5 behavior theory 15092558 (1)

แนวคดและทฤษฎทางพฤตกรรมศาสตรในการปรบเปลยนพฤตกรรม

โดย อาจารยนนทนา คะลา คณะสาธารณสขศาสตร

ทฤษฎ (Theory)• หมายถง การอธบายปรากฏการณทเกดขนโดยใชกระบวนการทางวทยาศาสตร คอสามารถทดสอบใหเหนจรงและสามารถคาดการณได

โมเดล (Model)• คำาแปลคอ รปแบบ หรอ แบบแผน หรอ แบบ

จำาลอง

วตถประสงค เพอจดระเบยบแนวความคดเกยวกบขอเทจจรง

ใหเปนระบบและงายขน และสามารถนำาไปประยกตใชอธบายกบกรณใดกรณหนง

ขอดของการใชแนวคดทฤษฎ1. มความชดเจนในการกำาหนดกลวธการดำาเนนงาน

ตามปจจย2. ชแนะแนวทางในการประเมนความตองการให

สอดคลองกบปจจยสาเหตพฤตกรรม3. เสนอแนวคดในการกำาหนดกลวธและกจกรรมใน

การเรยนรใหสอดคลองกบปจจยสาเหตพฤตกรรม

ขอดของการใชแนวคดทฤษฎ4. มความเปนบรณาการ5. ทำาใหนกสขศกษามความเขาใจในการประเมนแผนงานและปรบปรง ใหดขน มองเหนความเชอมโยงระหวางกจกรรม6. เกดความมนใจและเชอมนในแผนงาน

ทฤษฎทางพฤตกรรมศาสตรทสำาคญ• ทฤษฎทนำามาใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมพฤตกรรม

สขภาพจำาแนกเปน 3 ระดบ– ทฤษฎหรอโมเดลระดบบคคล (Individual/Intrapersonal

health behavior models/theories)- ทฤษฎระดบระหวางบคคล (Interpersonal health behavior

theories)- ทฤษฎระดบชมชน สงคม (Community level

models/theories)

ทฤษฎและโมเดลทางพฤตกรรมศาสตรทใชในระดบบคคล

• เปนการมองทการปรบเปลยนภายในตวคน เชน ความร เจตคต ความเชอ แรงจงใจ อต

ตมโนทศน พฒนาการของมนษย ประสบการณในอดต ทกษะและพฤตกรรม

ทฤษฎและโมเดลทางพฤตกรรมศาสตรทใชในระดบบคคล

• แบบแผนความเชอดานสขภาพ (Health Belief Model)• โมเดลการประมวลขาวสารขอมลของผบรโภค (Consumer

information processing model)• ทฤษฎการกระทำาดวยเหตผล (Theory of Reasoned action)• ทฤษฎพฤตกรรมตามแผน (Theory of planned behavior)• ทฤษฎขนตอนการเปลยนแปลงพฤตกรรม (Transtheoretical

Model or Stage of Change)

ทฤษฎระดบระหวางบคคล(Interpersonal health behavior theories)

• ทฤษฎในกลมทมความเชอวา บคคลมความสมพนธกบสง แวดลอม บคคลจะไดรบคำาแนะนำา การสนบสนนชวยเหลอ ดานขอมล ความคด อารมณ จากคนในครอบครว เพอน

บคลากรทางการสาธารณสขเปนตน และความสมพนธนม ผลตอความคด ความรสก และพฤตกรรมของคน

ทฤษฎระดบระหวางบคคล(Interpersonal health behavior theories)

• ทฤษฎปญญาสงคม (Social cognitive theory)• เครอขายทางสงคม/ แรงสนบสนนทางสงคม (Social

networks/Social support Theories)

ทฤษฎ/โมเดลระดบชมชน• องคกรชมชน (Community organization)• ทฤษฎการกระจายดานนวตกรรม (Diffusion of

innovation theory)• ทฤษฎการเปลยนแปลงองคกร (Organizational

change theories)• โมเดลเชงนเวศวทยา (Ecological Models)

แบบแผนความเชอดานสขภาพ (Health Belief

Model)• ค.ศ. 1950 พฒนาจากกลมนกจตวทยาสงคมประเทศสหรฐอเมรกา

• ชวงแรกของ HBM พฒนามาใชอธบายและทำานายพฤตกรรมการปฏบตตวเพอปองกนโรค

• HBM ถกพฒนาครงแรกโดยHochBaum ตามแนวคดของ เครท

เลวน (Kurt Lewin) ทกลาววา โลกของการรบรของบคคลจะเปนตว

กำาหนดพฤตกรรมของบคคลนน ๆ

โรเซนสตอค (Rocenstock, 1974)

