�ชก�รเป็%นำนำ�ย์แพัทำย์�ป็ระจั��พัระองคำ�สืมเด�จัพัระเจั+�อย์* หว นำ�ย์แพัทำย์�ก�แวนำได+ทำ��คำลอดหม อมขุองกรมหม�#นำป็ร�บป็รป็<กษ์�อย์ �งป็ลอดภย์ไม ต+องอย์* ไฟ และเม�#อสืมเด�จัพัระศิร)พัชร�นำทำร�บรมร�ช�นำ)นำ�ถุ ป็ระสื*ต�สืมเด�จัเจั+�ฟN�อษ์ฎ�งคำ�เดช�ว�ธ ม)พัระอ�ก�รไขุ+ กรมหม�#นำป็ร�บฯ กร�บทำ*ลช)5แจังจันำพัระองคำ�เล�กผ่ทำมเพัล�งแล+ว ให+นำ�ย์แพัทำย์� ก�แวนำ พัย์�บ�ลแบบฝัร#ง จันำเป็%นำแบบฉบบขุองพัวกม)บรรด�ศิกด�: ในำร�ชสื��นำกและป็ระช�ชนำภ�ย์นำอกต อม� แต ในำทำ+องถุ�#นำทำ)#ย์งไม เจัร�ญก�ย์งม)ผ่*+อย์* ไฟอย์* บ+�ง

         ในำรชสืมย์แห งพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจั�ลจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว ว�ช�แพัทำย์�แผ่นำโบร�ณได+รบก�รฟM5 นำฟ*และสืนำบสืนำ�นำ โดย์เฉพั�ะในำสื��นำกกรมแพัทำย์�พัระร�ชวงบวร (กรมพัระร�ชวงบวรว�ชย์ช�ญ) อ)กทำ5งเม�#อจัดต5งโรงศิ�ร�ร�ชพัย์�บ�ล ก�ได+เป็Bดรกษ์�ต�มแผ่นำโบร�ณด+วย์ แต ต อม�คำว�มนำ�ย์มในำแพัทำย์�แผ่นำใหม ม)ม�กขุ"5นำ จั"งย์กเล�กก�รรกษ์�แผ่นำโบร�ณในำโรงพัย์�บ�ล

         แต ทำ5งนำ)5ม�ได+หม�ย์คำว�มว �ก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณจัะสื*ญห�ย์หร�อถุ*กละเลย์ไป็อย์ �งสื�5นำเช�ง แพัทำย์�แผ่นำโบร�ณย์งเป็Bดรกษ์�พัร+อมกนำได+พัย์�ย์�มป็รบป็ร�งว�ธ)ก�รรกษ์�ให+ด)ย์�#งขุ"5นำ ซึ่"#งเห�นำได+ในำป็<จัจั�บนำว �ม)แพัทำย์�แผ่นำโบร�ณกระจั�ย์อย์* และทำ�กภ�คำทำ�กจังหวดขุองป็ระเทำศิ ม)สืม�คำมแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณ สืถุ�นำนำวดแผ่นำโบร�ณ และในำวดพัระเชต�พันำฯ ซึ่"#งถุ�อเป็%นำมห�ว�ทำย์�ลย์แห งแรกขุองไทำย์ ก�ม)ก�รเป็Bดสือนำว�ช�แพัทำย์�แผ่นำโบร�ณ โดย์จัดต5งเป็%นำโรงเร)ย์นำรบสือนำป็Hละป็ระม�ณ ๒๐๐-๓๐๐ คำนำ

การแพทย์�แผนไทย์ก�บอิ�ทธิ�พลการแพทย์�แผนตะวั�นตกในสมั�ย์ร�ตนโกส�นทร�ตอินต�น

         แม+ว �ในำสืมย์อย์�ธย์�จัะม)นำ�ย์แพัทำย์�จั�กตะวนำตกเขุ+�ไป็อย์* ในำร�ชสื��นำกแล+วก�ต�ม แต ไม ป็ร�กฏว �ว�ธ)ก�รรกษ์�แบบช�วตะวนำตกจัะเขุ+�ม�ม)อ�ทำธ�พัลเหนำ�อก�รรกษ์�แบบก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ทำ5งนำ)5เพัร�ะคำนำไทำย์ย์อมรบก�รแพัทำย์�ตะวนำตกเฉพั�ะในำบ�งเร�#องเทำ �นำ5นำ เช นำ ก�รรกษ์�โดย์ก�รผ่ �ตด

Page 9: ตำราแพทย์แผนโบราณ

หร�อทำ)#เร)ย์กว �ศิลย์กรรม หร�อก�รใช+ย์�บ�งขุนำ�นำขุองช�วตะวนำตก เช นำ ต��ร�ย์�เฉพั�ะโรคำขุองหมอเมสื) ซึ่"#งเป็%นำย์�สื)ผ่"5งแก+ป็วดเม�#อย์ หร�อถุอนำพั�ษ์ป็วดแสืบป็วดร+อนำ หร�อย์�ขุองแพัทำย์�โอสืถุฝัร#ง แก+ขุดป็<สืสื�วะอนำป็ร�กฏในำต��ร�พัระโอสืถุพัระนำ�ร�ย์ณ�

         คำร5งถุ"งสืมย์รตนำโกสื�นำทำร� บทำบ�ทำขุองก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกหลงก�รป็ฏ�วต�อ�ตสื�หกรรมม)ม�กขุ"5นำ โดย์เฉพั�ะก�รเขุ+�ม�ขุองม�ชชนำนำ�ร)ช�วอเมร�กนำ ซึ่"#งม)ผ่*+ทำ)#สื��เร�จัก�รศิ"กษ์�ทำ�งก�รแพัทำย์�โดย์ตรงและเป็%นำม�ชชนำนำ�ร)ด+วย์ โดย์เฉพั�ะหมอบรดเลย์� (Dr.Dan Beach Bladley M.D.) เป็%นำผ่*+ทำ)#ม)อ�ทำธ�พัลต อวงก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ม�ก เพัร�ะไม เพั)ย์งแต จัะม)เฉพั�ะแต ย์�เม�ดเทำ �นำ5นำ แต ม)ทำ5งย์�ฉ)ด อ�ป็กรณ�ผ่ �ตด ต��ร�ทำ�งก�รแพัทำย์�ว�นำ�จัฉย์โรคำ อ)กทำ5งม)แพัทำย์�หลวง ขุ�นำนำ�ง รวมทำ5งเช�5อพัระวงศิ�ไป็ศิ"กษ์�กบหมอ บรดเลย์� ทำ��ให+ก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกเขุ+�ม�ม)บทำบ�ทำอย์ �งจัร�งจัง สื��หรบป็ระช�ชนำธรรมด� แม+สื วนำหนำ"#งจัะช�#นำชมก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตก แต คำนำไทำย์สื วนำใหญ ย์งคำงนำ�ย์มชมชอบก�รรกษ์�แบบก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์

วนำทำ)# ๔ สื�งห�คำม พั.ศิ. ๒๓๗๘ เป็%นำวนำแรกทำ)#ม)ก�รเป็Bดรบรกษ์�คำนำไขุ+ในำสืถุ�นำพัย์�บ�ลทำ)#หมอ บรดเลย์�สืร+�งขุ"5นำในำกร�งเทำพัมห�นำคำร นำบเป็%นำคำร5งแรกในำสืมย์รตนำโกสื�นำทำร�ทำ)#ม)ก�รรกษ์�พัย์�บ�ลโดย์ช�วตะวนำตกทำ)#ศิ"กษ์�เล �เร)ย์นำม�ทำ�งก�รแพัทำย์�โดย์ตรง แต ในำวนำนำ5นำทำ5งวนำไม ม)ผ่*+ป็?วย์คำนำใดม�รกษ์� ไม ม)ผ่*+ใดม�ขุอย์� แต หมอบรดเลย์�ก�ม�ได+ละคำว�มต5งใจัโดย์เร�#มรกษ์�ช�วจั)นำทำ)#เขุ+�ร)ตก อนำ จันำก�รรกษ์�เป็%นำทำ)#ร �#�ล�อว �ม)คำว�มสื�ม�รถุด�จัหมอเทำวด� ทำ��ให+คำนำไทำย์ม)คำว�มสืนำใจัทำ)#จัะเขุ+�ไป็รกษ์� และในำทำ)#สื�ดขุ�นำนำ�งก�เร�#มย์อมรบ

         ก�รรกษ์�คำนำป็?วย์ขุองม�ชชนำนำ�ร)นำ5นำม�ใช จัะม)แต ย์�เม�ดเช นำแต ก อนำ แต ม)ย์�หล�กหล�ย์ชนำ�ด ทำ5งย์�ก�นำ ย์�ฉ)ด ใช+ก�รผ่ �ตด ก�รถุอนำฟ<นำ และก�รว�นำ�จัฉย์โรคำ ซึ่"#งเป็%นำร*ป็แบบขุองโรงพัย์�บ�ลในำสืมย์ป็<จัจั�บนำนำ#นำเอง แต อย์ �งไรก�ต�ม ม�ชชนำนำ�ร)ย์งคำงย์"ดก�รเผ่ย์แพัร ศิ�สืนำ�เป็%นำหลก ให+คำนำป็?วย์สืวดมนำต�และอ �นำพัระคำมภ)ร�ก อนำก�นำย์� โดย์ช)5ให+เห�นำว �ฤทำธ�:เดชขุองพัระเป็%นำเจั+�จัะทำ��ให+ผ่*+ป็?วย์ห�ย์ป็กต� จัะได+เช�#อและศิรทำธ�ในำพัระเจั+�ขุองนำ�ก�ย์โป็รเตสืแตนำทำ�

         นำอกจั�กก�รรกษ์�โรคำต�มป็กต�แล+ว ม�ชชนำนำ�ร)อเมร�กนำได+แสืดงให+เห�นำถุ"งป็ระสื�ทำธ�ภ�พัขุองก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตก คำ�อก�รผ่ �ตดแขุนำพัระภ�กษ์�ซึ่"#งเก�ดอ�บต�เหต�จั�กดอกไม+ไฟและไฟพัะเนำ)ย์งทำ)#บรรจั�ด�นำด��ในำกระบอกป็Mนำใหญ ระเบ�ด ในำง�นำฉลองวดป็ระย์*รวงศิ�ในำป็H พั.ศิ. ๒๓๘๐ นำ��ก�รป็ล*กฝัHป็Nองกนำโรคำไขุ+ทำรพั�ษ์ม�เผ่ย์แพัร ในำป็H พั.ศิ. ๒๓๘๕ และได+พั�มพั�ต��ร�แพัทำย์�เป็%นำภ�ษ์�ไทำย์เล มแรกคำ�อ "คำมภ)ร�คำรรภ�ทำ-รกษ์�" เขุ)ย์นำโดย์หมอ บรดเลย์� และได+ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หวในำป็Hเด)ย์วกนำนำ5นำเอง ซึ่"#งถุ�อว �เป็%นำต��ร�แพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกทำ)#เป็%นำภ�ษ์�ไทำย์เล มแรกหนำ�ป็ระม�ณ ๒๐๐ หนำ+� ม)เนำ�5อห�กล �วถุ"งอ�ก�รโรคำและว�ธ)บ��บดทำ�งสื*ต�กรรม๑

         ในำขุณะนำ5นำหมอไทำย์สื วนำใหญ ม�ได+สืนำใจัในำพัฤต�กรรมขุองพัวกม�ชชนำนำ�ร) และก�ต�ศิพัทำ�ขุองย์�ฝัร#งก�ม�ได+ทำ��ให+วงก�รแพัทำย์�ไทำย์ต�#นำตวแต อย์ �งใด ม)เพั)ย์งพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำพัระร�ชโอรสืองคำ�ทำ)# ๔๙ ในำพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธเล�ศิหล+�นำภ�ลย์ซึ่"#งเป็%นำหมอหลวงในำร�ชสื��นำก ได+สืนำใจัใฝั?ร* +จั"งได+เขุ+�ไป็ต)สืนำ�ทำเพั�#อป็ร�รถุนำ�คำว�มร* +ด+�นำก�รแพัทำย์�

Page 10: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         จั�กก�รใฝั?ใจัในำก�รศิ"กษ์�ขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำ��ให+พัระองคำ�ได+ทำรงศิ"กษ์�ว�ช�ก�รแพัทำย์�จั�กหมอบรดเลย์� และทำรงเขุ+�ใจัในำว�ธ)ก�รรกษ์�ขุองแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกจันำเป็%นำทำ)#ย์อมรบในำหม* ช�วตะวนำตก ทำรงได+ใบป็ระก�ศินำ)ย์บตรทำ�งก�รแพัทำย์�ทำ5งย์งได+เป็%นำสืม�ช�กสืถุ�บนำก�รแพัทำย์�แห งนำคำรนำ�วย์อร�คำ

         ในำสืมย์รชก�ลทำ)# ๓ ขุณะพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำด��รงพัระย์ศิเป็%นำพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหม�#นำวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำ ทำรงม)สื วนำร วมในำก�รเขุ)ย์นำต��ร�ย์�ทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ โดย์ม)หนำ+�ทำ)#ในำก�รเขุ)ย์นำต��ร�สืรรพัคำ�ณย์� ซึ่"#งเป็%นำต��ร�ย์�ทำ)#กล �วถุ"งพั�ชสืม�นำไพัรแต ละชนำ�ดว �ม)สืรรพัคำ�ณในำก�รรกษ์�โรคำภย์ไขุ+เจั�บอย์ �งไร เป็%นำง�นำนำ�พันำธ�ทำ)#แตกต �งจั�กต��ร�ย์�ทำ)#เคำย์รบร* +กนำ

         จั�กต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�ทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ ว�เคำร�ะห�ได+ว �พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำนำ �จัะได+นำ��ก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกม�ผ่สื�นำเขุ+�กบก�รก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ จั�กก�รศิ"กษ์�ต��ร�ย์�สืรรพัคำ�ณย์�ฉบบทำ)#พัระองคำ�ช��ระขุ"5นำใหม พับว �เป็%นำต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�ทำ)#พัฒนำ�ขุ"5นำม�อย์ �งชดเจันำ เพัร�ะม)ร�ย์ละเอ)ย์ดและก�รศิ"กษ์�เพั�#มเต�มขุ"5นำกว �แต ก อนำ

         พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงนำ�พันำธ� "ต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�" ให+เป็%นำต��ร�ย์�แพัทำย์�แผ่นำไทำย์สืมย์ใหม ซึ่"#งผ่�ดแผ่กแตกต �งจั�ก "ต��ร�ย์�ไทำย์" ทำ)#เคำย์ม)ม�ในำอด)ต เพัร�ะในำต��ร�ย์�ไทำย์จัะเป็%นำก�รกล �วถุ"งก�รป็ระกอบย์�อนำป็ระกอบด+วย์พั�ชสืม�นำไพัรหล�กหล�ย์ชนำ�ดนำ��ม�รวมและต+มผ่สืมกนำอนำเช�#อว �สื�ม�รถุแก+โรคำต �งๆ ได+ ซึ่"#งย์�กแก ก�รศิ"กษ์�คำ+นำคำว+�และตรวจัสือบสืรรพัคำ�ณแต ละสื วนำขุองพั�ช เพัร�ะในำต��ร�ม�ได+บอกถุ"งสืรรพัคำ�ณเฉพั�ะอย์ �ง ซึ่"#งอ�จัเป็%นำว�ธ)ก�รป็Bดบงสื*ตรย์�ทำ)#แทำ+จัร�งขุองแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ก�ได+

         ต��ร�ขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำนำ5นำ ได+นำ��สืม�นำไพัรม�กกว � ๑๐๐ ชนำ�ด ม�เขุ)ย์นำเป็%นำต��ร�ย์�โดย์แย์กด+�นำร�ย์ละเอ)ย์ดขุองสื วนำต �งๆ ขุองสืม�นำไพัรแต ละชนำ�ด ไม ว �สื วนำขุองล��ต+นำ ใบ เป็ล�อก แก นำ กระพั)5 ย์�ง หว ล*ก ดอก และร�ก ว �สื�ม�รถุนำ��ไป็ใช+แก+โรคำอะไรได+บ+�ง เป็%นำก�รอธ�บ�ย์ทำ)#คำ อนำขุ+�งจัะเป็%นำสืมย์ใหม และเป็%นำแนำวทำ�งทำ)#จัะนำ��ไป็ตรวจัสือบหร�อทำดสือบทำ�งว�ทำย์�ก�รสืมย์ใหม ได+ ทำ �นำได+ทำรงรวบรวมจั�กต��ร� ก�รแสืวงห� หร�อก�รทำดลองซึ่"#งถุ+�พั�จั�รณ�จั�กภ�พัรวมต��ร�ย์�ไทำย์จัะเห�นำได+ว �ต��ร�ย์�ไทำย์เร�#อง "ต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�" ขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำเป็%นำต��ร�ทำ)#ผ่ �นำก�รว�เคำร�ะห�และพัฒนำ�จั�กต��ร�ย์�ไทำย์อ�#นำๆ ในำสืมย์นำ5นำ และเป็%นำแนำวทำ�งทำ)#คำนำร� นำหลงสื�ม�รถุนำ��ไป็ว�เคำร�ะห�ทำดลองได+ด+วย์ว�ธ)ก�รทำ�งว�ทำย์�ศิ�สืตร�หร�อว�ทำย์�ก�รสืมย์ใหม ได+

๑ พั�ช�ญ พัฒนำ�, คำว�มเป็%นำม�ขุองก�รแพัทำย์�เม�องไทำย์ (พัระนำคำร: โอเด)ย์นำสืโตร�, ๒๕๐๙), ๑๓๑.

เปร�ย์บเท�ย์บต�าราย์าไทย์ท��วัไป ก�บต�าราสรรพคุ!ณย์า

ต�าราย์าพระโอิสถพระนาราย์ณ�

Page 11: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ย์�ศิ�ขุไสืย์�ศินำ� ให+เอ�ก�รบ*รสื วนำ ๑ ในำ สืเด� ๒ สื วนำ สืหสืคำ�ณเทำศิ ๓ สื วนำ ลม*ลแว+ง ๔ สื วนำ เทำ)ย์นำด�� ๕ สื วนำ เกฎกระด*ก ๖ สื วนำ ล*กจันำทำร� ๗ สื วนำ ดอกบ�นำนำ�คำ ๘ สื วนำ พัร�กไทำย์ ๙ สื วนำ ขุ�งแห+ง ๑๐ สื วนำ ด)ป็ล) ๑๑ สื วนำ ใบกญช� ๑๒ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณ ละล�ย์นำ�5�ผ่"5งเม�#อจัะก�นำเศิกด+วย์สืพัพั)ต�โย์ ๓ จับ แล+วก�นำพัอคำวรแก+สืรรพัโรคำทำ5งป็วงห�ย์สื�5นำ ม)ก��ลงก�นำเขุ+�ไป็นำอนำเป็นำศิ�ขุนำกแล

         ย์�หอมด�มให+เอ�แก นำมะทำร�ง เป็ล�อกมะทำร�ง เป็ล�อกไขุ เนำ � ชเอมเทำศิ กรกขุ) จันำทำร�แดง จันำทำร�ขุ�ว ดอกพั�ก�ล ดอกบ�ญนำ�คำ ดอกสื�รภ) เกศิรบวนำ�5� เสืมอภ�คำ ทำ��เป็นำจั�ณ นำ�5�ดอกไม+เป็%นำกระสื�ย์ บดทำ��แทำ งละล�ย์นำ�5�ดอกไม+ นำ�5�ซึ่�วขุ+�วก�ได+ ร��หดพั�มเสืนำลงทำ5งก�นำ ทำ5งชโลมแก+ไขุ+สืนำนำ�บ�ตอนำม)ก��ลงม�กห�ย์แล

ต�าราย์าพระโอิสถคุร�$งร�ชกาลท�� ๒

         ในำทำ)#นำ)5จัะว �ด+วย์สืรรพัคำ�ณว�เศิษ์คำ�อ คำณะสืรรพัย์�ทำ)#จัะแก+โรคำอนำเป็นำช�ต�คำ�อสืรรพัห�ดนำ5นำโดย์นำย์ดงนำ)5

         ย์�ช�#อป็ระสืะเกล�อ เอ�นำ�5�ผ่"5ง นำ�5�บวมขุม นำ�5�ร�ก หญ+�คำ� นำ�5�เกล�อ นำ�5�สืลดได นำ�5�กระทำ�อ นำ�5�บอระเพั�ด เอ�เสืมอภ�คำใสื กระทำะกวนำไป็จันำป็<5 นำได+ ให+ก�นำหนำกสืล"ง ๑ แก+สืรรพัโรคำห�ด ซึ่"#งกระทำ��ให+ห�ย์ใจัดงคำรอกๆ แก+ไอ และโรคำเก�ดในำกองสืม�ฎฐ�นำนำ5นำห�ย์สื�5นำว�เศิษ์แล

         ย์�แก+ว�ทำย์�ธ�โรคำ ให+ไป็กล5นำใจัถุ�กเอ�เป็ล�อกมะฝั?อทำ)ละเป็ล�อกให+ได+ ๓ เป็ล�อกๆ ละ ๓ นำ�5ว เป็ล�อกแรกลง อ� เป็ล�อกทำ)#สืองลง สื� เป็ล�อกทำ)#สื�มลง ต� แล+วจั"งเอ�แซึ่ ม+�ทำล�ย์ ร�กไม+รวกย์�เขุ+�เย์�นำทำ5ง ๒ สื�#งละต��ล"ง ๑ ต+มต�มให+ก�นำแก+พั�ศิม�ให+คำล#งแลสืลบไป็ก�ด)ห�ย์ว�เศิษ์นำก

ต�าราย์าวั�ดราชโอิรส

         จัะกล �วฝัHด�ษ์เก�ดในำเด�อนำสื�บเอ�ด สื�บสือง เด�อนำหนำ"#ง ทำ5ง ๓ เด�อนำนำ)5เก�ดเพั�#ออ�โป็ธ�ต�มกให+เย์�นำในำอกและมกตกม*กและตกเล�อดให+เสื)ย์แม แสืลงพั อ แสืลงนำ� งขุ�วห มขุ�วและทำ��บดไป็สื งทำ�ศิอ�ดรแล อ�สื�รจั"งจัะด)ฯ ถุ+�แก+เอ�ใบมะอ"ก ใบผ่กบ�+งซึ่นำ ใบก �งป็ล�ทำงสือง ใบพั�งดอ ใบผ่กขุอง ใบหม�ก ใบทำองพันำช#ง เอ�เสืมอภ�คำ ต��เอ�นำ�5�พันำดบพั�ษ์ฝัHเม�#อเสืมหะห�ย์ฯ

         ลกษ์ณะไขุ+เจัล)#ย์งอ�ก�รนำ5นำ ให+จับสืะทำ+�นำให+เทำ+�เย์นำ ให+ร+อนำในำอกเป็%นำก��ลง ให+กระห�ย์นำ�5�นำก ให+ขุดอ�จัจั�ระป็สื�วะ ให+ละอองด)เม�#อเขุ)ย์วให+ต�ลขุลวนำ�5�ต�แห+งโทำษ์สืรรนำ�บ�ทำก��ลงโคำเตล�งเบญจัก�ล พัร�กไทำ เอ�เสืมอภ�คำ เอ�ต+ม ๓ เอ� ๑ ให+ก�นำแก+จับสืะทำ+�นำแลฯ

ต�าราย์าวั�ดพระเชต!พนฯ

         ป็�นำะจัะป็ะรงล��ดบนำ)5 จักกล �วด+วย์นำย์หนำ"#งใหม ว �ด+วย์ลกษ์ณะโลห�ตทำ�จัร�ตโทำษ์ ๕ ป็ระก�ร สื�บต อไป็คำ�อ โลห�ตระด*ร+�ง โลห�ตคำลอดบ�ตร โลห�ตต+องพั�ฆ�ต อนำตกต+นำไม+และต+องทำ�บโบโลห�ตเนำ � โลห�ตตกหมกช�5� เป็%นำ ๕ ป็ระก�รด+วย์กนำ อนำบงเก�ดแก สืตร)ภ�พัทำ5งหล�ย์ อนำม)สื�ม)แล+วกล �วดงนำ)5ฯ

Page 12: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ล��ดบนำ)5จัะกล �วแต โลห�ตทำ�จัร�ตโทำษ์ คำ�อระด*ร+�งก อนำเป็%นำป็ฐมเม�#อบงเก�ดนำ5นำ ระด*ม�ด�จันำ�5�ซึ่�วขุ+�ว กระทำ��ให+เวทำนำ�ต �งๆ คำร5งแก เขุ+�มกกล�ย์เป็%นำม�รโลห�ตฯ

         ถุ+�จัะเอ�ล*กจันำทำร� ด�นำป็ระสื�วขุ�ว เทำ)ย์นำด�� เทำ)ย์นำขุ�ว ขุ�งแห+ง หอมแดง กะเทำ)ย์ม กระช�ย์ ไพัล สื�#งละ ๒ สื วนำ ขุม�5นำอ+อย์ ๔ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดทำ��แทำ งไว+ ละล�ย์นำ�5�สื+มซึ่ �แทำรกก�รบ*รก�นำแก+โลห�ตคำ�อระด*ร+�งนำ5นำ ห�ย์ด)นำกฯ

         ขุนำ�นำ ๑ เอ�เทำ)ย์นำทำ5ง ๕ โกฏเขุม� โกฏ�พั�งป็ล� กระว�นำ ก�นำพัล* สื�#งละ ๒ สื วนำ เป็ล�อกก�มทำ5ง ๒ ร�กระห� งแดง ล��พันำ ไพัล ขุม�5นำอ+อย์ ร�กพันำง*แดง ร�กองก�บ สืมอไทำย์ สืมอพั�เภก ผ่ลผ่กช) ไคำร+หอม อลร�ชพัฤกษ์� ร�กผ่กโหมห�นำ เป็ล�อกโลด ว�นำเป็ร�ะ ผ่ลช+�พัล* ขุ�งแห+ง เจัตม*ลเพัล�ง ด)ป็ล) สืคำ+�นำ สื�#งละ ๔ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดทำ��แทำ งไว+ ละล�ย์นำ�5�กระสื�ย์อนำคำวรแก โรคำแทำรกชะมด พั�มเสืนำก�นำแก+โลห�ตระด*ร+�งกระทำ��พั�ษ์นำ5นำห�ย์ด)นำกฯ

         ขุนำ�นำ ๑ เอ�ร�กขุ)5ก�แดง เบญจัขุ)5เหล�ก ใบระก� ใบมะขุ�ม ใบสื+มป็?อย์ หญ+�ไซึ่ ผ่ลคำดเคำ+�เอ�เสืมอภ�คำต+มให+งวดแล+วจั"งเอ�ย์�ด�� ด)เกล�อสื�#งละ ๑ สืล"ง ป็ร�งลง ก�นำแก+โรคำอนำบงเก�ดแกสืตร)ภ�พัทำ5งหล�ย์ ซึ่"#งกระทำ��พั�ษ์นำ5นำห�ย์ว�เศิษ์นำกฯ

         สื�ทำธ�ก�ร�ย์ะ จัะกล �วสืรรพัย์�ซึ่"#งรกษ์�วณโรคำคำ�อสืรรพัแผ่ลทำ5งป็วงสื�บไป็ ให+บ�คำคำลทำ5งหล�ย์พั"งร* +ดงนำ)5

ย์�ขุ)5ผ่"5งแดง เอ�ช�ดผ่ง ช�ดก+อนำ ย์�งสืนำเหนำ�อ ย์�งสืนำสืะเภ� ก��ย์�นำเหนำ�อ ก��ย์�นำสืะเภ�สื�#งละ ๒ ต��ล"ง ๒ บ�ทำ ขุ)5ผ่"5งแห+ง สื�#งละ ๕ ต��ล"ง นำ�5�มนำทำะนำ�นำ ๑ ต5งไป็ให+ละล�ย์ แล+วเอ�ย์�ใสื กวนำด+วย์แดดด)แล+วจั"งเอ�ใสื แผ่ลช��ระทำ5งเร)ย์กเนำ�5อ และแก+แผ่ลม)ตวก�ได+ว�เศิษ์นำกฯ

ต�าราสรรพคุ!ณย์า หลวังวังษาธิ�ราชสน�ท (ฉบ�บวั�ดพระเชต!พนฯ)

         อนำ"#งสืรรพัคำ�ณแห งขุ�งสืดนำ5นำ ม)รสือนำหว�นำร+อนำเผ่�ด เง �ร* +บ��ร�งให+เจัร�ญอ�ก�ศิธ�ต� ดอกร* +แก+โรคำอนำเก�ดแต กองหทำย์ ใบร* +แก ก��เด� ต+นำร* +สืะกดลมลมไป็สื* คำ*ถุทำว�รเบ�5องต+นำ ร�กร* +แก+ให+เสื)#ย์งเพัร�ะและร* +จั��เจั�ญอ�ห�ร

         อนำว �คำ�ณคำนำทำ)สือขุ�วนำ5นำ ใบร* +ต 5งป็Bตตสืม�ฎฐ�นำให+เป็%นำป็กต�ร* +แก ลม และร* +ฆ �แม พัย์�ธ�:และแก+สื�บสื�งในำก�ย์ ดอกร* +แก+ไขุอนำบงเก�ดแต ทำรวงและร* +แก+พัย์�ธ�และห�ดไอ แก+ไขุ+ในำคำรรภ�รกษ์� เป็ล�อกร* +แก+ไขุอนำกระทำ��ให+เย์�นำและแก+คำล�#นำเห)ย์นำไสื+ ร* +แก+ระด*และร* +ต 5งซึ่"#งโลห�ต ร�กร* +แก+ไขุอนำทำ��ให+ร+อนำฯ

         อนำว �คำ�ณแห งรกขุ�วนำ5นำ ม)รสือนำจั�ด ใบร* +แก+ร�ดสื)ดวงทำว�รและคำชร�ด ย์�งร* +แก+ร�ดสื)ดวงในำล��ไสื+ ดอกร* +แก แม พัย์�ธ� คำ�อกล�กและเกล�#อนำ ผ่ลร* +แก ซึ่"#งรงแคำให+ตก ต+นำบ��ร�งทำว�รทำ5ง ๙ ให+บร�บ*รณ� ร�กร* +แก+ม*กเล�อดและไขุ+เหนำ�อฯ

Page 13: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         อนำว �คำ�ณแห งสืะเด�นำ5นำ ม)รสือนำขุมฝั�ดเย์�นำ ใบให+ร* +แก ให+ระมดซึ่"#งอ�ทำร ร* +บ��ร�งเพัล�งธ�ต�กระทำ��ให+อ�ห�รงวด ดอกร* +แก+พั�ษ์โลห�ต อนำบงเก�ดแต ก��เด� ร* +แก+ร�ดสื)ดวงในำล��คำอให+คำนำด�จัองพัย์�ธ�ไต อย์* ผ่ลร* +แก+ลมหทำย์ว�ด ลมสืตถุว�ดและลมอนำเก�ดแตกกองป็Bตตสืม�ฎฐ�นำ เป็ล�อกร* +แก+บ�ดม*กเล�อด กระพั)5ร* +แก ด)และแก+บ+�อนำเพั�#อคำล#ง แก นำร* +แก+ลมอนำคำล�#นำเห)ย์นำอ�เจั)ย์นำ และลมอนำผ่*ก ร�กร* +แก+เสืมหะอนำเป็%นำสืนำ�มอย์* ภ�ย์ในำอ�ทำรและร* +แก+เสืมหะอนำต�ดล��คำอ ให+ตกต�มอ�จั�รย์�ทำ �นำกล �วไว+ฯ

ต�าราสรรพคุ!ณย์า พระเจ้�าบรมัวังศ์�เธิอิ กรมัหลวังวังษาธิ�ราชสน�ท (ฉบ�บสมั!ดไทย์)

          จัะกล �วสืรรพัคำ�ณแห งขุ�งสืดนำ5นำ ม)รสืหว�นำร+อนำร* +ให+เจัร�ญซึ่"#งอ�ย์� และร* +แก+ป็�กคำอม�สืบ�ย์ แลแก+โรคำอนำบงเก�ดแต ในำทำรวง ร* +บ��ร�งเพัล�งธ�ต� แก+เสืมหะแลลมอนำทำพัฤกษ์� ร* +สืะกดลมลงไป็สื* เบ�5องต�#� ร* +กระทำ��อนำกระทำ��ให+อ�ห�รงวดร�กนำ5นำม)รสืเผ่�ดร+อนำขุม ร* +แก+โรคำอนำบงเก�ดแก ทำรวงร* +กระทำ��ให+เสื)ย์เพัร�ะร* +ฆ �พัย์�ธ�แลพัรรด"ก กระทำ��ให+ร* +รสือ�ห�ร แลแก+ลมอนำแนำ นำอก แลลมอนำกล�5งไป็ม�ในำอ�ทำรแลร* +แก+บ�ดอนำตกโลห�ต ด�จัสื)ขุม�5นำผ่ลนำ5นำร* +แก+ไขุ+อนำหนำ�วสืทำ+�นำ ดอกนำ5นำร* +แก+ต�เป็Hย์กแฉะ ต+นำนำ5นำร* +แก+นำ�#วเบ�หย์ด กล �วสืงเขุป็คำ�ณขุ�งสืดสื�5นำเทำ �นำ5นำ

         จัะกล �วสืรรพัคำ�ณคำนำทำ)สือขุ�ว ใบนำ5นำร* +ต 5งด)ให+ป็รกต�แลแก+ลม ร* +แก+แม พัย์�ธ�แล แก+สื�บคำ�ย์ในำก�ย์ ดอกนำ5นำร* +แก+ไขุ+อนำบงเก�ดแต ทำรวง ดอกนำ5นำแก+ร* +พัย์�ธ� เป็ล�อกนำ5นำร* +แก+ไขุ+อนำกระทำ��ให+เย์นำ กระพั)5นำ 5นำแก+เห)ย์นำแลร�กไสื+นำ5นำร* +แก+ฤด*แลร* +ต 5งซึ่"#งโลห�ต ร�กนำ5นำร* +แก+ไขุ+อนำกระทำ��ให+ร+อนำกล �วสืงเขุป็ คำ�ณคำนำทำ)สือขุ�วม�สื�5นำแต เทำ �นำ)5ฯ

         จัะกล �วสืรรพัคำ�ณสืะเด�ใหญ ม)รสือนำขุมฝั�ดเย์นำ ร* +แก+ระมดซึ่"#งทำ+อง ร* +บ��ร�งธ�ต� ร* +กระทำ��ให+อ�ห�รงวดร* +แก+พัย์�ธ�ทำ5งป็วง และร* +แก+โรคำในำล��คำอ อนำกระทำ��ให+คำนำนำ5นำด�จัหนำ"#งพัย์�ธ� อนำต�ย์อย์* นำ 5นำ ล*กนำ5นำแก+ลมแลด) เป็ล�อกนำ5นำแก+ป็Bดเป็นำม*กเล�อด กระพั)5นำ 5นำร* +แก+ แลแก+บ+�อนำเพั+อคำล#ง แก นำนำ5นำแก+ลมอ#นำกระทำ��ให+เห)ย์นำร�กแลอนำผ่*ก ร�กนำ5นำร* +แก+เสืมหะอนำผ่*กภ�ย์ในำ แลเสืมหะอนำต�ดล��คำอกล �วสืงเขุป็คำ�ณ สืะเด�ใหญ สื�5นำแต เทำ �นำ)5

         จั�กตวอย์ �งจัะเห�นำได+ว � ต��ร�ย์�ขุองกรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำ5งฉบบวดพัระเชต�พันำฯ และฉบบสืม�ดไทำ แตกต �งจั�กต��ร�ย์�ไทำย์ฉบบอ�#นำๆ อย์ �งชดเจันำตรงทำ)#พัระองคำ�ได+แย์กว�เคำร�ะห�พั�ชสืม�นำไพัรแต ละชนำ�ดออกเป็%นำสื วนำย์ อย์ๆ ได+แก ร�ก ใบ ต+นำ ดอก ผ่ล เป็ล�อกและกระพั)5 ทำ��ให+เก�ดก�รพัฒนำ�ม�เป็%นำก�รว�จัย์สืม�นำไพัรเช นำในำป็<จัจั�บนำ คำว�มคำ�ดดงกล �วนำ)5นำ �จัะได+รบอ�ทำธ�พัลตะวนำตกทำ)#เขุ+�ม�ม)บทำบ�ทำในำก�รแย์กแย์ะสืรรพัคำ�ณพั�ชสืม�นำไพัรแต ละสื วนำให+ชดเจันำย์�#งกว �ต��ร�ทำ)#กล �วสืรรพัคำ�ณไว+รวมๆ ดงทำ)#ม)ม�แต สืมย์อย์�ธย์�

         นำอกจั�กนำ)5ต��ร�ย์�ขุองกรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำบ�งเล ม ย์งป็ร�กฏต��ร�ย์�แผ่นำตะวนำตก ๔๒ ชนำ�ด รวบรวมไว+เป็%นำหมวดหม* แสืดงให+เห�นำว �พัระองคำ�ทำรงนำ��เอ�ย์�ฝัร#งม�ศิ"กษ์�คำ+นำคำว+�และรอบร* +สืรรพัคำ�ณย์�ได+รบก�รย์กย์ องว �เป็%นำต��ร�ทำ�งโอสืถุสื�รว�ทำย์� หร�อเภสืชวตถุ�เล มแรกขุองไทำย์ทำ)#กล �วถุ"งย์�ฝัร#ง ดงทำ)#ป็ร�กฏร�ย์ช�#อย์�ฝัร#งในำต��ร�เล มนำ)5๒ คำ�อ

Page 14: ตำราแพทย์แผนโบราณ

๒ ป็ระโชต� เป็ล งว�ทำย์�, เภสืชกรรมแห งกร�งรตนำโกสื�นำทำร�ในำรอบ ๒๐๐ ป็H (กร�งเทำพัฯ : จั�ฬ�ลงกรณ�มห�ว�ทำย์�ลย์,๒๕๒๖), ๑๓๙-๑๔๐.

         ๑. นำ�5�กรบ*ร

         ๒. ผ่ดโฟเรด

         ๓. ฟ�ดโฟเรศิแอซึ่�คำ

         ๔. ว�โรดรป็

         ๕. คำ�วป็รม

         ๖. อ�สืนำ�กก��

         ๗. อนำ�ก�

         ๘. เบญละตะนำะ

         ๙. ป็ร�ย์โอเนำ)ย์

         ๑๐. แกนำทำ�ร�สื

         ๑๑. อ�โมเวก

         ๑๒. แกมโมม�ล�

         ๑๓. สื�งโกนำ�

         ๑๔. อญว)ก��

         ๑๕. ดนำโลล�นำ

         ๑๖. ต�ดซึ่�ต�ล�สื

         ๑๗. คำละสื�ม�ระ

         ๑๘. พัย์ศิสื�ย์��พัศิ

         ๑๙. อ�คำนำ�เซึ่)ย์

         ๒๐. อ�ป็Bแก�ก

Page 15: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ๒๑. ลกซึ่�ก

         ๒๒. โกโฟเคำ)ย์ร

         ๒๓. คำ�วป็Bวสืวต

         ๒๔. นำกสืว��ม�ก�

         ๒๕. โอเป็Hย์ม

         ๒๖. ย์ลสืะกกละ

         ๒๗. รศิทำด

         ๒๘. ล�เบ)ย์

         ๒๙. แรมโมเนำ)ย์ม

         ๓๐. ลนำละฟN�

         ๓๑. เห�บป็�

         ๓๒. แกะละเก)ย์รย์ะ

         ๓๓. แอกโกนำ�ทำ

         ๓๔. เอนำต)โมเนำ)ย์มเขุร�ย์วดะ

         ๓๕. ล�นำ�

         ๓๖. สืบ...(ช��ร�ด)

         ๓๗. กกศิ�วลศิ...(ช��ร�ด)

         ๓๘. ก�แฟ

         ๓๙. วย์*ฟเรเซึ่�นำ

         ๔๐. เมอคำ�วร)คำบซึ่�คำ

         ๔๑. ศิ�วญ�ออกซึ่�แกนำ

         ๔๒. สื�เกเล

Page 16: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         จั"งจัะเห�นำได+ว �กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงม)คำว�มร* +ทำ 5งก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์และก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตก ต�มป็ระวต�กล �วว �พัระองคำ�ทำ �นำได+ใช+แนำวก�รรกษ์�แบบแพัทำย์�แผ่นำไทำย์เป็%นำสื วนำใหญ และบ�งคำร5งเม�#อนำ��เอ�ว�ธ)ก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกม�รกษ์�ก�ถุ*กคำนำไทำย์ป็ฏ�เสืธ จั"งทำรงดดแป็ลงย์�ไทำย์ เช นำ นำ��ย์�คำว�นำ�นำม�ใช+ในำก�รรกษ์�ไขุ+ แต ใสื ไว+ภ�ย์ในำโดย์เอ�ย์�ล*กกลอนำไทำย์ห อห�+ม

พระบาทสมัเด/จ้พระจ้อิมัเกล�าเจ้�าอิย์01ห�วั

         เนำ�#องจั�กสืมเด�จัพัระจัอมเกล+�เจั+�อย์* หวทำรงม)คำว�มร* +พั�5นำฐ�นำทำ�งก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์พัอสืมคำวร เพัร�ะทำรงสืนำพัระทำย์เป็%นำก�รสื วนำพัระองคำ� และในำระหว �งทำ)#ทำรงผ่นำวชก�ได+คำล�กคำล)กบช�วตะวนำตก พัระองคำ�ทำรงได+เร)ย์นำร* +เก)#ย์วกบแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกจั�กหมอสือนำศิ�สืนำ�ช�วฝัร#งเศิสื และกล� มม�ชชนำนำ�ร)ช�วอเมร�กนำทำ)#เร)ย์นำม�ทำ�งก�รแพัทำย์�โดย์ตรง เช นำ หมอบรดเลย์� ซึ่"#งสืนำ�ทำสืนำมกนำเป็%นำพั�เศิษ์

         คำว�มเขุ+�ใจัเร�#องก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์และก�รแพัทำย์�ตะวนำตกขุองพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจัอมเกล+�เจั+�อย์* หวนำ5นำ สื วนำหนำ"#งศิ"กษ์� ว�เคำร�ะห�ได+จั�กพัระร�ชหตถุเลขุ�ขุองพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจัอมเกล+�เจั+�อย์* หวทำ)#เก)#ย์วเนำ�#องกบโรคำภย์ไขุ+เจั�บทำ)#ป็ร�กฏ จัะเห�นำได+ว �พัระองคำ�ทำรงม)คำว�มร* +ในำเร�#องก�รเจั�บไขุ+ได+ป็?วย์ และจั�กก�รว�นำ�จัฉย์โรคำนำ5นำพัอจัะกล �วได+ว �สื วนำหนำ"#งเป็%นำอ�ทำธ�พัลทำ)#ได+รบจั�กช�วตะวนำตก ฉะนำ5นำในำบ�งคำร5งพัระองคำ�จั"งทำรงแสืดงคำว�มคำ�ดเห�นำเก)#ย์วกบหมอไทำย์คำ อนำขุ+�งจัะเป็%นำไป็ในำด+�นำลบว � "แต ตวขุ+�พัเจั+�ไม เป็%นำหมอ แลลทำธ�หมอในำบ+�นำนำ)5เม�องนำ)5กบขุ+�พัเจั+�ไม ถุ*กกนำ ทำ)#เขุ�ว �อย์ �งหมอ ว �ต�มต��ร�ต�มเคำย์นำ5นำ ขุ+�พัเจั+�ไม เช�#อเลย์" ทำ)#เป็%นำเช นำนำ)5 เพัร�ะพัระองคำ�ทำรงต+องก�รคำ��อธ�บ�ย์ต�มว�ธ)ก�รขุองหมอฝัร#ง หร�อในำบ�งคำร5งพัระองคำ�ก�ทำรงกล �วว � "ต��ร�โรคำขุองเขุ�ก�ม)อย์* ๓ อย์ �ง คำ�อ สื�รพัดไขุ+เป็%นำขุองจัร ๑ คำ�อโลห�ตอย์ �ง ๑ คำ�อ เสืมหะอย์ �ง ๑ ซึ่"#งว �ด+วย์ไขุ+เป็%นำจัรต �งๆ นำ5นำพัอฟ<งได+บ+�ง" จัะเห�นำได+ว �ถุ+�ม)คำ��อธ�บ�ย์พัระองคำ�ก�จัะทำรงฟ<งเหต�ผ่ล แต ถุ+�ทำรงไม เห�นำด+วย์ก�จัะทำรงอธ�บ�ย์ต�มแนำวคำ�ดขุองหมอฝัร#ง ดงกรณ)ทำ)#หมอฝัร#งไม เขุ+�ใจัเร�#อง "โรคำลม"

         ในำคำว�มหม�ย์ขุองหมอย์�ไทำย์ ทำรงว�นำ�จัฉย์ว � "ขุ+�พัเจั+�ถุ�อว �ลทำธ�ลมไม ม) ทำ)#เร)ย์กว �ลมนำ5นำคำ�อพั�ก�รโลห�ตและเสืมหะโลห�ต เป็%นำตวช)ว�ตบ��ร�งด+วย์ระด*แลอ�ห�ร ลมอ�ก�ศิทำ)#สื*บเขุ+�ไป็ทำ�งห�ย์ใจัไป็ฟอกโลห�ตให+ใสืสืะอ�ด แล+วขุบให+แล นำไป็เป็%นำช)พัจัรทำ5งตว โลห�ตทำ)#กลบม�แต ช)พัจัรทำ)#เสืมหะในำอ�ระแห งหนำ"#งในำศิ)รษ์ะแห งหนำ"#ง จั"งเป็%นำเสืมหะเป็%นำม*กเป็%นำเขุฬะและเป็%นำเหง�#อไคำลไป็ โลห�ตเด�มต5งในำป็อด ลมห�ย์ใจัฟอกแล+วขุบให+แล นำไป็ทำ�กสื�ย์เสื+นำ สื วนำทำ)#ซึ่"มซึ่�บทำ�กแห งหนำเป็%นำสื วนำสืะอ�ด"

         บ�งคำร5งพัระองคำ�ทำรงคำ อนำแคำะแพัทำย์�แผ่นำไทำย์เช นำ "พัวกแพัทำย์�หมอแลป็�กหญ�งช�ย์ทำ5งหล�ย์ เจั�บอะไรๆ ก�ว �ลมทำ�กสื�#งทำ�กไป็ ด+วย์ต��ร�อ+�งว �ลม ๕๐๐ จั��พัวก จัะไล ว �อะไรบ+�งๆ ก�ไม ม)ใคำรนำบถุ*ก หมอนำวดทำ5งกรม วงหลวง วงหนำ+� เม�#อต5งช�#อก�ล+วนำด+วย์ว�โย์ว�ต� หม�#นำว�โย์รกษ์� หม�#นำสืงห�รว�โย์ หม�#นำว�โย์ไชย์� เป็%นำหมอสื��หรบแก+ลมจับทำ5งนำ5นำไม ม)อ�#นำ ด*หนำ"#งวนำในำวงหลวงวงหนำ+� ม)คำนำเป็%นำลมจับวนำละ ๑๐๐ คำนำ ๒๐๐ คำนำ วนำใดเสืวย์พัระโอสืถุทำ�เล� ก�ต+องช�มนำ�มหมอไว+ทำ5งเจั+�กรมป็ลดกรมแลขุ�นำหม�#นำม�อด)ๆ กลวจัะป็ระชวรพัระว�โย์ ทำ5งเม�องม)แต โรคำลมหมด ไม ใคำร จัะม)ใคำรพั*ดถุ"งเร�#องอ�#นำ ไขุ+จับหนำกก�ว �ลมพัลอย์ไช+ห �ไขุ+ป็ระจั�บนำก�เร)ย์กว �ลมม�ก"

Page 17: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         แม+ในำบ�งคำร5งพัระองคำ�คำ อนำขุ+�งจัะนำ�ย์มหมอฝัร#ง เช นำ กรณ)กรมหลวงวงศิ�ธ�ร�ชสืนำ�ทำป็ระชวร แต ก�จัะทำรงรกษ์�ตวด+วย์ย์�ไทำย์เพัร�ะเป็%นำหมอใหญ ขุองร�ชสื��นำก รชก�ลทำ)# ๔ ทำรงเป็%นำห วงจั"งได+นำ��หมอฝัร#งไป็รกษ์�

         "อนำ"#งพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำก�ป็?วย์โรคำคำล+�ย์กบเจั+�พัระย์�นำคำร ลมจับล+มลงแล+วก�เสื)ย์จั��หระซึ่+�ย์ ต5งแต วนำเสื�ร� ขุ"5นำสื�บเอ�ดคำ�#� เด�อนำเก+�ม� เธอให+ย์�ขุองเธอรกษ์�ตวเธอเองบ+�งหมอกมเบลให+ย์�รกษ์�บ+�ง แต บดนำ)5อ�ก�รว �คำ อย์คำล�ย์แล+ว"

         ซึ่"#งบ�งคำร5งก�ไม ร* +ว �หมอแผ่นำใดไม ด)หร�อด) เพัร�ะผ่*+ป็?วย์ไม ร* +เป็%นำย์�ขุองใคำรทำ)#รกษ์�ห�ย์ เพัร�ะใช+ทำ5งหมอไทำย์หมอฝัร#งและหมอจั)นำม�รกษ์�ผ่*+ป็?วย์ บ�งคำร5งผ่*+ป็?วย์ก�ต�ย์ซึ่"#งก�ไม ทำร�บเหม�อนำกนำว �ย์�ขุองใคำรทำ��ให+ผ่*+ป็?วย์ต�ย์ ดงในำกรณ)อ�ก�รป็?วย์ขุองกรมหม�#นำว�ศินำ�นำ�ถุนำ�ภ�ธร

         "อ�ก�รกรมหม�#นำว�ศินำ�นำ�ถุนำภ�ธรป็?วย์เร�5อรงม�แต ก อนำก�หล�ย์คำร5ง อ�ก�รให+แนำ นำให+เฟNออ�ห�รก�นำเขุ+�ไป็ก�อ�เจั)ย์นำออกม�เสื)ย์ต5งนำอนำป็?วย์ไป็หล�ย์ๆ วนำ...หมอได+ว�งย์�ร�นำด+วย์ด)เกล�อในำวนำแรกร�นำนำ5นำอ�ก�รคำ อย์สืบ�ย์.... อ�ก�รซึ่�ดหนำกลง โลห�ตล�#มๆ เป็%นำช�5นำๆ แลกบต�ดผ่งผ่�ดย์�ดใย์เหนำ)ย์ว ออกม�กบอ�จัจั�ระแทำบทำ�กเวล� ก��ลงนำ+อย์ลง ให+เจั�บในำอกม�ก ให+ห�ย์เหนำ�#อย์เนำ�องๆ อ�จัจั�ระม)นำ�5�ขุ+�วแดง หมอแคำลงว �จัะไป็ใกล+ด)สื�รโรคำอย์ �งนำ)5 หมอไทำย์ว �ไม เคำย์เห�นำ สื�#งทำ)#ออกม�นำ5นำ สืงสืย์ว �เป็%นำเคำร�#องในำตบและม+�มออกม� แต หมอองกฤษ์ว �เป็%นำโรคำในำล��ไสื+พัองแตกเป็%นำโลห�ตแล+วพังลงม�ดบผ่�วในำล��ไสื+เป็%นำผ่งผ่�ด แต ไม รบรกษ์�...ได+ไป็ห�หมอหลวงป็ระเทำศิแพัทำย์�หมอจั)นำ ในำพัระร�ชวงบวรม�ด*หมดนำ5นำ ไป็จับแมะเห�นำช)พัจัรด)อย์* ก�รบว � จัะให+ย์� ๓ วนำให+ห�ย์ได+ คำร5นำม�ด*อ�จัจั�ระเห�นำโลห�ตขุ"5นำแลผ่งผ่�ดก�กลบตกใจั ก�หนำเหไป็ว �เป็%นำป็N�งโลห�ตห�เคำย์รกษ์�ไม ถุ+�จัะย์อมให+รกษ์�ก�จัะว�งย์�ลองด* เห�นำคำ�ณก�จัะไป็ทำ�� ถุ+�ไม เห�นำคำ�ณก�จัะขุอตวหนำ) ถุ+�ว�งย์�เขุ+�ไป็ อ�ก�รซึ่�ดไป็อย์ �ถุ�อโทำษ์"

         กล �วโดย์สืร�ป็แล+วไม ม)หมอแผ่นำใดรกษ์�ได+ในำทำ)#สื�ดคำนำป็?วย์ก�ต�ย์ พัระองคำ�ทำรงกล �วว � "อ�ก�รกรมหม�#นำว�ศินำ�นำ�รถุนำ�ภ�ธรป็?วย์หนำกลงไป็ กล�งคำ�นำวนำพั�ธขุ"5นำ ๑๒ คำ�#� เด�อนำมกร�คำม ให+ขุดป็<สืสื�วะม�ก และอ�จัจั�ระตกออกป็นำเทำ� แล+วต5งหอบแก+ฟM5 นำขุ"5นำบ+�ง แล+วก�กลบหอบหนำกไป็จันำซึ่�ดโซึ่ม สื�5นำก��ลงขุ�ดใจั"

         จัะเห�นำได+ว �เม�#อผ่*+ป็?วย์ต�ย์ลงหมอทำ�กช�ต�มกป็<ดคำว�มรบผ่�ดชอบ แต ถุ+�กรณ)รกษ์�ผ่*+ป็?วย์ห�ย์ แม+แต หมอฝัร#งด+วย์กนำย์งอ�จัฉ�ต�ร+อนำแย์ งกนำเอ�คำว�มด)คำว�มชอบ จันำต+องม)ก�รป็Bดบงม�ให+หมอฝัร#งร* +ว �ม)หมอฝัร#งอ)กคำนำหนำ"#งม�รกษ์� ดงในำกรณ)หมอเย์มก��เบลกบหมอฮู*เคำนำสืตร� ทำ)#พัระองคำ�ทำรงบนำทำ"กว � "กงศิ�ลออบ�เรตป็?วย์หนำกจันำล�กไม ได+ หมอดอกเตอร�เย์มก��เบลให+ย์�แก+ไขุ+ถุ"ง ๑๐ วนำแล+วอ�ก�รไม คำล�ย์ เม�#อหมอฮู*เคำนำสืตร�เขุ+�ม� หมอเย์มก��เบลก�ห"งห�ม�ก" และ "กงสื�ลออกบ�เรตก�ร* +ว �หมอเย์มก��เบลห"งห� ถุ"งม�ห�หมอฮู*เคำนำสืตร�ไป็รกษ์� ก�ป็Bดคำว�มไม ให+หมอเย์มก��เบลร* + หมอเย์มก��เบลย์งเทำ)#ย์วอวดอย์* ว �ตวรกษ์�ห�ย์เอง"

         ม)หลกฐ�นำจั�กพัระร�ชหตเลขุ�ตอนำหนำ"#งขุองพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว ซึ่"#งนำกว�ช�ก�รมกย์กม�อ+�งเสืมอๆ ในำกรณ)ทำ)#กล �วว �พัระองคำ�รงเก)ย์จัหมอแผ่นำไทำย์ คำว�มว � "แต ตว

Page 18: ตำราแพทย์แผนโบราณ

ขุ+�พัเจั+�ไม เป็%นำหมอ แลลทำธ�ขุองหมอในำบ+�นำนำ)5เม�องนำ)5กนำ ขุ+�พัเจั+�ไม ถุ*กกนำทำ)#เขุ�ว �อย์ �งหมอว �ต�มต��ร�ต�มเคำย์นำ5นำ ขุ+�พัเจั+�ก�ไม เช�#อถุ�อเลย์ด+วย์หมอในำบ+�นำนำ)5เม�องนำ)5 ทำ5งหมอนำวด หมอย์�ต��โรคำขุองเขุ�ก�ม)ย์� ๓ อย์ �ง คำ�อ สื�รพัดไขุ+เป็นำขุองจัรอย์ �ง ๑ คำ�อโลห�ตอย์ �ง ๑ คำ�อลมแลเสืมหะอย์ �ง ๑" จั�กก�รตรวจัสือบเร�#องร�วในำพัระร�ชหตถุเลขุ�ฉบบนำ)5 ป็ร�กฏว �พัระองคำ�ทำรงก��ลงเสื)ย์พัระทำย์เร�#องเช�5อพัระวงศิ�ทำ)#ใกล+ช�ดคำ�อกรมหม�#นำมเหศิวรศิ�วว�ล�สืฯ ทำรงป็ระชวร หมอแผ่นำไทำย์รกษ์�ไม ห�ย์ ในำทำ)#สื�ดคำนำไขุ+สื�5นำพัระชนำม� ทำ��ให+พัระองคำ�โทำรมนำสืม�ก จั"งได+ว�พั�กษ์�หมอแผ่นำไทำย์อย์ �งร�นำแรง

         ในำทำ�งตรงขุ+�มแม+ว �พัระองคำ�จัะโป็รดหมอฝัร#งอย์* บ+�ง แต เม�#อพัระองคำ�ทำรงป็ระชวรหนำกในำช วงป็ล�ย์รชก�ลก�ได+โป็รดให+กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำเป็%นำหวหนำ+�ผ่*+ด*แลรกษ์� และม)บรรด�หมอหลวงเป็%นำผ่*+ด*แลรกษ์�พัระอ�ก�รอย์ �งใกล+ช�ด ก�รรกษ์�ม� งในำป็ระเด�นำย์อมรบหมอทำ)#ด)ไม ว �จัะเป็%นำใคำรหร�อหมอแผ่นำใด และย์�ทำ)#ด)ก�ไม จั��เป็%นำจัะเป็%นำต��รบใดหร�อเป็%นำขุองผ่*+ใด เห�นำได+ว �พัระองคำ�ทำรงเป็%นำนำกทำดลองตลอดพัระชนำม�ย์�ขุย์ ต�มทำ)#ในำพัระร�ชพังศิ�วด�รกล �วว �

         "...ณ วนำองคำ�รเด�อนำสื�บแรมสื)#คำ�#� เวล�เช+�เศิษ์พัระอ�ก�รก��เร�บม�กขุ"5นำ ให+ทำรงเช�#อมกระห�ย์นำ�5�พัระกระย์�ห�รเสืวย์ถุอย์ลง พัระอ�ก�รแป็รไป็ขุ+�งอ�จัจั�ระธ�ต� พัระวงศิ�นำ�วงศิ� เสืนำ�บด)ป็ร"กษ์�พัร+อมกนำเห�นำว �หลวงทำ�พัจักษ์�ถุว�ย์พัระโอสืถุม�ก�หล�ย์วนำแล+ว พัระอ�ก�รห�คำล�ย์ไม จั"งให+ป็ระช�มหมอหลวงว � ผ่*+ใดจัะรบฉลองพัระคำ�ณหมอทำ5งป็วงก�นำ#งอย์* พัระเจั+�นำ+องย์�เธอกรมหลวงวงศิ�ธ�ร�ชสืนำ�ทำจั"งรบสืนำองพัระเดชพัระคำ�ณ ต5งพัระโอสืถุเขุ+�ไป็ถุว�ย์หล�ย์เวล�พัระอ�ก�รก�ไม ถุอย์ อ)กสืองสืป็ด�ห�ต อม� ในำวนำจันำทำร�เด�อนำสื�บเอ�ดขุ"5นำ ๑๕ คำ�#� เวล�เทำ)#ย์งแล+ว พัระอ�ก�รก��เร�บขุ"5นำอ)ก ทำรงพัระอ�เจั)ย์นำ พัระโลห�ตตกเป็%นำล�#มเหลวบ+�ง ทำรงรบด+วย์พัระภ*ษ์�ซึ่บพัระโอฐให+ป็?วนำพัระนำ�ภ) จั"งรบสื#งให+พัระย์�บ�ร�ษ์รตนำร�ชพัลลภ พัระป็ระเสืร�ฐศิ�สืตร�ด��รง เขุ+�ไป็เฝัN�ในำทำ)#จั"งรบสื#งว �พัระโรคำม�กอย์* แล+ว ถุ+�เห�นำพัระอ�ก�รเหล�อป็<ญญ�แพัทำย์� หมอก�ให+กร�บบงคำมทำ*ลว � ขุ+�ละอองธ�ล)พัระบ�ทำ ทำ)#ป็?วย์อ�ก�รม�กกว �ทำ)#พัระโรคำก�ม) ให+รบพัย์�บ�ลห�ย์ม�ม�ก จั"งโป็รดให+พัระป็ระเสืร�ฐศิ�สืตร�ด��รงเขุ+�ถุว�ย์พัระโอสืถุต อไป็ คำร5นำเวล�คำ�#�ป็ระม�ณ ๑ ทำ� มเศิษ์ไป็ พัระบงคำนำหนำก พัระโลห�ตเจั�อพัระบงคำนำออกม�ก�รบสื#งว � พัระโรคำคำร5งนำ)5เห�นำว �จัะไม คำล�ย์ อ)กสืป็ด�ห�หนำ"#งต อม� ณ วนำทำ)# ๒๗ กนำย์�ย์นำ รบสื#งว �ทำรงพัระป็ระชวรคำร5งนำ)5เหล�อม�อแพัทำย์�หลวงแล+ว ถุ+�เสืด�จัสืวรรคำตผ่*+ทำ)#ม)คำว�มสืว�ม�ภกด�:และขุ+�หลวงเด�มจัะเสื)ย์ใจัว �ได+ถุว�ย์ก�รพัย์�บ�ลไม เต�มม�อ ฉะนำ5นำถุ+�ผ่*+ใดม)หมอม)ย์�ก�ให+ถุว�ย์เถุ�ด พัระร�ไชศิวรรย์�ขุ+�หลวงเด�ม ซึ่"#งเป็%นำเจั+�กรมพัระคำลงในำซึ่+�ย์ ได+ถุว�ย์พัระโอสืถุเป็%นำไพัลกบเกล�อเสืกและเม�#อเสืวย์แล+วต อม�เพั)ย์งสื)#วนำก�เสืด�จัสืวรรคำต..."

