-
SesuaiStandar lsi
..t ,.
TerintegrasiPendidikan Karakter
dan Antikorupsi
x:
,;"&1,&:/re
^ffi.Nama
Kelas/ No.Absen: XISekolah
77,\
:.a._: t- -::::::::. ::_i :1,:,,.:.-*1
::,. i.::..i -i-j.. .. -il;-i::::i
F:-. -.:-:. l:::t :'l?1,1::!3j
*'::"',
-'.-
-
Pu-ji svukur iran"ri panjatkan ke hadirat Tuhan Yang
\laha F:a Larcna atas rahnrat-Nya karni dapat mcnyuliur1
t'.ku :ni -ebrrsrri hlhan ajar herriasarkan ktrrikuh.rnr
vnng
'-: r- -..
-.r. .: r-:i:rka ikut mencerdaskan l(ehidupan banEtsa.- : .:r
rti...,il l.uktr yang diharapkan dapat
- ,:- '-': -rr'ik-.,rkan proses bela.iar*nengajarcli' .:r':r r,
:.litiflsi" kami sajikan nraleri
: :-- _:: :: : ,, :i,., :tltu k*lot:rpok. serta- , " :- . ..
L:iiLlr kentarnpuan
l
:
t
I
i
I
I
t
l
I
i
I
Rrda[,sl
-
3E8 tr I.GRUNAN
I " Ngrungokake Sesorah1Pidhato ...,,.,,
Ajang Gladhen
Gi.apan Ing Ngomah...
3. Nyemak Wawancara
Ajang Gladhen
C. Maca Intensif Paragraf Deduktif lan
Ajang Gladhen
D. Nulis Aksara Legena
Ajang Gladhen
Dhasaring Bebudhen
Pendadaran Padinan "......."t""...."....,......
Lisan
Praktik .. ........
Pambecik
Pengayaa n
BAB 2 TRADISI
A. Ngrungokake Geguritan
Ajang Gladhen
B. Maca Aksara Pasangan
Ajang Gladhen
C. f,laca Aksara Pasangan ...................
Ajang Gladhen
D. Nulis Wacan Narasi (Nyritakake).,,r.,..
Dhasaring Bebudhen ................ ..:..;.i:..
Katerangan Sawetarang.,. . . . ..;;i!;:,,,;;;:;
Pendadaran Padinan ..^.......^,,.,...i....,,,..
u5dtr
, ,
B. Unggah:Ungguh Basa l:
Ajang Gladhen , ...................... ::
Garapan ing Ngomah 3s
C; Nembang Macapat.,,.,,,,,..;.............. ii-
Garapan ing Ngonrah;;;r.s;.1,.,.i.. . l:
D. Nulis Aksara Pasangan "Ka,: Ta, La,
dha, Ba, Tharl . . ,. ,.,'..;',,......
3.i
Ajang Gladhen...",, .,:,.,:;:11..: . {:
Dhasar,ing Bebudheh, :;;,::,;,,:;;;;;;,,..;;r...... +1
Katerangan Sawetarang,y.,ii.,;ir,..,, ...... ii
licrn Ji
:x**; i, Lliiiilli'iilliiliiiliiiiliiiiiii',,, ;:BAB 4
LINGKUNGAII.
,...........,..,...r...,..i.......i..iiii...!:,,,,,,,,,,,... '
,
4
5
6
6
8
B
9
9
1J
13
l4
l4
l7
1B
18
1B
,23,
25
,,26_,
27
:27
izq
28
'3,1,
20
21
,12
ii32
o )n,r.r:.o.ke
sambutan,,.,i,.,..........,,.,
AJang lJl a0nen ....... ;: l; riri.,iitri.: :r:: :.:,i,: :
:..'t..,:,, , ,i]
Garapan ing Ngomah,i,.,.i.1...,,.,.....,.....
,,,sf ,,waw€,nlembug:,,:ffibtag,aE:::Tattk!,?ma,l
AjarU,,Gladhen .. ,, . ,, : .:, , .
;$.i;;; 1,$4:ntlii;!*$pa
r,all,,PasangaB,ii)i$Is;iii:ltlaiiiiiii.li
.
i.iii ji.S,iBi,il:lrlca r .,,.Dai
:, |Lr4i ;wil,i,u,;,ii1 1., i1;,;i.1 1."1
Aiang Gtad|en,, ,., .., ,r,.,., ,,
D KaWiuh Ul(*rr. ,---, , , ;................ AiarE
GIdh.d:i,.:1i,i1,i,,,,.......... ;;.;....
Dhasaring Bebudhen'..,.....,,......... j ;......
,;',,,,,,' .., ':,': ,.,,.,*uudii*iifrii.$ffiiiang..rlr.ti
ltliii.i'.i.'.1'.t;i-
r, i:,: :,, ,,. :,,,i::::
pendadaran,,Pad!.nE[...]:lf+r]lllii+liiii*iiirt'
"- l'l
Lisan,-,,,,,,,,,,,,,,^...^r*;*;*r;hl;;.i.i.ir.ir.i.;ll.
i : ,praktik ....'....,:....,.. ,,;,;r*llfi1lliiit1l
,Pafn0eOK................;t;;;l;;;:.;+iirliriirci;ii:I:tr
. .. : :r::l:::t::i:.t::.rtlriiti!!!!!!!::i.:l ll1I
r::.i.:rii:::i:lilililli.li]!rr!i::,::::!:! :
:::: ::: PengaYaan,,',',,1 'll:ii,,";,
;lxiltiitl:i,i.iii.ii'IAT{]IAHI iU tA}l G*llL. SEMES.IE
H,G*S#L,*,.,
48
53
54
-55
EE
EE
58
€c
59
50
srs 3
34
35
36
_ :-,r.. t t:/, /=.. ,^.,
-
ss
sisrt,a metnlrerolehStandar Kompetensi:
1. Mampumendengarkandanlisanmemaham wacana sastramauPun
nonsastra dalamberbagai ragam bahasa Tarr a'
2. Mampu mengun*kaPkanpikira n, Penda Pat, ga ga:aI"i3r'
perasaan secara lisal ::'::.:maupun nonsastrd i":iarmenggunakan
berhaqa. ::::mdan unggah-urgguh bai a- ia"^''a'
3. Mampu memba-: J'i:memahami bacaan s:>iramauPUn nOnsa:i:-i
it::::uiLatin nrauPun ':": jt:;::l
berbagai \c'.e:.::'.::.,-' iar'teknik n-rembaca
+. Mampu mtrr.':-:.:sjr:dlrpikiran, pendaPai. ieia>:-
:inperasaan dalam berbag"- r=:'is
karangan nonsastra rl'.: -:'i:'sastra menggunakan
i'.:l::'::ragam bahasa Jart'a sesuai de:'.ia:'
unggah-ungguh dan ne:''''lrs
dengan hurufJawa.
Kompetensi Dasar :'t.1 Mendengarkan sambutan a:au
khotbah Yang disamPaikan se;ara
langsung atau rekaman.
1.2 Berdialog sesuai dengan tingka:
kesantunan.
1.3 Membaca Pemahaman Paragraiberdasarkan letak kalimat
utama'
1.4 Menulis wacana sederhana
menggunakan huruf Jawa.
didengarkan.
' Menyebutkan isi sambutan yang diciengar'n Menyampaikan secara
lisan isi sambutan yang
didengarkan.
' MenanggaPi secara lisan sambutan vangdidengarkan.
' Menyusun satnbutan dengan topik lain menggunakanragam bal-rasa
krama.
. Menentukan tema dialog.
' Menyusun PertanYaan dialog sesuai tlengan unggah-
ungguh bahasa Jana.t Menyampaikan pertanvaan dengan piiiir'an
kaia lar-rg
sesuai dengan ulggah-ungguh bahasa 1an a
' Menja'w'ab Pertanyaan dengan pemilihan kata r-ang
sesuai dengan unggah-ungguh bahasa Ja'r'va'
' lv{enyampaikan pertanyaan secara lisan sesuai dengan
lafal, intonasi, dan irama yang tePat'
o Menjawab pertanyaan secara lisan sesuai dengan lafa1'
intonasi, dan irama Yang tePat'
' Mengidentifikasi letak kalimat utama dalam paragral
' Menyebutkan jenis paragraf berdasarkan letak kalimat
utama.
' Menunjukkan letak kalimat utama dalam paragraf'
' Menunjukkan letak kaiirnat penjelas dalan-r paragraf
' Menemukan pokok isi Paragraf.' Menjawab Pertanyaan berkaitan
dengan rsi paragraf
' Menulis dengan aksara legena secara benar'
' Menulis dengan angka Jawa secara benar'
' Menulis dengan aksara sandhangan secara benar'
' Menulis dengan aksara padangan secara benar-
' Menulis dengan aksara murda secara benar'
' Menulis aksara Jawa satu pada secara benar'
Melalui pembelajaran materi ini,
pengalaman belajar:
' Mengidentifikasi pokok-Pokok sambutan r-at'rq
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
Pidhato utawi wicantenan ing gangaiengipun tiyang kathah menika
boten gampil; pramita kedahnggadhahi sangu saha remen glaohen utlwr
latlhan. r
-
Tuladha Sambutan:
Assalamu' alaikum W ar ah m atui I a t li ab ar akat u h
Kula nuwun,
Kanca-kanca nunggil pasinac: rc{a-! xula tresnani.
Kanthi rahmating Gusti Ingrarg l,'la.a Agung ing wekdal punika
kula lan kanca-karca pinanggih kanthiwilujeng
boten wonten alangan satunggal 3--apa,
Kanthibombonging manah r.c :': ,,,a',: punika kula pikantuk
kalodhangan kangge.ga:Lz(en osiking manah kula
wonten sangajenging para in,oxari sanr rawuh ing pepanggihan
siyang punika.
lng kalodhangan siyang punika x"la cadhe ngaturaken andharan
sawetawis magerc{a' van unggah-ungguh
basa Jawi.
Kanca-kanca ingkang kula lres^a-
Menawi dipunpenggalihiGn:'-::".a:osipununggah-ungguhingbasaJawi
ing"a-9'=::l:i,':;rnopatrapsaha pocapan, nggadhah (c - i.: :=: - ga
prayoga, watara saha reringa ingkang Kac '-: ,', : - .: - ^ 3 sipat
nrihririh saha ngatos-atos, ingKa": - a.:-3roiJn dipunsarengi sikep
nebihaken sikep adtgar; a: l--; a' ad
guna.lngkangsakjatosipunme:,ar,::--z'e
srsmenikawaunggadhahidayagunaingkar-lel;-:sa^t::(,argge
nuntun manungsa netepi k:,r:. ::- :-- sakrng lairdumugi pejah
kangge nggayuh keslare:z- ::-, 'a:a!vaningkangsakinggil-inggilipr,r
/:'.2* '.^J'{amasarakatsahadhiripribadibotengadhah an0r .;-::= -.
t12-irirkekisruhansahapadudonka::=
-;.:-gmarakwonteningjamansamenika.AnangingkiiaT-z^).zz^Jr-.a
masarakat saha dhiri pnbac s:;a: :aos andil kangge ndhidhik
dhiri saha masarakat kanggs ;::.^: '1^:-ngleksanakaken tugas saha
ie- :a-.a- ^ jiang selaras kaliyan tataranipun piyambak-piyambak
kanti s.^.:s-- - : --
Makaten andharan sapa kula 'l s ., a:! punika. Mugi-mugiwonten
guna paedahipun dhumateng rr- akanca sadaya. Kathah atur sa-a :
-:a*-tanduk ingkang kirang mranani manah para kanca sedaya.k" a
pangapunten.
Matur Nuwun
W axal amu' alaikum W a nh r =:
- z.
Pratelan ing ngisor iki owahana dadi basa krama alus!
