م ی ح ر ل ا ن م ح ر ل له ا م الس ب ل ی ل ل وره ا س267 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 1 ;pma&ى شْ ) غَ ي ا) ذ. / ا. لْ یَ ّ ل ل اَ و. م ی حَ ّ ر ل ا. ن مْ حَ ّ ر ل ا. َ ّ ا. مْ س. ب30/9/1395 ........................ 1 562 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 2 ىَ ّ لَ جَ : ت ا) ذ. / ا. هارَ ّ ) لن اَ و16/7/1396 ................................................... 4 563 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 3 @ى ثْ ) نD E ْ الَ وَ رَ كَ ّ ) الذَ : قَ لَ ) خ ماَ و17/7/1396 ............................................... 10 564 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 4 ىَ ّ : ثَ & شَ لQ ْ مD كَ یْ غَ سَ ّ ن. / ا18/7/1396 ................................................. 14 565 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 5 ى: قَ ّ : ي اَ ى و طْ عَ E اْ نَ م اَ ّ مَ E اَ ) ف19/7/1396 ............................................... 18 566 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 6 ى) ثْ شD حْ ل ا. بَ : قَ ّ ذَ صَ و20/7/1396 .................................................. 21 567 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 7 ریْ سD يْ .ل لD هD .رّ سَ يD ) یَ شَ ) ف21/7/1396 ................................................... 24 568 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 8 ى) ثْ ) غَ : تْ س اَ وَ ل. ) جَ تْ نَ م اَ ّ مَ E اَ و22/7/1396 .............................................. 29 569 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 9 ى) ثْ شD حْ ل ا. بَ بَ ّ ) ذَ كَ و23/7/1396 ................................................... 34 570 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 10 ریْ سD غْ .ل لD هD .رّ سَ يD ) یَ شَ ) ف24/7/1396 25 رم ح م1439 .............................. 37 571 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 11 یَ ّ ذَ رَ : ت ا) ذ. / اD هD مالD هْ ) نَ ع ى) ثْ ) غD ي ماَ و25/7/1396 ........................................... 42 572 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 12 ذیD هْ لَ ل ا) یْ يَ لَ عَ ّ ن. / ا26/7/1396 ................................................. 47 573 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 13 ی ل وD E ْ الَ وَ : هَ ر. ) خ# ْ لَ ل ا) یَ لَ ّ ن. / اَ و27/7/1396 ............................................ 53 574 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 14 ىَ ّ | طَ لَ : بً را ا) بْ مD كD بْ رَ ذْ ) بَ E اَ ) ف28/7/1396 ................................................. 56 575 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 15 ىَ : قْ & سَ E ْ الَ ّ ل. / اها لْ صَ ي ل29/7/1396 ................................................. 61 576 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 16 یَ ّ لَ وَ : تَ وَ بَ ّ ) ذَ ك ی) ذَ ّ ال30/7/1396 ................................................. 67 577 ( ل ی ل وره س) 92 ه ی# ا) 17 ىَ : قْ : يَ E ْ ال اَ هD نَ ّ ) نَ جD يَ سَ و1/8/1396 ..................................................... 70
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
بسم الله الرحمن الرحیمسوره اللیل
�ذا يغش��ى1( آی��ه 92( س��وره لی��ل )267 ��ل� إ ي � و الل حيم حمن� ال��ر ه� ال��ر � الل م �س�� ب30/9/1395................................................................................................1
ی ........................................2( آیه 92( سوره لیل )562 �ذا تجل هار� إ 16/7/1396 و الن4
7نثی 3( آیه 92( سوره لیل )563 10.............17/7/1396 و ما خلق الذكر و األی .....................................4( آیه 92( سوره لیل )564 7م لشت �ن سعيك 18/7/1396 إ
14قی 5( آیه 92( سوره لیل )565 18............19/7/1396 فأما من أعطی و ات�الح7سنی ..........................................6( آیه 92( سوره لیل )566 20/7/1396 و صدق ب
217سری ......................................7( آیه 92( سوره لیل )567 �لي ه7 ل ر7 7يس 21/7/1396 فسن
2429..............22/7/1396 و أما من بخ�ل و استغنی 8( آیه 92( سوره لیل )568�الح7سنی ...........................................9( آیه 92( سوره لیل )569 23/7/1396 و كذب ب
34�لع7سری 10( آیه 92( سوره لیل )570 ه7 ل ر7 7يس محرم25 24/7/1396 فسن
143937�ذا تردی 11( آیه 92( سوره لیل )571 7ه7 إ 7غني عنه7 مال 42.........25/7/1396 و ما ي�ن علينا لله7دى 12( آیه92( سوره ليل )572 47................26/7/1396 إ7ولی 13( آیه 92( سوره لیل )573 �ن لنا لآلخ�رة و األ 53.............27/7/1396 و إ7م نارا تلظی 14( آیه 92( سوره لیل )574 7ك 56................28/7/1396 فأنذرت األشقی 15( آیه 92( سوره لیل )575 �ال 61.................29/7/1396 ال يصالها إی 16( آیه 92( سوره لیل )576 67..................30/7/1396 الذي كذب و تول7ها األتقی ...........................................17( آیه 92( سوره لیل )577 ب 7جن 1/8/1396 و سي
70ی 18( آیه 92( سوره لیل )578 7ؤتي ماله7 يتزك ذي ي 76................2/8/1396 ال7جزی 19( آیه 92( سوره لیل )579 �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع �80...........3/8/1396 و ما أله� األعلی 20( آیه 92( سوره لیل )580 �غاء وجه� رب ابت �ال 84...............4/8/1396 إ91...............5/8/1396 و لسوف يرضی 21( آیه 92( سوره لیل )581
96.....................................................................................جمع بندی سوره لیل
�ذا يغش���ى1( آی���ه 92( س���وره لی���ل )267 ���ل� إ ي � و الل حيم حمن� ال���ر ه� ال���ر � الل م �س��� ب30/9/1395
ترجمه به نام خداون��دی ک��ه رحمتش فراگ��یر و همیش��گی اس��ت؛ س��وگند ب��ه ش��ب، هنگ��امی ک��ه
بپوشاندتوجه
)به مناسبت در پیش رو بودن شب یلدا این آیه مستقال بحث شد(نکات ترجمه
»يغشى« از ماده »غشی« به معنای پوشاندن اس��ت ک��ه در بحث از کلم��ه »غش��اوة« در درباره این ماده توضیح داده شد.158جلسه
حدیث ( محم��د بن مس��لم می گوی��د: از ام��ام ب��اقر ع درب��اره ب��رخی از س��خنان خداون��د مانن��د1
( ی��ا »س��وگند ب��ه س��تاره هنگ��امی ک��ه س��قوط1»سوگند به شب، هنگامی که بپوشاند« )لیل/ ( و مانند اینها سوال کردم؛ فرمودند: خداوند راست که به هرچ��ه از مخلوق��اتش1کند« )نجم/
می خواهد سوگند یاد کند؛ اما خالیق را نباشد که جز به او سوگند یاد کنند.1 376، ص3؛ من ال يحضره الفقيه، ج52 ؛ النوادر)لألشعري(، ص449، ص7الكافي، ج
�ي ب ��م قال: ق7لت7 أل �ي ع7مير عن حماد عن م7حمد� بن� م7سل �يه� عن� ابن� أب �براه�يم عن أب �ي بن7 إ عل�ن ���ك فق��ال إ به ذل �ذا هوى« و ما أش�� � إ جم �ذا يغشى« و الن يل� إ - و الل ه� عز و جل جعفر ع قول7 الل
.��ه �ال ب م7وا إ �7قس �خلق�ه� أن ي �ما شاء- و ليس ل م م�ن خلق�ه� ب �7قس ه� عز و جل أن ي �ل ل ]نکته: منظور از اینکه »ج�ز ب�ه خ�دا س��وگند ی�اد نش�ود« از حیث احک�ام ش�رعی س�وگند است؛ بدین معناست که سوگند خوردن به غیر خدا، اث��ر و ثم�ره ش��رعی ن�دارد؛ ل�ذا فقه�ا ب�ا
که تخل��ف–گذاشتن این روایات در کنار روایات دیگر بدین نتیجه رسیده اند که سوگند شرعی صرفا زم��انی رخ می ده��د ک��ه س��وگند ب��ه یکی از اس��ماء خداون��د–از آن موجب کفاره است
2([ 229، ص35؛ جواهرالکالم، ج164، ص8باشد. )مثال: مختلف الشیعه، ج
(277، ص8شیخ صدوق اگرچه در کتاب تهذیب همان حدیث فوق را به نقل از مرحوم کلینی آورده )ج 1و�ي عن اما در من الیحضره الفقیه، شبیه همین حدیث را با سندی دیگر از امام جواد ع روایت کرده اس��ت. ر7
7ه7 ع��ز �ذا تجلى و قول هار� إ �ذا يغشى و الن يل� إ 7ه7 عز و جل و الل �ي ع- قول ان �ي جعفر الث ب ��ي بن� مهز�يار قال ق7لت7 أل عل�خلق��ه� أن اء7 و ليس ل �م�ا يش� م7 م�ن خلق���ه� ب �7قس�� ه ع��ز و ج��ل ي �ن الل �ذا هوى و ما أشبه هذا فقال إ � إ جم و جل و الن
�ه� عز و جل. �ال ب م7وا إ �7قس ي�ي قال ح�دثنا 2 ريان �ي الس 7ون ك 7و جعفر ع7مارة7 الس . حدثنا الح7سين7 بن7 يحيى بن� ض7ريس البجل�ي قال حدثنا أب
�ه� بن ��د� الل ��7و جعف��ر أحم��د7 بن7 عب ون الكرخ�ي قال ح��دثنا أب �قزو�ين قال حدثنا عبد7 الله� بن7 هار7 �براه�يم7 بن7 عاص�م ب إه7 م أن ال �ي يز�ي��د7 بن7 س� ه� بن7 يز�يد ق��ال ح��دثن �ي عبد7 الل �ي أب ه� قال حدثن ه� مولى رس7ول� الل � بن� عبد� الل م يز�يد بن� ساله7 ع��ز ساء� جعله7 الل جال م�ن الن �ل7 الر 7الي ه7 ي ن �يل7 ليال قال أل مي الل �م س7 �ي ل �رن ه� ص فقال له7 ... فأخب ول الل سأل رس7
هار معاشا... )علل الش��رائع، ج �باسا و جعلنا الن يل ل ه� تعالى و جعلنا الل �ك قول7 الل �باسا و ذل 7لفة و ل ، ص2و جل أ470)
)در توضیح کلمه »یالیل در کتب لغت مطلبی یافت نشد. مرح��وم مجلس�ی در دوج��ای بح��اراالنوار این راتوضیح داده اند:
»بيان قوله ألنه ياليل الرج��ال يظه��ر من��ه أن الماليل��ة ك��ان في األص��ل بمع��نى المالبس��ة أو306، ص9ج نحوها و ليس هذا المعنى فيما عندنا من كتب اللغة قال الفيروزآبادي اليلت��ه اس��تجرته لليل��ة و عاملت��ه ماليل��ة
كمياومة« »بيان الماليلة المعاملة ليال كالمياومة المعاملة يوما و يظهر منه أن الليل من الماليل�ة م�ع أن2، ص56ج
الظاهر العكس و يمكن أن يكون تنبيها على أن أصل الليل الستر.«( ( ک��ه در آنج��ا3، ص56همچنین حدیثی را مرحوم مجلسی از علل الشرائع نقل می کند )بح��ار األن��وار، ج
یافت نشد:
روایاتی در تاویل و بیان معانی باطنی آیه: ( سوال کننده، ام��امی2( و روایت بعدی )شماره1)دقت شود که در روایت قبلی )شماره
که پاسخ می دهد و آیه محل بحث، یکی اس��ت؛ پس معن��ای ب��اطنی و ت��اویلی ب��ه معن��ای کن��ارگذاشتن معنای ظاهری نیست(
( محمد بن مسلم می گوید از امام باقر ع درباره سخن خداوند عز و جل که می فرماید:2( سوال کردم؛ 1مانند »سوگند به شب، هنگامی که بپوشاند« )لیل/
فرمودند: شب در اینج��ا کس��ی اس��ت ک��ه امیرالموم��نین را در حک��ومتش ک��ه آن را ب��ر اوتحمیل کرد، پوشاند؛ و امیرالمومنین ع در حکومت آنها صبر کرد تا ایامشان به پایان رسد.
( فرمودن��د: روز هم��ان ق��ائم )عج( از2و درباره »و روز هنگامی که جلوه گر شود« )لی��ل/ خاندان ما اهل بیت ع است، هنگامی که قیام کند، حکومتش بر حکومت باطل غلبه می کن��د و قرآن در آن مثلهایی برای مردم زده شده اس��ت و خداون��د ب��ا آن پی��امبرش و م��ا را مخ��اطب
قرار داده که غیر ما کسی نیست که آن را بداند.425، ص2تفسير القمي، ج
���ر عن حماد� بن �ي ع7مي ار� عن� ابن� أب ��د� الجب �در�يس ق��ال: ح��دثنا م7حمد7 بن7 عب أخبرنا أحمد7 بن7 إ�ذا ��ل� إ ي ه� ع��ز و ج��ل »و الل ��ا جعف��ر ع عن ق��ول� الل ألت7 أب �م ق��ال س�� ل ع7ثمان عن م7حمد� بن� م7س���ي جرت له7 عليه�- و ت �ه� ال �ين ف�ي دولت ي أم�ير الم7ؤم�ن �يل7 ف�ي هذا الموض�ع� ف7الن غش يغشى« قال الل�م7 ع ه��ار7 ه��7و الق��ائ �ذا تجلى« ق��ال الن هار� إ ى تنقض�ي »و الن �ه�م حت �ر7 ف�ي دولت �ين ع يصب أم�ير7 الم7ؤم�نه7 اس�- و خ��اطب الل �لن ��ال7 ل 7ه7 الباط�ل- و الق7رآن7 ض7ر�ب ف�يه� األمث �ذا قام غلب دولت ، إ �ا أهل البيت م�ن
نا. ، فليس يعلم7ه7 غير7 �ه� و نحن7 ه7 ب �ي نب سخن خداوند ع��ز و ج��ل ک��ه: »س��وگند ب��ه( از امام صادق ع روایت شده است که این 3
( حکومت شیطان است تا روزی که آن قی��ام برپ��ا ش��ود و1شب، هنگامی که بپوشاند« )لیل/آن روز قیام قائم است؛
( همان قائم است هنگ��امی ک��ه قی��ام می کن��د2و »و روز هنگامی که جلوه گر شود« )لیل/]امام در ادامه تا پایان سوره را بیان می کنند.[
780تأويل اآليات الظاهرة، صه� ع��ز و ه� ع ف�ي ق��ول� الل �ي عبد� الل �ر� بن� يز�يد عن أب مر عن جاب � جاء مرف7وعا عن عمر�و بن� ش�ذا ه��ار� إ � »و الن �م � القائ � الق�يامة� و ه7و يوم7 ق�يام �لى يوم �يس إ �بل �ذا يغشى« قال دولة7 إ يل� إ جل »و الل
�ذا قام ... �م7 إ 1تجلى« و ه7و القائ
تدبر�ذا يغشى« 1 يل� إ ( »و الل
( اشاره شد سوگند خ��وردن ب��ه چ��یزی نش��انه دهن��ده دو134قبال )مقدمه تدبرهای جلسه مطلب اس��ت: یکی، اهمیت مطل��بی ک��ه ب��ه خ��اطر آن س��وگند می خورن��د؛ و دوم، تق��دس و
ارزشمندی مطلبی که بدان سوگند خورده می شود. اما چرا به »شب« سوگند خورد؟ آن هم پیش از سوگند به روز؟
الف. نه فقط برخی از مکان ها )مانند مسجد و ...( بلکه زمانها هم قداست دارند که خ��دا(505، ص10به آن سوگند می خورد. )تفسیر نور، ج
7رفع7 العذاب7 7ون7 البيات7 و ي يل� يك �الل هار� أن ب يل� على الن لة7 فضل� الل ��براه�يم قال: ع �ي بن� إ �م7حمد� بن� عل ، ل الع�لل7�ي ه�ي خير م�ن ألف� شهر. ت و تق�ل المعاص�ي و ف�يه� ليلة7 القدر� ال
قى الباط���ل 1 ه7 الح��ق و ات قى« أعطى نفس�� ��7ه7 »فأما من أعطى و ات . ادام��ه روایت چ��نین اس��ت: و قول�الباط�ل� عن� الح��ق ه� عن� الحق و استغنى ب ��نفس �ي ب ة »و أما من بخ�ل و استغنى« يعن 7سرى أي الجن �لي ه7 ل ر7 7يس فسنار و أما �ي الن رى« يعن �لع7س�� ه7 ل ر7 7يس�� �مة� ع م�ن بع��د�ه� »فسن �ي ط��ال�ب و األئ �ي بن� أب ��ة� عل �والي نى« ب �الح7س�� »و كذب ب7م ن��ارا تلظى« ق��ال ه��7و 7ك ��ذرت 7ولى فأن �ن لن��ا لآلخ���رة و األ �يا ه��7و اله��7دى »و إ �ي أن عل �ن علينا لله7دى« يعن 7ه7 »إ قول�ال األشقى« قال ه��7و ع��د7و �سع�ين »ال يصالها إ �سعة و ت �سع م�ائة و ت 7ل ألف ت 7ل7 م�ن ك �الغضب� و يقت �ذا قام ب �م7 إ القائ
7ه7. يعت ��ين ع و ش 7ها األتقى« قال ذاك أم�ير7 الم7ؤم�ن ب 7جن آل� م7حمد ع »و سي
ب. شب برای سیر و سلوک انس��ان جایگ��اه مهمی دارد و مهم��ترین موق��ع ق��رار مالق��ات انسان ها با خداست؛ حضرت موسی در شب به نبوت برگزیده ش��د و میق��ات خ�دا ب�ا موس��ی
(؛ و ب��ه پی��امبر م��ا هم دس��تور5( ت��دبر142 )اعراف/167»چهل شب« بود )توضیح در جلسه ( چ��را ک��ه اث��ر ش��ب در رش��د79؛ اس��راء/2داده شد که شب را برای خدا بیدار بماند )مزمل/
(6انسان بسیار قویتر است )مزمل/ ج. گویی حقیقت عالم دنیا در قبال عالم آخرت »شب« است و به همین جهت، قیامت به »روز قیامت« تعبیر شده و از تمام مقاطع مهم معنوی دنیا با تعبیر شب یاد شده اس��ت، مثال
(3، تدبر97شب قدر، شب معراج، شب نزول قرآن، و ... )توضیح بیشتر در جلسهد. ...
