Brenda Njesise SistemKasatKasa e njesise se sistemit eshte
njekohesisht framework-u i brendshem i PC dhe mbrojtje e jashtme qe
mbron paijet e brendshme nga mjedisi. Kasat jane te formave dhe
madhesive te ndryshme. Brenda kases do te gjeni qarqe metalike,
lloje te ndryshme kabllosh dhe disa paisje.
CPUCentral Processing Unit (CPU) ose e thene ndryshe
PROCESOR/MIKROPROCESOR (Processor/microprocessor) eshte pjesa e
kompjuterit qe ekzekuton instruksionet e programeve kompjuterike.
Ky term nisi te perdorur ne industrine e kompjuterave rreth viteve
1960.
CPU-te moderne gjenerojne shume nxehtesi dhe rrjedhimisht u
nevojiten nje freskuese (cooling fan) dhe grumbullues nxehtesie
(heat sink) qe te shmangin mbinxehjen. Nje grumbullues nxehtesie
(heat sink) eshte nje pllake e madhe prej bakri ose alumini qe
ndihmon largimin e nxehtesise nga procesori. Me pas freskuesja e
nxjerr nxehtesine jashte kasave. Paisja ftohese mund te hiqet,
vecohet, nga CPU edhe pse disa prodhues CPUsh shesin CPU me
freskuese te palevizshme.
CPUte, njelloj si makinat, ka nje marke dhe nje model. Gjate
viteve, prodhuesit e CPU-ve kane qene te pakte ne numer. Dy markat
me te perhapura te CPUve te perdorura ne PC jane AMD dhe Intel.
Nga e majta ne te djathte: AMD Phenom II, Intel Core i7, Intel
Core i5
Leksion nr.2Paisjet e brendshme te PCse1
Msc Marsela ShaniNjohuri Kompjuterike
CPU me freskues
Edhe pse numri i prodhuesve eshte i vogel, modelet e CPUve jane
te larmishme. Disa nga modelet me te perhapura gjate viteve te
fundit jane: Core 2, Core i7, Celeron, Athlon, dhe Phenom. Se
fundi, CPUte kane paketa te ndryshme. Paketa percakton pamjen
fizike te nje cpu-je dhe menyren se si vendoset ne kompjuter.
Paketat e CPU-ve Intel, zakonisht quhen land grid array (LGA), dhe
ato AMD, pin grid array (PGA). Cdo tip pakete ka nje numer te
caktuar versionesh dhe cdo tip dizenjohet qe te perputhet me
konektorin perkates qe ne kete rast quhet fole (socket).
CPU ne SOCKETin perkates
RAMRandom access memory (RAM) ruan te dhenat dhe programet qe
perdor CPUja gjate punes. Sasia maksimale e programve dhe te
dhenave qe nje RAM mund te ruaje matet ne bajte (byte). PCte
moderne e masin RAMin mbi bazen e magabajteve (MB) dhe gigabajteve
(GB).
Informacioni ne RAM humbet ne momentin e nderprerjes se
furnizimit te tij me rryme elektrike. Fjala Random (e rastesishem,
zgjedhje ne menyre te rastesishme) I referehet vetise se RAMit per
te aksesuar te dhena pavaresisht vendodhjes fizike
Cdo RAM quhet nje shkop (stick). Nje tip i perhapur i stick qe
gjendet ne PCte e sotme quhetdual inline memory module (DIMM).
Swapping
DIMM
Nqs nje kompjuter nuk ka mjaftueshem RAM gjate puneve intensive,
shume sisteme operimi mundesojne kryerjen nje veprimi te quajtur
SWAPPING. SWAPPING perdor nje siperfaqe te Hard Disk- ut si vazhdim
te memorjes RAM. Kryherja e vazhdueshme e ketij veprimi shkakton
ulje te ndjeshme te performances se kompjuterit per arsye se hard
disk-u eshte me i ngadalte se RAM.
Motherboard (Pllaka meme)Motherboard-i eshte qarku kryesor
elektronik ne PC. Ne nje PC, cdo gje lidhet me motherboard-in qofte
ne menyre direkte dhe indirekte. Ne te vendosen pothuajse te gjithe
komponentet kryesore te njesise qendrore, gjithashtu gjenden dhe
konektore per pajisjet periferike.Motherboard-i eshte nje pllake e
holle qarku, zakonisht me ngjyre te gjelber ose te arte dhe me
madhesi pakez me te madhe se nje faqe blloku shenimesh.
Motherboard
Nje motherboard permban disa fole te vecanta (sockets) qe
pranojne komponente te ndryshem te PCse. CPU-ja dhe RAM vendosen
direkt ne motherboard. Paisje te tjera si floppy drives, hard
drives, CD dhe DVD drives lidhen me motherboard-in me kabllo te
shkurter. Motherboard-i gjithashtu siguron konektore onboard per
paisje te tjera te jashtme si mause, printera, joystick dhe
tastiera.