         อนำทำ)#จัร�ง ก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกใช ว �จัะได+รบก�รต อต+�นำจั�กแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ตรงกนำขุ+�มจัะเห�นำได+ว �แพัทำย์�แผ่นำไทำย์พัย์�ย์�มต+องก�รทำ)#จัะเร)ย์นำร* +และนำ��ม�ป็รบป็ร�งก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ไม ว �จัะเป็%นำเจั+�ฟN�มงก�ฎหร�อพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำต �งสืนำพัระทำย์ทำ5งสื�5นำ แต ป็ระเด�นำสื��คำญทำ)#มกจัะได+รบก�รต อต+�นำ คำ�อก�รนำ��คำร�สืตศิ�สืนำ�เขุ+�ม�เผ่ย์แพัร อย์ �งเคำล�อบแฝังและเป็%นำสื�#งสื��คำญทำ)#สื�ดต�มคำว�มป็ร�รถุนำ�ขุองช�วตะวนำตกในำสืมย์นำ5นำ ไม ว �จัะเขุ+�ม�ในำร*ป็ขุองนำกก�รทำ*ต ก�รทำห�ร นำ�ย์แพัทำย์� หร�อสือนำศิ�สืนำ�ก�ต�ม และมกจัะด*ถุ*กพั�ทำธศิ�สืนำ�และด*แคำลนำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ดงเช นำในำสืมย์พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หว ม)ช�วตะวนำตกเขุ+�ม�ในำป็ระเทำศิ

Page 19: ตำราแพทย์แผนโบราณ

ม�กม�ย์ แต ผ่*+ทำ)#ได+บนำทำ"กถุ"งภ�พัรวมขุองก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ คำ�อ สืงฆร�ชฌิองบป็ต�สืต� ป็<ลเลอกวซึ่� (Jean Baptiste Pallegoix) เป็%นำบ�ทำหลวงช�วฝัร#งเศิสืเขุ+�ม�ป็ระเทำศิไทำย์เม�#อป็H พั.ศิ. ๒๓๗๒ และเป็%นำช�วตะวนำตกทำ)#เขุ+�ม�พั��นำกเก�อบ ๓๐ ป็H ในำง�นำเขุ)ย์นำบนำทำ"กเร�#อง ม�สืซึ่ง แห งกร�งสืย์�ม (Memoiresur la Mission de Siam) ซึ่"#งต)พั�มพั�ในำป็H พั.ศิ. ๒๓๙๖ ได+กล �วถุ"งเม�องไทำย์ในำสืมย์ต+นำรตนำโกสื�นำทำร�ต�มทำศินำะขุองช�วตะวนำตกเก)#ย์วกบก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ บลเลอกวซึ่� ได+กล �วว �

         ...ม)ขุ+�ร�ชก�รด��รงต��แหนำ งเป็%นำเจั+�กรมหลวงร�ชก�รแผ่นำกนำ)5แบ งออกเป็%นำหล�ย์สื�ย์ผ่ลดเว)ย์นำเป็ล)#ย์นำเวรกนำเขุ+�ป็ระจั��ก�ร ม)หนำ+�ทำ)#ในำพัระบรมมห�ร�ชวงทำ5งกล�งวนำและกล�งคำ�นำ เพั�#อให+ก�รพัย์�ย์�มแก บ�คำคำลในำร�ชสื��นำกต�ดต�มไป็ในำกองทำพัหร�อต�ดต�มเจั+�นำ�ย์และขุ+�ร�ชก�รช5นำผ่*+ใหญ เม�#อไป็ร�ชก�รทำ+องทำ)# หมอเหล �นำ)5ได+รบพัระร�ชทำ�นำเง�นำป็Hจั�กพัระเจั+�แผ่ นำด�นำและต��แหนำ งก�ตกทำอดไป็ถุ"งขุ5นำล*กหล�นำ หมอหลวงนำ)5แบ งออกเป็%นำสืองป็ระเภทำคำ�อ หมอรกษ์�โรคำ (ช�วบ+�นำเร)ย์กว � โรคำภ�ย์ในำ)

หมอผ่ �ตด (ช�วบ+�นำเร)ย์กว � หมอรกษ์�บ�ดแผ่ล)

         นำอกจั�กหมอหลวงแล+วก�ย์งม)หมอเชลย์ศิกด�:อ)กเป็%นำอนำม�กทำ)#ไม ต+องเร)ย์นำอะไรนำกหนำ� ไม ม)ป็ร�ญญ�ป็ระก�ศินำ)ย์บตรอะไรทำ5งนำ5นำ ต5งตนำเองเป็%นำหมอเพั)ย์งซึ่�5อต��ร�หร�อว�ธ)ป็ร�งย์�ม�เล มหนำ"#ง ม)ล วมย์�แบ งเป็%นำช องๆ ใสื ย์�เม�ด นำ�5�มนำทำ� ม)ขุวดหวนำ�5� หร�อผ่งย์� ก�รบ*ร นำ�5�มนำเทำ)ย์นำแต ขุ+อสื��คำญต+องร* +ว�ธ)พั*ดพัล �มนำ�5�ทำ วมทำ� ง และโอ สืรรพัคำ�ณย์�เขุ+�ไว+

         ต�มป็รกต�แล+ว บ�คำคำลทำ)#เร�#มต5งต+นำเป็%นำหมออ�จัจัะไม ได+รบผ่ลสื��เร�จัในำระย์ะ ๘-๑๐ ป็Hแรก แต หลงจั�กนำ5นำไป็อ�ศิย์คำว�มจัดเจันำเขุ+�ช วย์ ก�จัะกล�ย์เป็%นำหมอด)ไป็ได+เหม�อนำกนำ

         ร�ษ์ฎรผ่*+ไม คำ อย์จัะศิรทำธ�ในำหมอเถุ�#อนำนำ)5เทำ �ไรนำกก�ระมดระวงทำ)#จัะไม จั �ย์เง�นำเจั)ย์ดย์�อย์ �งป็Bดห*ป็Bดต� คำนำไขุ+คำนำหนำ"#งเร)ย์กหมอม�เล �อ�ก�รให+หมอฟ<ง แล+วถุ�มหมอว �จัะพัย์�ย์�มรกษ์�ให+ห�ย์เจั�บป็?วย์ได+หร�อไม หมอคำ�ดอย์ �งล"กซึ่"5งหลงจั�กพั�จั�รณ�สืม�ฎฐ�นำ อ�ก�รโรคำทำ#วถุ+วนำแล+วก�ตอบว � "ขุ+�พัอจัะว�งย์�ให+แก ห�ย์ได+ว ะ" คำนำไขุ+จัะบอกอ)กว � ถุ+�หมอว�งย์�ให+ขุ+�ห�ย์โรคำห�ย์ภย์ ขุ+�จัะให+หมอเทำ �นำ5นำเทำ �นำ)5

         ถุ+�หมอพัอใจัก�ทำ��คำว�มตกลงกนำไว+เป็%นำล�ย์ลกษ์ณ�อกษ์ร แล+วหมอเร)ย์กเทำ)ย์นำม�สืองเล มเพั�#อบ*ช�คำร* หมออ�นำเด)ย์กบคำ �ก��นำลอ)กห�กสืล"งเพั�#อซึ่�5อเคำร�#องย์� เม�#อได+ทำดลองบ��บดอ�ก�รด*แล+วถุ+�คำนำไขุ+ม)อ�ก�รด)ขุ"5นำ หมอก�จัะขุะมกเขุม+นำรกษ์�ให+ห�ย์สืนำ�ทำ ถุ+�อ�ก�รไม ด)ขุ"5นำหมอก�จัะทำ�5งคำนำไขุ+ไป็ห�ก�นำกบร�ย์ต อไป็

         ม)โอสืถุอย์* สืองชนำ�ดทำ)#นำ�ย์มกนำม�กในำป็ระเทำศิสืย์�ม คำ�อ ย์�จั)นำกบย์�แขุก (อ�นำเด)ย์) หมอจั)นำม)คำว�มช��นำ�ญม�กในำก�รคำล��ช)พัจัรต+องใช+เวล�ถุ"งเสื)5ย์วช#วโมง และเขุ�เช�#อว �ก�รพั�เคำร�ะห�อ�ก�รทำ)#ช)พัจัรเต+นำนำ)#เอง สื�ม�รถุร* +ได+ถุ"งอ�ก�รภ�ย์ในำและสืม�ฎฐ�นำต �งๆ ขุองก�รเจั�บไขุ+ได+ป็?วย์เม�#อคำล��ช)พัจัรแล+ว เขุ�ก�เขุ)ย์นำในำเทำ)ย์บให+ไป็เจั)ย์ดย์�จั)นำขุนำ�นำนำ5นำๆ ซึ่"#งเขุ�ห อเคำร�#องย์�รวมไว+เหม�อนำห อใบช� ในำห อนำ5นำม)เคำร�#องย์�ต �งๆ ทำ5งเป็ล�อก ร�กไม+ เนำ�5อไม+ ใบแห+ง กระด*ก ตวแมลงและล�งทำ)ตะขุ�บต�ย์ซึ่�กก�ม) คำนำไขุ+ต+องเอ�ไป็ต+มและใช+ด�#มไป็ต5งสื�บห+�วนำ หนำ"#งเด�อนำ ซึ่"#งย์�ต+มอนำม)ร�คำ� ๑๕ ซึ่*สื�ต อห อ

Page 20: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ย์�ไทำย์นำ5นำมกเป็%นำผ่งเป็%นำเม�ด ป็ระกอบด+วย์ตวย์�ง �ย์ๆ ม)ดอกไม+ ร�กไม+ ไม+หมอละล�ย์ย์�ผ่ง หร�อเม�ดย์�ลงในำนำ�5�อ� นำแล+วด�#มเขุ+�ไป็ด*ง �ย์ด) ย์�เหล �นำ)5ไม บ��บดอ�ก�รโรคำให+ห�ย์เสืมอไป็ แต ก�ไม เป็%นำพั�ษ์เป็%นำภย์แต ป็ระก�รใด ในำบรรด�ต��รบผ่สืมผ่สื�นำม�กม�ย์ ม)เคำร�#องย์�บ�งชนำ�ดทำ)#หมอบ งสืรรพัคำ�ณไว+ม�กดงต��รบต อไป็นำ)5

         "ต��ร�ย์�แก+ไขุตวร+อนำ ทำ �นำให+เอ�นำอแรดสื วนำหนำ"#ง ง�ช+�งสื วนำหนำ"#ง ฟ<นำเสื�อสื วนำหนำ"#ง ฟ<นำจัระเขุ+สื วนำหนำ"#ง กระด*กแร+ง กระด*กก�และกระด*กห �นำสื วนำหนำ"#ง เขุ�กระทำ�งสื วนำหนำ"#ง เขุ�กว�งสื วนำหนำ"#ง ไม+จันำทำร�สื วนำหนำ"#ง ฝันำห�นำบดใช+นำ�5�เป็%นำกระสื�ย์ก�นำคำร"#งหนำ"#ง ทำ�คำร"#งหนำ"#ง อ�ก�รไขุ+จัะห�ย์แล"

         คำนำไทำย์ม)หนำงสื�อต��ร�แพัทำย์�ด)ๆ อย์* หล�ย์เล มแป็ลจั�กภ�ษ์�บ�ล) บ�งเล มกล �วถุ"งสื วนำต �งๆ ขุองร �งก�ย์ เสื+นำโลห�ตนำ+อย์ เสื+นำโลห�ตใหญ ๆ บ�งเล มกล �วถุ"งสืม�ฎฐ�นำขุองโรคำและอ�ก�ร สื วนำเล มอ�#นำๆ เป็%นำต��รบหร�อต��ร�ผ่สืมย์� ซึ่"#งสื วนำม�กก�ม)ทำ)#ด)ๆ อย์* เหม�อนำกนำ และย์�นำย์นำว �ชะงด เพัร�ะใช+ต��ร�นำ)5เนำ�#องกนำม�หล�ย์ศิตวรรษ์แล+ว

         ระบบก�รรกษ์�คำนำไขุ+นำ5นำต �งกว �ทำ)#ทำ��กนำในำย์�โรป็ เขุ�ให+คำนำไขุ+ได+ก�นำแต ขุ+�วต+มนำ�5�ใสืๆ กบป็ล�แห+งหนำ อย์เด)ย์วเทำ �นำ5นำ เขุ�ให+คำนำไขุ+อ�บนำ�5�หร�อล*บตววนำละ ๓-๔ หนำ ผ่*+พัย์�บ�ลอมนำ�5�ย์�ผ่สืมร�กไม+พั นำไป็บนำตวคำนำไขุ+อย์ �งแรงเป็%นำฟ*ฝัอย์ พั นำอย์* ดงนำ)5ต 5งเสื)5ย์วช#วโมง

         ขุ+อจั��เป็%นำอ)กอย์ �งหนำ"#งคำ�อ ก�รนำวดจั�กผ่*+ช��นำ�ญก�รนำวดจัะบ)บเฟNนำร �งก�ย์ทำ�กสื วนำขุองคำนำไขุ+ โดย์เฉพั�ะอย์ �งย์�#งทำ)#แขุนำ หนำ+�ทำ+องและต+นำขุ� บ�งทำ)หมอก�จัะขุ"5นำไป็เหย์)ย์บอย์* บนำเขุ �ขุองคำนำไขุ+ แล+วก�ย์�#�ไป็ต�มร �งก�ย์ อ+�งว �เพั�#อให+เสื+นำสื�ย์กลบคำ�นำเขุ+�ทำ)#

         โรคำสื��คำญๆ ทำ)#ม)อย์* ในำป็ระเทำศิสืย์�ม เป็%นำโรคำเด�กทำ)#ม)พัย์�ธ� หด อ)สื�กอ)ใสื ได+เร�#มม)ก�รนำ��วคำซึ่)นำเขุ+�ม�ในำป็ระเทำศิบ+�งแล+ว แต ก�ย์งไม เว+นำทำ)#ฝัHด�ษ์จัะคำร �ช)ว�ตเด�กไป็เสื)ย์ร�วหนำ"#งในำสื�ม ผ่*+ใหญ มกจัะเป็%นำโรคำบ�ดซึ่"#งอ�จับ��บดให+ห�ย์ได+ ไขุ+จับเป็%นำพักๆ นำ5นำด*เป็%นำสื�#งธรรมด�และไม ร+�ย์แรงนำก สื วนำไขุ+ร+�ย์อย์ �งหนำ"#งทำ)#เร)ย์กกนำว �ไขุ+ป็?�นำ5นำร+�ย์ม�ก แต เคำร�ะห�ด)ทำ)#ม)คำนำเป็%นำกนำนำ+อย์ ร�วเม�#อสื�มสื�บป็Hม�นำ)5เอง อห�ว�ตกโรคำเอเช)ย์ระบ�ดเป็%นำพักๆ หนำกบ+�งเบ�บ+�ง

         คำนำไทำย์อ+�งว � โรคำภย์ไขุ+เจั�บทำ5งหล�ย์ม�ต�มลม ฉะนำ5นำเม�#อผ่*+ใดเป็%นำอะไรขุ"5นำม� ก�เร)ย์กว �ลมจับ ฉะนำ5นำจั"งม)ก�รใช+พั�มเสืนำ แอมโมเนำ)ย์ พัร�กไทำย์ ขุ�ง และเคำร�#องดมอ�#นำๆ กนำเป็%นำอนำม�กเพั�#อขุบลมร+�ย์ไป็เสื)ย์จั�กร �งก�ย์ขุองผ่*+ป็?วย์

         ด*เหม�อนำก�มโรคำจัะระบ�ดในำหม* คำนำม#งม) ก�เป็%นำก�รลงโทำษ์อนำเหม�ะสืมแล+วสื��หรบคำนำทำ)#ม)เม)ย์ม�กและหมกม� นำในำก�มคำ�ณ นำอกจั�กนำ)5ย์งม)โรคำเร�5อนำ และบ�งคำนำเป็%นำขุ)5กล�กไม ร* +จักห�ย์สื��หรบบ�ทำแผ่ลนำ5นำ หมอม)นำ�5�มนำทำ�หร�อย์�พัอกด)ๆ ทำ)#ทำ��ให+ห�ย์ได+

         ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ต�มทำศินำะขุองบลล�กวร� ไม ต �งไป็จั�กทำศินำะขุองล�ล*แบร�เทำ �ใดนำก ซึ่"#งเป็%นำช�วฝัร#งเศิสืเช นำกนำ และต �งก�ม�ได+เป็%นำแพัทำย์�โดย์ตรง เป็%นำแต เพั)ย์งหมอสือนำศิ�สืนำ�ทำ)#ม)คำว�มร* +ด+�นำก�รแพัทำย์�ม�เพั)ย์งเล�กนำ+อย์ ซึ่"#งได+ป็ระเม�นำคำ�ณคำ �ด+�นำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์อย์ �งไม คำ อนำเขุ+�ใจันำก

Page 21: ตำราแพทย์แผนโบราณ

อย์ �งไรก�ต�มสื�#งทำ)#นำ �สืนำใจัในำป็ระเด�นำทำ)#ว � "คำนำไทำย์ม)หนำงสื�อต��ร�ด)ๆ อย์* หล�ย์เล ม" หร�อ "ต��รบหร�อต��ร�ผ่สืมย์� ซึ่"#งสื วนำม�กก�ม)ด)ๆ อย์* เหม�อนำกนำ" เป็%นำสื��นำวนำทำ)#คำ อนำขุ+�งจัะวกวนำ แต แสืดงให+เห�นำว �ผ่*+ป็ระเม�นำม�ได+เขุ+�ใจัในำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์นำ#นำเอง

ท��มัาและทฤษฎี�เก��ย์วัก�บการแพทย์�แผนไทย์

         ก อนำทำ)#จัะกล �วถุ"งคำว�มเป็%นำม�และทำฤษ์ฎ)เก)#ย์วกบก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์อย์ �งละเอ)ย์ดนำ5นำ ผ่*+ว�จัย์ได+จัดทำ��แผ่นำผ่งทำ)#แสืดงให+เห�นำถุ"งคำว�มสืมพันำธ�ระหว �งเหต�ก�รณ�สื��คำญขุ"5นำในำวงว�ช�ก�รก�รแพัทำย์�ไทำย์ต�มล��ดบเวล� เพั�#อจัะได+นำ��ม�พั�จั�รณ�ถุ"งทำ)#ม�ขุองก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ได+ถุ*กต+องและชดเจันำย์�#งขุ"5นำ

ล�าด�บเหต!การณ�ส�าคุ�ญเก��ย์วัก�บการแพทย์�แผนไทย์

๕,๕๐๐ ป็Hก อนำ พั.ศิ. - เก�ดสืงคำมทำ)#ม)ระบบแบบก�รผ่ล�ตอ�ห�ร ร* +จักก�รเพั�ะป็ล*ก เล)5ย์งสืตว�และทำ��เคำร�#องป็<5 นำด�นำเผ่�

๓,๐๐๐ ๑– ,๕๐๐ ป็Hก อนำ พั.ศิ.

- ร* +จักผ่ล�ตเคำร�#องม�อทำ)#เป็%นำโลหะสื��ร�ดและเหล�กได+

- พั.ศิ. ๖๐๐ ๗๐๐– - ม)หลกฐ�นำก�รเขุ+�ม�ขุองพัระพั�ทำธศิ�สืนำ�และศิ�สืนำ�ฮู�นำด*จั�กอ�นำเด)ย์

- พั.ศิ. ๑๗๒๔ –

๑๘๕๕- พัระเจั+�ชย์วรมนำทำ)# ๗ สืร+�งอโรคำย์�ศิ�ล

- พั.ศิ. ๑๗๓๕

- ช�วม�สืล�มร�กร�นำอ�นำเด)ย์ทำ��ล�ย์ศิ�สืนำ�ฮู�นำด*และศิ�สืนำ�พั�ทำธ- ศิ�สืนำ�อ�สืล�มเขุ+�ม�ม)อ�ทำธ�พัลและก�รแพัทำย์�แบบย์*นำ�นำ� (Unani) เขุ+�ม�ม)บทำบ�ทำ ก�รแพัทำย์�อ�ย์�รเวทำเสื�#อมจั�กอ�นำเด)ย์และช�วม�สืล�มเขุ+�ม�ม)อ�ทำธ�พัลในำอ�นำเด)ย์นำ�นำกว � ๖๐๐ ป็H

- พั.ศิ. ๑๘๐๐ - สืถุ�ป็นำ�กร�งสื�โขุทำย์

- พั.ศิ. ๑๘๙๓ - สืถุ�ป็นำ�กร�งศิร)อย์�ธย์�

- พั.ศิ. ๑๙๙๘ - ต5งทำ��เนำ)ย์บก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์

- พั.ศิ. ๒๒๐๒- ต��ร�ย์�พัระโอสืถุพัระนำ�ร�ย์ณ� ในำต��ร�ย์�ป็ร�กฏช�#อ หมอหลวง ไทำย์ ๔ คำนำ แพัทำย์�เชลย์ศิกด�: ๑ คำนำ แพัทำย์�จั)นำ ๑ คำนำ แพัทำย์�อ�นำเด)ย์ ๑ คำนำ และแพัทำย์�ฝัร#ง ๒ คำนำ

- พั.ศิ. ๒๒๑๒ - ช�วฝัร#งเศิสืเขุ+�ม�ต5งโรงพัย์�บ�ล และรกษ์�แบบก�รแพัทำย์�ตะวนำตก

- พั.ศิ. ๒๓๑๐ - กร�งศิร)อย์�ธย์�ถุ*กพัม �เผ่�ทำ��ล�ย์

- พั.ศิ. ๒๓๑๐ –

๒๓๒๕- สืถุ�ป็นำ�กร�งธนำบ�ร)

Page 22: ตำราแพทย์แผนโบราณ

- พั.ศิ. ๒๓๒๕ - สืถุ�ป็นำ�กร�งรตนำโกสื�นำทำร�

- พั.ศิ. ๒๓๒๘ - รชก�ลทำ)# ๑ โป็รดให+ต 5งต��ร�ย์�ทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ

- พั.ศิ. ๒๓๕๕

- รชก�ลทำ)# ๒ โป็รดเกล+�ฯ ให+รวบรวมต��ร�ย์�คำร5งย์�#งใหญ จั�กหมอหลวง หมอเชลย์ศิกด�: (หมอพั�5นำบ+�นำ) หมอพัระสืงฆ�โดย์ม) พระพงศ์�อิมัร�นทร� (โอรสืสืมเด�จัพัระเจั+�ต�กสื�นำ) เป็%นำผ่*+รวบรวม เร)ย์กต��ร�แพัทำย์�แผ่นำไทำย์นำ)5ว � "ต�าราโรงพระโอิสถ"

- พั.ศิ. ๒๓๖๔ - รชก�ลทำ)# ๒ โป็รดเกล+�ฯ ให+จั�ร"กต��ร�ย์�ทำ)#วดร�ชโอรสื

- พั.ศิ. ๒๓๗๑ - ก�รแพัทำย์�ตะวนำตกเขุ+�ม�ในำกร�งรตนำโกสื�นำทำร�เป็%นำ คำร5งแรก

- พั.ศิ. ๒๓๗๔ - ม�ชชนำนำ�ร)อเมร�กนำนำ��ก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกเขุ+�ม�

- พั.ศิ. ๒๓๗๕

- รชก�ลทำ)# ๓ โป็รดเกล+�ฯ ให+จั�ร"กต��ร�ย์�ไว+ทำ)#วดโพัธ�: (วดพัระเชต�พันำฯ) โดย์ม) พระย์าบ�าเรอิราชแพทย์� (พัระร�ชโอรสืสืมเด�จัพัระเจั+�ต�กสื�นำ) เป็%นำแพัทำย์�ผ่*+คำวบคำ�มก�รจั�ร"กต��ร�ย์� นำบเป็%นำแหล งสืรรพัว�ช�และต��ร�ย์�แพัทำย์�ไทำย์ทำ)# สืมบ*รณ�ทำ)#สื�ด ม)หมวดอนำ�มย์ (ฤๅษ์)ดดตนำ) หมวดเภสืชศิ�สืตร� หมวดเวชศิ�สืตร� และหมวดหตถุศิ�สืตร� (ก�รนำวด)

- พั.ศิ. ๒๓๗๘ - หมอบรดเลย์� เด�นำทำ�งเขุ+�ม�และเป็Bดโรงพัย์�บ�ล

- พั.ศิ. ๒๔๑๓- รชก�ลทำ)# ๕ โป็รดเกล+�ฯ ให+ช��ระต��ร�แพัทำย์�แผ่นำไทำย์ เร)ย์กว � เวัชศ์าสตร�ฉบ�บหลวัง ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์เฟM# องฟ*ม�ก

- พั.ศิ. ๒๔๑๘ - สื�5นำสื�ดร�ชวงศิ�โมก�ล ศิ�สืนำ�อ�สืล�มในำอ�นำเด)ย์คำ อย์ๆ เสื�#อม อ��นำ�จัลง

- พั.ศิ. ๒๔๓๐ - ต5งศิ�ร�ร�ชแพัทำย์�กร (โรงพัย์�บ�ลศิ�ร�ร�ช) ม)ก�รรกษ์� ทำ5งก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์และก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตก

- พั.ศิ. ๒๔๓๒ - ต5งโรงเร)ย์นำฝัGกหดก�รแพัทำย์� พั�มพั�หนำงสื�อแพัทำย์�ศิ�สืตร�สืงเคำร�ะห� เนำ�5อห�ม)ทำ5งก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตก และแพัทำย์�แผ่นำไทำย์

- พั.ศิ. ๒๔๓๓- ย์กโรงเร)ย์นำฝัGกหดก�รแพัทำย์�เป็%นำโรงเร)ย์นำแพัทำย์�ลย์ เป็Bดสือนำ ก�รแพัทำย์�ทำ5ง ๒ แบบ คำ�อ ก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกและก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์

- พั.ศิ. ๒๔๔๔ - พั�มพั�ต��ร�แพัทำย์�แผ่นำไทำย์ช�#อ ต�าราแพทย์�ศ์าสตร�

- พั.ศิ. ๒๔๔๗ - พั�มพั�ต�าราแพทย์�ศ์าสตร�ส�งเคุราะห� มั�ท�$งก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกและก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์

- พั.ศิ. ๒๔๕๐ - พั�มพั�ต��ร�แพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ๒ เล ม คำ�อ ต�าราเวัชศ์าสตร�วัรรณา และ ต�าราแพทย์�ศ์าสตร�สงเคุราะห� ฉบบหลวง ๒ เล ม

- พั.ศิ. ๒๔๕๑ - พั�มพั�ต��ร�ย์�แพัทำย์�แผ่นำไทำย์คำ�อต�าราแพทย์�ศ์าสตร�ส�งเขปหร6อิเวัชศ์7กษา- พั.ศิ. ๒๔๕๓ - รชก�ลทำ)# ๕ เสืด�จัสืวรรคำต

- พั.ศิ. ๒๔๕๘ - ย์กเล�กก�รสือนำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ในำ โรงเร)ย์นำร�ชแพัทำย์�ลย์และย์กเล�ก

Page 23: ตำราแพทย์แผนโบราณ

ก�รจั �ย์ย์�แผ่นำไทำย์ ให+แก คำนำไขุ+ในำโรงพัย์�บ�ลศิ�ร�ร�ช

- พั.ศิ. ๒๔๖๔- ก�รรกษ์�คำนำป็?วย์แบบอ�ย์�รเวทำในำศิ�สืนำ�ฮู�นำด*ได+รบก�รฟM5 นำฟ*อย์ �งเป็%นำทำ�งก�รในำป็ระเทำศิอ�นำเด)ย์

- พั.ศิ. ๒๔๖๖ - ออกพัระร�ชบญญต�คำวบคำ�มก�รป็ระกอบโรคำศิ�ลป็ะป็H พั.ศิ. ๒๔๖๖ ม)ผ่ลทำ��ให+ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ต+องออกนำอกระบบ เพัร�ะรฐบ�ลไม สืนำบสืนำ�นำ

         จั�กก�รล��ดบเหต�ก�รณ�เก)#ย์วกบก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ โดย์เป็ร)ย์บเทำ)ย์บเหต�ก�รณ�ขุองก�รแพัทำย์�แบบอ�ย์�รเวทำขุองอ�นำเด)ย์ จัะเห�นำว �ก�รแพัทำย์�ทำ5งสืองระบบไม นำ �จัะม)สื วนำเก)#ย์วขุ+องกนำต �งฝั?�ย์ต �งก�เจัร�ญร� งเร�อง และเสื�#อมถุอย์โดย์ม�ได+ม)ผ่ลกระทำบถุ"งกนำ ในำขุณะทำ)#ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์เร)ย์นำร* +ม�จั�กก�รเจั�บไขุ+ขุองคำนำในำเขุตมรสื�ม ม)ก�รใช+สืม�นำไพัรเป็%นำจั��นำวนำม�กในำย์�แต ละขุนำ�นำและไม ม)สื วนำป็ระกอบทำ)#สื��คำญขุองย์�อ�นำเด)ย์ทำ)#ใช+นำ�5�มนำและเนำย์

         สื�#งทำ)#เห�นำได+ชดในำเหต�ก�รณ�ทำ�งป็ระวต�ศิ�สืตร�คำ�อ ในำป็H พั.ศิ. ๑๗๓๕ ม�สืล�มร�กร�นำอ�นำเด)ย์ ทำ��ให+ก�รแพัทำย์�แบบอ�ย์�รเวทำเสื�#อมลงและก�รแพัทำย์�แบบย์*นำ�นำ� (Unani) ขุองช�วม�สืล�มแพัร หล�ย์ในำอ�นำเด)ย์ ไม ม)หลกฐ�นำอะไรทำ)#บ งช)5ว �ก�รแพัทำย์�แบบอ�ย์�รเวทำจัะเขุ+�ม�ม)อ�ทำธ�พัลในำเม�องไทำย์แม+แต ก�รแพัทำย์�ในำระบบโรงพัย์�บ�ลขุองเขุมร ทำ)#เร)ย์กว �อโรคำย์ศิ�ลก�ม�ได+ม)อ�ทำธ�พัลต อก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ห�กจัะม)ก�นำ �จัะเป็%นำเพั)ย์งหมอพั�5นำบ+�นำแบบเขุมรทำ)#ได+แทำรกซึ่"มอย์* ในำสืงคำมไทำย์

         ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์สืมย์อย์�ธย์�เป็%นำระบบขุ"5นำในำป็H พั.ศิ. ๑๙๙๘ ป็ร�กฏในำกฎมณเฑี)ย์รบ�ลว �นำ �จัะได+รบอ�ทำธ�พัลม�จั�กก�รแพัทำย์�สืมย์สื�โขุทำย์ สื�#งทำ)#เด นำชดในำระบบก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์คำ�อไม ม)โรงพัย์�บ�ล เช นำ เขุมร แต จัะเนำ+นำก�รรกษ์�ทำ)#บ+�นำเป็%นำสื��คำญ

         ในำขุณะทำ)#ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ในำสืมย์อย์�ธย์�เจัร�ญร� งเร�อง ก�รแพัทำย์�แบบอ�ย์�รเวทำในำอ�นำเด)ย์ก�ร วงโรย์ และแม+จัะม)ผ่ลกระทำบจั�กก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกในำสืมย์สืมเด�จัพัระนำ�ร�ย์ณ� (พั.ศิ.

๒๑๙๙ ๒๒๓๑– ) แต ก�ม�ได+ทำ��ให+ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ได+รบผ่ลสืะเทำ�อนำแต อย์ �งใด

         เม�#อกร�งศิร)อย์�ธย์�เสื)ย์แก พัม �ในำป็H พั.ศิ. ๒๓๑๐ นำ5นำ เพั)ย์งช#วระย์ะเวล�ไม ก)#เด�อนำสืมเด�จัพัระเจั+�ต�กสื�นำมห�ร�ชทำรงก*+อ�สืรภ�พักลบคำ�นำม�ได+ และเป็%นำทำ)#นำ �สืงเกตว �เป็%นำคำร5งแรกทำ)#ม)บ�คำคำลขุ5นำสื*งคำ�อพัระร�ชโอรสืขุองพัระมห�กษ์ตร�ย์�ทำรงเร)ย์นำว�ช�ก�รแพัทำย์�ไทำย์จั��นำวนำ ๔ พัระองคำ� แม+ว �จัะเก�ดขุ"5นำโดย์ก�รอ�ป็ถุมภ�ขุองร�ชวงศิ�จักร)ก�ต�ม แต แสืดงให+เห�นำว �ในำช วงก�รเสื)ย์กร�งศิร)อย์�ธย์�นำ5นำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ม�ได+สื*ญสืล�ย์ไป็แต อย์ �งใด ดงม)หลกฐ�นำป็ร�กฏในำสืมย์สืมเด�จัพัระพั�ทำธเล�ศิหล+�นำภ�ลย์ (พั.ศิ. ๒๓๕๒ ๒๓๖๗– ) ได+โป็รดให+ม)ก�รรวบรวมต��ร�แพัทำย์�แผ่นำไทำย์ขุ"5นำ ซึ่"#งม)หลกฐ�นำว �นำอกจั�กต��ร�ย์�จัะม�จั�กหมอหลวงซึ่"#งม)พัระร�ชโอรสืขุองสืมเด�จัพัระเจั+�ต�กสื�นำเป็%นำหวหนำ+�แล+ว หมอพั�5นำบ+�นำหร�อหมอเชลย์ศิกด�:และหมอพัระก�ม)สื วนำสื��คำญในำก�รนำ��ต��ร�ม�มอบให+ทำ�งก�รเป็%นำจั��นำวนำม�ก แสืดงให+เห�นำว �ต��ร�ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ม)อย์* ม�กม�ย์ทำ#วป็ระเทำศิ โดย์อย์* ในำคำว�มคำรอบคำรองขุองหมอพั�5นำบ+�นำและหมอพัระนำ#นำเอง

Page 24: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         เป็%นำทำ)#นำ �สืงเกตว �ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ในำสืมย์รชก�ลพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจั�ลจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว พั.ศิ. ๒๔๑-๒๔๕๓ นำ5นำ เฟM# องฟ*ม�ก แต หลงจั�กพัระองคำ�สืวรรคำตก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ก�ไม ได+รบก�รอ�ป็ถุมภ�จั�กรฐบ�ลอ)กต อไป็ ต�มป็ระก�ศิขุองพัระร�ชบญญต�คำวบคำ�มก�รป็ระกอบโรคำศิ�ลป็ะป็H พั.ศิ. ๒๔๖๖ ในำเวล�เด)ย์วกนำนำ5นำ (พั.ศิ. ๒๔๖๔) ก�รแพัทำย์�แบบอ�ย์�รเวทำในำอ�นำเด)ย์ได+รบก�รฟM5 นำฟ*ขุ"5นำใหม จั"งเห�นำได+ว �ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์และก�รแพัทำย์�แบบอ�ย์�รเวทำม)เหต�ก�รณ�ทำ)#ต �งกนำอย์ �งสื�5นำเช�ง ก�รร� งเร�องและก�รร วงโรย์สืวนำทำ�งกนำอย์* ตลอดเวล�

         แม+ว �ได+ม)ก�รศิ"กษ์�ถุ"งทำ)#ม�และทำฤษ์ฎ)เก)#ย์วกบก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์จั�กนำกว�ช�ก�รทำ5งช�วไทำย์และช�วต �งป็ระเทำศิ ซึ่"#งสืร�ป็ว �ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ได+รบอ�ทำธ�พัลจั�กป็ระเทำศิอ�นำเด)ย์ต5งแต ร�วพั�ทำธศิตวรรษ์ทำ)# ๗-๑๐ พัร+อมกบพั�ทำธศิ�สืนำ�และศิ�สืนำ�ฮู�นำด* ในำสื วนำทำ)#เก)#ย์วกบทำฤษ์ฎ)ขุองก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์นำ5นำม)นำกว�ช�ก�รต5งขุ+อสืงเกตว �ไม ม)คำว�มสืมพันำธ�กบก�รป็ฏ�บต�เลย์ โดย์กล �วว �ได+นำ��เอ�ทำฤษ์ฎ)ก�รแพัทำย์�อ�ย์�รเวทำขุองอ�นำเด)ย์ม�เช นำกนำ๓

         อ�ย์�รเวทำม)ร�กศิพัทำ�ม�จั�กภ�ษ์�สืนำสืกฤต ๒ คำ��คำ�อ อ�ย์�สื หม�ย์ถุ"งช)ว�ต ก�รม)ช)ว�ตหร�อช วงเวล�แห งก�รม)ช)ว�ต เวทำ หม�ย์ถุ"งศิ�สืตร� อ�ย์�รเวทำคำ�อศิ�สืตร�แห งช)ว�ตทำ)#สื�บต อดงกระแสืธ�รแห งคำว�มร* + เป็%นำศิ�สืตร�ทำ�งก�รแพัทำย์�ขุองศิ�สืนำ�ฮู�นำด*๔

         เจั.ม�ตร� (J.MITRA) ได+เขุ)ย์นำเร�#อง A CRTICAL APPRAISAL OF AYURVEDIC MEDICINE IN BUDDIST LITETATURE WITH SPECIAL REFERENCE TO TRIPITAKA ได+กล �วถุ"งคำ��ว �อ�ย์�รเวทำ ว �ไม ป็ร�กฏในำคำมภ)ร�ต �งๆ ในำพัระไตรป็Bฎก แต จัะม)คำ��ว � ต�ก�จ้ฉา* เจั.ม�ตร�ได+ให+เหต�ผ่ลว �อ�จัจัะเป็%นำเพัร�ะคำ��ว � อิาย์!รเวัท เป็%นำคำ��ทำ)#เก�ดขุ"5นำในำศิ�สืนำ�พัร�หมณ� (ฮู�นำด*) ซึ่"#งเป็%นำศิ�สืนำ�ตรงขุ+�มกบพั�ทำธศิ�สืนำ� และคำ��ว �อ�ย์�รเวทำนำ)5เป็%นำคำ��ทำ)#นำ�ย์มใช+ในำวรรณคำด)ขุองพัร�หมณ�จั"งไม ป็ร�กฏในำพัระคำมภ)ร�ทำ�งพั�ทำธศิ�สืนำ� ฉะนำ5นำพั�ทำธศิ�สืนำ�จัะใช+คำ��ว � ต�ก�จัฉ� เทำ �นำ5นำ

         จัะม)หลกฐ�นำทำ)#ชดเจันำแล+วว � ลทำธ�ศิ�สืนำ�จั�กอ�นำเด)ย์ทำ)#เขุ+�ม�ม)อ�ทำธ�พัลในำป็ระเทำศิไทำย์และด�นำแดนำใกล+เคำ)ย์งนำ5นำม)ทำ5งศิ�สืนำ�พัร�หมณ�หร�อฮู�นำด*และพั�ทำธศิ�สืนำ� แต คำว�มเช�#อขุองคำนำไทำย์ได+ผ่สื�นำคำว�มเช�#อทำ5งสืองศิ�สืนำ�จั�กอ�นำเด)ย์เขุ+�เป็%นำอนำหนำ"#งอนำเด)ย์วกนำและผ่นำวกเขุ+�กบคำว�มเช�#อพั�5นำบ+�นำด+วย์

         เป็%นำทำ)#นำ �สืงเกตว � ต��ร�ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ด5งเด�มไม ม)คำ��ว � อิาย์!รเวัท แต ป็ร�กฏคำ��ว � ต�ก�จัฉ� เทำ �นำ5นำ ดงป็ร�กฏในำพระคุ�มัภี�ร�วัรโย์คุสารในำต�าราแพทย์�ศ์าสตร�สงเคุราะห� คำว�มว � "กล �วม�ด+วย์สืรรพัคำ�ณต�ก�จ้ฉาวั�ธิ�..." หร�อ " ...ล��ดบนำ)5จัะกล �วด+วย์ อนำนำะป็�นำะว�ธ)ต�ก�จัฉ�..." สื��หรบคำ��ว �อ�ย์�รเวทำป็ร�กฏเป็%นำทำ)#ร* +จักกนำในำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ เม�#อศิ�สืตร�จั�รย์�นำ�ย์แพัทำย์�อวย์ เกต�สื�งห�และคำณะฯ ได+ก อต5งอ�ย์�รเวทำว�ทำย์�ลย์ขุ"5นำ เม�#อป็H พั.ศิ. ๒๕๒๕ ซึ่"#งหม�ย์จัะให+เป็%นำสืถุ�บนำทำ)#ฟM5 นำฟ*ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ขุ"5นำใหม หลงจั�กซึ่บเซึ่�ม�นำ�นำ

๓ เพั�ญนำภ� ทำรพัย์�เจัร�ญ, ป็ระมวลทำฤษ์ฏ)ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ เล ม ๑ พัระคำมภ)ร�สืม�ฏฐ�นำว�นำ�จัฉย์ (กร�งเทำพัฯ : สืถุ�บนำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์, ๒๕๓๗), ๑๐.

Page 25: ตำราแพทย์แผนโบราณ

๔ เฉล)ย์ว ป็Bย์ะชนำ, อ�ย์�รเวทำ ศิ�สืตร�แห งช)ว�ต (กร�งเทำพัฯ : สืถุ�บนำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์, ๒๕๓๗),

๑๐-๑๑.

* ต�ก�จัฉ� แป็ลว � ก�รเย์)#ย์วย์�

         ศิ�สืตร�จั�รย์� นำ�ย์แพัทำย์�อวย์ เกต�สื�งห� ได+อธ�บ�ย์ถุ"งป็<ญห�ขุองก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ว � "...ว�ธ)ก�รสือนำขุองแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณในำขุณะนำ)5 ไม ม)ช องทำ�งจัะทำ��ให+ก�รแพัทำย์�เจัร�ญขุ"5นำได+ เพัร�ะนำกเร)ย์นำไม ม)ม�ตรฐ�นำ อ�จั�รย์�ขุ�ดป็ระสืบก�รณ�ในำก�รรกษ์�โรคำ ต��รบต��ร�ม)นำ+อย์ และนำกเร)ย์นำเร)ย์นำจั�กต��ร�เพั)ย์งอย์ �งเด)ย์วไม ม)ก�รป็ฏ�บต� เพัร�ะเหต�ผ่ลเหล �นำ)5จั"งต+องจัดสืร+�งระบบก�รศิ"กษ์�แพัทำย์�โบร�ณขุ"5นำใหม เพั�#อให+ได+แพัทำย์�ทำ)#ม)คำ�ณคำ �ทำ)#ม)คำ�ณภ�พัด)ขุ"5นำ..." และแพัทำย์�ทำ)#สืถุ�บนำอ�ย์�รเวทำว�ทำย์�ผ่ล�ตขุ"5นำม�เร)ย์กว � "แพทย์�อิาย์!รเวัท"

         ...แพัทำย์�อ�ย์�รเวทำคำ�อแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณแบบใหม ขุองไทำย์ ต �งกบแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณทำ#วไป็ตรงทำ)#ม)คำว�มร* +ทำ�งว�ทำย์�ศิ�สืตร�ด+วย์และสื�ม�รถุใช+คำว�มร* +นำ)5ช วย์ให+เขุ+�ใจัเร�#องร*ป็ร �งและก�รทำ��ง�นำขุองร �งก�ย์ เขุ+�ใจัเร�#องสื�เหต�และอ�ก�รขุองโรคำเขุ+�ใจัเร�#องย์�ตลอดจันำพั�ษ์ย์�และเขุ+�ใจัเร�#องรกษ์�โรคำว �ห�ย์เพัร�ะเหต�ใด ต�ย์เพัร�ะเหต�ใด ก�รทำ)#ม)ว�ทำย์�ศิ�สืตร�เป็%นำพั�5นำฐ�นำ ทำ��ให+ก�รอบรมสื#งสือนำม)หลกว�ช� เก�ดคำว�มแนำ นำอนำและแม นำย์��ไม ใช อ�ศิย์แต คำว�มจั��หร�อป็ระสืบก�รณ� สื��คำญป็ระก�รหนำ"#งขุองคำว�มร* +ว�ทำย์�ศิ�สืตร�คำ�อก�รว�นำ�จัฉย์โรคำจัะม)เคำร�#องม�อช วย์ เช นำ ก�รฟ<งเสื)ย์ง ก�รตรวจัเล�อด ตรวจัป็<สืสื�วะ ซึ่"#งทำ��ให+เก�ดคำว�มแม นำย์��...

         จัะเห�นำได+ว �คำ��ว �อ�ย์�รเวทำทำ)#นำ��ม�ใช+ในำภ�ษ์�ไทำย์ต�มแนำวคำ�ดขุองศิ�สืตร�จั�รย์�นำ�ย์แพัทำย์�อวย์ เกต�สื�งห� ต �งไป็จั�กคำว�มหม�ย์เด�มขุองอ�นำเด)ย์ม�ก แต ทำ��ให+ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ผ่*กพันำอย์* กบคำ��ว �อิาย์!รเวัทขุองฮู�นำด*อย์ �งแย์กกนำไม ออก และคำ��ว �ต�ก�จ้ฉาทำ)#ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ใช+ม�ต5งแต เด�มนำ5นำได+สื*ญห�ย์ไป็และไม เป็%นำทำ)#ร* +จักในำป็<จัจั�บนำ

         ขุ+อทำ)#คำวรจัะพั�จั�รณ�อ)กป็ระก�รหนำ"#งคำ�อ ต�มทำฤษ์ฎ)ก�รแพัทำย์�อ�ย์�รเวทำเช�#อว �ร �งก�ย์มนำ�ษ์ย์�ป็ระกอบด+วย์มห�ภ*ตร*ป็ ๕ คุ6อิ ด�น น�$า ลมั ไฟ และอิากาศ์ แต ในำทำฤษ์ฎ)ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์เช�#อว �ร �งก�ย์ป็ระกอบด+วย์ธ�ต�ทำ5ง ๔ คุ6อิ ด�น น�$า ลมั ไฟ เป<นท��น1าส�งเกตวั1าไมั1มั�ธิาต!อิากาศ์ ฉะน�$นพ6$นฐานทางคุวัามัเช6�อิเก��ย์วัก�บร1างกาย์จ้7งไมั1เหมั6อินก�น ไมั1น1าท��ไทย์จ้ะได�ร�บอิ�ทธิ�พลมัาจ้ากอิาย์!รเวัท ส1วันคุวัามัคุ�ดเร6�อิงธิาต!ท�$ง ๔ และข�นธิ� ๕ น�$น การแพทย์�แผนไทย์น1าจ้ะได�อิ�ทธิ�พลมัาจ้ากพ!ทธิศ์าสนามัากกวั1า

         แต เด�มนำกป็ร�ชญ�เช�#อกนำว �ร �งก�ย์ป็ระกอบด+วย์ ๓ ธ�ต� คำ�อ ธ�ต�ลม นำ�5� ไฟเทำ �นำ5นำ เช�#อกนำว �สืมเด�จัพัระสืมม�สืมพั�ทำธเจั+�ทำรงคำ+นำพับแนำวคำ�ดใหม ว �ร �งก�ย์นำ5นำป็ระกอบไป็ด+วย์ธ�ต�นำ�5� ไฟ ลม และด�นำ ซึ่"#งพัระพั�ทำธเจั+�ได+อธ�บ�ย์ธ�ต�ทำ5ง ๔ คำ�อ ป็<ถุว) (ด�นำ) อ�โป็ (นำ�5�) ว�โย์ (ลม) เตโช (ไฟ) ม�ก อนำต5งแต ๕๔๓ ป็Hก อนำคำร�สืตศิกร�ช ก อนำทำ)#ฮู�ป็โป็เคำรต�สื (Hippocretes) ช�วกร)กจัะคำ+นำพับธ�ต�ด�นำ

Page 26: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         แต จั�กก�รศิ"กษ์�ป็รชญ�จั�รว�กขุองอ�นำเด)ย์อนำเป็%นำป็รชญ�วตถุ�นำ�ย์ม (Materialism) ซึ่"#งเก�ดขุ"5นำจั�ก ก�รไม พัอใจัต อระบบและว�ธ)ก�รขุองศิ�สืนำ�พัร�หมณ� ซึ่"#งม� งทำ�งพั�ธ)กรรมจันำละเลย์เอ�ใจัใสื ต อก�รด��เนำ�นำช)ว�ตต�มธรรมช�ต� ลทำธ�นำ)5ม)ม�ก อนำพั�ทำธศิ�สืนำ� ในำพัระไตรป็Bฎกเร)ย์กลทำธ�นำ)5ว �โลก�ย์ต และเร)ย์กคำณ�จั�รย์�ในำลทำธ�จั�รว�กว �คำร*ทำ5ง ๖ ในำเร�#องเก)#ย์วกบธ�ต�นำ5นำ จั�รว�กเป็%นำลทำธ�แรกทำ)#กล �วว �ธ�ต�ทำ5งหล�ย์ม)เพั)ย์ง ๔ คุ6อิ ด�น น�$า ลมั ไฟ

         ในำพัระสื*ตรขุองพัระพัฤหสืบด) ป็ฐมม�จั�รย์�แห งลทำธ�จั�รว�ก ได+กล �วถุ"งสื�ระสื��คำญแห งคำ��สือนำขุองลทำธ�โดย์เฉพั�ะในำเร�#องเก)#ย์วกบธ�ต�ว � ม) ๔ ธ�ต�คำ�อ ด�นำ นำ�5� ลม ไฟ และทำ �นำกฤษ์ณป็ต�ม�ศิรได+สืร�ป็คำ��สือนำขุองลทำธ�จั�รว�กว � "โลก�ย์ต(ลทำธ�จั�รว�ก) เป็%นำศิ�สืตร�เพั)ย์งอย์ �งเด)ย์ว คำว�มร* +ทำ)#ได+ทำ�งสืมผ่สืเทำ �นำ5นำเป็%นำคำว�มร* +ทำ)#ถุ*กต+อง ธ�ต�ทำ5งหล�ย์ม)เพั)ย์งธ�ต�ด�นำ ธ�ต�นำ�5� ธ�ต�ลม และธ�ต�ไฟเทำ �นำ5นำ ซึ่"#งสืมเด�จัสืมม�สืมพั�ทำธเจั+�ก�ทำรงย์อมรบเร�#องธ�ต� ๔ ต�มแนำวคำ�ดขุองลกทำธ�จั�รว�ก แต สื�#งทำ)#ต �งจั�กคำว�มคำ�ดทำ�งพั�ทำธศิ�สืนำ�อย์ �งสื�5นำเช�งคำ�อเม�#อลทำธ�จั�รว�กได+สืร�ป็แนำวคำ�ดว � "คำว�มสืนำ�กสืนำ�นำเป็%นำจั�ดม� งหม�ย์ป็ล�ย์ทำ�งแห งช)ว�ตมนำ�ษ์ย์� จั�ตเป็%นำแต เพั)ย์งผ่ล�ตผ่ลขุองวตถุ�โลกอ�#นำ (โลกหนำ+�) ไม ม) คำว�มต�ย์คำ�อคำว�มหล�ดพั+นำ"

         เก)#ย์วกบธ�ต�นำ5นำ ในำศิ�สืนำ�พัร�หมณ�หร�อแม+แต ในำอ�ย์�รเวทำขุองศิ�สืนำ�ฮู�นำด*ซึ่"#งเก�ดขุ"5นำในำช5นำหลงก�ต�มเช�#อว �โลกและสื�#งต �งๆ ในำโลกป็ระกอบขุ"5นำด+วย์ธ�ต� ๕ อย์ �งคำ�อ ธ�ต�ด�นำ ธ�ต�นำ�5� ธ�ต�ลม ธ�ต�ไฟ และธ�ต�อ�ก�ศิ แต ลทำธ�จั�รว�กไม ย์อมรบก�รม)อย์* ขุองธ�ต�อ�ก�ศิเพัร�ะรบร* +ด+วย์สืมผ่สืไม ได+แต ร* +ด+วย์อนำ�ม�นำอย์ �งเด)ย์วและเช�#อว �โลกและทำ�กอย์ �งในำโลกเก�ดขุ"5นำด+วย์ก�รทำ)#ธ�ต�ทำ5ง ๔ ป็ระช�มกนำ เม�#อธ�ต�ทำ5ง ๔ ม�อย์* รวมกนำอย์ �งถุ*กสื วนำก�เก�ดพันำธ��มนำ�ษ์ย์�และสืตว�ขุ"5นำม� ธ�ต�ทำ5ง ๔ จั"งเป็%นำสื�#งทำ)#เทำ)#ย์งแทำ+และด��รงอย์* ช #วนำ�รนำดร แต สื�#งทำ)#เก�ดขุ"5นำจั�กก�รรวมตวกนำขุองธ�ต�ต �งๆ ทำ5ง ๔ นำ5นำไม เทำ)#ย์ง ม)ก�รเก�ดขุ"5นำ เป็ล)#ย์นำแป็รและเสื�#อมสืล�ย์ไป็ในำทำ)#สื�ด คำว�มต�ย์ขุองมนำ�ษ์ย์� สืตว�และพั�ชเก�ดขุ"5นำจั�กก�รทำ)#ธ�ต�ทำ5ง ๔ แย์กตวจั�กกนำนำ#นำเอง

         ในำพัระไตรป็Bฎก ทำ)ฆนำ�ก�ย์ มห�วรรคำ พัระพั�ทำธเจั+�ทำรงตรสืถุ"งธ�ต�ทำ5ง ๔ ว �

         ...ในำก�ย์นำ)5ม)ป็ฐว)ธ�ต� อ�โป็ธ�ต� เตโชธ�ต� ว�โย์ธ�ต�...