تاملی جامعه شناسانه در سنت های ایرانی آیا دقت کرده اید که ایرانیان باستان که برای نور و آتش احترام ویژه ای قائل بوده اند، ام��ا بزرگترین شب سال را به نحو ویژه مورد توجه قرار داده اند و نه بزرگترین روز س��ال را ! آی��ا آن گونه که برخی گفته اند ریشه اش در این بوده که شب را نماد اهریمن و بلن��دترین ش��ب را نماد سلطه کامل اهریمن می دانسته اند و در این شب جمع می شده اند تا ب��ا گ��رد هم آم��دن و روشن کردن آتش، از دست اهریمن در امان بمانند؟ یا همان اهتمام هایی ک��ه در تم��ام ادی��ان توحیدی نسبت به شب و شب زنده داری بوده ریشه بزرگداشت این ش��ب ب��وده ک��ه بیش��ترین
امکان شب زنده داری در آن مهیاست؟ یا ...؟�ذا يغشى« 2 يل� إ ( »و الل
خداوند به شب قسم خورد هنگامی که می پوشاند؛ اما چه چیزی را؟(759، ص10( )مجمع البیان، ج3؛ رعد/54الف. روز را می پوشاند )اعراف/
(759، ص10ب. کل موجودات زمینی را، که در تاریکی فرو می برد )مجمع البیان، ج ج. باطن انسانها را، خوب باشند ی��ا ب��د: هم گناهک��اران ب��رای انج��ام گناه��ان مختل��ف - از
شب را غنیمت می ش��مرده اند؛ و–دزدی و شبیخون گرفته تا شهوترانی و مجالس لهو و لعب از کمک به نیازمندان بدون اینکه شناخته ش��وند–هم اولیاءالله برای پیمودن قله های انسانیت
از فرصت شب بهره می برده ان��د.–تا عبادت و مناجات کامال بی ریا و به دور از چشم دیگران شاید به خاطر همین خاصیت پوشیده ماندن باطن افراد در شب باشد که دنیا و موقعیت ه��ای
(1مهم دنیوی به »شب« تعبیر شده است )تدبرد. ...
�ذا يغشى« 3 يل� إ ( »و الل در این آیه، سوگند به شب، مربوط به آن لحظه ای از شب اس��ت ک��ه »می پوش��اند«. این یکی از آیات عظیم الهی اس��ت ک��ه کم��تر در آن می اندیش�یم: دقت کرده ای��د ک��ه ظ��رف چن��د دقیقه، در حالی که جهان اطرافمان کامال روشن و در معرض دید ماست، در ت��اریکی ای ف��رو می رود که بدون ابزارهای مصنوعی به زحمت می توان چ��یزی را دی��د و روال زن��دگی ط��بیعی
زیر و رو می شود. متاسفانه فرورفتن در روزمرگی و غلبه زندگی ماشینی و فاصله گرفتن از زندگی طبیعی ک��اری ک��رده اس��ت ک��ه این وق��ایع عظیم ع��الم اص��ال ب��ه چش��م م��ا نیای��د. آی��ا ب��ا این س��وگند
نمی خواهند توجه جدی ما را به طبیعت و عظیم دیدن وقایع آن را برانگیزانند؟
�ذا تجلی2( آیه 92( سوره لیل )562 هار� إ 16/7/1396و النترجمه
و سوگند به روز، هنگامی که جلوه تجلی کند؛
1اختالف قرائت
شأن نزول روایت شده است که مردی درخت خرمایی داشت ک��ه ش��اخه های آن ب��ر س��ر خان��ه م��رد فقیر عیالواری سایه انداخته بود و گ��اه خرماه��ای وی در خان��ه آن ش��خص می ریخت. وی ن��زد صاحب درخت رفت و گفت که اجازه بده بچه های من از این خرماهایی که خودش در خ�انه ام می افتد بخورند. وی امتناع کرد. او به نزد رسول الله گالیه کرد. پی��امبر ص وی را خواس��ت و این درخواست را مطرح کرد او قبول نکرد. به او فرمود: آی��ا حاض��ری این درخت را ب��ه ازای درختی در بهشت به من ب��دهی. قب��ول نک��رد و گفت من خرم��ای این درخت را خیلی دوس��ت دارم و نیازی به درخت در بهشت ن�دارم. یکی از مس�لمانان آنج��ا ب�ود س�راغ آن م�رد رفت و گفت آیا حاضری درختت را به من بفروشی؟ و باالخره به قیمت چهل درخت )یا طب��ق ب��رخی نقل ها به ازای یک نخلس��تان( آن درخت را خری��د و ب��ه پی��امبر هدی��ه ک��رد و پی��امبر ص هم آن درخت را به صاحب آن خانه بخشید و این سوره نازل شد که مقصود از »کسی که تقوا پیشه کن��د و اعط��اء کن��د« این شخص��ی اس��ت ک��ه آن درخت را خری��د و »کس��ی ک��ه بخ��ل ورزد و
احساس بی نیازی کند« صاحب آن درخت بود.درباره اینکه این شخص که آن درخت را خرید، چه کسی بوده روایات مختلف است:
ابت��دا روایت ف��وق را از2(479-477ب��رخی همانن��د واح��دی )اس��باب ن��زول الق��رآن، ص ابن عباس نقل کرده اند که وی ن��امی از این ش��خص نی��اورده اس��ت؛ س��پس روایت دیگ��ری از عبدالله بن عمر نقل کرده، که این آیه را درباره ابوبکر می داند که بالل را از امیه خرید و آزاد
کرد. مرحوم طبرسی، همین دو روایت را از واحدی نقل می کن��د و ت��ذکر می ده��د ک��ه ب��ه نظ��ر می رسد این دو آیه را باید در همان معنای عم��ومش دانس��ت، ن��ه مح��دود ب��ه واقعه ای خ��اص
(.760-759، ص10)مجمع البيان، ج
. و قرأ الجمهور: تجلى فعال ماضيا، فاعله ضمير النهار. و قرأ عبد الله بن عبيد بن عمير: تتجلى بتاءين، 1(492، ص10يعني الشمس. و قرىء: تجلى بضم التاء و سكون الجيم، أي الشمس. )البحر المحيط، ج
. حدثنا أبو معمر بن إس�ماعيل اإلس�ماعيلي إمالء بج7رج�ان س�نة إح�دى و ثالثين و أربعمائ�ة، أخبرن�ا أب�و 2ه ال��ترقفي، ح��دثنا الحسن علي بن ع7مر الحافظ، أخبرنا علي بن الحسن بن هارون، حدثنا العباس بن عب��د الل حفص بن عمر، حدثنا الحكم بن أبان، عن ع�كر�مة، عن ابن عباس: أن رجال كانت له نخلة فرع7ها في دار رج��لبما س��قطت التم��رة7 ع�د النخل��ة ليأخ��ذ منه��ا التم��ر، فر7 فقير ذي ع�يال، و كان الرجل إذا جاء و دخ��ل ال��دار فص�� فيأخذها ص�بيان7 الفقير، فينزل7 الرجل من نخلته حتى يأخذ التمرة من أيديهم، فإن وجدها في فم أحد�هم أدخ��ل7خرج التمرة من فيه. فشكا الرجل7 ذلك إلى النبي صلى الله عليه و سلم، و أخ��بره بم��ا يلقى من إصبعه حتى ي7عطي��ني نخلت��ك صاحب النخلة، فقال له النبي صلى الله علي��ه و س�لم: اذهب، و لقي ص�احب النخل�ة و ق�ال: ت[ و إن لي نخال 7عطيت7 المائلة التي فرع7ها في دار فالن، و ل��ك به��ا نخل��ة في الجن��ة؟ فق��ال ل��ه الرج��ل: ]لق��د أ كثيرا، و ما فيها نخلة أعجب إلي ثم��رة منه��ا، ثم ذهب الرج��ل، فلقي رجال ك��ان يس��مع الكالم من رس��ول الله7ها؟ ق��ال: 7عطيني ما أعطيت الرجل، نخلة في الجنة إن أنا أخ��ذت ه أ ت صلى الله عليه و سلم، فقال: يا رسول اللعرت أن محم��دا أعط��اني به��ا نخل��ة في نعم. فذهب الرجل7 فلقي صاحب النخلة، فساومها منه، فقال ل��ه: أش��7عطي. ق��ال: ه أ 7عطى بها ما ال أظن ها؟ فقال له اآلخر: أ تريد7 بيعها؟ قال: »ال، إال أن أ 7عجبني ثمر7 : ي الجنة، فقلت7�ك المائلة أربعين نخل��ة؟ ثم س��كت فما مناك؟ قال: أربعون نخلة قال له الرجل: لقد جئت بعظيم، تطلب7 بنخلتهد ل�ه ه�د لي إن كنت ص�ادقا. فم��ر ن��اس ف��دعاهم، فأش� عنه، فقال له: أنا أعطيك أربعين نخلة، فق�ال ل�ه أش�ه، إن النخل��ة ق��د ص��ارت في بأربعين نخلة، ثم ذهب إلى النبي ص��لى الله علي��ه و س��لم، فق��ال: ي��ا رس��ول الل ملكي، فهي لك. فذهب رسول7 الله صلى الله عليه و سلم إلى صاحب الدار، فقال: إن النخل��ة ل��ك و لعيال��ك،ى. 7م لشت �ن سعيك 7نثى* إ �ذا تجلى* و ما خلق الذكر و األ هار� إ �ذا يغشى* و الن يل� إ فأنزل الله تبارك و تعالى: و الل - أخبرنا أبو بكر الحارثي أخبرنا أبو الشيخ الحافظ، أخبرنا الوليد بن أبان، ح��دثنا محم��د بن إدريس، ح��دثناه: أن )أب��ا بك��ر( 7س، عن ابن إس��حاق، عن عب��د الل اح عن ي��ون منص��ور بن ]أبي[ م��زاحم، ح��دثنا ابن أبي الوض�����ل ي ه تبارك و تعالى: و الل 7ردة و عشر� أواق ]من ذهب[، فأعتقه، فأنزل الل �ب 7مية بن خلف( ب �الال( من )أ اشترى )ب7مي��ة بن خل��ف.( قول��ه تع��الى: فأما من أعطى و عي أبي بك��ر و أ ى.[: س�� ت 7م لش�� �ن سعيك �ذا يغشى إلى قوله: إ إ
�الح7سنى اآليات. قى* و صدق ب ات
حمیری در روایتی از ام��ام رض��ا ع همین واقع��ه را ب��ا ان��دکی تف��اوت نق��ل ک��رده، ک��ه این1(356-355شخص را ابوالدحداح انصاری معرفی کرده است. )قرب اإلسناد، ص
فرات کوفی نیز همین واقعه را ب��ا ان��دکی تف��اوت در دو روایت، یکی از ام��ام س��جاد ع، و دیگ��ری از موس��ی بن عیس��ی انص��اری، نق��ل ک��رده ک��ه ه��ر دو وی را امیرالموم��نین مع��رفی
2(.567-566کرده اند. )تفسير فرات الكوفي، ص
برخی از اهل سنت، روایت ابن عب��اس )یع��نی اص��ل داس��تان( را نق��ل می کنن��د ولی آن را ضعیف شمرده و مدعی اند دو آیه مذکور درباره ابوبکر و ابوس��فیان ن��ازل ش��ده اس��ت )ال��در
3(358، ص6المنثور، ج
الم7 يق�7ول7 ف�ي 1 �ه� الس� ض�ا علي . عن أحمد بن محمد عن أحمد بن محمد بن أبي نصر عن أبي الحس�ن الركا ���ه�، فش�� ر ب ��ان يض��7 ��ة، و ك �ط���ه� نخل �رج7ل ف�ي حائ �ن رج7ال م�ن األنصار� كان ل �ذا يغشى« قال: »إ يل� إ ير� »و الل � تفسال ���ك رج7 ��غ ذل ة� ف��أبى. فبل �نخلة ف�ي الجن �ي نخلتك ب �ن �ه� فدعاه7 فقال: أعط ه7 عليه� و آل ه� صلى الل �لى رس7ول� الل �ك إ ذل�ول �لى رس��7 �ط�ي، فباع��ه7، فج��اء إ �حائ �ي نخلتك ب �عن خلة� فقال: ب �لى صاح�ب� الن ، فجاء إ �ى أبا الدحداح 7كن م�ن األنصار� ي�ه ول7 الل ��ه7 رس��7 �ط�ي، ق��ال فق��ال ل �ح��ائ تريت7 نخل��ة ف7الن ب ه�، قد� اش�� ول الل �ه� فقال: يا رس7 الله� صلى الله7 عليه� و آل�ه� و ما ه7 عليه� و آل ه� صلى الل �ي ه7 تبارك و تعالى على نب ة�. فأنزل الل �ه�: فلك بدلها نخلة ف�ي الجن ه7 عليه� و آل صلى الل�ول �وع��د� رس��7 نى )ب �الح7س�� قى و صدق ب خلة( و ات �ي الن ى فأما من أعطى )يعن 7م لشت �ن سعيك 7نثى إ خلق الذكر و األ�ن علينا لله��7دى. ادام��ه این روایت �ذا تردى إ 7ه7 إ �ي عنه7 مال 7غن 7سرى و ما ي �لي ه7 ل ر7 7يس �ه�( فسن الله� صلى الله7 عليه� و آل
خواهد آمد. 1 ، حدیث 572 جلسهدر �ي بن� الح7سين� ع قال: كان رج7ل 2 7وف�ي م7عنعنا عن عل �براه�يم الك � العلو�ي حدثنا ف7رات7 بن7 إ م �7و القاس . قال أب