• ไดสรปพนฐานของ HBM ไวคอการรบรของบคคลและ แรงจงใจ

การทบคคลจะมพฤตกรรมเสยงจากการเปนโรคจะตองม ความเชอหรอรบรวามความเสยงตอการเกดโรค โรคนนมความ

รนแรงและมอทธพลและสงผลกระทบตอการดำารงชวตและการปฏบตนนจะทำาใหเกดผลดในการลดโอกาสเสยงตอการเปนโรคหรอลดความรนแรงโดยไมมอปสรรคมาขดขวาง

O’Donnell กลาวไววา• HBM ม 4 องคประกอบ1. การรบรโอกาสเสยงตอโรค2. การรบรความรนแรงของโรค3. การรบรประโยชนหรอผลดของการปฏบต4. การรบรอปสรรคของการปฏบตเพอปองกนโรค

Beker และคณะ

• ไดปรบปรง HBM โดยเพมปจจยรวมและสงชกนำาสการปฏบตและนำามาใชในการอธบายและทำานายพฤตกรรมของผปวย

Bandura • ค.ศ. 1988 ไดเสนอ Self efficacy

นาจะเปนองคประกอบหนงของHBM เพอใชอธบายการเปลยนแปลงพฤตกรรมทไมเหมาะสม

สรปองคประกอบแบบแผนความเชอ

1. การรบรตอโอกาสเสยงของการเกดโรค(Perceived Susceptibility)

- เปนความคดความเชอของบคคลทเชอวาตนเอง มโอกาสทเกดโรคนน ๆ

http://www.ncdsthailand.com/tnc.php

2. การรบรความรนแรงของโรค(Perceive severity)

• คอความคด ความเชอบคคล ทประเมนความ รนแรงของโรคทมตอตนในดานการเจบปวน

พการ เสยชวต ความยากลำาบาก การเกดโรค แทรกซอน และทำาใหบคคลรบรถงภาวะภยคกคาม

(Perceived Threat) ของโรค ทำาใหคนมความโนมเอยงทจะหลกเลยง

3. การรบรประโยชน (Perceived Benefits)

• เปนความคดความเชอวาการกระทำาตามทรบคำา แนะนำา เปนสงทมประโยชน ลดความเสยง ความ

รนแรงของโรคได

4. การรบรอปสรรค/ คาใชจาย(Perceived barriers)

• เปนความคด ความเชอวาการกระทำาตามทไดรบคำา แนะนำา เปนสงทยงยาก เสยคาใชจาย ทำาไดยาก

ฯลฯ• คนจะทำาตามคำาแนะนำามกขนอยกบการเปรยบ

เทยบขอดขอเสย ของการกระทำานน ๆ

5. ปจจยรวม (Modifying factors)

• เปนปจจยทมสวนชวยสงเสรมหรอเปนอปสรรคตอการทบคคลจะปฏบตเพอ

ปองกนโรค หรอปฏบตตามคำาแนะนำาในการ รกษาโรค

ปจจยรวมประกอบดวย• ดานประชากร เชน อาย เพศ ระดบการศกษา• ดานโครงสราง เชน ความรเรองโรคประสบการณ

• ดานสงคมจตวทยา เชน บคลกภาพ สถานภาพทางสงคม

• สงชกนำาใหเกดการปฏบต (Cues to action) คอสงกระตนททำาใหเกดการปฏบตทเหมาะสม

การประยกต HBM

ขอจำากดของ HBM

• อาจจะมความเชอ และเจตคตอนทมอทธพลตอ พฤตกรรมนอกเหนอจากองคประกอบทง 5

• ยงมงานวจยไมเพยงพอทจะชใหเหนวา ความเชอ ตองเกดกอนจงจะทำาใหพฤตกรรมเปลยนจรง ๆ

แลวพฤตกรรมเปลยนกอนความเชอกอาจจะเปนไปได

Quiz ใหนกศกษาตอบคำาถามตอไปน (10 นาท)

1. จงบอกความแตกตางระหวางทฤษฎกบโมเดล2. โมเดล/ทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

จำาแนกออกเปนกระดบ อะไรบาง3. จงอธบายแนวคดแบบแผนความเชอทางดานสขภาพมาพอสงเขป