1. Nalika isih cilik dheweke :e--r urip rekasa, nanging bareng
saiki wis tuwa uripe kepenak,apa-apa sanrua kecuku Pa''
2. $a kuwatir atimu manavia (c!!€ gelem sabar, tekan titiwancine
kowe bakal nemoni urip singkepenak.
3. Ayo kuwi wedange engga I crnbe pupung isih anget, mengko
selak kebacut adhem. Karopanganane kuwi disamb 'i - a'rgan. kuwi
mono gaweyan dhewe ora tuku.
4. Nalika mlaku-mlaku Simbar xodanan, mula bubar adus terus turu
wae, ora metu-metu sakakamar.
5. Jaman saiki arang-arang i,,c.g Jawa bisa omong nganggo basa
krama inggil, amarga duwepanganggep manawa basa
-
9. Manawa isih enom mono tenagane isih rosa, nanging bareng wis
rada tuwa sithik, kaya-kayawis ora duwe tenaga, mula sing baku
tansah njaga kewarasane awak
10. Bungah susah, sugih mlarat iku dadi sandhangane wong urip.
nanging sing baku aja ngantipadha lali manembah marang GustiAllah
sing nyipta jagad saine.
Pratelan ikiowahana dadi basa krama alus!
Wayang Kulit iku salah sawijining pagerarar' ,!-iy,Bn3 (a..g r'
32:€?(:e a(in l.lahabharata utawaRamayana sing wayange digalve saka
Kuiit Jinrsng ,,uai,a.g r( {a-g :ar . j C senengi ing TanahJawa.
Wayang iki digaw6 saka kulit kang ditatah lan dl6ntha Kaya c.-e
marungsa. Umum6wayang kulit nglakonak6 lakon Wayang Purwa, nanging
ana uga kang n;6.r33c Crita Menak lanBabad Tanah Jawa, crita agama
(Kristen, Buddha), perjuwangan. lan mar€r..a .,,arna crita
liyan6.
\A/ayang kulit dilakokak6 ing layar putih kang sinebut kelir.
D6ne wayang-wayang ku,r.,,r Citancepak6ing debog ana ing sisih
tengen lan kiwan6 dhalang. Gamelan kang ana ing sisih mburi
ngiringipagelaran iki. Pagelaran wayang wis diakoni d6ning UNESCO
ing tanggal 7 November 2003. dadikarya kabudayan kang 6di p6ni ing
babagan crita dong6ng lan warisan kang berharga banget(Masterpiece
of Oral and lntangible Heritage of Humanity). Suwalike, UNESCO
nyuwun supayalndonesia njaga (preserue) warisan kuw.
B. Nyemak WawancaraWawancara yaiku golek katrangan saka wong
kang diarani narasumberyaiku rirong nduweni kawruhkang
mumpunitumrap bab kang dirembug.Bab-bab sing kudu digatekake
sadurunge nindakake wawancara yaiku: .1. Nemtokake tujuan.2.
Nemtokake narasumber sing mangerteni/mumpuni.3. Nyiapake materi
(bahan) kanggo wawancara arupa dhaftar pitakonan sing ditujokake
marang
narasumber.
4.
Nemtokakepanggonanlanrnektukanthisemayananluwrhdhisikkarowongsingdiajakwawancara.5.
Nindhakake wawancara kanthi nggunakake dhaftar pitakonan sing
disiapake.6. Nyathet katrangan kang wigati/teliti saka
narasumber.7. Nggunakake unggah-ungguh basa sing trep marang wong
sing diajak wawancara.8. Nyusun asil kegiatan wawancara wujud
palapuran,.laporan.
Rungokna/semaken wawancara ing ngisor iki kang diparagakake
dening kancamu!
Edi : "Nuwun sewu Pak, asma panjenengan sinten ?"Pak Paijo :
"Nama kula Pak Paijo, Nak."Edi : "lnggih Bapak, dipun tepangaken
kula Asri saking Slr,lA Berserr badhe ngangsu kawruh saking
panjenengan."
Pak Paijo : "Ajeng ngangsu kawruh bab menapa ta nak, hla wong
kula namung pemulung.''Edi : "Hla menika amargipakaryan panjenegan
menika klebet pakaryan ingkang piniji, amargiboten sadhengah
tiyang saged nglampahi."
PakPaijo : 'lr4gih pancenmakaten Nak..."Edi . -Nuwun sewu Bapak
nggadhahi pakaryan dados pemulung menika wiwit taun pinten...?"Pak
Palo : 'Kula dadm pemulung menika wiwit taun 2000.,,Edi : "Menapa
ingkang dados alasan panjenengan makarya dados pemulung
pak...?"
Bahasa Jawa SMNMNSMT
-
Ei
E$
E$
il$*
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
E3
Bfi
H*
Eg
!I,Owahana dadi basa krama, ukara ing ngisor iki!
1. Lagi sepisan iki aku ketemu karo kowe, sapa jenengmu pak?
2. Saiki kowe sakulawarga mapan ana dhaerah ngendi lan klebu ing
wewengkon ngendi?3. Kanggo nyukupi kabutuhan kulawarga, kowe saben
dinane nyambut gawe minangka apa?4. Daksawang kulawargamu katon
tansah rukun kowe duwe anak pira?5. Gaweyan apa wae iku becik sing
baku asile halal lan ora gawe rugine wong liya.
e. Maca lntensif Paragraf Deduktif lan lnduktifParagraf yaiku
minangka rerangkening u
-
-Gathekna tuladha paragraf induktif ing ngisor iki!
Tuladha 1
Tetuton'barang kang diperlokake banget, manawa duwe turahan
sangu dicelengi, saben-saben diparingi
dhuwit mirunggin ora banjur dientekake kanggo jajan sing
sejatine mung nguja hawa nebsu, sithik mbaka slthik
clhuwit iku dicelengi. Manawa bisa nindakake kayamangkono iku
ora ategescethil, utawa eman€man nanging
sejatine nglelatih dhirisupaya bisa gemi nastiti ngati-ngati,
wong kang gemi nastiti ngati-ati bakal ngundhuh
woning tumlnOak yaiku kabutuhane kacukupan nanging isih duwe
turahan kanggo nyukupi kabutuhan liyane
sing kadadeyane ora kanyana-nyana,
Tuladha 2
@marangWongliya'Dalanikudududuwekepribadi,dalanikuduwekewongakeh,dadiyen
nii-gunakat
-
b. Sangarepe wanda wekasan kang menga tanpa sandhangan swara lan
ora kadunungansandhangan pengkal utawa panjingan (d )Tuladha:
1 llgs" Putra
2. 11*1*rrurftrLr\ Lodhaya
3. ll*orrn\ Bawana
Wanda wiwitan ing tembung comboran arane wong kang
diwancahTuladha:
1. llta, )ancffur> (Re) Sadipa
2. llf r- )ry r-n rrs r A ) Swatama
3. llt r I ,.q1gc'\ (Har) Jadrana
d. Panambang : un, panambang : on, panambang: an.
Tuladha:
1 11**ftrn\ Tekaa
2. 11*-1r*2ftrn\ Nganggoa
3. l1B\*'*E* Nglebokna
2. Aksara Legena Miring
Unine aksara legena miring, manawa dumunung ing:
a. Wanda sigegTuladha:
1. 11*uil. Lan
2 ll r-r r.rn +nJlr Pakan
3. llrrsngr Jalma
Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK KelasXl
EIE:i
EI
E3
$l
E}
-
b. Wanda menga sangarepe wanda wekasan kang sigeg
Tuiadha:
1 11""dryj]. Iabik
2 lihu,y"Il.' Semaput
3. l]fiorurt3lr Riwayat
c. Wanda menga sangarepe wanda wekasan kang uga menga sarta
kadunungan sandhanganswara, sandhangan pengkal!l ) utawa panjingan
(o )Tuladha:
d. Punvaning tembung kang ora diucapke mawa pepet
Tuladha:
e. Ater-ater (ar ) kang ora luluh karo purwane tembung kang
ciate'-a:e:Tuladha:
I lltn ry" Alu
2 l| lr pr Kapwa
ll*,*U,) Lagya.
1 l1*rftsn\ Jawala
2 |lanun +nx Dahana
3. I err,r Gflil\ Caraka
4I ll-rrurugx Raha,- ''
2 [.r r-r{rs Rahrta6.
3 [[rrurt
-
F3
$i
f. Ater-ater (arn) kang arimbag tanggapTuladha:
I 1l*qru\ Kagawa
2. ll*ftig.I|. Kag kut
J. ll.,r
-
11 Ga
[[ *1n-r , g* a-r rr n Er 2r r-l !
LLI']rlil Gn U]
0-n rt-lt ftn 0n Gnn
11 *, drn on rtrf :-l t] rJ rr t- tr Lt L-u qtgul n{rn rJUlz,'l
ftjlll\\
'rrdoa!Ga
ll nn rLr a,rtm nmt +rn rt Ll ]-l Ll Ll L1 Ll rt< tLr ofln
qin u ?n\lt -"""'-"") -" " -J ) trr
11 * rn5ftqn o.r rri ;.r Ln nr
I Lr Lr
ryu- G, n-'/n*
'n qnN
ll n- * gnni ontt'r rl i Lr L1Lr2 kll:
9T,*, ui 9 t1 ' ]\ L1Llr onn"alr oingur Rn\
ll ns m 06 ur rurc.fi n-tr Lt 2r l-t r-rini qnn Gfl \u,'-')'-
)GvaGn< 0n qrall-l (lftn €I 2n +-l Lll Ll Ll\ En 0fi cm\) r)rrG
G a i a a
[[ * - t].Jt ttut 2n n-tt r\ LT l-lJ ftfln rr;l tsln (J
a.G run m (nll00 ()8 lrl Lll tt- 1 L] Ll (n \\, d-l )
-'[r]ron:$%nj r-r '
/a.wdw
oui ruorn oflo{ut\ c-t L-lt Ll }-l r .Ltl€4GntJn uft6 0x0l}
G{lll\))) q_, d
ukara ing ngisor iki salinen nganggo aksara Jawa!
Santi mulya, santi mulya, luhur n ulyariing negara lndonesia
pasthijaya, tarlen saking golonging
sedya tama, manunggal mrih sanlosa cipta rasa budikarsa,
gumelare memayu hayuning bangsa,
Oaslti yuwana sirna papa sangsaya. sampurnaning bebrayan gung
Pancasiiq, mangambar
gandanya rum lndonesia langgeng merdika.
Cinta Tanah Air
Ngulir budi lan tumindak sing nuduhake setya, peduli, katresnane
marang basa, lingkungan
pisik, sosial. budaya, ekonomi lan politik bangsa
Bahasa Jawa SMA/MNSMI
-
:!i:!
t=:t!.:EE :t-:...,t:
Koterqngqn
A.
1.
,:::: ,:,,, :,,:::Ditambakna mrana-mrene tiwas-tiwas ndedawa
larane, nanging tamba sejatine, ora liya mung
atine dhewe.
Unggah-ungguh basa yaiku tataran tumrap panggunane basa
adhedhasar lungguhing
tatakrama. Tatakrama iku kaudi supaya ngedohake penyendhu'
2.
Wangsulana pitakon-pitakon ana ing ngisor iki kanthi cara
ngeping (X) ana ing aksara
a, b, c, d utawa e, minangka wangsulan sing koanggep paling
bener dhewe!