دون ��ة� فيش��7 خل طب7 عن� الن ة فكان يتساقط7 ال��ر �ي �ي ص ف�ي دار ]له7[ حد�يقة و له7 جار له7 صب ب ر على عهد� الن � م7وس�ي ب �لى الن ���ك إ ج��7ل7 ذل كا الر ة� فش�� �ي طب م�ن جوف� أفواه� الصب 7خر�ج7 الر ر7 في ��ي[ الم7وس ون ]فيأت 7ونه7 فيذر7 7ل ص�بيانه7 يأك�آج���ل ال ب ��يع7ك ع��اج ر7 ال أب �ة� فقال له7 الم7وس �حد�يقة ف�ي الجن �ي حد�يقتك هذ�ه� ب �عن ج7ل� فقال ب �لى الر ص فأقبل وحده7 إه� ]ص[ ول الل ��ا رس��7 ��ه7 ي �ي طال�ب ع فقال ل �ي بن7 أب �ين عل �ي ص و رجع نحو المسج�د� فلق�يه7 أم�ير7 الم7ؤم�ن ب فبكى النتخرجه7 م�ن ى اس�� �ين حت ج7ل� الضع�يف� و الحد�يقة� فأقبل أم�ير7 الم��7ؤم�ن ه7 عينيك فأخبره7 خبر الر �يك ال أبكى الل 7بك ما ي�لى الضع�يف� فق��ال �ط�ك الح�س�ي فصفق ]فسفق[ على يد�ه� و دار إ �حائ ر7 ب ��ي دارك قال الم7وس �عن �ه� و قال له7 ب منز�ل�ي ص[ ب �ي��ل7 ]ع على الن ��زل جبرئ �ين ع و ن ��ل أم���ير7 الم��7ؤم�ن ه7 رب الع��الم�ين و أقب �لى دار�ك فقد ملككه��ا الل له7 د7ر إورة� فق��ام �لى آخ���ر� الس�� ��ثى إ 7ن �ذا تجلى. و ما خلق ال��ذكر و األ هار� إ �ذا يغشى و الن يل� إ فقال له7 يا م7حمد7 اقرأ و الل
ورة كام�لة. 7مي[ قد أنزل الله7 ف�يك هذ�ه� الس �ي أنت ]و أ �أب 7م قال ب ل ]و قبل[ بين عينيه� ث �ي ص فقب ب النار�ي ى األنص�� ى بن� ع�يس�� �ي حفص األعشى م7عنعنا عن م7وس�� �ي بن� أب �ي بن7 م7حمد� بن� عل ف7رات قال حدثنا عل�ي ص ب ينا م��ع الن ل �ي ط��ال�ب ع بع��د أن ص�� �ي بن� أب �ين عل 7نت7 جال�س��ا م��ع أم���ير� الم��7ؤم�ن ��ه7[ ق��ال: ك ه7 عن ي الل � ]رض���لى ي مع�ي ]ف�يه��ا[ إ �7ر�يد7 أن تمض�� 7ك ف�ي حاجة أ �ليه� فقال له7 يا أبا الحسن� قد قصدت �هفوات فجاء رج7ل إ ]العصر[ بق7ط7 م�ن يح7 فتس�� ه7 يه�يج7 ال��ر �ن �رج��7ل ف�يه��ا نخل��ة و إ �ن ف�ي دار ل اك ي س�� �ن �ها فقال له7 ق7ل ]ق�ف[ ق��ال ]فق��ال[ إ ب � صاح��ر� أن بيان7 م�ن غي ��ه7 الص�� ��7ل7 م�ن ��ه7 و يأك ��7ل7 م�ن ��ا آك ��ه7 و أن 7لق�ي م�ن طب و تمر و يصعد7 الطير7 في 7سر و ر7 ثمر�ها بلح و بم ج7ل� فسل �لى الر ئنا إ ��نا فنهضت7 معه7 فج �ي ف�ي ح�ل قال انهض ب �حجر فاسأله7 أن يجعلن �قصبة أو نرم�يها ب ننخسها ب�ن ��ا الحس�� ��ا أب �ما[ ج�ئت ي ر و قال ف�يما ]فب �ه� و س7 �ه�[ و فر�ح ب �ب ع فرحب ]ب �ي طال �ي بن7 أب �ين عل عليه� أم�ير7 الم7ؤم�ن��ذا و ع� ك ��ن ف�ي دار لك ف�ي موض�� ج7ل7 ساك ه7 قال ما ه�ي قال هذا الر �ن شاء الل 7قضى إ 7ك ف�ي حاجة قال ت ئت � قال ج���ك م�ن 7لق�ي م�ثل ذل طب و تمر و يصعد7 الطير7 في 7سر و ر7 يح7 فيسق7ط7 م�نها بلح و ب ه7 يه�يج7 الر ذكر أن ف�يها نخلة و أن��ه� ف�ي �ح علي 7ل �يا و أقبل ي �ك و سأله7 ثان ى عن ذل 7ر�يد7 أن تجعله7[ ف�ي ح�ل فتأب ها ]أ �ه� أو قصبة ينخس7 غير� حجر يرم�يها ب�ة خل��ة� حد�يق��ة ف�ي الجن �ه��ذ�ه� الن ��د�لك ب 7ب ه7 أنا أضمن7 لك عن رس7ول� الله� ص أن ي �لى أن قال الل ى إ المسألة� و يتأبه و ��ك الل ه�د ل�ي علي ��ه7 نعم ق��ال فأش�� ��ة فق��ال ل �ي ف7الن �ح��د�يقت �يها ب �يع7ن �ي تب فأبى عليه� و ره�قنا المساء7 فقال له7 عل�7ك �عت ي ق�د ب ى أن ى بن ع�يس� ه و م7وس� ه�د7 الل 7ش� �هذ�ه� الدار� ق�ال نعم أ �عتها ب ك قد ب م7وسى بن ع�يسى األنصار�ي أن�ه��ذ�ه� الحد�يق��ة� و لم �م��ا ف�يه��ا ب �ي ه��ذ�ه� ال��دار ب �عتن �هذ�ه� الدار� ]أ ليس ق��د ب �ها و ثمر�ها ب �شجر�ها و نخل هذ�ه� الحد�يقة ب��هذ�ه� الحد�يق��ة �ما ف�يها ب 7ك هذ�ه� الدار ب �عت ي قد ب ه و م7وسى بن ع�يسى على أن 7شه�د7 الل [ فقال نعم أ ه7 يفعل7 يتوهم أن��ك ف�يه��ا و أنت ف�ي ح���ل م�نه��ا و وجبت� المغ��ر�ب7 و ه7 ل ج7ل� فقال له7 ق7م فخ7ذ� الدار بارك الل �لى الر �ي إ فالتفت عل�ه�م ��از�ل �لى من رف7وا إ 7م انص�� اء اآلخ���رة� ث �ي ص المغر�ب و ع�ش�� ب وا مع الن ى صل �الل فقام7وا م7باد�ر�ين حت سم�ع7وا أذان ب�ه ��د� الل ن ����الوحي� م�ن ع �ي��ل7 ع ب ��ه� جبرئ ��ط علي ى هب 7عقب7 حت �ه�م7 الغداة و عقب فه��7و ي �ي ص ب ب فلما أصبح7وا صلى الن7م[ أح��د 7م ]أ ف�يك ه7 بيانه��ا فم�نك ��زل الل ��ة فق��د أن �ه� ه��ذ�ه� فعل 7م ف�ي ليلت �ه� فقال من فعل م�نك �لى أصحاب فأدار وجهه7 إ�ي��ل7 ه� قال نعم هبط جبرئ ول الل �رنا يا رس7 �ب ع بل أخب �ي طال �ي بن7 أب �ين عل �ي أو أخبره7 فقال له7 أم�ير7 الم7ؤم�ن ن �ر7 7خب ي�يل ]ع[ ما ه�ي فقال اقرأ يا �ي جبرئ �يب �حب �يا فعل البار�حة فعلة فق7لت7 ل �ن عل الم و قال ل�ي إ ه� الس �ي عن� الل ع فأقرأن�ذا تجلى. و م��ا ه��ار� إ �ذا يغش��ى و الن ��ل� إ ي �. و الل ح�يم حمن� الر ه� الر � الل �سم 7 فقال اقرأ ب ول الله� فق7لت7 و ما أقرأ رس7دقت ت ص�� �ي أ لس�� ��ا عل ورة�[ و لسوف يرض��ى أنت ي �ه� ]آخ�ر الس �لى قول ى إ 7م لشت �ن سعيك 7نثى إ خلق الذكر و األ
حدیث( از امام صادق ع در تاویل آیات این سوره روایت شده است:1
»سوگند به شب، هنگامی که بپوشاند« حکومت ابلیس است تا روز که قیامتی رخ ده��د و آن همان روز قیام قائم )عج( است؛ »و سوگند به روز، هنگامی ک��ه جل��وه تجلی کن��د« هم��ان قائم )عج( است هنگامی که قیام کند و »پس کسی که اعطا نمود و تقوا پیشه ک��رد ]= خ��ود را نگهداشت[« یعنی خودش را به حق داد و از باطل خود را نگه داشت »پس ب��رایش میس��ر می کنیم آسانی را« یعنی بهشت را؛ »و کسی که بخل ورزید و احساس بی نیازی ک��رد« یع��نی خود را از حق بازداشت و با ]پیوستن به[ باط��ل، از ح��ق احس��اس بی نی��ازی ک��رد »و تک��ذیب نمود نیکویی را« یعنی والیت علی بن ابی طالب ع و امام��ان پس از ایش��ان را »پس ب��رایش
میسر می کنیم سختی را« یعنی آتش جهنم را...781تأويل اآليات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص
ه� ع��ز و ه� ع ف�ي ق��ول� الل �ي عبد� الل �ر� بن� يز�يد عن أب مر عن جاب � جاء مرف7وعا عن عمر�و بن� ش�ذا ه��ار� إ � و الن �م � الق��ائ ��ام ��وم7 ق�ي � الق�يام��ة� و ه��7و ي ��وم �لی ي �يس إ �بل ��ة7 إ �ذا يغشی قال دول يل� إ جل و اللقی الباط���ل ه7 الح��ق و ات قی أعطی نفس�� ��7ه7 فأما من أعطی و ات �ذا قام و قول �م7 إ تجلی و ه7و القائتغنی ه� عن� الح��ق و اس�� ��نفس�� �ي ب تغنی يعن ة؛ و أما من بخ���ل و اس�� ری أي الجن 7س�� �لي ه7 ل ر7 7يس�� فسنه7 ر7 7يس�� �مة� ع م�ن بع��د�ه� فسن �ب و األئ �ي طال �ي بن� أب �والية� عل �الح7سنی ب �الباط�ل� عن� الحق و كذب ب ب
ار ... �ي الن �لع7سری يعن لتوجه:
نیز تا حدودی شبیه به این روایت است و در همانجا درب��اره267 در جلسه 2اوایل حدیث توضیح مختص��ری داده ش��د.– که منافاتی با معنای ظاهری آنها ندارد –معنای تاویلی احادیث
http://yekaye.ir/al-lail-92-1/
( از رسول الله ص روایت شده است:2 حضرت علی ع در آسمان، مانند خورشید در روز برای زمینی��ان اس��ت؛ و در آس��مان دنی��ا مانند ماه در شب برای زمینیان است؛ خداوند به اندازه ای فضیلت به علی ع عطا فرموده که اگر بین همه اهل زمین تقسیم شود همه را در برخواهد گرفت؛ و به اندازه ای به او فهم عطا
فرموده که اگر قسمتی از آن بر کل اهل زمین تقسیم می شود همه را شامل خواهد شد...110، ص1روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، ج
ماء� ال��دنيا ه��ار� ف�ي األرض� و ف�ي س�� �الن مس� ب ماء� كالش�� �ي ف�ي الس�� ه� ص عل ول7 الل ق��ال رس��7عه7م �م علی أهل� األرض� لوس�� ��يا م�ن الفضل� ج7زءا لو ق7س ه7 عل يل� ف�ي األرض� أعطی الل �الل كالقمر� ب
عه7م ... �م علی أهل� األرض� لوس �� ج7زءا لو ق7س 1و أعطاه7 م�ن الفهم
��زلت ف�ي��ك و ه��ذا ورة ن ه� قال فهذ�ه� س��7 ول الل �ها بدل الحد�يقة� فقال نعم يا رس7 �ن �الدار� على ساك ة� و صدقت ب �الجن ب��ا أخ��7وك �لى صدر�ه�[ و ق��ال ل��ه7 أنت أخ�ي و أن �ليه� ]إ ل بين عينيه� و ضمه7 إ �ين فقب �لى[ أم�ير� الم7ؤم�ن لك فوثب ]ص إ
]ص[. . و أخرج ابن أبى حاتم بسند ضعيف عن ابن عباس ان رجال كانت ل�ه نخل�ة فرعه�ا في دار رج�ل فق�ير 3
ذى عيال ... ]عین متن مجمع البیان( ... و أخرج ابن جرير و ابن عساكر عن عامر بن عبد الله بن الزبير قال كان أبو بك��ر يعت��ق على اإلس��الم بمكة فكان يعتق عجائز و نساء إذا أسلمن فقال له أبوه أى بنى أراك تعتق أناسا ضعفاء فلو انك تعت��ق رج��اال جلدا يقومون معك و يمنعونك و يدفعون عنك قال أى أبت انما أريد ما عند الله قال فح��دثني بعض أه��ل بي��تي
7سرى �لي ه7 ل ر7 7يس �الح7سنى فسن قى و صدق ب ان هذه اآلية نزلت فيه فأما من أعطى و ات و أخرج عبد بن حميد و ابن مردويه و ابن عس��اكر من طري��ق الكل��بي عن أبى ص��الح عن ابن عب��اس فيرى ق��ال أب��و بك��ر الص��ديق و أما من بخ���ل و 7س�� �لي ه7 ل ر7 7يس�� نى فسن �الح7س�� قى و صدق ب قوله فأما من أعطى و ات
�الح7سنى قال أبو سفيان بن حرب استغنى و كذب ب1 ��بهجة 7ه7 ب �براه�يم و بهجت �سخاء� إ وب و سخاؤ7ه7 ب هد� أي �ز7 هد7ه7 ب ل7ق� يحيى و ز7 �خ7 7ق7ه7 ب ل �ين� ل7وط و خ7 �ل 7ه7 ب �ين هت ل . تشب
��ه7 ��انت ل ي و ك ���ه� رب �ي ب رن ة� بش�� ��7ل ح�ج��اب ف�ي الجن ��7وب على ك م مكت �ق7وة� داو7د ل��ه7 اس�� 7ه7 ب ليمان بن� داو7د و ق7وت س7
تدبر اشاره شد که سوگند خوردن به چیزی نشانه دهنده دو مطلب است: یکی134در جلسه
خواهد آمد( و4اهمیت مطلبی که به خاطر آن سوگند می خورند )که در اینجا، مطلبش در آیه دوم اهمیت و تقدس و ارزشمندی مطلبی که بدان س��وگند خ��ورده می ش��ود؛ ب��دین جهت ک��ه مطلبی که بدان سوگند خورده شده بقدری اهمیت دارد که برای توجه دادن به مطلبی دیگ��ر، به آن سوگند خورده اند. پس در تدبر در این آیات، ب��ه اهمیت خ��ود مطل��بی ک��ه ب��دان س��وگند
خورده شده، توجه ویژه ای باید شود.http://yekaye.ir/ash-shams-091-07/
�ذا تجلی«1 هار� إ ( »و النچرا به روز سوگند یاد کرد؟
( بلکه زمانها هم قداست دارند که خ��دا…الف. نه فقط برخی از مکان ها )مانند مسجد و (۵۰۵، ص۱۰به آن سوگند می خورد. )تفسیر نور، ج
ب. روز ظلمت شب را کنار می زند؛ که اگر نب��ود مخلوق��ات نمی توانس��تند درص��دد ت��امین(579، ص10معیشت خود برآیند )مجمع البیان، ج
ج. همان گونه که شب عرصه راز و نیاز با خداست و راهی به س��وی آس��مان اس��ت؛ روزهم عرصه کار و تالش و انجام وظایف اجتماعی است و این هم راهی به سوی آسمان است.
د. ...