         พัระผ่*+ม)พัระภ�คำเจั+�คำร5นำทำรงจั��แผ่นำกก�ย์�นำ�ป็<สืสืนำ� โดย์ทำ�งก�รใสื ใจัถุ"งก�ย์โดย์เป็%นำป็ฏ�ก*ลอย์ �งนำ)5แล+ว บดนำ)5เพั�#อจัะทำรงจั��แผ่นำก โดย์ทำ�งก�รใสื ใจัถุ"งก�ย์ โดย์คำว�มเป็%นำธ�ต� ในำก�ย์ธ�ต�นำ)5 ม)ป็ฐมว)ธ�ต� อ�โป็ธ�ต� เตโชธ�ต� ว�โย์ธ�ต�

         ในำพัระสื�ตนำป็Bฎก ทำ)ฆนำ�ก�ย์ มห�วรรคำ ก�กล �วถุ"งธ�ต�ทำ5ง ๔ ว �

         "...ด*ก อนำภ�กษ์�ทำ5งหล�ย์ ขุ+ออ�#นำย์งม)อย์* อ)กภ�กษ์�ย์ อมพั�จั�รณ�ก�รอนำต5งอย์* ต�มทำ)#ต 5งอย์* ต�มป็รกต� นำ)#แล โดย์คำว�มเป็%นำธ�ต�ว �อย์* ในำก�ย์นำ)5 ธ�ต�ด�นำ ธ�ต�นำ�5� ธ�ต�ลม ธ�ต�ไฟ..."

         นำอกจั�กนำ)5ในำสื�มงคำล�ว�ล�สื�นำ) อรรถุกถุ� ทำ)ฆนำ�ก�ย์ สื)ลขุนำธรรคำ อรรถุกถุ� เร�#องพัรหมช�ลสื*ตร พัระพั�ทำธเจั+�ย์งได+ทำรงอธ�บ�ย์ธ�ต�ทำ5ง ๔ ว �

Page 27: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ป็ฐว)ธ�ต� ม)ลกษ์ณะเขุ+มแขุ�ง ลกษ์ณะแทำ+ไม แป็รผ่นำ

         อ�โป็ธ�ต� ม)ลกษ์ณะไหลไป็

         เตโชธ�ต� ม)ลกษ์ณะร+อนำ

         ว�โย์ธ�ต� ม)ลกษ์ณะเคำล�#อนำไป็ม�

         สื วนำมนำ�ษ์ย์�ในำทำศินำะขุองอ�ย์�รเวทำ ม)สื วนำป็ระกอบพั�5นำฐ�นำ ๕ ชนำ�ดเร)ย์กว �ป็<ญจัมห�ภ*ตะ คำ�อ

         อ�ก�ศิ อ�ก�ศิ

         ว�ย์� ลม

         เตโช ไฟ

         อ�โป็ นำ�5�

         ป็ฐว) ด�นำ

         โดย์อธ�บ�ย์ว �มห�ภ*ต� ๕ อย์ �ง โดย์เร�#มแรกนำ5นำฤๅษ์)ได+ร* +แจั+งว �ป็ฐมก��เนำ�ดขุองเอกภพันำ5นำป็ระกอบด+วย์จั�ตสื��นำ"กทำ)#ไร+ร*ป็เป็%นำจั�ดรวมขุองจั�ตสื��นำ"กทำ5งมวล จั�กนำ5นำคำล�#นำคำว�มสื#นำทำ)#ละเอ)ย์ดม�กขุองเสื)ย์งทำ)#ใช+เสื)ย์งโอมหร�ออ�ด (Aum, Ak) ป็ร�กฏขุ"5นำจั�กก�รสื#นำสืะเทำ�อนำอนำนำ5นำ ม)คำว�มว �งเก�ดขุ"5นำคำ�ออ�ก�ศิเป็%นำสื�#งพั�5นำฐ�นำล��ดบแรก จั�กนำ5นำคำว�มว �งก�เร�#มเคำล�#อนำไหวอย์ �งละเอ)ย์ดและเพั�#มม�กขุ"5นำ เก�ดภ�วะขุองลม (ว�ตะหร�อว�ย์�) เป็%นำสื�#งพั�5นำฐ�นำเพั�#มขุ"5นำอ)กล��ดบหนำ"#ง นำ5นำก�คำ�อคำว�มว �งหร�ออ�ก�ศิ ในำขุณะม)ก�รกระทำ��จั�กก�รเคำล�#อนำไหวขุองอ�ก�ศิเก�ดม)ก�รเสื)ย์ดสื)กนำขุ"5นำทำ��ให+เก�ดคำว�มร+อนำ คำว�มร+อนำทำ)#เก�ดขุ"5นำรวมตวกนำม�กขุ"5นำจั"งเก�ดแสืงสืว �งและป็ร�กฏแสืดงออกเป็%นำไฟเป็%นำสื�#งพั�5นำฐ�นำเพั�#มขุ"5นำอ)ก ช5นำหนำ"#งเร)ย์กว �อคำนำ)หร�อเตโช จั�กคำว�มร+อนำขุองไฟทำ��ให+สื วนำป็ระกอบบ�งอย์ �งในำอ�ก�ศิได+ถุ*กทำ��ล�ย์และกล�ย์เป็%นำขุองเหลวป็ร�กฏเป็%นำนำ�5� (ชละ, อ�โป็, อป็ะ) เป็%นำสื�#งพั�5นำฐ�นำขุ"5นำม�อ)ก เม�#อนำ�5�เก�ดม)ก�รเป็ล)#ย์นำแป็ลงคำ�อแขุ�งตวขุ"5นำเก�ดเป็%นำอณ�ขุองด�นำ (ป็ฐว)) เป็%นำสื�#งพั�5นำฐ�นำเพั�#มขุ"5นำอ)กจั�กพั�5นำฐ�นำด�นำและสื�#งม)ช)ว�ตทำ5งหล�ย์ก�บงเก�ดขุ"5นำเป็%นำอ�ณ�จักรพั�ชและสืตว� ด�นำย์งม)สื�#งทำ)#ไร+ช)ว�ตต �งๆ เช นำแร ธ�ต�ป็ระกอบอย์* ม�กม�ย์ ฉะนำ5นำจั�กคำรรภ�ขุองสื�#งพั�5นำฐ�นำทำ5งห+�สื�#งทำ5งหล�ย์ได+ถุ�อก��เนำ�ดขุ"5นำ สื�#งพั�5นำฐ�นำทำ5งห+�จั"งม)อย์* ในำสืรรพัสื�#งในำเอกภ�พันำ)5และป็ฐมก��เนำ�ดจั�กจั�ตสื��นำ"กแห งเอกภ�พั ฉะนำ5นำวตถุ�และพัลงง�นำเป็%นำสื�#งเด)ย์วกนำนำ5นำเอง...

         ก�รอธ�บ�ย์เร�#องธ�ต� ๔ ในำพั�ทำธศิ�สืนำ�และเร�#องมห�ภ*ต ๕ นำ5นำ แม+จัะสืมพันำธ�กนำบ+�งแต เห�นำได+ว �ก�รมองป็ระเด�นำขุองร �งก�ย์นำ5นำต �งกนำ โดย์ในำพั�ทำธศิ�สืนำ�ไม ป็ร�กฏอ�ก�ศิธ�ต�

Page 28: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         คำว�มจัร�งแล+วในำพั�ทำธศิ�สืนำ�จัะใช+คำ��ว � ธ�ต� แต ในำอ�ย์�รเวทำจัะใช+คำ��ว � ภ*ตะ ซึ่"#งภ*ตะใช+สื��หรบอ�ก�ศิ เตโช อ�โป็ และป็ฐว) สื วนำคำ��ว �ธ�ต�อ�ย์�รเวทำนำ5นำใช+หม�ย์ถุ"งเนำ�5อเย์�#ออวย์วะขุองร �งก�ย์ซึ่"#งป็ระกอบด+วย์ ๗ อย์ �ง คำ�อ

         นำ�5�เหล�อง (รสืะ)

         เล�อด (รชตะ)

         เนำ�5อ (มงสืะ)

         ไขุมนำ (เมทำะ)

         กระด*ก (อสืถุ�)

         ไขุกระด*ก (มชระ)

         ศิ�กระ (นำ�5�อสื�จั�, ไขุ )

         เมั6�อิวั�เคุราะห�จ้ากพ6$นฐานขอิงการแพทย์�แผนไทย์ในการน�าคุ�าวั1าธิาต!มัาใช�ก�บคุวัามัหมัาย์วั1าร1างกาย์มัน!ษย์�มั�อิงคุ�ประกอิบขอิงธิาต!ท�$ง ๔ น�$น จ้ากหล�กฐานท��ปรากฏจ้ะเห/นได�วั1าน1าจ้ะได�ร�บอิ�ทธิ�พลจ้ากพ!ทธิศ์าสนาโดย์ตรง เพราะในการอิธิ�บาย์ถ7งธิาต!ท�$ง ๔ มั�ได�น�าคุวัามัคุ�ดทางอิาย์!รเวัทมัาใช�เลย์ไมั1วั1าจ้ะเป<นเร6�อิงธิาต! ๗ หร6อิเร6�อิงมัหาภี0ตะ ๕

         เร�#องเก)#ย์วกบต�ก�จัฉ�นำ5นำ ป็ร�กฏร�ย์ละเอ)ย์ดในำพัระไตรป็Bฎก ในำพัระว�นำย์ป็Bฎกมห�วรรคำภ�คำทำ)# ๒ เร�#องเภสืชชขุนำธกะ กล �วถุ"งพัระทำ�ทำธองคำ�ทำรงบญญต�เร�#องเภสืช ๕ คำ�อ เนำย์ใสื เนำย์ขุ+นำ นำ�5�มนำ นำ�5�ผ่"5งและนำ�5�อ+อย์ อนำเป็%นำสื วนำป็ระกอบสื��คำญขุองย์�ขุองอ�นำเด)ย์ พัระพั�ทำธเจั+�ตรสืว � "...เนำย์ใสื เนำย์ขุ+นำ นำ�5�มนำ นำ�5�ผ่"5ง และนำ�5�อ+อย์ เป็%นำเภสืชอย์* ในำตว..."

         สื วนำสื�#งขุองอ�#นำๆ ทำ)#พัระพั�ทำธเจั+�ทำรงอนำ�ญ�ตให+เป็%นำเภสืช ได+แก

         น�$ามั�นเปลวั "...เร�อนำ�ญ�ตนำ�5�มนำเป็ลวเป็%นำเภสืช คำ�อนำ�5�มนำเป็ลวหม) นำ�5�มนำเป็ลวป็ล� นำ�5�มนำเป็ลวป็ล�ฉล�ม นำ�5�มนำเป็ลวหม* นำ�5�มนำเป็ลวล�..."

         มั0ลเภีส�ช (ร�กไม+) "...เร�อนำ�ญ�ตร�กไม+ทำ)#เป็%นำเภสืช คำ�อ ขุม�5นำ ขุ�ง ว �นำนำ�5� ว �นำเป็ร�ะ อ�ตพั�ต ขุ � แฝัก แห+วหม*

หร�อม*ลเภสืชชนำ�ดอ�#นำในำบรรด�ม)ทำ)#ไม สื��เร�จัป็ระโย์ชนำ�แก ขุองคำวรเคำ)5ย์ว..."

         กสาวัเภีส�ช (นำ�5�ฝั�ด) "...เร�อนำ�ญ�ตนำ�5�ฝั�ดทำ)#เป็%นำเภสืช คำ�อ นำ�5�ฝั�ดสืะเด� นำ�5�ฝั�ดม*กมนำ นำ�5�ฝั�ดกะดอมหร�อขุ)5ก� นำ�5�ฝั�ดบอระเพั�ดหร�อพัญ�ม�อเหล�ก นำ�5�ฝั�ดถุ�นำพั�ม�นำหร�อกสื�วเภสืช แม+ชนำ�ดอ�#นำบรรด�ม)ทำ)#ไม สื��เร�จัป็ระโย์ชนำ�แก ขุองคำวรเคำ)5ย์ว..."

Page 29: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ป@ณณเภีส�ช (ใบไม+ทำ)#เป็%นำเภสืช) "...เร�อนำ�ญ�ตใบไม+ทำ)#เป็%นำเภสืช คำ�อ ใบสืะเด� ใบม*กมนำ ใบกระดอม หร�อขุ)5ก� ในำกะเพัร�หร�อแมงลก ใบฝัN�ย์หร�อป็<ณณเภสืช แม+ชนำ�ดอ�#นำในำบรรด�ทำ)#ม)ไม สื��เร�จัป็ระโย์ชนำ�แก คำวรเคำ)5ย์ว..."

         ผลเภีส�ช (ผ่ลไม+) "...เร�อนำ�ญ�ตผ่ลไม+ทำ)#เป็%นำเภสืช คำ�อ ล*กพั�ลงก�สื� ด)ป็ร) พัร�ก สืมอไทำย์ สืมอภ�เพัก มะขุ�มป็Nอม ผ่ลแห งโกศิหร�อผ่ลเภสืช แม+ชนำ�ดอ�#นำในำบรรด�ทำ)#ม)ไม สื��เร�จัป็ระโย์ชนำ�แก คำวรเคำ)5ย์ว..."

         ชต!เภีส�ช (ย์�งไม+) "...เร�อนำ�ญ�ตย์�งไม+ทำ)#เป็%นำเภสืช คำ�อ ย์�งอนำไหลออกจั�กต+นำห�งคำ� ย์�งอนำเขุ�เคำ)#ย์วจั�กก+�นำและใบแห งต+นำห�งคำ� ย์�งอนำเขุ�เคำ)#ย์วจั�กใบแห งต+นำห�งคำ�หร�อเจั�อขุองอ�#นำด+วย์ ย์�งอนำไหลจั�กย์อดไม+ ตกะ ย์�งอนำไหลออกม�จั�กใบแห งต+นำตกะ ย์�งอนำเขุ�เคำ)#ย์วจั�กใบ หร�อไหลออกจั�กก+�นำแห งต+นำตกะ ก��ย์�นำหร�อชต�เภสืช แม+ชนำ�ดอ�#นำในำบรรด�ทำ)#ม)ไม สื��เร�จัป็ระโย์ชนำ�แก คำวรเคำ)5ย์ว..."

         โลภีณเภีส�ช (เกล�อ) "...เร�อนำ�ญ�ตเกล�อทำ)#เป็%นำเภสืช คำ�อ เกล�อสืม�ทำร เกล�อด�� เกล�อสื�นำเธ�ว� เกล�อด�นำโป็?ง เกล�อห�ง หร�อโลภณ เภสืชชนำ�ดอ�#นำในำบรรด�ทำ)#ม)ไม สื��เร�จัป็ระโย์ชนำ�แก คำวรเคำ)5ย์ว..."

         จ้!รณเภีส�ช (เภสืชผ่ง) "...เร�อนำ�ญ�ตเภสืชชนำ�ดผ่ง สื��หรบภ�กษ์�ผ่*+เป็%นำฝัHก�ด) พั�พัองก�ด) สื�วก�ด) โรคำฝัHด�ษ์หร�ออ)สื�กอ)ใสืก�ด) ม)กล�#นำตวแรงก�ด) เร�อนำ�ญ�ตโคำมย์ ด�นำเหนำ)ย์ว ก�กนำ�5�ย์+อม..."

         นำอกจั�กเภสืชหลกทำ)#พัระพั�ทำธเจั+�ทำรงบญญต�ไว+แล+ว ย์งม)ย์�ขุนำ�นำอ�#นำๆ ทำ)#กล �วถุ"งก�รป็ร�งด+วย์เคำร�#องป็ร�งหล�ย์อย์ �ง ซึ่"#งนำอกจั�กจัะเป็%นำต��ร�ย์�ขุองพัระพั�ทำธเจั+�แล+ว ย์งเป็%นำต��ร�ย์�ขุองหมอช)วกโกม�รภจัจั� และนำ�ย์แพัทำย์�อ�#นำๆ ในำสืมย์พั�ทำธก�ล

         ย์าตา "...เร�อนำ�ญ�ตย์�ต�คำ�อย์�ทำ)#ป็ร�งด+วย์เคำร�#องป็ร�งหล�ย์อย์ �ง ย์�ต�ทำ)#ทำ��ด+วย์เคำร�#องป็ร�งต �งๆ ย์�ต�ทำ)#เก�ดในำกระแสืนำ�5�เป็%นำต+นำหรด�ลกล)บทำอง เขุม �ไฟ

         สื��หรบเคำร�#องย์�ทำ)#จัะบดผ่สืมกบย์�ต�นำ5นำ "...เร�อนำ�ญ�ตไม+จันำทำร� กฤษ์ณ� กะลมพัก ใบเฉ)ย์ง แห+วหม*"

         ย์าแก�ปวัดศ์�รษะ "...เร�อนำ�ญ�ตนำ�5�มนำทำ�ศิ)รษ์ะ โรคำป็วดศิ)รษ์ะ...เร�อนำ�ญ�ตก�รนำตถุ��นำ�5�มนำทำ)#นำตถุ��ไหลออกม�...เร�อนำ�ญ�ตกล+องสื��หรบนำตถุ��

         โรคุลมั "...เร�อนำ�ญ�ตนำ�5�มนำทำ)#ห�งได+ในำนำ�5�มนำทำ)#ห�ง แพัทำย์�ต+องเจั�อนำ�5�เม�...เร�อนำ�ญ�ตให+เจั�อนำ�5�เม�ลงในำนำ�5�มนำทำ)#ห�ง...ชนำ�ดทำ)#เขุ�ห�งไม ป็ร�กฏสื) กล�#นำและรสืขุองนำ�5�เม� ถุ+�ม)ก�รเจั�อนำ�5�เม�ลงไป็ม�กนำ5นำ "...เร�อนำ�ญ�ตให+ต 5งเอ�ไว+เป็%นำย์�..."

Page 30: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         โรคุลมัตามัอิวั�ย์วัะ "...เร�อนำ�ญ�ตก�รเขุ+�กระโจัม...เร�อนำ�ญ�ตก�รรมใบไม+ต �งๆ เร�อนำ�ญ�ตนำ�5�ทำ)#ต+มเด�อดด+วย์ใบไม+ต �งชนำ�ด...เร�อนำ�ญ�ตอ �งนำ�5�" (คำ�อให+อ�บ)

         โรคุลมัเส�ย์ดตามัข�อิ "...เร�อนำ�ญ�ตให+ระบ�ย์โลห�ตออก...เร�อนำ�ญ�ตเพั�#อให+ด*ดโลห�ตออกด+วย์เขุ�"

         โรคุเท�าแตก "...เร�อนำ�ญ�ตย์�ทำ�เทำ+�...เร�อนำ�ญ�ตให+ป็ร�งนำ�5�มนำทำ�เทำ+�"

         โรคุฝีB "...เร�อนำ�ญ�ตก�รผ่ �ตด...พัอกย์�...ผ่+�พันำแผ่ล"

         ถ�าต�อิงการล�างแผล "...เร�อนำ�ญ�ตให+ชะด+วย์นำ�5�แป็Nงเมล�ดพัรรณผ่กก�ด..."

         ถ�าแผลช6$นหร6อิเป<นฝีCา "...เร�อนำ�ญ�ตให+รมคำวนำ..."

         ถ�ามั�เน6$อิงอิก "...เร�อนำ�ญ�ตให+ตดด+วย์ก+อนำเกล�อ..."

         ง0ก�ด "...เร�อนำ�ญ�ตให+ใช+ย์�มห�ว�กฏ ๔ อย์ �ง คำ�อ คำ*ถุ ม*ตร เถุ+� ด�นำ..."

         แก�ย์าพ�ษ "...เร�อนำ�ญ�ตให+ด�#มนำ�5�เจั�อคำ*ถุ..."

         ถ0กเสน1ห�ย์าแฝีด "...เร�อนำ�ญ�ตให+ด�#มนำ�5�ทำ)#เขุ�ละล�ย์จั�กด�นำรอย์ไถุซึ่"#งต�ดผ่�ล..."

         โรคุพรรด7ก "...เร�อนำ�ญ�ตให+ด�#มนำ�5�อ�ม�ว..."

         โรคุผอิมัเหล6อิง "...เร�อนำ�ญ�ตให+ด�#มย์�ผ่ลสืมอดองนำ�5�ม*ตรโคำ..."

         โรคุผ�วัหน�ง "...เร�อนำ�ญ�ตให+ทำ��ก�รล*บไล+ด+วย์ขุองหอม..."

         โรคุกาย์กอิปรด�วัย์โทษ (ผ่�วหนำงหย์�บม)แผ่ลพั�พัอง) "...เร�อนำ�ญ�ตให+ด�#มย์�ป็ระจั�ถุ �ย์...นำ�5�ขุ+�วใสื...นำ�5�ถุ#วเขุ)ย์วต+ม...นำ�5�เนำ�5อต+ม"

         โรคุลมัเก�ดในอิ!ทร "...เร�อนำ�ญ�ตให+ภ�กษ์�อ�พั�ธฉนำย์�ดองโสืจั�รกะ (เป็%นำขุองเคำ�มจั��พัวกเกล�อ) ได+ต�มสืบ�ย์..."

         ไข�ต�วัร�อิน "...รกษ์�ด+วย์ร�กบวและเง �บว..."

         โรคุร�ดส�ดวังทวัาร "...พัระพั�ทำธเจั+�ทำรงอนำ�ญ�ตให+ฆร�ว�สืผ่ �ตดได+ แต สื��หรบพัระภ�กษ์�พัระพั�ทำธเจั+�ตรสืว �ไม ใช ก�จัขุองสืมณะไม คำวรผ่ �ตดเพัร�ะทำว�รเป็%นำทำ)#แคำบผ่�วเนำ�5ออ อนำแผ่ลงอกเต�มย์�ก ให+ใช+ว�ธ)รดหวไสื+แทำนำก�รผ่ �ตด"

         ในำสื วนำทำ)#เก)#ย์วกบร �งก�ย์ โดย์เฉพั�ะภ�ย์ในำและสื วนำโคำรงสืร+�งขุองร �งก�ย์ นำอกจั�กจัะได+จั�กก�รเร)ย์นำร* +สื #งสืมโดย์ก�รสืงเกตและศิ"กษ์�จั�กร �งก�ย์โดย์ตรงแล+ว ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์นำ �จัะได+

Page 31: ตำราแพทย์แผนโบราณ

รบคำว�มร* +คำว�มเขุ+�ใจัจั�กพัระไตรป็Bฎกในำขุ�ทำทำกนำ�ก�ย์ ขุ�ทำทำกป็�ฐะ ว �ด+วย์พัรรณนำ�วงต�งสื�ก�ร ซึ่"#งบรรย์�ย์ร�ย์ละเอ)ย์ดถุ"งองคำ�ป็ระกอบทำ)#สื��คำญขุองร �งก�ย์ซึ่"#งได+แก เกสื� (ผ่ม) โลม� (ขุนำ) นำขุ� (เล�บ) ทำนำYต� (ฟ<นำ) ตโจั (หนำง) อฐ�ม�ญช� (เย์�#อในำกระด*ก) วกก (ไต) หทำย์� (หวใจั) ย์กนำ� (ตบ) ก�โลมก� (พังผ่�ด) ป็Bหก� (ม+�ม) ป็ป็ผ่�สื� (ป็อด) อนำต� (ไสื+ใหญ ) อนำตคำ�ณ� (ไสื+นำ+อย์) อทำร�ย์� (อ�ห�รใหม ) กร)สื� (อ�ห�รเก �-อ�จัจั�ระ) มตถุล�คำ�(มนำในำสืมอง) ป็ตต� (ด)) เสืมห� (เสืลด) ป็�พัโพั (หนำอง) โลห�ต� (เล�อด)

เสืโทำ (เหง�#อ) เมโทำ (มนำขุ+นำ) อสื� (นำ�5�ต�) วสื� (มนำเหลว) เขุโฬ (นำ�5�ล�ย์) สื�งฆ�ณ�ก� (นำ�5�ม*ก) ลสื�ก� (ไขุขุ+อ) ม�ตYตม*ตร (ป็<สืสื�วะ)

         กล �วโดย์สืร�ป็ว �จั�กขุ+อม*ลในำพัระไตรป็Bฎกจัะเห�นำได+ว �ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ได+รบอ�ทำธ�พัลจั�กต�ก�จ้ฉาม�กกว �อิาย์!รเวัท ซึ่"#งก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์เร)ย์กว �ต�ก�จ้ฉาวั�ธิ�หร�อวั�ธิ�ต�ก�จ้ฉา ดงทำ)#ป็ร�กฏในำเภสืชขุนำธกะ และร�ย์ละเอ)ย์ดภ�ย์ในำขุองร �งก�ย์ทำ)#ป็ร�กฏในำขุ�ทำทำกนำ�ก�ย์ ขุ�ทำทำกป็�ฐะ ว �ด+วย์พัรรณนำ�วงต�งสื�ก�ร

         สื วนำในำเร�#องทำ)#เก)#ย์วกบต��ร�ย์�นำ5นำ ย์�ทำ)#ใช+รกษ์�โรคำในำพัระไตรป็Bฎก องคำ�ป็ระกอบก�รป็ร�งแต ละขุนำ�นำม)ไม ก)#ชนำ�ด ผ่�ดกบย์�ในำต��ร�ย์�แพัทำย์�แผ่นำไทำย์ทำ)#สื วนำใหญ ม)องคำ�ป็ระกอบหล�กหล�ย์สื วนำ ผ่สืมสืม�นำไพัรม�กม�ย์ซึ่"#งแตกต �งกนำอย์ �งเห�นำได+ชด พั�จั�รณ�จั�กต��ร�ย์�ขุองหมอช)วกโกม�รภจัจั�จ้ากพระไตรปDฎีก พระวั�น�ย์มัหาวัรรคุอิ�กรข�นธิกะ กล1าวัวั1ามั�ส1วันผสมัขอิงน�$ามั�นเนย์เป<นส1วันใหญ1 และท��ส�าคุ�ญอิ�กประการหน7�งคุ6อิ เภีส�ช ๕ อิ�นเป<นหล�กส�าคุ�ญในย์าขอิงอิ�นเด�ย์คุ6อิ เนย์ใส เนย์ข�น น�$ามั�น น�$าผ7$งและอิ�อิย์ ไมั1เป<นส1วันส�าคุ�ญขอิงต�าราย์าในการแพทย์�แผนไทย์ โดย์เฉพาะเนย์ใส เนย์ข�น และน�$ามั�น จ้ะมั�บ�างในการใช�น�$าผ7$งเท1าน�$น จ้7งเห/นได�วั1ามั�ล�กษณะการปร!งแตกต1างก�นอิย์1างส�$นเช�ง และแมั�แต1โรคุเด�ย์วัก�น ต�าร�บการปร!งย์าก/คุนละขนาน และไมั1มั�ส1วันใกล�เคุ�ย์งก�นเลย์แมั�แต1น�อิย์

คุวัามัเช6�อิเร6�อิงโรคุภี�ย์ไข�เจ้/บตามัทฤษฎี�การแพทย์�แผนไทย์

         ถุ+�พั�จั�รณ�ก�รต5งถุ�#นำฐ�นำและพัฒนำ�ก�รขุองสืงคำมไทำย์ จัะเห�นำได+ว �คำนำไทำย์ม)พั�5นำฐ�นำทำ�งวฒนำธรรมทำ)#เก �แก และผ่สื�นำกบอ�ทำธ�พัลภ�ย์นำอกอย์* ตลอดเวล� แต ก�ย์งรกษ์�คำว�มเป็%นำไทำย์ ม)วฒนำธรรมเป็%นำขุองตนำเอง โดย์เฉพั�ะในำเร�#องก�รเจั�บไขุ+ได+ป็?วย์คำนำไทำย์ร* +จักก�รใช+สืม�นำไพัรเป็%นำย์�รกษ์�และบ��บดโรคำม�นำ�นำแล+ว คำ�อต5งแต สืมย์ก อนำป็ระวต�ศิ�สืตร� และเป็%นำเอกลกษ์ณ�ขุองคำนำทำ)#อย์* ในำเขุตมรสื�ม ต อม�แม+ว �วฒนำธรรมจั�กภ�ย์นำอกจัะเขุ+�ม�ม)อ�ทำธ�พัล โดย์เฉพั�ะคำว�มเช�#อทำ�งพั�ทำธศิ�สืนำ� คำนำไทำย์ก�ได+นำ��ม�ผ่สื�นำกบคำว�มเช�#อด5งเด�ม ก�รรกษ์�โรคำแบบก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ แนำวว�ธ)ก�รว�นำ�จัฉย์โรคำและป็รชญ�ก�รว�นำ�จัฉย์โรคำซึ่"#งผ่สืมผ่สื�นำกนำกบป็รชญ�ทำ�งพั�ทำธศิ�สืนำ�ม)ทำ)#เร)ย์กว � ทฤษฎี�การแพทย์�แบบต�ก�จ้ฉา ฉะนำ5นำพั�5นำฐ�นำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์จั"งนำ �จัะม�จั�กป็รชญ�ในำพั�ทำธศิ�สืนำ�และผ่สื�นำกบภ*ม�ป็<ญญ�พั�5นำบ+�นำ

         สื��หรบแนำวและว�ธ)ก�รว�นำ�จัฉย์โรคำต�มทำฤษ์ฎ)ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ซึ่"#งม)ป็ร�กฏในำต�าราแพทย์�ศ์าสตร�สงเคุราะห�ฉบ�บหลวัง และ เวัชศ์าสตร�วัรรณา สืร�ป็ได+ดงนำ)5

Page 32: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ม)คำว�มเช�#อเก)#ย์วกบสื�เหต�ทำ)#ทำ��ให+เก�ดคำว�มเจั�บไขุ+ได+ป็?วย์ในำมนำ�ษ์ย์� แบ งได+เป็%นำ ๓ กล� ม

         กล� มทำ)# ๑ เช�#อว �คำว�มเจั�บป็?วย์เก�ดจั�กสื�#งทำ)#เหนำ�อธรรมช�ต� ได+แก ผ่)ป็?� ผ่)บ+�นำ หร�อสื�#งทำ)#ม)อ��นำ�จัหร�อสื�#งขุองทำ)#ผ่*+อ�#นำเสืกม�กระทำ��โทำษ์ เช�#อในำเร�#องขุองเทำพัและเร�#องขุองเบ�5องบนำลงโทำษ์ผ่*+ทำ��ผ่�ดจั�ร)ตป็ระเพัณ)

         กล� มทำ)# ๒ เช�#อว �คำว�มเจั�บป็?วย์เก�ดจั�กธรรมช�ต� ได+แก ก�รเสื)ย์สืมด�ลขุองร �งก�ย์ อนำป็ระกอบด+วย์ธ�ต�ทำ5งสื)#คำ�อ ด�นำ นำ�5� ลม ไฟ ก�รเสื)ย์สืมด�ลขุองคำว�มร+อนำและคำว�มเย์�นำ และก�รเสื)ย์สืมด�ลขุองโคำรงสืร+�งร �งก�ย์

         กล� มทำ)# ๓ เช�#อว �คำว�มเจั�บป็?วย์เก�ดจั�กพัลงจักรว�ลได+แก อ�ทำธ�พัลขุองดวงด�วต �งๆ ซึ่"#งม)ทำ5งพัลงทำ)#สืร+�งสืรรคำ�และพัลงง�นำทำ)#ทำ��ล�ย์สื�ขุภ�พั ห�กพัลงฝั?�ย์ใดม�กกว �ก�จัะสื งผ่ลให+สื�ขุภ�พัด)หร�อร+�ย์ไป็ต�มนำ5นำ

         ก�รรกษ์�จั"งเป็%นำไป็ต�มคำว�มเช�#อ คำ�อม)ทำ5งก�รใช+พั�ธ)กรรม ได+แก ก�รบ*ช�สื�#งศิกด�:สื�ทำธ�: ก�รบวงสืรวงเทำพัเบ�5องบนำ ก�รต อชะต� สื วนำก�รรกษ์�ม)ก�รใช+ย์�สืม�นำไพัร และก�รก�นำอ�ห�รเพั�#อป็รบสืมด�ลร �งก�ย์ ก�รนำวด ก�รอบ ก�รป็ระคำบ และก�รป็รบสืมด�ลทำ�งจั�ตด+วย์สืม�ธ�

         ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์เช�#อว �สื�เหต�แห งก�รเจั�บป็?วย์เก�ดจั�กสื�เหต�ใหญ ๆ ๖ ป็ระก�ร

         ๑. ม*ลเหต�ธ�ต�ทำ5งสื)#

         ๒. อ�ทำธ�พัลขุองฤด*ก�ล

         ๓. อ�ย์�ทำ)#เป็ล)#ย์นำไป็ต�มวย์

         ๔. ถุ�#นำทำ)#อย์* อ�ศิย์

         ๕. อ�ทำธ�พัลขุองก�ลเวล�และสื�ร�ย์จักรว�ล

         ๖. พัฤต�กรรมเป็%นำม*ลเหต�ทำ)#ก อโรคำ

๑. มั0ลเหต!ธิาต!ท�$งส��

         สื�#งม)ช)ว�ตเก�ดม�ล+วนำป็ระกอบด+วย์ธ�ต�ทำ5งสื)# อนำได+แก ด�นำ นำ�5� ลม ไฟ ทำ)#เร)ย์กว �สืม�ฏฐ�นำธ�ต� ซึ่"#งอย์* ในำภ�วะสืมด�ลเก)#ย์วขุ+องกนำและกนำ โดย์แบ งออกเป็%นำ ธ�ต�ด�นำ ๒๐ ป็ระก�ร ธ�ต�นำ�5� ๑๒ ธ�ต�ลม ๖ ธ�ต�ไฟ ๔

Page 33: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ธ�ต�ด�นำ (ป็ถุว)ธ�ต�) คำ�อ องคำ�ป็ระกอบขุองสื�#งม)ช)ว�ตทำ)#ม)ลกษ์ณะเป็%นำขุองแขุ�ง ม)คำว�มคำงร*ป็ เช นำ อวย์วะต �งๆ เป็%นำธ�ต�ด�นำ ได+แก ผ่ม เล�บ ฟ<นำ หนำงเนำ�5อ เสื+นำเอ�นำ กระด*ก เย์�#อในำกระด*ก ม+�ม หวใจั ตบ พังผ่�ด ไต ป็อด ไสื+ใหญ ไสื+นำ+อย์ อ�ห�รใหม อ�ห�รเก � และเย์�#อในำสืมอง

         ธ�ต�นำ�5� (อ�โป็) คำ�อ องคำ�ป็ระกอบขุองสื�#งม)ช)ว�ตม)ลกษ์ณะเป็%นำนำ�5�เป็%นำขุองทำ)#เหลว ม)คำ�ณสืมบต�ไหลไป็ม�ซึ่"มซึ่บไป็ทำ#วร �งก�ย์ อ�ศิย์ธ�ต�ด�นำเพั�#อก�รคำงอย์* อ�ศิย์ธ�ต�ลมเพั�#อก�รเล�#อนำไหล ได+แก นำ�5�ด) เสืลด นำ�5�หนำอง นำ�5�เล�อด นำ�5�เหง�#อ มนำเหลว นำ�5�ล�ย์ นำ�5�ม*ก ไขุขุ+อ นำ�5�ป็<สืสื�วะหร�อนำ�5�ม*ตรและนำ�5�ในำอ�จัจั�ระ

         ธ�ต�ลม (ว�โย์) คำ�อ องคำ�ป็ระกอบขุองสื�#งม)ช)ว�ต ม)ลกษ์ณะเคำล�#อนำไหวได+ ม)คำ�ณสืมบต�คำ�อคำว�มเบ�เป็%นำสื�#งทำ)#ร �งก�ย์ม)ก�รเคำล�#อนำไหว เด�นำนำ#ง นำอนำ คำ*+ เหย์)ย์ดได+ ธ�ต�ลมอ�ศิย์ธ�ต�ด�นำและธ�ต�นำ�5�เป็%นำเคำร�#องนำ��พั�พัลง ขุณะเด)ย์วกนำธ�ต�ลมพัย์�งด�นำและทำ��ให+นำ�5�เคำล�#อนำไหวไป็ม�ได+ ธ�ต�ลมทำ)#สื��คำญม) ๖ ป็ระก�ร จัดเป็%นำธ�ต�ลมภ�ย์ในำได+แก ลมพัดจั�กขุ+�งล �งสื* เบ�5องบนำ ลมพัดจั�กเบ�5องบนำสื* เบ�5องต�#� ลมพัดอย์* ในำทำ+องนำอกล��ไสื+ ลมพัดอย์* กระเพั�ะล��ไสื+ ลมพัดทำ#วร �งก�ย์ และลมห�ย์ใจัเขุ+�ออก

         ธ�ต�ไฟ (เตโช) คำ�อ องคำ�ป็ระกอบขุองสื�#งม)ช)ว�ตม)ลกษ์ณะทำ)#เป็%นำคำว�มร+อนำ ไฟทำ��ให+ลมและนำ�5�ในำร �งก�ย์เคำล�#อนำทำ)#ด+วย์พัลงแห งคำว�มร+อนำอนำพัอเหม�ะ ไฟภ�ย์ในำม) ๔ ป็ระก�ร ได+แก ไฟทำ��ให+ร �งก�ย์อบอ� นำ ไฟทำ��ให+ร+อนำระสื�#�ระสื �ย์ ไฟทำ��ให+ร �งก�ย์เห)#ย์วแห+งทำร�ดโทำรม และไฟย์ อย์อ�ห�ร

         ธ�ต�ทำ5งสื)#จัะต+องอย์* ในำภ�วะสืมด�ลกนำร �งก�ย์จั"งจัะเป็%นำป็กต�ไม เจั�บป็?วย์ โดย์ธ�ต�ด�นำอ�ศิย์นำ�5�ทำ��ให+ช� มและเต งต"ง อ�ศิย์ลมพัย์�งให+คำงร*ป็และเคำล�#อนำไหว อ�ศิย์ไฟให+พัลงง�นำอ� นำไว+ไม ให+เนำ � นำ�5�ต+องอ�ศิย์ด�นำเป็%นำทำ)#เก�ะก�มซึ่บไว+ม�ให+ไหลเห�อดแห+งไป็จั�กทำ)#คำวรอย์* อ�ศิย์ลมทำ��นำ�5�ไหลซึ่"มซึ่บทำ#วร �งก�ย์ ลมต+องอ�ศิย์นำ�5�เป็%นำด�นำเป็%นำทำ)#อ�ศิย์และนำ��พั�พัลงไป็ในำทำ)#ต �งๆ ด�นำป็ะทำะลมให+เก�ดก�รเคำล�#อนำทำ)#แต พัอเหม�ะ ไฟอ� นำด�นำและอ�ศิย์ด�นำเพั�#อเผ่�ผ่ล�ญให+เก�ดพัลง ไฟต+องอ�ศิย์นำ�5�เพั�#อก�รเผ่�ผ่ล�ญทำ)#พัอเหม�ะ ไฟทำ��ให+ลมเคำล�#อนำทำ)#ไป็ได+ ในำขุณะทำ)#ลมสื�ม�รถุให+ล�กโชนำเผ่�ผ่ล�ญม�กขุ"5นำได+ จัะเห�นำได+ว �ธ�ต�ทำ5งสื)#ต �งอ�ศิย์ซึ่"#งกนำและกนำจัะขุ�ดสื�#งใดสื�#งหนำ"#งไม ได+ ห�กม)คำว�มแป็รป็รวนำจัะเสื)ย์สืมด�ลทำนำทำ)

         ส�าหร�บการเจ้/บปFวัย์ท��เก�ดข7$นจ้ากสาเหต!ขอิงการเส�ย์สมัด!ลขอิงธิาต!ท�$งส��น�$น มั�กแสดงอิอิกด�วัย์อิาการต1างๆ อิาการท��เจ้/บปFวัย์อิย์01เสมัอิและการเจ้/บปFวัย์ในป@จ้จ้!บ�นเป<นอิาการขอิงธิาต!ใด อิวั�ย์วัะใดก�าเร�บ หย์1อินหร6อิพ�การ เป<นการหาสมั!ฏฐานวั1าเจ้/บปFวัย์ด�วัย์ธิาต!ใด

๒. อิ�ทธิ�พลขอิงฤด0กาล

         ฤด*ก�ลม)ผ่ลทำ��ให+ร �งก�ย์แป็รป็รวนำ โดย์ช วงรอย์ต อระหว �งฤด*ก�ล เช นำ ฤด*หนำ�วต อฤด*ร+อนำ คำว�มเย์�นำจัะเจั�อผ่ �นำออกไป็ และคำว�มร+อนำเร�#มเจั�อผ่ �นำเขุ+�ม� ฤด*ร+อนำต อฤด*ฝันำคำว�มร+อนำย์ อมเจั�อเขุ+�ไป็ม)ผ่ลต อธ�ต�ลมทำ)#ก��ลงม)ผ่ลกระทำบและธ�ต�ลมย์ อมเจั�อเขุ+�ม�กระทำบร+อนำด+วย์ เม�#อถุ"งอ�ก�ศิหนำ�วก��ลงม� ละอองฝันำป็ล�ย์ฤด*ฝันำและธ�ต�ลมเจั�อเขุ+�สื* คำว�มเย์�นำ ในำขุณะทำ)#คำว�มหนำ�วเย์�นำ

Page 34: ตำราแพทย์แผนโบราณ

ต+นำฤด*หนำ�วเร�#มเจั�อเขุ+�ม�รบลมป็ล�ย์ฤด*ฝันำ สืภ�วะดงกล �วห�กป็รบตวไม ได+จัะเก�ดเสื)ย์สืมด�ลและเก�ดก�รเจั�บป็?วย์

         ฤด*ร+อนำเจั�บป็?วย์ด+วย์ธ�ต�ไฟ ฤด*ฝันำเจั�บป็?วย์ด+วย์ธ�ต�ลม ฤด*หนำ�วเจั�บป็?วย์ด+วย์ธ�ต�นำ�5� ตวคำ�มธ�ต� คำ�อ หทำย์วตถุ� หวใจั อ�ทำร�ย์ะ อ�ห�รใหม กร)สืะ อ�ห�รเก �

         เม�#อธ�ต�ใดธ�ต�หนำ"#งเสื)ย์ห�ย์หร�อแป็รป็รวนำก�จัะกระทำบ "ว)สืต�ป็<ตถุว)" คำ�อธ�ต�ด�นำทำ5ง ๒๐ ให+ม)ป็<ญห�ไป็ด+วย์

         ตวคำ�มธ�ต�นำ�5�คำ�อ ศิอเสืมหะ นำ�5�ช วงคำอขุ"5นำไป็ อ�ระเสืมหะ นำ�5�จั�กคำอถุ"งสืะด�อ คำ*ถุเสืมหะ นำ�5�ช วงล �ง

         เม�#อธ�ต�ใดธ�ต�หนำ"#งเสื)ย์ห�ย์หร�อแป็รป็รวนำก�จัะกระทำบ "ทำว�ทำศิอ�โป็" คำ�อธ�ต�นำ�5�ทำ5ง ๑๒ ให+ม)ป็<ญห�ไป็ด+วย์

         ตวคำ�มธ�ต�ลม คำ�อหทำย์ว�ตะ ก�รเต+นำขุองหวใจั สืตถุกะสื�ตะลมคำมเหม�อนำอ�ว�ธ สืม�นำ�ว�ตะลมกล�งตว

         เม�#อธ�ต�ใดธ�ต�หนำ"#งเสื)ย์ห�ย์หร�อแป็รป็รวนำก�จัะกระทำบ "ฉก�ลว�โย์" คำ�อธ�ต�ลมทำ5ง ๖ ให+ม)ป็<ญห�ไป็ด+วย์

         ตวคำ�มธ�ต�ไฟคำ�อ พัทำธป็Bตตะ ด)ในำถุ�งนำ�5�ด) อพัทำธะป็Bตตะ ด)นำอกถุ�งนำ�5�ด) ก��เด� องคำ�คำว�มร+อนำ

         เม�#อธ�ต�ใดธ�ต�หนำ"#งเสื)ย์ห�ย์หร�อแป็รป็รวนำก�จัะกระทำบ "จัต�ก�ลเตโช" คำ�อ ธ�ต�ไฟทำ5ง ๔ ให+ม)ป็<ญห�ไป็ด+วย์

๓. อิาย์!ท��เปล��ย์นไปตามัวั�ย์ (อิาย์!สมั!ฏฐาน)

         ร �งก�ย์ มนำ�ษ์ย์�จัะเป็ล)#ย์นำแป็ลงไป็ต�มอ�ย์�ขุย์ แบ งเป็%นำ ๓ วย์ คำ�อ

         ป็ฐมวย์ อ�ย์� ๐ ๑๖ ป็H เก�ดโรคำธ�ต�นำ�5�–

         มชฉ�มวย์ อ�ย์� ๑๖ ๓๒ ป็H เก�ดโรคำทำ�งธ�ต�ไฟ–

         ป็<จัฉ�มวย์ ม�กกว � ๓๒ ป็Hขุ"5นำไป็ เก�ดโรคำในำธ�ต�ลม

๔. สถานท��ถ��นท��อิย์01อิาศ์�ย์

         ทำ)#อย์* อ�ศิย์หร�อสื�#งแวดล+อมเร)ย์กว �ป็ระเทำศิสืม�ฏฐ�นำ ย์ อมม)ผ่ลต อช)ว�ตคำว�มเป็%นำอย์* และสื�ขุภ�พั ได+แก ป็ระเทำศิร+อนำสืถุ�นำทำ)#ทำ)#เป็%นำภ*เขุ�สื*งเนำ�นำผ่� มกเจั�บป็?วย์ด+วย์ธ�ต�ไฟ ป็ระเทำศิเย์�นำสืถุ�นำทำ)#เป็%นำนำ�5�ฝันำ โคำลนำ ตม ม)ฝันำตกช�กมกเจั�บป็?วย์ด+วย์ธ�ต�ลม ป็ระเทำศิอ� นำสืถุ�นำทำ)#เป็%นำนำ�5�ฝันำ กรวด ทำร�ย์

Page 35: ตำราแพทย์แผนโบราณ

เป็%นำทำ)#เก�บนำ�5�ไม อย์* มกเจั�บป็?วย์ด+วย์ธ�ต�นำ�5� ป็ระเทำศิหนำ�ว สืถุ�นำทำ)#ทำ)#เป็%นำนำ�5�เคำ�มม)โคำลนำตมช�5นำแฉะ ได+แก ช�ย์ทำะเล มกเจั�บป็?วย์ด+วย์ธ�ต�ด�นำ

๕.อิ�ทธิ�พลขอิงกาลเวัลา

         สื�เหต�ก�รเก�ดโรคำอนำเนำ�#องจั�กเวล� คำ�อก�รเป็ล)#ย์นำแป็ลงในำรอบหนำ"#งวนำ ย์�มใดเก�ดจันำทำร�ป็ร�คำ�หร�อสื�ร�ย์�ป็ร�คำ�มกเก�ดป็ร�กฏก�รณ�ทำ�งธรรมช�ต�ในำโลกมนำ�ษ์ย์� เช นำ นำ�5�ทำ วม แผ่ นำด�นำไหว เก�ดก�รแป็รป็รวนำขุองธ�ต�ต �งๆ แตกต �งไป็

         เวล� ๐๖.๐๐ ๑๐– .๐๐ นำ. และ ๑๘.๐๐ ๒๒– .๐๐ นำ. ธ�ต�นำ�5�กระทำ��โทำษ์มกม)อ�ก�รนำ�5�ม*กไหลหร�อทำ+องเสื)ย์

         เวล� ๑๐.๐๐ ๑๔– .๐๐ นำ. และ ๒๒.๐๐ ๐๒– .๐๐ นำ. ธ�ต�ไฟกระทำ��โทำษ์ ม)อ�ก�รไขุ+หร�อแสืบทำ+องและป็วดทำ+อง

         เวล� ๑๔.๐๐ ๑๘– .๐๐ นำ. และ ๐๒.๐๐ ๐๖– .๐๐ นำ. ธ�ต�ลมกระทำ��โทำษ์ คำ�อ ว�งเว)ย์นำ ป็วดเม�#อย์ และอ อนำเพัล)ย์

         ตวแป็รอ)กหล�ย์อย์ �งทำ)#ก��หนำดคำว�มแตกต �งต อไป็ในำรอบหนำ"#งเด�อนำ คำ�อดวงจันำทำร�ขุ+�งขุ"5นำขุ+�งแรม และในำรอบหนำ"#งป็Hอ�ทำธ�พัลขุองดวงด�วทำ)#ม)ผ่ลในำเด�อนำต �งๆ เป็%นำร�ย์เด�อนำรวม ๑๒ เด�อนำ เม�#อพัระอ�ทำ�ตย์�สืถุ�ตในำร�ศิ)ต �งๆ เก�ดผ่ลต อร �งก�ย์ต �งกนำเร)ย์กว � ๑๒ ร�ศิ) และอ�ทำธ�พัลขุองด�วทำ)#ม�ม)อ�ทำธ�พัลต อช)ว�ตย์�วนำ�นำหล�ย์ป็Hเร)ย์กว � ด�วเคำร�ะห�เสืวย์อ�ย์�ต�มคำมภ)ร�มห�ทำกษ์� ห�กด�วเคำร�ะห�สื งผ่ลต อช)ว�ตอย์ �งร�นำแรงจัะทำ��ให+เก�ดก�รเจั�บป็?วย์

๖.พฤต�กรรมัมั0ลเหต!ก1อิโรคุ

         ก�นำอ�ห�รม�กหร�อนำ+อย์เก�นำไป็ ก�นำอ�ห�รบ*ดหร�ออ�ห�รไม เคำย์ก�นำ และก�นำอ�ห�รไม ถุ*กกบธ�ต�

         ฝัMนำอ�ร�ย์�บถุ ได+แก ก�รนำ#ง ย์�นำ เด�นำ และนำอนำ ไม สืมด�ลกนำจันำร �งก�ย์ม)โคำรงสืร+�งเสื)ย์สืมด�ลและ เสื�#อมโทำรม

         อ�ก�ศิไม สืะอ�ดหร�ออย์* ในำทำ)#อ�ก�ศิร+อนำหร�อเย์�นำเก�นำไป็

         ก�รอด ได+แก ก�รอดขุ+�ว อดนำอนำ อดนำ�5� และอดอ�ห�ร

         ก�รกล5นำอ�จัจั�ระและป็<สืสื�วะ

         ทำ��ง�นำเก�นำก��ลงม�กหร�อม)ก�จักรรมทำ�งเพัศิม�กเก�นำไป็

         ม)คำว�มโศิกเศิร+�เสื)ย์ใจัหร�อด)ใจัจันำเก�นำไป็และขุ�ดอ�เบกขุ�

Page 36: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ม)โทำสืะม�กเก�นำไป็ ขุ�ดสืต�

         จัะเห�นำได+ว �มนำ�ษ์ย์�ม)ธ�ต�เจั+�เร�อนำต�ดตวม�ต5งแต ป็ฏ�สืนำธ�ในำคำรรภ�ม�รด�เร)ย์กว �ธ�ต�ก��เนำ�ด ต อม�ต+องเผ่ช�ญกบสื�#งแวดล+อมและธรรมช�ต� ธ�ต�ภ�ย์นำอก อ�ทำธ�พัลขุองฤด*ก�ล ถุ�#นำทำ)#อย์* อ�ศิย์ อ�ทำธ�พัลขุองก�ลเวล� สื�ร�ย์จักรว�ล และช)ว�ตทำ)#เต�บโตทำ �มกล�งก�รเล)5ย์งด*ขุองคำรอบคำรวและพัฤต�กรรมแห งตนำจันำเต�บใหญ ผ่ �นำสื�มวย์ มนำ�ษ์ย์�ต+องป็รบตวซึ่�5�แล+วซึ่�5�เล �เพั�#อให+ร �งก�ย์สืมด�ลไม เจั�บป็?วย์ หร�อให+ทำรม�นำนำ+อย์ทำ)#สื�ดจัวบจันำสื�5นำอ�ย์�ขุย์

         เม�#อพั�จั�รณ�เป็ร)ย์บเทำ)ย์บเก)#ย์วกบสื�เหต�ก�รเก�ดโรคำต�มทำฤษ์ฎ)ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์นำ5นำจัะเห�นำได+ว �ม)สื�#งทำ)#เหม�อนำกนำคำ�อถุ�อว �ธรรมช�ต�เป็%นำป็<จัจัย์ทำ)#สื��คำญเพัร�ะมนำ�ษ์ย์�คำ�อสื วนำหนำ"#งขุองธรรมช�ต� ห�กละเม�ดกฎธรรมช�ต�ก�จัะเป็%นำต+นำเหต�ให+เก�ดโรคำภย์ไขุ+เจั�บชนำ�ดต �งๆ

การวั�น�จ้ฉ�ย์โรคุตามัแนวัแพทย์�แผนไทย์ การซั�กประวั�ต�

         หมอบ�งคำนำนำอกจั�กจัะซึ่กถุ�มป็ระวต�สื วนำตว วนำเวล�ตกฟ�กแล+ว ขุ+อซึ่กถุ�มทำ)#สื��คำญทำ)#สื�ดคำ�อ อ�ก�รทำ)#ผ่*+ป็?วย์ม�ห�หมอคำ�ออ�ก�รอย์ �งไร ม)อ�ก�รอะไรบ+�ง เก�ดอะไรก อนำหลง เก�ดม�กเวล�ใด เพั�#อสืร�ป็ว �โรคำทำ)#เป็%นำเก�ดจั�กก�รเสื)ย์สืมด�ลขุองธ�ต�ใด

การตรวัจ้ร1างกาย์

         ก�รตรวจัร �งก�ย์ ได+แก ก�รด*ลกษ์ณะทำ#วไป็ว �ม)ร*ป็ร �งบ�คำล�กและนำ�สืย์เป็%นำไป็ในำทำ�งธ�ต�ใด เพั�#อป็ระกอบกบก�รด*ธ�ต�เจั+�เร�อนำหร�อธ�ต�ก��เนำ�ด

