ELEKTRİK ENERJİSİ İSTEHSALININ İQTİSADİ GÖSTƏRİCİLƏRİ Doktor Piter Kaderjak Direktor, REKK Kommunal Müəssisələrin Tənzimlənməsinə dair Komissiya Üzvlərinin Milli Assosiyasiyasının (NARUC) tərəfindən “Tarif dərəcələrinin təkmilləşdirilməsi və kommunal xidmətlərinin tənzimlənməsi” mövzusunda Peşə Təlimi 7-11 may, 2007-ci il, Bakı, Azərbaycan
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Kommunal Müəssisələrin Tənzimlənməsinə dair Komissiya Üzvlərinin Milli Assosiyasiyasının (NARUC) tərəfindən “Tarif dərəcələrinin təkmilləşdirilməsi və kommunal xidmətlərinin
tənzimlənməsi” mövzusunda Peşə Təlimi7-11 may, 2007-ci il, Bakı, Azərbaycan
2
QISA İCMAL
• Elektrik enerjisinin istehsal xərcləri• Yaxın gələcəkdə elektrik enerjisinə
tələbat və onun təchizatı• Uzunmüddətli texnoloji seçimlər• İstehsalat mərhələsində qiymət
tənzimlənməsi• Topdansatış mərhələsində qiymət
tənzimlənməsi
3
İSTEHSALATIN TƏSVİRİ
• Bir növ enerjinin elektrik enerjisinə çevrilməsi
• Elektrik enerjisinin istehsalı:• Mədən: yanma – istilik – buxar dövriyyəsi• Nüvə, geotermal: istilik – buxar dövriyyəsi• Birbaşa: külək, hidro
• Sərmayə güc və ya həcm yaradır (MVt)• Həcm və enerjinin hər ikisi axındır və
onların qiyməti $/MVtsaat ilə ölçülə bilər
4
İSTEHSALAT XƏRCLƏRİ
• Ümumi xərclər (ÜX) = Daimi xərclər (DX) + Dəyişkən xərclər (DəyX)
• DX: əsasən qoyulacaq sərmayə və qazanılacaq iqtisadi mənfəətlə əlaqəlidir; ilkin mərhələdə istismar və texniki xidmət, əmək haqqı, aşınma, sosial ödəniş və digər ohdəliklər də daimidir; istehsalatın səviyyəsindən asılı deyil
• DəyX: yanacaq xərcləri; istehsalatın səviyyəsindən asılıdır
• Son xərclər (SX): İstehsalat 1 vahid artdıqda ÜX-in dəyişməsi
• SX = stabil, DəyX xətti olduqda (güman edirik)
5
NÜMUNƏ: TEXNOLOGİYA VƏ KEYFİYYƏT ÜZRƏ SON XƏRCLƏR
3026700Birləşik Dövriyyəli Qaz-Turbin (BDQT)
4060400Açıq Dövriyyəli Qaz-Turbin (ADQT)
4020800Kömür
4041000Nüvə
İstismar müddəti
Il
Son İstehsalat xərcləri
($/MVtsaat)
Quraşdırılmış güc(MVt)
Texnologiya
6
SON XƏRCLƏRİN HESABLANMASI
• Yanacağin elektrik enerjisinə çevrilməsi xərcləri: istehsalatın qısamüddətli son xərcləri• Yanacağın qiyməti ($/m3) • Yanacağın istilik tərkibi (GJ/ m3)• GJ-un kVsaata çevrilməsi• Çevrilmənin istilik dərəcəsi (effektliliyi)
• Elektrik enerjisi qiymətinin xərclərlə müqaisəsi• Qığılcım spred: qazdan elektrik enerjisinin
alınmasının bazar qiymətləri• Qaranlıq spred: kömürdən elektrik enerjisi
alınmasl xərcləri
7
YANACAĞIN QİYMƏTİ
• Şəffaf bazar qiymətləri• Kömür• Qaz: Henry Hub (ABŞ)• Neft (Brent)• Neft – qaz əlaqəsi (uzunmüddətli qaz müqavilələri)
• Uzunmüddətli müqavilə qiymətləri• Avtomatik məlumat vermə• Hasilat qiymətlərinin hesablanması (öz yanacaq
bazasının olduğu təqdirdə; məs. Istehsalatla boz kömür mədəninin inteqrasiyası)
8
NÜMUNƏ: İLKİN VAXTLARDA QAZIN GİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNİN FORMULASI
si=96,8*(0,5*A/Ao+0,5*B/Bo)
A: son 9 ayın orta dizel qiymətiB: son 9 ayın orta agır dizel yanacağının qiymətiAo: dizel yanacağının 1 yanvar 1996-cı ilə qiyməti (147,95 $/t)Bo: agır dizel yanacağının 1 yanvar 1996-cı ilə qiyməti (135 $/t)96,8 $/1000 m3: 1 yanvar 1996-cı ilə razılaşdırılmış başlanğıc qiymət
Qazın idxal / neftin hesablanmış qiyməti:
Si=4,9+4,4*brent
9
ÇEVRİLMƏ CƏDVƏLİ
• Yanacağin elektrik enerjisinə çevrilmə hesablamaları:
BT: Buxar turbiniBDQT: Birləşik dövriyyəli qaz turbini
Effektiv yanacaq sәrfiyyatı parametrlәri KEMA-nın göstәrilәn illәrdәistismara buraxılmış elektrik stansiyaları üçün olan araşdırmaları zamanıqәbul edilmişdir. Bu illәr arasında, effektiv yanacaq sәrfiyyatı düz xәtt ekstrapolyasiya edilә bilәr.
11
HESABLAMA: ELEKTRİK STANSİYASI QURĞUSU
1. Elektrik stansiyası2. Qurğuların sayı və növü3. Qurğunun məhsuldarlığı – Bütün
GƏRGİNLİYİN (TƏCHİZATIN) DAVAMİYYƏT QRAFİKİ: NÜMUNƏ
26
60
$/MVtsaat
2900
20
MVt250018001000
13
Mənbə: AB Enerji Sector Sorğu Hesabatı
QISA MÜDDƏTLİ KEYFİYYƏT VƏ BAZAR QİYMƏTLƏRİ
hydronuclear lignite
coal
CCGT
GT
Təchizat
Həcm
Son
qiy
mət
Qiymətlər iqtisadi cəhətdən minimal effektli stansiya ilə təyin edilirRəqabətədavamlı qısamüddətli elektrik enerjisi bazarında qiymətlərin formalaşması-
Bazar qiyməti
hidronüvə tərkibli boz kömür
kömür
CCGT
QT
-
Tələbat
14
Preis
Menge
P1
Q1
D1
S
Qiym ət
Həcm
P2
S2
P2
Q2
D2
Preis
Menge
P1
Q
D
S1
Qiymət
Həcm
TƏLƏBAT VƏ TƏCHİZATIN DƏYİŞMƏSİNƏ ƏSASƏN QİYMƏTLƏRİN FORMALAŞMASI
15
ÜMUMİ MƏLUMATLARA ƏSASƏN ARAYIŞ–CŞA bazarları üçün hesablanmış keyfiyyət göstəriciləri