Te gjithe motherboard-et perdorin slote multifunksionale
zgjerimi ne te cilat mund te shtohen paisje te reja ne forme
cartash. Per tipe te ndryshme kartas ekzistojne slote te ndryshme
zgjerimi.
Nga e majta ne te djathte: Pamje e sloteve ne motherboard
(fig.1), vendosja nje paisjeje ne motherboard (fig.2 dhe fig.3)
MOBO eshte nje shkurtim qe perdoret per tju referuar
MOtherBOard-it.
HDDHard Disk drive (HDD) eshte memorje e qendrueshme qe mban te
dhena digital-e ne disqe me siperfaqe magnetike. Ne te ruhen te
dhena qe nuk po perdoren momentalisht nga CPU. Me fjalen Drive do
te kuptojme mekanizmin e motorizuar per levizjen e disqeve
magnetike. Nese RAM matet me disa GB, nje hard drive mund te ruaje
mijera gigabajte terabajt (terabytes TB).
Nje PC e zakonshme ka nje hard drive edhe pse mund te pranoje me
shume nepermjet slote te zgjerimit. PC te vecanta te cilat kane
nevoje per shume hapesire mund te perdorin 8-16 hardisqe.
Dy tipet me te hasura sot neper PC jane: versioni pak me i
vjeter, ParallelAdvanced Technology Attachment (PATA) dhe versioni
me modern Serial Advanced Technology Attachment (SATA). PATA drives
perdorin nje kabell fjongo e gjashme me ate qe perdoret ne floppy
drives, kurse SATA drives perdorin nje kabell shume te ngushte.
Shumica e motherboard-eve kane konketore per te dyja tipet.
Nga e majta ne te djathte: Konektor fjongo PATA, HDD PATA
Nga e majta ne te djathte: Konektor SATA, HDD SATA
Shume pak PC perdorin nje nderfaqje small computer system
interface (SCSI). SCSIDrives zakonisht jane me te shpejte dhe me te
kushtueshem, prandaj ata zakonisht gjenden neper PC qe kryejne
detyra me shume ngarkese si p.sh. servera te rrjetit apo
workstation grafike.
HDD u shfaqen per here te pare rreth viteve 1956 si momorje per
mbajtjen e te dhenave e krijuar nga IBM. Qellimi kryesor ishte
perdorimi i tij ne kompjutera. Me vone ato u perdoren ne forma te
tjera organizimi si RAID (Redundant Array of Inexpensive Disks),
SAN (Storage area network), network attached storage (NAS) etj.
Gjate shekullit XXI, HDD kaluan ne perdorim konsumator duke u
inkorporuan ne telefonat celulare, digital audio players, digital
video players, kamerat digitale, personal digital assistants dhe
video game consoles.
Mediat optike perdorin te njejtet konektore si PATA ose
SATA.
Blloku i ushqimit (Power Supply)Blloku i ushiqimit mudeson
rrymen e duhur elektrike ne menyre qe PC-ja te funksionoje. Ai merr
rrymen standarte dhe e konverton ate ne rryme te perdorshme nga PC.
Zakonisht gjendet ne permasat e nje gjysme kutie kupucesh dhe eshte
ngjyre gri.
Blloku i Ushqimit
Shume konektore lidhen me bllokun e ushqimit. Cdo bllok ushqimi
siguron konektore te vecante per motherboard-in dhe disa konektore
general-use qe furnizojne me energji cdo paisje qe lidhet me
to.
Mediat Optike (Optical Media Drives)Optical media drives i
mundeson kompjuterit qe te lexoje nje ose me shume tipe te disqeve
optike si psh, CD, DVD, ose Blu-ray Disc. CDte ruajne rreth 700MB
dhe jane tre llojesh CD-ROM (read only memory: te dhenat ne to nuk
mund te ndryshohen), CD-R(recordable: te dhenat mund te ndryshohen
vetem nje here), and CD-RW (rewriteable: te dhenat mund te
ndryshohen sa here te deshirojme).
DVDte ruajne me shume te dhena. Kapaciteti me i vogel i DVDve
eshte 4GB. Ato jane shume llojesh: DVD-ROM, DVD+R, DVD-R, DVD+RW,
dhe DVD-RW. Disqet Blu-ray jane te pershtatshme per filma high-
definition. Ata ruajne te dhena duke nisur nga 25 GB.
Te gjitha keto disqe mediash optike kane nevoje per nje drive
optik qe te dije si ti lexoje. Fatmiresisht, shumica e mediave
optike njohin shume lloje disqesh.