�ذا تجلی«2 هار� إ ( »و الن توجه شود: تنها به »روز« سوگند یاد نک��رد و نفرم��ود »والنه��ار« بلک��ه ب��ه روز، آن هم در
هنگامی که تجلی می کند و خود را نمایان می سازد، سوگند یاد کرد؛ چرا؟ الف. لحظات آغازین صبح، لحظاتی است که گویی دنیا زیر و رو می شود. تا دقایقی پیش همه چیز در تاریکی فرو رفته، به یکباره ظرف مدت چند دقیقه همه چیز، روز نمایان می ش��ود
و با نمایان شدنش، همه چیز را نمایان می سازد. سوگند خوردن به این لحظات شاید هشداری است ب�ه اینک�ه ببینی��د خداون�د چق�در س��ریع همه چیز را می تواند زیر و رو کند؛ توجه به این نکته هم هشداری است به اینکه به اقب��ال این دنیا دل نبندید و مغرور نشوید؛ و هم تسلیتی است که به نامالیمات زندگی دنیا شما را دلسرد نکن��د؛ چ��را ک��ه خ��دایی ک��ه ظ��رف چن��د دقیق��ه این عرص��ه عظیم را از ظلمت ب��ه ن��ور وارد
می سازد، برایش کاری ندارد که وضع شما را در مدتی کوتاه زیر و رو کند.تاملی با خویش
زندگی ماشینی در اتاق های دربس��ته ب��ه ض��میمه بهره من��دی از ص��نعت ب��رق و روش��نایی، نه تنها نظم بیولوژیک خواب و بیداری ما را به هم زده، بلکه اساسا با ما چنان کرده که چندان روز و شب را جدی نمی گیریم؛ نه شب شدن شب را متوج�ه می ش��ویم و ن��ه گس��ترده ش��دن
روشنایی روز را.
باح�ي و �ي و م�ص�� �ي و ط��اه�رت ت �ي و خال�ص�� ت ��ة� و خاص�� �ك ��د المالئ ن �ى ع ��د الخل��ق� م��7زك ن ��ي م7حمد ع �شارة7 ع�ند�ي عل الب�ي ة فرأيت7 ح7ور عل 7دخ�لت7 الجن �ضه7 شه�يدا أ 7ه7 أن يقب �ي و سألت �ضه7 قبل ي أن ال يقب ي فسألت7 رب �ه� رب �ي ب رف�يق�ي آنسن�ي ح7ب ن ��وال ��ا فق��د ت �ي ى عل ��ول �ي من ت ي ]و[ أنا م�ن عل �ي م�ن �ي كعدد� البشر� و عل جر� و ق7ص7ور عل أكثر م�ن ورق� الش�ال كان �ح7ون لم يمش� على األرض� ماش بعد�ي إ �ه� الج�ن الصال �كة7 و حف ب �ه� المالئ باع7ه7 فض�يلة دان ب �عمة و ات �ي ن عل�ه7 �ه7 األرض7 فأكرمت اد و ال م7تعقدا حملت �فس� ال ل � ه7و أكرم م�نه7 ع�زا و فخرا و م�نهاجا لم يك7 قط عج7وال و ال م7سترسه7 �زل الل �ان ميم7ون�ا أن �ال ك �ز�ال إ �ز�ل من وجا م�نه7 و لم ين ه� خ7ر7 7نثى بعد�ي أحد كان أكرم على الل ج م�ن بطن� أ لم يخر7���ه ه7 ب ن الل �ه� ف�زي �لي 7وح�ي إ �لى أح�د بع�د�ي أل 7وح�ي إ �كة7 و ال يراه�ا و ل�و أ ه7 المالئ 7جال�س7 � ت �الفهم عليه� الح�كمة و رواه7 بور7 و ��ز7 7زار7 و ال ي � ي ه� الحرام 7ه7 كمثل� بيت� الل �ه� األجناد و مثل �الد و أعز ب �ه� الب �ر و أخصب ب �ه� العساك المحاف�ل و أكرم ب��ه� و مدح�ه7 �تاب ه7 ف�ي ك فه7 الل �ذا طلعت أنارت وص� مس� إ 7ه7 كمثل� الش �ذا طلع أضاء الظلمة و مثل 7ه7 كمثل� القمر� إ مثل
تا. ه�يد7 مي �ه� و وصف ف�يه� آثاره7 و أعلى مناز�له7 فه7و الكر�يم7 حيا و الش �آيات ب
که به خ��اطر–با این حال، بد نیست گاهی سر به آسمان بلند کنیم و در این عجایب عالم اندکی بیندیش�یم و م�وقعیت خ�ود در ع�الم را فرام�وش–تکرار هر روزه برایمان عادی شده
نکنیم.ب. ...
�ذا تجلی«3 هار� إ ( »و الن روز موقعیتی است که همه چیز در آن آشکار می شود؛ از این رو، بعید نیست این سوگند، نه تنها سوگند به یک م��وقعیت زم��انی )روز در براب��ر ش��ب( بلک��ه ب��ه ی��ک م��وقعیت معن��وی و
( ی��ا روز قی��امت؛ ب��ویژه،1حقیقی در عالم هم باشد، مانند روز ظهور و قیام مهدی ع )ح��دیث به بعد )جواب قس��م( را در نظ��ر بگ��یریم ک��ه درب��اره تن��وع انس��انها و عاقبت ه��ای4اگر آیات
متنوعی است که بدان می رسند، این احتمال تقویت می شود.
�ذا تجلی«4 هار� إ ( »و الن چرا در این آیه روشنایی روز را با تعبیر ماضی آورد ولی در آیه قبل، اینکه شب همه چ��یز
را می پوشاند با تعبیر مضارع آورد؟ الف. فعل ماضی، عالوه بر معنای »گذشته« برای اشاره به وض��عیتی ب��ه ک��ار می رود ک��ه کامال ثبات دارد و تغییری در او راه ندارد )همانند زمان گذشته، ک��ه هرچ��ه در گذش��ته رخ داد، دیگر تغییر نمی کند( چنانکه در بسیاری از آیات اوصاف خداوند با تعبیر »کان« آمده است؛ اما فعل مضارع بر یک وضعیتی در حال گذران و تغییر است و ثبات ندارد به کار می رود. شاید ب��ا این دو گونه تعبیر می خواهد اشاره کند که اگر شب و ظلم�تی هم هس�ت ام�ری گذراس��ت؛ و
آنچه همواره ثابت و پابرجاست روشنایی و ظهور حقیقت است.
7نثی3( آیه 92( سوره لیل )563 17/7/1396و ما خلق الذكر و األترجمه
و سوگند بدانچه آفرید مذکر و مونث؛نکات ترجمه
»ما خلق«اینکه حرف »ما« در این آیه چیست، بین بزرگان اهل لغت اختالف است:
برخی همانند فراء ترجیح داده اند ک��ه این »م��ا« را »م��ا«ی موص��وله« بدانن��د )ب��ه معن��ای ( که ترجمه اش می شود: »سوگند ب��ه کس��ی270، ص3»الذی: چیزی که«( )معاني القرآن، ج
که مذکر و مونث را آفرید«. آنگاه درباره اینکه چرا برای »خ��دا« از »م��ا« )= آنچ��ه( و ن��ه از »من« )= آنکه( استفاده شده است، گفته اند از باب ابهامی است که موجب تفخیم و تعظیم
(302، ص20در کالم می شود. )المیزان، ج اما برخی مانند نح��اس نظرش��ان این اس��ت ک��ه »م��ا«ی مص��دری ارجحیت دارد )إع��راب
( که در این صورت،، فع��ل بع��د از آن در معن��ای مص��دری ب��ه ک��ار رفت��ه149، ص5القرآن، جاست و جمله را باید چنین ترجمه کرد: »و سوگند به آفرینش مذکر و مونث«.
، ص10و برخی همچون ابوحیان هر دو احتمال را یکس��ان دانس��ته اند )البح��ر المحي��ط، ج492)
اختالف قرائتدر قرائات مشهور و متواتر در این آیه اختالفی نیست؛ اما
در قرائتی از ابن مسعود و ابی الدرداء و ابن عباس )و نیز روایتی از امیرالموم��نین ع ��ثی« ق��رائت ش��ده 7ن ��ق ال��ذكر و األ و امام صادق ع( بدون »ما« و به ص��ورت »و خل
1(758، ص10است )مجمع البيان، ج
در یکی از قرائات شاذه این آیه به صورت »والذکر و االن��ثی« ق��رائت ش��ده اس��ت )یعنی به خود مذکر و مونث، نه آفرینش یا آفریننده آن سوگند خورده شده اس��ت(
(4923، ص10؛ البحر المحيط، ج7622، ص4)الكشاف، جدر قرائت )و مصحف( ابن مسعود به صورت »و الذي خلق الذكر و األنثی« ق��رائت
(762، ص4شده است. )الكشاف، جیعنی مج��رور قرائ��ات ش��ده »� در یکی از قرائات شاذه )کسائی(، به صورت »الذکر
است ک��ه در توض��یحش گفته ان��د عط��ف ب��ر مح��ل »م��ا خل��ق« اس��ت و ب��دل از آن می باشد و معنای آیه چنین می ش��ود: »و س��وگند ب��ه آنچ��ه آفری��د، م��ذکر و م��ونث«
( و به نظ��ر می رس��د ب��رخی492، ص10؛ البحر المحيط، ج762، ص4)الكشاف، ج از مترجمان و مفسران که آیه را به صورت »و سوگند به آنچه آفرید از نر و ماده« ترجم��ه کرده ان��د )مانن��د مطص��فوق در تفس��یر روش��ن، و ن��یز ترجمه ه��ای حل��بی،
زین العادبین رهنما و یاسری( بر این اساس بوده است.و ظاهر برخی از احادیث این است که در میان قرائات ش��اذه، قرائ��تی ب��ه ص��ورت
7نثی« نیز وجود داشته است. )تأويل اآليات الظاهرة، وجين� الذكر� و األ �ق7 الز ه7 خال »الل4(781ص
حدیث ( از امام باقر ع در تفسیر و تاویل این آیات روایت شده اس��ت: »و س��وگند بدانچ��ه ]ب��ه1
آن که[ آفرید مذکر و مونث« مذکر امیرالمومنین ع است و مونث حضرت فاطمه س »همانا تالش شما پراکنده است« یعنی مختلف و گوناگون است، »پس کسی که اعطا کرد و نیکی را
و انگش��ترش را(1)تصدیق نمود« با قوت و غذای خود و روزه گ��رفت ت��ا ب��ه ن��ذرش وف��ا کن��د و »نیکی(3) و مقداد را در آن دینار بر خود مقدم داشت(2)صدقه داد در حالی که در رکوع بود
را تصدیق کرد« یعنی همان بهشت و ثواب از جانب خداوند را؛ »پس برایش میسر می کنیم« همان را، و او را امام در خوبی، و اسوه و پدر امامان قرار داد، امری که خداوند »بس��ادگی«
برایش میسر فرمود.320، ص3مناقب آل أبي طالب، ج
. في الشواذ قراء النبي ص و قراءة علي بن أبي طالب )ع( و ابن مسعود و أبي ال�درداء و ابن عب�اس 1و النهار إذا تجلى و خلق الذكر و األنثى بغير ما و روي ذلك عن أبي عبد الله )ع(.
. و في قراءة النبي صلى الله عليه و سلم: و الذكر و األنثى. و قرأ ابن مسعود: و ال�ذي خل�ق ال�ذكر و 2 األنثى. و عن الكسائي: و ما خلق الذكر و األنثى بالجر على أنه بدل من محل ما خلق بمعنى: و ما خلقه الله،
أى: و مخلوق الله الذكر و األنثى. و جاز إضمار اسم الله ألنه معلوم النفراده بالخلق. إذ ال خالق سواه . و ما خلق: ما مصدرية أو بمعنى الذي ... و الثابت في مصاحف األمصار و المتواتر و ما خلق ال�ذكر و 3
7نثى، و ما ثبت في الحديث من قراءة. و الذكر و األنثى: نق��ل آح��اد مخ��الف للس��واد، فال يع��د قرآن��ا. و ذك��ر األ ثعلب أن من السلف من قرأ: و ما خلق الذكر، بجر الذكر، و ذكرها الزمخشري عن الكس��ائي، و ق��د خرج��وه
على البدل من على تقدير: و الذي خلق الله، و قد يخرج على توهم المصدر، أي و خلق الذكر و األنثى.� عن سماعة بن� م�هران قال قال 4 م �ه� بن� القاس ليمان بن� سماعة عن عبد� الل �لى س7 ص�ل إ �سناد م7ت �إ و�ي ب . و ر7
7ولى. �ي اآلخ�رة7 و األ �عل 7نثى و ل وجين� الذكر و األ ه7 خلق الز �ذا تجلى الل هار� إ �ذا يغشى و الن يل� إ 7و عبد� الله� ع و الل أب�7س بن ��7ون ��ر عن ي �ي��ع� بن� بك ب 7ورمة عن� الر �سناد�ه� عن م7حمد� بن� أ �إ �د البرق�ي[ مرف7وعا ب ما رواه7 ]م7حمد7 بن7 خال�ي �عل 7نثى و ل وجين� ال��ذكر� و األ �ق7 ال��ز ه7 خال �ذا تجلى الل هار� إ �ذا يغشى و الن يل� إ ه� ع و الل 7و عبد� الل ظبيان قال: قرأ أب
7ولى. اآلخ�رة7 و األ��زلت ه� ع ق��ال: ن ��د� الل �ي عب ماعة عن أب �سماع�يل7 بن7 م�ه��ران عن أيمن بن� م7ح��ر�ز عن س�� و يعض7د7ه7 ما رواه7 إ
7ولى. �ي اآلخ�رة7 و األ �عل 7نثى و ل وجين� الذكر� و األ ه7 خال�ق7 الز هذ�ه� اآلية7 هكذا و الله� الل
�ن 7نثی فاط�م��ة7 »إ �ين و األ 7نثی« فالذكر7 أم�ير7 الم��7ؤم�ن �ه� »و ما خلق الذكر و األ الباق�ر7 ع ف�ي قولی وفی ام حت �ه� و ص�� �ق7وت �الح7سنی« ب قی و صدق ب �ف »فأما من أعطی و ات ی« لم7ختل 7م لشت سعيكنی« و �الح7س�� ه� قال »و صدق ب ��الدينار� علی نفس �خاتم�ه� و ه7و راك�ع و آثر الم�قداد ب �نذر�ه� و تصدق ب ب��مة �ألئ ��ر� و ق��7دوة و أب��ا ل �مام��ا ف�ي الخي ��ه7 إ �ك و جعل �ذل ه7« ل ر7 7يس ه� »فسن واب7 م�ن الل ة7 و الث ه�ي الجن
7سری«. �لي ه7 »ل ره7 الل يسپی نوشت ها:
( اشاره به نذری ک��ه امیرالموم��نین ع و حض��رت زه��را کردن��د و س��پس س��ه روز روزه1)گرفتند و افطاریشان را صدقه دادند و آیا ابتدایی سوره انسان در شأن ایشان نازل شد.
55( اشاره به اقدام امیرالمومنین ع که در ح��الت رک��وع ب��ه فق��یری ص��دقه داد و آی��ه 2)سوره مائده نازل شد.
( اش��اره ب��ه اینک��ه در زم��ان قحطی امیرالموم��نین ع و خ��انواده اش دو روز ب��ود غ��ذا3) نداشتند و ایشان دیناری را قرض می گیرد تا غذایی تهیه کند و در مسیر مقداد را می بین��د ک��ه گرسنگی در رخسارش نمایان بود و به خاطر گرس��نگی خ��انواده اش ب��ه خان��ه نمی رفت و آن دینار را به وی می بخشد و به جای خانه به مسجد می رود و بعد از نماز با پی��امبر ص ب��ه خان��ه
(85-83برمی گردد و می بیند غذای بهشتی در خانه فرستاده اند )تفسیر فرات کوفی، ص
( روایت شده است که یکبار ابن ابی العوجاء )زندیق معروف( بر امام صادق ع وارد ش��د2و گفت: آیا تو نیستی که گمان می کنی خداوند خالق همه چیز است؟
امام ع فرمود: بله.گفت: من هم خالق هستم!فرمود: چگونه می آفرینی؟
گفت: در جایی مدفوع می کنم و مدتی می گذارم باقی بماند و پر از حشره می ش��ود؛ پسمن هستم که آنها را آفریدم!
امام صادق ع فرمود: آیا کسی که آفریننده چیزی است نمی داند چه تعداد آفریده است؟گفت: بله.
فرمود: و نیز می دانی کدامشان مذکرند و کدام مونث؛ و می دانی ک��ه عم��ر هری��ک چق��دراست؟!