การตรวัจ้การเต�นขอิงห�วัใจ้

         ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ร* +จักก�รจับช)พัจัรต�มจั�ดต �งๆ นำอกจั�กนำ)5ย์งม)ก�รตรวจัป็ระต*ลมคำ�อก�รจับช)พัจัรทำ)#ขุ+อม�อเทำ)ย์บกบหลงเทำ+�อ)กด+วย์เพั�#อด*ก�รเด�นำขุองเล�อดลม

การตรวัจ้ไข�

         ในำอด)ตใช+ม�อคำล�� พัอบอกได+บ+�งว �ม)ไขุ+หร�อไม

การตรวัจ้ด0อิวั�ย์วัะท��ผ0�ปFวัย์มั�อิาการ

         เช นำ ทำ�งห* ทำ�งต� ทำ�งผ่�วหนำง และทำ�งกระด*ก ฯลฯ

การตรวัจ้เส�นและโคุรงสร�างขอิงร1างกาย์

         จัะต+องม)ก�รตรวจัวดองศิ�ขุองขุ+อต �งๆ ว �เคำล�#อนำไหวหร�อต�ดขุดม�กนำ+อย์เพั)ย์งใดก อนำลงม�อนำวด และเม�#อนำวดเสืร�จัจัะตรวจัซึ่�5�เพั�#อเป็%นำก�รวดว �เสื+นำเอ�นำหย์ อนำด)แล+วหร�อไม เพั)ย์งใด

Page 37: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ก�รตรวจัสื�#งม)คำ�ณกระทำ��โทำษ์ หมอบ�งคำนำใช+ก�รนำ#งทำ�งในำ เพั�#อตรวจัด*ว �ก�รเจั�บป็?วย์คำร5งนำ)5ม)ผ่)ซึ่�5�ด�5�พัลอย์หร�อไม ผ่)ทำ)#ม�ทำ��โทำษ์ต+องก�รอะไร หร�อก�รเจั�บป็?วย์เก�ดจั�กว�บ�กกรรมอนำใด

         ว�ธ)นำ)5บ�งคำร5งใช+ได+ผ่ลในำกล� มคำนำไขุ+จั�ตเวช คำนำไขุ+เร�5อรง คำนำไขุ+ทำ)#หมดก��ลงใจัรกษ์� ว�ธ)ก�รรกษ์�ใช+พั�ธ)กรรม เช นำ ก�รร��ผ่)ฟN�หร�อก�รทำ��ขุวญ ก�รตรวจัทำ�งโหร�ศิ�สืตร�เป็%นำก�รตรวจัด*พั�5นำฐ�นำดวงชะต� นำอกจั�กนำ)5ย์งม)ก�รตรวจัด*มห�ทำกษ์�ว �ด�วอะไรเสืวย์อ�ย์�ด�วอะไรแทำรก เพั�#อว�เคำร�ะห�ด*ว �ก�รเจั�บป็?วย์คำร5งนำ)5จัะห�ย์ย์�กหร�อง �ย์

         การคุ0ณธิาต! เป็%นำอ)กว�ธ)หนำ"#งทำ)#ใช+ตรวจัสืภ�พัธ�ต�ทำ5งสื)# เป็%นำก�รสืร�ป็อย์ �งง �ย์ว �ในำป็Hนำ)5ผ่*+ป็?วย์ม)ธ�ต�ทำ5งสื)#เป็%นำอย์ �งไร สื*ตรคำ��นำวณม)หล�ย์สื*ตร บ�งสื*ตรใช+ตวเลขุเก)#ย์วกบวนำ เด�อนำ ป็H เก�ด บ�งสื*ตรใช+เฉพั�ะอ�ย์�

         การวั�น�จ้ฉ�ย์ จั�กก�รซึ่กถุ�มและตรวจัพับอ�ก�ร เม�#อนำ��ม�ป็ระมวลโดย์ย์"ดหลกเกณฑี�เก)#ย์วกบตวคำ�มสื�ขุภ�พัหร�อตวคำวบคำ�มธ�ต�ทำ5งสื)#ได+แก

         ธิาต!ด�น ม)สื�#งสื��คำญในำก�รคำวบคำ�มสื�ขุภ�พัอย์* ๓ อย์ �ง คำ�อ

         หท�ย์วั�ตถ! ม)ทำ)#ต 5งหวใจัคำวบคำ�มคำว�มสืมบ*รณ�ขุองหวใจั เช นำ ขุนำ�ดก�รทำ��ง�นำ ก�รเต+นำ คำว�มสืมบ*รณ�ขุองกล+�มเนำ�5อหวใจั

         อิ!ทร�ย์ะ หม�ย์ถุ"งอ�ห�รใหม คำ�ออ�ห�รทำ)#ร บป็ระทำ�นำเขุ+�ไป็ใหม ๆ ก�รซึ่กป็ระวต�ว �เพั�#งรบป็ระทำ�นำอะไรม�ก อนำป็?วย์ม)คำว�มจั��เป็%นำม�ก เพัร�ะอ�ห�รคำ�อธ�ต�ภ�ย์นำอกทำ)#เร�นำ��เขุ+�ไป็บ��ร�งหร�อป็รบธ�ต�ภ�ย์ในำ เร�#องอ�ห�รจั"งสื��คำญ ต+องม)ก�รซึ่กถุ�มเก)#ย์วกบก�รก�นำ คำ�อก�นำไม ถุ*กกบธ�ต�

         กร�สะ หม�ย์ถุ"งอ�ห�รเก �คำ�อก�กอ�ห�รในำล��ไสื+ใหญ ทำ)#จัะถุ �ย์ออกม�เป็%นำอ�จัจั�ระ ลกษ์ณะขุองอ�จัจั�ระเป็%นำตวบอกสื�ขุภ�พั อ�จัจั�ระหย์�บ ละเอ)ย์ด แคำ นำ แขุ�งหร�อเหลว กล�#นำอ�จัจั�ระเป็%นำเช นำไร เช นำ อ�จัจั�ระเหม�อนำกล�#นำป็ล�เนำ �ธ�ต�นำ�5�เป็%นำเหต� กล�#นำเหม�อนำหญ+�เนำ �ธ�ต�ไฟเป็%นำเหต� กล�#นำเหม�อนำขุ+�วบ*ดธ�ต�ลมเป็%นำเหต� กล�#นำเหม�อนำดงศิพัเนำ �เพัร�ะธ�ต�ด�นำเป็%นำเหต�

         ธิาต!น�$า ม)สื�#งสื��คำญในำก�รคำวบคำ�มสื�ขุภ�พัอย์* ๓ อย์ �ง คำ�อ

         คุอิเสมัหะ คำวบคำ�มนำ�5�บร�เวณคำอเก)#ย์วกบ เสืลด นำ�5�ม*ก ม)หร�อไม อย์ �งไร ม)ม�กในำเวล�ใด อ�จัหม�ย์ถุ"งก�รทำ��ง�นำขุองต อมต �งๆ ทำ)#ผ่ล�ตนำ�5�เม�อก และนำ�5�ม*ก

         อิ!ระเสมัหะ คำวบคำ�มนำ�5�บร�เวณอกหร�อ กล�งตวจั�กคำอลงม�ถุ"งบร�เวณล�5นำป็H# เหนำ�อสืะด�อ ก�รซึ่กถุ�มจัะต+องถุ�มถุ"งอ�ก�รไอ เสืลดเป็%นำอย์ �งไร ก�รหอบ ก�รอ�เจั)ย์นำ นำ�5�ทำ)#ออกม�เป็%นำอย์ �งไร ก�รป็วดทำ+องเก)#ย์วกบนำ�5�ย์ อย์ในำกระเพั�ะอ�จัหม�ย์ถุ"งก�รทำ��ง�นำขุองต อมนำ�5�ม*กเม�อกในำป็อด หลอดลม นำ�5�ในำกระเพั�ะอ�ห�รและนำ�5�ด) นำ�5�ย์ อย์ในำล��ไสื+เล�ก

Page 38: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         คุ0ถเสมัหะ คำวบคำ�มนำ�5�ช วงล �งจั�กสืะด�อลงไป็ อ�จัเป็%นำนำ�5�ม*ก นำ�5�ในำล��ไสื+ นำ�5�ในำอ�จัจั�ระ ในำมดล*กและช องคำลอดถุ+�เป็%นำหญ�ง และอสื�จั�ถุ+�เป็%นำช�ย์ จั"งต+องซึ่กถุ�มอ�ก�รทำ)#เก)#ย์วขุ+อง เช นำ ก�รถุ �ย์ป็<สืสื�วะ อ�จัจั�ระ ลกษ์ณะเหลวหร�อแขุ�ง ม)นำ�5�ม�กนำ+อย์หร�อผ่�ดป็กต�อย์ �งไรหร�อไม

         ธิาต!ลมั ม)สื�#งสื��คำญในำก�รคำวบคำ�มสื�ขุภ�พัอย์* ๓ อย์ �ง คำ�อ

         ลมัหท�ย์วัาตะ ลมทำ)#คำวบคำ�มอ�รมณ�จั�ตใจั ก�รเต+นำขุองหวใจั ใจัสื#นำ คำว�มหว#นำไหว คำว�มกงวล

         ส�ตถกะวัาตะ ลมทำ)#คำมเหม�อนำอ�ว�ธ หม�ย์ถุ"ง เม�#อเก�ดอ�ก�รจัะม)คำว�มฉบพัลนำ เจั�บป็วดล"กๆ คำล+�ย์กบภ�วะขุ�ดเล�อด เช นำ กล+�มเนำ�5อหวใจัขุ�ดเล�อดหร�ออวย์วะขุ�ดเล�อดก�จัะม)อ�ก�รเจั�บป็วดร�นำแรง

         ส!มันาวัาตะ ลมทำ)#คำวบคำ�มพัลงทำ)#อย์* เสื+นำกล�งล��ตวต�มแนำวด�#ง เป็%นำตวคำวบคำ�มระบบป็ระสื�ทำ ก�รไหลเว)ย์นำโลห�ตในำสืมอง ไขุสืนำหลง ระบบอตโนำมต�ต �งๆ ก�รซึ่กถุ�มอ�ก�ร หมอจัะถุ�มเก)#ย์วกบก�รทำ��ง�นำขุองแขุนำขุ� ซึ่"#งว�ตะนำ �จัะเก)#ย์วกบสืมองป็ระสื�ทำ

         ลมัท��เป<นห�วัหน�าใหญ1ท�$งสามั โบร�ณว �ไว+สื�ขุภ�พัจัะสืมบ*รณ�หร�อไม ขุ"5นำอย์* กบสืม�นำ�ว�ตะม�กกว �อย์ �งอ�#นำ

         ธิาต!ไฟ ม)สื�#งสื��คำญในำก�รคำวบคำ�มสื�ขุภ�พัอย์* ๓ อย์ �ง คำ�อ

         พ�ทธิะปDตตะ ในำทำ)#นำ)5คำ�อก�รคำวบคำ�มก�รทำ��ง�นำขุองนำ�5�ด) และก�รย์ อย์สืล�ย์แห งก�รกระทำ��ขุองนำ�5�ด) นำ�5�ด)อ�ดตนำ ภ�วก�รณ�ผ่ล�ตนำ�5�ด)ขุองตบผ่�ดป็กต� ตบอกเสืบเก�ดอ�ก�รตวเหล�องต�เหล�อง เก�ดนำ�5�ด)อกเสืบเป็%นำนำ�#ว เป็%นำต+นำ

         อิพ�ทธิะปDตะ ด)นำอกฝั<ก หม�ย์ถุ"ง ก�รทำ��ง�นำขุองนำ�5�ด)ในำล��ไสื+ อ�ก�รคำ�อ จั�กเสื)ย์ด อ�ดเฟNอ อ�ห�ร ไม ย์ อย์

         ก�าเดา แพัทำย์�แผ่นำไทำย์ว �ไว+ ก��เด�เป็%นำหวหนำ+�แห งไฟทำ5งมวล สื�ขุภ�พัจัะสืมบ*รณ�หร�อไม ขุ"5นำอย์* กบก��เด�เป็%นำสื��คำญทำ)#สื�ด

         ตร�โทษ อ�ก�รเก)#ย์วเนำ�#องกนำขุองธ�ต�ทำ5งสื)#ทำ)#ม)ก�รเสื)ย์ด�ลสื�บเนำ�#องกนำ เม�#อเก�ดธ�ต�เด)ย์วนำ5นำเร)ย์กเอกโทำษ์ สืองธ�ต�เร)ย์กทำ�วนำโทำษ์ สื�มธ�ต�เร)ย์กตร)โทำษ์

         ส�นน�บาต เม�#อกระทำ��คำรบสื�มธ�ต�และย์ �งเขุ+�วนำทำ)# ๓๐ เร)ย์กว � เก�ดสืนำนำ�บ�ต

         มัหาส�นน�บาต เม�#ออ�ก�รหนำกม�กจันำกระทำ��โทำษ์ต อธ�ต�ด�นำคำรบสื)#ธ�ต� เร)ย์กว �เก�ดมห�สืนำนำ�บ�ต เป็%นำอ�ก�รเสื)ย์สืมด�ลป็ระช�มกนำด+วย์ธ�ต�ทำ5งสื)#

Page 39: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         อิาย์!โรคุ ในำก�รเก�ดโรคำเก)#ย์วขุ+องกบวย์ว �เร�#มต+นำทำ)#ธ�ต�ใดก อนำ เช นำ วย์เด�ก เก�ดธ�ต�นำ�5�ก อนำแล+วต�มด+วย์ไฟและลมต�มล��ดบ วย์กล�ง เก�ดธ�ต�ไฟก อนำแล+วต�มด+วย์ลมและนำ�5�ต�มล��ดบ วย์ชร� เก�ดธ�ต�ลมก อนำและต�มด+วย์ไฟและนำ�5�ต�มล��ดบ

สร!ปการวั�น�จ้ฉ�ย์โรคุตามัทฤษฎี�การแพทย์�แผนไทย์

         โรคำทำ)#ม)ลกษ์ณะชดเจันำ ว�นำ�จัฉย์ต�มลกษ์ณะขุองธ�ต�ทำ5งสื)# จั��แนำกต�มธ�ต�ย์ อย์ทำ5ง ๔๒ ว �พั�ก�ร ซึ่"#งมกจัะเห�นำอ�ก�รหร�อลกษ์ณะขุองโรคำชดเจันำและม)ก�รต5งช�#อไว+แล+ว เช นำ ผ่มพั�ก�ร หนำงพั�ก�ร ป็อดพั�ก�ร โรคำเร�ม กล�กเกล�5อนำ ร�ดสื)ดวง ป็ระดง และกษ์ย์ เป็%นำต+นำ

         กล� มอ�ก�รทำ)#ไม ใช ลกษ์ณะเฉพั�ะโรคำ ม)อ�ก�รหล�ย์อ�ก�รเก�ดกบอวย์วะหล�ย์อวย์วะ ก�รว�นำ�จัฉย์ต+องใช+หลกสืมด�ลขุองธ�ต�สื)#โดย์พัย์�ย์�มสืร�ป็ให+ได+ว � อ�ก�รทำ)#เป็%นำอย์* เหล �นำ5นำเป็%นำอ�ก�รขุองธ�ต�ใดหย์ อนำก��เร�บหร�อพั�ก�ร

การร�กษา ม)แนำวและว�ธ)ก�รรกษ์�ดงนำ)5

         ป@จ้จ้�ย์ซั7�งเป<นส��งธิรรมัชาต�ก�าหนด ได+แก ธ�ต�เจั+�เร�อนำ ฤด*ก�ล สื�ร�ย์จักรว�ล คำว�มอนำ�จัจัง ก�รเก�ด แก เจั�บ ต�ย์ ไม สื�ม�รถุหล)กเล)#ย์งได+ มนำ�ษ์ย์�จั��เป็%นำต+องพัย์�ย์�มป็รบตวให+เขุ+�กบป็<จัจัย์หร�อสืม�ฏฐ�นำต �งๆ มนำ�ษ์ย์�จั"งเหล�อทำ�งเล�อกคำ�อ ก�รป็รบตนำเองด+วย์ก�รก�นำอ�ห�รสืม�นำไพัร ย์�สืม�นำไพัรและก�รป็รบป็ร�งพัฤต�กรรม

         พฤต�กรรมัท��เป<นมั0ลเหต!เก�ดโรคุท�$ง ๘ ประการ ให+หล)กเล)#ย์งโดย์เฉพั�ะอย์ �งย์�#งก�รฝัMนำอ�ร�ย์�บถุจันำทำ��ให+ร �งก�ย์เสื)ย์สืมด�ลจัะทำ��ให+ธ�ต�ทำ5งสื)#แป็รป็รวนำได+ เพัร�ะกล+�มเนำ�5อ เสื+นำเอ�นำกระด*กเป็%นำธ�ต�ด�นำ ซึ่"#งแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ว �ธ�ต�ด�นำเป็%นำทำ)#ต 5งแห งกองโรคำทำ5งหล�ย์ เม�#อด�นำเสื�#อมเสื)ย์แล+วอย์ �งอ�#นำก�เสื�#อมไป็ด+วย์ ก�รแก+ไขุคำ�อ ก�รออกก��ลงก�ย์ ก�รดดตนำด+วย์ทำ �ฤๅษ์)ดดตนำ ซึ่"#งเป็%นำว�ธ)ก�รจัดโคำรงสืร+�งให+เขุ+�ทำ)#ด+วย์ตนำเอง ก�รนำวดไทำย์คำ�อก�รแก+ไขุป็<ญห�กระด*ก เสื+นำเอ�นำพั�ก�รต �งๆ นำอกจั�กนำ)5ก�รแก+ป็<ญห�ทำ�งสื�ขุภ�พัจั�ตเป็%นำเร�#องทำ)#ต+องเนำ+นำอย์ �งย์�#ง ได+แก ก�รนำ#งสืม�ธ�ต �งๆ หลกก�รดงกล �วคำ�อหลกก�ร "ธรรม�นำ�มย์" ๓ ป็ระก�รได+แก

         กาย์านามั�ย์ ก�รออกก��ลง ก�รดดตนำด+วย์ตวเอง ก�รก�นำอ�ห�รให+ถุ*กกบธ�ต�คำ�อถุ*กธ�ต�เจั+�เร�อนำและสืม�ฏฐ�นำต �งๆ ทำ)#ม)ผ่ลต อสื�ขุภ�พั ก�รก�นำอ�ห�รแต พัอเหม�ะ ม)สืต�ในำก�รก�นำและก�รนำอนำ

         จ้�ตตานามั�ย์ ก�รฝัGกสืม�ธ�ให+จั�ตใจัเขุ+มแขุ�ง จั�ตม)พัลงเก�ดป็<ญญ� เก�ดคำว�มสืงบสื�ขุ จัะทำ��ให+เก�ดคำว�มต+�นำทำ�นำด)ขุ"5นำ เม�#อจั�ตเขุ+มแขุ�งเก�ดป็<ญญ� ย์ อมเล�อกม)พัฤต�กรรมทำ)#สื งเสืร�มสื�ขุภ�พัทำ)#ไม ต�มใจัตนำเองด+วย์ก�เลสืและคำว�มอย์�กคำ�อตณห�

         ช�วั�ตนามั�ย์ ก�รด��รงช)ว�ตต�มทำ�งสื�ย์กล�ง เล)5ย์งช)พัด+วย์ชอบย์ อมไม เก�ดคำว�มเคำร)ย์ดไม ผ่�ดศิ)ล รกษ์�ศิ)ลห+�ให+บร�สื�ทำธ�: รกษ์�สื�#งแวดล+อมให+สืะอ�ดสืมด�ลไป็ด+วย์ธ�ต�ทำ5งสื)#

Page 40: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         การร�กษาด�วัย์ย์าสมั!นไพร เพั�#อป็รบให+ธ�ต�สืมด�ลม)หลกก�รดงนำ)5

ย์าสมั!นไพร แบ งเป็%นำ ๒ ชนำ�ดคำ�อ

         ย์าสมั!นไพรปร�บธิาต! เช นำ ย์�เบญจัก*ลป็ระกอบด+วย์ตวย์�ป็ระจั��ธ�ต�และธ�ต�คำ�อ ด)ป็ล) ชะพัล* สืะคำ+�นำ เจัตม*ลเพัล�ง และขุ�งแห+ง เป็%นำต+นำ

         ย์าปร�บธิาต!ตามัฤด0กาล ได+แก ย์�ป็ระจั��ฤด*ร+อนำ ตร)ผ่ล� คำ�อสืมอไทำย์ สืมอภ�เภก มะขุ�มป็Nอม ย์�ป็ระจั��ฤด*หนำ�ว ตร)สื�รคำ�อ สืะคำ+�นำ เจัตม*ลเพัล�ง ชะพัล* ย์�ป็ระจั��ฤด*ฝันำ ตร)กฎกคำ�อ พัร�กไทำย์ ด)ป็ล) และขุ�ง เป็%นำต+นำ

         การใช�ย์าสมั!นไพรตามัรสย์า ได+แก รสืป็ระธ�นำ ๓ รสื

         รสเย์/น แก+ธ�ต�ไฟ ได+แก เกสืรดอกไม+ และ เขุ�สืตว�

         รสร�อิน แก+ธ�ต�ลม ได+แก ขุ�ง ขุ � และพัร�กไทำย์

         รสส!ข!มั แก+ธ�ต�นำ�5� ได+แก โกฏและเทำ)ย์นำจันำทำร�

บ�งต��ร�ม)รสืย์� ๙ รสื ม)สืรรพัคำ�ณม� งแก+สื วนำต �งๆ แตกต �งกนำดงนำ)5

         รสฝีาด ฤทำธ�:ทำ�งสืม�นำ

         รสหวัาน ซึ่"มซึ่�บไป็ต�มเนำ�5อ

         รสเมัาเบ6�อิ แก+พั�ษ์

         รสขมั แก+ทำ�งโลห�ตและด)

         รสมั�น แก+เสื+นำเอ�นำ

         รสหอิมัเย์/น บ��ร�งหวใจั

         รสเปร�$ย์วั กดเสืมหะ

         รสเผ/ดร�อิน แก+ทำ�งลม

         รสเคุ/มั แก+ทำ�งผ่�วหนำง

         รสอิาหารประจ้�าธิาต! คำ�อ ธ�ต�ด�นำ ธ�ต�นำ�5� ธ�ต�ลม และธ�ต�ไฟ

Page 41: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ธิาต!ด�น คำวรรบป็ระทำ�นำอ�ห�รรสืฝั�ด หว�นำ มนำ เคำ�ม ได+แก มงคำ�ด ฝัร#งด�บ ฟ<กทำอง เผ่�อก ถุ#วต �งๆ เง�ะ นำ�5�นำม นำ�5�อ+อย์ และเกล�อ

         ธิาต!น�$า คำวรรบป็ระทำ�นำอ�ห�รรสืเป็ร)5ย์ว รสืขุม ได+แก มะกร*ด มะนำ�ว สื+ม สืบป็ะรด มะเขุ�อเทำศิ มะระ และสืะเด�

         ธิาต!ลมั คำวรรบป็ระทำ�นำอ�ห�รรสืเผ่�ดร+อนำ ได+แก ขุ�ง ขุ � ตะไคำร+ กระช�ย์ พัร�กไทำย์ โหระพั� และกระเพัร�

         ธิาต!ไฟ คำวรรบป็ระทำ�นำอ�ห�รรสืเย์�นำจั�ด ได+แก ผ่กบ�+ง ต��ล"ง แตงโม บวบก และขุ)5เหล�ก

         การร�กษาโรคุหร6อิอิาการด�วัย์ย์าสมั!นไพรตามัอิาการหร6อิเฉพาะโรคุ สืม�นำไพัรเด)#ย์วหร�อสืม�นำไพัรต��รบ เช นำ พัญ�ลอรกษ์�เร�ม ฟN�ทำะล�ย์โจัรแก+เจั�บคำอและแก+ทำ+องเด�นำ ขุม�5นำชนำแก+ทำ+องอ�ดเฟNอ เป็%นำต+นำ

         การร�กษาด�วัย์สมั!นไพรด�วัย์การปร�บธิาต!ตามัคุ�มัภี�ร�ธิาต!บรรจ้บ ใช+สื��หรบรกษ์�โรคำทำ)#ม)คำว�มย์� งย์�ก เร�5อรง เม�#อรกษ์�ด+วย์ก�รใช+ย์�สืม�นำไพัรต�มอ�ก�รหร�อป็รบธ�ต�พั�5นำฐ�นำทำ#วๆ ไป็แล+วย์งไม ห�ย์ ให+นำ��ธ�ต�ก��เนำ�ดม�จัดย์�เพั�#มเขุ+�ไป็ ห�กย์งไม ด)ขุ"5นำให+ใช+ธ�ต�แม ม�บรรจับเขุ+�ด+วย์กบย์�นำ5นำๆ ซึ่"#งสืร�ป็ภ�พัรวมขุองหลกก�รรกษ์�ในำแนำวทำ�งก�รรกษ์�และฟM5 นำฟ*สื�ขุภ�พัด+วย์ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์

         การร�กษาด�วัย์การอิบ การประคุบด�วัย์สมั!นไพร การน7�งหมั�อิเกล6อิ เป็%นำว�ธ)ก�รทำ)#นำ��ม�เสืร�มก�รบ��บดรกษ์�ด+วย์ก�รนำวดไทำย์ ซึ่"#งนำวดแบบไทำย์ม) ๒ แบบ คำ�อนวัดแบบเชลย์ศ์�กด�L เป็%นำก�รนำวดพั�5นำบ+�นำ ใช+อวย์วะหล�ย์สื วนำนำอกเหนำ�อจั�กม�อ เช นำ เขุ � ศิอก เทำ+� เป็%นำก�รผ่ อนำแรง และก�รนำวดม)วตถุ�ป็ระสืงคำ�คำ�อนำวดแก+ป็วดเม�#อย์ทำ#วไป็และนำวดเพั�#อก�รรกษ์� ก�รนำวดอ)กแบบหนำ"#งคำ�อ การนวัดแบบราชส�าน�ก ซึ่"#งเป็%นำก�รนำวดเพั�#อรกษ์�โรคำเป็%นำสื วนำใหญ ก�รนำวดร�ชสื��นำกม)ก�รพัฒนำ�ทำ �นำวดทำ)#สื�ภ�พัและใช+เพั)ย์งนำ�5วหวแม ม�อเทำ �นำ5นำ

         เมั6�อิพ�จ้ารณาถ7งท��มัาขอิงการแพทย์�แผนไทย์ ซั7�งได�ตรวัจ้สอิบก�บหล�กฐานทางประวั�ต�ศ์าสตร�แล�วั จ้ะเห/นวั1าการแพทย์�แผนไทย์มั�ได�เก��ย์วัข�อิงโดย์ตรงก�บการแพทย์�อิาย์!รเวัทแบบฮิ�นด0หร6อิพราหมัณ� หากแต1เก��ย์วัเน6�อิงก�บแนวัคุ�ดทางปร�ชญาขอิงการแพทย์�แบบต�ก�จ้ฉา ซั7�งได�ร�บอิ�ทธิ�พลจ้ากพ!ทธิศ์าสนาโดย์ตรง แต1เมั6�อิพ�จ้ารณาด0จ้ากแนวัทางการปฏ�บ�ต� การวั�น�จ้ฉ�ย์ และการร�กษาแล�วัจ้ะเห/นวั1ามั�ได�เก��ย์วัข�อิงโดย์ตรงก�บการแพทย์�แบบต�ก�จ้ฉา

         เม�#อพั�จั�รณ�ในำสื วนำว�ธ)ก�รใช+สืม�นำไพัรแล+ว จัะเห�นำได+ว �ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์นำ �จัะม)ว�วฒนำ�ก�รม�จั�กก�รแพัทำย์�แบบพั�5นำเม�องด5งเด�ม ม)อ�ทำธ�พัลภ�ย์นำอกเขุ+�ม�ผ่สืมผ่สื�นำกนำบ+�งจั�กก�รแพัทำย์�อ�นำเด)ย์และก�รแพัทำย์�จั)นำ และโดย์เฉพั�ะอย์ �งย์�#งช วงทำ)#ไทำย์ได+รบอ�ทำธ�พัลทำ�งวฒนำธรรมจั�กตะวนำตก ไทำย์ก�นำ��ก�รแพัทำย์�แบบตะวนำตกเขุ+�ม�ผ่สืมผ่สื�นำ แต ด+วย์สื�เหต�ทำ)#ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์มกจัะป็Bดบงคำว�มร* + ขุ�ดก�รศิ"กษ์�ต อเนำ�#อง ขุ�ดก�รพัฒนำ�ก�ร และขุ�ดก�รเอ�ใจัใสื ด*แลจั�กรฐบ�ล ทำ��ให+ก�ร

Page 42: ตำราแพทย์แผนโบราณ

แพัทำย์�แผ่นำไทำย์ อย์* ในำภ�วะหย์�ดนำ�#งทำ�งว�ช�ก�ร และในำทำศินำะขุองคำนำป็<จัจั�บนำเห�นำว �ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ม�ได+เป็%นำไป็ต�มหลกว�ทำย์�ศิ�สืตร�

สมั!นไพรก�บการก�นอิาหารตามัธิาต!

         ในำทำรรศินำะขุองแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ อ�ห�รทำ)#คำนำเร�รบป็ระทำ�นำเป็%นำป็<จัจัย์หลกอย์ �งหนำ"#งทำ)#จัะบ��ร�งธ�ต�ทำ5งสื)#ให+อย์* ในำภ�วะสืมด�ล โดย์เฉพั�ะอ�ห�รทำ)#ม)พั�ชสืม�นำไพัรเป็%นำสื วนำป็ระกอบ จัะม)สืรรพัคำ�ณในำก�รป็รบธ�ต�ทำ)#หย์ อนำหร�อก��เร�บให+กลบสื* สืภ�วะป็กต� เนำ�#องจั�กมนำ�ษ์ย์�แต ละคำนำม)ธ�ต�เจั+�เร�อนำไม เหม�อนำกนำ ในำต��ร�แพัทำย์�แผ่นำไทำย์จั"งได+ก��หนำดสืม�นำไพัรป็ระจั��ธ�ต� ซึ่"#งเช�#อกนำว � ก�รบร�โภคำอ�ห�รและสืม�นำไพัรให+สือดคำล+องกบธ�ต�เจั+�เร�อนำต�มทำฤษ์ฎ)ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์นำ5นำ จัะช วย์ให+เก�ดคำว�มสืมด�ลทำ�งร �งก�ย์ และสื งเสืร�มสื�ขุภ�พัให+ร �งก�ย์แขุ�งแรงสืมบ*รณ�ย์�#งขุ"5นำ ดงเช นำ

         - คำนำธ�ต�ด�นำ คำวรรบป็ระทำ�นำผ่กและผ่ลไม+ทำ)#ม)รสืฝั�ด รสืหว�นำ รสืมนำ และรสืเคำ�ม สืม�นำไพัรป็ระจั��ธ�ต�จั"งได+แต หวป็ล) กล+วย์ เผ่�อก มนำ ถุ#วพั* กะหล�#�ป็ล) ฝัร#งด�บ มะละกอ ผ่กกระเฉด ฯลฯ

ต�วัอิย์1างอิาหาร

         อ�ห�รเช+� ขุ+�วต+ม ถุ#วล�สืงคำ#วเกล�อ ก�+งหว�นำ ถุ#วงอกผ่ดเต+�ห*+เหล�อง–

         อ�ห�รกล�งวนำ ว� +นำเสื+นำผ่ดไทำย์ ขุนำมจั)นำนำ�5�พัร�ก หม)#กะทำ� ขุ+�วซึ่อย์ไก –

         อ�ห�รเย์�นำ แกงจั�ดเต+�ห*+ แกงเผ่�ดไก ใสื ฟ<กทำอง ป็ล�ก�เล�เคำ�มทำอด แกงอ อมไก ผ่ดดอก–

ก�ย์ช �ย์กบตบหม* ย์��ถุ#วพั* แกงแคำไก หลนำเต+�เจั)5ย์ว ย์��หวป็ล)

         ผ่กแนำม หวป็ล) ย์อดกระถุ�นำ ใบบวบก ย์อดมะม วงห�มพั�นำต�–

         ผ่ลไม+ ฝัร#ง กล+วย์นำ�5�ว+� มะละกอสื�ก มะม วงสื�ก มงคำ�ด เง�ะ ล��ไย์–

         เคำร�#องด�#ม นำ�5�ฝัร#ง นำ�5�ฟ<กทำอง นำ�5�แตงโม นำ�5�เต+�ห*+–

         ขุองหว�นำ ถุ#วเขุ)ย์วต+ม กล+วย์นำ�5�ว+�นำ"#งมะพัร+�วขุ*ด กล+วย์หกม�กเผ่� ฟ<กทำองนำ"#งมะพัร+�วขุ*ด –

กล+วย์บวชช)

         - คำนำธ�ต�นำ�5� คำวรรบป็ระทำ�นำผ่กและผ่ลไม+ทำ)#ม)รสืเป็ร)5ย์ว เช นำ มะเขุ�อเทำศิ สื+มโอ สืบป็ะรด มะนำ�ว สื+มเขุ)ย์วหว�นำ ย์อดมะขุ�มอ อนำ และหล)กเล)#ย์งอ�ห�รรสืมนำจัด

ต�วัอิย์1างอิาหาร

         อ�ห�รเช+� ขุ+�วต+ม ย์��ก�+งแห+ง ซึ่)เช�กไฉ กระเทำ)ย์มดองผ่ดไขุ –

Page 43: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         อ�ห�รกล�งวนำ ไก ย์ �ง สื+มต�� ล�บป็ล�ด�ก ต+มแซึ่บ ขุ+�วย์��ป็<กษ์�ใต+ ขุ+�วคำล�กกะป็B กZวย์เต)[ย์ว–

ต+มย์��สื�โขุทำย์

         อ�ห�รเย์�นำ ต+มย์��ไก ใบมะขุ�มอ อนำ นำ�5�พัร�กป็ล�ย์ �ง ผ่ดเป็ร)5ย์วหว�นำป็ล�กะพัง แกงสื+มผ่ก–

บ�+ง นำ�5�พัร�กมะขุ�มสืด ป็ล�ทำอดย์��ทำะเล

         ผ่กแนำม ย์อดมะขุ�มอ อนำ ย์อดมะกอก ย์อดผ่กแต+ว–

         ผ่ลไม+ สืบป็ะรด สื+มเขุ)ย์วหว�นำ สื+มโอ มะเฟMอง ล�งสื�ด มะม วงด�บ–

         เคำร�#องด�#ม นำ�5�สื+ม นำ�5�มะนำ�ว นำ�5�กระเจั)\ย์บ นำ�5�ระก�� นำ�5�สืบป็ะรด–

         ขุองหว�นำ กระทำ+อนำลอย์แก+ว สื+มลอย์แก+ว สืบป็ะรดลอย์แก+ว–

         - คำนำธ�ต�ลม คำวรรบป็ระทำ�นำผ่กและผ่ลไม+ทำ)#ม)รสืเผ่�ดร+อนำ เช นำ กะเพัร� โหระพั� ตะไคำร+ ขุ � กระเทำ)ย์ม ขุ"5นำฉ �ย์ ขุ�ง ย์)#หว � ฯลฯ และหล)กเล)#ย์งอ�ห�รรสืหว�นำจัด

ต�วัอิย์1างอิาหาร

         อ�ห�รเช+� ขุ+�วต+ม ขุ�งดองเต+�เจั)5ย์ว ผ่ดผ่กบ�+งไฟแดง ย์��ป็ล�ทำ*นำ �ใสื หอมใหญ โจั]กหม*ใสื ขุ�ง–

         อ�ห�รกล�งวนำ ว� +นำเสื+นำผ่ดขุ)5เม�ก�+ง ขุ+�วผ่ดนำ�5�พัร�กลงเร�อ ขุนำมจั)นำนำ�5�ย์� ขุนำมจั)นำแกงเขุ)ย์ว–

หว�นำ

         อ�ห�รเย์�นำ แกงเล)ย์ง ไก ผ่ดขุ�งสืด ป็ล�ทำอดร�ดพัร�ก แกงป็?�ใสื ป็ล�ช อนำ นำ�5�พัร�กลงเร�อ –

ผ่ดพัร�กขุ�งป็ล�ทำ* ต+มสื+มป็ล�ทำ*สืด ย์��รวมม�ตรทำะเล ไก ผ่ดพัร�กหย์วก

         ผ่กแนำม ใบชะพัล* ขุม�5นำขุ�ว ผ่กแขุย์ง ผ่กช)ล+อม ใบสืะระแหนำ ใบแมงลก ใบโหระพั�–

         ผ่ลไม+ ชมพั* แตงโม แตงไทำย์–

         เคำร�#องด�#ม นำ�5�ขุ�ง นำ�5�ตะไคำร+–

         ขุองหว�นำ เต+�ฮูวย์นำ�5�ขุ�ง บวลอย์นำ�5�ขุ�ง มนำต+มนำ�5�ต�ลใสื ขุ�ง ขุนำมเทำ)ย์นำไสื+เคำ�ม–

         - คำนำธ�ต�ไฟ คำวรรบป็ระทำ�นำผ่กและผ่ลไม+ทำ)#ม)รสืขุม รสืเย์�นำ รสืจั�ด เช นำ สืะเด� แตงโม หวผ่กก�ด ฟ<กเขุ)ย์ว แตงกว� คำะนำ+� บวบ มะเขุ�อ ฯลฯ และ หล)กเล)#ย์งอ�ห�รรสืเผ่�ดร+อนำ

ต�วัอิย์1างอิาหาร

         อ�ห�รเช+� ซึ่�ป็ร�กบวเห�ดหอม ต�Zนำมะระซึ่)#โคำรงหม* ขุ+�วต+ม ใบป็อผ่ดป็ล�ใบขุนำ�นำนำ"#งจั�5ม–

เต+�เจั)5ย์ว ต+มจับฉ �ย์

Page 44: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         อ�ห�รกล�งวนำ- ขุ+�วแช ขุ+�วร�ดหนำ+�ไก กZวย์เต)[ย์วนำ�5�สื�โขุทำย์

         อ�ห�รเย์�นำ แกงขุ)5เหล�ก ห อหมกใบย์อ นำ�5�ป็ล�หว�นำสืะเด� ป็ล�ด�กย์ �ง แกงจั�ดต��ล"งหม*สืบ –

แกงป็ล�ด�กใสื มะระ ป็ล�ช อนำผ่ดขุ"5นำฉ �ย์ ผ่ดมะเขุ�อย์�ว

         ผ่กแนำม ถุ#วพั* แตงกว� ถุ#วฝั<กย์�ว ผ่กก�ดขุ�ว กะหล�#�ป็ล) ผ่กบ�+ง ใบบวบก กระเจั)\ย์บมอญ –

ก� ม ดอกขุจัร ชะอม บวสื�ย์ ผ่กกระเฉด ผ่กก*ด ผ่กขุม ผ่กช)ฝัร#ง

         ผ่ลไม+ ชมพั* แตงโม มะละกอ แตงไทำย์ ล*กต�ลอ อนำ–

         เคำร�#องด�#ม นำ�5�บวบก นำ�5�ใบเตย์ นำ�5�เก]กฮูวย์ นำ�5�มะต*ม นำ�5�แตงโม–

         ขุองหว�นำ เฉ�ก]วย์ ร�กบวต+มใสื เม�ดบว เต+�ฮูวย์ฟร�ตสืลด–

แพทย์�แผนไทย์ : การแพทย์�แบบอิงคุ�รวัมั

         แม+ว �บ�งคำร5ง ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์โบร�ณจัะกล �วถุ"งพั�ธ)กรรม ป็ร�กฏก�รณ�เหนำ�อธรรมช�ต� หร�อสื�#งล)5ลบหล�ย์ๆ อย์ �ง ว �เป็%นำบ อเก�ดแห งโรคำและคำว�มเจั�บป็?วย์ด+วย์เช นำกนำ ซึ่"#งเป็%นำเหต�ให+ก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณถุ*กว�พั�กษ์�โดย์โลกสืมย์ใหม ทำ)#ม)พั�5นำฐ�นำทำ�งว�ทำย์�ศิ�สืตร�รองรบ จันำทำ��ให+ภ*ม�คำว�มร* +ทำ�งก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณไม ได+รบก�รย์อมรบและพัฒนำ�อย์ �งต อเนำ�#อง กลบถุ*กบดบงด+วย์แนำวคำ�ดขุองแพัทำย์�แผ่นำป็<จัจั�บนำอย์* เป็%นำเวล�นำ�นำ แต ถุ+�ห�กพั�จั�รณ�จั�กม*ลเหต�ขุ+�งต+นำอนำเป็%นำขุ+อสืม�ฏฐ�นำแห งก�รเก�ดโรคำขุองก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณแล+ว จัะพับว �ก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณม)ร*ป็แบบคำว�มสืมพันำธ�ทำ)#ก�รแพัทำย์�แผ่นำป็<จัจั�บนำมองขุ+�มอย์* เสืมอม� นำ#นำคำ�อคำว�มสืมพันำธ�กนำระหว �งผ่*+คำนำกบผ่�นำด�นำ ป็?�เขุ� นำ�5�ตก ทำะเล และทำ+องฟN� หร�อกล �วอ)กนำย์หนำ"#ง คำ�อสืภ�วะแวดล+อมทำ)#คำนำอ�ศิย์อย์* ซึ่"#งรวมไป็ถุ"งคำว�มสืมพันำธ�ระหว �งคำนำด+วย์กนำเองอ)กด+วย์

         จั"งอ�จักล �วได+ว � ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ เป็%นำก�รแพัทำย์�แบบองคำ�รวม ซึ่"#งก�รรกษ์�คำว�มเจั�บป็?วย์จัะม�ได+คำ��นำ"งถุ"งแต เพั)ย์งด+�นำร �งก�ย์สืร)ระอย์ �งแพัทำย์�แผ่นำป็<จัจั�บนำเพั)ย์งอย์ �งเด)ย์ว ห�กต+องพั�จั�รณ�ป็<จัจัย์ทำ)#เก)#ย์วขุ+องคำวบคำ* กนำไป็กบก�รรกษ์�ด+วย์ ซึ่"#งก�รรกษ์�แบบองคำ�รวม จัะพั�จั�รณ�จั�กแนำวทำ�งดงนำ)5

         ๑. ป็<จัจัย์ซึ่"#งเป็%นำสื�#งทำ)#ธรรมช�ต�ก��หนำด ได+แก ธ�ต�เจั+�เร�อนำ ฤด*ก�ล จักรว�ล ฯลฯ

         ๒. พัฤต�กรรมทำ)#เป็%นำม*ลเหต�ให+เก�ดโรคำ เช นำ ฝัMนำอ�ร�ย์�บถุจันำทำ��ให+ร �งก�ย์เสื)ย์สืมด�ล พัฤต�กรรมก�รก�นำก�รอย์* สื�#งต �งๆ เหล �นำ)5เป็%นำเหต�ให+ธ�ต�ทำ5งสื)#แป็รป็รวนำ

         ๓. ใช+อ�ห�รหร�อย์�สืม�นำไพัร แต งแก+เพั�#อป็รบธ�ต�ในำร �งก�ย์ให+สืมด�ล

Page 45: ตำราแพทย์แผนโบราณ

บทำทำ)# ๒บ�คำคำลสื��คำญทำ)#เก)#ย์วขุ+องกบก�รแพัทำย์�ไทำย์แผ่นำโบร�ณ

หมัอิช�วักโกมัารภี�จ้จ้�

         หมอช)วก เป็%นำแพัทำย์�ผ่*+เช)#ย์วช�ญในำก�รรกษ์�และม)ช�#อเสื)ย์งม�กในำคำร5งพั�ทำธก�ล โดย์เป็%นำแพัทำย์�ป็ระจั��พัระองคำ�ขุองพัระเจั+�พั�มพั�สื�ร และพัระเจั+�พั�มพั�สื�รได+ถุว�ย์ให+เป็%นำแพัทำย์�ป็ระจั��พัระองคำ�ขุองพัระพั�ทำธเจั+�ด+วย์ หมอช)วก ม)ช�#อเต�มว � ช)วกโกม�รภจัจั� ด+วย์เหต�ทำ)#หมอช)วกเป็%นำแพัทำย์�ป็ระจั��คำณะสืงฆ�และเป็%นำผ่*+ม)ศิรทำธ�เอ�ใจัใสื เก�5อก*ลพัระสืงฆ�ม�ก หมอช)วกจั"งได+รบพัระด��รสืย์กย์ องเป็%นำเอกตทำคำคำะในำบรรด�อ�บ�สืกผ่*+เล�#อมใสืในำบ�คำคำล

         หมอช)วกเก�ดทำ)#กร�งร�ชคำฤห� แคำว+นำมคำธ เป็%นำบ�ตรขุองหญ�งคำณ�ก� (หญ�งง�มเม�อง) ทำ)#ม)นำ�มว � นำ�งสื�ลวด) เป็%นำสื�วง�มผ่*+เลอโฉม ม)คำว�มฉล�ดเฉล)ย์วเช)#ย์วช�ญในำก�รเต+นำระบ��บรรเลงและก�รขุบขุ�นำ และรบรองพัวกผ่*+ช�ย์ทำ)#ต+องก�รอภ�รมย์�คำ�นำละร+อย์ต��ล"ง ต อม�ได+ไม นำ�นำนำ�งเก�ดม)คำรรภ� และเกรงว �ร�ย์ได+จัะตกจั"งออกอ�บ�ย์ว �นำ�งป็?วย์ และเก�บรกษ์�ตว สื#งย์�มเฝัN�ป็ระต* ห+�มม�ให+ผ่*+ช�ย์ใดๆ เขุ+�ม�ในำบ+�นำ ถุ+�ผ่*+ใดถุ�มถุ"งก�ให+แจั+งไป็ว �นำ�งป็?วย์ คำร5นำอย์* ม�นำ�นำวนำคำรรภ�แก แล+วนำ�งก�คำลอดบ�ตร แล+วสื#งให+คำนำรบใช+เอ�ทำ�รกนำ5นำใสื กระด+งเก �ๆ ไป็ทำ�5งในำดงขุย์ะ คำร5นำเม�#อถุ"งเวล�เช+� เจั+�ช�ย์อภย์ โอรสืขุองพัระเจั+�พั�มพั�สื�ร ก��ลงเสืด�จัจัะไป็เขุ+�เฝัN�พัระร�ชบ�ด� ได+ทำอดพัระเนำตรเห�นำทำ�รกนำ5นำ ม)ฝั*งอ)ก�ร�มล+อมอย์* เม�#อทำรงทำร�บว �เป็%นำทำ�รกและย์งม)ช)ว�ตอย์* จั"งได+โป็รดให+นำ��ไป็ให+นำ�งนำมเล)5ย์งไว+ในำวง ในำขุณะทำ)#ทำรงทำร�บว �เป็%นำทำ�รก เจั+�ช�ย์อภย์ได+ตรสืถุ�มว �เด�กย์งม)ช)ว�ตอย์* หร�อไม และทำรงได+รบคำ��ตอบว � "ช)วต�" ซึ่"#งแป็ลว �ย์งเป็%นำอย์* คำ�อย์งม)ช)ว�ตอย์* ย์งไม ต�ย์ คำนำทำ5งหล�ย์จั"งพั�กนำขุนำ�นำนำ�มเด�กทำ�รกผ่*+นำ)5ว � "ช)วก" แป็ลว � ผ่*+ย์งเป็%นำอย์* ย์งไม ต�ย์หร�อผ่*+รอดต�ย์ และโดย์เหต�ทำ)#พัระร�ชก�ม�รคำ�อเจั+�ช�ย์ได+ทำรงเล)5ย์งเป็%นำบ�ตรบ�ญธรรม จั"งม)สืร+อย์นำ�มว � "โกม�รภจัจั�" แป็ลว �ผ่*+ช"#งพัระร�ชก�ม�รเล)5ย์ง

         คำร5นำช)วกเจัร�ญวย์ขุ"5นำ มกถุ*กล*กล+อเล)ย์นำจั�กเพั�#อนำๆ ว �เป็%นำล*กไม ม)พั อแม และเม�#อถุ"งง�นำเทำศิก�ลต �งๆ ก�ไม เห�นำม)ญ�ต�ๆ สื งขุองขุวญม�ให+เหม�อนำเด�กอ�#นำๆ ช)วกจั"งทำ*ลถุ�มเจั+�ช�ย์ผ่*+เป็%นำบ�ด�เล)5ย์งว � บ�ด�ม�รด�ทำ)#แทำ+จัร�งนำ5นำคำ�อใคำร ซึ่"#งเจั+�ช�ย์ผ่*+เป็%นำบ�ด�เล)5ย์งได+ตอบว � "ฉนำเองก�ไม ร* +จักม�รด�ขุองเจั+�เหม�อนำกนำ แต ฉนำเป็%นำบ�ด�ขุองเจั+� คำ�อฉนำได+เอ�เจั+�ม�เล)5ย์งไว+" เม�#อช)วกได+ทำร�บดงนำ5นำ จั"งคำ�ดแสืวงห�ศิ�ลป็ว�ทำย์�ไว+เล)5ย์งตว โดย์คำ�ดว �ตนำเองนำ �จัะไป็เร)ย์นำว�ช�แพัทำย์� เนำ�#องจั�กว�ช�ช+�ง ว�ช�ม+� *

เป็%นำว�ช�ทำ)#เก)#ย์วด+วย์ก�รเบ)ย์ดเบ)ย์นำ สื วนำว�ช�แพัทำย์�เป็%นำว�ช�ทำ)#ม� งไป็ทำ�งเมตต�กร�ณ�และเก)#ย์วด+วย์ก�รเก�5อก*ลแก ป็ระช�ชนำ ดงนำ5นำช)วกจั"งออกเด�นำทำ�งไป็ศิ"กษ์�ว�ช�แพัทำย์�ทำ)#สื��นำกทำ�ศิ�ป็�โมกขุ� แห งเม�องตกกสื�ล� ศิ"กษ์�อย์* ๗ ป็H โดย์ว�ธ)ทำ)#อ�จั�รย์�จัะร* +ว �ผ่*+ใดจัะสื��เร�จัก�รศิ"กษ์�ออกไป็เป็%นำแพัทำย์�ได+นำ5นำ อ�จั�รย์�ได+สื#งกบช)วกว � ให+ถุ�อเสื)ย์มไป็เทำ)#ย์วห�ด*สื�#งหนำ"#งสื�#งใด ทำ)#ใช+เป็%นำย์�ไม ได+ ให+นำ��กลบม� โดย์ให+เทำ)#ย์วห� ๔ วนำ วนำละทำ�ศิ ทำ�ศิละหนำ"#งโย์ชนำ�รอบพัระนำคำรตกกศิ�ล� ช)วกรบคำ��อ�จั�รย์�แล+วถุ�อเอ�เสื)ย์มไป็

Page 46: ตำราแพทย์แผนโบราณ

เทำ)#ย์วห�ต�มคำ��สื#งขุองอ�จั�รย์�ก�ไม ได+พับเห�นำสื�#งใดทำ)#ไม ใช ย์�เลย์ กลบม�แล+วก�แจั+งคำว�มนำ5นำให+ทำร�บ อ�จั�รย์�จั"งกล �วว � "ช)วก เธอเป็%นำอนำเร)ย์นำว�ช�แพัทำย์�จับแล+ว คำว�มร* +เพั)ย์งเทำ �นำ)5ก�พัอเพั)ย์งทำ)#เธอจัะใช+เป็%นำทำ�งอ�ช)พัได+แล+ว"

         เม�#อสื��เร�จัก�รศิ"กษ์�ช)วกจั"งเด�นำทำ�งกลบกร�งร�ชคำฤห� ระหว �งทำ�งได+แวะห�เสืบ)ย์งทำ)#เม�องสื�เกต บงเอ�ญในำเวล�นำ5นำภรรย์�เศิรษ์ฐ)ในำเม�องสื�เกตป็?วย์เป็%นำโรคำในำศิ)รษ์ะม� ๗ ป็Hแล+ว ย์งไม ม)ผ่*+ใดรกษ์�ให+ห�ย์ได+ หมอช)วกได+อ�สื�รกษ์�อ�ก�รป็?วย์ขุองภรรย์�เศิรษ์ฐ)เม�องนำ5นำจันำห�ย์จั�กโรคำทำ)#เป็%นำม� ๗ ป็H ให+ห�ย์เป็%นำป็ล�ดทำ�5ง ด+วย์ก�รใช+ย์�หย์อดทำ)#ทำ��จั�กเนำย์ใสืร วมกบย์�อ�#นำๆ หย์อดทำ�งจัม*กเพั)ย์งคำร5งเด)ย์วเทำ �นำ5นำ เม�#อภรรย์�เศิรษ์ฐ)ห�ย์จั�กโรคำ ทำ�งคำรอบคำรวขุองเศิรษ์ฐ)จั"งได+ให+ร�งวลเป็%นำเง�นำพัร+อมด+วย์คำนำรบใช+ช�ย์หญ�ง และรถุม+� เม�#อหมอช)วกรบร�งวลเหล �นำ5นำแล+วจั"งเด�นำทำ�งกลบกร�งร�ชคำฤห� และได+นำ��เง�นำขุองร�งวลทำ5งหมดไป็ถุว�ย์เจั+�ช�ย์อภย์เป็%นำคำ �เล)5ย์งด* แต เจั+�ช�ย์อภย์ไม ทำรงรบ โป็รดให+หมอช)วกเก�บร�งวลนำ5นำไว+เป็%นำสืมบต�ขุองตนำเอง และโป็รดให+หมอช)วกสืร+�งบ+�นำอย์* ในำวงขุองพัระองคำ�

         ต อม�ไม นำ�นำเจั+�ช�ย์อภย์นำ��หมอช)วกไป็รกษ์�โรคำร�ดสื)ดวงแด พัระเจั+�พั�มพั�สื�รจันำห�ย์ป็ระชวรโดย์ใช+ย์�ทำ�เพั)ย์งคำร5งเด)ย์ว เม�#อห�ย์ป็ระชวรพัระโรคำแล+ว พัระองคำ�ได+ป็ระทำ�นำร�งวลอนำม)คำ �อย์ �งม�กม�ย์แก หมอช)วก แต หมอช)วกป็ฏ�เสืธทำ)#จัะไม รบขุองม)คำ �ม�กม�ย์เหล �นำ5นำ ทำ5งย์งกล �วต ออ)กว �ทำ)#ถุว�ย์ก�รรกษ์�ในำคำร5งนำ)5 ม�ได+หวงจัะรบพัระร�ชทำ�นำร�งวลแต อย์ �งใด ซึ่"#งทำ��ให+พัระเจั+�พั�มพั�สื�รทำรงพัระโสืมนำสืโป็รดป็ร�นำกบคำ��ตอบขุองหมอช)วกเป็%นำอย์ �งย์�#ง จั"งพัระร�ชทำ�นำเร�อนำทำ)#ม)เคำร�#องเร�อนำพัร+อมหนำ"#งหลง สืวนำอ�ทำย์�นำอมพัวนำหนำ"#งสืวนำ บ+�นำเก�ดผ่ลป็ระโย์ชนำ�ร�ย์ได+ป็Hละแสืนำหนำ"#งบ+�นำ แล+วจั"งม)พัระร�ชโองก�รโป็รดให+หมอช)วกเป็%นำแพัทำย์�ป็ระจั��พัระองคำ� และคำอย์รกษ์�พัวกนำ�งในำ กบทำ5งคำอย์ด*แลรกษ์�เหล �คำณะสืงฆ�ขุองพัระพั�ทำธเจั+�ด+วย์

         หมอช)วกโกม�รภจัจั�ได+รกษ์�โรคำทำ)#สื��คำญๆ อ)กหล�ย์คำร5ง เช นำ

         - ผ่ �ตดรกษ์�โรคำในำสืมองขุองเศิรษ์ฐ)กร�งร�ชคำฤห�ทำ)#ป็?วย์เป็%นำโรคำป็วดศิ)รษ์ะม� ๗ ป็Hแล+ว โดย์ก�รให+เศิรษ์ฐ)นำอนำหง�ย์ลงบนำเต)ย์ง แล+วมดต�ดไว+กบเต)ย์งต อจั�กนำ5นำจั"งผ่ �หนำงศิ)รษ์ะแล+วเป็Bดรอย์ป็ระสื�นำขุองกะโหลกศิ)รษ์ะออก นำ��เอ�สืตว� ๒ ตวออกม� โดย์หมอช)วกโกม�รภจัจั�กล �วว � ทำ �นำเศิรษ์ฐ)จัะถุ"งแก กรรมจั�กสืตว�ทำ5งสืองทำ)#จัะเก�ะย์"ดมนำสืมองขุองทำ �นำเศิรษ์ฐ) หลงจั�กนำ5นำก�ป็Bดรอย์ป็ระสื�นำ เย์�บแผ่ลทำ)#หนำงศิ)รษ์ะแล+วเอ�ย์�ทำ� สื�มสืป็ด�ห�ต อม� ทำ �นำเศิรษ์ฐ)ก�ห�ย์เป็%นำป็กต�

* คำว�มร* +เก)#ย์วด+วย์ช+�งด+วย์ม+� เช นำ ก�รเล)5ย์ง ก�รหดขุ)#

         - ทำ��ก�รรกษ์�โรคำในำล��ไสื+ขุองบ�ตรเศิรษ์ฐ)แห งเม�องพั�ร�ณสื) เนำ�#องจั�กบ�ตรเศิรษ์ฐ) ชอบเล นำคำวงตวหร�อหกคำะเมนำเอ�ศิ)รษ์ะต5งลงกบพั�5นำแล+วหม�นำรอบๆ จั"งเก�ดป็?วย์ล��ไสื+ใหญ เป็%นำป็มขุ"5นำเนำ�#องจั�กไสื+พับ ทำ��ให+อ�ห�รทำ)#ร บป็ระทำ�นำเขุ+�ไป็ย์ อย์ได+ไม ด) ขุบถุ �ย์ไม คำล องไม สืะดวก ทำ��ให+ซึ่*บผ่อม เผ่�อด ซึ่)ด ผ่�วพัรรณไม สืดใสื เสื+นำเอ�นำขุ"5นำสืะพัร#งไป็ทำ5งตว หมอช)วกโกม�รภจัจั�ได+รกษ์�โดย์ก�รเป็Bด

Page 47: ตำราแพทย์แผนโบราณ

หนำ+�ทำ+องออกและคำล�ย์ป็มทำ)#ล��ไสื+ใหญ เสืร�จัแล+วก�จับย์ดกลบเขุ+�ไป็ เย์�บป็Bดหนำงหนำ+�ทำ+องเอ�ย์�ทำ� ต อม�ไม ช+� บ�ตรเศิรษ์ฐ)ก�ห�ย์จั�กโรคำในำล��ไสื+เป็%นำป็กต�

         - รกษ์�โรคำผ่อมเหล�องแก พัระเจั+�ป็<ชโชต แห งกร�งอ�ชเชนำ) พัระเจั+�ป็<ชโชตผ่*+นำ)5 เป็%นำผ่*+ย์�กแก ก�รรกษ์�ม�ก ย์�กย์�#งกว �รกษ์�พัระโรคำ เพัร�ะพัระเจั+�ป็<ชโชตรบสื#งว � จัะใช+โอสืถุอะไรรกษ์�ก�ได+ทำ5งนำ5นำ ขุออย์ �งเด)ย์ว อย์ �ใช+โอสืถุทำ)#เขุ+�นำ�5�มนำเนำย์ เนำ�#องจั�กพัระองคำ�ไม โป็รดนำ�5�มนำเนำย์ เผ่อ�ญโอสืถุทำ)#หมอช)วกโกม�รภจัจั� จัะใช+รกษ์�โรคำชนำ�ดนำ)5เป็%นำโอสืถุทำ)#ต+องผ่สืมกบนำ�5�มนำเนำย์ ดงนำ5นำหมอ ช)วกโกม�รภจัจั�จั"งห�งนำ�5�มนำเนำย์ให+ม)สื)เหม�อนำสื)กลก** ม)กล�#นำหอม ม)รสืฝั�ด เม�#อเสืวย์จัะได+ไม ได+กล�#นำนำ�5�มนำเนำย์ และเม�#อพัระองคำ�เสืวย์โอสืถุแล+วฤทำธ�:ย์�จัะทำ��ให+ทำรงอ�เจั)ย์นำ พัระร�ช�พัระองคำ�นำ)5ทำรงด�ร+�ย์อ�จัจัะรบสื#งให+ลงโทำษ์ถุ"งแก ช)ว�ตก�เป็%นำได+ ดงนำ5นำหมอช)วกโกม�รภจัจั�จั"งได+ออกอ�บ�ย์ทำ*ลขุอว � ถุ+�ป็ร�รถุนำ�จัะไป็ด+วย์พั�หนำะใด จังให+ไป็ด+วย์พั�หนำะนำ5นำ ป็ร�รถุนำ�จัะออกโดย์ทำ�งป็ระต*ใด ให+ออกโดย์ป็ระต*นำ5นำ ป็ร�รถุนำ�จัะไป็ในำเวล�ใด จังให+ไป็ในำเวล�นำ5นำ จัะเขุ+�เวล�ใด จังให+เขุ+�ในำเวล�นำ5นำ ซึ่"#งพัระเจั+�ป็<ชโชตก�ม)รบสื#งให+ต�มทำ)#ทำ*ลขุอ คำร5นำหมอช)วกโกม�รภจัจั�ถุว�ย์โอสืถุแล+วก�ร)บตรงไป็ย์งโรงช+�งร)บออกจั�กพัระนำคำรโดย์ช+�งพังภทำทำวด) โอสืถุทำ)#ม)สื วนำผ่สืมขุองนำ�5�มนำเนำย์เม�#อพัระเจั+�ป็<ชโชตเสืวย์โอสืถุแล+วออกฤทำธ�:ทำ��ให+พัระองคำ�อ�เจั)ย์นำ รบสื#งให+ทำห�รนำ��ตวหมอช)วกโกม�รภจัจั�ม�ลงโทำษ์ แต หมอช)วกโกม�รภจัจั�ได+ออกจั�กพัระนำคำรไป็แล+ว แม+พัระเจั+�ป็<ชโชตจัะสื งมห�ดเล�กฝัHเทำ+�ด)ต�มม�ทำนำแต ก�ย์งไม สื�ม�รถุจับหมอช)วกโกม�รภจัจั�กลบม�ได+เพัร�ะแพั+สืต�ป็<ญญ�ขุองหมอช)วกโกม�รภจัจั� จันำหมอช)วกโกม�รภจัจั�สื�ม�รถุกลบม�ย์งกร�งร�ชคำฤห�ได+อย์ �งป็ลอดภย์ จันำภ�ย์หลงพัระเจั+�ป็<ชโชตได+ห�ย์จั�กโรคำผ่อมเหล�องแล+วทำรงสื งร�ชทำ*ตไป็ห�หมอช)วกโกม�รภจัจั� เพั�#อเช�ญให+ม�ห�และจัะตอบแทำนำ แต หมอช)วกโกม�รภจัจั�ทำ*ลป็ฏ�เสืธ เพั)ย์งแต บอกว � "ขุอแต พัระองคำ�ทำรงระล"กถุ"งคำ�ณคำว�มด)ขุองขุ+�พัระพั�ทำธเจั+�ก�พัอแล+ว" ภ�ย์หลงพัระเจั+�ป็<ชโชตพัระร�ชทำ�นำผ่+�สื�ไวย์กะ***ม�ให+หมอช)วกโกม�รภจัจั� และเนำ�#องจั�กผ่+�สื�ไวย์กะเป็%นำผ่+�เล�ศิป็ระเสืร�ฐสื*งกว �ผ่+�ชนำ�ดอ�#นำๆ จั"งเห�นำเป็%นำก�รไม สืมคำวรทำ)#จัะใช+ผ่+�ผ่�นำนำ)5 จั"งได+ถุว�ย์ต อพัระผ่*+ม)พัระภ�คำอรหนำตสืมม�สืมพั�ทำธเจั+�เป็%นำทำ)#สื�ด

         คำร5งหนำ"#ง พัระเทำวทำตได+ร วมคำ�ดกบพัระเจั+�อช�ตศิตร*ขุ"5นำสื* เขุ�คำ�ชฌิก*ฏ ม)จั�ตคำ�ดป็ระทำ�ษ์ร+�ย์ โดย์กล�5งห�นำลงไป็หวงจัะป็ลงพัระชนำม�พัระศิ�สืด� แต ม)ย์อดเขุ�สืองย์อดม�รองรบห�นำนำ5นำไว+เสื)ย์ก อนำ จั"งเป็%นำแต สืะเก�ดซึ่"#งแตกออกจั�กห�นำนำ5นำกระเด�นำไป็กระทำบพัระบ�ทำขุองพัระผ่*+ม)พัระภ�คำ ย์งพัระโลห�ตให+ห+อขุ"5นำ ภ�กษ์�ทำ5งหล�ย์จั"งเช�ญเสืด�จัพัระศิ�สืด�ไป็ย์งต��บลมทำทำะก�จัฉ� พัระศิ�สืด�ม)พัระป็ระสืงคำ�จัะเสืด�จัจั�กทำ)#นำ 5นำไป็ย์งสืวนำมะม วงขุองหมอช)วกโกม�รภจัจั� เม�#อหมอช)วก โกม�รภจัจั�ทำร�บจั"งไป็ย์งพัระศิ�สืด� ถุว�ย์เภสืชชนำ�ดพั�เศิษ์ เพั�#อให+แผ่ลห�ย์เร�ว และกร�บทำ*ลพัระศิ�สืด� ขุอไป็รกษ์�คำนำไขุ+อ)กร�ย์หนำ"#งในำเม�องเสืร�จัแล+วจัะกลบม� เม�#อหมอช)วกโกม�รภจัจั�กลบม�ซึ่"#งเป็%นำเวล�ป็Bดป็ระต*เม�อง เก�ดคำว�มว�ตกว � ได+ทำ��กรรมหนำกเสื)ย์แล+วทำ)#ถุว�ย์เภสืชชนำ�ดพั�เศิษ์ด�จัคำนำสื�มญ เวล�นำ)5เป็%นำเวล�แก+แผ่ล เม�#อแผ่ลย์งไม แก+ คำว�มเร �ร+อนำทำ�รนำทำ�ร�ย์ในำพัระสืร)ระขุองพัระผ่*+ม)พัระภ�คำเจั+�จักเก�ดตลอดทำ5งคำ�นำ แต ด+วย์พั�ทำธ�นำ�ภ�พัขุองพัระผ่*+ม)พัระภ�คำเจั+�ทำรงร* +ว �ขุณะนำ)5เป็%นำเวล�อนำสืมคำวรทำ)#จัะแก+แผ่ล จั"งตรสืบอกกบพัระอ�นำนำทำ�ให+แก+ผ่+�พันำแผ่ล เม�#อแก+ผ่+�พันำแผ่ลออกแล+วแผ่ลกลบห�ย์สืนำ�ทำ ด�จัสืะเก�ดไม+หล�ดออกจั�กต+นำไม+

Page 48: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         เม�#อสื��เร�จัก�รศิ"กษ์�ช)วกจั"งเด�นำทำ�งกลบกร�งร�ชคำฤห� ระหว �งทำ�งได+แวะห�เสืบ)ย์งทำ)#เม�องสื�เกต บงเอ�ญในำเวล�นำ5นำภรรย์�เศิรษ์ฐ)ในำเม�องสื�เกตป็?วย์เป็%นำโรคำในำศิ)รษ์ะม� ๗ ป็Hแล+ว ย์งไม ม)ผ่*+ใดรกษ์�ให+ห�ย์ได+ หมอช)วกได+อ�สื�รกษ์�อ�ก�รป็?วย์ขุองภรรย์�เศิรษ์ฐ)เม�องนำ5นำจันำห�ย์จั�กโรคำทำ)#เป็%นำม� ๗ ป็H ให+ห�ย์เป็%นำป็ล�ดทำ�5ง ด+วย์ก�รใช+ย์�หย์อดทำ)#ทำ��จั�กเนำย์ใสืร วมกบย์�อ�#นำๆ หย์อดทำ�งจัม*กเพั)ย์งคำร5งเด)ย์วเทำ �นำ5นำ เม�#อภรรย์�เศิรษ์ฐ)ห�ย์จั�กโรคำ ทำ�งคำรอบคำรวขุองเศิรษ์ฐ)จั"งได+ให+ร�งวลเป็%นำเง�นำพัร+อมด+วย์คำนำรบใช+ช�ย์หญ�ง และรถุม+� เม�#อหมอช)วกรบร�งวลเหล �นำ5นำแล+วจั"งเด�นำทำ�งกลบกร�งร�ชคำฤห� และได+นำ��เง�นำขุองร�งวลทำ5งหมดไป็ถุว�ย์เจั+�ช�ย์อภย์เป็%นำคำ �เล)5ย์งด* แต เจั+�ช�ย์อภย์ไม ทำรงรบ โป็รดให+หมอช)วกเก�บร�งวลนำ5นำไว+เป็%นำสืมบต�ขุองตนำเอง และโป็รดให+หมอช)วกสืร+�งบ+�นำอย์* ในำวงขุองพัระองคำ�

         เม�#อหมอช)วกร)บม�เฝัN�พัระศิ�สืด�แต ภ�ย์ในำอร�ณทำ)เด)ย์ว ทำ*ลถุ�มพัระพั�ทำธเจั+�ว �ม) คำว�ม เร �ร+อนำเก�ดขุ"5นำในำพัระสืร)ระขุองพัระองคำ�หร�อไม พัระพั�ทำธองคำ�ตรสืว � "ช)วก ตถุ�คำตระงบคำว�มทำ�รนำทำ�ร�ย์ได+สื�5นำแล+ว ณ คำวง(บร�เวณ)ไม+โพัธ�:นำ 5นำแหละ" พัร+อมทำ5งได+ตรสืคำ�ถุ�โดย์ม)ใจัคำว�มว �

** สื)แดงหร�อเหล�องแกมแดง

*** ต�มอรรถุกถุ�บอกว �เป็%นำผ่+�อป็มงคำลทำ)#เขุ�ทำ�5งในำป็?�ช+�อ�ตตรก�ร�ทำว)ป็ กล �วกนำว � คำนำในำทำว)ป็นำ5นำใช+ผ่+�ชนำ�ดนำ)5พันำศิพัคำนำต�ย์ว�งไว+ นำกม)งวงเหม�อนำช+�งเห�นำเขุ+� สื��คำญว �ศิพันำ5นำเป็%นำก+อนำเนำ�5อ ย์ อมย์กเอ�ศิพันำ5นำไป็ว�งลงบนำย์อดเขุ�ห�มพั�นำต�เอ�ผ่+�ออกแล+วก�จั�กก�นำซึ่�กศิพันำ5นำ ภ�ย์หลงพัร�นำป็?�ไป็พับผ่+�นำ5นำจั"งนำ��ม�ถุว�ย์พัระร�ช� แต ย์งม)คำว�มเห�นำทำ)#แตกต �ง บ�งก�ว �พัวกสืตร)ทำ)#ฉล�ดๆ (เก ง ม)ฝัHม�อ)

ในำแคำว+นำสื�ว�รฐเอ�ขุนำสืตว�คำวบกนำ ๓ เสื+นำกรอกเป็%นำด+�ย์ ผ่+�สื�ไวย์กะนำ)5ก�เป็%นำผ่+�ทำ)#ทำอด+วย์ด+�ย์ชนำ�ดนำ)5

คำว�มทำ�รนำทำ�ร�ย์ ย์ อมไม ม)แก พัระขุ)ณ�สืพัผ่*+เด�นำทำ�งถุ"งแล+ว ผ่*+ป็ร�ศิจั�กคำว�มเศิร+�โศิก

พั+นำว�เศิษ์แล+วในำธรรมทำ5งป็วง ละสืรรพัก�เลสืเคำร�#องร+อย์รดได+แล+ว

         พั�ทำธพัจันำ�ดงกล �ว หม�ย์คำว�มว � คำนำทำ)#เด�นำทำ�งเม�#อบรรล�ถุ"งจั�ดหม�ย์ป็ล�ย์ทำ�งแล+ว ย์ อมเป็%นำสื�ขุ ไม ต+องเด�นำต อไป็ เช นำเด)ย์วกบผ่*+พั+นำจั�กบ วงเคำร�#องร+อย์รดทำ5งหล�ย์ได+ย์ อมไม กงวลต อสื�#งใดๆ ไม ต�#นำเต+นำ ไม ทำะเย์อทำะย์�นำ ไม เด�อดร+อนำ ไม ว �สื�#งนำ5นำจัะเป็%นำอะไร ไม สื�ม�รถุทำ��ให+จั�ตใจัขุองคำนำทำ)#พั+นำภ�วะเด�อดร+อนำกระวนำกระว�ย์ได+

         ด+วย์เหต�ทำ)#หมอช)วกโกม�รภจัจั�เป็%นำแพัทำย์�ป็ระจั��คำณะสืงฆ� และเป็%นำผ่*+ม)ศิรทำธ�เอ�ใจัใสื เก�5อก*ลพัระสืงฆ�เป็%นำอนำม�ก จั"งเป็%นำเหต�ให+ม)คำนำม�บวชเพั�#ออ�ศิย์วดเป็%นำทำ)#ร กษ์�ตวจั��นำวนำม�ก จันำหมอช)วกโกม�รภจัจั�ต+องทำ*ลเสืนำอพัระพั�ทำธเจั+�ให+ทำรงบญญต�ขุ+อห+�มม�ให+รบบวชคำนำเจั�บป็?วย์ด+วย์โรคำบ�งชนำ�ด นำอกจั�กนำ5นำหมอช)วกได+กร�บทำ*ลเสืนำอให+ทำรงอนำ�ญ�ตทำ)#จังกรมและเร�อนำไฟ เพั�#อเป็%นำทำ)#บร�ห�รก�ย์ช วย์รกษ์�สื�ขุภ�พัขุองภ�กษ์�ทำ5งหล�ย์ หมอช)วกได+รบก�รย์กย์ องจั�กพัระพั�ทำธองคำ� เป็%นำเอตทำคำคำะในำบรรด�อ�บ�สืกผ่*+เล�#อมใสืในำบ�คำคำล

Page 49: ตำราแพทย์แผนโบราณ

พระเจ้�าบรมัวังศ์�เธิอิ กรมัหลวังวังษาธิ�ราชสน�ท (พ.ศ์. ๒๓๕๑-๒๔๑๔)

พระประวั�ต�

         พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำ พัระนำ�มเด�ม พัระองคำ�เจั+�นำวม ทำรงเป็%นำพัระร�ชโอรสืองคำ�ทำ)# ๔๙ ในำพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธเล�ศิหล+�นำภ�ลย์ รชก�ลทำ)# ๒ และองคำ�ทำ)# ๒ ในำเจั+�จัอมม�รด�ป็ร�ง (ใหญ ) สื�ย์ร�ช�นำ�ก�ลบ�งช+�ง ป็ระสื*ต�เม�#อวนำเสื�ร� แรม ๒ คำ�#� เด�อนำ ๘ ป็Hมะโรง จั�ลศิกร�ช ๑๑๗๐ ตรงกบวนำทำ)# ๙ กรกฎ�คำม พั�ทำธศิกร�ช ๒๓๕๑ พัระองคำ�ป็ระสื*ต�ในำแผ่ นำด�นำรชก�ลทำ)# ๑ (ก อนำสื�5นำรชก�ลทำ)# ๑ เพั)ย์ง ๑ ป็H) กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำจั"งทำรงม)ฐ�นำะเป็%นำ "หล�นำป็*?" ขุองพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธย์อดฟN�จั�ฬ�โลกมห�ร�ช โดย์พัระบ�ด�ทำรงอย์* ในำฐ�นำะพัระร�ชโอรสืพัระองคำ�ใหญ ต��แหนำ งวงหนำ+�ซึ่"#งจัะสื�บร�ชสืมบต�ต อม� และในำป็H พั�ทำธศิกร�ช ๒๓๕๒ สืมเด�จัพัระบรมชนำกนำ�ถุเสืด�จัขุ"5นำคำรองร�ชย์�สืมบต�เป็%นำพัระมห�กษ์ตร�ย์�รชก�ลทำ)# ๒ แห งพัระบรมร�ชจักร)วงศิ� พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำจั"งทำรงม)ฐ�นำะเป็%นำพัระร�ชโอรสืขุองพัระมห�กษ์ตร�ย์�ทำ)#ป็ระสื*ต�จั�กเจั+�จัอมม�รด�ในำช วงรชก�ลนำ)5 พั.ศิ. ๒๓๕๒-๒๓๖๗ (พัระชนำม�ย์�ระหว �ง ๒ พัรรษ์� ถุ"ง ๑๖ พัรรษ์�) ซึ่"#งเป็%นำระย์ะเวล�ทำ)#บ+�นำเม�องม)คำว�มม#นำคำงและสืงบสื�ขุ พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธเล�ศิหล+�นำภ�ลย์ทำรงจัดก�รบร�ห�รบ+�นำเม�องในำลกษ์ณะขุองก�รกระจั�ย์อ��นำ�จัไป็ย์งพัระบรมวงศิ�นำ�วงศิ� โดย์เฉพั�ะผ่*+ทำ)#ม)บทำบ�ทำโดดเด นำ สืมเด�จัพัระบรมชนำกนำ�ถุจั"งทำรงม)เวล�ทำ��นำ�บ��ร�งและฟM5 นำฟ*ศิ�ลป็ะว�ทำย์�ก�รต �งๆ โดย์เฉพั�ะง�นำด+�นำศิ�ลป็กรรมและวรรณกรรม ซึ่"#งเป็%นำง�นำรงสืรรคำ�ทำ)#ทำรงพัระป็ร)ช�สื�ม�รถุและโป็รดป็ร�นำเป็%นำพั�เศิษ์ พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำ ทำรงเต�บโตขุ"5นำทำ �มกล�งบรรย์�ก�ศิทำ)#เอ�5อต อก�รแสืวงห�คำว�มร* +อนำก อให+เก�ดก�รเต�บโตทำ�งป็<ญญ� ทำ5งด+�นำก�รศิ"กษ์�อย์ �งเป็%นำทำ�งก�รและก�รศิ"กษ์�อย์ �งไม เป็%นำทำ�งก�ร โดย์ก�รพับป็ะผ่*+คำนำทำ5งช�วไทำย์ ช�วตะวนำออก และช�วตะวนำตก ซึ่"#งสื งผ่ลให+ทำรงม)โลกทำศินำ�และว�สืย์ทำศินำ�ทำ)#กว+�งไกลก+�วหนำ+�กว �คำนำสื วนำใหญ ในำสืงคำมไทำย์สืมย์นำ5นำ ทำรงม)อ�สืระในำก�รศิ"กษ์�คำ+นำคำว+�แสืวงห�คำว�มร* + ตลอดจันำก�รป็ระกอบพัระกรณ)ย์ก�จัต�มคำว�มสืนำพัระทำย์ได+เฉกเช นำ สืมเด�จัพัระบรมชนำกนำ�ถุ ซึ่"#งพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงม)โอก�สืรบใช+ใกล+ช�ดเบ�5องพัระย์�คำลบ�ทำ ผ่ �นำคำว�มร* +ทำ�งด+�นำก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณขุองพัระองคำ�

         กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงได+รบก�รศิ"กษ์�อย์ �งด)ย์�#งเทำ �ทำ)#เจั+�นำ�ย์ช5นำสื*งฝั?�ย์ช�ย์จัะพั"งได+รบ ขุณะเด)ย์วกนำก�รทำ)#พัระม�รด�อย์* ในำตระก*ลแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณทำ)#ป็ร�งย์�และถุว�ย์ก�รรกษ์�พัระมห�กษ์ตร�ย์�รวมทำ5งพัระบรมวงศิ�นำ�วงศิ� เป็%นำป็<จัจัย์สื��คำญทำ)#ทำ��ให+พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงม)คำว�มสืนำพัระทำย์ในำว�ช�ก�รด+�นำนำ)5และทำรงได+รบก�รถุ �ย์ทำอดให+ม)คำว�มรอบร* +ในำว�ช�ก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณ อนำเป็%นำก�รถุ �ย์ทำอดภ�ย์ในำตระก*ล ต�มแบบแผ่นำขุองก�รศิ"กษ์�จั�ร)ตทำ)#ว�ช�ช)พัป็ระจั��ตระก*ลจัะถุ �ย์ทำอดให+แก บ�ตรหล�นำในำตระก*ลเทำ �นำ5นำ

         พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงเขุ+�รบร�ชก�รก��กบกรมหมอ ในำรชก�ลทำ)# ๓ และทำรงได+รบก�รสืถุ�ป็นำ�ขุ"5นำเป็%นำกรมหม�#นำวงษ์�สืนำ�ทำ ทำรงศิ"กษ์�ว�ช�ก�รแพัทำย์�สืมย์ใหม จั�กม�ชชนำนำ�ร)อเมร�กนำ คำร5นำถุ"งแผ่ นำด�นำรชก�ลทำ)# ๔ ทำรงก��กบร�ชก�รมห�ดไทำย์ ว �ก�รกรมพัระคำลงสื�นำคำ+� รวมทำ5งเป็%นำทำ)#ป็ร"กษ์�ร�ชก�รแผ่ นำด�นำด+วย์ และในำรชก�ลนำ)5ทำรงได+รบก�รสืถุ�ป็นำ�ขุ"5นำเป็%นำกรมหลวง

Page 50: ตำราแพทย์แผนโบราณ

วงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำ ทำรงม)บทำบ�ทำสื��คำญในำก�รพัฒนำ�ก�รศิ"กษ์�และก�รเม�องระดบนำ�นำ�ช�ต� อนำเป็%นำสื วนำหนำ"#งทำ)#ช วย์ให+ป็ระเทำศิช�ต�รอดพั+นำจั�กก�รตกเป็%นำเม�องขุ"5นำขุองช�ต�ตะวนำตก ทำรงเป็%นำนำกอกษ์รศิ�สืตร� นำกป็ร�ชญ� กว) นำกเคำล�#อนำไหวเพั�#อสืนำต�ภ�พั นำกว�ทำย์�ศิ�สืตร�และนำกก�รทำ*ต พัระองคำ�สื�5นำพัระชนำม�ในำรชก�ลทำ)# ๕ เม�#อวนำพั�ธ เด�อนำ ๑๐ ขุ"5นำ ๖ คำ�#� ป็Hมะเม)ย์ โทำศิก ตรงกบวนำทำ)# ๑๖ สื�งห�คำม พั.ศิ. ๒๔๑๔ รวมพัระชนำษ์�ได+ ๖๓ ป็H ทำรงเป็%นำต+นำร�ชสืก�ลสืนำ�ทำวงศิ�

         พัระร�ชกรณ)ย์ก�จัขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำม)หล�กหล�ย์ป็ระก�ร ซึ่"#งนำอกจั�กก�รบร�ห�รร�ชก�รแผ่ นำด�นำดงกล �วแล+ว ย์งป็ระกอบด+วย์พัระกรณ)ย์ก�จัด+�นำวรรณกรรมและก�รศิ"กษ์� ได+แก ทำรงนำ�พันำธ�นำ�ร�ศิพัระป็ระธม เพัลงย์�วสื�มช�ย์ เพัลงย์�วกลบทำสื�งโตเล นำห�ง พัระร�ชพังศิ�วด�ร ฉบบพัระร�ชหตถุเลขุ� ทำ)#ทำรงนำ�พันำธ�ขุ"5นำต�มพัระร�ชบญช�ขุองพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว หนำงสื�อจั�นำด�มณ) ฉบบพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำหร�อป็ระถุมจั�นำด�มณ) เล ม ๒ สื วนำพัระกรณ)ย์ก�จัด+�นำก�รแพัทำย์�และก�รสื�ธ�รณสื�ขุ ทำรงแต งต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�สืม�นำไพัรไทำย์ จั��นำวนำ ๑๖๖ ชนำ�ด ซึ่"#งเป็%นำต��ร�สืม�นำไพัรเล มแรกขุองไทำย์ทำ)#เขุ)ย์นำแบบเอกสื�รทำ�งว�ช�ก�รแจักแจังและว�เคำร�ะห�สื วนำต �งๆ ขุองพั�ชสืม�นำไพัรแต ละชนำ�ด ทำรงเป็%นำแพัทำย์�ไทำย์พัระองคำ�แรกทำ)#ได+รบป็ระก�ศินำ)ย์บตรถุว�ย์เป็%นำพัระเก)ย์รต�จั�กสืถุ�บนำก�รแพัทำย์�ขุองย์�โรป็ และได+รบเช�ญให+เป็%นำสืม�ช�กขุองสืถุ�บนำแพัทำย์�แห งนำ�วย์อร�ก ช�วต �งช�ต�ในำสืย์�ม เร)ย์กขุ�นำพัระองคำ�ว � The

Prince Doctor อ)กทำ5งพัระองคำ�ย์งทำรงจั�ร"กคำ��ป็ระพันำธ�ไว+บนำแผ่ นำห�นำ บรรย์�ย์ถุ"งก�รบ��บดโรคำด+วย์สืม�นำไพัรและก�รออกก��ลงก�ย์ทำ)#เร)ย์กว � ฤๅษ์)ดดตนำ ๒ ทำ � ในำวดพัระเชต�พันำว�มลมงคำล�ร�มหร�อวดโพัธ�:

         ด+�นำก�รต �งป็ระเทำศิ ทำรงเป็%นำป็ระธ�นำในำก�รเจัรจั�ทำ��สืนำธ�สืญญ�ทำ�งไมตร)และพั�ณ�ชย์�ระหว �งองกฤษ์กบไทำย์ช วงทำ)#บ+�นำเม�องก��ลงเผ่ช�ญป็<ญห�ก�รคำ�กคำ�มจั�กจักรวรรด�นำ�ย์มตะวนำตกรวมทำ5งก�รเป็%นำแม ทำพัหลวงในำก�รทำ��สืงคำร�มเม�องเช)ย์งต�งด+วย์

         ด+วย์พัระป็ร)ช�สื�ม�รถุและพัระอจัฉร�ย์ภ�พักอป็รทำ5งพัระด��ร�ทำ)#ทำรงม� งม#นำในำก�รป็ระกอบพัระกรณ)ย์ก�จัอนำย์งป็ระโย์ชนำ�นำ�นำป็ก�รให+แก ป็ระช�ชนำช�วไทำย์และป็ระเทำศิช�ต�สื�บม�ถุ"งป็<จัจั�บนำ ดงนำ5นำ ในำป็Hพั�ทำธศิกร�ช ๒๕๕๑ องคำ�ก�รศิ"กษ์�ว�ทำย์�ศิ�สืตร� และวฒนำธรรมแห งสืหป็ระช�ช�ต� (UNESCO)

ได+ป็ระก�ศิย์กย์ องพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำให+ทำรงเป็%นำบ�คำคำลสื��คำญขุองโลก ทำ)#ทำรงสืนำบสืนำ�นำก�รสืถุ�ป็นำ�สืนำต�วฒนำธรรม โดย์ก�รป็ฏ�สืมพันำธ�ระหว �ง อ�รย์ธรรม ซึ่"#งเป็%นำย์�ทำธศิ�สืตร�ทำ)#สื��คำญขุององคำ�ก�รศิ"กษ์� ว�ทำย์�ศิ�สืตร� และวฒนำธรรมแห งสืหป็ระช�ช�ต� (UNESCO) ในำก�รสื งเสืร�มก�รสืม�นำฉนำทำ�ในำสืงคำม คำว�มเขุ+�ใจัและคำว�มหล�กหล�ย์ทำ�งวฒนำธรรม คำว�มสื��เร�จัในำก�รเจัรจั�ทำ�งก�รทำ*ตและก�รป็ฏ�สืมพันำธ�ระหว �งวฒนำธรรม ทำ��ให+ทำรงเป็%นำทำ)#ร* +จักในำเอเช)ย์ ย์�โรป็และสืหรฐอเมร�ก� โดย์เฉพั�ะนำโย์บ�ย์ด+�นำก�รต �งป็ระเทำศิโดย์ใช+วฒนำธรรมและสืนำต�ภ�พั ทำ��ให+ป็ระเทำศิไทำย์หร�อสืย์�ม ทำ��สืนำธ�สืญญ�กบป็ระเทำศิต �งๆ ได+

         พระราชกรณ�ย์ก�จ้ พระเจ้�าบรมัวังศ์�เธิอิ กรมัหลวังวังษาธิ�ราชสน�ท ด�านการแพทย์�แผนไทย์

Page 51: ตำราแพทย์แผนโบราณ

          ๑. การก�าก�บราชการกรมัหมัอิ

         กรมหมอหร�อกรมแพัทำย์�แม+จัะเป็%นำเพั)ย์งกรมเล�กๆ กรมหนำ"#งภ�ย์ใต+กรมวง แต ก�เป็%นำหนำ วย์ง�นำทำ)#ม)คำว�มสื��คำญอย์ �งย์�#งเพัร�ะทำ��หนำ+�ทำ)#ร กษ์�พัย์�บ�ลและป็ร�งย์�ถุว�ย์พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระเจั+�อย์* หวและพัระบรมวงศิ�นำ�วงศิ�

         ในำสืมย์รตนำโกสื�นำทำร�ตอนำต+นำ ก อนำทำ)#ไทำย์จัะได+รบวฒนำธรรมและอ�รย์ธรรมขุองตะวนำตกอย์ �งชดเจันำนำ5นำ คำว�มร* +เก)#ย์วกบก�รรกษ์�โรคำต �งๆ จัะได+รบก�รศิ"กษ์�และถุ �ย์ทำอดเฉพั�ะในำแวดวงขุองคำนำบ�งกล� ม หร�อในำสื�ย์ตระก*ลทำ)#ม)คำว�มร* +คำว�มเช)#ย์วช�ญด+�นำก�รแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณ โดย์เฉพั�ะแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณนำ)5ม)ก�รจัดอนำดบไว+ ๒ ป็ระเภทำด+วย์กนำคำ�อ หมอหลวงกบหมอร�ษ์ฎร� หมอหลวงคำ�อ หมอทำ)#รบร�ชก�รในำวง โดย์ได+รบก�รคำดเล�อกเขุ+�ม�เป็%นำพั�เศิษ์เพั�#อฝัGกหดให+ป็ฏ�บต�หนำ+�ทำ)#ภ�ย์ในำร�ชสื��นำก พัระมห�กษ์ตร�ย์�จัะทำรงเป็%นำผ่*+แต งต5งและพัระร�ชทำ�นำเง�นำป็Hให+ ซึ่"#งต��แหนำ งนำ)5จัะตกทำอดไป็ถุ"งล*กหล�นำ สื วนำหมอร�ษ์ฎร�คำ�อ หมอทำ)#รบรกษ์�โรคำขุองป็ระช�ชนำทำ#วไป็

         ในำสื วนำขุองกรมหมอหลวงจัะแบ งออกเป็%นำหมอหลวงฝั?�ย์หนำ+�และหมอหลวงฝั?�ย์ในำ โดย์ทำ5งหมดจัะแบ งเป็%นำ ๖ ระดบ ระดบล �งสื�ดคำ�อ ผ่*+ทำ)#ย์งต+องศิ"กษ์�อย์* นำอกจั�กนำ)5ย์งแบ งต�มคำว�มสื��คำญอ)กคำ�อ แบ งเป็%นำฝั?�ย์ซึ่+�ย์และฝั?�ย์ขุว� แต ละฝั?�ย์จัะม)จั��นำวนำเทำ �ๆ กนำ ในำเวล�ทำ)#พัระมห�กษ์ตร�ย์�เสืด�จัออกว �ร�ชก�ร หมอหลวงฝั?�ย์ขุว�จัะนำ#งอย์* ด+�นำซึ่+�ย์ขุองทำ)#ป็ระทำบหร�อด+�นำขุว�ขุองทำ+องพัระโรง สื วนำหมอหลวงฝั?�ย์ซึ่+�ย์จัะนำ#งอย์* ด+�นำขุว�ขุองทำ)#ป็ระทำบหร�อด+�นำซึ่+�ย์ขุองทำ+องพัระโรง

         เม�#อจัะถุว�ย์ก�รรกษ์�แด พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระเจั+�อย์* หว หมอหลวงทำ5งฝั?�ย์ซึ่+�ย์และฝั?�ย์ขุว�จัะสืลบผ่ลดเป็ล)#ย์นำกนำเขุ+�ม�ถุว�ย์ก�รรกษ์�ทำ�กๆ ๔ วนำ ๔ คำ�นำ เม�#อเก�ดศิ"กสืงคำร�ม หมอหลวงม)หนำ+�ทำ)#ต�ดต�มกองทำพัไป็ด+วย์ แต ในำย์�มป็กต�หมอหลวงม)หนำ+�ทำ)#ต�ดต�มขุ+�ร�ชก�รช5นำผ่*+ใหญ เม�#อไป็ร�ชก�รทำ+องทำ)# ทำ5งหมอหลวงฝั?�ย์ซึ่+�ย์และฝั?�ย์ขุว�จัะอย์* ภ�ย์ใต+ก�รด*แลขุองเจั+�กรมซึ่"#งโดย์ป็กต�แล+วพัระมห�กษ์ตร�ย์�จัะทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ แต งต5งพัระบรมวงศิ�นำ�วงศิ�ทำ)#ทำรงไว+ว�งพัระร�ชหฤทำย์ด��รงต��แหนำ ง

         ในำรชสืมย์พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หว ทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ต5งพัระเจั+�นำ+องย์�เธอ พัระองคำ�เจั+�นำวมให+ทำรงกรมเป็%นำกรมหม�#นำวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำ ก��กบกรมหมอ เม�#อ พั.ศิ. ๒๓๘๕ ซึ่"#งเวล�นำ5นำกรมหม�#นำวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำม)พัระชนำษ์�เพั)ย์ง ๓๔ พัรรษ์� อ�จักล �วได+ว � พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หว ทำรงไว+ว�งพัระร�ชหฤทำย์ในำพัระเจั+�นำ+องย์�เธอพัระองคำ�นำ)5ม�ก

๒. บทบาทในฐานะแพทย์�หลวัง

         เม�#อพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงป็ฏ�บต�หนำ+�ทำ)#ก��กบร�ชก�รกรมหมอในำรชก�ลทำ)# ๓ ได+ทำรงม)โอก�สืถุว�ย์ก�รรกษ์�พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หว และพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระป็B# นำเกล+�เจั+�อย์* หว ตลอดจันำพัระบรมวงศิ�นำ�วงศิ�หล�ย์พัระองคำ�

Page 52: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         นำอกเหนำ�อไป็จั�กก�รบ��บดรกษ์�โรคำแล+ว พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงสืนำพัระทำย์ในำก�รศิ"กษ์�คำ+นำคำว+�ห�คำว�มร* +ด+วย์พัระองคำ�เองเพั�#อป็ระกอบก�รรกษ์�โรคำ ทำรงสืะสืมต��ร�แพัทำย์�ต �งๆ ไว+เป็%นำจั��นำวนำม�ก เช นำ ต��ร�โอสืถุพัระนำ�ร�ย์ณ� ซึ่"#งกล �วกนำว �เป็%นำต��ร�ย์�ทำ)#เก �แก ม�แต สืมย์อย์�ธย์� ในำรชก�ลสืมเด�จัพัระนำ�ร�ย์ณ�มห�ร�ช ไม เพั)ย์งเทำ �นำ5นำพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำย์งทำรงสืนำพัระทำย์เสื�ะแสืวงห�ต��ร�ย์�ทำ)#ด)อย์* เสืมอทำ5งย์�ไทำย์ ย์�ฝัร#ง แล+วทำรงนำ��ม�เร)ย์บเร)ย์งเป็%นำต��ร�ทำ)#บอกสืรรพัคำ�ณไว+อย์ �งละเอ)ย์ด

         ไม เพั)ย์งแต สืะสืมและศิ"กษ์�ต��ร�ย์�สืม�นำไพัรต �งๆ ก�รทำ)#พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงเป็%นำผ่*+ทำ)#เอ�พัระทำย์ใสื ในำก�รศิ"กษ์�อย์* เสืมอ จั"งทำรงเร)ย์นำร* +ว�ช�ก�รแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกและทำรงเล�อกทำ)#จัะนำ��ทำ5งแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณขุองไทำย์กบแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตกม�ผ่สืมผ่สื�นำกนำ เพั�#อให+สือดคำล+องกบสืภ�พัขุองสืงคำมไทำย์ ตวอย์ �งเช นำ ทำรงคำ�ดคำ+นำทำดลองสืรรพัคำ�ณย์�คำว�นำ�นำ ซึ่"#งเป็%นำย์�ขุองตะวนำตกและเขุ+�ม�ในำป็ระเทำศิไทำย์พัร+อมกบม�ชชนำนำ�ร)ทำ)#เด�นำทำ�งเขุ+�ม�ในำสืมย์รชก�ลทำ)# ๓ ย์�คำว�นำ�นำม)สืรรพัคำ�ณแก+โรคำไขุ+จับสื#นำแต ม)รสืขุมจัด พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงนำ��ม�ป็ระย์�กต�ใช+ทำดลองเป็%นำต��ร�ย์�แก+โรคำไขุ+จับสื#นำสื��หรบคำนำไทำย์ เพัร�ะคำนำไทำย์เวล�นำ5นำไม นำ�ย์มก�นำย์�ฝัร#งแม+ว �สืรรพัคำ�ณจัะเร�วกว �ในำก�รรกษ์�ก�ต�ม ต��รบย์�รกษ์�โรคำไขุ+จับสื#นำขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำ ระบ�ว �

         "ผ่*+ใดเป็%นำโรคำไขุ+จับสื#นำก�ให+ถุ �ย์ด+วย์ด)เกล�อไทำย์ก�ได+ ด)เกล�อเทำศิก�ได+ เอ�ย์�ทำ)#ให+อ�เจั)ย์นำต�มทำ)#ชอบใจั ก�นำใสื ป็นำด)เกล�อสืกหนำ อย์หนำ"#ง ก�ให+อ�เจั)ย์นำออกสื�มหนำสื)#หนำ ถุ �ย์ให+ลงห+�หกหนำ ให+อดขุองแสืลง ม)เนำ�5อสืตว� นำ�5�มนำ ขุ+�วเหนำ)ย์ว กะป็B สื�ร� เป็%นำต+นำ ให+รกษ์�ดงนำ)5สืกสืองสื�มวนำก อนำ ภ�ย์หลงให+ก�นำย์�เทำศิช�#อ คำว�นำ�นำ เอ�คำว�นำ�นำหนำกห�นำหนำ"#ง แบ งเป็%นำหกสื วนำ เม�#อไขุ+สื �งออกแล+วให+ก�นำสื วนำหนำ"#ง และในำสืองช#วโมงก�นำทำ)หนำ"#งจันำถุ"งเวล�กล�งคำ�นำ เม�#อต�#นำขุ"5นำแต เช+�ก�นำเหม�อนำเก �อ)ก..."

         ด+วย์คำว�มทำ)#คำนำไทำย์ไม นำ�ย์มก�นำย์�ฝัร#ง พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำ จั"งคำ�ดทำ��ย์�ล*กกลอนำอ�บนำ�5�ผ่"5ง ภ�ย์ในำใสื ย์�คำว�นำ�นำไว+ นำบว �เป็%นำอ�บ�ย์ทำ)#ช วย์รกษ์�โรคำได+อย์ �งด)

         จั�กก�รทำ)#พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงรบว�ทำย์�ก�รแพัทำย์�ตะวนำตกเขุ+�ม�ป็รบใช+กบว�ทำย์�ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ทำ��ให+คำนำไทำย์ในำเวล�นำ5นำคำ อย์ๆ รบร* +และย์อมรบว�ธ)ก�รรกษ์�แบบตะวนำตก โดย์เร�#มจั�กในำพัระร�ชวงก อนำ เห�นำได+จั�กก�รทำดลองนำ��ย์�คำว�นำใสื ในำย์�ล*กกลอนำ ซึ่"#งสืมเด�จัพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมพัระย์�ด��รงร�ช�นำ�ภ�พัทำรงเล �ไว+ว � กรมสืมเด�จัพัระป็วเรศิว�ร�ย์�ลงกรณ�ตรสืว � ย์�เม�ดแก+ไขุ+ขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำนำ5นำผ่ �ออกด*ม)ย์�คำว�นำ�นำอย์* ขุ+�งในำทำ�กเม�ด นำอกจั�กนำ)5ย์งม)เร�#องก�รป็ล*กฝัHให+บรรด�พัระร�ชโอรสืและพัระร�ชธ�ด�ในำพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว ซึ่"#งก อนำหนำ+�นำ)5คำ�อ ในำสืมย์รชก�ลทำ)# ๓ พัระองคำ�ทำรงม)รบสื#งให+หมอหลวงไป็หดป็ล*กฝัHกบหมอ บรดเลย์� (Dan Beach Bradley) เพั�#อจัะนำ��คำว�มร* +และว�ธ)ก�รไป็ใช+กบป็ระช�ชนำโดย์ทำ#วไป็ เขุ+�ใจัว �พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำคำงเป็%นำผ่*+ทำ)#ได+ทำรงศิ"กษ์�ว�ช�คำว�มร* +ด+�นำก�รแพัทำย์�ตะวนำตกจั�กหมอบรดเลย์� และหมอเฮู�สื� หร�อซึ่�ม*เอล เรโนำลด� เฮู�สื� (Samuel Renold House) พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงย์อมรบในำคำว�ม

Page 53: ตำราแพทย์แผนโบราณ

เจัร�ญก+�วหนำ+�เร�#องก�รรกษ์�และด*แลคำนำไขุ+ขุองม�ชชนำนำ�ร)เหล �นำ)5 ทำรงสืนำบสืนำ�นำให+หมอบรดเลย์�และหมอเฮู�สื�ได+ถุว�ย์ก�รรกษ์�พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระเจั+�อย์* หวและพัระบรมวงศิ�นำ�วงศิ�คำวบคำ* กบหมอหลวงด+วย์

         โดย์เหต�ทำ)#พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงสืนำพัระทำย์และศิ"กษ์�เร�#องก�รแพัทำย์�อย์ �งจัร�งจังทำ5งแพัทำย์�แผ่นำไทำย์และแพัทำย์�แผ่นำตะวนำตก จันำเป็%นำทำ)#ย์อมรบในำหม* ช�วไทำย์และช�วต �งป็ระเทำศิ จั"งทำรงได+รบป็ระก�ศินำ)ย์บตรและรบเช�ญเป็%นำสืม�ช�กขุองสืถุ�บนำก�รแพัทำย์�แห งนำ�วย์อร�ก (New York Academy of Medicine) ในำป็ระเทำศิสืหรฐอเมร�ก�

         พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงเป็%นำทำ5งแพัทำย์�และเภสืชกร อ)กทำ5งย์งม)ต��ร�ว �ด+วย์ก�รแพัทำย์�และย์�สืม�นำไพัรทำ)#ทำรงสืะสืมไว+จั��นำวนำม�ก ทำรงม)ล*กศิ�ษ์ย์�อย์* หล�ย์คำนำทำ5งทำ)#เป็%นำพัระภ�กษ์�และฆร�ว�สื อ�จักล �วได+ว �พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงม)พัระเก)ย์รต�คำ�ณและทำรงเป็%นำทำ)#ย์กย์ องในำฐ�นำะแพัทำย์�จั�รย์�ผ่*+ทำรงคำ�ณว�ฒ�และเช)#ย์วช�ญในำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ซึ่"#งในำวงก�รศิ"กษ์�แพัทำย์�แผ่นำป็<จัจั�บนำย์งย์อมรบในำต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�ไทำย์เหล �นำ)5และนำ��ม�ป็ระย์�กต�ใช+บ��บดโรคำ� พัย์�ธ�ต �งๆ จันำได+ผ่ลด)

         พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงได+รบพัระมห�กร�ณ�ธ�คำ�ณจั�กพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว ให+ทำรงก��กบกรมหมอสื�บต อม�ในำรชก�ลขุองพัระองคำ� และทำรงด��รงในำต��แหนำ งนำ)5จันำกระทำ#งถุ"ง พั.ศิ. ๒๔๐๔ ทำรงป็ระชวร พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว จั"งทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ให+กรมขุ�นำวรจักรธร�นำ�ภ�พั ทำรงรบหนำ+�ทำ)#ก��กบร�ชก�รกรมหมอสื�บต อม�

ด�านการส1งเสร�มัการศ์7กษา

         ดงได+กล �วม�แล+วว � พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงสืนำพัระทำย์ด+�นำก�รแพัทำย์�ทำรงสืะสืมต��ร�ย์�สืม�นำไพัรแล+วทำรงนำ��ม�เร)ย์บเร)ย์งเป็%นำหลกฐ�นำให+ผ่*+สืนำใจัได+ศิ"กษ์�กนำต อม� ซึ่"#งในำเวล�นำ5นำคำนำไทำย์สื วนำใหญ ย์งไม นำ�ย์มบนำทำ"กเป็%นำล�ย์ลกษ์ณ�อกษ์รย์งคำงให+คำว�มสื��คำญกบก�รถุ �ย์ทำอดว�ช�คำว�มร* +ทำ�งว�จั�หร�อป็�กต อป็�ก เฉพั�ะแก คำนำในำแวดวงหร�อคำนำในำคำรอบคำรวเทำ �นำ5นำ ก�รศิ"กษ์�ห�คำว�มร* +จั"งเป็%นำไป็ในำร*ป็ขุองก�รจัดจั�� และก�รสืงเกตเป็%นำสื��คำญ ย์�#งกว �นำ5นำก�รทำ)#ศิ�ษ์ย์�จัะได+รบคำว�มร* +ม�กนำ+อย์ก�ขุ"5นำอย์* กบคำร*ผ่*+ถุ �ย์ทำอด เช นำ คำว�มต5งใจัขุองคำร* ระย์ะเวล�ในำก�รเร)ย์นำ คำว�มต5งใจัและคำว�มอดทำนำขุองล*กศิ�ษ์ย์� เป็%นำต+นำ

         เม�#อพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หว ทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ให+บ*รณป็ฏ�สืงขุรณ�วดพัระเชต�พันำว�มลมงคำล�ร�ม และทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ให+ม)ก�รจั�ร"กคำว�มร* +ในำหมวดต �งๆ ได+แก วรรณคำด) สื�ภ�ษ์�ต อนำ�มย์ ทำ��เนำ)ย์บต �งๆ และโคำลงภ�พัคำนำต �งภ�ษ์� ในำหมวดทำ)#ว �ด+วย์วรรณคำด)และอนำ�มย์ พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงเป็%นำหนำ"#งในำผ่*+แต งจั�ร"กไว+ในำโคำลงภ�พัฤๅษ์)ดดตนำบทำทำ)#ว �ด+วย์ แก+ไหล แก+ขุ�และแก+ลมในำอก ซึ่"#งม)คำว�มดงนำ)5

         แก�ไหล1 แก�ขา

Page 54: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         สื�กทำนำต�นำกสื�ทำธ�:เถุ+� เทำ)#ย์วเก�บ ย์�นำ�ทำ�ไหล ขุ�ช�เหนำ�บ บ อเป็ล�5องล�กนำ#งย์�งย์อกเจั�บ จั"งดด ตนำแฮูย์�นำย์"ดเอวองคำ�เย์�5อง ย์ �งเทำ+�ทำ �หนำงฯ

         แก�ลมัในอิก

         พัระโสืมะย์�คำะโอ+ อกดกอ�พั�ธแนำ นำในำอก อดอ5นำเหย์)ย์ดแขุนำย์�ดเขุ �ผ่งก แหวนำพักตร� อย์* พั อเอวแอ นำอ"ดใจักล5นำ ดดแล+วลมถุอย์ฯ

         สื วนำเนำ�5อห�ในำกลบทำสื�งโตเล นำห�ง ม)ดงนำ)5

แสืนำรกษ์หนำกฤๅไทำย์ใคำรจัะเสืมอนำอนำกล�งวนำฝั<นำถุ"งเจั+�เฝัN�ละเมอ ล�มเผ่ย์อเนำตร�เขุม+นำเหนำแต เง�สื��คำญจั�ตร�คำ�ดว �นำ+องย์ องม�แอบ เหนำวบแวบเด�รด*ร* +ว �เสื�นำ"กสืะเทำ�นำเขุ�นำคำ�ดผ่�ดแล+วเร� สืลดทำรวงง วงเหง�เศิร+�โศิกโซึ่รมคำ�ดถุ"งนำ�ชสื�ดจัะห+�มคำว�มว�ตก ให+ร+อนำอกดงเอ�ไฟใสื ฮู�อโหมถุ+�เสืร�จัสืมอ�รมหม�ย์ว�ย์ทำ�กขุ�โทำม ได+เชย์โฉมชอบช�#นำร�#นำระรวย์จัะเก�5อภกตร�เป็นำศิกด�:ศิร)ด)ขุ"5นำม�ก ป็ระสื�ย์�กย์งอ�ดสื �ห�ห�ได+สืวย์เขุ�ก�ย์งไม ย์�นำเย์�5อนำเอ�5อนำโอษ์ฐ�อวย์ เอ�ใจัช วย์คำ�ดขุ+�งได+ไป็เป็ล �เป็ล�อย์คำนำก�ใช+ไป็หล�ย์เทำ)#ย์วเทำ)#ย์วสื�นำสื�#อ ทำ��นำ+อย์หฤๅให+ล��บ�กย์�กใจัเห�อย์ร+อนำแต เร�ขุ+�งเขุ�เย์�นำเหนำนำ�#งเนำ�อย์ ฉะช �งเฉ�#อย์เฉย์รกษ์�ชกย์�ดย์�วแต พัล�กแพัลงแกล+งเช�อนำเล�#อนำหล�ย์นำด เฝัN�พั*ดผ่ดภอให+เนำ�#นำเก�นำนำ �หนำ�วแม+นำม�ใช+ใคำรไป็ม#งฟ<งขุ �วคำร�ว จัะแกล+งกล �วกลบคำ��ร�#�พั�โลบ*ร�ณว �ดกลอบชอบหม#นำก*+ เป็นำเจั+�ช*+ แม+นำขุ)5เก)ย์จัเฉ)ย์ดจัะโอZกลอนำเพัลงนำ)5ไม บงคำบรบเอกโทำ ช�#อว �โตเหล+นำห�งหย์ �งนำ)5เอย์ฯ

ฯ ๑๔ คำ��

         พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำทำรงม)พัระอ�ป็นำ�สืย์ทำ)#โป็รดก�รศิ"กษ์�คำ+นำคำว+� แสืวงห�คำว�มร* +ด+วย์พัระองคำ�เอง ทำรงคำ+นำคำว+� สืะสืมต��ร�แพัทำย์� ต��ร�ย์�ต �งๆ โดย์ทำรงนำ��ม�เร)ย์บเร)ย์งเป็%นำคำ��ป็ระพันำธ�ร+อย์แก+วเพั�#อให+ผ่*+สืนำใจันำ��ไป็ใช+อ �นำง �ย์และถุ �ย์ทำอดได+อย์ �งเป็%นำระบบ

         ต��ร�ต �งๆ เหล �นำ)5กล �วได+ว �เป็%นำต��ร�เร)ย์นำทำ�งก�รแพัทำย์�และเภสืชทำ)#สื��คำญ ต��ร�ย์�บ�งสื วนำได+ตกทำอดม�ในำร�ชสืก�ลและคำงจัะสื�บทำอดม�ย์งพัระโอรสืคำ�อ พัระวรวงศิ�เธอพัระองคำ�เจั+�สื�ย์

Page 55: ตำราแพทย์แผนโบราณ

สืนำ�ทำวงศิ�ซึ่"#งทำรงก��กบกรมหมอในำรชสืมย์พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจั�ลจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว เขุ+�ใจัว �พัระบ�ด�ได+ทำรงฝัGกสือนำสืรรพัว�ทำย์�ป็ระทำ�นำและรชก�ลทำ)# ๕ ตรสืเร)ย์กว � "หมอสื�ย์" จันำตลอดพัระชนำม�ย์�

         ต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�ทำ)#ทำรงนำ�พันำธ�เร)ย์กกนำว � ต�าราสรรพคุ!ณย์า กรมัหลวังวังษาธิ�ราชสน�ท ถุ�อเป็%นำต��ร�ย์�และสืม�นำไพัรสื��คำญทำ)#วงก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์สื�ม�รถุนำ��ม�เป็%นำต��ร�สื��หรบศิ"กษ์�คำ+นำคำว+� ในำด+�นำสืรรพัคำ�ณและก�รนำ��สื วนำต �งๆ ขุองสืม�นำไพัรม�ใช+ในำก�รรกษ์�โรคำ นำอกจั�กนำ)5ต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�เล มนำ)5ถุ�อเป็%นำต��ร�ย์�ไทำย์ทำ)#ทำรงคำ�ณคำ � ทำ��ให+ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์และก�รใช+สืม�นำไพัรในำก�รรกษ์�โรคำไม สื*ญห�ย์ เป็%นำก�รสื�บทำอดภ*ม�ป็<ญญ�ไทำย์ทำ)#ม)ม�ช+�นำ�นำให+ด��รงสื�บต อม�จันำถุ"งป็<จัจั�บนำ และถุ�อเป็%นำก�รแพัทำย์�ทำ�งเล�อกอ)กแขุนำงหนำ"#งคำวบคำ* กบก�รรกษ์�ด+วย์ว�ทำย์�ก�รแบบตะวนำตก

พระเจ้�าบรมัวังศ์�เธิอิ กรมัหลวังช!มัพร เขตอิ!ดมัศ์�กด�L

         พัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงช�มพัร เขุตอ�ดมศิกด�: (ต+นำร�ชสืก�ล อ�ภ�กร) ทำรงเป็%นำ พัระเจั+�ล*กย์�เธอ ในำพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจั�ลจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว รชก�ลทำ)# ๕ นำบล��ดบร�ชสืก�ลวงศิ�เป็%นำพัระองคำ�ทำ)# ๒๘ ม)พัระนำ�มเด�มว � "พัระองคำ�เจั+�อ�ภ�กรเก)ย์รต�วงศิ�" ป็ระสื*ต�ในำพัระบรมมห�ร�ชวง เม�#อวนำทำ)# ๑๙ ธนำว�คำม พั.ศิ. ๒๔๒๓ ตรงกบวนำอ�ทำ�ตย์� แรม ๓ คำ�#� เด�อนำอ+�ย์ ป็Hมะโรง จั�ลศิกร�ช ๑๒๔๒ ทำรงเป็%นำพัระเจั+�ล*กย์�เธอ พัระองคำ�ทำ)# ๑ ในำเจั+�จัอมม�รด�โหมด ธ�ด�เจั+�พัระย์�สื�ย์�สื�รวงศิ� ไวย์วฒนำ� (วร บ�นำนำ�คำ) พัระองคำ�ทำรงม)พัระกนำ�ษ์ฐ�และพัระอนำ�ช�ร วมพัระม�รด� ๒ พัระองคำ� คำ�อ พัระองคำ�เจั+�หญ�งอรองคำ�อรรคำย์�พั� (สื�5นำพัระชนำม�เม�#อทำรงพัระเย์�ว�) และพัระองคำ�เจั+�สื�ร�ย์งป็ระย์�รพันำธ� ทำรงได+รบก�รศิ"กษ์�ช5นำแรก ในำพัระบรมมห�ร�ชวง ม)พัระย์�อ�ศิรพันำธ�โสืภร (พั*นำ อ�ศิร�งก*ร)

เป็%นำพัระอ�จั�รย์� และทำรงศิ"กษ์�ภ�ษ์�องกฤษ์กบ Mr.Morant ซึ่"#งเป็%นำช�วองกฤษ์ และได+ทำรงเขุ+�เป็%นำนำกเร)ย์นำ ในำโรงเร)ย์นำหลวง ณ พัระต��หนำกสืวนำก�หล�บ อย์* จันำถุ"งทำรงโสืกนำต�

         ในำป็H พั.ศิ. ๒๔๓๖ เม�#อเสืด�จัในำกรมหลวงช�มพัรฯ ทำรงม)พัระชนำม�ย์�ได+ ๑๓ พัรรษ์� พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจั�ลจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว ได+ทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ให+เสืด�จัในำกรมฯ เสืด�จัไป็ทำรงศิ"กษ์�ต อ ณ ป็ระเทำศิองกฤษ์ พัร+อมกบพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระมงก�ฎเกล+�เจั+�อย์* หว รชก�ลทำ)# ๖ ซึ่"#งในำขุณะนำ5นำทำรงด��รงพัระอ�สืร�ย์ศิกด�:เป็%นำสืมเด�จัพัระเจั+�ล*กย์�เธอ เจั+�ฟN�มห�วช�ร�ว�ธ โดย์ม)เจั+�พัระย์� พัระเสืด�จัสื�เรนำทำร�ธ�บด) เม�#อคำร5งม)บรรด�ศิกด�:เป็%นำสืมเด�จัพัระมนำตร)พัจันำก�จัเป็%นำพัระอภ�บ�ล ทำรงเขุ+�ศิ"กษ์�ต อในำโรงเร)ย์นำนำ�ย์เร�อองกฤษ์ ในำป็H พั.ศิ. ๒๔๓๙ ต อจั�กนำ5นำทำรงศิ"กษ์�ต อในำมห�ว�ทำย์�ลย์ทำห�รเร�อ โรงเร)ย์นำป็Mนำใหญ และโรงเร)ย์นำตอร�ป็Bโด จันำได+เล�#อนำย์ศิเป็%นำเร�อเอก รวมเวล�ทำ)#ทำรงศิ"กษ์�อย์* ในำร�ชนำ�ว)องกฤษ์ ๖ ป็Hเศิษ์

         ทำรงเสืด�จักลบป็ระเทำศิไทำย์ ในำวนำทำ)# ๒๓ ม�ถุ�นำ�ย์นำ พั.ศิ. ๒๔๔๓ จั"งได+รบพัระร�ชทำ�นำย์ศิเป็%นำ นำ�ย์เร�อโทำ (ป็<จัจั�บนำเทำ)ย์บเทำ � นำ�ว�ตร)) ทำรงได+รบก�รเฉล�มพัระอ�สืร�ย์ย์ศิเป็%นำพัระองคำ�เจั+�ต �งกรมทำ)# "กรมหม�#นำช�มพัรเขุตร�อ�ดมศิกด�:" ด��รงต��แหนำ งรองผ่*+บญช�ก�รกรมทำห�รเร�อ และทำรงด��รงต��แหนำ ง เจั+�กรมย์�ทำธศิ"กษ์�ทำห�รเร�อ ในำ พั.ศิ. ๒๔๔๙ พัระองคำ�ได+ทำรงแก+ไขุป็รบป็ร�งระเบ)ย์บก�รในำโรงเร)ย์นำนำ�ย์เร�อ ทำรงเป็%นำคำร*สือนำนำกเร)ย์นำนำ�ย์เร�อ ทำรงจัดเพั�#มเต�มว�ช�สื��คำญสื��หรบช�วเร�อ เพั�#อให+

Page 56: ตำราแพทย์แผนโบราณ

เม�#อสื��เร�จัก�รศิ"กษ์�แล+ว สื�ม�รถุเด�นำเร�อทำ�งไกลในำทำะเลนำ�5�ล"กได+ คำ�อว�ช�ด�ร�ศิ�สืตร� ตร)โกณม�ต� พั)ชคำณ�ต อ�ทำกศิ�สืตร� ก�รเด�นำเร�อเรขุ�คำณ�ต

         ทำรงเป็%นำเร)#ย์วแรงสื��คำญทำ)#ทำ��ให+พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจั�ลจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว ทำรงเห�นำคำว�มสื��คำญและโป็รดเกล+�ฯ พัระร�ชทำ�นำพัระร�ชวงเด�มให+เป็%นำทำ)#ต 5งขุองโรงเร)ย์นำนำ�ย์เร�อ เม�#อวนำทำ)# ๒๐ พัฤศิจั�ก�ย์นำ พั.ศิ. ๒๔๔๙ ทำ��ให+ก�จัก�รทำห�รเร�อม)ร�กฐ�นำม#นำคำง และกองทำพัเร�อจั"งย์"ดถุ�อวนำดงกล �วขุองทำ�กป็Hเป็%นำ "วนำกองทำพัเร�อ"

         พั.ศิ. ๒๔๕๔ พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระมงก�ฎเกล+�เจั+�อย์* หว ได+โป็รดให+พัระองคำ�ออกจั�กร�ชก�รอย์* ช #วระย์ะหนำ"#ง ทำรงอย์* ว �งๆ ร��คำ�ญพัระทำย์ จั"งลงม�อศิ"กษ์�ว�ช�แพัทำย์�แผ่นำโบร�ณจันำช��นำ�ช��นำ�ญ และรบรกษ์�โรคำให+ป็ระช�ชนำพัลเม�องทำ#วไป็โดย์ไม คำ�ดม*ลคำ � จันำเป็%นำทำ)#เล�#องล�อว � ม)หมออภ�นำ�ห�รรกษ์�คำว�มป็?วย์ไขุ+ได+เจั�บได+อย์ �งห�ย์เป็%นำป็ล�ดทำ�5ง ทำรงเห�นำว �ก�รช วย์ช)ว�ตคำนำเป็%นำบ�ญก�ศิลแก พัระองคำ� จั"งทำรงต5งหนำ+�เล �เร)ย์นำกบพัระย์�พั�ษ์ณ�ฯ หวหนำ+�หมอหลวงแห งพัระร�ชสื��นำก ซึ่"#งหวหนำ+�ฝั?�ย์ย์�ไทำย์ ขุองป็ระเทำศิไทำย์ผ่*+นำ)5ก�ได+พัย์�ย์�มถุ �ย์เทำคำว�มร* + ให+พัระองคำ�ได+พัย์�ย์�มคำ+นำคำว+�และป็รบป็ร�งอย์* ตลอดเวล� เช นำ เอ�สืตว�ป็Hกจั��พัวก นำก เป็%ด ไก ทำ)#ต�ย์แล+วใสื ขุวดโหลดองไว+ ทำ)#เป็%นำๆ ก�จับเล)5ย์งไว+ในำกรงอ)กม�กม�ย์ไว+ทำ)#วง ทำรงหมกม� นำอย์* กบก�รแย์กธ�ต� และทำดลองทำ5งวนำ ถุ"งแม+ว �จัะทำรงช��นำ�ช��นำ�ญ ในำก�จัก�รแพัทำย์�ฝั?�ย์แผ่นำโบร�ณแล+วก�ต�ม แต จัะไม ทำรงย์�นำย์อมรกษ์�ใคำรเป็%นำอนำขุ�ด จันำกว �จัะได+รบก�รทำดลองแม นำย์��แล+วว � เป็%นำย์�ทำ)#ร กษ์�โรคำชนำ�ดพั�5นำๆ ให+ห�ย์ขุ�ดได+อย์ �งแนำ นำอนำ ให+ทำรงทำดลองให+สืตว�เล�กๆ ก�นำก อนำ เม�#อสืตว�เล�กก�นำห�ย์ ก�ทำดลองสืตว�โต เม�#อสืตว�โตห�ย์ จั"งทำดลองกบคำนำ และป็ระก�ศิอย์ �งเป็Bดเผ่ย์ว � จัะทำรงสื�ม�รถุรกษ์�โรคำนำ5นำโรคำนำ)5ให+ห�ย์ขุ�ดได+ เม�#อผ่*+คำนำพั�กนำร* +ว � เจั+�พั อรกษ์�โรคำได+ฉมงนำก จั"งทำ��ให+ร�#�ล�อและแตกต�#นำกนำทำ5งบ+�นำทำ5งเม�อง ไม ทำรงให+ใคำรเร)ย์กพัระองคำ�ว � เสืด�จัในำกรมฯ หร�อย์กย์ องเป็%นำเจั+�นำ�ย์ แต ทำรงเร)ย์กพัระองคำ�เองว � "หมอพัร" เม�#อม)ป็ระช�ชนำ ม�ห�พัระองคำ�ให+รกษ์� ก�ทำรงต+อนำรบด+วย์ไมตร)จั�ต และรกษ์�ให+เป็%นำก�รฟร) ไม คำ�ดคำ �รกษ์�แต ป็ระก�รใด นำอกจั�กจัะเช�ญไป็รกษ์�ต�มบ+�นำ ซึ่"#งเจั+�ขุองไขุ+จัะต+องห�รถุร�ให+พัระองคำ�เสืด�จัไป็และนำ��เสืด�จักลบ โดย์ม�กเป็%นำรถุม+�เทำ �นำ5นำ

         เม�#อก�ตต�ศิพัทำ�ร�#�ล�อกนำว � หมอพัรรกษ์�โรคำได+ฉมงนำก และไม คำ�ดม*ลคำ �เป็%นำเง�นำทำองด+วย์ ป็ระช�ชนำก�พั�เล�#อมใสืทำ5งกร�งเทำพัฯ และระบ�อล�อล#นำไป็ทำ5งกร�ง เป็%นำเหต�ให+คำว�มนำ�ย์มพัระองคำ�ได+กว+�งขุว�ง และก�ตต�ศิพัทำ�นำ)5ก�ไป็ถุ"งพัระกรรณในำหลวง ร.๖ ซึ่"#งทำ��ให+ทำรงพั�ศิวงไม ใช นำ+อย์เหม�อนำกบว � อนำ�ช�ขุองพัระองคำ�เป็%นำผ่*+ทำ)#แป็ลกป็ระหล�ดอย์ �งย์�#งทำ)เด)ย์ว ทำ5งๆ ทำ)#ย์งหนำ� มแนำ นำ ทำห�รก�รกใคำร และเร)ย์กเป็%นำ "เจั+�พั อ" เด)[ย์วนำ)5ป็ระช�ชนำทำ5งเม�องเล�#องล�อกนำว �เป็%นำผ่*+ว�เศิษ์กนำอ)ก ทำ)#สื��คำญคำ�อไม คำ�ดเง�นำคำ�ดทำองผ่*+ไป็รกษ์� จั"งทำ��ให+สืภ�วะขุองวงพัระองคำ�ทำ �นำกล�ย์เป็%นำโรงพัย์�บ�ลเล�ก ๆ ทำ)#ต+อนำรบผ่*+คำนำอย์ �งแนำ นำขุนำดขุ"5นำม� ทำ�กวนำจัะม)คำนำไป็ทำ)#วงแนำ นำขุนำด และทำรงต+อนำรบด+วย์ด)ทำ�กคำนำ เม�#อไป็ถุ"งก�พั�กนำกร�บกร�นำทำ)#พัระบ�ทำ ขุอให+ "หมอพัร" ช วย์ช�บช)ว�ตคำนำเจั�บคำนำป็?วย์ ก�ทำรงเต�มพัระทำย์รกษ์�ให+จันำห�ย์โดย์ทำ#วกนำ

Page 57: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         พั.ศิ. ๒๔๖๐ ป็ระเทำศิไทำย์ได+เขุ+�ร วมสืงคำร�มโลกคำร5งทำ)#หนำ"#ง และกองทำพัเร�อย์งขุ�ดผ่*+ม)คำว�มร* +คำว�มสื�ม�รถุ พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระมงก�ฎเกล+�เจั+�อย์* หว ได+ทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ ให+กรมหม�#นำช�มพัรเขุตร�อ�ดมศิกด�: เสืด�จักลบเขุ+�รบร�ชก�รในำต��แหนำ งเจั+�กรมจัเรทำห�รเร�อ และด��รงต��แหนำ ง เสืนำ�ธ�ก�รทำห�รเร�อในำป็H พั.ศิ. ๒๔๖๑

         พั.ศิ. ๒๔๖๒ ทำรงได+รบแต งต5งให+เป็%นำขุ+�หลวงพั�เศิษ์ออกไป็จัดห�ซึ่�5อเร�อในำภ�คำพั�5นำย์�โรป็ เร�อทำ)#จัะจัดซึ่�5อนำ)5ได+รบพัระร�ชทำ�นำนำ�มว � "เร�อหลวงพัระร วง" ทำรงเป็%นำผ่*+บงคำบก�รเร�อ นำ��เร�อหลวงพัระร วงเด�นำเร�อขุ+�มทำว)ป็จั�กป็ระเทำศิองกฤษ์ เขุ+�ม�ย์งกร�งเทำพัมห�นำคำร ด+วย์พัระองคำ�เอง

         พั.ศิ. ๒๔๖๓ ม)พัระบรมร�ชโองก�รให+เล�#อนำพัระเจั+�พั)#ย์�เธอ กรมหม�#นำช�มพัรเขุตร�อ�ดมศิกด�: ขุ"5นำเป็%นำกรมหลวงม)พัระนำ�มต�มจั�ร"กในำพัระสื�พัรรณบฏว � พัระเจั+�พั)#ย์�เธอ กรมหลวงช�มพัรเขุตอ�ดมศิกด�: สื�งหนำ�ม ทำรงศิกด�นำ� ๑๕๐๐๐ ฯลฯ (คำ�� "เขุตร�" ในำพัระนำ�มเป็ล)#ย์นำเป็%นำ "เขุต" ด+วย์)

         พั.ศิ. ๒๔๖๖ ได+ทำรงพัระกร�ณ�โป็รดเกล+�ฯ แต งต5งให+เสืด�จัในำกรมฯ ทำรงด��รงต��แหนำ ง เสืนำ�บด)กระทำรวงทำห�รเร�อ ต อจั�กสืมเด�จัพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ เจั+�ฟN�บร�พัตรสื�ขุ�มพันำธ�� กรมพัระนำคำรสืวรรคำ�วรพั�นำ�ต ทำรงด��รงต��แหนำ งได+ไม นำ�นำก�ได+กร�บบงคำมล�ออกจั�กร�ชก�ร เพั�#อพักผ่ อนำรกษ์�พัระองคำ�ทำ)#จังหวดช�มพัร ทำรงถุ*กฝันำป็ระชวรเป็%นำพัระโรคำหวดใหญ สื�5นำพัระชนำม�ทำ)#ต��บลทำร�ย์ร) ในำวนำทำ)# ๑๙ พัฤษ์ภ�คำม พั.ศิ. ๒๔๖๖ สื�ร�พัระชนำม�ย์�ได+ ๔๓ พัรรษ์�

Page 58: ตำราแพทย์แผนโบราณ

บทำทำ)# ๓สืม�นำไพัรไทำย์

         สมั!นไพรไทย์ท��คุวัรร0�จ้�กและสรรพคุ!ณทางย์า

         ป็<จัจั�บนำได+ม)ก�รสื งเสืร�มให+ม)ก�รใช+พั�ชสืม�นำไพัรกนำอย์ �งแพัร หล�ย์ โดย์เฉพั�ะสืม�นำไพัรซึ่"#งม)สืรรพัคำ�ณในำก�รรกษ์�อ�ก�รเจั�บป็?วย์ และโรคำสื�มญทำ)#สื�ม�รถุสืงเกตอ�ก�รได+ด+วย์ตนำเอง เช นำ ทำ+องผ่*ก ทำ+องเด�นำ ทำ+องอ�ด ไอ อ�เจั)ย์นำ โรคำผ่�วหนำง เคำล�ดขุดย์อก แมลงสืตว�กดต อย์ ฯลฯ โดย์ม)จั�ดหม�ย์อย์* ทำ)#คำว�มต+องก�รให+ป็ระช�ชนำสื�ม�รถุด*แลรกษ์�สื�ขุภ�พัตนำเองได+ในำระดบหนำ"#ง อนำเป็%นำก�รพั"#งพั�ตนำเองและจัะนำ��ไป็สื* ก�รพัฒนำ�ก�รใช+พั�ชสืม�นำไพัรอย์ �งย์#งย์�นำในำสืงคำมไทำย์

         สื��หรบพั�ชสืม�นำไพัรบ�งชนำ�ดและสืรรพัคำ�ณทำ)#คำวรร* +จัก ม)ดงนำ)5

         เปล�าน�อิย์ Croton sublyratus Kurz

         ไม+พั� ม หร�อไม+ย์�นำต+นำ สื*ง ๑-๔ เมตร ผ่ลดใบ ใบเด)#ย์ว เร)ย์งสืลบร*ป็ใบหอกกลบกว+�ง ๔-๖ ซึ่ม.

ย์�ว ๑๐-๑๕ ซึ่ม. ดอกช อ ออกดอกทำ)#ซึ่อกใบบร�เวณป็ล�ย์ก�#ง และทำ)#ป็ล�ย์ก�#ง ดอกช อย์ อย์ขุนำ�ดเล�ก แย์กเพัศิ อย์* ในำช อเด)ย์วกนำ กล)บดอกสื)นำวล ผ่ลแห+ง แตกได+ ม) ๓ พั*

         สรรพคุ!ณ : เป็ล�อก ใบ รกษ์�โรคำทำ+องเสื)ย์ บ��ร�งโลห�ตป็ระจั��เด�อนำ ใบเป็ล+�นำ+อย์ม)สื�ร plaunotol ซึ่"#งม)ฤทำธ�:สืม�นำแผ่ลในำกระเพั�ะอ�ห�รด)ม�ก แต ต+องสืกด และทำ��เป็%นำย์�เม�ด ป็<จัจั�บนำ บร�ษ์ทำย์�จั�กป็ระเทำศิญ)#ป็�?นำได+จัดสื�ทำธ�บตรก�รผ่ล�ตเป็ล+�นำ+อย์จั��หนำ �ย์ทำ#วโลก นำบม*ลคำ �หล�ย์พันำล+�นำบ�ทำต อป็H นำบเป็%นำกรณ)ตวอย์ �งก�รสื*ญเสื)ย์อนำย์�#งใหญ ขุองป็ระเทำศิไทำย์

         โด1ไมั1ร0�ล�มั Elephantopus scaber L. วังศ์� Compositae

         ไม+ล+มล�ก ล��ต+นำแขุ�งตรง ใบเด)#ย์วเร)ย์งตวโดย์รอบทำ)#โคำนำใกล+ผ่�วด�นำ ดอกเป็%นำกระจั�ก สื)ม วงแดง หร�อขุ�ว

         สรรพคุ!ณ : ทำ5งต+นำแก+ไอ วณโรคำ แก+ไขุ+ แก+เหนำ�บช� บ��ร�งหวใจั บ��ร�งก��หนำด ร�กและใบต+มเป็%นำย์�รกษ์�อ�ก�รทำ+องร วง บ�ด

Page 59: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         เสลดพ�งพอิน Clinacanthus nutans Lindau. วังศ์� Acanthaceae

         ไม+เถุ�ล+มล�กหล�ย์ฤด* ใบเด)#ย์วออกตรงกนำขุ+�ม ก+�นำใบย์�ว ๐.๕ ซึ่ม. ดอกออกเป็%นำช อทำ)#ป็ล�ย์ย์อด กล)บ ดอกสื)แดง บ�งทำ+องทำ)#เร)ย์กเสืลดพังพัอนำตวเม)ย์

         สรรพคุ!ณ : ใบสืดรกษ์�แผ่ลนำ�5�ร+อนำลวก ลดอ�ก�รอกเสืบเนำ�#องจั�กแมลงกดต อย์ รกษ์�อ�ก�รอกเสืบเนำ�#องจั�กเช�5อไวรสื เช นำ ง*สืวด และเร�ม

         ล�$นง0เห1า Clinacanthus siamensis Brem. วังศ์� Acanthaceae

         ไม+เถุ�ล+มล�กหล�ย์ฤด* ใบเด)#ย์วออกตรงกนำขุ+�ม ร*ป็หอก ก+�นำใบย์�ว ๑.๐-๑.๕ ซึ่ม. ดอกเป็%นำช อสื)แดงทำ)#ป็ล�ย์ย์อด

         สรรพคุ!ณ : ใบสืดต�� ทำ�หร�อพัอกแก+พั�ษ์ร+อนำอกเสืบ ป็วดฝัH ร�กต��พัอกแก+พั�ษ์ตะขุ�บและแมงป็?อง

         โมักมั�น Wrightia arborea (Dennst.) Mabb. วังศ์� Apocynaceae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดกล�ง เป็%นำไม+ผ่ลดใบ ใบเด)#ย์วออกตรงกนำขุ+�ม แผ่ นำใบร*ป็ร) ออกดอกเป็%นำช อทำ)#ป็ล�ย์ก�#ง สื)ขุ�วอมม วง

         สรรพคุ!ณ : เป็ล�อกเป็%นำย์�เจัร�ญอ�ห�ร แก+พั�ษ์สืตว�กดต อย์ รกษ์�โรคำไต ย์�งจั�กต+นำแก+บ�ด ดอกเป็%นำย์�ระบ�ย์

         สมัอิไทย์ Terminalia chebula Retz. วังศ์� Combretaceae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดใหญ ย์อดอ อนำและใบม)ขุนำสื)นำ�5�ต�ลว�ว ใบเด)#ย์วออกตรงกนำขุ+�ม ม)ต อมทำ)#ก+�นำใบ ดอกสื)เหล�องอมเขุ)ย์ว ออกต�มซึ่อกใบ

         สรรพคุ!ณ : ผ่ลอ อนำเป็%นำย์�ระบ�ย์ ผ่ลแก ฝั�ดสืม�นำแก+ทำ+องเด�นำ แก+ไขุ+ เสืมหะเป็%นำพั�ษ์ บ�ด และเป็%นำย์�อ�ย์�วฒนำะ

         มัะขามัปCอิมั Phyllanthus emblica Linn. วังศ์� Euphorbiaceae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดกล�ง ใบเด)#ย์ว ดอกช อสื)เขุ)ย์วอมเหล�องทำ)#ซึ่อกใบ

Page 60: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         สรรพคุ!ณ : ผ่ลสื�ก คำ5นำนำ�5�ด�#มแก+ไอ ละล�ย์เสืมหะ เป็%นำย์�บ��ร�ง แก+หวด กระต�+นำนำ�5�ล�ย์ ช วย์ระบ�ย์ แก+เล�อดออกต�มไรฟ<นำ

         กระชาย์ Boesenbergia rotunda (L.) Mansf. วังศ์� Zingiberaceae

         ไม+ล+มล�ก ล��ต+นำใต+ด�นำ ม)กล�#นำหอม ก�บใบสื)แดงเร�#อๆ ออกดอกเป็%นำช อทำ)#ย์อด สื)ขุ�ว หร�อขุ�วอมชมพั*

         สรรพคุ!ณ : เหง+� รกษ์�โรคำบ�ด ขุบลม แก+ทำ+องอ�ดทำ+องเฟNอ แก+ก�มต�ย์ด+�นำ บ��ร�งก��หนำด เป็%นำย์�อ�ย์�วฒนำะ

         ข1า Alpinia galangal (L.) Wilid วังศ์� Zingiberaceae

         ไม+ล+มล�ก เหง+�ใต+ด�นำ ใบเด)#ย์วเร)ย์งสืลบกนำ ดอกออกเป็%นำช อทำ)#ย์อด กล)บเล)5ย์งสื)ขุ�วอมเขุ)ย์ว

         สรรพคุ!ณ : เหง+� ต+มเอ�นำ�5�ด�#ม บรรเทำ�อ�ก�รทำ+องอ�ด ทำ+องเฟNอและจั�กเสื)ย์ดแนำ นำ เหง+�สืด ผ่สืมเหล+�โรงทำ�รกษ์�กล�ก เกล�5อนำ

         คุ0น Cassica fistula Linn. วังศ์� Leguminosae

         ต+นำขุนำ�ดกล�ง ใบป็ระกอบแบบขุนำนำกช5นำเด)ย์ว ดอกเป็%นำช อห+อย์ กล)บดอกสื)เหล�อง ผ่ลเป็%นำฝั<ก

         สรรพคุ!ณ : เนำ�5อในำฝั<กเป็%นำย์�ระบ�ย์ แก นำก�นำกบหม�ก

         กฤษณา Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte วังศ์� Thymelaeaceae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดใหญ ล��ต+นำเป็ล� เป็ล�อกเร)ย์บ ใบเด)#ย์วร*ป็ร)หร�อร*ป็ไขุ ช อดอกแบบซึ่)#ร ม สื)เขุ)ย์วอมเหล�อง ผ่ลร*ป็ไขุ ป็ล�ย์มนำ

         สรรพคุ!ณ : เนำ�5อไม+เป็%นำย์�บ��ร�งและกระต�+นำหวใจั ขุบลม นำ�5�มนำจั�กเมล�ดรกษ์�โรคำเร�5อนำ และโรคำผ่�วหนำง

Page 61: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         กระวัาน Amomun testaceum Ridl. วังศ์� Zingiberaceae

         ไม+ล+มล�ก ล��ต+นำเป็%นำเหง+� ใบเด)#ย์วเร)ย์งสืลบ ดอกเป็%นำช อแทำงจั�กเหง+� กล)บดอกสื)ขุ�ว กล)บเล)5ย์งสื)นำ�5�ต�ลขุ�ว

         สรรพคุ!ณ : เมล�ดแห+ง รสืเผ่�ดร+อนำ กล�#นำหอม เป็%นำย์�ขุบลม ขุบเสืมหะ ใช+เป็%นำเคำร�#องเทำศิแต งกล�#นำอ�ห�รและเหล+� หนำ ออ อนำใช+เป็%นำอ�ห�ร

         เร1วัหอิมั Etlingera sp. วังศ์� Zingiberaceae

         ไม+ล+มล�ก ล��ต+นำใต+ด�นำเป็%นำเหง+� ใบเด)#ย์ว เร)ย์งสืลบ ดอกเป็%นำช อแทำงตรงจั�กเหง+� กล)บดอกสื)แดง ทำ�กสื วนำม)กล�#นำหอมแรง

         สรรพคุ!ณ : ใบขุบป็<สืสื�วะ ผ่ลแก+ไขุ+ แก+ร�ดสื)ดวง แก+ไอห�ด ไอเสืมหะ และใช+เป็%นำเคำร�#องเทำศิ หนำ ออ อนำใช+เป็%นำอ�ห�ร

         เร1วั Amomum uliginosum Koenig วังศ์� Zingiberaceae

         ไม+ล+มล�ก ล��ต+นำเป็%นำเหง+�ใต+ด�นำ ใบเด)#ย์วเร)ย์งสืลบ ดอกช อแทำงตรงจั�กเหง+� ดอกย์ อย์สื)ขุ�ว ผ่ลกลมสื)แดงคำล�5�ม)ขุนำคำล+�ย์เง�ะ

         สรรพคุ!ณ : เมล�ดแห+ง รสืเผ่�ด แก+คำล�#นำเห)ย์นำอ�เจั)ย์นำ ขุบผ่�ย์ลมและใช+เป็%นำเคำร�#องเทำศิ

         ประคุ�าไก1 Drypetes roxburghii Wall. วังศ์� Euphorbiaceae

         ไม+ต+นำ ใบเด)#ย์ว เร)ย์งสืลบ ร*ป็ร) โคำนำใบเบ)5ย์ว ดอกเพัศิผ่*+และดอกเพัศิเม)ย์อย์* ต �งต+นำกนำ ผ่ลกลมสื�กสื)ด��

         สรรพคุ!ณ : ต+นำเป็%นำย์�เย์�นำ ขุบป็<สืสื�วะ ระบ�ย์ และกระต�+นำคำว�มร* +สื"กทำ�งเพัศิ ใบ ผ่ล เมล�ด ก�นำเป็%นำย์�ลดไขุ+ และย์�แก+หวด

         ไฟเด6อินห�า Asclepias curassavica L. วังศ์� Asclepiadacae

         ไม+ล+มล�กอ�ย์�หล�ย์ป็H ม)นำ�5�ย์�งขุ�ว ก�#งอ อนำและช อดอกม)ขุนำ ใบเด)#ย์วเร)ย์งตรงขุ+�ม ดอกช อออกทำ)#ป็ล�ย์ก�#งสื)แดงเพัล�ง

Page 62: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         สรรพคุ!ณ : ต+นำแก+โรคำหวใจัอ อนำ บ��ร�งธ�ต� ใบฆ �เช�5อโรคำเร�5อนำ แก+พั�ษ์ฝัH ขุบพัย์�ธ�ไสื+เด�อนำ ร�กรกษ์�อ�ก�รฟกช�5�

         กานพล0 Syzygium aromaticum (L.) Merr. & L.M.Perry วังศ์� Myrtaceae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดกล�ง ใบเด)#ย์วออกตรงกนำขุ+�ม ดอกออกเป็%นำช อ มกออกทำ)#ป็ล�ย์ย์อดหร�อต�มง �มใบใกล+ป็ล�ย์ย์อด กล)บดอกสื)ขุ�วเช�#อมต�ดกนำคำล+�ย์หมวก

         สรรพคุ!ณ : ดอกแก+ทำ+องเฟNอ ระงบกล�#นำป็�ก ขุบลม เป็%นำย์�ช วย์ย์ อย์

         เขย์ตาย์ Glycosmis pentaphylla (Retz.) DC. วังศ์� Rutaceae

         ไม+พั� ม ใบเด)#ย์วและใบป็ระกอบแบบขุนำนำกป็ะป็นำกนำ เร)ย์งสืลบ ดอกสื)ขุ�ว ม)กล�#นำหอม ออกเป็%นำช อต�มซึ่อกใบ

         สรรพคุ!ณ : ร�กนำ�5�นำม แก+พั�ษ์ฝัHภ�ย์ในำและภ�ย์นำอก ย์บย์5งเช�5อไวรสืบ�งชนำ�ด และแก+แมลงกดต อย์

         ย์างน1อิงเถา Strophanthus caudatus (L.) Kurz วังศ์� Apocynaceae

         ไม+เถุ� ม)นำ�5�ย์�งขุ�ว ใบเด)#ย์วเร)ย์งตรงกนำขุ+�ม ดอกออกช อทำ)#ป็ล�ย์ก�#ง กล)บดอกสื)ขุ�ว ป็ล�ย์กล)บสื)แดง ผ่ลเป็%นำฝั<กคำ* ขุนำ�ดใหญ

         สรรพคุ!ณ : ย์�งใช+ผ่สืมกบย์�พั�ษ์ชนำ�ดอ�#นำทำ�ล*กหนำ+�ไม+ย์�งสืตว� เมล�ดม)สื�รออกฤทำธ�:เร�ว ใช+ป็ร�ม�ณนำ+อย์เป็%นำย์�กระต�+นำหวใจั

         อิ�นทน�ลน�$า Legerstroemia speciosa (L.) Pers. วังศ์� Lythraceae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดกล�ง ก�#งผ่ลดใบ ใบเด)#ย์วออกตรงขุ+�มถุ"งสืลบ ดอกเป็%นำช อสื)ม วงสืด

         สรรพคุ!ณ : ใบต�กแห+งต+มนำ�5�ด�#ม ลดนำ�5�ต�ลในำเล�อด รกษ์�โรคำเบ�หว�นำ

         ปBบ Millingtonia hortensis Linn. วังศ์� Bignoniaceae

Page 63: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ไม+ต+นำขุนำ�ดกล�ง ใบป็ระกอบแบบขุนำนำกสื�มช5นำ ดอกออกเป็%นำช อ กล)บดอกสื)ขุ�วเช�#อมต�ดกนำเป็%นำหลอด ผ่ลเป็%นำฝั<ก

         สรรพคุ!ณ : ดอกขุย์�ย์หลอดลม รกษ์�ห�ด

         หางไหลแดง Derris elliptica (Roxb.) Benth. วังศ์� Leguminosae

         ไม+เถุ� ใบป็ระกอบแบบขุนำนำก เร)ย์งสืลบ ดอกเป็%นำช อลกษ์ณะคำล+�ย์ดอกถุ#ว

         สรรพคุ!ณ : เถุ�เป็%นำย์�ถุ �ย์เสื+นำเอ�นำ ถุ �ย์ลม ถุ �ย์เสืมหะและโลห�ต ผ่สืมกบย์�อ�#นำเป็%นำย์�ขุบระด*สืตร) ร�กใช+เบ�#อป็ล� และเป็%นำย์�ฆ �แมลง

         พ�ล�งกาสา Ardisia elliptica Thunb วังศ์� Myrsinaceae

         ไม+พั� ม ใบเด)#ย์ว ร*ป็ร)เร)ย์งสืลบ ดอกช อสื)ชมพั*

         สรรพคุ!ณ : ใบรกษ์�โรคำตบพั�ก�ร ดอกฆ �เช�5อโรคำ ผ่ลแก+ไขุ+ ทำ+องเสื)ย์ ต+นำรกษ์�โรคำเร�5อนำ ร�กรกษ์�ก�มโรคำและหนำองในำ

         หนามัแดง Carissa carandas L. วังศ์� Apocynaceae

         ไม+พั� มม)นำ�5�ย์�งสื)ขุ�ว ก�#งก+�นำม)หนำ�ม ใบเด)#ย์วเร)ย์งตรงขุ+�ม ดอกช อออกทำ)#ซึ่อกใบ กล)บดอกสื)ขุ�ว ผ่ลสื�กสื)ม วงด��

         สรรพคุ!ณ : แก นำบ��ร�งธ�ต� ใบสืดต+มนำ�5�ด�#มแก+ทำ+องร วง แก+เจั�บป็�กและคำอ ผ่ลสื�กรกษ์�เล�อดออกต�มไรฟ<นำ ร�กสืดต+มนำ�5�ด�#มขุบพัย์�ธ�

         ก�าจ้�ดต�น Zanthoxylum limonella Alston วังศ์� Rutaceae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดกล�ง ใบป็ระกอบแบบขุนำนำก เร)ย์งสืลบ ต�มล��ต+นำม)หนำ�มแหลม ดอกเป็%นำช อ

         สรรพคุ!ณ : ร�กแก+พั�ษ์สืตว� ถุอนำพั�ษ์ง* ร�กและเนำ�5อไม+เป็%นำย์�ขุบลมในำล��ไสื+ ขุบโลห�ตระด*ขุองสืตร) ผ่ลและเป็ล�อกเป็%นำเคำร�#องเทำศิ

Page 64: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ส�มัปFอิย์ Acacia concinna (Willd.) DC. วังศ์� Leguminosae

         ไม+เล�5อย์ ล��ต+นำม)หนำ�ม ใบป็ระกอบแบบขุนำนำกสืองช5นำ ย์อดอ อนำสื)นำ�5�ต�ลแดง รสืเป็ร)5ย์ว ดอกเป็%นำช อเป็%นำกระจั�ก

         สรรพคุ!ณ : ใบใช+ขุบเสืมหะแก+นำ�5�ล�ย์เหนำ)ย์ว ใบและฝั<กต+มอ�บ ทำ��คำว�มสืะอ�ดและบ��ร�งผ่�ว ฝั<กแก เป็%นำย์�สืระผ่ม

         กระท�ง Calophyllum inophyllum วังศ์� Guttiferae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดกล�ง ใบเด)#ย์วเร)ย์งตรงขุ+�ม ดอกช อออกทำ)#ซึ่อกใบบร�เวณป็ล�ย์ก�#ง กล)บดอกสื)ขุ�ว ผ่ลร*ป็ทำรงกลม

         สรรพคุ!ณ : ดอกป็ร�งเป็%นำย์�หอม บ��ร�งหวใจั ย์�งเป็%นำย์�ถุ �ย์อย์ �งแรง เมล�ดให+นำ�5�มนำใช+ทำ�ถุ*นำวดแก+ป็วดขุ+อ เคำล�ดบวม รกษ์�ห�ดและกล�ก

         รางจ้6ด Thunbergia laurifolia Linn. วังศ์� Acanthaceae

         ไม+เถุ� ใบเด)#ย์วออกตรงขุ+�ม ร*ป็ขุอบขุนำ�นำ ดอกสื)ม วงอมฟN�หร�อขุ�ว ออกเป็%นำช อต�มซึ่อกใบ

         สรรพคุ!ณ : ร�กและเถุ�แก+ร+อนำในำกระห�ย์นำ�5� ใบคำ5นำนำ�5�นำ��ม�เขุ+�ย์�เขุ)ย์ว แก+ไขุ+ ถุอนำพั�ษ์ ใบต�กแห+งชงด�#มแทำนำนำ�5�ช�ถุอนำพั�ษ์เบ�#อเม�

         ช�ามัะเล�ย์ง Lepisanthes fruticosa (Roxb.) Leenh. วังศ์� Sapindaceae

         ไม+พั� มใบป็ระกอบขุนำนำก เร)ย์งสืลบ ใบย์ อย์ร*ป็หอกแคำบ ขุอบขุนำ�นำ โคำนำก+�นำแผ่ เป็%นำแผ่ นำคำล+�ย์ใบห* ดอกช อออกต�มล��ต+นำสื)นำ�5�ต�ล

         สรรพคุ!ณ : ผ่ลสื�กสื)ด��แก+ทำ+องเสื)ย์ ร�กแก+ไขุ+

         มัะหาด Artocarpus lakoocha Roxb. วังศ์� Moraceae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดใหญ ใบเด)#ย์วร*ป็ร)ขุอบขุนำ�นำเร)ย์งสืลบ ดอกเล�กสื)ขุ�วอมเหล�อง ออกรวมเป็%นำแทำ งกลม ผ่ลกลมสื วนำขุองล��ต+นำม)ย์�งสื)ขุ�ว

Page 65: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         สรรพคุ!ณ : แก นำต+มเคำ)#ย์วได+ป็วกห�ด เป็%นำย์�ขุบพัย์�ธ�ตวต�ด พัย์�ธ�เสื+นำด+�ย์ และพัย์�ธ�ไสื+เด�อนำ และทำ�แก+ผ่�#นำคำนำ

         ตะไคุร�หอิมั Cymbopogon nardus (L.) Rendle วังศ์� Gramineae

         ไม+ล+มล�กขุ"5นำเป็%นำกอ ล��ต+นำและใบใหญ กว �ตะไคำร+แกง ดอกเป็%นำช อใหญ ย์�วโนำ+มอ อนำลง

         สรรพคุ!ณ : ต+นำ เหง+� ใบ ม)นำ�5�มนำหอมระเหย์ ใช+แต งกล�#นำนำ�5�หอม สืบ* ใช+เป็%นำย์�กนำย์�ง และก��จัดแมลงศิตร*พั�ช

         สมัอิพ�เภีก Terminalia bellirica Roxb. วังศ์� Combretaceae

         ไม+ต+นำขุนำ�ดใหญ ใบเด)#ย์วเร)ย์งสืลบ ผ่�วใบด+�นำบนำม)ขุนำสื)นำ�5�ต�ลอ อนำ ดอกช อสื)ขุ�วแกมเหล�องอ อนำ

         สรรพคุ!ณ : ผ่ลอ อนำ แก+ไขุ+ แก+ลม ผ่ลแก แก+เสืมหะ บ��ร�งธ�ต�แก+ไขุ+ รกษ์�ร�ดสื)ดวง เมล�ดแก+บ�ด

         ส�งกรณ� Barieria strigosa Willd. วังศ์� Acanthaceae

         ไม+พั� มขุนำ�ดเล�ก ใบเด)#ย์วเร)ย์งตรงขุ+�ม ดอกช อ ออกทำ)#ซึ่อกใบ กล)บดอกสื)ม วง

         สรรพคุ!ณ : ทำ5งต+นำต+มนำ�5�ด�#ม บ��ร�งก��ลง ดองเหล+�บ��ร�งก��หนำด ร�กต+มนำ�5�ด�#มแก+ร+อนำในำ กระห�ย์นำ�5� แก+โลห�ตก��เด� ถุอนำพั�ษ์ไขุ+ก�ฬ

บทำทำ)# ๔ศิ�ล�จั�ร"กต��ร�ย์�โบร�ณ

ศ์�ลาจ้าร7กต�าราย์าท��วั�ดราชโอิรสารามัราชวัรวั�หาร

         ต��ร�ย์�วดร�ชโอรสื�ร�มร�ชวรว�ห�ร เป็%นำจั�ร"กบนำแผ่ นำห�นำอ อนำสื)เทำ� ร*ป็สื)#เหล)#ย์มจัต�รสื ขุนำ�ดกว+�งย์�ว ด+�นำละ ๓๓ เซึ่นำต�เมตร เทำ �กนำ แต ละแผ่ นำม)อกษ์รจั�ร"กด+�นำเด)ย์วจัดเร)ย์งบรรทำดทำ�ง

Page 66: ตำราแพทย์แผนโบราณ

ม�มแหลม จั��นำวนำ ๑๗ บรรทำด เหม�อนำกนำทำ�กแผ่ นำ จั�ร"กเหล �นำ)5ต�ดป็ระดบอย์* ทำ)#ผ่นำงด+�นำนำอกขุองระเบ)ย์งพัระว�ห�รพัระพั�ทำธไสืย์�สืนำ� จั��นำวนำ ๔๒ แผ่ นำ และอย์* ทำ)#ผ่นำงศิ�ล�ร�ย์หนำ+�พัระอ�โบสืถุ ๒ ศิ�ล�ๆ ละ ๔ แผ่ นำ แต เด�มก อนำก�รบ*รณะพัระว�ห�รพัระพั�ทำธไสืย์�สืนำ�ในำ พั.ศิ. ๒๕๒๕ จั�ร"กต��ร�ย์�ม)จั��นำวนำ ๙๒ แผ่ นำ แต คำงจัะช��ร�ดตกแตกสื*ญห�ย์ไป็ม�ก ป็<จัจั�บนำเหล�อเพั)ย์ง ๕๐ แผ่ นำเทำ �นำ5นำ และเนำ�5อห�ไม สือดคำล+องกนำหร�อเป็%นำหมวดหม* เขุ+�ใจัว �คำงซึ่ อมขุ"5นำภ�ย์หลง และในำคำร�วบ*รณะนำ5นำก�คำงจัะพัลดหลงจั�กต��แหนำ งทำ)#เคำย์ต�ดป็ระดบอย์* เด�ม จั�ร"กบ�งแผ่ นำจั"งต�ดสืลบทำ)#ไม ได+เร)ย์งต�มล��ดบเนำ�5อห�ขุองกล� มช�#อโรคำ แต เนำ�#องจั�กจั�ร"กแต ละแผ่ นำม)เนำ�5อห�สื�ระขุองเร�#องจับคำว�มในำตวเอง ดงนำ5นำ ถุ"งแม+จัะไม เร)ย์งล��ดบก�ย์งคำงใช+ได+ใจัคำว�มทำ)#สืมบ*รณ�ทำ�กแผ่ นำ

เน6$อิหาจ้าร7กต�าราย์าวั�ดราชโอิรสารามัราชวัรวั�หาร

         แผ่ นำทำ)# ๑ โรคำลมในำล��คำอ

         แผ่ นำทำ)# ๒ โรคำบ�ร�ษ์

         แผ่ นำทำ)# ๓ ป็<สืสื�วะเป็%นำนำ�5�หนำองหร�อเป็%นำสื)เหล�อง

         แผ่ นำทำ)# ๔ โรคำกล อนำ หร�อเร)ย์กว �กระษ์ย์ สื�ขุภ�พัร �งก�ย์ทำร�ดโทำรม ก�นำอ�ห�รไม ได+ นำอนำไม –

หลบ เล�อดลมเด�นำไม ป็กต�

         แผ่ นำทำ)# ๕ โรคำหอบ

         แผ่ นำทำ)# ๖ โรคำกล อนำทำ#วๆ ไป็ ซึ่"#งทำ��ให+สื�ขุภ�พัร �งก�ย์ทำร�ดโทำรม ก�นำอ�ห�รไม ได+ นำอนำไม หลบ

         แผ่ นำทำ)# ๗ โรคำสืนำนำ�บ�ต

         แผ่ นำทำ)# ๘ โรคำลมชก

         แผ่ นำทำ)# ๙ โรคำร�ดสื)ดวงล�5นำ

         แผ่ นำทำ)# ๑๐ โรคำไขุ+จับสื#นำ

         แผ่ นำทำ)# ๑๑ โรคำลมชกทำ)#เก�ดขุ"5นำในำเด�ก ม)ก�รตวร+อนำจัด ชก ใบหนำ+�เขุ)ย์ว ม�อด�� เทำ+�ด��

         แผ่ นำทำ)# ๑๒ โรคำห�ด

         แผ่ นำทำ)# ๑๓ โรคำไอม)เสืมหะ

         แผ่ นำทำ)# ๑๔ โรคำไขุ+หวด

         แผ่ นำทำ)# ๑๕ โรคำซึ่�งในำเด�กทำ)#เก�ดในำวนำพัฤหสื ต5งแต แรกเก�ดจันำอ�ย์� ๑๒ ป็H

Page 67: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         แผ่ นำทำ)# ๑๖ ก�รใช+ป็ล�งรกษ์�โรคำ โดย์ใช+ป็ล�งด*ดเล�อดเสื)ย์ด+�นำหลงขุองร �งก�ย์

         แผ่ นำทำ)# ๑๗ เล�อดลมไม ป็กต� ทำ)#เก�ดขุ"5นำในำหญ�งทำ)#เก�ดจั�กอ�ก�รผ่�ดป็กต�ขุณะอย์* ไฟ

         แผ่ นำทำ)# ๑๘ โรคำฝัHด�ษ์

         แผ่ นำทำ)# ๑๙ ก�รใช+ป็ล�งรกษ์�โรคำ ใช+ป็ล�งด*ดเล�อดด+�นำหนำ+�ขุองร �งก�ย์

         แผ่ นำทำ)# ๒๐ โรคำด�นำเถุ� ม)อ�ก�รแนำ นำหนำ+�อก จั�กเสื)ย์ด และเจั�บป็วดไป็ทำ#วร �งก�ย์

         แผ่ นำทำ)# ๒๑ โรคำสืนำทำะคำ�ด เล�อดออกทำ�งทำว�ร

         แผ่ นำทำ)# ๒๒ โรคำซึ่�งโจัรในำเด�กทำ)#เก�ดในำวนำเสื�ร� ต 5งแต แรกเก�ดจันำอ�ย์� ๑๒ ป็H

         แผ่ นำทำ)# ๒๓ โรคำต�ต+อ

         แผ่ นำทำ)# ๒๔ ธ�ต�พั�ก�ร เล�อดลมไม ป็กต� เป็%นำตะคำร�ว นำอนำไม หลบ ก�นำอ�ห�รไม ได+

         แผ่ นำทำ)# ๒๕ โรคำทำ+องร วง

         แผ่ นำทำ)# ๒๖ โรคำลม ม)อ�ก�รตวเย์�นำ ม�อเทำ+�ต�ย์ เคำล�#อนำไหวไม ได+

         แผ่ นำทำ)# ๒๗ โรคำป็<สืสื�วะขุด

         แผ่ นำทำ)# ๒๘ โรคำบ�ร�ษ์-สืตร)ทำ)#เก�ดจั�กฝัHหล�ย์ชนำ�ด

         แผ่ นำทำ)# ๒๙ โรคำฝัHในำล��คำอ ฝัHในำร �งก�ย์ม)เล�อดไหลออก ถุ �ย์อ�จัจั�ระเป็%นำเล�อด

         แผ่ นำทำ)# ๓๐ โรคำด�นำพั�ด เสื+นำเอ�นำในำร �งก�ย์ผ่�ดป็กต� แนำ นำหนำ+�อก และเก�ดอ�ก�รเกร�ง

         แผ่ นำทำ)# ๓๑ โรคำหวใจัผ่�ดป็กต�

         แผ่ นำทำ)# ๓๒ โรคำซึ่�งในำเด�กทำ)#เก�ดในำวนำศิ�กร� ต 5งแต แรกเก�ดจันำอ�ย์� ๑๒ ป็H

         แผ่ นำทำ)# ๓๓ โรคำกล�ก

         แผ่ นำทำ)# ๓๔ เป็%นำไขุ+ตวร+อนำ

         แผ่ นำทำ)# ๓๕ โรคำทำ+องม�นำ

         แผ่ นำทำ)# ๓๖ โรคำไขุ+เจัร)ย์ง หนำ�วเย์�นำ เสื)ย์วไป็ทำ5งตว

         แผ่ นำทำ)# ๓๗ โรคำตบในำเด�ก

Page 68: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         แผ่ นำทำ)# ๓๘ โรคำไขุ+เจัร)ย์งไพัร หนำ�วสื#นำ ร+อนำกระห�ย์นำ�5�

         แผ่ นำทำ)# ๓๙ โรคำลมร �งก�ย์ไม ป็กต� ม)อ�ก�รป็วดเม�#อย์

         แผ่ นำทำ)# ๔๐ โรคำระด*ม�ไม ป็กต�

         แผ่ นำทำ)# ๔๑ รตตะป็Bตตะโรคำ เล�อดลมผ่�ดป็กต�ม)อ�ก�รช�โคำนำขุ� เอว สืะโพัก

         แผ่ นำทำ)# ๔๒ โรคำซึ่�งในำเด�กทำ)#ม)อ�ย์�ระหว �ง ๕-๖ ป็H เก)#ย์วกบพัย์�ธ�ต �งๆ ในำร �งก�ย์

         แผ่ นำทำ)# ๔๓ โรคำลมทำ)#เก�ดจั�กฝั?�เทำ+�ถุ"งกระหม อม และเจั�บทำ)#ศิ)รษ์ะม�กๆ

         แผ่ นำทำ)# ๔๔ โรคำลมบ+�หม*

         แผ่ นำทำ)# ๔๕ ก�รรกษ์�โรคำทำ)#ใช+ป็ล�งด*ดเล�อดจั�กสื วนำต �งๆ ขุองร �งก�ย์ด+�นำหลง

         แผ่ นำทำ)# ๔๖ ก�รรกษ์�สืตร)หลงคำลอด ทำ)#ม)อ�ก�รผ่�ดป็กต�

         แผ่ นำทำ)# ๔๗ ทำ+องร วงผ่�ดป็กต�

         แผ่ นำทำ)# ๔๘ จั�กเสื)ย์ดแนำ นำหนำ+�อก

         แผ่ นำทำ)# ๔๙ โลห�ตผ่�ดป็กต� ทำ)#เร)ย์กว � รตตะป็Bตตะโรคำ

         แผ่ นำทำ)# ๕๐ โรคำลมจั�กเสื)ย์ด ร �งก�ย์ม)อ�ก�รบวมทำ5งตว

ตวอย์ �งต��ร�ย์�

         ต�าราย์าร�กษาโรคุเด/ก

         จัะกล �วด+วย์ก�ม�ระก�ม�ร) อนำม)อ�ย์�ล วงพั+นำก��หนำดซึ่�งเจั+�เร�อนำ และซึ่�งช+�งนำ5นำแล+ว คำ�อ ม)อ�ย์�แล+ว ๕-๖ ขุวบขุ"5นำไป็ แล+วเป็%นำลกษ์ณะแห งต�นำโจัรนำ5นำ ด+วย์บร�โภคำอ�ห�รเป็Nนำอช�รณะ คำ�อ สื��แลงทำ)#ม�ได+บร�โภคำม�แต ก อนำ จั"งให+บงเก�ดโรคำต �งๆ โดย์จัต�ธ�ต�แลสืตร)สืม�ฏฐ�นำ ให+ว�ป็ร�ตแล+วบงเก�ดก�ม�ช�ต� ๘๐ จั��พัวก อนำจัะให+เบ)ย์ดเบ)ย์นำทำ�กตวสืตว�ม�ได+เว+นำ ซึ่"#งกล �วม�นำ)5เป็%นำแต พัอสืงเขุป็ แจั+งว�ตถุ�รอย์* ในำคำมภ)ร�ป็ฐมจั�นำด� ผ่*ก ๕ นำ5นำ เสืร�จัแล+วฯ

         ถุ+�จัะแก+เอ�ขุ � กระช�ย์ กะทำ�อ ไพัลหอม เป็ล�อกสืนำ� นำ เป็ล�อกไขุ เนำ � ล*กขุ)5ก� มะกร*ด ร�ก เล�บม�อนำ�ง ไคำร+หอม พัร�ก ๗ ขุ�ง ๗ กระเทำ)ย์ม ๗ ขุม�5นำอ+อย์ ๗ บอระเพั�ด ๗ เหล+�คำร"#ง นำ�5�คำร"#ง ต+ม ๓ เอ� ๑ ให+ก�นำแก+สืรรพัต�นำโจัรห�ย์ฯ

