Thai J. For. 37 (1) : 153-163 (2018) วารสารวนศาสตร ์ 37 (1) : 153-163 (2561) โปรแกรมสื่อความหมายธรรมชาติในพื้นที่สถานีวิจัยและฝึกนิสิตวนศาสตร์วังน�้าเขียว จังหวัดนครราชสีมา Nature Interpretation Program at Wang Nam Khiao Forestry Research and Student Training Station, Nakhon Ratchasima Province แสงสรรค์ ภูมิสถาน 1 Sangsan Phumsathan 1 วารุณี กันทากาศ 1* Warunee Kuntakat 1* นันทชัย พงษ์พัฒนานุรักษ์ 1 Nantachai Pongpattananurak 1 ชาคริต ณ ตะกั่วทุ่ง 1 Chakrit Na Takuathung 1 สุคิด เรืองเรื่อ 2 Sukid Rueangruea 2 1 คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ จตุจักร กรุงเทพฯ 10900 Faculty of Forestry, Kasetsart University, Chatuchak, Bangkok 10900, Thailand 2 ส�านักงานหอพรรณไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช เขตจตุจักร กรุงเทพฯ 10900 The Forest Herbarium, Department of National Parks, Wildlife and Plant Conservation, Chatuchak, Bangkok, 10900 *Corresponding Author, E-mail: [email protected]รับต้นฉบับ 25 ตุลาคม 2560 รับลงพิมพ์ 4 ธันวาคม 2560 ABSTRACT This study aimed to 1) assess recreation resource potential for designing nature interpretation program and 2) design a nature interpretation program of Kundong nature trail, located at Wang Nam Khiao Forestry Research and Student Training Station, Nakhon Ratchasima Province. This trail was approximately 1.9 kilometers long and the average slope was less than < 5 o . The process of study comprised of two main parts. The first part, a nature interpretation program was designed based on physical characteristics and recreational resource potential. The second part, the effectiveness of nature interpretation program was designed as pretest – posttest experimental study conducting by questionnaire survey of 220 samples. Based on the set of indicators and standards for tourism potential, the results showed that the Kundong nature trail was ranked in high potential for developing nature interpretative trail. Based on the forest resources, nature interpretation was created under the theme “dynamics of dry evergreen forest in the northeastern region of Thailand” with 10 interpretive stations. According to the behavior of visitors, video has been applied for nature interpretation media. On the part of the effectiveness of nature interpretation program in increasing the knowledge on natural resources and ecosystem, the study indicated that the interpretation program contributed significantly to Short communications
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
This study aimed to 1) assess recreation resource potential for designing nature interpretation program and 2) design a nature interpretation program of Kundong nature trail, located at Wang Nam Khiao Forestry Research and Student Training Station, Nakhon Ratchasima Province. This trail was approximately 1.9 kilometers long and the average slope was less than < 5o. The process of study comprised of two main parts. The first part, a nature interpretation program was designed based on physical characteristics and recreational resource potential. The second part, the effectiveness of nature interpretation program was designed as pretest – posttest experimental study conducting by questionnaire survey of 220 samples. Based on the set of indicators and standards for tourism potential, the results showed that the Kundong nature trail was ranked in high potential for developing nature interpretative trail. Based on the forest resources, nature interpretation was created under the theme “dynamics of dry evergreen forest in the northeastern region of Thailand” with 10 interpretive stations. According to the behavior of visitors, video has been applied for nature interpretation media. On the part of the effectiveness of nature interpretation program in increasing the knowledge on natural resources and ecosystem, the study indicated that the interpretation program contributed significantly to
Short communications
154 Thai J. For. 37 (1) : 153-163 (2018)
respondents’ knowledge. The average posttest score (X = 9.49, SD = 1.718) was significantly higher than pretest score (x = 6.69, SD = 1.697) (t = 18.049, P-value = 0.000) (the maximum score of 12). For recommendation, in order to achieve the objectives of interpretation, group size should be controlled for good quality of viewing experience. Additionally, new ecology-based nature education program should be developed to promote nature education in the future.