و او ساکت شد.296التوحيد )للصدوق(، ص
�در�يس ه7 قاال ح��دثنا أحم��د7 بن7 إ �يد� رح�مه7ما الل �ي و م7حمد7 بن7 الحسن� بن� أحمد بن� الول حدثنا أبين� عن ��اد عن م7حمد� بن� الح7س�� هل� بن� ز�ي ار7 عن م7حمد� بن� أحم��د عن س�� و م7حمد7 بن7 يحيی العط
�م قال: م�ي عن مروان بن� م7سل ��ي بن� يعق7وب الهاش عليء ��7ل ش�� ه خ��ال�ق7 ك ��زع7م7 أن الل ه� ع فق��ال أ ليس ت ��د� الل �ي عب �ي العوج��اء� علی أب دخل ابن7 أب7م ع� ث �7ح��د�ث7 ف�ي الموض�� ��7ق7 فق��ال أ ��ف تخل 7ق7 فقال ع له7 كي ه� ع بلی فقال أنا أخل 7و عبد� الل فقال أبيء� يع��ر�ف7 ه� ع أ ليس خال�ق7 الش 7و عبد� الل 7ها فقال أب ذ�ي خلقت 7ون7 أنا ال ألبث7 عنه7 فيص�ير7 دواب فأك
ها فسكت. 7نثی و تعر�ف7 كم ع7م7ر7 كم خلق7ه7 قال بلی قال فتعر�ف7 الذكر م�نها م�ن األ
( روایت شده است که هرگاه به امام سجاد ع بشارت فرزندی می دادند درباره دخ��تر و3و�ی« ]= ب��ه س��ر و پسر بودنش سوال نمی کرد مگر اینک��ه ابت��دا می پرس��ید ک��ه آی��ا بچ��ه »س�� سامان[ است؟ و هنگامی که مطلع می شد ک��ه او بی عیب و نقص اس��ت می فرم��ود: خ��دا را
شکر که از من چیز نابسامانی نیافرید.21، ص6الكافي، ج
نان عمن ��نا عن م7حمد� بن� س �د عن بعض� أصحاب �نا عن أحمد بن� م7حمد� بن� خال ع�دة م�ن أصحابحدثه7 قال:
�ن ی يق7ول أ سو�ي ف��إ 7نثی حت �الولد� لم يسأل أ ذكر ه7و أم أ ر ب 7ش �ذا ب �ي بن7 الح7سين� ع إ كان علي شيئا م7شوها. 7ق م�ن ذ�ي لم يخل ه� ال �ل 1كان سو�يا قال الحمد7 ل
تدبر7نثی«1 ( »و ما خلق الذكر و األ
��ثی« )م��ذکر و م��ونث( چیس��ت؟ این دی��دگاه ها بی��ان 7ن درباره اینکه مقصود از »ال��ذكر و األشده است:
الف. »ال�« روی این دو کلمه، الف و الم جنس است؛ آنگاه منظور از آن:، ص10. جنس زن و م��رد در می��ان آدمی��ان اس��ت. )نق��ل ش��ده در مجمع البی��ان، ج1الف.
( از این جهت که تنها اینهایند ک��ه موض��وع اط��اعت تش��ریعی خداون��د می باش��ند. )البح��ر759(492، ص10المحیط، ج
(302، ص20. مطلق نر و ماده از هر موجودی است. )المیزان، ج2الف.
. ...3الف. ب. »ال�« روی این دو کلمه، الف و الم عهد است و منظور ی��ک زن و م��رد خاص��ی اس��ت
که اهمیت خاصی دارند که خدا به آنها سوگند خورده، آنگاه این زن و مرد، ( از759، ص10. حضرات آدم و حوا هستند )مقاتل و کلبی، ب��ه نق��ل مجمع البی��ان، ج1ب.
این جهت که شروع انسانها هستند. ( از این جهت که برترین زوج1. امیرالمومنین ع و حضرت فاطمه س هستند )حدیث2ب.
عالم می باشند )هرچند به لحاظ فردی البته پیامبر اکرم ص از آنان باالتر بود(. ...3ب.
ج. ...
7نثی«2 ( »و ما خلق الذكر و األچرا به آفریننده )یا آفریدن( دو جنس مذکر و مونث سوگند یاد کرد؟
الف. دو جنس مذکر و مونث� هر نوعی از انواع موجودات با اینکه یک نوع واحدند، ام��ا دو ( و این نشان می دهد چگون��ه خداون��د می توان��د302، ص20جنس بسیار متفاوتند )المیزان، ج
امور کامال یکسان را نایکسان سازد و چگونه انسانهایی می آفریند که با این اندازه شباهت بههم، آن اندازه کارهایشان متفاوت می شود )مطلبی که جواب این قسم ها در آیه بعد است(.
ب. در دو آیه قبل به روز و شب سوگند خورد که دو پدیده متفاوت در نظام خلقت بودن��د که بر همه چیز تاثیرگذارند. در این آیه سوگند را متوجه مذکر و مونث می کند که دوگانه ای اند
که زندگی اغلب موجودات زنده در گروی همکاری این دو است. ج. ...
هم قابل توجه است:539، ص6. این دو روایت در الكافي، ج 1�ي بن7 ��ان عل �ي حم��زة ق��ال ك ��7وب عن� ابن� ر�ئاب عن أب ��اد عن� ابن� محب هل� بن� ز�ي �نا عن س�� حاب ع���دة م�ن أص��7نثى م�ن �األ �ها ب �الموت� و معر�فت �ها ب ب و معر�فت �الر �ها ب 7بهم عن أربعة معر�فت �م7 فلم ت الح7سين� ع يق7ول7 ما به�مت� البهائ
. ��المرعى عن� الخ�صب �ها ب الذكر� و معر�فت�م عن ال ار� عن� الحجال� و ابن� فضال عن ثعلبة عن يعق��7وب بن� س�� �ي األشعر�ي عن م7حمد� بن� عبد� الجب 7و عل أبال معر�ف��ة7 أن له��ا 7بهم7 عليه��ا أربع��ة7 خ�ص�� يء فال ي � م�ن ش�� �م 7به�م على البهائ ه� ع قال: مهما أ �ي عبد� الل رج7ل عن أب
. �7نثى و مخافة7 الموت زق� و معر�فة7 الذكر� م�ن األ خال�قا و معر�فة7 طلب� الر
ی4( آیه 92( سوره لیل )564 7م لشت �ن سعيك 18/7/1396إترجمه
همانا کوشش شما مختلف است؛حدیث
( از امام صادق ع روایت شده است: مردم معادنی هستند همانند معادن طال و نقره.1177، ص8الكافي، ج
ه� ع قال: �ي عبد� الل �ح رفعه7 عن أب سهل عن بكر� بن� صال.�اس7 معاد�ن7 كمعاد�ن� الذهب� و الف�ضة 1الن
( از امیرالمومنین ع روایت شده است:2همانا مردم بعد از رسول خدا ص به سه کس رجوع کردند:
به عالمی که بر هدایت الهی بود و خداوند با آنچ��ه می دان��د وی را از علم غ��یر خ��ودش-بی نیاز کرده
به جاهلی که مدعی علم بود اما علمی نداشت؛ و ب��ه عجب و غ��رور گرفت��ار ب��ود؛ دنی��ا-وی را به فتنه انداخته و او غیرش را دچار فتنه کرده است.
و به کسی که متعلم بود از عالمی در مسیر هدایت الهی؛-آنگاه، آنکه ادعا می کرد هالک شد و آنکه دروغ می بست باخت و نومید شد.
33، ص1الكافي، ج ی جم�يع�ا �ي بن7 م7حمد عن سهل� بن� ز�ياد و م7حمد7 بن7 يحيی عن أحم��د بن� م7حمد� بن� ع�يس� عل�يع�ي ب �سحاق الس�� �ي إ �ي حمزة عن أب �م عن أب � بن� سال 7سامة عن ه�شام �ي أ 7وب عن أب عن� ابن� محب
: �ين ع يق7ول7 �ه� قال سم�عت7 أم�ير الم7ؤم�ن 7وثق7 ب عمن حدثه7 م�من يه7 ��اه7 الل ه� قد أغن �لی عال�م علی ه7دی م�ن الل 7وا إ �لی ثالثة آل ه� ص إ 7وا بعد رس7ول� الل اس آل �ن الن إ��ه7 ال��دنيا و فتن ��ده7 ق��د فتنت ن ��م��ا ع � ال ع�لم له7 م7عجب ب �لع�لم � غير�ه� و جاه�ل م7دع ل �م عن ع�لم �ما عل ب7م هلك من� ادعی و خاب من� افتری. ه� و نجاة ث �يل� ه7دی م�ن الل �م علی سب م م�ن عال غيره7 و م7تعل
( از امیرالمومنین ع روایت شده است:3مردم بر سه دسته اند: عاقل و احمق و فاجر
عاقل آن اس�ت ک�ه ش�ریعتش ]= راه و روش��ش[ دین اس�ت؛ ط�بیعتش بردب�اری اس�ت؛ سجیه اش ]= خلق و خویش[ نظر درست دادن است؛ اگ��ر از او س��وال ش��ود ج��واب گوی��د و اگر سخن گوید به هدف اصابت کند و اگر بشنود در خود حفظ و نگهداری کن��د و اگ��ر ح��دیثی
گوید راست گوید و اگر کسی به او اطمینان کند وفا کند؛ و احمق آن است که اگر به امر زیبایی تنبه داده شود غفلت ورزد؛ و اگر از او بخواهن��د از انجام کار خوبی صرف نظر کند، چنین کند؛ و اگر بر جهالت س��وار ش��ود ن��ادانی ورزد؛ و اگ��ر حدیثی گوید دروغ گوید؛ فهم عمیقی ندارد و اگر بخواهند به او عمیقا مطلبی را متوجه سازند
به فهم عمیق نرسد؛ و فاجر آن است که اگر او را امین بداری به تو خیانت کند و اگ�ر ب�ا او مص��احبت ک�نی در
حقت بدی کند و اگر به او اعتماد کنی خیرخواهانه با تو رفتار نکند.116، ص1الخصال، ج
� أصل. 1 �سالم ة� أصل فله7 ف�ي اإل �ي . فمن كان له7 ف�ي الجاه�ل
��رق�ي ه� الب ��د� الل �ي عب ه� عن أحم��د بن� أب ��د� الل 7 بن7 عب ه7 عنه7 قال حدثنا سعد �ي رض�ي الل حدثنا أبه� ع ق��ال: ق��ال أم���ير7 ��د� الل �ي عب ��ة بن� ميم��7ون عن أب ال عن ثعلب �ي بن� فض�� ن� بن� عل عن� الحس��
�ين ع: الم7ؤم�ن7ه7 ت ي �أي7 سج 7ه7 و الر �يعت 7ه7 و الح�لم7 طب جال7 ثالثة عاق�ل و أحمق7 و فاج�ر فالعاق�ل7 الدين7 شر�يعت الر�ليه� أح��د وفی �ن� اطمأن إ �ن حدث صدق و إ �ن سم�ع وعی و إ م أصاب و إ �ن تكل �ل أجاب و إ ئ �ن س7 إ�ن �ن ح7م�ل علی جهل جه�ل و إ 7نز�ل عن حسن نزل و إ �ن� است �جم�يل غفل و إ �ه ب 7نب �ن� است و األحمق7 إ�ن انك و إ احبته7 ش� �ن ص� �ك و إ �ه7 خان �ن� ائتمنت �ن ف7قه ال يتفقه7 و الف�اج�ر7 إ �ذب ال يفق�ه7 و إ ح�دث ك
�ه� لم ينصحك. �قت ب 1وث
تدبری«1 7م لشت �ن سعيك ( »إ
سه سوگند خورد: به شب وقتی می پوشاند، به روز وقتی که نمای��ان می ش�ود؛ و ب��ه آنک��ه مذکر و مونث را آفرید )یا به آفرینش م��ذکر و م��ونث( و ب��ا این س��وگندها ب��ه ام��وری ک��ه هم گوناگون آفریده شده و هم آثار گوناگونی دارند، می فرماید که تالش های شما نیز گوناگون ان��د
. این روایات هم دسته بندی هایی از انسانها ارائه می دهد که قابل توجه است: 1�ن� بن ��رق�ي عن� الحس�� ه� الب ��د� الل �ي عب ه� عن أحمد بن� أب ه7 عنه7 قال حدثنا سعد7 بن7 عبد� الل �ي رض�ي الل حدثنا أب�جاه���ه� و رج��7ل ���ه� و رج��7ل ب �مال جال7 ثالثة رج7ل ب �ي عبد� الله� ع قال: الر �ي بن� فضال عن ثعلبة بن� ميم7ون عن أب عل
الثة�. )الخصال، ج �ه� و ه7و أفضل7 الث �سان �ل (116، ص1ب�ي ��7و عم��رو م7حمد7 بن7 جعف��ر الم7ق��ر�ئ7 الج7رج��ان حمن� الم7قر�ئ7 قال حدثنا أب حدثنا أحمد7 بن7 م7حمد� بن� عبد� الر��د ��7و زي �بغداد قال حدثنا م7حمد7 بن7 عاص�م الطر�يف�ي قال ح��دثنا أب 7و بكر م7حمد7 بن7 الحسن� الموص�ل�ي ب قال حدثنا أب
« �اش7 بن7 زيد� بن� الحسن �ي1عي ن� ق��ال ح��دثن ��د7 بن7 الحس�� �ي زي ��رن �ي قال أخب �ي الكحال7 مولى زيد� بن� عل « بن� عل��رد[ ناف جاه���ل م��تردي ]م7ت اس7 على أربع��ة� أص�� �يه� الصاد�ق� جعف��ر� بن� م7حمد ع ق��ال: الن م7وسى بن7 جعفر عن أب7ح�ب محم��دة ��اه7 و ي 7وط��أ ع7قب 7ر�ي��د7 أن ي �م ي ��را و ع��ال �ب ما ازداد ع�بادة ازداد ك 7ل �د متقوي ]م7تقو[ ك �هواه7 و عاب �ق ل م7عان���ك و أرجح7ه7م عقال. 7وب فهذا أمثل7 أهل� زمان �ه� فه7و عاج�ز أو مغل 7ح�ب الق�يام ب اس� و عار�ف على طر�يق� الحق ي الن
(262، ص1)الخصال، ج7ود و زمن ]شد�يد[ » ا قد أصبحنا ف�ي دهر عن �ن اس7 إ ها الن يئا و يزداد17أي �7عد ف�يه� الم7حس�ن7 م7س 7ود ]شد�يد[ ي « كن
�اس7 على أربع��ة ��ا و الن �ن ى تح��7ل ب �منا و ال نسأل7 عما جه�لنا و ال نتخوف7 قار�عة حت �ما عل 7وا ال ننتف�ع7 ب الظال�م7 ف�يه� ع7تل�ت7 يض7 وف��ر�ه� و م�نه7م الم7ص�� ���ة7 ح��ده� و نض�� ه� و كالل ��ال مهانة7 نفس�� أصناف م�نه7م من ال يمنع7ه7 الفساد ف�ي األرض� إه7 أو م�قنب �ح7طام ينته�ز7 �ه� قد أشرط نفسه7 و أوبق د�ينه7 ل ل ��ه� و رج �خيل ه� و الم7جل�ب7 ب �ن7 بشر �سيف�ه� و الم7عل �سيف�ه�[ ل ]ب7ب7 ه� ع�وض��ا و م�نه7م من يطل ��د الل ن ���ك ع ك ثمنا و م�ما ل ��نفس �ئس المتجر7 أن ترى الدنيا ل يق7ود7ه7 أو م�نبر يفرع7ه7 و لب���ه� و �عمل� الدنيا قد طامن م�ن شخص�ه� و قارب م�ن خطو�ه� و شمر م�ن ثوب 7ب7 اآلخ�رة ب �عمل� اآلخ�رة� و ال يطل الدنيا ب�ه �7ولة7 نفس �لى المعص�ية� و م�نه7م من أبعده7 عن طلب� الم7لك� ض7ئ ه� ذر�يعة إ تر الل �خذ س �ألمانة� و ات ه� ل � زخرف م�ن نفس���ك ه��ادة� و ليس م�ن ذل ��اس� أه��ل� الز �ب �ل ن ب ��زي � القناعة� و ت �اسم �ه� فتحلى ب �ه� فقصرته7 الحال7 على حال و انق�طاع7 سببر�يد ر� فه7م بين ش�� ف�ي مراح و ال مغدى و بق�ي ر�جال غض أبصاره7م ذ�كر7 المرج�ع� و أراق د7م7وعه7م خ��وف7 المحش��م�لته7م7 ة7 و ش� ق�ي [ الت اك�ت مكع��7وم و داع م7خل�ص و ثكالن م7وج�ع ق�د أخملته7م7 ]أحملته7م7 �ف مقم�7وع و س� ناد و خ�ائى ��7وا حت �ل وا و ق7ت ى ذل وا حت ى ملوا و ق7ه�ر7 7ه7م قر�حة قد وعظ7وا حت 7وب 7جاج أفواه7ه7م ضام�زة و ق7ل ة7 فه7م ف�ي بحر أ الذلع��ظ �ل أن يت 7م قب ��ان قبلك �من ك ع�ظ7وا ب � و ات ثالة� القرظ� و ق7راضة� الجلم 7م أصغر م�ن ح7 �ك 7ن 7ن� الدنيا ف�ي أعي وا فلتك قل