Kridha ingkang ginelar punika saged lumamcah atut sa< ng
par",rbryaniu panjenengan sadaya,
awit saking punika boten katalumpen ....
a. ngaturaken pambagyaharla wlujeng d ngaturaken pangalembanab.
ngaturaken pambagyaharla yuwana e. ngaturaken agenging panilwunc.
ngaturaken agenging pangaksama
Mugi kula panjenengdn sadaya wonten ing kalodhangan punika
tansah pinaringan ....
a. rejeki ingkang kathahb. kanugrahan saking GustiAllah ingkang
Maha Mirahc. keluarga ingkang sakinahd. arta ingkang kathahe.
putra-putri ingkang utami
Sumangga sami ngonjukaken puji syukurwonten ngarsanipun
GustiAllah ingkang Maha Mirah,
ingkang sampun paring rahmat, hidayah, barokah ingkang boten
saged kula panjenengan etang,
ing satemah kula panjenengan ing wanci enjing punika pinaringan
kasarasah saha wekdal ngestreni
tatacara HalalBi Halal punika. Pratelan iki minangka....
a. salam pambukab. punrvakaning aturc. wosing aturPidhato
utawiwcantenan ing sangajengipun tiyang kathah menika boten gampil,
pramila kedah
nggadhahi sangu ....
a. arla ingkang kathahb. kawruh ingkang mumpunic. kanca ingkang
pinter
5. Kajabanduweni kawruh kang mumpuni supaya ngadeg ana ngarepe
wong akeh kuwi kudu duwerasa....a. mindherb. gugupc. teteg
6. Sesorah cara menika saderengipun sampun damel seratan pidhato
lajeng dipun-apalakentembung-tembungipun ngantos ukaranipun persis
kaliyan cathetan ....
a. sesorah kanthi cara apalanb. sesorah kanthi cara maca teksc.
sesorah kanthi cara damel cathtetan alitd. sesorah kanthi cara
dadakane. sesorah kanthi cara naskah
d. wasananing ature. salam panutup
d. inuman ingkang segere. tetedhan ingkang miraos
d. wedie. isin
Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xl
-
7. Sesorah cara naskah utawi teks menika juru pamedhar sabda
saestu mbekta naskah pidhatolajeng ....
a. dipunapalaken kanthisaestub. dipunwaos menapa wontenipunc.
dipunfotokopid. dipundamelbukue. dipurroage dhateng para tamu
B. Sesorah kanthi cara dadakan saged kalampahan manawi ingkang
nindakaken sesorahpunika ....
a. piyantun ingkang n'ggandhahi drajatb. piyantun ingkang sampun
sepuhc. piyantun ingkang kaanggep sepuhd. piyantun ingkang
nggadhahi kawruh lan kasanggupane. piyantun ingkang boten gadhah
pakewuh
9. Basa sing kanggo sesorah iku kaajab basa sing bener. Basa
sing bener yaiku ....a. basa kang dakik.dakikb. basa kang
ngayawarac. basa xang ngandhar-andhard. basa kang akeh kawinee.
basa sing jumbuh karo paugeraning paramasastra
10. Paragraf deduktif nduweni teges sawjining paragraf sing
ukara bakune mapan ana ing .. ..a. pungkasaning paragrafb.
wusananing paragrafc. madyaning pa'agrafd. wasananing Paragrafe.
wiwitaning paragraf
11 . Paragraf induktif nduiveni t'bkan ca
-
15 "Senthir Lenga patra" yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
....
, llftH{,fo0:rorpp . 11ftd,fooro:rnSr.
' [ilH/,ffi*ftrqp " llfuH'S*T*L,U1*. llft dn*orqg\
u
"Mangan Kacang Lanjaran" yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
....
, ll n,o:ron*,/rGnan\Lt r\6 0q
' ll *o:r6oJr-Ku d" g[1..
o llarorq**rqlurgJf.
. llr5onor-mn r{-g[l:17. Tembung ing ngisor iki kang mawa aksara
nglegena munijejeg yaiku ....
16.
. ll * r{r*oJr-.ru*f" g[lr
,ll*n**
'11*/*.ll**1.
18. Tembung mawa aksara nglegena
-
"Ladheyan ngajak sempal" yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku
....
,[E*T*n-q*n*]crrryjl.
'llg1*oruffiK*r}*rryll." l[ H1* nnn o{los n*ft cn^r ryp:o l| en
rur1* qni o{}tm *}r, ry[l:" l1 q1* n- q* atnlcr on ryp:lsinen
ceceg-ceceg saironing pitakon-pitakon ana ing ngisor iki kanthi
tembung kangmathuk! 4Nglairake gagasan, panemu, utawa osiking ati
sarana lisan ana sangarepe pawongan akeh awitpawongan iku ....
Syarat nglairake isining ati iku kudu ditindakake ana ngarepe
....
Basa kramane mulih yaiku ....
Sasampunipun dhahar lan ngunjuk. mila lajeng kraos .. "
Bacute unen-unen lambe seturnang ka.;
Esuk dhele sore tempe teges€ ,/€n! crC^ig3:€
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
c.
1.
2.
3.
4.
5.
I[ . * ETf* *t' u Kn *1g*m58ft 1*[ (qU rS g & 0] .,
T0{r ^*2
t0nn2 rn, un 0r}
Ana unen-unen mangsa kacarg nringrgala ....
Wong sing piniji nindakake sambutan awit drajad lan ....
Wangsulana pitakon-pitakon ana ing ngisor iki kanthi
pratitislApa tegese sambutan?
Nyapa aruh marang para tamu iku prayogane kanthi urutan
kepiye?jlentrehna apa tegese paragraf dhedhuktif iku?
"Kecemplung Jumbleng" salinen nganggo aksara Jawa!
ll * g0g]l6..r,ufi *t* Ujp*ttffiT* 0.n\,r.,ra Jawa iki unine
kepriye?
Wangsulana pitak6n-pitakon ing ngisor iki kanthi benertan
pener!Tutisan Jawa inig ngisor iki salinen nganggo aksara
latin!
tt fr TU, ft TU2t*rn^rn a r' fr p *tB, *lqfl 2 .tJh
Bahasa J awa SMA/MNSMI
-
J.
2 l1*nrJtr1*rdft /?l .*q1*o{norudon>It * qplqnlr r rh * -nll
*ntft u rur mnfir1rr, * g*[*
ffiGawea teks sambuta
0rnug0:u\Tulisan latin ing ngisor iki salinen nganggo aksara
Jawa,l4. "Patrape wong ngapurancang, pintere den alingi bodhcne
di:okck ngayun '5. "wanti-wantiaja ngantikelimring kamurkan,
pray,cQa -,geii rnarang kautaman,,
n banjur tindakake seseorah ana ing ngarep kelas!
wahgsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi bener lan
pener!1. Kanggo njaga supaya para siswa ora kena pengaruh sing ora
becik mula kawicaksanan apa
sing paling becik ditetepake dening sekolah?2. Teknologi iku
ciniptakake kanthiancas apa?'
A Paragraf induKif iku duwe titikan kepiye?CltKeRtVe patrape
wong sing nindakake sambutan iku?
L3r, Kela bakti ngresiki tingkungan iku tanggungjawabe sapa?
6. Kena apa yen ana bencana alam iku sing nandhang rekasa wong
sing cilik?7. Tulisen nganggo aksara Jawa " Raden Gathutkaca
satriya ing Pringgandani, ganivane pregiwati
putrine Raoen Janaka"!
' ll ryr, ffi rtno$rT cs,qL1**2 cqcruun Tn*+ft *\(\ aa
Onght qtqtrylla satinen nsansso aksara tatin!9. Rumangsa
andarbeni. iku tegese piye?10. Melu angrungkebi iku tegese
kepiye?
5. "Petruk Kanthong Bolong, tau dadi ratu jenenge Wel Gedubeh"
salinen nganggo aksara Jawa!
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
TRADISI
Standar Kompetensi:
1. Mampu membaca danmemahami bacaan sastramaupun nonsastra,
berhurufLatin maupun Jawa denganberbagai keterampilan danteknik
membaca.
2. Marnpu mengungkapkanpikiran, pendapat, gagasan, dan
perasaan secara lisan sastranaupun nonsastra dengannrrngiunakan
berbagai ragam
dan ulgqah-',u-r*guh bahasa Jalt a.
3. ir4ampu mer,.gungkarkanpikiran, penriapat, {-iJa:l:. i
j-.
perasaan dalam berbagar re:.r.
karangan nonsastra mauiui-
sastra menggunakan berbagai
ra gam bahasa Jawa sesuai dengan
unggah-ungguh dan menulis
dengan huruf Jawa
Kompetensi Dasar :
1.1 Mendengarkan geguritan yang
disampaikan secara langsung
atau berupa rekaman.
1.2 Menyampaikan sambutan dalam
bentuk pambagyaharja.
1.3 Membaca pemahaman wacana
berhuruf Jawa 1.5-20 kalimat.
1.4 Menulis wacana sederhanadengan mempertimbangkanIetak kalimat
utama
ffiqEBffi lettsi&*rer x* ;&e r., ;,s.*i €
Melalui pembelajaran materipengalaman belajar:
memperoleh
' Menemukan tema geguritan r-ang ditiengaikan.' Menyebutkan
kata-kata kias rlalam gegurit..in r ang
didengarkan.
' Menemukan nilai-nilai yar-rg terkandung dalamgeguritan yang
didengarkan.
' Men.yebutkan amanat yang terkandung dalamgeguritan yang
didengarkarr.
' Menceritakan kembali secara lisan dengan rclgan.)krama makna
geguritan yang clidengar.
' Menentukan pokok isi sambutan dalam bentukpamhagyaha rja.
' Menyusun kerangka sarnbutan dalam bentukpa mbagyaha rja.
' Mengembangkan kerangka sambuian yang berbentukpan-rbagyaharj a
sesuai dengan un ggah-un ggu h bah asa
' 1.1=:-.' :::r:...rk.rn secara llsan sambutan
berbentuk:-.-:::-i.
-::,.::r-.:::-:.:-.:.tr.g.t::l.ti:,l,intol-rasidanit.-iDr.,,-rti,:r:.\,
__--Iar.. ..\lengi.ieni:: iasrberhuruJ Jarr a.
Mengidentifikasi huruJ- sandhanga:berhuruf Jan,a.
? Mengidentifikasi tanda bacaJawd.
Menemukan pokok-pokok rsr ',.. ... --.: : i=:: -::;: Tan
a..Menjawab pertanyaan berl : :::- -r::.:-..r . -.
::,:na.Menentukan tema para,;:,, .
Menentukan letak kalima: ::arLa
ditulis.
Menulis paragraf jenis ;e;,-iktil.Menulis paragraf jenis
iriultifMenulis par agr af jenis ieduktif-induktif .Menulis
paragraf jen-s deskriptif-naratif.
:r: a na
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
A. Ngrungokake GeguritanGeguritan yaiku wohing susastra kang
awujud tulisan sing anggone maca kanthi cara lelewa manutsurasaning
tembung kang rinakit.
Tandha-tandhane geguritan yaiku:'1. Kapantha-pantha dadi bait
utawa pada.2. Saben ukara ganti baris (larikan = gatra).3.
Tetembungan lan ukarane ringkes, isine mentes lan ana bobote
sastra.4. Ekspresi lan rasa pangrasane penulis bebas.5.' Tema utawa
underane crita angel dipahami.6. Ana sing nganggo puruuakanthi
(sajak) lan ana sinE ora nganggo.Carane ngripta (nganggit =
ngarang)geguritan yaikl;
1. Nemtokake tema utawa underane geguritan2. Kosentrasikang
seriyus kanggo golek imajrnasi.3. Milih tembung kang mentes lan ana
bobote sastra.4. Ngrakit ukara kang ringkes. dipantha-pantha dadi
bart utawa pada.5. Saben ukara kanthilarikan (gatra).6. Yen perlu
nganggo purwakanthi (sajak) ben enak diwaca lan gampang diapalke.7.
Diwaca bola-bali kanggo ngukur mmk apa orane karo underane crita,
lan aja nganti kaya gancaran
kang dipantha-pantha dadi bait.