Keywords: Nature Interpretation, Wang Nam Khiao Forestry Research and Student Training Station
Park Service, U.S. Department of the Interior, 2007B)
การศกษาครงนจงมเปาหมายเพอพฒนาโปร-
แกรมสอความหมายธรรมชาตทมสงเสรมการเรยนร
เกยวกบทรพยากรธรรมชาตทสอดคลองกบศกยภาพ
ของทรพยากรนนทนาการในพนท โดยในกระบวนการ
พฒนาโปรแกรมสอความหมายในครงนพจารณาจาก
ขอมลเกยวกบประวตความเปนมาของพนท สภาพ
แวดลอมในเสนทาง ประเภทของเสนทาง ระยะทาง
ความลาดชนของเสนทาง สงอ�านวยความสะดวกใน
เสนทาง ความหลากหลายของสงคมพช และโครงสราง
ของสงคมพชทพบในเสนทาง เพอเปนขอมลส�าหรบ
การประเมนศกยภาพของเสนทาง และจ�าแนกชวงชน
โอกาสดานนนทนาการ โดยน�าขอมลทงหมดมาวเคราะห
เพอก�าหนดเปนเคาโครงในการสอความหมาย รวมถง
วเคราะหกลมเปาหมายทตองการสอสาร เพอก�าหนดรป
แบบของสอทเหมาะสม โดยมงเนนรปแบบสอท
แตกตางไปจากรปแบบเดมทพบเหนทวไปในปจจบน
เพอสรางความนาสนใจใหกบการสอความหมายในพนท
การศกษาครงนมวตถประสงคเพอ 1) ประเมน
ศกยภาพของทรพยากรนนทนาการเพอการสอความหมาย
ในเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง สถานวจยและฝก
นสตวนศาสตรวงน�าเขยว และ 2) ออกแบบโปรแกรม
สอความหมายในเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง
สถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยว
อปกรณ และวธการ
การออกแบบโปรแกรมสอความหมายธรรมชาต
ในพนทสถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยว
จงหวดนครราชสมาครงน ประกอบดวย 2 สวนหลก ดงน
1. การประเมนศกยภาพของทรพยากรนนทนาการ
เพอการสอความหมาย
1.1 การศกษาลกษณะทวไปของเสนทาง
การศกษาครงนไดก�าหนดใหเสนทางเดน
ศกษาธรรมชาตขนดงเปนพนทศกษาหลก โดยใหสวน
รวมพนธกรรมไมปาเฉลมพระเกยรต ร.9 เปนจดเรมตน
ของเสนทาง (trail head) และท�าการรวบรวมขอมลเชง
พนทเกยวกบประเภทของเสนทาง ระยะทาง ความกวาง
ของเสนทาง สงอ�านวยความสะดวก สภาพการใชทดน
สองขางทาง เพอเปนขอมลทางกายภาพส�าหรบน�ามา
ก�าหนดกรอบแนวคดในการพฒนาโปรแกรมสอความ
หมาย (สนชย และคณะ, 2557) ตลอดการส�ารวจท�าการ
บนทกเสนทาง และความสงจากระดบทะเลปานกลาง
โดยใชเครองรบสญญาณ GPS พรอมใชกลองถายภาพ
และจดบนทกลกษณะเดนในพนท ซงขอมลทไดน�า
มาจดท�ากราฟภาพตดขวางความลาดชนของเสนทาง
1.2 การประเมนศกยภาพของทรพยากร
นนทนาการ
การประเมนศกยภาพทรพยากรนนทนาการ
ทางธรรมชาต ในการศกษาครงน ก�าหนดตวชวดในการ
ประเมนทงหมด 13 ตวชวด ประกอบดวย 1) ความ