7م. )نهج البالغه، خطبه �ها م�نك ها قد رفضت من كان أشغف ب �ن 7م و ارف7ض7وها ذم�يمة فإ 7م من بعدك �ك (32بوق ر7 �ي مس�� � بن� أب ��د� الله� عن� الهيثم ه7 عنه7ما قاال حدثنا سعد7 بن7 عب �ي و م7حمد7 بن7 الحسن� رض�ي الل �ي أب حدثن��ه7 و م�نه7م من ��7ق و ال خالق ل ل ��ه7 خ7 اس7 أربعة فم�نه7م من ل �ي ع قال: الن �لى الحسن� بن� عل �سناد�ه� يرفع7ه7 إ �إ هد�ي ب الن�ك اس� و م�نه7م من له7 خ7ل7ق و خالق ف��ذل �ك م�ن شر الن له7 خالق و ال خ7ل7ق له7 و م�نه7م من ال خ7ل7ق و ال خالق له7 و ذل
اس) الخصال، ج (236، ص1خير7 الن7طة ق��ال ح��دثنا أحم��د7 بن7 ه7 عنه7 قال حدثنا م7حمد7 بن7 جعفر� بن� ب ور رض�ي الل حدثنا جعفر7 بن7 م7حمد� بن� مسر7رارة7 ��ا ز7 ين� ع فق��ال ي �ي بن� الح7س�� رارة بن� أوفى قال: دخلت7 على عل �لى ز7 �يه� يرفع7ه7 إ �ي عبد� الله� البرق�ي عن أب أب7ح�ب نز�ير و شاة فأما األسد7 فم7ل7وك7 ال��دنيا ي ��نا على س�ت طبقات أسد و ذ�ئب و ثعلب و كلب و خ اس7 ف�ي زمان النعلب7 ��اع7وا و أما الث �ذا ب تروا و يم��دح7ون إ �ذا اش�� 7م يذ7مون إ ك 7جار7 7غلب و أما الذئب7 فت �ب و ال ي 7ل واح�د م�نه7م أن يغل ك�ه� و �ل�سان اس� ب �ه�م و أما الكلب7 يه�ر على الن نت ��ألس �ه�م ما يص�ف7ون ب 7وب 7ون7 ف�ي ق7ل �ه�م و ال يك �أديان 7ون ب 7ل ذ�ين يأك فهؤ7الء� ال7وا و أما �ال أج��اب ة إ �لى فاح�ش�� ��7دعون إ 7ون و أشباه7ه7م ال ي ث نز�ير7 فهؤ7الء� الم7خن ��ه� و أما الخ �سان اس7 م�ن شر ل 7كر�م7ه7 الن يد و ذ�ئب و اة7 بين أس�� 7كسر7 عظم7ه7م فكيف تصنع7 الش 7ؤكل7 ل7ح7وم7ه7م و ي ه7م و ي ع7ور7 7جز ش7 ذ�ين ت 7ون ال اة7 فالم7ؤم�ن الش
نز�ير. )الخصال، ج �(339، ص1ثعلب و كلب و خ
و آثار گوناگون و متنوعی دارند است: آن کجا که کسی راه سعادت را می پوید و آان کج��ا ک��ه(302، ص20کسی راه انحراف و ضاللت را برمی گزیند. )المیزان، ج
نکته تخصی انسان شناسی یکی از مهمترین مسائل انسان شناسان )آنتروپولوژیست ها( این است که چ��را انس��اها ب��ا اینکه به لحاظ فیزیولوژی در یک رده دسته بندی می شوند این اندازه متفاوتند؛ و این تفاوت ه�ا
کم کم آنان را به اتخاذ رویکردهای نسبی گرایانه کشانده است. صرف نظر از هر پاسخی ک��ه ب��ه این س��وال می دهن��د ب��ه نظ��ر می رس��د این تن��وع عظیم انسانی از به�ترین ویژگی ه�ایی اس��ت ک�ه نش�ان از تف�اوت عظیم و بنی�ادین انس�ان ب�ا س�ایر حیوانات دارد و این تنوع مهمترین ریشه اش اختیار انسان است که زندگی های کامال گوناگونی
را برای انسان مهیا می کند.به نظر می رسد در این آیه و آیات بعد دارد به یک نکته مهم انسان شناسی اشاره می کند:
اول اذعان به این تفاوتهای عظیم بین انسانها؛ و دوم اینکه این تفاوتها نباید ما را به نسبی گرایی بکش��اند؛ زی��را ب��ه لح��اظ غ��ایت نه��ایی انسان همه این تفاوتها به دو غایت برخواهد گشت: زندگی سعادتمندانه ای که با خ��ود را برت��ر از مادیات و دلبستگی های م��ادی و م��راقبت از س��رمایه وج��ودی خ��ود و اذع��ان ب��ه نیکویی ه��ا همراه است و دائما مسیر راحتی برایش میسر می گردد؛ و دومی زندگی ش��قاوتمندانه ای ک��ه با بخل و خودبزرگ بینی و تکذیب نیکویی ها همراه می باشد و دائما ب��ر س��ختی ها و نامالیم��اش
افزوده می گردد.
ی«2 7م لشت �ن سعيك ( »إ تالش انسانها متفاوت است: پس، از همه انسانها یک گونه تالش انتظار نداشته باش��یم؛ و افراد را دائما با همدیگر مقایسه نکنیم؛ آنچه باید انتظ��ار داش��ته باش��یم این اس��ت ک��ه در راه
درست حرکت کنند، نه اینکه همه ی کارهایشان هم مثل هم شود.
ی«3 7م لشت �ن سعيك ( »إ تالش های انسانها گوناگون است و همین است که افراد را به همدیگر نیازمند می س��ازد و
زندگی اجتماعی را ممکن و مطلوب می گرداند.نکته ای درباره تعیین رشته تحصیلی و شغل آینده
بس��یاری از اف��راد س��وال می کنن��د »من در چ��ه رش��ته ای ادام��ه تحص��یل دهم و در آین��دهزندگی ام چه مسیری را در پیش گیرم؟«
قبل از هر پاسخی باید در نظر داشت که قرار نیست همه یکسان باشند و این سوال ی��ک پاسخی که به درد همه بخورد ندارد. یع��نی واقع��ا »به��ترین رش��ته« ب��ه ط��ور مطل��ق ن��داریم، هرکسی باید متناسب با توانایی ها، استعدادها، عالئق و نیازهای متنوع جامع�ه ب�ه ورود در ی�ک
رشته اقدام کند. یادمان باشد سعی و تالش انسانها بسیار متنوع و مختلف است و خدا هم انسان را همین طور آفریده است؛ آنچه مهم است این است که در هر مسیر و رشته ای که وارد می شویم به فکر عاقبت خود باشیم و تنها بر اساس محاسبات مادی و دنیوی مسیر زندگی خود را انتخاب
نکنیم.
قی5( آیه 92( سوره لیل )565 19/7/1396فأما من أعطی و اتترجمه
پس آن که بخشش نمود و تقوا پیشه کرد؛
حدیث( از امام باقر ع روایت شده است:1
رس��ول الل��ه ص در مسیرش��ان شخص��ی را دیدن��د ک��ه نه��الی را در مح��دوده ای ک��ه از آن اوست می کارد. فرمودند: آیا می خواهی تو را به کاش��ت نه��الی راهنم��ایی کنم ک��ه س��اقه اش
استوارتر، و رشدش سریعتر، و میوه اش گواراتر، و ماندگارتر است؟عرض کرد: بله! راهنماییم کنید یا رسول الله!
فرمود: هنگامی که صبح و شام می کنی بگو سبحان الله و الحمدلله و ال اله اال الله و الله اکبر؛ که اگر این را گفتی برایت به ازای ه��ر تس��بیحی ده درخت از ان��واع میوه ه��ا در بهش��ت
خواهد بود و اینها از باقیات صالحات است. آن مرد گفت: یا رسول الله! تو را شاهد می گیرم ک��ه این مح��دوده ای ک��ه در اختی��ار من است صدقه باشد در اختیار فقرای مسلمان ک��ه نیازمن��د ص��دقه اند؛ پس خداون��د این آی��ات را نازل فرمود: »پس آن که بخشش نمود و تقوا پیشه کرد؛ و آن نیکوترین را تصدیق نم��ود پس
سهولت را برایش میسر گردانیم.«203؛ األمالي) للصدوق(، ص506، ص2الكافي، ج
ة عن �ي ���ك� بن� عط ��7وب عن مال ی عن� ابن� محب م7حمد7 بن7 يحيی عن أحم��د بن� م7حمد� بن� ع�يس���ي جعفر ع قال: 7ناس�ي عن أب ض7ريس الك
ك علی غ��رس 7ل �ط له7 فوقف له7 و قال أ ال أد �رج7ل يغر�س7 غرسا ف�ي حائ ه� ص ب مر رس7ول7 الل�يناعا و أطيب ثمرا و أبقی؟ أثبت أصال و أسرع إ
!�ه �ي يا رس7ول الل ن 7ل قال بلی فد�ن ��ر7 ف��إ ه7 أكب ه7 و الل �ال الل �له إ ه� و ال إ �ل ه� و الحمد7 ل بحان الل �ذا أصبحت و أمسيت فق7ل س7 فقال إ���ات �ه��ة� و ه7ن م�ن الباق�ي ��واع� الفاك ة� م�ن أن جرات ف�ي الجن ر ش�� �يحة عش�� ب ��7ل تس�� �ك ��ه7 ب �ن ق7لت ��ك إ ل
��حات الصال�ة علی ف7ق��راء 7وض�� دقة مقب �ط�ي هذا ص�� ه� أن حائ 7شه�د7ك يا رس7ول الل ي أ �ن ج7ل7 فإ قال فقال الرقی و ��ات م�ن الق��7رآن� »فأما من أعطی و ات ه7 ع��ز و ج��ل آي دقة�؛ ف��أنزل الل �م�ين أهل� الص�� الم7سل
7سری«. �لي ه7 ل ر7 7يس �الح7سنی فسن صدق ب
( از امام صادق ع روایت شده است:2 کسی که »گرفتن« را بیش از »دادن و عطا کردن« دوست دارد زیانکار اس��ت؛ زی��را ک��ه
به خاطر غفلتش، ]دنیای[ عاجل و زودگذر را برتر از ]آخرت[ آجل و پیش رو می بیند؛ و برای مومن سزاوار این است ک��ه هنگ��امی ک��ه »می گ��یرد« بح��ق بگ��یرد و هنگ��امی ک��ه
»می دهد و عطا می کند« در ]راه[ حق و بحق و از حق بدهد؛ پس چه بسیار گیرن��ده ای ک��ه از دینش می ده��د ]در ازای آنچ��ه ب��ه دس��ت آورده، دینش را
داده است[ و نمی فهمد؛ و چه بسیار دهنده ای که خودش خشم خود را برای خود خریده است؛
پس مساله اصلی دادن و گ��رفتن نیس��ت؛ بلک��ه نجات یابن��ده، کس��ی اس��ت ک��ه در دادن وگرفتن تقوای الهی پیشه کند و به ریسمان ورع و پرهیزکاری چنگ زند ...
148مصباح الشريعة، صقال الصاد�ق7 ع:
��ه� أفضل م�ن اآلج���ل �غفلت ه7 يری العاج�ل ب ن �7ون أل �عطاء� فه7و مغب �ليه� م�ن اإل من كان األخذ7 أحب إ�ح��ق و م�ن ح��ق فكم م�ن آخ���ذ �ذا أعطی فف�ي ح��ق و ب �حق و إ �ذا أخذ أن يأخ7ذ ب �لم7ؤم�ن� إ و ينبغ�ي ل
أن7 ف�ي األخ��ذ� و ه� و ليس الش ه� سخط الل ��نفس م7عط�ي د�ينه7 و ه7و ال يشع7ر7 و كم م�ن م7عط م7ور�ث ب... ��حبل� الورع �عطاء� و اعتصم ب ه ف�ي األخذ� و اإل قی الل اج�ي من� ات �ن الن �عطاء� و لك 1اإل
( از امام صادق ع درباره این آیات روایت شده است:3 »پس آن که داد« خمس را؛ »و تقوا پیشه کرد« از پذیرفتن والیت طاغوت ها؛ »و تص��دیق نمود آن نیکوترین را« با ]اذعان به[ والیت؛ »پس سهولت را برایش میسر گردانیم« و چ��یزی
از خوبی نخواهد مگر اینکه برایش میسر شود... همین سوره خواهد آمد.8ادامه روایت ان شاءالله در بحث از آیه
782تأويل اآليات الظاهرة، صماعة عن ���د عن أيمن بن� م7ح��ر�ز عن س�� � عن أحم��د بن� م7حمد� بن� خال م � روی أحمد7 بن7 القاس��
ه7 قال: ه� ع أن �ي عبد� الل �ي بص�ير عن أب أب����ة �الوالي نی« ب �الح7س��� دق ب ���ة الطواغ�يت� »و ص��� قی« والي »فأما من أعطی« الخ7م7س »و ات
ر له7 ... �ال تيس 7ر�يد7 شيئا م�ن الخير� إ 7سری« فال ي �لي ه7 ل ر7 7يس »فسن
( عایشه می گوید: یکبار گوسفندی ذیح کردند ]و پیامبر به هر نیازمندی که آم��د مق��داری4از آن را بخشید[.
پیامبر فرمود: آیا چیزی از آن مانده است؟ گفتم: غیر از کتفش چیزی باقی نمانده است.
فرمود: همه اش باقی مانده است غیر از کتفش.136، ص6؛ شرح السنة )بغوی(، ج644 و 225، ص4سنن ترمذی، ج
�ي حاق، عن أب �س�� �ي إ فيان، عن أب ع�يد، عن س��7 ار، قال: حدثنا يحيی بن7 س�� حدثنا م7حمد7 بن7 بشم: م��ا بق�ي م�نه��ا؟ ه7 عليه� و آله و سل �ي صلی الل ب ه7م ذبح7وا شاة، فقال الن �شة، أن ميسرة، عن عائ
�ف�ها. ها غير كت 7ل �ف7ها قال: بق�ي ك كت �ال قالت: ما بق�ي م�نها إتدبر
قی«1 ( »فأما من أعطی و اتمقصود از »اعطی« دادن چه چیزی است؟
که نقطه مقابل این آیه است از »بخل« سخن گفت��ه ش��ده، پس8الف. از آنجا که در آیه (320، ص20اعطاء در اینجا به معنای انفاق مال است )المیزان، ج
ب. پرداخت حق الله )واجبات مالی ای( است ک�ه خداون��د واجب ک�رده اس��ت )قت�اده، ب��ه(3( که از مهمترین مصادیقش خمس است )حدیث493، ص10نقل از البحر المحیط، ج
ج. ...
قی«2 ( »من أعطی و ات»اعطاء« )انفاق و پرداخت های مالی( را با »تقوی« همراه کرد؛ این بدان معناست که:
(؛ و در واق��ع،2الف. انفاق زمانی واقعا با ارزش است که همراه ب��ا تق��وی باش��د )ح��دیث(506، ص10شرط پذیرفته شدن عطا تقواست. )تفسیر نور، ج
(506، ص10ب. عطا همراه با تقوی کارساز است )تفسیر نور، ج(506، ص10ج. عطا باید بدون ریا و غرور و منت و آزار باشد. )تفسیر نور، ج
ه7 1 ى يتيقن أن ��اول7 حت اس7 ف�ي هاتين� الخصلتين� خاص و عام فالخاص ينظ��7ر7 ف�ي دق�ي��ق� ال��ورع� فال يتن . و النورة� و العام ينظ7ر7 ف�ي الظاه�ر� فما لم يج�ده7 و ال يعلم7ه7 غصب و ال سر�قة �ذا أشكل عليه� تناول ع�ند الضر7 حالل و إى الله� ع��ز و 7نف���ق7 ف�ي ر�ض�� ه� عز و جل و ي � الل �ح7كم ن يأخ7ذ7 ب �ك بي تناول و قال ال بأس ه7و ل�ي حالل و األمر7 ف�ي ذل
جل.