B. Menehi irah-irahan utawa judhul.Carane ngapresiasi geguritan
:
1. Konsentrasi kang serius kanggo miwiti apresiasi.2. Diwaca
bola-bali kanthi lagu (intonasi), lafal (ucapan) lan aksen
(tekanan) kang bener.3. Ngerti karep lan imajinasine penulis,
senajan mung kira-kira.Coba gathekna kancamu sing maca geguritan
ing ngisor iki!
Langit wetan sumamburat abang
Trontong{rontong sang bagaskara ucul saka gendhongane jagad
Embun esuk lir mutyara rinonce
Angawe-awe manembrama tekane dina anyar
Nalika sang surya mancatitataraning langit
Kapyarsi dara muluk angaluk-aluk
Celuk-celuk warga desa Punthuk
Murih padha mlumpuk ing bambinging gumuk
Selur andalidir lir sela blekithi
Lumampah datan ana pedhote
Pacul, arit, dhandhang, linggis
Wus samekta ing asta
Gya makarya saiyeg saekapraya
Sengkut gumregut tumandang kardi
Nambak-nambal setu banda kang ambrol
Tangantangan prakosa kinanthen tekad waja
Linambaran sesantiSepiing pamtih rame ing gawe.
Holobis kuntul baris
Pakaryan abot lan nglengkara
Dadya nyata
Setu banda wus kabanda pengkuh kukuh bakuh
(Pak Jarno,)
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
tr
titi
EA
EB
$i
&{
E$
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
B" Maca Teks Sambutan Atur Pambagyaharja
Wacanen pambagyaharja ing ngisor iki!
As s a I am u ali kum w ara h m atul a h hiw ab ar akatu h.
Nuwun
Bapa Pangarsaning Pawiyatan Ingkang Kinurmatan
Para Dwija ingkang winantu ing pakurmatan
Para Kanca Siswa lngkang kula tresnani
Langkung rumiyin sumangga kula panjenengan sadaya ngonjukakaken
panuwun syukurwonten ngarsa Dalem
Gusti lngkang Maha wikan. lnggih awit saking sih nugraha sarta
berkahipun. kula lan panjenengan sadaya saged
ninanggih ing papan punika kanthi bagya mulya, kalis saking
sambekala
Satajengipun, kula minangka sesulihipun panitya. ngaturaken
slgeng rawr", h'Lgi-mugi rawuh panjenengan,
saged adamel rengenging swasana pepanggihan ingi(ang srpglsi 16
,r:': srvarc )irnika.Boten katalumpen, kula ngaturaken agunging
0anu'/r"' {eiJ' Basa ta-,gasar',,^g Pawiyatan ingkang sampunparing
idi palilah murih pengetan ambai wa'= P;?-,'-:a^ rrses $,53r2.' .
rirrgkangsamirawuh irg!.a-: -:--- :,:. z- -
:2l.uai0ssampunkawuningan':-:'.::-:-: -::-.:sai
':unkepengkerwontenirgpapanpunikamadEPaguyuban
r.esna Budaya D6ps ,r,r931^g ga'r rrrgatosrng perlu. panjenengan
kasuwun rawuh ing pahargyan punika saperlu
mengetidinten ingkang :nirunggan punika. Wondene ancas ingkang
kinadhut, mugi+nugipahargyan punika saged
dados pecuting lampah ing dinten-dinten samangke, ngadelaken
tekad, majengaken paguyuban anggenipun
keparerg ngri-un kabudaya Jawr
lvlenggah wedharan sajangkepipun mungguhing pengetan ambalwarsa
Paguyuban Tresna Budaya dalah parnenan,
: zaar, tuwn dhebat mawi basa Jawi, badhe kababarmenika
mangke,.
Awit saking punika, kula nyuwun panjenenganipun Bapak Kepala
Sekolah kersaa paring wedharan pengetan
ambal warsa Paguyuban Tresna Budaya kalajengaken mbikak adicara
pamemn, bazaar, dhebat mawi basa Jawi,
safia nggelar budaya Jawi.
Datan kesupen kula ngaturaken agenging panuwun ingkang tanpa
pepindhan katurpara Dwija, para karyawan
ingkanq kepareng paring eguh pratikel murih pralitising adicara.
Atur panuwun dhumateng para kanca siswa ,
ingkang sabiyantu ngantos adicara punika saged lumampah kanthi
prayogi
!ng wasana. sugen$ amriksani gelaring budaya salebeting pengetan
ambalwarsa madegipun paguyuban Tresna
Budaya ngantos paripurnaning adicara ing siyang punika.
Makaten lan semanten ingkang saged kula aturaken wonten ngarsa
panjenengan, ngrumaosi kathah kekinanganipun
kanthi andhap asoring manah kula nyuwun agunging pangaksama.
Nuwun. matur nuwun
W a ss aa m u a I a i k u m w a ru h m atu I a h h iw ab arakatu
h.
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi pratitisl
1. Punruakaning atur utawa pambukaning atur iku isine
mratelakake bab apawae?2. Pratelan kang wigati sajroning pidhato
sambutan kasebut isi bab apa?3. Kajaba mratelake wosing gati,
surasaning atur iku uga mratelakake babagan apa?4. Ing panutuping
atur iku ngaturake babagan apa?5. "Aku rumangsa seneng banget dene
kowe kabeh wis padha teka ana sajroning patemon ing
wayah awan iki, dikepanake anggone padha lungguh
ngantisarampunge acara ing awan iki"Ukara ing dhuwur dadekna basa
kramal
Bahasa Jawa SMA/MNSMI
-
$$
${
C. Maca Aksara Pasangan1.
AksanaPasanganWutuhAksaraPasanganWutuhkanglGhrlislngSangisorcAksarakangDipasangi
Tuladha:
2.
tnll aran-/**u. tn Mas Raharja
UTJI llT-''\*8ry* Golek Yuyu
qm ll*'8,5* Bapak Guru
0:1 ll.1**qt*r,EIl. Ngetan ngulo.r
JII l1*mrnftqnrnn-Uj[ Babat a as
JI tt"rygon^raigll., Nyuwu'pa-:
^4 Ilr*on^*rrr[rr$r\ Manga- =::
Gatekna ukara kang mawa pasangan wutuh lan tugelan ing ngisor
iki- Rawat-rawat rinumpakayen rinasa sanyata gawe rege': -:
sirasana
11 aall rn a-l n.qn c.-lt ftqn Go GrJr 0{T100 na_l rn 0{-l rt
l-r L=rl Ltl nr 10u. rn r) [ rn L
G\ a-C)qn qnn0r0,40.n0fl\
U
- Yogyanira kang para prajurit lamun bisa samya ar- rcna kadya
nguni caritane.}l
no uur zqrn rlfl rn onn rLr u 0Jr06 r,i r.n l lr lt a.r
€JrnftJlrr 0{r tfli ur,, I Lni \3) lt-J, d )ao*
ull5GoRn rrftsnftrlon\
' - Yen ginagas gagas saya ngranuhi,lamun ginandrung gandrung
saya kedlarung
ll-1t ffi **ffi qnn nn-drrL1&l!,1d.
Aksara Pasangan Tugelan Aksara Pasangan Tugelan kang Katulis lng
Saburine Aksarakang DipasangiTuladha:
nru G,r on qnfinn n{lqnn cflrrll*, 'fr'.t ."'',) t4 t4 *)*
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
- Maryam ngacungake tangane sadurunge aweh wangsulan pitakone
gurune
, g w *l ften\crtn r\BT)\**- Alun-alun iku lemah jembar
kagungane ratu, alon-alon iku lakune rindhik.
11 * ry*- ry** gE riR %/-*,r! xr .1 8., g.
ft.,m
T0ru2 o-nrir\ncur2 Gn^Jff g*n T.lt.i T Tl.
- Pringas-pringis katon untune, prengat-prengr,t pc a'.2?e .'z
(€:e-3{ lLsalvang
fulur q:i,6 H *l* , *-) q .l t-, ' LJ Lr LT J L] L1 LT -r 2 Ltr
1slr \B\
G0.1n2rnOflnft00-fl k-r rri lt crxt,- Sripat-sripit lambeyane
kadya merak kasimpir, srupat-sruput ngombe wedang anget
llgiuretgdq\en-\H*pl
h, -q *s, -/try. -. 4 gnr1q, Tqfl \ulr m"oinfu n1jf- Udan
riwis-riwis ora uwis-uwis, rintik-rintik banyune tiba ing godhong
garing
11 g* q ci q otul.lrz u gci an^lgci g ,,i H q H arg "U\on
ftsfi
om urrfi nn qr-Y-r 2 t-r a^rz qnn rff\tt- Wetenge krasa mules
yen mambu ganda penguk, mripate sepet yen nyawang sawangan ala
nGA\ G na GG[[, *\m gu 12*lffi € gqrn ry " 5ry]lg.nlw
*o,ulw H
a; a.rra-l rn 0flJ]l 0ftil\
- Sikile krasa gatel-gatel anarga kena wisa ula sawa,
gedhaggedheg amarga kupinge klebon
banyu ,
ll el oc,m u-r L, rr .rftr E,.r, t n-- ur/o- f,n nnci 0.n .rn
rcu fin utttLnaUqnn:tIJl.l€Iqrnn0fln[fl.-..._)-,'\/..wG
0rn c^tt\Tn\(J qnnrn €r qm 9. \* w1*, q "5*Bahasa Jawa
SMNMNSMI
-
Ngulat-nguletake geger amarga pegel, ngipat-ngipatke tangane
amarga krasa gringgingen
GG/ / GG t
T* nug* n4 \*
qirn qhri ft,m cri qrurii qin nft'l rl
,3.(.r Ir (.1 l-I l-ll Ll L-l-ll
durufrruroetrm / -'s.0:r 0+ lcrln0sn0r0r[E*€rl qr:n[qfinU]q'Ir n
mllr
Dhemen adul-adul senenge metani alane liyan iku laku kang ora
becik
[htt Gnrr g*- gft'.]fuffi \* \, ftsm Brrn ftni\tl{r nnl
uu'ronJfr org* or5*
\0.rn2 '1n{flftrLn2 qnn\
- Pinatut-patut dimen patut, pinulas-pulas dimen laras,
ll d * rytenl g"p\Gl odr: g*j g* *J"" y\U H ,nHjl'
Sri Gunung yen sinawang saka kadohan katon ayu, bareng dicedhaki
katon ala
}}.nry y \tr",tn rrrr irrn ul"nn c'rn cnn
\m 2
1
Ltl H \
t=n z tlt -11 ty'
i1:1] !-r l-l-n Ltl -
tJkara kang mawa aksara latin ing ngisorift.isa/inen nganggo
aksara Jawa !
1. Alas rusak amarga wtt-wttane padra c'.2=2-- : .z'1' -=-.:-
:ening para pangrayah'
2. PakYuwana kagungan yoga cacah sa..:a -::.= :-:la'r r'tonten
ing Yogyakarta.
3. Mas Gunawan gadhah pakaryan dadcs J-': ^':3. ,". ^:3' Shusun
Gambirsawit.
4. JakaTingkir numpak gethek ketemu balu -:e- - . :' .^ a ing
kedhung srengenge'
5.