โดดเดนเฉพาะตวของระบบนเวศในแหลงธรรมชาต
2) ความเปนแหลงรวมพชหรอสตวทมลกษณะโดด
เดน หายาก ใกลสญพนธ หรอมจ�านวนมาก 3) สภาพ
ความสวยงามทางกายภาพและสภาพภมทศนของแหลง
ธรรมชาต 4) ความเปนเอกลกษณและโดดเดนเฉพาะ
ตวทางกายภาพของพนท 5) ความดงดดใจของแหลง
ทองเทยว 6) คณคาตอวถชวตความเปนอยของชมชน
ทองถน 7) ศกยภาพดานการสอความหมาย 8) อณหภม
ของอากาศทเหมาะสมตอการทองเทยว 9) ปรมาณน�า
ฝน 10) ความเสยงตอการถกท�าลายโดยมนษย 11) ความ
เสยงตอการถกท�าลายจากภยธรรมชาต 12) โอกาสใน
การเกดการชะลางพงทลายของดน 13) ความคงทนของ
สภาพแวดลอมในการรองรบการใชประโยชน (เอกชย,
157วารสารวนศาสตร 37 (1) : 153-163 (2561)
2557; แสงสรรค และคณะ, 2559) โดยก�าหนดคาถวง
น�าหนก (Wi) ซงเปนคาทแสดงถงความส�าคญของแตละ
ตวชวดเปน 3 ระดบ ไดแก มความส�าคญมาก มความ
ส�าคญปานกลาง และมความส�าคญนอย และก�าหนดคา
คะแนนของแตละตวชวดเปน 3 ระดบ ไดแก ศกยภาพ
สง ศกยภาพปานกลาง และศกยภาพต�า
1.2.1 วธการประเมนศกยภาพ
จากการประเมนระดบศกยภาพ
ทรพยากรนนทนาการในแตละตวชวด สามารถน�ามา
วเคราะหระดบศกยภาพของเสนทางเดนศกษาธรรมชาต
โดยใชสมการถวงน�าหนกอยางงาย (Weighting Score
Equation) ในการประเมนดงน
NTP = W
1R
1 + W
2R
2 + W
3R
3 +...W
nR
n
W1 + W
2 + W
3 + ... W
n
โดย NTP = ระดบศกยภาพของเสนทางเดนศกษา
ธรรมชาต (Nature Trails Potential)
R1-n
= คาคะแนนศกยภาพของตวชวดท 1
ถง n
W1-n
= คาถวงน�าหนกของตวชวดท 1 ถง n
น�าคาทไดมาเปรยบเทยบกบเกณฑทก�าหนด
โดยแบงเปน 3 ระดบ ดงน
1.0-1.7 คอ ศกยภาพต�าในการพฒนาเปน
เสนทางเดนศกษาธรรมชาต
(low potential)
1.8-2.4 คอ ศกยภาพปานกลางในการพฒนา
เปนเสนทางเดนศกษาธรรมชาต
(moderate potential)
2.5-3.0 คอ ศกยภาพสงในการพฒนาเปน
เสนทางเดนศกษาธรรมชาต
(high potential)
1.2.2 ชวงเวลาในการประเมนศกยภาพ
การประเมนศกยภาพทรพยากร
นนทนาการในการศกษาครงนไดท�าการประเมนโดย
แบงออกเปน 3 ชวง ตามฤดกาล คอชวงฤดหนาว (เดอน
พฤศจกายน – มกราคม) ชวงฤดรอน (เดอนกมภาพนธ
– เมษายน) และชวงฤดฝน (เดอนพฤษภาคม – ตลาคม)
เนองจากในแตละชวงเวลามสภาพภมอากาศทแตกตางกน
จงสงผลใหลกษณะของปจจยชวดทปรากฏแตกตางกน
2. ออกแบบโปรแกรมสอความหมายในเสนทาง
เดนศกษาธรรมชาตขนดง
2.1 การออกแบบโปรแกรมสอความหมาย
ธรรมชาต
2.1.1 การก�าหนดกลมเปาหมายในการ
สอความหมาย
ก�าหนดกลมเปาหมายของเสนทางเดน
ศกษาธรรมชาตขนดงเปนกลมนกเรยน นสต นกศกษา
ทมความสนใจในการเรยนรเกยวกบระบบนเวศปาไม