د. آنچه از مقدار و چیستی چیزی که می بخشیم مهم��تر اس��ت، نیت و انگ��یزه و چگ��ونگی(506، ص10این بخشش است. )اقتباس از تفسیر نور، ج
ه. ...
قی«3 ( »من أعطی و ات»تقوی« از ماده »وقی« است که بهترین ترجمه آن »خودنگهداری« است.
کسی که چیزی می بخشد، چیزی را از دست نداده است، بلکه آنچه واقعا از آن� وی ب��وده(4را برای ابد خوب نگهداری نموده است. )حدیث
�الح7سنی6( آیه 92( سوره لیل )566 20/7/1396و صدق بترجمه
و آن نیکوترین ]یا: نیکوکاری[ را تصدیق کرد؛نکات ترجمه»الحسنی«
ماده »حسن« در اصل به معنای هر ام��ر بهجت زا و ش��ادی آفرینی اس��ت ک��ه م��ورد رغبت ( و »ح7س��ن«235واقع می گردد و خوب و نیکو شمرده می شود )مفردات ألف��اظ الق��رآن، ص
(.57، ص2نقطه مقابل »ق7بح« است )معجم المقاييس اللغة، ج »حسنة« هر نعم��تی اس��ت ک��ه انس��ان در درون خ��ویش آن را می یاب��د و نقط��ه »س��يئة«
(235است. )مفردات ألفاظ القرآن، ص درباره معنای »ح7سنی« دو نظر مط�رح اس��ت: ب��رخی آن را ]مص��در و[ در هم��ان معن��ای »حسن« و »حسنه« )نیکی و نیکوکاری( دانسته و گفته اند تفاوتشان در این اس��ت ک��ه این دو کلمه را هم در مورد اشیاء و هم در مورد اتفاقات و وقایع به کار می برند؛ اما »ح7سنی« را در مورد اشیاء و اعیان به کار نمی برند و تنها در مورد حوادث و وقایع به ک�ار می برن�د )مف�ردات
ام��ا ب��رخی آن را افع��ل تفض��یل )ب��ه معن��ای نیک��وتر ی��ا نیک��وترین(1(236ألف��اظ الق��رآن، ص دانسته اند، که ص��یغه افع��ل تفض��یل از »حس��ن«، »أحس��ن« اس��ت ک��ه م��ونث آن »ح7س��نی«
(222، ص2می شود. )التحقيق في كلمات القرآن الكريم، جحدیث
( از امام باقر ع درباره این آیات روایت شده است:1 و تصدیق کرد آن نیکوتر را« به اینکه خداون��د »پس آن که بخشش نمود و تقوا پیشه کرد؛
متعال ب��ه ازای یکی ده براب��ر ت��ا ص��دهزار براب��ر و بیش��تر می ده��د »پس ب��زودی س��هولتی را برایش میسر خواهیم کرد« فرمود: هیچ خوبی ای نمی خواهد مگر اینکه خداوند ب�رایش میس�ر
فرماید... خواهد آمد8ادامه این روایت ان شاءالله در بحث از آیه
266؛ المقنعة، ص7602، ص10؛ مجمع البيان، ج47-46، ص4الكافي، جنة7 إذا 1 . الفرق بين الحسن و الحسنة و الح7سنى أن الحسن يقال في األعيان و األحداث، و كذلك الحس��
نى ال يق��ال إال في األح��داث دون األعي��ان، و كانت وصفا، و إذا ك��انت اس��ما فمتع��ارف في األح��داث، و الح7س��ان، و امرأة حسناء7 و الحسن أكثر ما يقال في تعارف العامة في المستحسن بالبصر، يقال: رجل حسن و ح7ستم�ع7ون ذ�ين يس�� انة، و أكثر ما جاء في القرآن من الحسن فللمستحسن من جهة البصيرة، و قوله تعالى: ال ح7س
�ع7ون أحسنه7 ]الزمر/ ب [18القول فيت مرحوم طبرسی می گوید که این را از عیاشی نقل کرده است )روى العياشي ذلك بإسناده عن س��عد 2
اإلسكاف عن أبي جعفر ع( اما در تفسیر عیاشی یافت نشد و در کافی یافت ش��د و احتم��اال س��هوالقلم ب��ودهاست.
�ي ع7مير عن م�هران بن� م7حمد عن سعد� بن� طر�ي��ف عن �يه� عن� ابن� أب �براه�يم عن أب �ي بن7 إ عله ���أن الل نی« ب �الح7س�� دق ب قی و ص�� ه� ع��ز و ج��ل »فأما من أعطی و ات �ي جعفر ع ف�ي ق��ول� الل أب يئا 7ر�ي��د7 ش�� ری« ق��ال ال ي 7س�� �لي ه7 ل ر7 7يس �لی م�ائة� ألف فما زاد »فسن �الواح�دة� عشرة إ 7عط�ي ب تعالی ي
ه7 له7 ... ره7 الل �ال يس م�ن الخير� إ
( از امام صادق ع روایت شده است:2 و تصدیق کرد آن نیکوترین را« فرم��ود یع��نی »پس آن که بخشش نمود و تقوا پیشه کرد؛
والیت را؛ »پس بزودی سهولتی را برایش میسر خواهیم کرد« ...تفس��ير ف��رات الك��وفي، ص ؛426، ص2؛ تفس��ير القمي، ج515، ص1بصائر الدرجات، ج
5681
���د� بن� يز�ي��د عن ���ير عن م7خال ع�يد عن م7حمد� بن� كث ين� بن� س�� حدثنا أحمد7 بن7 م7حمد عن� الح7س��دق قی و ص�� ه� »فأما من أعطی و ات ه� ع ف�ي ق��ول� الل ��د� الل �ي عب ��د� األعلی عمن رواه7 عن أب عب
7سری« ... �لي ه7 ل ر7 7يس �الوالية� »فسن �الح7سنی« قال: ب ب
( از امیرالمومنین ع خطبه ای )معروف به خطبه دیباج( روایت شده است. در ف��رازی از3این خطبه می فرماید:
��رد و ب��ه تک��ذیب وع��ده ]الهی[ بیانجام��د و ب��ه و بدانید ای بندگان خدا! که آرزو، عقل را بب غفلت تشویق کند و حسرت به ارث گذارد؛ پس آرزو را تکذیب کنید چرا که مایه فریب است و صاحبش فریب خورده؛ بلک��ه در خ��وف و رج��ا ب��ه عم��ل مش��غول ش��وید و اگ��ر مای��ه رج��ا و امیدواری ای پیش آمد شکر کنید و امیدوارانه همراه آن شوید که خداوند ب��رای تسلیم ش��دگان ]مسلمانان[ نیکوترین را اعالم فرموده است و برای کسی که شکر گوید زیادت بر آن را؛ ک��ه همانا ندیدم مانند بهشت جایی را که جوینده اش چنین ب��ه خ��واب رفت��ه باش��د؛ و ندی��دم مانن��د آتش جایی را که گریزان� از او، چنین در خواب باشد؛ و ندیدم کاس��بی پرس��ودتر از کس��ی ک�ه
کسب و کار امروزش برایش اندوخته ها در آن موقع آماده سازد و نهان ها آشکار گرداند...152تحف العقول، ص
خطبته ع المعروفة بالديباج��7ور�ث7 ��ة� و ي ��ذب7 الوع��د و يح7ث على الغفل 7ك 7ذه�ب7 العقل و ي ه� أن األمل ي باد الل � ... و اعلم7وا ع�زلت �ن ن �ة� ف�إ هب غبة� و الر 7وا ف�ي الر ور فاعمل به7 مأز7 ��ن صاح ور و إ ه7 غ7ر7 �ن 7وا األمل فإ الحسرة فاكذ�بكر �من ش�� نى و ل �الح7س� �م�ين ب ل �لم7س�� ��أذن ل ه ق�د ت �ن الل وا و اجمع7وا معها رغبة فإ 7ر7 7م رغبة فاشك �ك ببه7 با م�من كس�� ���ر م7كتس�� 7ه��ا و ال أكث ار� نام هار�ب 7ها و ال كالن �ب ة� نام طال ي لم أر م�ثل الجن �ن يادة� فإ �الز ب
�ر... رائ 7بلى ف�يه� الس �ر7 و ت 7ذخر7 ف�يه� الذخائ 2اليوم ت
تدبر�الح7سنی«1 ( »و صدق ب
مقصود از »حسنی« که آنها آن را تصدیق کردند و درست شمردند، چیست؟ الف. وعده نیکویی است که خداوند داده است )ابن عب��اس، قت��اده و عکرم��ه، ب��ه نق��ل از
(760، ص10مجمع البيان، ج ب. بهشتی است که پاداش نیکوکاران است. )حسن، مجاهد و جب��ائی، ب��ه نق��ل از مجم��ع
(760، ص10البيان، جه� ع ... 1 �ي عبد� الل هر�ي م7عنعنا عن أب �ي بن7 م7حمد الز �ي عل . ف7رات قال حدثن�ي2 ه� بن7 م7حمد� بن� ع7ثم��ان ق��ال ح��دثنا عل ��د7 الل . این حدیث هم در همین راستا قابل توجه است: حدثنا عب
�ي بن7 �ين عل ى أم���ير7 الم��7ؤم�ن �ي ق��ال لما ول �سحاق الهمدان �ي إ �ي سع�يد عن ف7ضيل� بن� الجعد� عن أب بن7 م7حمد� بن� أب7وا الح7سنى و ذ�ين أحسن �ل ه7 عز و جل »ل �تابا ... قال الل �ي بكر م�صر و أعمالها كتب له7 ك �ي طال�ب ع م7حمد بن أب أب
يادة7 ه�ي الدنيا )األمالي )للمفيد(، ص«ز�يادة ة7 و الز (262 فالح7سنى ه�ي الجن
ج. »حسنی« صفتی است که به جای موصوف نشسته اس��ت، و در اص��ل »وع��ده نیک��و« بوده؛ و آن وعده های خداوند است ب��ر انف��اقی ک��ه قرب��ة الی الل��ه انج��ام ش��ود، ک��ه حقیقتش تصدیق به برانگیخته شدن و ایم��ان ب��دان اس��ت و الزم��ه اینه��ا ایم��ان ب��ه وح��دانیت خداون��د و
( به تعبیر دیگر، اذعان ب��ه وع��ده ثوابه��ای303، ص20رسالت پیامبر ص می باشد )الميزان، جبهشتی بر انفاق است که این تصدیق مستلزم ایمان به توحید و نبوت و معاد می باشد.
د. اینکه به ازای انفاق و نیکی ای که در این دنیا کرده اند چندین برابر و بهترش را دری��افت(1خواهند کرد. )حدیث
( که بعد از پیامبر ص راه س��عادت2ه. اذعان به والیت و امامت اهل بیت ع است )حدیث انسان را نشان دادند، بویژه اگر توجه ک��نیم ک��ه در ق��رآن ک��ریم مص��داق اص��لی »حس��نه« را »مودة فی القربی« )حمایت از اه��ل بیت و قب��ول والیت آنه��ا( مع��رفی ک��رده اس��ت. )ق��7ل اله غف��7ور �ن الل نا إ المودة ف�ي الق7ربى و من يقتر�ف حسنة نز�د له7 فيه�ا ح7س�� �ال 7م عليه� أجرا إ 7ك أسئل
7ور )شوری/ (48، ص18( )توضیح این مدعا در: المیزان، ج23شكو. ...
�الح7سنی«2 قی؛ و صدق ب ( »فأما من أعطی و ات(508، ص10ایمان به آخرت شرط قبولی عمل است. )تفسیر نور، ج
به تعبیر دیگر، بخشش و انفاق، زمانی واقعا در سرنوشت انسان موثر است که ب��ا تق��وی و تص��دیق ب��ه
آخرت همراه باشد.نکته تخصصی انسان شناسی
بهشت برای انسان است، از آن جهت که انسان اس��ت و ب��اطنی عمیق ت��ر از ظ��واهر این عالم دارد. یعنی هر عمل خوبی، برای اینکه واقعا خوب باشد، بیش از یک ظاهر فیزیکی، باید از باطنی بهره مند باشد که آن را خوب کند. دادن مال به یک نیازمند یک ام��ر ظ��اهری اس��ت، که تنها زمانی از یک حقیقت متعالی برخوردار است که در این پرداخت، اوال »تقوی« رع��ایت شود )یعنی این مال از راه درست ب�ه دس��ت آم�ده باش��د، هم�راه ب�ا این دادن منت گذاش�تن نباشد و ...( و ثانیا مبتنی بر باور به یک ماوراء برتر باش��د ک��ه حقیقت عم��ل در آنج��ا جل��وه گر می شود؛ وگرنه کسی که مثال برای کسب شهرت و یا صرفا ب��ه خ��اطر احساس��اتی ش��دن ب��ه دیگران کمک می کند و این کمک کردنش پشتوانه ای در باطن عالم ندارد، نباید انتظ��ار داش��ته
باشد که وقتی وارد آخرت و باطن عالم شد، اثری از کارش در آنجا مشاهده کند. )برای تفصیل این بحث مراجعه کنید به مرتضی مطهری، عدل الهی، فصل »عمل خیر از
غیر مسلمان«(
�الح7سنی«3 قی؛ و صدق ب ( »فأما من أعطی و ات کسی می تواند به انفاق خود رنگ الهی داده و اهل تقوا باشد که به قی��امت ایم��ان داش��ته
(508، ص10باشد. )تفسیر نور، ج
�الح7سنی«4 ( »و صدق باز آخرت و وعده های الهی به »حسنی: نیکوترین« تعبیر کرد. چرا؟
الف. شاید می خواهد توجه دهد که تا آخرت به عنوان امر برتر و نیکوتر در باورشان قرار نگیرد و درستی چنین چیزی را تصدیق نکنند، اهل انفاق و تقوا نخواهند بود و در مسیر هدایت
قرار نخواهند گرفت.ب. ...
7سری7( آیه 92( سوره لیل )567 �لي ه7 ل ر7 7يس 21/7/1396فسنترجمه
پس ب��زودی او را ب��رای آس��ایش ]ی��ا: وض��عیت آس��ان تر، ی��ا: راحت ت��رین وض��عیت[ آم��ادهمی سازیم.
یاپس بزودی راحت ترین ]وضعیت[ را برای وی میسر می کنیم.
نکات ترجمهر + ه ره« = فـ + سـ + نيس »فسنيس
ر« »اليسری« »نيس ماده »یسر« در اصل بر دو معنا داللت دارد؛ یکی بر معنای گش��ایش و س��بکی؛ و دیگ��ری
، ص6بر عضوی از اعضای ب��دن )دس��ت چپ( ]و ی��ا س��مت چپ[ )معجم المق�اييس اللغ�ة، ج( که البته در معنای دوم در قرآن کریم ظاهرا به کار نرفته است.156
ر ه7 بع��د ع7س�� يجعل7 الل 7سر« به معنای آسانی و در مقابل »ع7س��ر« )س��ختی( اس��ت »س�� »ی7سرا« )طالق/ (7ي
ر م�نه7؛ مزمل/ ر« )فاقرؤ7ا ما تيس ر م�ن20»تيس 7م فم��ا استيس�� رت �7حص�� �ن أ ( و »استيسر« )فإ؛ بقرة/ � ( نیز به معنای سهل و آسان بودن وضعیتی است؛ و »یسر« ن��یز ب��ه معن��ای196الهدي
سهل و آسان شدن و آماده شدن چیزی و کاری است تا انجام شود )که در فارسی هم تعب��یر(892»میسر شدن« را به کار می بریم[ )مفردات ألفاظ القرآن، ص
7سرى« هم می تواند به معنای مصدری )سهل و آسان( باشد )مف��ردات ألف��اظ الق��رآن، »ي ( و هم ممکن است مونث »أیسر« )افعل التفضیل به معن�ای س�اده تر ی�ا س��اده ترین(892ص
باشد « هم در دو معنا به کار می رود: )مفردات ألفاظ القرآن، ص ير7 �(892کلمه »يس
يرا؛ أح��زاب/ �ه� يس �ك على الل ( و م��ترادف ب��ا کلم��ه30یکی در معنای سهل و آسان )كان ذل(28»ميس7ور« )فق7ل له7م قوال ميس7ورا؛ إسراء/
يرا؛ أحزاب/ ��ال يس �ها إ 7وا ب ث (14و دوم در معنای »مقدار کم و اندک« )و ما تلبار« هم تلف��ظ می ش��ود[ )چپ( نقط��ه مقاب��ل »يمين« �س�� »يسار« ]که گ��اه ب��ه ص��ورت »ي )راست( است و البته هم کلمه »يسار« و هم کلمه »ميسرة« به معنای غنا و بی نیازی هم به
�لى ميسرة؛ بقرة/ (892( )مفردات ألفاظ القرآن، ص280کار می رود )فنظ�رة إ ( به معنای »قمار« است و در وجه تس��میه اش گفته ان��د چ��ون گ��ویی219»ميس�ر« )بقره/
، ص14راهی سهل و آسان برای پولدار شدن است )التحقيق في كلم��ات الق��رآن الك��ريم، ج243)
بار در قرآن کریم به کار رفته است.44این ماده و مشتقات آن جمعا حدیث
( در منابع اهل سنت، از امیرالمومنین ع روایت شده است: ما در محض��ر پی��امبر اک��رم1ص نشسته بودیم که فرمود:
هیچیک از شما نیست مگر اینکه جایگاهش در بهش��ت و جایگ��اهش در آتش نوش��ته ش��دهاست.