Mungulas-ulas,apus-apusulatekatonsed^'--a-l'iselatinemungkanggosamudanabae'
D. Nulis Wacan Narasi (Nyritakake)
Wacan naratif yaiku wacan kang mbudidaya nynia(ake kedadeyan
kaya-kaya wong kang maca
nyekseni dhewe utawa ngalami dhewe kadadeyan rnau. Utawa wacan
kang nyritakake kanthi cetha
rerangkening tumindak ing sajroning kadadeyan
-
wacan narasi ana warna loro, yaiku narasi eksposisi lan narasi
sugestif.1. NarasiEkspositoris
Narasi ekspositoris yaiku wacana kang mung menehi katrangan
lugu/apa anane.Tuladha:
Jam enem Darmi mangkat enyang pasar arep kulakan. Tekane ngisor
wit trembesi dicegat Darmolan dijaluk dhompete. Darmi mbengok,
Darmo bingung terus njupuk watu dithuthukit
-
Nguningani risakipun wadyabala, Sang Prabu Kenya Dyah Ayu
Kencanawungu sakalangkung sungkawa ing
galih. Sang Pnabu Kenya lajeng manjing ing salebeting sanggar
pamLrJan. nuwun nugrahaning Gusti lngkang
MahaAsih, pinaringana garana kangge mbengkas reretuning nEan.
pambaielanipun Sang Prabu Menakjingga.
PanyuwunipunSangPrabukatampi.SangDyahAyutampiwangsiting;a,',aia
'nuhungingkangsagedgetttasi
damelnyirep reretuning negari lare saking redim nama pun
Damanvuia' G,:a-gita. Sang Prabu Kenya Ayu
Kencanawungu paring dhawuh dhateng Sang Rekyana Patih. kiner
..-:,ac larea ingkang kacetha ingsalebetingwangsit.
PangandikanipunSang Prabu Putrimenawingantos 3o:e'3^a'r!!ih,
SangApatili b*tiire
pinraingan pidanaageng. Mirengdhawuh pangandikanipun Sang Prab,
Ke^.a -:"ahipun Sang Rei;1,'aria
Patih babar pisan boten ngedhap. Awit, dhapur kaleresan, ing
wekdal p--'
-
A, Wangsulana pitakon-pitakon ana ing ngisor iki kanthi cara
ngeping (X) ana ing aksaraa, b, c, d utawa e, minangkawangsulan
sing koanggep pating benerdhewe! -
Ngaturaken pambagyaharja rahayu sinartan panuwun ingkang tanpa
upami katur dhumatengpanjenengan sadaya ingkang sampun nyisihaken
lr,ekdan saha nglonggaraken penggalih kanggemerlokaken rawuh ing
pepanggihan siyang punika ...a. paring pisungsungb. paring
pambiyantuc. paring panyengkuyungd. rawuh ing pepanggihan wanci
siyarg i:-,r=e. paring eguh pertikel
Menggah wosing gati ing sryang p.nika. para siswa makarya
sesarengan kaliyan OSIS SMABudi Utama ngawontenakel oengean dinten
Kartini. RA Kartini miyos r,tonten ing kitha ....a. Blorab.
Rembangc. Kudusd. Jeparae, PatPangelan dinten Kartiniwigatos sanget
tumrap kula panjenengan sadaya. R.A. Kartini pindhanipunsekar
ingkang tansah mbabar angambar ganda arum ing bangsa lndonesia.
Sekar ning ukara ikuba- ngokone....a. xembangc minyakwangic
pandhanc konyohe tembangGeguritan.iku karangan kang qwujud tulisan
sing anggone maca kanthi cara ....a. ngadegb. lungguhc. lelewad.
mlaku-mlakue. nglaras
Geguritan gagrag.lawas iku kawengku dening guru gatra,yaiku
....a. cacahing wandab. cacahing tembungc. cacahing pedhotand.
cacahing larikane. cacahing aksara aPunruakanthi kang ana sajroning
geguritan iku nengenake ....a. runtuting tembungb. runtuting
ukarac. runtuting sastrad. runtuting basae. runtuting swara
1.
2.
5.
6.
Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Ketas Xt
-
$$
7. Wong sing lagi maca geguritan iku diarani ....a. pangguritb.
panggaritc. pangripta
B. Geguritan saka tembung "Gurit" sing tegese ....a. kudangb.
kidungc. kudhungGeguritan iku guru gatrane saora-orane ana ....a.
2gatrab. 3 gatrac. 4 gatraGeguritan iku diarani nduweni titikan
tembunge mentes, iku nduweni teges ....a. maknane cethab. maknane
cethekc. maknanejerod. maknane semue. maknane samar
ll, d osn 06, qT* on-R nn/,,sn afi unlornl ffirur a-r
" ll dun€/\( )a
d. pangurite. panganggit
d. kadhunge. kedhung
d. 5 gatra-'',..e. 6gatra -,
10.
11.
o IlofiLfidgfl..
" lloriful*r*lomnl*.. ll*igorlLr,*
" lld un o{i orn rrur\
12 Try*"* q-tgrnr1*on^inR-orn/osfi o,iar.,rndc1GG
0ftn 0i ]rt(Ul ]n\q _rGt
0ftn tn mri nsnx\,
G/- o G/0anLfl mT05ut! Lsu mTl\q m,)
G,/o'rurH *q}0$ru\
,ll*Kfift
'll*Krifi" ll*Kfifr,ll*Gfift
" ll*odft.G(\
0Qn(tJlu0:T0nqa TN
Bahasa Jawa SMA/MNSMI
-
14.
13. ' "Gedhang Kluthuk mathuke yen dirujak" yen ditulis nganggo
aksara Jawa dadine ....
, ll fr &n"oft ryg.E g1qtu1* Vt*q3[lr
' 1l fr * qry.Eg-t**t* ry)*ry[l:: llfr*qg*ury\q1*g)*gft,
llft*qg*ug1q1*g)*s[lr.'.
l},ffi *"ffi rygorgg1ql-- ry)* q$l..Wacan kang mbudldiya
nyritaka[-e Xdcaceyin kaya-kiya wong kang maca nyekseni dheweutawa
ngalami dher,ve kadadeyan m aL:a. wacar"ra dhiskripsib. wacana
argumentasic. wacana persuasid. wacana narasie. wacana deouxiifJaka
Kendhil ala '.:paire. Cendhek, ireng. tangane kwaga, wetenge bekel,
gegere wungsu, lanora dulve guiu. l"iuia drjenengake Jaka Kendhil
jalaran ....a. ruiina gawe kendhilb. tukang gawe kendhilc. rupane
memper kendhild. kulina nyunggi kendhile. gaweyane dodol
kendhilSenajan ala tanpa rupa, nanging ing bab jejodhoan Jaka
Kendhil dhuwurgegayuhane. JakaKendhil kepengin kapundhut mantu
,...a. dening saudagarb. deningtarrcngsugihc. dening petanid.
dening bupatie. dening ratu"Empu Gandring'kasektene ngedap-edapi"
yen ditulis nganggo aksara Jawa dadine ....
" lloftniourhcn4,qrnftri-srn' a
) -.-7 . -.-.0.I r*\q10:r(frt0iJil(n0iJt\
" ll oh ri arh *)* qo{nft nqol*"1 anuix. ll oh d ou^mrJi *r gft
q tr$ *EJl.
15.
lo.
. ll uh"i ouh *J* onfu r,i-nrr rJ) KnE tr31[l:" ll fr "i o"rh*jn
ry"-onn ft*'n1n*Tgru1**tr1
'a
OJJN ru}L'IJI\
Bahasa Jawa SMA/MNSMruMAK Ketas Xl
1,.
-
t a c"gryuhane Jaka Kendhil iku mokal kelakone, bab iku jumbuh
karo paribasan ' "a. ieLot nguntailintang d. kodhok ngemuli lengeb.
pager mangan tanduran e' manuk dara mangan paric. cebol nggaYuh
lintang
19. Sajroning crita Damarwulan sepisan ngenger ana ngarsane ' '
"a. Patih-Sengkuni d' Patih Gajah Madab. Patih Logender e' Patih
Jatha Surac. Patih Udawa
20. Nalika ngenger Damarurulan didherekake abdi kinasih kang
aran '.. 'a. Sabda Pandhita Ratub. Sabda Ratu Linuwihc. Sabda Palon
NaYa Genggong
e. Angkat Buta Ongkot Buta
B. lsinen ceceg-ceceg saironing pitakon-pitakon ana ing ngisor
iki kanthi tembung kang
mathuk!
1. Geguritan iku anggone ra'- kanthitembung pambuka ""2.
Geguritan saka tembung 'Gi-'i- sing tegese " '3. Cacahing wanda
saben ar'raninE geguritan diarani " '4. Ana sing diarani Qe!ur:21
'< - '5. Pengetan sawjining 5ec€ta' {J 'J'nr-ah ar3r3ni
6. Sawijining turnindar st:': !€+ir 3'3-il^13 :
-g-3-aa{.e\.e
-
4.
5.
"Wajibe murid iku ora mung angudi ngelimu sarta ngluru undhaking
kawruh" Salinen nganggoaksara Jawa!
Coba jlentrehake apa tegese wacana narasi ekspositoris iku?
Gawea teks sambutan ulang taun sekolahanmu banjur tindakake
sesorah ana ngarep kelas!
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi bener lan
pener!
1. Geguritan mujudak6 karya kang sipat6 pribadi Apa sacace?2.
Basa sing digunakake sajroning geguritan iku caS€ sing endah.
tegese kepiye?3. Pratelan kang nelakake dheweke minanc
-
Standar Kompetensi:
1. Mampumendengarkan dan lisalmemaham wacana sastramaupun
nonsastra dalamberbagai ragam bahasa Tau-a.
2. ${ampu mengungkapkanpikiran, pendapat, gagasan, dan
perasaan secara lisan sastramaupun nonsastra denganmenggunakan
berbagai ragam
dan unggah-r:ngguh baha sa jau'a.
3. N1ampu membaca danmemahami bacaan sastramaupun nonsastra,
berhuruf
Latin maupun Jawa denganberbagai keterampilan danteknik
membaca.
4. Mampu mengungkapkanpikiran, pendapat, gagasan, dan
perasaan dalam berbagai jenis
karangan nonsastra maupun
sastra menggunakan berbagai
ragam bahasaJawa sesuai dengan
unggah-ungguh dan menulis
dengan huruf Jawa
Kompetensi Dasar :
l.lMendengarkan wawancaraberupa rekaman atau langsung.
1.2 Berdialog sesuai dengan tingkat
kesantunan
1.3 Nembang macapat
1.4 Menulis wacana sederhanamenggunakan huruf ]awa
& B {e: i* i. i i* : E- -e riiETe s,
Melalui pembelajara:.pengalaman belaja::
' Menemukan ha--f.:.wawancara.
t Menyebutkar. .-::: ::': , ::: :=:.::;-: di dalamkegiatan
\\-a','.':: ::::
' Mengidentiiil.:=. :..'::i :,, ::-:::t Menemukar. ::r ',.':-.
,:-=:.t Menyampaik-. .=:.:: r:-r-,-: l=t i:- :.E:.i:'J.:-.akan
bahasa ragar. ..:.,:., - r. -r:- -:- -, :... ::.:::a \
.rngdidengarka:-.
::--::a:- -a- :-S\\'a mempefOleh
. :: t -- ':-:. : :erhatikan dalam
a
a
a
a
't
l
' Menangga:r ---:--j,-:: :: .ragam kran'.: -:, :, :::jr:
' Menenfu\-- rr-r-,-.- .t Menvusur. -rr r .- - - -' I :
ungguh b:--:.".' ':. ,
' Menyampal\- :=:-i: , ,-- :=:.aan piiihan kata yang
_ sesuai deng":. -::.::.:--::-:=-1 'rahasa
Jart a.. Menjan'ab :e.':-.'::: '-.i:n pemilihan kata yang
sesuai dens :r i:- : i: j- -'_--. :- illh bahasa Jawa.t
Menyampa-{:: :E:-i:.-. :::, -cara lisan sesuai dengan
lafal, intonas: ':: :-i:": -.-ang tepat.' Menja'n-ab;E-:--- i
i=. -.a:a lisan sesuai dengan lafal,
intonasi, ia:: :::,: -, irg tepat.' Mengider.-:-.-.s- -=rs
tembang Macapat.' Mengider.ir--.ii:-- *ru lagu suatu tembang
Macapatt Mengide:.:::--
-
A. Nindakake WawancaraWawancara karo sawamaning lingkungan
masarakat iku kagolong salah sawijining kegiyatan kang
ketindakake saben dina. Wawancara iku mbutuhake ketrampilan kang
mumpuni serta kudu ngerti
unggah-ungguh basa kang bener. Wawancasra karo sadhengah wong
kanthi migunakake ukaran
pa[Jn tan ullra penlaluk king bener manut unggah-ungguh basa
kang bener. Jenis-jenis vuawancara
yaiku:
Xantni cara direncana kanthiWawancara terstruktur yaiku
wawancara sing dileksanakake
adhedhasar marang daftar pitakon sing wis disiapake
sadurunge.