         ต�าราย์าร�กษาโรคุส�าหร�บสตร�

Page 69: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         แลหญ�งจั��พัวกใดย์งไม ม)ระด*ม�ก�ด) ล�งทำ)#ม)ระด*ม�แล+วกลบแห+งไป็ก�ด) ถุ+�แพัทำย์�ผ่*+ใดจัะแก+ทำ �นำให+แต งย์�บ��ร�งธ�ต�เสื)ย์ก อนำ ให+ธ�ต�ทำ5งสื)#บร�บ*รณ�จั"งแต งย์�บ��ร�งเล�อด ให+เล�อดนำ5นำช� มออกม�แล+วจั"งแต งย์�ขุบออกไป็เถุ�ด บ��ร�งธ�ต�นำ5นำทำ �นำให+เอ�เบญจัก*ล สื�#งละ ๑ บ�ทำ ล*กผ่กช) ว �นำนำ�5� หวแห+วหม* ล*กพั�ลงก�สื� บอระเพั�ด ผ่�วมะกร*ด ย์�หกสื�#งนำ)5 เอ�สื�#งละ ๑ บ�ทำ ทำ��เป็%นำผ่งละล�ย์นำ�5�สื+มซึ่ � บ��ร�งไฟธ�ต�ให+บร�บ*รณ�แล+ว จั"งแต งย์�บ��ร�งเล�อดต อไป็นำ5นำ ทำ �นำให+เอ�เบญจัก*ล หนำกสื�#งละ ๑ โกศิทำ5ง ๕ เทำ)ย์นำทำ5ง ๕ สื�#งละ ๒ สืล"ง ล*กจันำทำนำ� ๑ สืล"ง กระว�นำ ๑ สืล"ง ก�นำพัล* ๑ สืล"ง เล�อดแรด ๑ บ�ทำ ดอกคำ��ไทำย์ ๑ ต��ล"ง ฝั�งเสืนำ ๒ บ�ทำ เกสืรดอกพั�ก�ล ดอกบ�นำนำ�คำ ดอกสื�รภ) บวหลวง ดอกมะล� ดอกจั��ป็� ดอกกระดงง� กฤษ์ณ� กระล��พัก ชะล*ด ขุอนำดอก อบเชย์ ชะเอมเทำศิ จันำทำนำ�ทำ5ง ๒ ขุม�5นำ เคำร�#องย์�ทำ5งนำ)5เอ�เสืมอภ�คำ ต+มให+ก�นำ เล�อดนำ5นำสื�กง�มด) อย์ �สืนำเทำ ห�เลย์

         ต�าราย์าแก�โรคุส�าหร�บบ!ร!ษ

         ถุ+�ผ่*+ช�ย์เป็%นำโรคำสื��หรบบ�ร�ษ์ ไสื+ด+วนำ ไสื+ล�มแลให+แตกออก เป็%นำนำ�5�เหล�องไหลเซึ่�ะอย์* ทำ 5งกล�งคำ�นำกล�งวนำ ให+เจั�บป็วด ดงจัะขุ�ดใจัต�ย์ฯ ถุ+�จัะแก+เอ�หวกะทำ�สืด ใบมะระ ใบเถุ�คำนำ เป็ล�อกหว+� เป็ล�อกโพับ�ย์ เป็ล�อกพั�ก�ล ใบต อไสื+ ขุม�5นำอ+อย์ ต��เอ�นำ�5�จัอกหนำ"#ง เอ�นำ�5�มนำง�จัอก ห�งให+คำงแต นำ�5�มนำ จั"#งเอ�สื)ผ่"5งใสื ลงให+เหม�อนำสื)ผ่"5งสื)ป็�ก เอ�ฝั�?นำจั)นำใสื เคำล+�ไป็ให+สืบกนำ แล+วจั"#งป็Bดเถุ�ดห�ย์แลฯ แล+วให+ต+มย์�ชะ เป็ล�อกโพับ�ย์ เป็ล�อกหว+� เป็ล�อกจั�ก เป็ล�อกมะม วงกะล อนำ ใบขุดมอนำ ผ่กบ�+งรวม ผ่กบ�+งไทำ ผ่ลในำมะกอก สืบให+แหลก ใสื ต+มเอ�นำ�5�ไว+ให+เย์�นำ แล+วชะแผ่ลทำ�กวนำห�ย์ฯ แล+วจั"#งทำ��ย์�โรย์ป็�กแผ่ล เอ�หวกะล�มะพัร+�ว ขุ*ดเอ�ผ่งเม�ดในำมะนำ�ว เบญก�นำ) สื)เสื)ย์ดทำ5ง ๒ ร�กมะนำ�ว ด�นำแดงเทำศิ เอ�เสืมอภ�คำ ต��กรองให+ละเอ)ย์ด ให+เขุ+�รอย์ม�อโรย์เถุ�ด แล+วชะเสื)ย์ทำ�กวนำ ให+โรย์ทำ�กวนำห�ย์ สื)ผ่"5งขุนำ�นำหนำ"#ง เอ�ชดร��โรง ๑ บ�ทำ สื)ผ่"5งแขุ�ง ชนำอ+อย์เฟM5 อง ๑ ชนำตะเคำ)ย์นำ ๑ บ�ทำ สื)เสื)ย์ดทำ5งสือง ๑ เฟM5 อง เบญก�นำ) ๑ เฟM5 อง สื)ผ่"5งแดง นำ�5�มนำง� ห�งเป็%นำสื)ผ่"5ง ป็Bดโรคำ สื��หรบเป็M# อย์ล�มเป็%นำหนำอง เป็%นำนำ�5�เหล�องไหลอย์* ซึ่ร�ซึ่ก ห�ย์แลได+ทำ��แหล+วป็ระสื�ทำธ� อย์ �สืนำเทำ ห�เลย์ฯ

         ต�าราย์าแก�ห6ด

         ย์�แก+ห�ด เป็�เป็ล�อกป็ระย์งคำ�ป็?� ก� มเพัล�ง เจัตม*ล ขุ+�วย์ �บ�กรอ กลอย์กระด�ษ์ทำ5งสือง พัไทำเอ�เสืมอภ�คำ ดองด+วย์สื�ร� ฝั<งขุ+�วเป็ล�อกไว+ ๓ วนำ เง�นำผ่*กตอม อ บ�ทำ ๑ ก�นำต�มก��ลง ให+สื��รอกเสืมหะห�ด ให+ตกล�5นำ แก+หอบห�ดก�ห�ย์ด)นำกฯ

จ้าร7กต�าราย์าท��วั�ดพระเชต!พนวั�มัลมั�งคุลารามัราชวัรมัหาวั�หาร

         ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ในำสืมย์พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระนำ#งเกล+�เจั+�อย์* หว รชก�ลทำ)# ๓ ได+ฟM5 นำตวขุ"5นำอ)กคำร5งพัร+อมกบว�ทำย์�ก�รในำสื�ขุ�อ�#นำๆ เช นำ ต��ร�ย์� ต��ร�หมอนำวด ต��ร�โคำลง ฉนำทำ� ก�พัย์� กลอนำ โบร�ณคำด) ป็ระวต�ศิ�สืตร� วรรณคำด) ป็ระเพัณ) เป็%นำต+นำ เม�#อร�ชก�ลทำ)# ๓ ทำรงโป็รดฯ ให+นำ��ม�จั�ร"กลงบนำแผ่ นำศิ�ล�ป็ระดบไว+ทำ)#ศิ�ล�ร�ย์ขุองวดเชต�พันำ เม�#อ พั.ศิ. ๒๓๗๕ เพั�#อให+อ�ณ�ป็ระช�ร�ษ์ฎร�ได+ศิ"กษ์�คำ+นำคำว+� เพัร�ะสืมย์นำ5นำต��ร�ย์�ย์งห�ย์�ก โดย์เหต�นำ)5จั"งกล �วกนำว � วดพัระเชต�พันำว�มลมงคำล�ร�มร�ชวรมห�ว�ห�ร เป็%นำมห�ว�ทำย์�ลย์แห งแรกขุองเม�องไทำย์ ต��ร�ย์�และต��ร�เก)#ย์วกบก�ร

Page 70: ตำราแพทย์แผนโบราณ

นำวด หร�อทำ)#เร)ย์กว �ต��ร�ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ทำ)#จั�ร"กไว+ทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ ม)เนำ�5อห�รวมกนำคำ�ดได+ป็ระม�ณ ๓๐ เป็อร�เซึ่�นำต�ขุองเนำ�5อห�จั�ร"กทำ5งหมด

         คำว�มร* +ทำ�งก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ นำ5นำ พัระย์�บ��เรอร�ชแพัทำย์�เป็%นำหวหนำ+�ผ่*+สื�บเสื�ะห�ต��ร�ย์� และต��ร�ลกษ์ณะโรคำ จั�กหมอหลวง หมอพัระ และหมอเชลย์ศิกด�: ม)ก�รป็ระก�ศิขุอต��ร�ย์�ด)ซึ่"#งม)ผ่*+นำ��ม�ให+ม�กม�ย์ ผ่*+นำ��ต��ร�ย์�ม�ให+นำ5นำ จัะต+องสื�บ�นำตวว �ย์�ขุนำ�นำนำ5นำๆ ตนำได+ใช+ม�ก อนำและใช+ได+ผ่ลด)จัร�งๆ และพัระย์�บ��เรอร�ชแพัทำย์� นำ��ม�ตรวจัสือบอ)กคำร5งหนำ"#งก อนำทำ)#จัะนำ��ม�จั�ร"ก ซึ่"#งสื�ม�รถุแบ งเป็%นำหมวดหม* ได+ ดงนำ)5

         ก) วั�ชาบร�หารร1างกาย์ (ฤๅษ�ด�ดตน) ก�รบร�ห�รร �งก�ย์ หร�อก�รดดตนำระงบคำว�มเม�#อย์ขุบ ม)ก�รป็<5 นำฤๅษ์)ดดตนำในำทำ �ต �งๆ สืร+�งม�แต คำร5งพัระบ�ทำสืมเด�จัพัระพั�ทำธย์อดฟN�จั�ฬ�โลกมห�ร�ช แต เป็ล)#ย์นำม�เป็%นำฤๅษ์)หล อด+วย์ด)บ�ก และม)โคำลงสื)#สื�ภ�พัอธ�บ�ย์ป็ระกอบคำรบทำ�กร*ป็

         ข) วั�ชาเวัชศ์าสตร� เร)ย์กว �ต��ร�อ�จั�รย์�เอ)#ย์ม ศิ"กษ์�โรคำภย์ไขุ+เจั�บต�มทำฤษ์ฎ)ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ ม)ก�รแย์กสืม�ฏฐ�นำขุองโรคำต �งๆ ได+แก ธ�ต�ทำ5ง ๔ สืม�ฏฐ�นำขุองโรคำซึ่"#งเก)#ย์วกนำกบทำ)#อย์* อ�ศิย์ ฤด* วนำ เวล� รวมถุ"งสื�เหต�ขุองอ�ห�ร ก�รด*ลกษ์ณะอ�ก�รขุองไขุ+และก�รว�นำ�จัฉย์โรคำ ก�รใช+ย์�บ��บดรกษ์�โรคำ ซึ่"#งแต ละโรคำจัะม)ต��ร�ย์�ให+เล�อกหล�ย์ขุนำ�นำ ซึ่"#งอ�จัเล�อกใช+ให+ถุ*กกบบ�คำคำลนำ5นำๆ ต��ร�ย์�ม)จั��นำวนำ ๑,๑๒๘ ขุนำ�นำ

         คุ) วั�ชาเภีส�ช ว �ด+วย์สืรรพัคำ�ณขุองเคำร�#องสืม�นำไพัรและเคำร�#องเทำศิแต ละชนำ�ด และแต ละชนำ�ดม)สื วนำใดม)สืรรพัคำ�ณในำก�รบ��บดรกษ์�ในำแต ละโรคำ ป็ร�กฏสืรรพัคำ�ณไว+ต �งๆ จั��นำวนำ ๑๑๙ ชนำ�ด

         ง) วั�ชาแผนนวัด หร�อว�ช�หตถุศิ�สืตร� ในำจั�ร"กม)แผ่นำภ*ม�ภ�พัโคำรงสืร+�งร �งก�ย์ขุองมนำ�ษ์ย์�แสืดงทำ)#ต 5งขุองเสื+นำป็ระสื�ทำก�รนำวด ๑๔ ภ�พั และเก)#ย์วกบก�รนำวดแก+ขุดย์อก แก+เม�#อย์ และโรคำต �งๆ รวม ๖๐ ภ�พั

         ว�ช�ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์ทำ)#จั�ร"กไว+บนำศิ�ล�ทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ แสืดงให+เห�นำถุ"งก�รศิ"กษ์�คำ+นำคำว+�ขุองแพัทำย์�แผ่นำไทำย์คำร5งสื��คำญทำ)#สื�ดนำบแต ก�รสืร+�งกร�งเทำพัมห�นำคำร ม)ก�รบนำทำ"กหลกฐ�นำไว+อย์ �งเป็%นำระเบ)ย์บ แสืดงให+เห�นำถุ"งคำว�มร วมม�อกนำเป็%นำอย์ �งด)ระหว �งหมอหลวง หมอเชลย์ศิกด�: และหมอพัระในำสืมย์นำ5นำ นำบเป็%นำร�กฐ�นำขุองก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์สื�บม�

ก. ราย์ช6�อิต�าราย์า

         ต��ร�ย์�ทำ)#จั�ร"กไว+ทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ นำ5นำ เป็%นำต��ร�ทำ)#ว �ด+วย์โรคำต �งๆ ดงนำ)5

         ๑) ต��ร�ทำ)#ว �ด+วย์โรคำเก)#ย์วกบเด�ก ได+แก ก�รรกษ์�คำรรภ� รกษ์�โรคำซึ่�งต �งๆ โองก�รแม ซึ่�5อ ลกษ์ณะโรคำล��บองห* แม ซึ่�5อป็ระจั��วนำต �งๆ

Page 71: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ๒) ต��ร�ทำ)#ว �ด+วย์โรคำทำ)#เก�ดแต สืม�ฏฐ�นำต �งๆ คำ�อ เสืมหะสืม�ฏฐ�นำ ตตสืม�ฏฐ�นำ ว�ตสืม�ฏฐ�นำ สืนำนำ�บ�ตสืม�ฏฐ�นำ และลกษ์ณะว�เศิษ์สืม�ฏฐ�นำ ๔ อย์ �ง คำ�อ อ�โป็ เตโช ว�โย์ และป็ถุว)สืม�ฏฐ�นำ

         ๓) ต��ร�ทำ)#ว �ด+วย์โรคำทำ)#เก�ดจั�กสืม�ฏฐ�นำฤด*ต �งๆ คำ�อ คำ�มหนำตฤด* วสืนำตฤด* สื�รทำฤด* เหมนำตฤด*และศิ�ศิ�รฤด*

         ๔) ต��ร�ว �ด+วย์ไขุ+ต �งๆ เช นำ ไขุ+ออกด�� ไขุ+ออกแดง ไขุ+ด�วเร�อง ไขุ+มะเร�งทำ*ม ไขุ+สืงว�ลพัระอ�นำทำร� ไขุ+กระด�ษ์ห�นำ ไขุ+มห�เมฆ ไขุ+หงสื�ระทำด ไขุ+ร�กสื�ด สื�ย์ฟN�ฟ�ด ไขุ+ไฟเด�อนำห+� ไขุ+ไฟละอองไฟฟN� ไขุ+ขุ+�วไหม+นำ+อย์ ไขุ+มห�นำ�ล ไขุ+ฟองป็�นำแดง

         ๕) ต��ร�ว �ด+วย์ลกษ์ณะก�ฬโรคำ

         ๖) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำสืนำนำ�บ�ตต �งๆ และลกษ์ณะเบญจัก�ฬสืนำนำ�บ�ต สืนำนำ�บ�ตทำ�#เก�ดจั�กสืม�ฏฐ�นำ

         ๗) ต��ร�ว �ด+วย์ลกษ์ณะธ�ต�ต �งๆ ว �ด+วย์ลกษ์ณะอภ�ญญ�ธ�ต�พั�ก�ร ลกษ์ณะอสื�ร�นำทำญญ�ณธ�ต�

         ๘) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำโลห�ตต �งๆ ลกษ์ณะป็กต�โลห�ต ๕ ป็ระก�ร ลกษ์ณะโลห�ตทำ�จัร�ตโทำษ์ ๕ ป็ระก�ร ลกษ์ณะโลห�ตอนำเก�ดในำกองสืม�ฏฐ�นำ ๔ และลกษ์ณะว�เศิษ์โลห�ต

         ๙) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำทำ)#เก�ดจั�กระบบขุบถุ �ย์ กระเพั�ะอ�ห�ร อวย์วะสื�บพันำธ�� คำ�อ

                   ลกษ์ณะทำ�ล�วะสื� ๑๒ (ลกษ์ณะนำ�5�ป็<สืสื�วะ ๔ ม�ตก�ด ๔ ม�ตฆ�ต ๔)

                   ลกษ์ณะป็ระเมหะ ๒๐ (สืณฑีฆ�ต๔ องคำสื*ตร๔ อ�ป็ทำมโรคำ๔ ช�5�ร #ว๔ ไสื+ด+วนำ๔)

                   ลกษ์ณะอต�สื�วรรคำ ทำ)#เก)#ย์วกบโรคำเก)#ย์วกบกระเพั�ะอ�ห�รและทำ+องบ�ด

                   ลกษ์ณะป็?วงต �งๆ เช นำ ป็?วงว�นำร ป็?วงห�ว ป็?วงนำ�5� (ทำ+องร วงและอ�เจั)ย์นำ)

         ๑๐) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำทำ)#เก�ดจั�กภ�ย์นำอกและโรคำฝัHด�ษ์

         ๑๑) ต��ร�ว �ด+วย์ลกษ์ณะวณโรคำต �งๆ คำ�อ โรคำทำ)#เก)#ย์วกบบ�ดแผ่ลต �งๆ

         ๑๒) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำเร�5อนำต �งๆ

         ๑๓) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำมะเร�งต �งๆ คำ�อ โรคำเก)#ย์วกบแผ่ลเร�5อรง

         ๑๔) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำผ่�วหนำง โรคำกล�ก โรคำเกล�5อนำและโรคำคำชร�ชต �งๆ

         ๑๕) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำร�ดสื)ดวง ๑๘ พัวก

Page 72: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ๑๖) ต��ร�ว �ด+วย์ต+อต �งๆ ต+อกระจัก ต+อเนำ�5อ ต+อเพัก�และ ต+อก+นำหอย์ เป็%นำต+นำ

         ๑๗) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำลมต �งๆ เช นำ ลกษ์ณะก��เนำ�ดแห งลม ๔ จั��พัวก ลกษ์ณะกระษ์ย์โรคำ ๑๘ พัวก

         ๑๘) ต��ร�ว �ด+วย์โรคำทำ+องม�นำ ลกษ์ณะทำ+องม�นำ ๑๘ ป็ระก�ร

ข. ราย์ช6�อิเจ้�าขอิงต�าราย์า

         ต��ร�ย์�ซึ่"#งผ่*+นำ��ม�ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ จั��นำวนำหนำ"#ง ได+ม)ก�รจั�ร"กช�#อเจั+�ขุองต��ร�ก��กบไว+ด+วย์ กล �วกนำว �ผ่*+ทำ)#จัะนำ��ต��ร�ย์�ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ จัะต+องทำ��สืตย์�สื�บ�นำว �เป็%นำย์�ทำ)#ตนำรกษ์�ม�ได+ผ่ลด)จัร�ง และถุ+�ไม ด)จัร�งให+ม)อนำเป็%นำไป็ ทำ)#เป็%นำเช นำนำ)5เพัร�ะต+องก�รให+ได+ต��ร�ย์�ทำ)#ด)จัร�งๆ เพัร�ะในำสืมย์นำ5นำจัะม)ก�รป็Bดบงต��ร�ย์�กนำ และเพั�#อสืร+�งคำว�มม#นำใจัในำต��ร�ย์�จัะต+องระบ�ช�#อเจั+�ขุองก��กบไว+ด+วย์ เช นำ

         ย์�แก+ล��บองร�ห*ในำโรคำก�ม�ร ขุ�นำก�ม�รป็ระเสืร�ฐ ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+โรคำก�ม�ร โรคำตบ ๔ ป็ระก�ร ขุ�นำก�ม�รป็ระสื�ทำธ�: ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+โรคำลมซึ่�งก�ม�ร หม�#นำพัรหม�เนำตร ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๕ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+พั�ษ์ละออง ก��เด� เสืมหะ ว�โย์ พัระบ��เรอร�ช ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๓ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+โลห�ตผ่�ดป็กต�โทำษ์และทำ�จัร�ตโทำษ์ หม�#นำอ�นำทำแพัทำย์� ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๓ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+โลห�ตว�ธ)ก*ลเพัล�ง หม�#นำอมรสื�นำ ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�ต+มและผ่งแก+ไขุเจัล)ย์ง ๔ ป็ระก�ร ขุ�นำร�ชนำ�ทำ�นำ ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๓ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+พั�ษ์ด), เสืมหะ, ลม, สืนำนำ�บ�ต พัระบ��เรอร�ช ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+ในำกองสืนำนำ�บ�ต หลวงสื�ทำธ�สื�ร ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๒ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+โรคำอต�สื�ร หลวงพัรหม�แพัทำย์� ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๕ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+ฝัH ขุ�นำป็ระสื�ทำธ�แพัทำย์� ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๖ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+วณโรคำ หม�#นำสื�ทำธ�แพัทำย์� ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๖ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+ฝัHมะเร�ง ขุ�นำพั�นำ�จัโอสืถุ ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๖ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+โรคำเร�5อนำ หลวงจั�นำด�โอสืถุ ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๓ ขุนำ�นำ

Page 73: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ย์�แก+ร�ดสื)ดวง ขุ�นำศิร)โอสืถุ ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+ร�ดสื)ดวงในำป็�ก หม�#นำทำรพั�ษ์พั�ม�นำ ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+จักษ์�โรคำ คำ�อ ต+อ ขุ�นำร�ชเนำต ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๑๒ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+จักษ์�โรคำ คำ�อ ต+อ ขุ�นำทำ�พัย์เนำตร ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+จักษ์�โรคำ คำ�อ ต+อ หม�#นำอ�นำทำเนำตร ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+จักษ์�โรคำ คำ�อ ต+อ ขุ�นำป็ระสื�นำนำย์นำ� ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+โรคำคำนำ เป็%นำสื�ธ�รณช�ต�ว�โย์ หม�#นำเวช�แพัทำย์� ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๓ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+ลมขุ"5นำเบ�5องสื*ง หลวงทำ�พัย์รกษ์� ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๓ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+ช�ต�ว�โย์พัรรด"ก ขุ�นำร�ชโอสืถุ ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+ว�โย์ ซึ่"#งม)พั�ษ์ละเอ)ย์ด พัระบ��เรอร�ช ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๓ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+กล อนำทำ5งป็วง ขุ�นำร�ชแพัทำย์� ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�แก+ห�ด ย์�แก+เสื)ย์งแห+งแหบเคำร�อ พัระบ��เรอร�ช ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์ ๔ ขุนำ�นำ

         ย์�นำ�5�มนำแก+กระด*กแตก เด�ะ หก ซึ่+นำ หม�#นำมห�ป็ระสื�ร ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์

         ย์�แก+พั�ษ์ง* ตะขุ�บ แมงป็?อง คำ�งคำก เห�ดเม� หม�#นำป็ร�บนำ�คำ ทำ*ลเกล+�ฯ ถุว�ย์

         นำอกจั�กต��ร�ย์�ต �งๆ ทำ)#ได+จั�ร"กลงบนำแผ่ นำห�นำอ อนำป็ระดบไว+ต�มฝั�ผ่นำงศิ�ล�หลงต �งๆ แล+วบร�เวณฝั�ผ่นำงศิ�ล� ๓ ย์งม)จั�ร"กเร�#องสืรรพัคำ�ณย์�ต �งๆ ไว+ด+วย์ ซึ่"#งม)สื��นำวนำใกล+เคำ)ย์งกบต��ร�สืรรพัคำ�ณย์� ขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำ

คุ. ต�วัอิย์1างต�าราย์า

         ต�าราย์าข!นก!มัารประเสร�ฐ

         ย์�ช�#อมห�ระงบพั�ษ์ เอ�โกฐกระด*ก กฤษ์ณ� ใบหนำ�ด ว �นำนำ�5� หอมแดง สื�#งละสื วนำเป็ร�ะหอม ๒ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดด+วย์นำ�5�หอมแดง ทำ��แทำ งไว+ละล�ย์นำ�5�ดอกไม+ พั นำพั�ษ์แก+ล��บองร�ห* อนำบงเก�ดม�ด+วย์ธ�ต�ทำ5ง ๔ ภ�ย์นำอกนำ5นำห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าข!นก!มัารประส�ทธิ�L

Page 74: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ย์�ช�#อกล อมนำ�งนำอนำ เอ�ชะมดเช)ย์ง พั�มเสืนำ โกฐทำ5ง ๔ เทำ)ย์นำ ทำ5ง ๕ เกสืรบวนำ�5�ทำ5ง ๕ สืงกรณ) ร�กไคำร+เคำร�อ ดอกพั�ก�ล ดอกมะล� เกสืรบ�นำนำ�คำ เกสืรสื�รภ) กฤษ์ณ� กระล��พัก ชะล*ด ขุอนำดอก ชะเอมเทำศิ นำ�5�ป็ระสื�นำทำอง ผ่งล�นำแก กระดองป็*ป็?� เอ�เสืมอภ�คำ ทำ��เป็นำจั�ณบดด+วย์นำ�5�ดอกไม+แล+วเอ�ต�ดก+นำขุนำสื��ร�ด ลมคำวนำเทำ)ย์นำให+ร+อนำทำ#วกนำ แล+วทำ��แทำ งไว+ละล�ย์นำ�5� กระสื�ย์อนำคำวรแก โรคำให+ก�นำแก+พั�ษ์ตบกระทำ��พั�ษ์ ม)อ�ก�รต �งๆ นำ5นำห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าหมั6�นพรหมัาเนตร

         ย์�ช�#อมห�เป็ร�ะ เอ�ดอกบ�นำนำ�คำ กฤษ์ณ� กระล��พัก ผ่�วมะกร*ด ว �นำนำ�5� ก�รบ*ร ไคำร+หอม หอมแดง สื�#งละสื วนำ เป็ร�ะหอม ๓ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดทำ��แทำ งไว+ ละล�ย์นำ�5�ดอกไม+ แทำรกพั�มเสืนำ ทำ5งก�นำทำ5งชโลมทำ5งทำ�ก�ได+ แก+พั�ษ์ซึ่�งทำ5ง ๗ จั��พัวก แก+สืรรพัร�งอนำจัรม�นำ5นำห�ย์สื�5นำด)นำกฯ

         ต�าราย์าพระบ�าเรอิราช

         ย์�ช�#อกว�ดสืม�ทำร เอ�สื�พัรรณถุนำ ทำ5งป็ระสื�นำทำองสื�ทำธ� เกล�อว�ธ* สื�#งละสื วนำ ก�นำพัล* อบเชย์ ชะเอม สื�#งละ ๒ สื วนำ ร�กสื+มก�+งนำ+อย์ ขุ�งแคำรง สื�#งละ ๓ สื วนำ ฝั<กสื+มป็?อย์ป็B5 ง ๔ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณ ทำ��แทำ งไว+ละล�ย์นำ�5�ทำ � แทำรกกระช�ย์ เกล�อ พั�มเสืนำ กว�ดแก+ละอองเสืมหะ อนำบงเก�ดขุ"5นำในำโอษ์ฐ โรคำกระทำ��ให+หว�นำป็�ก เป็%นำต+นำ และให+คำอแห+ง ให+เสืมหะเหนำ)ย์ว ให+เล�อด ป็�กบร�โภคำอ�ห�รม�ได+นำ5นำ ให+สื�5นำห�ย์ด)นำกแลฯ

         ต�าราหมั6�นอิ�นทรแพทย์า

         ย์�ช�#อพัรหมพักตร� เอ�ผ่ลจันำทำนำ� ดอกจันำทำนำ� สื�#งละสื วนำ มห�ห�งคำ�� ย์�งสืลดได ก�รบ*ร สื�#งละ ๔ สื วนำ พัร�กหมอ ๕ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณ เอ�นำ�5�เกล�อ มะร�ม ต+มเป็%นำกระสื�ย์ บดแล+วจั"งเอ�ใสื กระทำะขุ"5นำต5งไฟ กวนำพัอป็<5 นำได+ ทำ��แทำ งไว+ก�นำต�มธ�ต�หนำกเบ� ขุบโลห�ตเนำ �ร+�ย์ ซึ่"#งกระทำ��ให+ป็วดทำ+อง จั�กเสื)ย์ดนำ5นำ ห�ย์สื�5นำด)นำกฯ

         ต�าราย์าหมั6�นอิมัรส�น

         ย์�ช�#อสื�ร�มฤทำธ�คำ�ณ เอ�เป็ล�อกก� มทำ5ง ๒ สื�#งละ ๓ สื วนำ ร�กกระหนำ�ก ๑๒ สื วนำ ร�กขุ)5ก�แดง ใบมะต*ม ร�กตองแตก ย์�ด�� สื�#งละ ๑๖ สื วนำ ผ่ลคำดเคำ+�สืด ๔๐ สื วนำ ใบระก� ๘๐ สื วนำ ร�กชะพัล* ๑๐๘ สื วนำ ต+มต�มว�ธ)ให+ก�นำต�มก��ลง ขุบโลห�ตเนำ �ร+�ย์ให+สื�5นำฯ

         ต�าราย์าข!นราชน�ทาน

         ย์�ต+มช�#อวรรณ�ธ�คำ�ณ แก+ไขุ+เจัล)ย์ง ๔ ป็ระก�รให+จับสืะบดร+อนำ สืะทำ+อนำหนำ�ว โกฐสือ โกฐกระด*ก โกฐหวบว จันำทำนำ�แดง จันำทำนำ�หอม สืะคำ+�นำ ชะพัล* มะต*มอ อนำ บอระเพั�ด หญ+�ต)นำนำก ล*กผ่กช) สืมอเทำศิ สืมอไทำย์ สืมอพั�เภก มะขุ�มขุ+�ม สืรรพัย์�ทำ5งนำ)5สื�#งละสื วนำต+มก�นำฯ

         ต�าราย์าหลวังส�ทธิ�สาร

Page 75: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ย์�ช�#อเทำพัรงสืฤษ์ฏ� เอ�จันำทำนำ�ทำ5ง ๒ แก นำสืนำ แตงเถุ�#อนำ สื�มร+อย์ร�ก ว �นำก)บแรด ผ่ลกระดอม ผ่ลป็ระคำ��ด)คำว�ย์ ง�ช+�ง หนำงแรด เอ�เสืมอภ�คำ ทำ��เป็นำจั�ณ ทำ��แทำ งไว+ละล�ย์นำ�5� กระสื�ย์อนำคำวรแก โรคำให+ก�นำ แก+พั�ษ์สืนำนำ�บ�ตให+ตก ถุ+�จัะกระทำ�+งพั�ษ์ไขุ+ให+ผ่�ดขุ"5นำ เอ�พั�ษ์นำ�ศินำ� ระย์ อมไคำร+เคำร�อ ต+มต�มว�ธ)ให+ก�นำ พั�ษ์ไขุ+ผ่�ดสื�5นำด)นำกฯ

         ต�าราย์าหลวังพรหมัาแพทย์�

         ย์�ช�#อมห�อ�ด เอ�เบญจัก*ลสื�#งละสื วนำ คำร#งต+นำ ชนำย์+อย์ ก��ย์�นำเหนำ�อ สื�#งละ ๓ สื วนำ กระทำ�อ ว �นำนำ�5� บอระเพั�ด สื�#งละ ๖ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดทำ��แทำ ง ไว+ละล�ย์นำ�5�ร+อย์ แทำรกพั�มเสืนำ ให+ก�นำแก+ป็?วง ๕ ป็ระก�ร แก+สืรรพัป็?วงทำ5งป็วงห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าข!นประส�ทธิ�แพทย์า

         ขุนำ�นำหนำ"#งเอ�ขุม�5นำอ+อย์ ๓ สื วนำ แป็Nงขุ+�วหม�ก ๒ สื วนำ ขุ+�วไหม+ ๔ สื วนำ ใบชะมดต+ม ๗ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดด+วย์สื�ร� พัอกสืรรพัฝัHอนำม)พั�ษ์ทำ5งป็วง ซึ่"#งกระทำ��ให+คำล#ง และสืะทำ+�นำร+อนำสืะทำ+อนำหนำ�วห�ย์ด)นำกแลฯ

         ต�าราย์าหมั6�นส�ทธิ�แพทย์า

         ย์�ต+มก�นำภ�ย์ในำแก+วณโรคำ เอ�ย์อทำ5ง ๕ สื�#งละสื วนำ ย์�ขุ+�วเย์�นำทำ5ง ๒ ขุม�5นำอ+อย์ สื�#งละ ๔ สื วนำ ต+มต�มว�ธ)ให+ก�นำแก+วณโรคำภ�ย์นำอกภ�ย์ในำ ทำ5งป็วงห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าข!นพ�น�จ้โอิสถ

         ย์�แก+สืรรพัมะเร�ง เอ�ก��มะถุนำเหล�อง ๑ ขุนำทำอง พัย์�บ�ลพัระขุรรคำ�ไชย์ศิร) โหร�เทำ+�สื�นำขุ ย์�ขุ+�วเย์�นำทำ5ง ๒ เป็ล�อกป็Hบผ่ลฝัN�ย์ห)บสื�#งละ ๕ ต��ล"ง กะล�ตวผ่*+ ๓ ซึ่)ก ต+มต�มว�ธ)ให+ก�นำต�มก��ลง แก+มะเร�งเพัล�ง มะเร�งไร มะเร�งก�ด และมะเร�งทำ5งป็วงห�ย์ด)นำก

         ย์�แก+โรคำมะเร�งทำ5งป็วง เอ�เขุม �เหล�ก ๑ ต��ล"ง เอ�มะนำ�วแช พัอนำ�5�ทำ วม เอ�ไว+ให+ได+ ๓ วนำ แล+วต�กแดดให+แห+ง ทำ��เป็นำจั�ณโรย์แผ่ลมะเร�งทำ5งป็วง แห+งห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าหลวังจ้�นดาโอิสถ

         ย์�นำ�5�มนำทำ�ก�ฏฐโรคำ เอ�ผ่ลกระเบ� ผ่ลกระเทำ)ย์ม ผ่ลล��โพังก�สืลก ผ่ลด)หม) ต+นำเล)#ย์นำทำ5งใบทำ5งเป็ล�อก ขุอบชะนำ�งทำ5ง ๒ ทำ5งต+นำทำ5งร�ก ใบกรวย์ป็?� ใบสืะแกแสืง ใบมะเกล�อ ใบด�นำหม อนำ ใบย์�สื*บ ขุม�5นำอ+อย์ สื�#งละ ๑ ต��ล"ง มะพัร+�วไฟผ่ล ๑ ทำ��เป็นำจั�ณ และคำ�ล)ก�รเขุ+�ด+วย์กนำ ห�งให+คำงแต นำ�5�มนำ แล+วจังเอ�ม�ทำ�สืรรพัก�ฏฐโรคำ คำ�อโรคำเร�5อนำทำ5งป็วงห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าข!นศ์ร�โอิสถ

Page 76: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ย์�ช�#อธรณ)ไหว เอ�ฝัB# นำสื วนำ ๑ มห�ห�งคำ�� ย์�ด�� กญช� กระว�นำ ก�นำพัล* สื�#งละ ๔ สื วนำ โหร�เทำ+�สื�นำขุ ผ่ลจันำทำนำ� เทำ)ย์นำด�� เทำ)ย์นำขุ�ว ตร)กฎก สื�#งละ ๘ สื วนำ ก�รบ*ร เจัตม*ลเพัล�ง สื�#งละ ๑๒ สื วนำ รงทำองสื�ทำธ� ๒๔ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดด+วย์นำ�5�ผ่"5งรวงให+ก�นำหนำก ๑ สืล"ง แก+ร�ดสื)ดวง ห�ด ไอ ทำ5งป็วงห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าหมั6�นทรพ�ษพ�มัาน

         ย์�ช�#อมห�ป็ระสื�นำ เอ�พั�มเสืนำ นำ�5�ป็ระสื�นำสื�ทำธ� เกล�อธ�ร สื�#งละสื วนำ เมล�ดมะกอกเผ่� ผ่ลป็ระคำ��ด)คำว�ย์ โกฐหวบว เบญจัก�นำ) ไสื+ในำหม�กด�บ สื�#งละ ๔ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดทำ��แทำ งไว+ละล�ย์นำ�5�ป็*นำใสืกว�ดแก+โอษ์ฐโรคำ คำ�อ ป็�กล��ล�บเป็M# อย์แตกร+�ว กระทำ��ให+แสืบร+อนำม)พั�ษ์นำ5นำห�ย์ว�เศิษ์นำกฯ

         ต�าราย์าข!นราชเนตร

         ย์�ช�#อมห�อ�ว�ธ เอ�พั�มเสืนำเกล�ด ดอกจันำทำนำ� กระว�นำ โกฐสือ โกฐเขุม� เทำ)ย์นำสืตตบ�ษ์ย์� ต�นำย์� ขุ�งสืด ขุม�5นำอ+อย์ ด)จัระเขุ+ ด)ตะพั�บนำ�5� สื�#งละสื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดเป็%นำแทำ งไว+ ฝันำใสื จักษ์�แก+ร�ดสื)ดวงขุ"5นำจักษ์� และสืรรพัโรคำต+อทำ5งป็วงห�ย์ด)นำกแลฯ

         ต�าราย์าข!นท�พย์เนตร

         ย์�ช�#อสื�วรรณไกรล�ศิ เอ�ช�ดหรคำ�ณจั)นำสื วนำ ๑ บลลงก�ศิ�ล�เมล�ดในำมะฝั?อ เป็ล�อกมะขุ�มขุบ แก นำจันำทำนำ�แดง แก นำซึ่+องแมว พั�มเสืนำ สื�#งละ ๔ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณแทำรกทำองคำ��เป็ลวพัอคำวร บดนำ�5�ดอกไม+ทำ��แทำ งไว+ ฝันำใสื จักษ์�แก+สืรรพัโรคำต+อทำ5งป็วง ซึ่"#งกระทำ��ให+ป็วดเคำ�อง แล+วล�มจักษ์�ม�ขุ"5นำนำ5นำห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าข!นประสานน�ย์นา

         ย์�ช�#อสื�ร�ย์�ธ�จัร เอ�ผ่ลจันำทำนำ�สื วนำ ๑ ดอกขุจัร ๒ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดทำ��แทำ งไว+ ฝันำด+วย์นำ�5�ทำ �ป็N�ย์จักษ์� และเจัร�ญซึ่"#งเล)5ย์งจักษ์�ให+บร�บ*รณ�ว�เศิษ์นำกฯ

         ต�าราย์าหมั6�นอิ�นทเนตร

         ย์�ช�#อรตนำจักษ์� เอ�พั�มเสืนำ ก�รบ*ร ล*กจันำทำนำ� สื�รสื+ม นำ�5�ป็ระสื�นำทำอง ตร)กฎก ด�นำป็ระสื�วขุ�ว โกฐสือจั)นำ เอ�เสืมอภ�คำ ทำ��เป็นำจั�ณ เอ�นำ�5�ก�นำพัล*ต+มเป็%นำกระสื�ย์ ทำ��แทำ งไว+ ฝันำด+วย์นำ�5�ทำ�จักษ์� แดงเป็%นำสื�ย์โลห�ตนำ�5�จักษ์�ตกนำ5นำ ห�ย์สื�5นำว�เศิษ์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าหมั6�นเวัชาแพทย์า

         ย์�ช�#อสื�วรรณป็ระสื�ทำ เอ�ย์�ด�� มห�ห�งคำ�� ตร)กฎก ผ่�วมะกร*ด สื�#งละ ๔ สื วนำ กระเทำ)ย์ม เกล�อสื�นำเธ�ว� สื�#งละ ๖ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดละล�ย์นำ�5�ผ่"5ง นำ�5�มะกร*ด นำ�5�มะนำ�ว คำ�ล)เขุ+�ด+วย์กนำ ให+ก�นำหนำก ๑ สืล"ง แก+สืรรพัลมทำ5งป็วงฯ

Page 77: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ต�าราย์าหลวังท�พย์ร�กษา

         ย์�แก+ลมขุ"5นำสื*ง เอ�ย์�ด�� กญช� อ�ตพั�ด ดองด"ง สื�#งละ ๔ สื วนำ กระเทำ)ย์ม ๖ สื วนำ ว �นำนำ�5� ชะเอมเทำศิ โกฐนำ�5�เต+� โกฐพั�งป็ล� มห�ห�งคำ�� สื�#งละ ๘ สื วนำ ว �นำเป็ร�ะ ผ่ลผ่กช) สื�#งละ ๑๒ สื วนำ ขุ�งแห+ง แก นำแสืมทำะเล ร�กสื+มก�+ง สืะคำ+�นำ สื�#งละ ๑๖ สื วนำ พัร�กไทำย์ เป็ล�อกกนำเกร� สื�#งละ ๒๔ สื วนำ ทำ��เป็นำจั�ณบดละล�ย์นำ�5�ผ่"5งรวงให+ก�นำ หนำก ๑ สืล"ง แก+ลมขุ"5นำสื*ง ห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าหลวังราชโอิสถ

         ย์�ช�#อมห�ว�ย์�เวก เอ�ผ่ลมะกร*ด ๕ ผ่ล หวหอม ๑๐ หว หวกระเทำ)ย์ม ๕ หว มะขุ�มเป็Hย์ก ๑๐ ฝั<ก สืลดได ๕ ต��ล"ง เกล�อ ๒ บ�ทำ ทำ��เป็นำจั�ณให+ก�นำเป็%นำย์�สืด หนำก ๑ สืล"ง แก+ลมในำกองพัรรด"กด)นำกฯ

         ต�าราย์าข!นราชแพทย์�

         ย์�แก+สืรรพักร อนำทำ5งป็วง เอ�ใบมะต*ม ๑ ใบสืะเด� ๒ ใบคำนำทำ)สือ ๓ ว �นำนำ�5� ๔ บอระเพั�ด ๕ ขุม�5นำอ+อย์ ๖ พัร�กไทำย์ ๗ ทำ��เป็นำจั�ณบดละล�ย์นำ�5�ผ่"5งให+ก�นำ ๑ สืล"ง แก+สืรรพักร อนำทำ5งป็วง ซึ่"#งกระทำ��ให+จั�กเสื)ย์ดให+อ�เจั)ย์นำ คำล�#นำเห)ย์นำและให+เม�#อย์ขุบ กระทำ��ให+ตวเหล�อง จักษ์�เหล�อง และนำ�5�ม*ตรเหล�อง ให+ถุ วงเหนำ �เป็%นำก��ลงนำ5นำห�ย์ด)นำกฯ

         ต�าราย์าข!นส�ทธิ�พรหมัา

         ย์�ช�#อป็ระสืะนำ�5�มะนำ�ว เอ�ผ่ลสื+มป็?อย์ ร�กสื+ม ก�+งสื+มทำ5ง ๒ กระเทำ)ย์ม พัร�กไทำย์ ด)ป็ล) ขุ�งแห+ง ด�นำป็ระสื�วขุ�ว สื�รสื+ม เอ�เสืมอภ�คำ ทำ��เป็นำจั�ณแล+วจั"งเอ�นำ�5�มะนำ�วใสื ลงให+ทำ วมย์� ทำ5งนำ5นำ จั"งเอ�ขุ"5นำต5งไฟกวนำให+ป็<5 นำได+ ก�นำหนำก ๖ สืล"ง แก+สืรรพัโรคำห�ดทำ5งป็วง ซึ่"#งทำ��อ�ก�รให+หอบ ให+จับ แก+ไอ และโรคำอนำบงเก�ดแก กองเสืมหะ สืม�ฏฐ�นำนำ5นำห�ย์สื�5นำว�เศิษ์นำกฯ

         ต�าราย์าหมั6�นมัหาประสาร (หมอเชลย์ศิกด�:)

         ในำทำ)#นำ)5จัะว �แต สืรรพัคำ�ณว�เศิษ์ คำ�อคำณะสืรรพัย์� ว�ธ)ทำ��นำ�5�มนำทำ)#จัะแก+ซึ่"#งโรคำคำ�อ สืรรพัอฐ�แตกหก เด�ะ ซึ่+นำ นำ5นำโดย์นำย์ดงนำ)5 ในำว�ธ)เม�#อกระนำ5นำ ให+เสืกขุ+�วเป็ล�อก ขุ+�วสื�ร โดย์พัระคำ�ถุ�ดงนำ)5 (สืพัเพัเทำว�ป็Hสื�จัว ฯลฯ สืพัเพัย์กขุ�ป็ล�ย์นำต�) ให+เสืก ๓ คำ�บ ๙ เม�#อจัะป็ล�ย์นำ5นำ ให+ขุบใสื รงคำว�นำด+วย์พัระคำ�ถุ�ดงนำ)5 (คำจัฉอม�มห� โอก� เสื ต�ฏฐ�ห�) แล+วจั"งนำ�5�มนำด�บม�เสืกด+วย์พัระคำ�ถุ�พัระโมคำคำล�นำะดงนำ)5 (เถุโรว โมคำคำล�โนำ อนำตรธ�ย์�ตว� ภ*ม�ย์สื�ขุ�มจัรม�นำ* นำคำเรโจัรทำ�ย์โก อนำ�โลมขุนำต� อ�ทำธ�วคำโตว) ให+เสืกว�คำ�บ แล+วจั"งเหล�ซึ่"#งซึ่)#เฝัMอกให+คำวรแก ทำ)#เจั�บให+ถุกด+�ย์ ๓ แห ง แล+วเอ�ตอกเสื+นำ ๑ วด แขุนำ ขุ� ต)นำ นำ5นำเป็%นำอย์ �งไร แล+วจั"งมงคำลดอก ๑ นำ�5�ขุนำ ๑ เสืกด+วย์โองก�รพัระเจั+� ๓ คำ�บ แล+วจั"งเอ�นำ�5�มนำต�นำ�5�มนำ ให+ก�นำ ให+ทำ� มงคำลนำ5นำให+สืวมศิ)รษ์ะลงไว+ แล+วจั"งชกแขุนำขุ�ออกม� ให+เทำ �อย์ �งทำ)#วดไว+นำ5นำ จั"งเก�บกระด*กโซึ่มนำ�5�มนำด+วย์นำ�5�มนำต� ตระนำ�5�โอมขุ+อต อ โอมกระด*กต อกระด*ก โอมเอ�นำต อเอ�นำ โอมเนำ�5อต อเนำ�5อ โอมหนำงต อหนำง ป็ระสื�ทำธ�:สืว�ห�ย์ ให+บร�กรรมเก�บกระด*กจัะเร)ย์บด)แล+ว จั"งโซึ่มนำ�5�มนำ

Page 78: ตำราแพทย์แผนโบราณ

ห อเฝัMอกเถุ�ด จั"งเอ�ด+�ย์ด�บรดเฝัMอกไว+ ๓ เป็ล�ะ เป็ล�ะแรกเสืกด+วย์พั�ทำธ รตนำ เป็ล�ะ ๒ ธมม รตนำ เป็ล�ะ ๓ สืงฆ รตนำ ถุ+�ไขุ+และคำล#งไป็ก�ด) ให+บดแสืลง ลงด+วย์โองก�รมห�ธนำ*ไชย์ และโองก�รพัระอ�ศิวร แล+วโซึ่มนำ�5�มนำไป็ถุ"ง ๓ วนำ แล+วขุย์�ย์เฝัMอกออกด* แล+วนำ��ย์�ป็ระคำบโลมด+วย์สื�ร�แล+วจั"งห อเฝัMอกเขุ+�ไว+อย์ �งเก � โลมนำ�5�มนำไป็ ให+ได+ ๗ วนำ จั"งแก+เฝัMอกทำ)เด)ย์ว แล+วนำวดโซึ่มนำ�5�มนำเอ�นำอ อนำต อไป็กว �จัะห�ย์ ว�เศิษ์นำกฯ

         ต�าราย์าหมั6�นปราบนาคุ

         ในำทำ)#นำ)5เล � จัะกล �วสื��นำวนำ คำ�อ คำณะสืรรพัย์� เป็%นำหมวดเป็%นำหม* เป็%นำทำ+องต��ร�สื�บๆ สื�นำม�ทำ)#จัะแก+พั�ษ์ง* ต�มนำย์อ�จั�รย์� ให+ไว+เป็%นำทำ�นำ ต*ดหม�ต*ดหม* สืองสื�#งนำ)5นำ� บดทำ�พั�ษ์ง* ให+แพัทำย์�พั"งร* + ด)นำกพัลนำห�ย์ ผ่กบ�+ง ทำ�งเทำง เอ�เกล�อเป็%นำกระสื�ย์ บดให+ละเอ)ย์ด เอ�นำ�5�ม*ตรละล�ย์ ก�นำเถุ�ดพัลนำห�ย์ อย์ �งได+คำ�ดถุว�ล แก+พั�ษ์แมลงภ* อ)กพั�ษ์ง*ด)นำกฯ

         ต�าราย์าสรรพคุ!ณย์า

         เป็%นำต��ร�ทำ)#ศิ"กษ์�คำ�ณคำ �ขุองพั�ชสืม�นำไพัรนำบร+อย์ชนำ�ด ว �ม)ป็ระโย์ชนำ�ในำก�รรกษ์�โรคำภย์ไขุ+เจั�บขุองมนำ�ษ์ย์�

         ตวอย์ �งต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�

         บ�นำะจัะป็ะรง ในำล��ดบนำ)5จัะกล �วด+วย์นำย์หนำ"#งใหม ว �ด+วย์สืรรพัคำ�ณอนำม)คำ�ณแก สืตว� ทำ5งหล�ย์ต�มล��ดบกนำ โดย์นำย์สืงเขุป็ ดงนำ)5ฯ

         ล��ดบนำ)5จัะกล �วคำ�ณแห งผ่ลสืมอ ๗ ป็ระก�รก อนำ เป็%นำป็ฐม คำ�อ

         สืมอ ๑ ช�#อว�ทำย์� ผ่ล ๒ เหล)#ย์ม ม)รสืเย์�นำด)นำก ร* +แก+สืรรพั�ษ์ทำ5งป็วงฯ

         สืมอ ๑ ช�#อโรห�นำ) ผ่ลกลม ม)รสืเป็ร)5ย์ว หว�นำ ระคำนำกนำ ร* +แก+เสืมหะอนำเคำ นำฯ

         สืมอ ๑ ช�#อม�ตนำ� ผ่ล ๓ เหล)#ย์ม ม)รสือนำฝั�ด ร* +แก+บ�ดม*กเล�อดฯ

         สืมอ ๑ ช�#ออนำ�ต� ผ่ล ๓ เหล)#ย์ม แต เม�ดนำ5นำเล�ก ม)รสือนำหว�นำเย์�นำ ร* +แก+ไขุ+คำล#งและบ+�ด)เด�อดฯ

         สืมอ ๑ ช�#อม�ตตก) ผ่ล ๕ เหล)#ย์ม ม)รสือนำหว�นำ เป็ร)5ย์วร+อนำ ร* +แก+ลมอนำแนำ นำอย์* ในำนำ�ภ)และทำรวงอก

         สืมอ ๑ ช�#อสืพัย์� ผ่ล ๖ เหล)#ย์ม ม)รสือนำขุมร+อนำ ร* +แก+โลห�ตโดย์รอบคำอบในำอ�ทำรฯ

         สืมอ ๑ ช�#อว�ลนำด� ผ่ล ๗ เหล)#ย์ม เหล�องดงทำอง ม)รสือนำหว�นำ ขุมฝั�ด ร* +แก+จัต�ธ�ต�และตร)สืม�ฏฐ�นำ อนำคำ�ณเป็%นำมหนำตคำ�ณย์�#งนำก

Page 79: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         อนำ"#ง อนำว �สืมอป็?�ผ่ลใหญ นำ5นำ ร* +แก+โรคำลมสื�#�ระสื�ย์ในำอ�ทำรและแก+บ�ด ดอกร* +แก+ลมอนำสื#นำอย์* ในำโสืต กระพั)5ร* +แก+ไขุ+อนำบวม แก นำร* +แก+โลห�ตและแก+คำอด�จัหนำ�มบว ร�กร* +แก+เสืมหะฯ

         ต��ร�ย์�จั�กจั�ร"กทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ ทำ)#เร)ย์กว � สืรรพัคำ�ณย์�นำ5นำแป็ลกกว�ต��ร�ฉบบอ�#นำๆ และไม เคำย์พับร*ป็แบบ และว�ธ)ก�รเขุ)ย์นำต��ร�ย์�ไทำย์ดงกล �วเลย์ ทำ5งต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�ทำ)#ป็ร�กฏไม ได+ระบ�ช�#อผ่*+แต งหร�อเจั+�ขุองต��ร� เช นำ ต��ร�ย์�ไทำย์เล มอ�#นำๆ

         ต��ร�สืรรพัคำ�ณย์� เป็%นำก�รนำ��เอ�สืม�นำไพัรเด)#ย์วม�ศิ"กษ์�คำ+นำคำว+� และว�เคำร�ะห�ว �สืม�นำไพัรแต ละชนำ�ดรกษ์�โรคำอะไรได+บ+�ง ม)ทำ5งก�รศิ"กษ์�เร�#องล��ต+นำ ดอก ใบ ร�ก ผ่ล แก นำ กระพั)5 ย์�ง ฯลฯ ขุองสืม�นำไพัรแต ละชนำ�ดโดย์ละเอ)ย์ด ช)5ให+เห�นำได+ชดว �ผ่*+เขุ)ย์นำเป็%นำผ่*+ทำ)#ม)คำว�มร* +คำว�มสื�ม�รถุในำทำ�งสืม�นำไพัรเป็%นำอย์ �งด)

         ก�รสือบคำ+นำขุองผ่*+ว�จัย์เก)#ย์วกบผ่*+แต งหร�อเจั+�ขุองต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�จั�กวดพัระเชต�พันำฯ ได+ใช+ว�ธ)ตรวจัสือบเป็ร)ย์บเทำ)ย์บกบต��ร�ย์�ไทำย์ฉบบอ�#นำๆ ทำ�กฉบบ ต5งแต สืมย์อย์�ธย์�เป็%นำต+นำม� จันำถุ"งต��ร�ย์�ไทำย์สืมย์พัระบ�ทำสืมเด�จัพัระจั�ลจัอมเกล+�เจั+�อย์* หว ป็ร�กฏว �ต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�จั�กวดพัระเชต�พันำฯ นำ5นำ ม)คำว�มใกล+เคำ)ย์งกบต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�ขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำ และกล �วได+ว �ฉบบวดพัระเชต�พันำฯ นำ �จัะเป็%นำต+นำเคำ+� อ)กทำ5งได+ตรวจัสือบจั�ร"กจัดหม�ย์เหต�เร�#องก�รป็ฏ�สืงขุรณ�วดพัระเชต�พันำฯ ป็ร�กฏว �ม)ร�ย์ช�#อขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำเป็%นำผ่*+หนำ"#งในำผ่*+ทำรงคำว�มร* +อย์* ด+วย์ ขุณะด��รงพัระย์ศิเป็%นำ กรมหม�#นำวงศิ�สืนำ�ทำ เป็%นำผ่*+ร วม“ ”

แต งโคำลงฤๅษ์)ดดตนำ และทำรงก��กบกรมหมอหลวง คำ�อเป็%นำอธ�บด)แพัทำย์�ในำสืมย์รชก�ลทำ)# ๔ ฉะนำ5นำผ่*+รวบรวมต��ร�สืรรพัคำ�ณย์�ทำ)#วดพัระเชต�พันำฯ นำ �จัะเป็%นำง�นำนำ�พันำธ�ขุองพัระเจั+�บรมวงศิ�เธอ กรมหลวงวงษ์�ธ�ร�ชสืนำ�ทำนำ#นำเอง

ง. ฤๅษ�ด�ดตน

         เก)#ย์วกบโคำลงฤๅษ์)ดดตนำนำ5นำ ม)ผ่*+เขุ)ย์นำเฉพั�ะต�มป็ร�กฏหลกฐ�นำในำสืมย์รชก�ลทำ)# ๓ ดงนำ)5

         สมัเด/จ้พระมัหาสมัณเจ้�า กรมัพระปรมัาน!ช�ตช�โนรส

         แก+สื+นำเทำ+� แก+ป็วดเทำ+� แก+ขุ+อเทำ+� แก+เสืมหะในำล��คำอ แก+ลมในำแขุนำ แก+ลมในำอก แก+ไหล แก+ทำ+อง แก+อก แก+ลมเว)ย์นำศิ)รษ์ะ

         พระบาทสมัเด/จ้พระน��งเกล�าเจ้�าอิย์01ห�วั

         แก+ขุ)5เก)ย์จั แก+เอวขุดขุดขุ� แก+ลมในำอก ในำเอว แก+ลมป็วดศิ)รษ์ะ

         กรมัหมั6�นไกรสรวั�ช�ต

         ด��รงก�ย์อ�ย์�ย์�นำ แก+ขุ�

Page 80: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         กรมัหมั6�นอิมัเรนทรทราบด�นทร