2.1.2 การก�าหนดเคาโครงเรองในการสอ
ความหมาย
น�าขอมลทไดจากการส�ารวจลกษณะ
ทวไปของเสนทางและการประเมนศกยภาพทรพยากร
ของพนท ซงพจารณาจากความโดดเดน ความหลากหลาย
และความนาสนใจของทรพยากรในแหลงทองเทยว
ทงในดานความสวยงาม ดานคณคาทมตอการด�ารง
ชวต และความส�าคญตอระบบนเวศ มาก�าหนดเปน
เคาโครงเรองในการสอความหมายทเชอมโยงใหผมา
เยอนรสกถงคณคาของทรพยากรในพนท ซงเนอหา
ส�าหรบใชในการบรรยายไดรบการตรวจสอบเนอหาจาก
ผเชยวชาญ 4 ทาน โดยมการล�าดบเนอหาหรอประเดน
ส�าคญทตองการน�าเสนอ และก�าหนดรปแบบของการ
สอความหมายเปนการสอความหมายโดยไมใชคน ซง
ค�านงถงการใชเทคนค การบรรยายประกอบฉาก และ
การยกตวอยางเรองราวหรองานวจยทเกยวของ เพอ
เปนการกระตนใหผฟงหรอผมาเยอนมสวนรวมในเรอง
ราวนนๆ และสรางแรงบนดาลใจหรอกอใหเกดความ
รสกตอเรองราวทไดรบร
2.2 การทดสอบประสทธผลของโปรแกรม
สอความหมายธรรมชาต
158 Thai J. For. 37 (1) : 153-163 (2018)
2.2.1 การออกแบบเครองมอ
ในการทดสอบประสทธผลของ
โปรแกรมสอความหมายธรรมชาตดานการเรยนร ได
ท�าการออกแบบแบบวดความรเพอเปนเครองมอหลก
ในการทดสอบประสทธผล โดยแบบวดความรกอนและ
หลงการรบชมวดทศนบรรยายขอมล ก�าหนดเนอหาท
ตองการทดสอบใหครอบคลมเนอหาทงหมดทมอยใน
วดทศนบรรยายขอมล และเลอกรปแบบการทดสอบ
เปนแบบปรนย โดยมค�าตอบไวใหผทดสอบเลอกตอบ
ค�าตอบทถกตอง ซงเปนแบบวดความรทผานการตรวจ
สอบคณภาพจากผเชยวชาญและปรบปรงคณภาพแลว
มคาความยากโดยรวมของแบบวดความรของผใช
ประโยชนอยในระดบคอนขางงาย (0.53)
2.2.2 กลมตวอยาง
ก�าหนดผเขาใชประโยชนในพนท
สถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยวในชวงเดอน
กรกฎาคม พ.ศ. 2559 (ซงเปนชวงตวแทนของฤดฝน)
จ�านวน 220 คน เปนกลมตวอยางในการศกษา
2.2.3 การทดสอบประสทธผลของโปรแกรม
สอความหมายธรรมชาตและการวเคราะหขอมล
ท�าการทดสอบประสทธผลของ
โปรแกรมสอความหมายธรรมชาต โดยวธการศกษาแบบ
ทดลอง (experimental design) โดยใหผมาเยอนท�าแบบ
ทดสอบกอนและหลงการใชโปรแกรมสอความหมาย
ธรรมชาตทไดพฒนาขน ซงเปนลกษณะการทดสอบ
กอนและหลงการวางเงอนไง (pretest – posttest control
group design) และท�าการเปรยบเทยบความแตกตางของ
คาเฉลยคะแนนกอนและหลงการรบชมวดทศนบรรยาย
ขอมลโดยใชการวเคราะหขอมลความแตกตางของคา
เฉลยขอมลแบบค (paired sample T-test) ซงเปนการ
วเคราะหขอมลในการเปรยบเทยบความแตกตางของคา
เฉลยทงสองคาทวดมาจากขอมลสองกลมทสมพนธกน
โดยวดมาจากกลมตวอยางเดยวกนสองครง
ผลและวจารณ
จากการศกษาการออกแบบโปรแกรมการสอ