2. Wawacara Ora TerstrukturWawancara ora terstuktur yaiku
wawancara sing ora adhedhasar marang dhaftar pitakonan.
3. Wawancara TerPimPinWawancara pribadi yait
-
Tindhakna wawancara ing ngisor iki bareng karo kancamu!
Nasibe Seni Tradhisional Kang Mrihatinake
Sugeng siang, Bu? Kula Gisellya wakil sarirg
-
J.
A+.
Umume wayang kulit nglakonak6lakon wayang punrya, nanging ana
uga kang nganggo CritaMenak lan Babad ranah Jawa, crita agama
(Kristen, Buddha), perjuwangan, lan manekawarna crita liyan6.
Wayang kulit dilakokak6 ing layar putih kang sinebut kelir. D6n6
wayang-wayang kuwiditancepak6 ing debog ana ing sisih tengen lan
kiwan6 dhalang.
Gamelan kang ana ing sisih mburi ngiringi pagelaran iki.
Pagelaran wayang wis diakonideningUNESCO ing tanggal 7 November
2003, dadi karya kabudayan kang edi peni ing babagancrita dong6ng
lan warisan kang berharga banget.
Pratelan ing ngisor iki owahana dadi basa krama alus!Wayang
kulit umume digawe saka bahan
-
3. Basa Krama LuguWujude: tembunge madya (ater-ater lan
panambange krama)
Panganggone:
1. Kanggo marang kanca sing ws kulina. pacna dra.late 1an
ngajeni.2. Garwane priyayi marang sing kakung.3. Priyayi marang
sedulure tuwa kang luwih cen:"e/, lraiade.Tuladha:: Sampeyan niku
manawi kesah dhateng kantor napa ta
-
Ftl.t,*i;ang MacapatT*:i,'etig yaixu reriptan utawa dhapukaning
baba mawa paugeran tartamtu (gumathok) sing pamacanei,1, ;.j1
li,1-lh .lfi!agokake nsanggo kagunan swara.ir:rr;;6;13;1tpiin
tamb*ng Macapat ana telu, yaiku:i Gr.-:ru gatra y*ikr"r gunqgunge
lar"ik ing saben pada tembang.l ,.lurr"r lnrilangai"lyaiku
gungL,inge wanda saben lai'ik/gatra tembang.3 *i"rru lagr"r yaikr:
iibanirrg swara vokal ing pungkasaning gatra tembang.Gungcunce
tenrbang lv4acapat ana11. yaiku:1 ll,4askr-rnrarnb;lngz.
lvrilril:1. Sinr-rm
4. i(rnanthi5. Asmaradenal*;. tlarnbuh
ierxtra:.rg Fucung,:::]i;c{,ll;g {ar:a kaiane tini..rirs f .:c:
-.: - -'.=-:a- :','z-=a: (enE nge'ir,gke marang pepati.
Pucungl*,"{l'rak iri*r* teir:i::;r1o ,.,,;--- . ' . =:'= =-*::- j
-:' (anEgo mbungkus layon. pucung dienggoi*iTlhang kani; i:is*
rii-r.- - - -^ = - ='.- ) - =' -';se j,en urip ing ndonya ana
pungkasane.1-\n":nging Fur:urq \.jc? ' : - ,'.= ",.'.2, ,e.
.Dt,:lng lku jenenge wiji woh-wohan. Wanda cung vgana!'ai gawe
i,jl-;ir r:=' - ' . - I - l: -:?.4 :'atz\g perkara kang lucu kaya
dene isih jaman dikuncung.i'r*-il,:r:g il:t :t"' I : ; -:
:=-:;-g-lembang kang uga lucu, kayata parikan utawa bedhekan.Ir,
r1;1;i1.. ;'. ' :' . : . ?,. -' -;e'/ii oanjur dibungkus mori putih
utawa dipocong sak durunge dikubur.i "li:,'' -.'
= = - - - 'l 'i, {ai:bu oerangane tembang Macapat amarga
kawengku dening paugeran:
i-i " )a::.-? : - . ,..,;2.,g6n lan guru !agu.l:r'e :.ii
',;r'iianlan ian gr'lru laqUnetembang PuCung
Guru Gatra j euru Wllangan: Cacahing wanda
_'"rL2- - *-Lql(3-ryqe--:2ii13 ---- i !-gatq, _'1 2 lvanda
. aiaks ter':l:anq FL.rcung s*kepenake lan kurang greget,
lumrahe kanggo nelakake geguyonan- prtut.rr
'- ':srritefto irmi,.ang Puculig: pacung, kaluwak, wanda cung:
ngacung, mancung.
.,.,{na *,ilaniihi tetnbang Pangkur: Saka tembung Pucung utawa
pocong werdine manungsa ikuini) qjinlr.:r 'i,.ira iafiEgenq.
rnanawa wus titiwancine bakal marang mula bukane, yaiku Gusti
lrna 114[s 4gi.ri:11, naiike manungsa mati iku dipocong.
Tembang Pucung Gliyung
Laras Pelog Pathet 6
2
la-
f,
ges"
3
tya
5
kas
6 _s3wan kas
32n)ran' to'
1
sa
6
kes-
A)
dya, pa-
7. Dhandna:lr;3B. Durn:aI Qe'ir.,'.a i'- -^-- -J ,
=,4- -,, = : ---'- :
5
la-
i3)kon- ne kan-
i,ku,
zrn, t
5
E
6
e
5
bu-
3la-
1
iY-
Z'
Se-
6
ra.
5
ka.
2
ni
5
e
inge'
67dur- ang. $fl
$r
Guru Lagu: Tibaning swana
B a h a s a i a v., 2 \ t\.ii A,t i",4 A/.5 !.4 K/ Ll A K Ke t a
s X I
Suku lu
Nqleqena / aWulu / i
atra 4 Noleoena i a
-
Tembang Pucung
Laras Slendro Pathet mayura
6 G s 3, i i i 2 6 6 s 31l- mu i- ku, ka' la' kon' ne kan' thi
la' ku
i)632L,Le- kas- e la' wan kas
L 2 2 2, 3 1 2 6 tTe- ges- e kas nYan' to' sa lti ,.
6 1 2 3, 2 2 L 6 1 L L-22Se- tya bu' dya, pa' nge' kes' e dur-
ang' ka' ra'
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi pratitis !
1. Gawea basa gancarane saia' sawijining tembang Pucung: Ngelmu
iku kalakone kanthi laku
... kasebut!
2. Apa piwulang kang ana sjrcnrng tembang Pucung iki ..."
Angkara gung neng angga agunggumunggung, gegolongar: ra Tnloka
lekere kongsi, yen den umbar ambabar dadi rubeda
3. Kepiye watak lan sasmitane tembang Pucung?
4. Terangake guru wilangane:3r'lbang Pucung!
5. Terangake guru lagune ieT-:e-g Pucung!
D. Nulis Aksara Pasangan "Ka, Ta, La, dha, Ban Tha"
1. Aksara Pasangan wujud aksara tugelan kang katulis ing
sangisore aksara kang dipasangi, ora
kagandheng, yaiku:'Ka Ta. La- : . ., ..Tuladha:
Grl ll*-iHg* Jarik Kawung
0+ llcsryerEl. Wis tamat
rrr\ llor*Hutuil: Lamat-lamat
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
F$
F1
e!
$lEI${
${
Pasangan "Ka,Ta, La" ketemu sandhangan sukuTuladha:
2.
IrL l$l ll*hqUr,Btl.. DamelKupat
l5l L5t1 ll,-,/H)* Areo tu r.r
Kl rlrl ltuhqg*II
Aksara Pasanoan trroelan kano katulis ino ser:'asangan tugelan
kang katulis ing sai-;,s:-. .- z=z'z.a- j r :asangi, bisa
kagandheng
(; ttfrnc1p3.i.rlll . Gendheng Srrap
(n 11 ',.J *tIl. Tambal ban
; ll nr5ryfl. Kanthil
bisa ora, kayata: "Dha, Ba, Tha"Tuladha:
Pasangan "Dha, Tha" oleh sandhangan "Suku" wujude malih, kaya,
mangkene:Tuladha.
C, G) llT,qng[l: Gumandhul
a G) ll*mryll.)-Canthuk
Gatekna panulise aksara sing mawa pasangan "Ka, ta, La, Dha, Ba,
tha" ing ngisor iki!
11 *1,
ft\0:n2 H"crn, W *fi , q, q g gy ofi u,u a4"frBryfl.
II * * u 0n fi an ^r nml4gu 0B an n11B/,sn * gfi 0r d 0n u
)\(la
11 * *1*:.*1q'*1i' .u\rr o:r g*
\ftn 2otwl
% ng'i *1
*g*2*,1*rEr*t*)*
ll **[q,BTd g*g.rlftAn2 qm u* *1n z d nnn-d Trh'*n1*uqt
*EJI'Gqm
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
1l *
ry ts ng"an rn\ar a nnfuu,ur on ffinn trs *
H T, qr, \a:r a rc6 ruurr
ll * U1 *r{30.r 06 cn rLnT crn"fr q fi og un u afr1ry, *B y
qJl.G\€fl
(n "r"5\Gno{noftrr\
'n G (\ c:.[tOrn
En 0{T
(\ J -(\ / (\ti g qfl "U on og &, Y-1"r, ofl *)d'fr oru
EJl.
'tt GG a a a
[[ 0{n
T{,, *
u] 0n* * o ot0E osn 0n -} 0{}, u} 0cu Ofn 0{J q * *}
\*ni-m*.*&Qq*trG o /' a o a
[[ *n*
E* ry* Tn* Er]in "-,1*, rirlsn 0{n uracn nn2rm
ll' q.u q*21a b* gryJFt*T- ? i* )'*1*' *' )5ryJ1'
Ukara ing ngisor iki salinen nganggo aksara Jawa!
1 Kapuk kapas iku minangka bahan baku panggawar'Ie Karn lan
keperiuan liyane.2 Penyakit kulit iku werna-werna dumadi awit kuman
kang sunebar ing sadhengah papan.3 Mangan tahu lan tempe goreng iku
enake yen dicep!usi ic:nsox :awit sing pedhes banget.4 Pitik tulak
pitik tukung, sapa sing selak mesthi bakal kedikurig kapitunan
wekasane.5 Dherek langkung iku tembung minangka tandha atur pd
-
EA
$t
A.
1.
Ksterongon Sowetorqli:3i'-a-.L':::
l==--I ,l*:'ru-Yf
Para leluhur linangkung v,vus paring piwulang: lng ngasa asung
tuladha, lirg madya mangun
. karsa, Tut wuri handayani. Ki Hajar Dewantara.
Wangffi*ana pitakon-pitakon ana ing ngisor iki kanthi cara
ngeping (X) ana ing aksaraa, b, c, d utawa e, minangka wangsulan
sing koanggep pating benerdhewe!Ukara kang nuduhake prateiar {ai j
-le-.ll: 3asa ngoko alus yaiku ....a. Budi budhal sekolah n.ir:a{
se!,e:';:.i:e'b. Eyang buditindak caa:e--; S=-a-a"g ^:- s€purc.