         แก+ป็วดทำ+อง แก+ลมสืะบก

         กรมัหมั6�นวังศ์าสน�ท

         แก+ไหล แก+ขุ� แก+ลมในำอก

         กรมัหมั6�นภี0วัเนตรนร�นทรฤทธิ�L

         แก+ป็<ตฆ�ฏ แก+ตะคำร�ว แก+ขุดแขุนำ แก+ขุดแขุ+งขุดขุ� แก+คำอเคำล�ด ไหล ขุด

         หลวังชาญภี0เบศ์ร�

         แก+เขุ � ขุ� แก+กล อนำป็<ตฆ�ฏ

         ข!นธินส�ทธิ�L

         แก+ลมล"งคำ� ลมอณฑีะ แก+ลมอก

         หลวังล�ข�ตปร�ชา

         แก+ลมชกป็�กเบ)5ย์ว แก+ลมล�5นำต�ย์ แก+ลมเทำ+�เหนำ�บ แก+ลมม�อเหนำ�บ

         จ้1าจ้�ตรน!ก0ล

         แก+ไหล ตะโพักขุด แก+ตะคำร�วเทำ+�

         พระย์าราชมันตร�

         แก+ลมกล อนำ

         พระย์าธิ�เบศ์รบด�

         แก+ม�อ แก+เทำ+� แก+เทำ+�เหนำ�บ

         พระย์าอิ�ษฎีาเร6อิงเดช

         แก+เขุ �ขุด

         พระย์าไชย์วั�ช�ต

         แก+แนำ นำหนำ+�อก

Page 81: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         พระย์าบ�าเรอิบร�ร�กษ�

         แก+กร อนำ

         พระส!พรรณสมับ�ต�

         แก+ลมจั�กเสื)ย์ด

         จ้มั6�นราชนาคุา

         แก+คำอ แก+ไหล

         พระอิงคุ�เจ้�าศ์�ร�วังศ์�

         แก+อณฑีว�ต แก+ลมทำ#วสืรรพั�งคำ�

         พระอิร�ย์วังศ์มั!น�

         แก+เสื)ย์ดขุ+�ง แก+ว�งเว)ย์นำ แก+ลมมห�บ�ทำย์กษ์� และแก+แขุนำขุด

         พระมัหามันตร�

         แก+เสื+นำมห�สืนำ�กระงบ

         พระสมับ�ต�ธิ�บาล

         แก+สืลกไหล แก+กร อนำ

         พระมัหาช�าง

         แก+จั�ก

         พระมั!น�นาย์ก

         แก+ลมทำ#วสืรรพั�งคำ� แก+ลมม�อลมเทำ+�

         นาย์ปร�ด�ราช

         แก+สืะบกหนำ+�จัม แก+เสื+นำทำ#วสืรรพั�งคำ�

         พระพ!ทธิโฆษาจ้ารย์�

         แก+ขุดขุ� ขุดคำอ แก+ว�งเว)ย์นำศิ)รษ์ะ

Page 82: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         พระสมั!ห�จ้��น

         แก+แนำ นำหนำ+�อก

         พระญาณปร�ย์�ต�

         แก+ลมขุ� แก+ลมขุ+อม�อ แก+เขุ � แก+ขุ� แก+ลมในำคำอ แก+ลมตะคำร�ว และแก+ลมในำเทำ+�

         พระเพ/ชรฎีา

         แก+โรคำในำคำอ

         พระศ์ร�ส!ทธิ�วังศ์�

         แก+เสื)ย์ดอก แก+กร อนำป็<ตฆ�ฏ แก+เอว แก+ลมในำขุ� แก+ลมสื+นำเทำ+� แก+ลมอมพัฤกษ์�

         สมัเด/จ้พระส�งฆราช

         แก+ลมจันำฑีฆ�ฏ แก+ลมเขุ � แก+ลมขุ� ลมหนำ+�อก

         พระอิมัรโมัล�

         แก+สืะโพักสืลกเพัชร

         เจ้�าพระย์าพระคุล�ง

         แก+ลมป็ะกง แก+เขุ �ขุด แก+ลมในำล"งคำ�

         พระร�ตนมั!น�

         แก+กร อนำในำทำรวง แก+ล�5นำกระด+�ง แก+ไหล แก+ตะโพัก

         อิอิกญาโชฎี7กราชเศ์รษฐ�

         แก+ลมเอว แก+เสื+นำสืลกทำรวง

         กรมัหมั6�นศ์ร�ส!เทพ

         แก+ลมร�ดสื)ดวง

         เก)#ย์วกบร*ป็หล อฤๅษ์)ดดตนำนำ5นำ แต เด�มสืร+�งในำสืมย์รชก�ลทำ)# ๑ แต ไม ป็ร�กฏหลกฐ�นำ สื��หรบในำสืมย์รชก�ลทำ)# ๓ ได+ป็<5 นำขุ"5นำใหม และหล อด+วย์ด)บ�ก จั��นำวนำ ๘๐ ทำ � โดย์ม)กรมหม�#นำณรงคำ�หร�รกษ์� (พัระองคำ�เจั+�ดวงจักร พัระร�ชโอรสืในำรชก�ลทำ)# ๑) เป็%นำผ่*+ทำรงก��กบช �งหล อ เม�#อพั.ศิ. ๒๓๗๙ และม)

Page 83: ตำราแพทย์แผนโบราณ

คำ��โคำลงอธ�บ�ย์ป็ระกอบ ป็<จัจั�บนำสื*ญห�ย์ม�กแล+ว แต ม)หลกฐ�นำจั�กก�รคำดลอกทำ �ป็<5 นำและโคำลงลงสืม�ดไทำย์ ซึ่"#งขุ�นำรจันำ�เป็%นำผ่*+ว�ด และขุ�นำอ�ลกษ์ณ�ว�สื�ทำธ�อกษ์รเป็%นำผ่*+ตรวจัทำ�นำ และเขุ)ย์นำโคำลงป็ระกอบ

จั�ร"กต��ร�ย์�ทำ)#ระเบ)ย์งคำตภ�ย์ในำวดพัระเชต�พันำว�มลมงคำล�ร�ม(วดโพัธ�:)

จั�ร"กต��ร�ย์�ทำ)#ระเบ)ย์งคำตภ�ย์ในำวดพัระเชต�พันำว�มลมงคำล�ร�ม(วดโพัธ�:)

แผ่ นำจั�ร"กต��ร�ย์� ทำ)#ต�ดอย์* ทำ)#เสื�ภ�ย์ในำระบ)ย์งคำตวดพัระเชต�พันำว�มลมงคำล�ร�ม(วดโพัธ�:)

แผ่ นำจั�ร"กต��ร�ย์� ทำ)#ต�ดอย์* ทำ)#เสื�ภ�ย์ในำระบ)ย์งคำตวดพัระเชต�พันำว�มลมงคำล�ร�ม(วดโพัธ�:)

Page 84: ตำราแพทย์แผนโบราณ

บทำทำ)# ๕ก�รนำวดแผ่นำไทำย์

คุวัามัหมัาย์และคุวัามัส�าคุ�ญขอิงการนวัดแผนไทย์

         ก�รนำวดแผ่นำไทำย์ (Thai Massage) เป็%นำว�ธ)ก�รรกษ์�คำว�มเจั�บป็?วย์ทำ)#เก �แก ว�ธ)หนำ"#งทำ)#รวมอย์* กบก�รแพัทำย์�แบบด5งเด�มขุองไทำย์ ก�รนำวดไทำย์เป็%นำทำ5งศิ�สืตร�และศิ�ลป็Uซึ่"#งเป็%นำภ*ม�ป็<ญญ�อนำล�5�คำ �ขุองคำนำไทำย์ โดย์บรมคำร*ได+ม)ก�รถุ �ย์ทำอดองคำ�คำว�มร* +จั�กร� นำล*กสื* ร� นำหล�นำช#วอ�ย์�คำนำม�แล+ว ก�รนำวดแผ่นำไทำย์นำ5นำม)ทำ5งก�รนำวดแบบทำ#วไป็และก�รนำวดแบบร�ชสื��นำก ในำทำ�งกฎหม�ย์ใช+ศิพัทำ�ว � ก�รนำวดไทำย์

๑. คุวัามัหมัาย์

         "ก�รนำวดไทำย์" หม�ย์คำว�มว � ก�รตรวจัป็ระเม�นำ ก�รว�นำ�จัฉย์ ก�รบ��บด ก�รป็Nองกนำโรคำ ก�รสื งเสืร�มสื�ขุภ�พัและก�รฟM5 นำฟ*สื�ขุภ�พั ด+วย์ว�ธ)ก�รกด ก�รคำล"ง ก�รบ)บ ก�รจับ ก�รดด ก�รด"ง ก�รป็ระคำบ ก�รอบ หร�อว�ธ)ก�รอ�#นำต�มศิ�ลป็ะก�รนำวดไทำย์ หร�อก�รใช+ย์�ต�มกฎหม�ย์ว �ด+วย์ย์� ทำ5งนำ)5ด+วย์กรรมว�ธ)ก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์

         หลกว�ธ)ก�รนำวดแผ่นำไทำย์ เป็%นำว�ช�ทำ)#ม)ลกษ์ณะพั�เศิษ์เป็%นำเอกลกษ์ณ�ก�รนำวดทำ)#ใช+ร*ป็แบบก�รนำวดแตกต �งกนำหล�กหล�ย์ว�ธ)ก�ร ซึ่"#งในำแต ละว�ธ)ก�รนำวดนำ5นำก�จัะย์"ดถุ�อโคำรงสืร+�งต�มแนำวพัลงเสื+นำป็ระธ�นำ ๑๐ และเสื+นำบร�ว�รอ)ก ๗๒,๐๐๐ เสื+นำ เป็%นำพั�5นำฐ�นำเหม�อนำๆ กนำ

๒. ประเภีทขอิงการนวัดแผนไทย์

         ก�รนำวดไทำย์จั��แนำกต�มแหล งทำ)#ม�ขุองว�ทำย์�ก�รออกเป็%นำ ๒ ป็ระเภทำคำ�อ

         ๒.๑ การนวัดแบบราชส�าน�ก หม�ย์ถุ"ง ก�รนำวดเพั�#อถุว�ย์กษ์ตร�ย์�และเจั+�นำ�ย์ช5นำสื*งขุองร�ชสื��นำก ซึ่"#งจัะพั�จั�รณ�ถุ"งคำ�ณสืมบต�ขุองผ่*+เร)ย์นำอย์ �งป็ระณ)ตถุ)#ถุ+วนำและก�รสือนำม)ขุ5นำตอนำ จัรรย์�ม�รย์�ทำขุองก�รนำวด หลกก�รฝัGกม�อและแบบแผ่นำก�รนำวดทำ)#ม)เอกลกษ์ณ�เฉพั�ะ

         ๒.๒ การนวัดแบบท��วัไป หม�ย์ถุ"ง ก�รนำวดแบบสื�มญชนำ ใช+ก�รสื�บทำอดจั�กคำนำร� นำเก �ม�สื* คำนำร� นำใหม โดย์ใช+ก�รฝัGกฝันำและก�รบอกเล � และม)แบบแผ่นำก�รนำวดต�มวฒนำธรรมทำ+องถุ�#นำป็ระกอบกบป็ระสืบก�รณ�ทำ)#สื #งสืมขุองคำร*นำวดแต ละทำ �นำ และทำฤษ์ฎ)ทำ)#ย์"ดถุ�อเป็%นำหลกนำ5นำอ+�งอ�งม�จั�กทำฤษ์ฎ)เสื+นำสื�บทำ)#จั�ร"กอย์* บนำผ่นำงศิ�ล�ร�ย์ในำวดโพัธ�:

         ก�รเร)ย์นำนำวดไทำย์แบบช�วบ+�นำนำ5นำ แต เด�มนำ�ย์มเร)ย์นำกนำต�มบ+�นำขุองพั อคำร* ในำสืมย์ต อม�ม)ก�รก อต5งเป็%นำสืม�คำมแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณขุ"5นำในำบร�เวณวดต �งๆ ทำ)#เป็%นำทำ)#ร* +จักกนำด)คำ�อ สืม�คำมแพัทำย์�

Page 85: ตำราแพทย์แผนโบราณ

แผ่นำโบร�ณแห งป็ระเทำศิไทำย์ (วดป็ร�นำ�ย์ก) สืม�คำมเภสืชและอ�ย์�รเวชโบร�ณแห งป็ระเทำศิไทำย์ (วดสื�มพัระย์�) และโรงเร)ย์นำแพัทำย์�แผ่นำโบร�ณวดพัระเชต�พันำฯ (วดโพัธ�:) เป็%นำต+นำ

๓. คุวัามัส�าคุ�ญขอิงการนวัดแผนไทย์

         ก�รนำวดแผ่นำไทำย์ก อให+เก�ดป็ระโย์ชนำ�ต�มองคำ�ป็ระกอบขุองก�รม)สื�ขุภ�พัทำ)#ด)ทำ5ง ๔ ด+�นำ คำ�อ ด+�นำก�รสื งเสืร�มสื�ขุภ�พั ด+�นำก�รป็Nองกนำโรคำ ด+�นำก�รรกษ์� และด+�นำก�รฟM5 นำฟ*สืมรรถุภ�พั กล �วคำ�อ

         ๓.๑ ด�านการส1งเสร�มัส!ขภีาพ ก�รนำวดถุ�อว �ม)สืรรพัคำ�ณช วย์ป็รบสืมด�ลธ�ต�ทำ5ง ๔ ได+แก ธ�ต�ด�นำ ธ�ต�นำ�5� ธ�ต�ลม และธ�ต�ไฟขุองร �งก�ย์ ช วย์ให+ระบบไหลเว)ย์นำเล�อดแดงไป็เล)5ย์งทำ#วร �งก�ย์ ก�รไหลเว)ย์นำกลบทำ�งเล�อดด��และนำ�5�เหล�องด)ขุ"5นำ ช วย์ย์�ดเสื+นำเอ�นำทำ)#ต"งให+หย์ อนำลง กล+�มเนำ�5อทำ)#เคำร)ย์ด ล+� จั�กก�รทำ��ง�นำผ่ อนำคำล�ย์ลง และช วย์ให+ระบบขุ+อต อไม ต�ดขุด เป็%นำต+นำ

         ดงนำ5นำ "ก�รนำวดจั"งเป็%นำเสืม�อนำย์�อ�ย์�วฒนำะ" ซึ่"#งทำ��ให+สื�ขุภ�พัสืมบ*รณ�ในำทำ�งตรง และเป็%นำผ่ลให+อ�ย์�ย์�นำย์�วขุ"5นำในำทำ�งอ+อม เนำ�#องจั�กสื�ขุภ�พัแขุ�งแรงป็ร�ศิจั�กโรคำภย์ไขุ+เจั�บ

         ๓.๒ ด�านการปCอิงก�นโรคุ ก�รนำวดเป็%นำก�รเสืร�มภ*ม�ต+�นำทำ�นำโรคำ กล �วคำ�อ สื�ม�รถุช วย์ให+ร �งก�ย์หล#งฮูอร�โมนำเอ�นำโดฟBนำ ซึ่"#งถุ�อว �เป็%นำสื�รสื�ขุขุองร �งก�ย์ทำ��ให+ม)สื�ขุภ�พัทำ)#สืมบ*รณ�แขุ�งแรงด) ป็Nองกนำโรคำภย์ไขุ+เจั�บได+ ซึ่"#งสื�รสื�ขุนำ)5จัะม)ก�รหล#งได+จั�ก ๔ ว�ธ) คำ�อ ก�รฝั<งเขุ�ม ก�รนำวด ก�รออกก��ลงก�ย์ และก�รทำ)#จั�ตใจัม)คำว�มสื�ขุ นำอกจั�กนำ)5ก�รนำวดคำล�ย์กล+�มเนำ�5อบ �และต+นำคำอจัะป็Nองกนำอ�ก�รป็วดศิ)รษ์ะได+ ก�รนำวดบร�เวณหลงในำผ่*+ป็?วย์ทำ)#ร �งก�ย์อ อนำแอ ไม สื�ม�รถุพัล�กตวได+ ก�จัะช วย์ป็Nองกนำแผ่ลกดทำบได+ เป็%นำต+นำ

         ๓.๓ ด�านการร�กษา เม�#อเก�ดก�ร ป็วด ขุด ต�มเสื+นำเนำ�#องจั�กต�ดขุดจั�กเล�อดลมภ�ย์ในำร �งก�ย์ ก�รกดนำวดต�มสื*ตรก�รรกษ์�จัะช วย์ให+ร �งก�ย์ป็รบสืมด�ลขุจัดป็ฏ�ก�ร�ย์�คำว�มเจั�บป็วดลงได+ เช นำ ก�รนำวดบร�เวณบ � และแขุนำด+�นำในำ แขุนำด+�นำนำอก ก�จัะแก+อ�ก�รช�แขุนำ ก�รนำวดทำ+องทำ �แหวก ทำ �นำ�บ จัะแก+อ�ก�รทำ+องอ�ด ทำ+องเฟNอ ทำ+องผ่*ก ก�รนำวดบร�เวณเอวและขุ� จัะช วย์แก+อ�ก�รขุ�ช� ป็วดขุ� ป็วดเขุ �ได+ และลดอ�ก�รบวมได+

         ๓.๔ ด�านการฟP$ นฟ0สมัรรถภีาพ ในำโรคำบ�งโรคำอ�จัม)รอย์โรคำเก�ดขุ"5นำ ก�รนำวดจัะเป็%นำก�รช วย์ฟM5 นำฟ*ซึ่ อมแซึ่มสื วนำทำ)#ช��ร�ดในำโรคำทำ)#ม)คำว�มพั�ก�ร หร�อโรคำทำ)#ม)คำว�มเร�5อรง เช นำ อมพั�ต โป็ล�โอ สืมองพั�ก�รในำเด�ก เขุ �เสื�#อม โดย์ช วย์ให+เอ�นำกล+�มเนำ�5อขุ+อต อนำ5นำกลบเขุ+�สื* สืภ�พัเด�มเร�วขุ"5นำ และสื�ม�รถุทำ��ง�นำได+อย์ �งม)ป็ระสื�ทำธ�ภ�พั สื�ม�รถุป็ระกอบก�จัวตรป็ระจั��วนำช วย์เหล�อตนำเองได+ด) ไม ต+องเป็%นำภ�ระกบบ�คำคำลในำคำรอบคำรว

         จัะเห�นำได+ว � ก�รนำวดจัะช วย์ให+สื�ขุภ�พัด) ป็Nองกนำรกษ์�โรคำ ฟM5 นำฟ*สืมรรถุภ�พั โดย์อ�จัไม ต+องใช+ย์� หร�อก�รผ่ �ตด ซึ่"#งนำบได+ว �ก�รนำวดไทำย์นำ5นำม)บทำบ�ทำสื��คำญในำก�รสื�ธ�รณสื�ขุม*ลฐ�นำได+เป็%นำอย์ �งด)

Page 86: ตำราแพทย์แผนโบราณ

ข�อิบ1งช�$และข�อิห�ามัในการบรรเทาอิาการและร�กษาโรคุด�วัย์การนวัดแผนไทย์

         ก อนำจัะทำ��ก�รนำวดทำ�กคำร5ง ผ่*+นำวดจัะต+องทำ��ก�รซึ่กถุ�มป็ระวต�และตรวจัร �งก�ย์เพั�#อทำ)#จัะได+ทำร�บถุ"งสืภ�พัร �งก�ย์ทำ)#ม)ขุ+อบ งช)5 ซึ่"#งหม�ย์ถุ"งอ�ก�รทำ)#สื�ม�รถุทำ��ก�รนำวดเพั�#อรกษ์�ได+ และขุ+อห+�มในำก�รนำวด คำ�อลกษ์ณะอ�ก�รทำ)#ไม ให+ทำ��ก�รนำวด เพัร�ะอ�จัจัะเป็%นำอนำตร�ย์แก ผ่*+ถุ*กนำวดได+

๑. ข�อิบ1งช�$ขอิงอิาการท��สามัารถท�าการนวัดได�

         ๑.๑ ก�รบวม (ทำ)#ม�ได+เก�ดจั�กอ�ก�รอกเสืบ) ใช+ก�รคำล"งเบ�ๆ ไม กด หร�อบ)บ ม) ๒ ชนำ�ดคำ�อ

                  - บวมนำ�5� เก�ดจั�กก�รคำ#งขุองเล�อดและนำ�5�

                  - บวมเนำ�#องจั�กก�รอ�ดตนำขุองทำ อนำ�5�เหล�อง

         ๑.๒ กล+�มเนำ�5อล)บ ใช+ก�รนำวด กด คำล"ง กระต�+นำกล+�มเนำ�5อได+

         ๑.๓ แขุนำ ขุ�ช� ใช+ก�รนำวด กด คำล"ง กระต�+นำกล+�มเนำ�5อได+

         ๑.๔ ม)เสืมหะ ใช+ก�รล*บ สืบเบ�ๆ เพั�#อเคำ�ะป็อดขุบเสืมหะ

         ๑.๕ ภ�วะทำ)#เก�ดแผ่ลเป็%นำทำ)#ผ่�วหนำง ในำกล+�มเนำ�5อ เย์�#อห�+มขุ+อ ขุ+อต อต �งๆ ใช+ฝั?�ม�อนำวดหร�อป็ล�ย์นำ�5วคำล"งวนำเป็%นำวงกลม

         ๑.๖ ขุ+อต�ดเนำ�#องจั�กไม ได+ใช+ง�นำ สื�ม�รถุนำวดเย์�#อห�+มขุ+อและกล+�มเนำ�5อทำ)#อย์* โดย์รอบ

         ๑.๗ กล+�มเนำ�5อเก�ดอ�ก�รเกร�งเป็%นำตะคำร�ว นำวดกดจั�ดคำล�ย์กล+�มเนำ�5อ ช วย์บรรเทำ�อ�ก�รได+

         ๑.๘ กรณ)ทำ)#ม)อ�ก�รเจั�บป็วด ให+ล*บเบ�ๆ ไม กดหร�อบ�ด

         ๑.๙ ขุ+อแพัลง ม)อ�ก�รเจั�บป็วด บวม นำวดกดคำล"งเบ�ๆ ได+

         ๑.๑๐ ทำ+องผ่*ก ใช+ก�รนำวดบร�เวณทำ+องและกระเพั�ะป็<สืสื�วะ เพั�#อกระต�+นำก�รขุบถุ �ย์ให+ทำ��ง�นำด)ขุ"5นำ

         ๑.๑๑ อ�ก�รเคำร)ย์ด ป็วดศิ)รษ์ะจั�กคำว�มเคำร)ย์ด สื�ม�รถุนำวดกดจั�ดรกษ์�ได+

         ๑.๑๒ อ�ก�รป็วดเม�#อย์ ใช+ก�รนำวดรกษ์�ได+

๒. ข�อิห�ามัมั�ให�ท�าการนวัด

         ๒.๑ บร�เวณทำ)#ม)บ�ดแผ่ล เพัร�ะอ�จัเก�ดก�รต�ดเช�5อ เจั�บป็วด หร�อแผ่ลแย์กทำ��ให+ห�ย์ช+�จั"งห+�มนำวดบร�เวณแผ่ล แต อ�จันำวดเบ�ๆ รอบๆ แผ่ลได+

Page 87: ตำราแพทย์แผนโบราณ

        ๒.๒ บร�เวณทำ)#เป็%นำมะเร�ง เพัร�ะอ�จัทำ��ให+เก�ดก�รเจั�บป็วดได+ แต สื�ม�รถุแก+ป็วดเม�#อย์และสืร+�งคำว�มสืบ�ย์ขุองร �งก�ย์ในำสื วนำอ�#นำๆ ได+

         ๒.๓ บร�เวณทำ)#ม)สื)ด�� เพัร�ะเนำ�5อต�ย์จั�กหลอดเล�อดอ�ดตนำหร�อเล�อดไป็เล)5ย์งนำ+อย์ ก�รนำวดอ�จัจัะทำ��ให+ก+อนำเล�อดในำหลอดเล�อดด��เคำล�#อนำไป็อ�ดหลอดเล�อดในำป็อดหร�อสืมอง ถุ+�จั��เป็%นำต+องนำวดให+ทำ��ด+วย์คำว�มระมดระวง

         ๒.๔ บร�เวณทำ)#ม)หลอดเล�อดอกเสืบ

         ๒.๕ บร�เวณทำ)#ม)โรคำผ่�วหนำง เพัร�ะอ�จัทำ��ให+เช�5อแพัร ออกไป็

         ๒.๖ บร�เวณทำ)#ม)ก�รอกเสืบเป็%นำหนำอง

         ๒.๗ ขุณะทำ)#ม)ไขุ+

         ๒.๘ บร�เวณทำ)#ม)กระด*กหก ขุ+อเคำล�#อนำ

         ๒.๙ บร�เวณทำ)#ม)เล�อดออก

         ๒.๑๐ บร�เวณทำ)#ถุ*กไฟไหม+ นำ�5�ร+อนำลวก

         ๒.๑๑ บร�เวณทำ)#เป็%นำฝัH

         ๒.๑๒ กรณ)ทำ)#เป็%นำเบ�หว�นำ ห+�มนำวดกดร�นำแรง หร�อใช+เวล�นำ�นำเก�นำไป็ อ�จัทำ��ให+เก�ดอ�ก�รช�5�หร�อเป็%นำแผ่ลซึ่"#งจัะห�ย์ช+�

         อนำ"#ง ป็กต�ในำก�รนำวดทำ#วไป็นำ5นำ เร�ม� งหวงให+เก�ดผ่ลทำ�งตรงกบก�รไหลเว)ย์นำขุองโลห�ตบร�เวณเนำ�5อเย์�#อทำ)#ทำ��ก�รนำวดม�กกว �ให+เก�ดผ่ลทำ�งอ+อมโดย์ก�รตอบสืนำองขุองระบบป็ระสื�ทำ เช นำ ก�รเก�ดผ่ลกบอวย์วะภ�ย์ในำ เป็%นำต+นำ

         ในำก�รนำวด ผ่*+นำวดจั"งต+องคำ��นำ"งถุ"งขุ+อคำวรระวง เช นำ ศิ)รษ์ะไม คำวรกดหนำกทำ)#บร�เวณทำดดอกไม+ ในำเด�กเล�กทำ)#กระด*กย์งต อไม ต�ดเต�มทำ)# ไม คำวรกดบร�เวณกระหม อม ก�รนำวดใบหนำ+� ไม คำวรนำวดร�นำแรงทำ)#บร�เวณหนำ+�ห*ม�ก เพัร�ะม)ทำ5งต อมนำ�5�ล�ย์และร �งแหป็ระสื�ทำซึ่"#งคำวบคำ�มก�รทำ��ง�นำขุองกล+�มเนำ�5อบร�เวณใบหนำ+� ทำ)#คำอม)หลอดเล�อดแดงทำ)#ไป็เล)5ย์งสืมองและเสื+นำป็ระสื�ทำสืมองคำ* ทำ)# ๑๐ ทำ)#สื วนำล �งขุองคำอบร�เวณเหนำ�อกระด*กไหป็ล�ร+�ขุ"5นำม�ม)ร �งแหขุองเสื+นำป็ระสื�ทำทำ)#ไป็เล)5ย์งแขุนำทำ5งสือง เล)5ย์งกะบงลม และทำ)#ด+�นำหนำ+�ม)ต อมไทำรอย์ด�

         สืร�ป็คำ�อ ไม คำวรนำวดด+�นำหนำ+�ขุองคำอ ใต+คำ�ง และฐ�นำขุองคำอเหนำ�อกระด*กไหป็ล�ร+�ขุ"5นำม�โดย์ไม จั��เป็%นำ นำอกจั�กนำ)5 บร�เวณหวไหล ตรงจั�ดก"#งกล�งขุองกล+�มเนำ�5อสื�มเหล)#ย์ม ม)ถุ�งนำ�5�อย์* ขุ+�งใต+ ขุ+อพับศิอกม)หลอดเล�อดใหญ ทำอดผ่ �นำ รกแร+ม)เสื+นำเล�อดและป็มป็ระสื�ทำม�กม�ย์ และด+�นำในำขุองป็ล�ย์

Page 88: ตำราแพทย์แผนโบราณ

ศิอกม)เสื+นำป็ระสื�ทำทำอดผ่ �นำ ทำ)#บร�เวณกระด*กสืะบ+�ก�ไม คำวรกดร�นำแรงเพัร�ะม)ถุ�งนำ�5�หล อเล)5ย์งอย์* สื��หรบอวย์วะอ�#นำๆ ก�ไม คำวรกดอย์ �งร�นำแรงเช นำกนำ

ข�อิคุวัรพ�จ้ารณาในการบรรเทาอิาการและร�กษาโรคุด�วัย์การนวัดแผนไทย์

         ในำก�รบรรเทำ�อ�ก�รและรกษ์�โรคำด+วย์ก�รนำวดแผ่นำไทำย์ ผ่*+นำวดคำวรจัดจั��และย์"ดป็ฏ�บต�ขุ+อคำวรพั�จั�รณ�ในำก�รนำวดดงต อไป็นำ)5

         ๑. ท1านวัดโดย์ป็กต�อ�จัให+ผ่*+ถุ*กนำวดนำ#งกบพั�5นำ หร�อนำอนำบนำฟ*กทำ)#พั�5นำ แล+วผ่*+นำวดนำ#งคำ�กเขุ �หร�อย์�นำนำวด แต บ�งคำร�วเก�ดคำว�มจั��เป็%นำอ�จัให+ผ่*+ถุ*กนำวดนำ#งบนำเก+�อ)5ได+ แต ผ่ลก�รนำวดมกจัะไม ด)เทำ �ทำ)#คำวร เพัร�ะผ่�ดทำ �ทำ�ง เก�ดก�รเกร�งขุองม�อผ่*+นำวด ผ่*+นำวดอ�จัป็วดเม�#อย์เสื)ย์เองก�ได+ และบ�งคำร�วผ่*+ถุ*กนำวดอ�จัระบมด+วย์ ทำ �นำอนำขุองผ่*+ถุ*กนำวดโดย์ป็กต�ใช+ทำ �นำอนำตะแคำงโดย์ให+ขุ�ล �งทำ)#ต�ดกบพั�5นำเหย์)ย์ดตรงสื วนำขุ�บนำงอเขุ � เอ�สื+นำเทำ+�ช�ดกบหวเขุ �ขุองขุ�ล �งเพั�#อกนำล+มคำว�#�เวล�ถุ*กนำวด ให+ผ่*+ถุ*กนำวดหนำ�นำหมอนำทำ)#ม)คำว�มหนำ�พัอเหม�ะคำ�อ ให+ศิ)รษ์ะอย์* ในำระดบเด)ย์วกบแนำวกระด*กสืนำหลง

         ๒. การวัางมั6อิ สื��หรบผ่*+นำวดคำวรว�งม�อ ณ ต��แหนำ งทำ)#จัะนำวดโดย์เหย์)ย์ดแขุนำตรงทำ5งทำ)#ขุ+อม�อ ขุ+อศิอก เพั�#อลงนำ�5�หนำกตวไป็ต�มแขุนำสื* นำ�5วหวแม ม�อ ถุ+�งอทำ)#จั�ดใดจั�ดหนำ"#ง ผ่*+นำวดจัะต+องใช+แรงนำวดม�กแต ได+ผ่ลนำ+อย์ เป็%นำทำ)#สืงเกตว � ไม ว �จัะอย์* ในำทำ �ใดขุณะนำวดตลอดเวล�ทำ5งผ่*+นำวดและผ่*+ถุ*กนำวดจัะต+องอย์* ในำทำ �ทำ)#สืบ�ย์ ผ่ อนำคำล�ย์ ไม เกร�ง อ)กทำ5งผ่*+นำวดต+องม)จั�ตเป็%นำสืม�ธ� ต 5งอกต5งใจันำวดด+วย์

         ในำบ�งกรณ) อ�จัใช+เพั)ย์งนำ�5วหวแม ม�อ หร�อนำ�5วอ�#นำนำ�5วใดนำ�5วหนำ"#ง หร�อนำ�5วร วมฝั?�ม�อ หร�อเพั)ย์งฝั?�ม�อ สื+นำม�อ หร�อสืนำม�อ บ�งคำร�วอ�จัใช+นำ�5วม�อซึ่+อนำกนำเพั�#อเพั�#มแรงกดแล+วแต กรณ)

         ๓. ต�าแหน1งนวัดหร6อิจ้!ดนวัด ทำ)#เร�มกได+ย์�นำกนำม�แต ด5งเด�มว � นำวดเสื+นำ อ�จัเป็%นำต��แหนำ งทำ)#กล+�มเนำ�5อ ร องระหว �งกล+�มเนำ�5อ ต�มแนำวหลอดเล�อดแดงหร�อเสื+นำป็ระสื�ทำ คำว�มม� งหม�ย์ก�เพั�#อให+กล+�มเนำ�5อทำ)#แขุ�งต"งหร�อหดเกร�ง (ซึ่"#งทำ��ให+ไม สืบ�ย์) นำ5นำเก�ดก�รคำล�ย์ตวหร�อหย์ อนำตว (อ�ก�รเจั�บป็?วย์จัะห�ย์ไป็) และเพั�#อเพั�#มก�รไหลเว)ย์นำเล�อดและนำ�5�เหล�อง จัะทำ��ให+อวย์วะต �งๆ ทำ)#เคำย์ทำ��หนำ+�ทำ)#หย์ อนำไป็ กลบทำ��ง�นำได+ม�กขุ"5นำเป็%นำป็กต� อ�จัจัะอย์* เป็%นำจั�ดหร�อเป็%นำแนำว ซึ่"#งผ่*+นำวดจัะต+องร* +ว �ต��แหนำ งใดรกษ์�อ�ก�รอะไร เป็%นำตรงไหนำคำวรกดจั�ดไหนำ ขุ"5นำอย์* กบก�รว�เคำร�ะห�โรคำทำ)#ถุ*กต+องด+วย์ ถุ+�ว�เคำร�ะห�ไม ถุ*กก�จัะนำวดไม ถุ*กจั�ดเช นำกนำ

         ๔. แรงท��ใช�นวัด คำวรนำวดเบ�ๆ ในำตอนำแรก (ใช+แรงนำ+อย์ก อนำ) แล+วคำ อย์ๆ เพั�#มขุ"5นำเป็%นำล��ดบ ทำ5งนำ)5ขุ"5นำอย์* กบลกษ์ณะร*ป็ร �งขุองผ่*+ถุ*กนำวดและคำว�มร�นำแรงขุองโรคำม�กนำ+อย์เพั)ย์งใด หร�อเป็%นำแบบป็<จัจั�บนำหร�อเป็%นำม�เร�5อรง ก�รกดเบ�เก�นำไป็จัะไม ได+ผ่ล สื วนำก�รกดแรงเก�นำไป็จัะทำ��ให+เก�ดผ่ลเสื)ย์ในำก�รรกษ์�และอ�จัเก�ดก�รระบมได+ ก�รสืงเกตนำ�5�หนำกทำ)#ใช+ในำก�รกดนำ5นำ ถุ+�เป็%นำก�รนำวดตนำเองให+ถุ�อเอ�แรงกดทำ)#ทำ��ให+เร�#มร* +สื"กป็วด ถุ+�เป็%นำก�รนำวดผ่*+อ�#นำคำวรสือบถุ�มคำว�มร* +สื"กขุองผ่*+ถุ*กนำวด และให+สืงเกตสื)หนำ+�อ�ก�รด+วย์ แรงกดทำ)#ถุ�อว �ใช+ได+คำ�อ เม�#อผ่*+ถุ*กนำวดเร�#มร* +สื"กป็วด

Page 89: ตำราแพทย์แผนโบราณ

         ๕. เวัลาท��ใช�นวัดแต1ละจ้!ด ผ่*+นำวดก��หนำดเวล�ทำ)#ใช+นำวด ณ แต ละจั�ดเป็%นำคำ�บ คำ�อ ก��หนำดเวล�ลมห�ย์ใจัเขุ+� ออก ๑ รอบเป็%นำ ๑ คำ�บ ถุ+�ห�ย์ใจัสื5นำก�เป็%นำคำ�บสื5นำ ถุ+�ห�ย์ใจัย์�วนำบเป็%นำคำ�บย์�ว ก�รกดนำ�นำเพั)ย์งใดย์ อมขุ"5นำอย์* กบลกษ์ณะขุองโรคำและขุองคำนำไขุ+ด+วย์ ถุ+�กดเวล�สื5นำจัะไม ได+ผ่ลในำก�รรกษ์� ถุ+�กดนำ�นำเก�นำไป็จัะทำ��ให+ม�อขุองผ่*+นำวดล+�ง �ย์และผ่*+ถุ*กนำวดอ�จัระบมได+ คำวรกดนำ�นำพัอคำวร ซึ่"#งระย์ะเวล�นำวดนำ)5จัะต+องอ�ศิย์คำว�มช��นำ�ญในำก�รก��หนำด แต ม)หลกว �จัะต+องคำ อย์ๆ กด โดย์เพั�#มแรงทำ)ละนำ+อย์จันำผ่*+ถุ*กนำวดเร�#มร* +สื"กป็วด แล+วกดนำ�#งไว+ เวล�ป็ล อย์จั"งคำ อย์ๆ ป็ล อย์ ไม ใช ร)บย์กม�อป็ล อย์โดย์เร�วจัะเก�ดก�รระบมได+ด+วย์

         ๖. ล�าด�บจ้!ดนวัด ผ่*+นำวดจัะต+องทำร�บว �โรคำใดคำวรนำวดจั�ดใดเป็%นำจั�ดแรก และจั�ดต อไป็คำวรเป็%นำจั�ดใดต อๆ ไป็ ซึ่"#งจัะต+องม)ก�รศิ"กษ์�ฝัGกฝันำคำ+นำคำว+�ให+ถุ องแทำ+ว � ก�รนำวดทำ)#ให+ผ่ลด)ทำ)#สื�ดจั�กไหนำ ไป็ไหนำ จัะช วย์ให+ม)ก�รพัฒนำ�ก�รนำวดให+ก+�วหนำ+�ทำ5งย์งสืร+�งคำว�มย์อมรบนำบถุ�อให+แก ก�รนำวดไทำย์อ)กด+วย์

         ๗. การนวัดซั�$าหร6อิย์�$าแนวัจ้!ด เม�#อทำร�บว �โรคำใดต+องนำวดจั�ดใดเป็%นำล��ดบแนำวก อนำหลงแล+ว ต+องอ�ศิย์คำว�มช��นำ�ญและก�รพั�จั�รณ�ตรวจัสือบว �คำวรจัะนำวดซึ่�5�อ)กก)#รอบ เช นำ ๒ รอบขุ"5นำไป็ จันำถุ"งไม เก�นำ ๖ รอบผ่*+นำวดทำ)#ช��นำ�ญจัะนำวดรกษ์�ไป็พัล�งตรวจัไป็พัล�ง โดย์ทำ)#ผ่*+ถุ*กนำวดไม อ�จัทำร�บได+เลย์ ถุ+�อ�ก�รทำ)#เฉ)ย์บพัลนำคำวรนำวด ๓ รอบ ห�กอ�ก�รเร�5อรงอ�จันำวดถุ"ง ๕ และ ๖ รอบ ม�กกว �นำ)5จัะไม เป็%นำผ่ลด)

         ๘. การน�บคุร�$งนวัด หลงจั�กว�เคำร�ะห�โรคำได+อย์ �งถุ องแทำ+ว �คำนำไขุ+เป็%นำโรคำอะไร ม)อ�ก�รเป็%นำป็ระก�รใด ร�นำแรงแคำ ไหนำ ผ่*+นำวดทำ)#ช��นำ�ญอ�จับอกได+คำร �วๆ ว � คำวรนำวดก)#คำร5ง และใช+เวล�นำ�นำสืกเทำ �ใดจั"งจัะทำ�เล�ม�กนำ+อย์เพั)ย์งใด เป็%นำก�รบอกให+ผ่*+ถุ*กนำวดได+ทำร�บโดย์ป็ระม�ณ แต ก�รก��หนำดให+แนำ นำอนำต�ย์ตวว �จัะต+องห�ย์ร+อย์เป็อร�เซึ่�นำต�ในำ ๓ คำร5ง ๕ คำร5ง นำบเป็%นำก�รผ่�ดพัล�ดอย์ �งม�ก เพัร�ะก�รห�ย์ป็?วย์หร�อไม ห�ย์ ม)ป็<จัจัย์ม�กม�ย์ม�เก)#ย์วขุ+องด+วย์กนำทำ5ง ๒ ฝั?�ย์

         ๙. ระย์ะถ��ห1างขอิงการถ0กนวัด บ�งโรคำทำ)#ต+องนำวดถุ)#อ�จัจัะทำ�กวนำในำระย์ะแรกเร�#ม จั"งคำ อย์เว+นำระย์ะนำวด ก�รนำวดซึ่�5�ทำ�กวนำเป็%นำระย์ะเวล�นำ�นำอ�จัเป็%นำผ่ลร+�ย์ ม)ก�รระบมอกเสืบขุองกล+�มเนำ�5อ เสื+นำเอ�นำและขุ+อ เป็%นำต+นำ และก�รเว+นำระย์ะก�รนำวดนำ�นำเก�นำไป็ ผ่ลด)ทำ)#ผ่*+ถุ*กนำวดคำวรจัะได+รบก�จัะไม ต�ดต อกนำไม เก�ดผ่ลในำก�รรกษ์� จั"งเป็%นำเร�#องทำ)#ผ่*+นำวดจัะต+องช)5แจังแนำะนำ��ให+ผ่*+ถุ*กนำวดทำร�บถุ"งอ�ก�รระบมได+ถุ+�นำวดต�ดต อกนำนำ�นำไป็ ก�รหย์�ดเว+นำระย์ะเพั�#อให+ร �งก�รรกษ์�ตนำเองต�มธรรมช�ต� นำอกจั�กก�รนำวดสืบ�ย์ๆ เพั�#อคำล�ย์เคำร)ย์ดเทำ �นำ5นำทำ)#สื�ม�รถุนำวดได+ทำ�กวนำ

         ๑๐. การให�คุ�าแนะน�าแก1ผ0�ถ0กนวัด โดย์ทำ)#ก�รนำวดอย์ �งเด)ย์วไม ทำ��ให+ผ่ลขุองก�รรกษ์�ด)เต�มทำ)#ได+ ผ่*+นำวดคำวรแนำะนำ��ผ่*+ถุ*กนำวดถุ"งหลกก�รทำ)#คำวรกระทำ��และทำ)#คำวรละเว+นำ

              ๑๐.๑ สื�#งทำ)#คำวรกระทำ�� ๒ ป็ระก�ร ม)ดงนำ)5

Page 90: ตำราแพทย์แผนโบราณ

                     ๑) คำวรทำ��จั�ตใจัให+สืบ�ย์ พัย์�ย์�มไม ให+ม)อ�รมณ�เคำร)ย์ด กงวล หร�อว�ตก เพัร�ะจั�ตทำ)#เคำร งเคำร)ย์ดจัะทำ��ให+ร �งก�ย์เจั�บป็?วย์ได+ง �ย์และห�ย์ย์�ก

                     ๒) คำวรพักผ่ อนำและบร�ห�รร �งก�ย์ จัะม�กนำ+อย์เพั)ย์งใด เทำ �ใด ตอนำไหนำ ทำ �ไหนำบ+�ง ก�อย์* ทำ)#ผ่*+นำวดจัะพั�จั�รณ�บอกกล �วเป็%นำร�ย์ๆ ไป็

              ๑๐.๒ สื�#งทำ)#พั"งละเว+นำ คำ�อ ขุองแสืลง เร�#องขุองย์� ม)ย์�แก+ไขุ+แก+ป็วดก�เป็%นำสื�#งทำ)#พั"งงดเว+นำ เร�#องขุองอ�ห�รก�รก�นำ เช นำ ขุองหมกดอง เหล+� เบ)ย์ร� บ�หร)# หร�อหนำ อไม+ บ�งร�ย์อ�จัเป็%นำขุ+�วเหนำ)ย์วหร�ออ�ห�รทำ)#ผ่*+ถุ*กนำวดร* +ว �ตนำเองแพั+ คำวรงดโดย์เด�ดขุ�ด

         ๑๑. การต�ดตามัผล ต+องม)ก�รต�ดต�มผ่ลขุองก�รนำวดแต ละคำร5งว �ได+ผ่ลด)หร�อไม ม�กหร�อนำ+อย์เพั)ย์งใด เพั�#อนำ��ม�พั�จั�รณ�ว �ทำ)#ทำ��แล+วไม ได+ผ่ลหร�อได+ผ่ลนำ+อย์เพัร�ะเหต�ใด เช นำ อ�จัม)ก�รว�เคำร�ะห�โรคำผ่�ด ก�รนำวดไม ด)พัอในำขุ+อใดบ+�ง ต+องทำบทำวนำใหม เพั�#อจัะได+ไม ผ่�ดซึ่�5� และเก�ดคำว�มร* + คำว�มช��นำ�ญ คำว�มแม นำย์��ม�กขุ"5นำเร�#อย์ๆ ถุ+�เก�ดผ่ลเสื)ย์ ผ่ลเสื)ย์ม)อย์ �งไรบ+�ง ร�นำแรงม�กนำ+อย์เพั)ย์งใด สื�เหต�เก�ดจั�กอะไร ต+องห�ทำ�งพัฒนำ�ก�รนำวดขุองตนำให+ด)ย์�#งๆ ขุ"5นำไป็โดย์ไม หย์�ดย์5ง ถุ+�คำว�มผ่�ดพัล�ดหร�อบกพัร องอย์* ทำ)#ผ่*+ถุ*กนำวด ผ่*+นำวดจัะต+องช)5แจังให+เขุ�ได+ทำร�บเพั�#อจัะได+ป็ฏ�บต�ให+ถุ*กต+อง

         ๑๒. ข�อิพ7งระวั�งและข�อิห�ามั ผ่*+นำวดจัะต+องร* +เขุ� ร* +เร� ร* +รอบ และร* +ป็ระโย์ชนำ�สื)#สืถุ�นำ จั"งจัะทำ��ก�รนำวดได+ผ่ลด)

              ๑๒.๑ ร* +เขุ� คำ�อ ร* +เร�#องร�วขุองผ่*+ถุ*กนำวดเป็%นำอย์ �งด)ว �เป็%นำโรคำอะไร ม)ขุ+อห+�มนำวดหร�อไม ซึ่"#งต+องไป็ศิ"กษ์�ขุ+อห+�มทำ��ก�รนำวดให+ถุ องแทำ+

              ๑๒.๒ ร* +เร� คำ�อ ร* +ว �ตนำเองม)คำว�มร* +ทำ 5งทำ�งทำฤษ์ฎ)และทำ�งป็ฏ�บต�ม�กนำ+อย์เพั)ย์งใด สื�ม�รถุนำวดผ่*+ถุ*กนำวดคำนำนำ5นำห�ย์ได+หร�อไม ถุ+�เหนำ�อคำว�มสื�ม�รถุคำวรสื งต อผ่*+นำวดทำ)#ช��นำ�ญกว �จั"งจัะเป็%นำก�รถุ*กต+อง

              ๑๒.๓ ร* +รอบ คำ�อ ร* +ว �จั�ดใดเป็%นำจั�ดอนำตร�ย์ คำวรกดหร�อไม คำวรทำ��ด+วย์คำว�มระมดระวงเพั)ย์งใด ม)คำว�มร* +เร�#องอ�ห�รก�รก�นำ ขุองแสืลง ก�รออกก��ลงก�ย์ ก�รรกษ์�สื�ขุภ�พัโดย์ทำ#วไป็ เพั�#อจัะได+แนำะนำ��ผ่*+ถุ*กนำวดได+ถุ*กต+อง ร* +ว �โรคำใดนำวดไป็ก�ไม ห�ย์ สื�ดคำว�มสื�ม�รถุขุองก�รนำวดรกษ์� เช นำ ไตหย์ อนำ กระเพั�ะอ�ห�รย์�นำ เป็%นำต+นำ หร�อต+องร* +ว �ก�รนำวดบ�งโรคำอ�จัเป็%นำอนำตร�ย์แก ผ่*+ถุ*กนำวดได+ เช นำ ผ่*+ทำ)#เป็%นำโรคำไสื+ต�#งอกเสืบ เป็%นำต+นำ

              ๑๒.๔ ร* +ป็ระโย์ชนำ�สื)#สืถุ�นำ คำ�อ ร* +จักใช+ป็ระโย์ชนำ�ขุองก�รนำวดแผ่นำไทำย์ทำ5งด+�นำก�รสื งเสืร�มสื�ขุภ�พั ด+�นำก�รป็Nองกนำ ด+�นำก�รรกษ์� และด+�นำก�รฟM5 นำฟ*สืมรรถุภ�พั โดย์เฉพั�ะในำเร�#องขุองก�รขุจัดคำว�มเจั�บป็วดซึ่"#งเร�ต+องสื*ญเสื)ย์งบป็ระม�ณเป็%นำจั��นำวนำม�กในำแต ละป็Hนำ5นำ ก�รนำวดเป็%นำอ)กแนำวทำ�งหนำ"#งทำ)#สื�ม�รถุใช+ทำดแทำนำย์�แก+ป็วดได+

Page 91: ตำราแพทย์แผนโบราณ

เอกสื�รอ+�งอ�ง

เอิกสารอิ�างอิ�ง

ก องก�นำด� ชย์�มฤต. สมั!นไพรไทย์ ตอินท�� ๔. กร�งเทำพัฯ: ช�ต�ม�ก�รพั�มพั�, ๒๕๒๘. __________ . สมั!นไพรไทย์ ตอินท�� ๖.

         กร�งเทำพัฯ: กรมป็?�ไม+, ๒๕๔๐.

ก องก�นำด� ชย์�มฤต และ ล)นำ� ผ่*+พัฒนำพังศิ�. สมั!นไพรไทย์ ตอินท�� ๗.กร�งเทำพัฯ: กรมป็?�ไม+, ๒๕๔๕.

เก งก�จั ง�มขุจัรและธญญ� ผ่ลอนำนำต�, แป็ล. สย์ามัจ้ากสาย์ตาหมัอิบร�ดเลย์�. ว�ลเล)#ย์ม เอสื. แบรดเลย์�, เขุ)ย์นำ.

         กร�งเทำพัฯ: นำ.สื.พั.เพั�#อช)ว�ต, ๒๕๒๗.

จัรล เกรนำพังษ์�. ประวั�ต�การแพทย์�สมั�ย์กร!งร�ตนโกส�นทร�. กร�งเทำพัฯ : โรงพัย์�บ�ลศิ�ร�ร�ช คำณะแพัทำย์ศิ�สืตร�ศิ�ร�ร�ชพัย์�บ�ล, ๒๕๒๕.

จั�ร�ภรณ� เจัร�ญเดช. สมั!นไพรไทย์. กร�งเทำพัฯ: ไทำย์ป็ระกนำช)ว�ต, ๒๕๔๕.

เฉล)ย์ว ป็Bย์ะชนำ. อิาย์!รเวัท ศ์าสตร�แห1งช�วั�ต. กร�งเทำพัฯ: สืถุ�บนำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์, ๒๕๓๗.

เดอ ล�ล*แบร�. จ้ดหมัาย์เหต!ลาล0แบร� ฉบ�บสมับ0รณ�. สืนำต� ทำ.โกม�ทำ แป็ล. พัระนำคำร: สื��นำกพั�มพั�ก+�วหนำ+�, ๒๕๑๐.

ทำว) วรคำ�ณ. หมัอิช�วักโกมัารภี�จ้จ้�. กร�งเทำพัฯ: สืร+�งสืรรคำ�บ�]คำสื�, ๒๕๕๑.

บ�ศิบรรณ ณ สืงขุล�. สมั!นไพรไทย์ ตอินท�� ๑. พั�มพั�คำร5งทำ)# ๒, กร�งเทำพัฯ: ฟ<นำนำ)#พับบล�ชช�#ง, ๒๕๒๕.

ป็ระโชต� เป็ล งว�ทำย์�. เภีส�ชกรรมัแห1งกร!งร�ตนโกส�นทร�ในรอิบ ๒๐๐ ปB. กร�งเทำพัฯ: จั�ฬ�ลงกรณ�มห�ว�ทำย์�ลย์, ๒๕๒๖.

ป็ระทำ)ป็ ช�มพัล. เวัชศ์าสตร�ฉบ�บหลวังก�บการบ0รณาการการแพทย์�แผนไทย์: ศ์7กษากรณ�ในเขตกร!งเทพมัหานคุร.

         กร�งเทำพัฯ: มห�ว�ทำย์�ลย์ศิ�ลป็�กร, ๒๕๕๐.

__________ . ประวั�ต�ศ์าสตร�การแพทย์�แผนไทย์ การศ์7กษาจ้ากเอิกสารต�าราย์า. กร�งเทำพัฯ: บร�ษ์ทำ อ�คำ)ไทำพั� จั��กด, ๒๕๕๑.

ป็ระเทำ�อง อ�นำนำธ�โก และคำณะ. คุ01มั6อิการนวัดร�กษาโรคุแบบราชส�าน�ก. กร�งเทำพัฯ: สื�มเจัร�ญพั�ณ�ชย์�, ๒๕๕๐.

พัรทำ�พัย์� เต�มว�เศิษ์. ๒๐๐ ปB พระเจ้�าบรมัวังศ์�เธิอิ กรมัหลวังวังษาธิ�ราชสน�ท: พระกรณ�ย์ก�จ้ด�านการแพทย์�แผนไทย์. กร�งเทำพัฯ:

         สื��นำกก�จัก�รโรงพั�มพั� องคำ�ก�รสืงเคำร�ะห�ทำห�รผ่ �นำศิ"ก, ๒๕๕๒.

พั�ช�ญ พัฒนำ�. คุวัามัเป<นมัาขอิงการแพทย์�เมั6อิงไทย์. พัระนำคำร: โอเด)ย์นำสืโตร�, ๒๕๐๙.

เพั�ญนำภ� ทำรพัย์�เจัร�ญ, ประมัวัลทฤษฏ�การแพทย์�แผนไทย์ เล1มั ๑ พระคุ�มัภี�ร�สมั!ฏฐานวั�น�จ้ฉ�ย์. กร�งเทำพัฯ: สืถุ�บนำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์,

         ๒๕๓๗.

มห�ว�ทำย์�ลย์สื�โขุทำย์ธรรม�ธ�ร�ช. เอิกสารการสอินช!ดวั�ชา นวัดแผนไทย์. นำนำทำบ�ร) : มห�ว�ทำย์�ลย์สื�โขุทำย์ธรรม�ธ�ร�ช, ๒๕๕๐.

มห�มก�ฏร�ชว�ทำย์�ลย์. พระราชห�ตถเลขาพระบาทสมัเด/จ้พระจ้อิมัเกล�าเจ้�าอิย์01ห�วั. กร�งเทำพัฯ: มห�มก�ฏร�ชว�ทำย์�ลย์, ๒๕๒๑.

__________ . พระไตรปDฏก เล1มั ๕. กร�งเทำพัฯ: มห�มก�ฏร�ชว�ทำย์�ลย์, ๒๕๒๕.

__________ . พระไตรปDฏก เล1มั ๒๕. กร�งเทำพัฯ: มห�มก�ฏร�ชว�ทำย์�ลย์, ๒๕๒๕.

ล)นำ� ผ่*+พัฒนำพังศิ�. สมั!นไพรไทย์ ตอินท�� ๒. กร�งเทำพัฯ: นำ�วธรรมด�ก�รพั�มพั�, ๒๕๒๒.

Page 92: ตำราแพทย์แผนโบราณ

__________ . สมั!นไพรไทย์ ตอินท�� ๓. กร�งเทำพัฯ: ฟ<นำนำ)#พับบล�ชช�#ง, ๒๕๒๕.

__________ . สมั!นไพรไทย์ ตอินท�� ๕. กร�งเทำพัฯ: ช�ต�ม�ก�รพั�มพั�, ๒๕๓๐.

สืถุ�บนำก�รแพัทำย์�แผ่นำไทำย์. ประวั�ต�หมัอิช�วักโกมัารภี�จ้จ้�. กร�งเทำพัฯ: กรมก�รแพัทำย์� กระทำรวงสื�ธ�รณสื�ขุ, ๒๕๓๗.