ความหมายธรรมชาต ในพนทสถานวจยและฝกนสต
วนศาสตรวงน�าเขยว จงหวดนครราชสมา ไดผลการ
ศกษาในแตละสวน ดงน
1. การประเมนศกยภาพของทรพยากรนนทนาการ
เพอการสอความหมาย
1.1 ลกษณะทวไปของเสนทาง
เสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง เปน
เสนทางเดนวนเปนวงรอบ (loop trail) มระยะทางรวม
ประมาณ 1.9 กโลเมตร ความสงจากระดบน�าทะเล
248-283 เมตร ซงสวนใหญเปนเสนทางทคอนขาง
ราบ มความลาดชนตลอดเสนทางโดยเฉลยนอยกวา 5
องศา ใชระยะเวลาในการเดนประมาณ 1-2 ชวโมง พบ
สงคมปาดบแลง และปาเบญจพรรณ สลบกนไปตลอด
เสนทาง โดยสวนใหญจะเปนสงคมปาดบแลง ซงแตละ
ชวงของเสนทางจะพบสงคมปาดบแลงทแตกตางกนไป
ทงปาดบแลงรมหวย และปาดบแลงพนทลาดชน ตลอด
เสนทางมการปรบปรงเสนทางและสรางสงอ�านวยความ
สะดวกเพอปองกนอนตรายส�าหรบนกทองเทยวเปนบาง
จด เชนการสรางสะพานไมเพอใชส�าหรบการเดนขาม
ล�าธาร
1.2 การประเมนศกยภาพของทรพยากร
นนทนาการ
ผลการประเมนศกยภาพทรพยากร
นนทนาการทางธรรมชาตในเสนทางเดนศกษาธรรมชาต
ขนดง โดยพจารณาจากคณคาทางดานตางๆ ประกอบ
ดวยตวชวดทงหมด 13 ตวชวด พบวามศกยภาพสง
ในการพฒนาเปนเสนทางศกษาธรรมชาต โดยเฉพาะ
ศกยภาพในดานความโดดเดนเฉพาะตวของระบบนเวศ
ในแหลงธรรมชาต ความเปนแหลงรวมพชหรอสตวท
มลกษณะโดดเดน หายาก ใกลสญพนธ หรอมจ�านวน
มาก ความดงดดใจของแหลงทองเทยว และศกยภาพ
ดานการสอความหมาย (Table 1)
159วารสารวนศาสตร 37 (1) : 153-163 (2561)
Table 1 The potential of recreation resources agreement.
Indicators Weight (Wi)
Score(Ri)
WixRi
1. Uniqueness of recreation resources 3 3 92. Distinctiveness of plant and wildlife community 2 3 63. Landscape scenic quality 3 2 64. Uniqueness of physical setting 3 2 65. Attractiveness of site destination 3 3 96. Relationship between tourism destination and local people 1 2 27. Significance of nature interpretation 3 3 98. Climate condition 2 2 49. Rainfall 1 3 310. The risk of destruction by human 1 3 311. The risk of destruction by nature 2 3 612. Soil erosion potential 1 3 313. Site resistance 2 2 4
∑Wi 27
∑(WixRi) 70
∑(WixRi)/ ∑Wi 2.6
Potential Level High
Remarks: Weight (Wi) = the significance each indicator: 3: very important, 2: important, 1: less important Score (Ri) = level of potential 3: high potential, 2: moderate potential, 1: low potential