Eyang budi tinoa< '::er.vi^ j -a
-
13.
14.
Wong sing disuwuni ngerti ana sajroning nidakake lvawancara iku
iumrah diarani ....
a. narapatib. naraprajac. narasomad. narasumbere.
narotamaPitakon sing apik sanjroning lvawancara yaiku pitakon sing
....
a. ora bisa dijawa6 dening vVong sing ditakonib. angel
dimangerteni dening urong singditakonic. kanggo njajal kabisane
lvong sing ditakonid. bisa dijawab dening wong s no ditakonie. ora
ana sambungrapete
-
1s ll ggyG*B*-u'ft,nnt*Etairzlamry[l.llrg" ,ll**)*
to.
' 11**UJl. " lluhri.
: ll*)9"It * ry(*..T*1 onft Q *n *.H T1*,ll**gturngnfi\
'}tr*r"UE"Tl\
" 11*uarn,r\, li*Err.nU!"U*. l1*TBT-ouUUo:U\"lvlanuk prenjak
lunjak-lunjak" yen ditulis nganggo aksara Jawa dadine ....
, ll, To* o6 orur * nnxqlqq]ryJ|.
' ll.T*&qqulqqlryJl.' I[*5*y*Bq"Uqq;ryJ1.
' ll*5*J"Uq*Uq"UryJl.." Il,T\Hyuqqr-qu*Jl.Kang dudu minangka
sasmitane tembang Pucung yaiku ....a. wurib. kaluwakc. kuncungd
ma':cunge. ngs.ung
Guru wilangan lan guru lagune tembang pucung ing gatra kang
kaping 4 , yaiku ....a. 12 wanda tiba swara Wulu/ib. 12 i,vanda
tiba swara Suku/uc 12wandatiba swara Taling/ed 12wanda tiba swara
Taling tarung/oe l2wandatibaswara nglegena/a
'i7
18
19
Ba h a sa J awa S MA/MNS M I
-
20. "Mangan jangan jlegor pancen seger banget" yen ditulis
nganggo aksara Jdwa dadine .
, ll **B\*r\,*/ft' fr/-"E n1l.o ll aror q1*Qfo -t-,iP #orB
n1h
" ll * * q].:r En..tE) "r{ r*
ryq*},ft/orE g[l:, I r*B\*rlnr r.o1ofl nn]fiYo*hqF
" I anar "U; "UfE-f rl r.*1g *]#"-E .,3[:
!1
y, afi 1o.m
z rr,rfi *}ry-t*r.* {X,
*t*
ll 1n*r, Ht* .51xr'1gnffi g,Ei #fr 1*r ^*
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
lsinen ceceg-ceceg *jroning pitakon-pitakon ana ing ngisor iki
kanthi tembung kangmathuk!
Wong golek katrango- sa.':. ng wawancara yaiku ....
Pitakonan sajroning \rla\a':a.a iku lumrahe kudu bisa ....
Nalika nindakake t.;ar.,z-:.:'a sajroning ngucapaketembung aja
ngantininggalake....
Priyantun sing drs-',,'-- (a:eiangan sajroning wawancara iku
diarani ....
Basa kang 3ens. ( - 3:-e:.asar paugeraning ....
Basa sing diengg: e'z ^=:apan tartamtu iku
diaranibasa....Akehing lankan *.'r- -:-::'nbang Macapat iku diarani
....Tibaning swara sac€^:-^3
-
1 r,r/A qm u - "U g%",fr ,1,,i -1Tn r)d ond gr)
a;f OfiOfUf nfUf ()GnJl0llOn[N rulisan aksara Jawa iki. kepriye
unine!A cJl"Buta-buta galah, solahe mung lunjak-lunjak,nyandhak
campur nuli tanjak'salinen nganggo aksara
Jaura!
Gawea teks wawancara banjur tindakake sesorah ana :ng :3arep
keiasl
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi bener lan
pener!
1. "Pak, aku njaluk ngert a:a s.::a3e i,,ong enom iku kudu
ngajeni marang para pinisepuh?"
Pitakon iki yen dida:=
-
rI,'r
s-I ilr,t I aa&::,. i:i i;,ii!;iir:iiiiirit;Etliin
dwblta{6ta
Standar Kompetensi:
1. \lampu mendengar-
-
Ngrungokake SambutanRungakna teks sambutan ing ngisor iki kang
diwacakake dening kancamu!
"Lingkungan ijo royo-royo'
Assatamu' al aikum W arohm atutt ahi Wab arokatuh.'
Katur Pangarsaning pawiyatan ingkang winantu ing pakurmatan,
Para Dwija ingkang tansah kinormatan,
Sarta para kanca ingkang kula tresnani.
Langkung rumiyin sumangga panjenengan sedaya lan kula sami
ngatunaken syukur konjuk Gusti ingkang Maha
kuwaos ingkang sampun paring rahmat lan hidayahipun dhumateng
panjenengan sedaya lan kula, satemah saged
kempalwonten papan punika kanthi tentrem, bagas, waras, kebak
ing kabagyan salebeting adicara pahargyan
lingkungan hidup.
Para ingkang sami rawuh ingkang tansah kinurmatan,
panjenengan sadaya lan kula sami mangertos bilih lingkungan
sakiwa tengen kula panjenengan sadaya ing titi
wanci punika perlu kawigatosan ingkang saesiu. kamangka
pemerintah lumantar programipun ing sedya badhe
mujudaken lingkungan ingkang "ljo Royo+cyo- kanllri nata
lirgkungan sakiwa tengen papan panggenan punika
wonten papan kangge nanem tetuwuhan Uparnlnipun kemawon
lapangan, papan parkir, pensi, lan lingkungan
wonten ubenge inggih katon errdah nnnari diprn prwi. amargi
panataning wewangunan, suket lan wit-witanipun
rapilan asri.
Para rawuh ingkang kula honnafi,
Adhedasarsaking bab punika, mangga panjenergan sedaya saln kula
sami anjagilan ngrimat lingkungan sakiwa
tengen munh saged tetep lestari lan endah manawi dipunpirsani.
Wondene anggenipun njagi karesikanipun
lingkungan ingkang wonten ing sakiwa tengening panjenengan
sedaya lan kula inggih langkung sae menawi
dipunwiwiti njaga karesikan ing lingkungan pribadi
pryambak'pyambak.
Cekap semanten atur kula, ngrumaosi kathah kekirargan lan
kabpatan anggen kula matur, kanthi prasaja kula
nyuwun pangaksami
Nuwun.,.
W a ss al a m u' al aiku m W arohm atull ah i W ab ard
-
B. Wawanrembug Babagan TatakramaRungokna/semaken wawanrembug ing
ngisor ikikang diperagakake dening koncomu!
Eyang Dipo
Hermanu
Eyarig Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dlcc
HermanL.;
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Ajining Dhiriana Kedaling Lathi
: "Rakya slamet wae ta Her ieKamu ?": "lnggih pangestunipun
Eva4
-
Eyang Dipo : "Manawa ora ngati-ati anEgone padha ngucap, kurang
bejane pangucape iku bakal gawe tatu
atine wong liya, ati sing wis tatu iku ora brsa drtambani, bakal
kelingan salawase nganti digavua
mati?"
?[,IT
It
il
it
iiriti
l,
Hermanu
Eyang Dipo
Hermanu
Eyang Dipo
l-lermanu
Eyang Dipo
Hermanu
i vdilg lJrpo
iJermanu
"Walah ngantos dumugi pe;ah taksih kemutan."
"Bene; pangucap iku bisa dirr";ngu, pangucap kang kurang becik
bakaltandhes ana sajroning ati,
ana unen-unen lilaiginai,va mati tatunrng ati iku?"
"Dados manawi makaten wicanten kedah drpun arah-aran ,rggrh
Eyang."
"Pancen kaya mangkono, malah ana sing ngarani wicara
-
2. Aksara Pasangan "Ca, Da, Ja, Ma"Aksara pasangan "Ca, Da, Ja,
Ma" iku duwe dhapur dhewe panulise kagandheng utawa ora karoaksara
kang dipasangi.
Tuladha:
ch, ll,w4* lvtas Catur
6 llarS,gon*Saben dina
Gt llfu*qrs-rrr!1, Pekathik Jaran
o ll.,-qr* Pait maduKawigatosan kanggc ca-- ja. -Ca lan Ja"
manawa dadi pasangane sigeg "Na" panulise kayamangkene:
Manawa sgeg Na ' ,r-- r'rg
=smburg karo pasangan "Ca utawa Ja" mula sigeg "Na' ouah dadi
"Nya"
Manawa sigeg -"3- :---^-.9 ora satembung karo pasangan "ca utawa
Ja" mula sigeg "Na"tetep wae ora 3r,a-Gatekna panulix aksn sing
mawa pasangan Wa, Na, Nya, Ca, Da, Ja, lan Ma ilng ngisor iki
|t p T o{rufi ,hJ rfi our a^fi nsn a n ofi :
\cir' 2 tu10.n, *U d nr10o nr10m 0{J rsn
0{mJn g\* 2 rn 0.,n Gn 0il qa0r[**
tt oh *, g BT1*, . *"*),nJ,Li g *n'oGG o
fft n0T)2 0{n 0rn Hr 0.r * **t5o[n-*[g* ?ryn- **tq"
11.1r-H* *#)ggy.i afi qtrur0{n ftrur\ur 2nnfi u,,u**}"-
(r (\/o*\*)&r o:n * 1
* r\q\0r'or[(Jl\
It *lytU *.tf-- u/ "^*T)\r rafi ou^.n o,GnA/*t* grun fti 0{n *1*
Rn Go ^ffana HI *1**
llryryry,-ga*1r8(\ea
{flmnz ul 9* * 1, *
9H * *2 *^rnlccn\
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
ll a a a a G a a -aG[[
06 cn ril 0r'i En oJr m Un g, * g *t0u{3ry yg.I g ur 0{n-2rl
dnaG
o{n -4or H g}i o{n $A4trru rrrr\
ll, T.B* €Uq€UE*:ur 0n ttlr"ffid u21, *ETcq1 mB m ffinrtu tsn
lrittx ooJn Gn oJn mrn"ftJn o:uur\
6tG
ll *1"-, *,orur z nr1 or 1, *
\ on4 *l *, ngllglnn
T ogB *B1 -, ry,[l
ffi **1q\r*l**1,.'8-l* oTIfu TT*T, **l%fu gl.
11, * UTTq +5;n*1n zlam fr cu-0.?afi q-n\, *lTU* *\G
cLrrr Gn o*n Gn * EI.
[ *X-n*(m2 o:nAq-n *8* d ft *B* gjl, or1* 210n2
an o.r\S2 ori"orur n gqh n 'r^i & or 0m\
ll ruq arur^.,r*:Tn Go *'n* ou"nnn o*'rr 1b. 6 - --5
u cn ^ig tsn r-rr oiu an rurr *B H \Z \H qgg *l*, n1o z
nr1orx
"ll o,G a e
l[ rLrn Grn q oil z cn 0o 0m un * 1*, ng * H %1, ffi %] t*
*t-*tr\
G-1,T**\n-21r-r0{T r}*
ll ddftSnmm-ff aG nqnnrn*flnr*n.r--- G d)t't or1 t)
:|H*99\*t)anm[*H\rnzo6ttloooo
v aJO{TtoJt 0QJt000Jt \
L$.
d w a a.SS/* u!*t8- (Jt onl Go oftn onn () () 12o6 \
ll * S *- yil * j gq",,h ri: nS,ft *1* -..r1r, 0{r'0rn
Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK Kelas Xt
-
$i
*i
Ukara Jawa ing ngisor iki salinen nganggo aksara Jawa!
1. Watuk-watuk padupe golek kawigatene wong kang ana sakiwa
tengene.