Optical Drives
Mjetet e siguriseShkarkesat Elekrostatike (ESD)ESD
(Electrostatic Discharge) do te thote kalimi i ngarkesave elektrike
statike nga nje objekt ne nje tjeter. Ju mund te mos e vini re kur
ndodh nje shkakese ESD por duhet te keni kujdes prej tyre. ESDte
shkaterrojne pjeset e ndjeshme ne PC-ne tuaj.
Te gjithe PCte jane te mbrojtur nga ESDte per sa kohe jane te
mbyllur. Nese ju nuk e hapni nje PC, atehere nuk keni pse te
shqetesoheni per ESDte.
Mjetet Anti-statikeESD ndodh atehere kur bien ne kontakt dy
objekte te ngarkuara ne sasi te ndryshme, pra qe kane potenciale
elektrike te ndryshme. Qe te shmanget ESD duhet qe paisjet e
kompjuterit tuaj dhe duart tuaja te keni te njejtin potencial
elektrik. Kjo mund te arrihet lehtesisht duke perdorur byzylyket
anti- statike (anti-static wrist strap). Kjo paisje lidh nje
pllakez metalike te vendosur ne kycin e dores me cilendo pjese
metalike te PC-se
Byzylyku anti-statik
Kini kujdes! Elekriciteti statik eshte me i pranishem ne mjedise
te thata dhe te fresketa.
Nje nder problemet me te medha eshte kur heqim pjese nga PC dhe
i vendosim ato menjane. Kur paisja nxirret nga kompjuteri, ajo mund
te elektrizohet nga burime te tjera. Per kete perdoren copat anti-
statike (anti-static mat).
Copa (rroba) anti-statike
Si byzylyku ashtu edhe copa anti-statike perdorin rezistore te
vegjel, paisje te cilat i rezistojne rrjedhjes se ngarkesave
elektrike. Keto rezistore dalin jashte funksionit pas nje fare
kohe, prandaj duhet pasur kujdes ne udhezimet e kohezgjatjes se
perdorimit.
Cdo komponent elektrik duhet te ruhet ne qeset anti-statike
(anti-static bag). Keto qese shkarkojne cdo elekricitet statik qe
mund te keni ne momentin qe i prekni.
Qese anti-statike te ndryshme
Perdormi i byzylykut anti-statik do ishte ideal gjate punes me
paisjet e brendshme, por mund te ndodheni ne situata kur nuk i keni
te disponueshme mjetet anti-statike. Ne keto raste, here pas here
gjate punes duhet te prekni bllokun e ushqimit ose kasat e njesise
se sistemit ne menyre qe te keni te njejtin potencial si PC-ja.
Electromagnetic Interference (EMI)Nje fushe magnetike qe
interferon me ate elektrike eshte nje interference elekromagnetike
(EMI). EMI nuk eshte aq shume e rrezikshme sa ESD, por mund te
shkaktoje demtime te perhershme ne disa komponente dhe te fshije te
dhena ne disa paisje ruajtjeje. EMIt mund te shmangen duke mbajtur
larg magnetet nga kompjuteri juaj.
Disa paisje jane shume te ndjeshme nga EMIt: Floppy disks Hard
drives Flash drives CRT (tube) monitoretProblemi me i madh me EMIt
eshte se ne i perdorim magnetet pa djenine tone. Cdo paisje me nje
elekromotor ka nje magnet. Shume telefona celulare kane
magnete.
Radio Frequency Interference (RFI)Zhurmat e cuditshme qe dalin
nga bokset edhe kur nuk keni muzike ne sfond shkaktohen nga
interferancat e frekuencave radio (RFI). Shume paisje emetojne vale
radio:
Telefonat celulare Kartat e rrjetit Wireless Telefonat shtepiake
pa tela Furrat me mikrovale
Ne pergjithsi keto paisje emetojne vale te dobeta dhe pothuaj te
gjitha paisjet elektronike jane te mbrojtura nga RFI. Por ka disa
paisje, si p.sh. bokset qe jane te ndjeshme. RFI nuk shkakton
kurre
demtime por mund te jete shume acaruese. Zgjidhja me e mire
eshte ti mbani paisjet qe emetojne vale radio larg nga paisjet e
tjera elekronike.
RFI perben nje problem te madh kur dy paisje ndajne te njejten
frekuence. Telefonat shtepiake pa tela dhe rrjetet wireless kane te
njejtin rang frekuencash. Ndonjehere nderhyjne tek njera-tjetra
duke dobesuar sinjalin deri ne bllokim te plote. Ketyre paisjeve u
duhen ndryshuar frekuencat qe te shmangen interferncat.