2. Yen wis niyat mula kudu ditindake kanthi samesthine a.ia mung
sakarepe dhewe.
3. Unen-unen nyaron bumbung iku tegese anggone ngenteni nganti
cengklungen.
4. Lamun cumanthaka aniru putangga iku ora prayoga, becik
kumawula marang paraAjarapadenemarang para dwija.
5. Omongan dakik-dakik iku ora ana gunane, luwih becik omongan
sing samesthine bae
6. DamarWulan dadi pekathik jaran ana kepatihan ketemuAnjasmara
bisa merjaya Minak Jtngga
7. Omongan molah-malih isuk dhele sore tempe tegese omongane ora
bisa diugemi utawadigondheli.
B. Wis punjul sundukkane teEese ora bisa nutupi maneh
kaluputane, titi wanci kawiyak tumindat
-
c. Ukara pitakon:Tuladha: Kowe dhek wingijare lunga menyang
Sala, oleh-olehe apa ?
d. Ukara pamtrli:Tuladha: Ati-ati anggono nEsarnr r-tjiat.
lt'ti;ga"til.lEr iiiir-:s xa:ihr f iji :rrr5J apiH I
e. Ukara prajanji:Tuladha:Aku kok eloni, nanging
f. Ukara pangajak:mengko kowe aia rewei hio ya !
Tuladha: Ayo ditandatigi barei tg-ba rei tg i..li ece- : ng ga
13 ar 3 ir i'r gr-lg. Ukara panyegah:
Tuladha: Ngrokok iku bisa ngganggu kese'ala' - - a =.. :.:- 1 ^
)"-t Jl
h. Ukara panjaiuk:Tuladha: Wis sawetara ailgguriK. c,. a' .' . -
z'- -
3. Ukara Mawa Basa Ngoko lati Basa Krartiaa. Tuladha ukara basa
ngoxr- i-=-
- Mbahkakungrtgrur'lgohe^= :.,='=,,a-.- i'.' ri- Pakdhelunganet
,gTa;,o. a =---':e^5s- Aku lagi mangar S3;i l- =- -
Simbah lag;t'n-b. Tuladha ukara sasa ^ll.: a.-s
- Mbah kak"-;:* :-e^3e:z(en siyaran wayang kulit.- Pakdhe : -:a.
- = ,,; Talrangrnangu numpak bis.-, ^^^- tya-; aj :-3na'sega
goreng- S n ta- ,agr 5359
c TJra:t'a ukara basa krama lugu.- lr,lcah kakung mirengaken
siyaran wayang kulit.- Pakdhe kesah dhateng Tawangmangu nitih bis.-
Yanti saweg nedha sekul goreng.- Simbah saweg tilem.
d. Tuladha ukara basa krarna alus:- Mbah kakung midhangetaken
siyaran ringgii wacucal.- Pakdhe tindak dhateng Tawangmangu nitth
hris.- lbusawegdhaharsekulgoreng.- Simbah saweg s6re.
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi pratitis !
1. Apa bedane ukara sampurna lan ukara ora sampurna iku?
2. Wenehana tuladha ukara kang ora sampurna!
3. Gawea ukara kanthi pola jejer + wasesa!
4. Gawea ukara kanthi poialeler + wasesa + lesan!5. Gawea ukara
kanthi pola jejer + wasesa + iesan + katrangan!
6. Gawea ukara kanthi pola katrangan + lejer + wasesa +
lesan!
7. Gawea ukara kanthi pola katrangspl+ jejer + wasesa + lesan +
katrangan!
B. Apa bedane ukara tanduk larr ukar'a tariggap?
9. Gawe ukara tanduk lan ukara tanggap!
10. Gawea ukara pakon lan ukara pitakonl
Bahasa Jawa SMNMNSMI(MAK Kelas Xl
-
Peduli Sosial
Sikep lan tumindak sing seneng aweh pambiyantu marang sapa wae
sing mbutrlhake.
Tanggung jawab
Sikep lan tumindak kanggo nuduhake kabeh kuwajiban, sing kudu
ditindakake, becik kanggopribadine dhewe, masarakat, lingkungan
(alam, sosial lan budaya) negara lan GustiAllah
Kang Maha Kuwasa.
l==l=-
Ksterqngqn Sqw_etoro,, EC ,,
ffi
Nyumbang l'uulude chur'*i. nangirlg iarnan biyen diarani
njagong. Bedane yaiku manawa
njagon,g rku gauane sadunene ora kudu dhuwit.
Wangsulana pitakon-pitakon ana ing ngisor iki kanthi cara
ngeping (X) ana ing aksaraa, b, c, d utawa e, minangkawangsulan
sing koanggep paling benerdhewe!
Ajining dhiri dumunung ana kedaling lathi. Lire kudi mersudi ing
....a. tandang tandukb. tingkah lakuc. muna-muntd. tindak tanduke.
patrap
Wong kang wicara iku kaudi bisa gawe seneng atine wong-wong kang
nedheng padha ....a. ngrungokakeb. ngrasanic. ngandhakaked.
ngulatakee. nggatekakePeranganing ukara kang diaianijejer iku
kalungguhane minangka ....a. bakuning ukarab. geganeping ukarac.
pepak-pekakd. patut-patute. ora kudu ana"Budirnan maca tulisan Jawa
kanthi lancar" ukara kasebut wasesane tembung ....a. budimanb.
macac. tulisan Jawad. kanthie lar'r-:Gr
A.
-
$I
ffi
5. Ukara iku werna-werna jinise, ukara ing ngisorikikang awujud
ukara pakon yaiku ....a. Suwarta mau esuk ngisi jambangan. d. Sesuk
yen lunga neng kutha tukokna jenang.b. lv{au esuk kowe adus apa
ora? e. Ko'tve saiki umur pira?c. Aku sesuk arep dolan neng
omahmu.
6. "Wotak-watuk mung kepengin pethuk." Yen ditulis Jawa yaiku
....
, 1,T"Ugfr\*danlgqJl.
' !l 1'' * *BT-uS.t'
: t g*n'" ll r go{u r.lr g* ffi T. d onir} gqjlt, I[ g*-%g-q fr
T.
d on] gqjl.
" ll, g-%g-q fr tu d *1'r gUIl.
7. "Kacang lanjarane ledh-ni e:'u^ j - Ys: criu s ja,''a yaiku
..
a ll*o.rruq1rQg" ,ft,'g\
b orna,KLq G -(\,ql.Hg*g*
" Iarna;rnru*irft qng\o flocnal"trur"Uqg5gx
" llornaffnn,rUQgfig"
8 [gtsnsfi"q-nqq1*Ejl.Manawa ditulis nganggo aksara latin yaiku
....a. wis keri ing kjaman d. wus keri mring jamanb. wus keri ing
jaman e. wus ketinggalan jamanc. wis keri saka jaman
I "Mangan nyamuk-nyamuk ana dhingklik" yen ditulis nganggo
aksara Jawa dadine ....
, ll r*H cx,** ax*1* * qdryJlto ll ermggr*Jn Go 0$"oS q[:
" ll**Hg-8j*-*oiqg[:o, ll un "u5*Equx*Jn
G0 c5"oq ryfl:. l[ run go*o* g*-* ofiq gfir
Bahasa Jawa SMNMNSMruMAK KelasXl
-
10 tlryyS*{*rnr$*tE\ menawa dituris ratin uninea. luput lamun
cinaturb. luput cinatur kalakuwanec. luput kang cinatur lakuned.
luprfi kalawan ctnatur lakunee. luputginatur klakuane
11. Bapak ngasta oleh-oleh jambu Dersana saka Bandhungan. Sing
dadi wasesa ukara kasebutyaiku . '..a. Bapak d. saka Bandhunganb.
ngasta e. oleh-olehc. jambu Dersana
12. Perangane sandhangan sing dienggo kanggo lemekan dlamakan
diarani ....a. cenela d. wangkinganb. sinjang e. udhengc. sabuk
13. Wangkingan iku ana sing cakrik ladarang lan gayaman.
Wangkingan iku basa krama, yen basangokotegese....a. jarik d.
slindurb. iket e. kerisc. setagen
14. Klambine kecanthol carang dhedhel nggon lengene. Sing
dadijejere ukara kasebut ....a. klambine d. dhedhelb. kecanthol e.
nggon lengenec. carang
15. Ukara kang dumadi saka jeier lan wasesa ....a. manuk Kacer
menclok neng Pagerb. mangangedhang kePokc. Budiman lagingantukd.
dhekwingisoree. abang ijo kuning
16. Budi pakerti sing prayoga diwuludake yaiku ....a. kulina
urip njaluk menang dheweb. kulina njaluk diladenic. kulina rumangsa
bener dhewed. kulina rumangsa sugih dhewee. kulina rumangsa kudu
tumindak kang becik
17 . Budi pakerti kang kepengin digayuh yaiku budi pakerti
....a. ingkang luhurb. ingkang asorc. ingkang lumrahd. ingkang tan
patute. ingkang tan prayogi
18. Budi pakerti ingkang luhurmenika manawimakarya
kedal'rkalampahaken....a. kanthisembranab. kanthingarurc. kanthi
temen lan saed. kanthigrus-grusue. kanthi sasekecanipun
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
Wong sing ora nduweni budi pakerti ing sabarang karya bakal
....
20.
c. nyengsemke atiBudi pakerti kang utami iku minangka adeg-adeg
....
a. tansah nyulayanib. mbalenjdnijani
a. santosaning dhirib. santosaning bumic. santosaning sesaji
d. ngluru bathie. nglelara ati
d. santosaning lathie. santosaning jati
B.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10"
c.
1.
2.
3.
6
lsinen ceceg-ceceg sajroning pitakon-pitakon ana ing ngisor iki
kanthi ternbung kang
mathuk!
Budi pakerti kang'kaudi yaiku budi pakerti Kano
Ajining dhiri dumunung ana kedalinE .
Esuk dhele sore tempe. iku pasemcne wong kang omongane ....
Lambe setumang kan samerang pasmon wong sing angel ....
Ajining sarira dumunung ana Ing panganggoning ..'.
Alrning awak awt saxa,ejeging ....
Sing dadibakuning ukara iku diarani ....
Apa sing ditindakake dening jejer sajroning ukara iku diarani
....
Iqfqo',mr*rrBo,,mo$ /
rlofl1* 2rn([[0m
I of%r T* *rftft osnJn 0o 0rn-0m 0r Gn trnfr orur n;n (?)t
.J*
EJI
Wangsulana pitakon-pitakon ana ing ngisor iki kanthi
pratitis!
Salah satunggaling sesorah budi pekerti ingkang luhur menika
patrapipun kados pundi?
Apa sing diarani ukara sampurna iku?
Terangake ngenanijejer, lan kepiye carane nggolekijejer iku?
llnffi*q,*[rrr89%qjl. Yen dituris ratin keprive unine?"Krupuke
yen6ipangan kriyuk-kn-yuk" TuIisen nganggo aksara Jawa!
Tutisan Jawa ing ngisor iki salinen nganggo aksaran latin!
1 ll q*JryJlq*Jq'94fi 'ft 1'rn'""tY\*'*)*2 tt
gd-t040xqry*Jq*JqrJ*4fitft 1'rnz
un0{l(f,u|0{I Tt\q qg)
Bahasa Jawa SMNMNSMI
-
3 ttqrutq*T0{rr^*0:rnc1*r'r'^4ft1*, uf&u5}r'J-tS*q-to$lJn on
o{Tr ofiil.,,
$ Gcu ..tl
4 l[ cfi orr"orn rr:Lcrn o5u iq cnnT Tt11, T*, Zt ".'T
m U d ) n,
(n (# o'i **[qtgR .* 0{n\
l)-., - -L:a,,.-r -.,.1c -:ra.: Z'Z -