گفتیم: یا رسول الله! آیا پس توکل نکنیم ]= انجام عمل را واگذار نکنیم[؟ فرمود: خیر، عمل کنید که هرکسی برایش آماده و میس��ر اس��ت؛ س��پس ق��رائت کردن��د:
و آن نیک��وترین ]ی��ا: نیکوک��اری[ را تص��دیق ک��رد؛ »پس آن که بخشش نمود و تقوا پیشه کرد؛
پس بزودی راحت ترین ]وضعیت[ را برای وی میسر می ک�نیم« ت�ا آنج��ا ک��ه می فرمای�د » پس(10-5بزودی سخت ترین ]وضعیت[ را برای وی میسر می کنیم« )لیل/
329، ص2؛ مسند احمد، ج170، ص6صحیح بخاری، جلم�ي، حمن� الس �ي عبد� الر �يع، عن� األعمش�، عن سعد� بن� ع7بيدة، عن أب حدثنا يحيى، حدثنا وك
، قال: الم7 �ب عليه� الس �ي طال �ي بن� أب عن عل�ب 7ت �ال وق��د ك 7م م�ن أحد إ م فقال: »ما م�نك �ي صلى الله7 عليه� و ]آله و[ سل ب ند الن �7وسا ع ا ج7ل 7ن ك��دع7 ��ا، ون �ن �تاب ك���ل7 ]على ك ه� أفال نت ول الل ��ا رس��7 ��ا: ي ار�« فق7لن ة�، ومقع��د7ه7 م�ن الن مقع��د7ه7 م�ن الجننى �الح7س� دق ب قى وص� 7م ق�رأ: »فأما من أعطى وات ر« ث ��7ل م7يس�� �7وا فك العمل[؟ ق��ال: »ال، اعمل
�لع7سرى« ه7 ل ر7 7يس �ه� »فسن �لى قول 7سرى« إ �لي ه7 ل ر7 7يس فسن
( در منابع اهل سنت، از امیرالمومنین ع روایت شده است:2 جنازه ای را تشییع می کردیم تا به بقیع رسیدیم و آنجا بودیم که رسول الله ص بر م��ا وارد شد و در دستش چوب سبزی بود. آمد و نشست و روی زمین اندکی با آن خط کشید؛ سپس فرمود: هیچ نفسی نیست که آفریده شده باشد مگر اینکه مکانش در بهشت ی��ا جهنم نوش��ته شده؛ وگرنه حتما به عنوان شقاوتمند یا سعادتمند نوش��ته ش��ود.« یکی گفت: پس ی��ا رس��ول
الله! اگر چنین است، به آنچه برایمان نوشته شده توکل نکنیم و عمل را فروگذاریم؟! فرمود: خیر! بلکه عمل کنید، که هرکس ]چیزی برایش[ میسر گردیده است؛ اما آنان ک��ه اهل شقاوت باشند، عمل� اهل شقاوت برایش��ان میس��ر می گ�ردد؛ و آن��ان ک��ه اه�ل س��عادتند، عمل اهل سعادت برایش��ان آم��اده می ش��ود. س��پس این آی��ات را تالوت کردن��د: »پس آن ک��ه
پس ب��زودی و آن نیک��وترین ]ی��ا: نیکوک��اری[ را تص��دیق ک��رد؛ بخشش نمود و تقوا پیشه کرد؛ راحت ترین ]وضعیت[ را ب�رای وی میس�ر می ک�نیم؛ و ام�ا کس�ی ک�ه بخ�ل ورزی�د و احس�اس
بی نیازی کرد؛ پس بزودی سخت ترین ]وضعیت[ را برای وی میسر می کنیم«115، ص11جامع معمر بن راشد، ج
���د �ي عب ��دة، عن أب عد� بن� ع7بي ور، عن س�� ��ا معم��ر، عن منص��7 ، ق��ال: أخبرن �اق ز أخبرنا عبد7 ال��ر�ب، قال: �ي طال �ي بن� أب لم�ي، عن عل حمن� الس الر
��ه� و آل��ه ى الل��ه7 علي ل ه� ص�� ول7 الل ��ا رس��7 �ذ خرج علين نازة، فبينا نحن7 ف�ي البق�يع� إ � خرجنا على ج7م ق��ال: »م��ا م�ن نفس اعة، ث �ه��ا ف�ي األرض� س�� 7م نكث ب �يد�ه� م�خصرة، فج��اء فجلس، ث م، وب وسلع�يدة« ق��ال: فق��ال ة أو س�� ق�ي �بت ش�� 7ت �ال ق��د ك ار�، وإ ة� أو� الن 7ه��ا م�ن الجن �ب مكان 7ت �ال ق��د ك ة إ منف7وس��ر، أما 7ل م7يس 7وا، فك �ن� اعمل ه�، وندع7 العمل؟ قال: »ال، ولك �نا يا رس7ول الل �تاب ك�ل7 على ك رج7ل: أال نت، »�عادة �عمل� أهل� الس�� ون ل ر7 7يس عادة� في قاء�، وأما أهل7 الس �عمل� أهل� الش ون ل ر7 7يس قاء� في أهل7 الشرى وأما من بخ���ل 7س�� �لي ه7 ل ر7 7يس�� نى فسن �الح7س�� قى وصدق ب 7م تال هذ�ه� اآلية: »فأما من أعطى وات ث
�لع7سرى« ه7 ل ر7 7يس �الح7سنى فسن واستغنى وكذب ب
( ابن ابی عم��یر می گوی��د: از ام��ام ک��اظم ع در م��ورد این س��خن رس��ول الل��ه ص ک��ه3 فرمودن��د »ش��قاوتمند در ش��کم م��ادرش ش��قاوتمند اس��ت و س��عادتمند در ش��کم م��ادرش
سعادتمند است« سوال کردم، فرمود: شقاوتمند کسی است که خداوند، وق��تی ک��ه او در ش��کم م��ادرش اس��ت، می دان��د ک��ه او اعمال شقاوتمندان را انجام خواهد داد؛ و سعادتمند کسی است که خداوند، وقتی او در شکم
مادرش است، می داند که او اعمال سعادتمندان را انجام خواهد داد. گفتم: پس منظور از این سخن پیامبر ص چیست ]که در ادامه اش فرموده اند[ پس عم��ل
کنید که ]برای[ هرکسی میسر شده است در راستای آنچه که آفریده شده« فرمود: همانا خداوند عز و جل جن و انس را آفرید تا او را بپرستند و نیافریدش��ان ت��ا وی را عصیان کنند؛ و این همان سخن خداوند عز و جل است که »و جن و انس را نیافریدم مگ��ر
( پس هریک برای آنچه برایش میسر شده آفریده ش��ده56برای اینکه مرا بپرستند« )ذاریات/است؛ پس وای بر کسی که کوری را بیش از بینایی دوست داشته باشد و ترجیح دهد.
356التوحيد )للصدوق(، ص: �ين� بن ن� بن� الح7س�� ه� بن� الحس�� �ي م7حمد7 بن7 أحمد بن� م7حمد� بن� عبد� الل 7و عل ر�يف7 أب حدثنا الش�7ور�ي عن اب يس�� �ي بن7 م7حمد� بن� ق7تيبة الن �ب ع قال حدثنا عل �ي طال �ي بن� أب �ي بن� الح7سين� بن� عل عل
�ي ع7مير قال: الفضل� بن� شاذان عن م7حمد� بن� أبق�ي من شق�ي ف�ي ه� ص الش سألت7 أبا الحسن� م7وسى بن جعفر ع عن معنى قول� رس7ول� الله7 7مه� أن ه7 و ه��7و ف�ي بطن� أ �م الل ق�ي من عل 7مه� فق�ال الش� ع�يد7 من سع�د ف�ي بطن� أ 7مه� و الس بطن� أيعمل7 أعم��ال ه7 س�� 7مه� أن ه7 و ه��7و ف�ي بطن� أ �م الل ع�يد7 من عل ق�ياء� و الس�� يعمل7 أعم��ال األش�� س��ه ع��ز و ج��ل �ن الل ��ه7 فق��ال إ �ما خ7ل�ق ل ر ل 7ل م7يس 7وا فك �ه� ص اعمل عداء� ق7لت7 له7 فما معنى قول الس7ه7 عز و ج��ل »و م��ا خلقت7 الج�ن و �ك قول �يعص7وه7 و ذل 7قه7م ل 7د7وه7 و لم يخل �يعب �نس ل خلق الج�ن و اإل
�من� استحب العمى على اله7دى. �ق له7 فالويل7 ل �ما خ7ل 7ال ل ر ك « فيس �7د7ون �يعب �ال ل �نس إ اإلتدبر
7سری«1 �لي ه7 ل ر7 7يس ( »فسنمقصود از این تعبیر چیست؟
الف. انجام هیچ کار خوبی را اراده نمی کند مگر اینک��ه زمین��ه ب�رایش مهی��ا می ش��ود و ب�ه( 1 ، حدیث 566 جلسه ؛ و 3 ، حدیث 565 جلسهسهولت امکان انجام آن را پیدا می کند )
ب. برایش آسان می شود که بتواند اطاعت بع�د از اط��اعت انج��ام ده��د. )مجمع البی��ان، ج(760، ص10
ج. راه اطاعت کردن خدا برایش آس��ان می ش��ود ب��ه ط��وری ک�ه ب��ا طیب خ�اطر و ب��دون ( یعنی شبیه مض��مون آی��ه760، ص10زحمت وظایف دینی اش را انجام دهد. )مجمع البیان، ج
�: پس هر که خدا بخواهد او را هدایت کند ش��رح �سالم �إل ه7 أن يهد�يه7 يشرح صدره7 ل 7ر�د� الل »فمن ي(762، ص4( )الکشاف، ج125صدری نسبت به اسالم برایش قرار می دهد.« )انعام/
د. برای او وضعیت و حالتی آسان و راحت را مهیا می کنیم، یعنی همان بهشت و استقبال ( یع��نی هم��ان ک��ه خداون��د در760، ص10فرشتگان از او ب��ا تحیت و س��الم. )مجمع البی��ان، ج
ب7 ح�س��ابا يس��يرا: ام��ا کس��ی ک��ه 7حاس�� �ه؛ فسوف ي �يمين �تابه7 ب �ي ك 7وت موردشان فرمود: فأما من أ نامه اش به دس��ت راس��تش داده ش��ود؛ پس ب��زودی ب��ه حس��ابی آس��ان م��ورد محاس��به ق��رار
(8-7می گیرد« )انشقاق/ ه. آماده کردن خصلت و وضعیتی برای اوست که در آن راح�تی ب�دون هرگون�ه س�ختی ای فراهم شده است؛ که این می تواند از باب توفیق یافتن برای انجام اعمال ص��الح ب�ه س��هولت
(303، ص20باشد یا آماده شدن برای حیات سعادتمند در بهشت. )المیزان، جو. ...
7سری«2 �لي ه7 ل ر7 7يس ( »فسنری ل��ه: ب��زودی راحت ت��رین ]وض��عیت[ را ب��رای وی 7س�� ر7 الي 7يس�� به جای اینکه بگوی��د »فسن7سری: بزودی او را برای راحت ترین ]وضعیت[ آم��اده �لي ه7 ل ر7 7يس میسر می کنیم«، فرمود: »فسن
می سازیم.« چرا؟ الف. این چنین تعبیری به لحاظ فصاحت و بالغت شیواتر است؛ تفاوت این دو را می توان شبیه تفاوت این دانست که یکبار کسی را در زیبایی به ماه تش��بیه می ک��نیم و می گ�وییم »ت��و همچون ماه در آسمان هستی« ولی یکبار تشبیه را معکوس کرده می گوییم »م��اهی چ��و ت��و،
آسمان، ندارد!« ب. ...
7سری«3 �لي ه7 ل ر7 7يس ( »فسن انجام کارهای خ��وب )انف��اق و تق��وا و تص��دیق خوبی ه��ا( راه را ب��رای س��اده ش��دن انج��ام
خوبی های بعدی میسر می سازد.به تعبیر دیگر،
خوبی، خوبی می آورد.نکته ای در سیر و سلوک
انسان وقتی به زندگی پیامبر ص و ائمه ع و اولیای دین نگاه می کند و سختی های زن��دگی آنان را می بیند، گاه از دشواری های پیمودن راه خدا می هراسد که آیا واقعا ما می ت��وانیم؟ آی��ا ما تحمل این سختی ها را خواهیم داشت؟ حقیقت این است که پیمودن این مسیر گام به گام است و هر گامی گامهای بعدی را تسهیل می کند. اگ��ر م��ا ش��روع ک��نیم حتم��ا خداون��د در این
مسیر دستگیری خواهد کرد.
7سری«4 �لي ه7 ل ر7 7يس ( »فسن برای ما انسانها هم بهشت مقدر شده است و هم جهنم. اما اینکه ما به کدام تق��دیر خ��ود برسیم به عمل خود ما بستگی دارد. این اعمال ماست که حرکت ما به سوی بهشت یا جهنم
(3 و 2را تسهیل می کند و نهایتا آن سرنوشت نهایی را متعین می سازد. )حدیثنکته ای در جبر و اختیار
آیا اینکه خداوند می داند ما نهایتا سعادتمند یا شقاوتمند می شویم منجر به جبر نمی شود؟ اگر علم خ��دا را ش��بیه علم خودم��ان، از طری��ق ذهن قلم��داد می ک��نیم، این س��وال پاس��خ ندارد؛ در حالی که این گونه نیست که علم خدا به ما از طریق یک تصورات ذهنی ای باشد که از پیش از عمل ما آن تصورات موجود باشد و بعد عمل ما بر آن منطبق شود! بلکه علم خدا به ما همان وجود ماست؛ و اینکه می گوییم خدا از قبل می داند، قب�ل و بع�د، ب�رای م�ا قب�ل و بعد است، اما زمان در خدا راه ندارد؛ و چون او فوق زمان است، همه چ��یز ب��ا تم��ام واقعیت
خود یکجا برای او حاضر است. در واقع خداوند برای هر انسانی ظرفیتی قرار داده است ک��ه ب��ا این ظ��رفیت دو ع��اقبت برای او ممکن است: بهشت یا جهنم؛ و نظام عالم را به گ�ونه ای س��امان داده اس��ت ک�ه ه�ر کاری مسیر بعدی انسان را مهیا می کند، کار خوب، زمینه ک��ار خ��وب بع��دی و ح��رکت وی ب��ه سمت بهشت را مهیا می سازد و کار بد، زمینه کار بد بع��دی و ح��رکت وی ب��ه س��مت جهنم؛ و چون برای خدا امروز و فردا در کار نیست، و ما با زبان� زمان مند خود می خواهیم از علم خدا گزارش دهیم، می گوییم وضعیت نهایی را از حاال می داند؛ در حالی که علم او ب��ه نه��ایت م��ا،
همان وضعیت نهایی ماست که از منظر الزمان در عالم واقع شده است.
7سری«5 �لي ه7 ل ر7 7يس ( »فسن7س��ری: آس��انی؛ ی��ا: آس��ان ترین و از بهش��ت و وض��عیت نه��ایی مطل��وب بش��ر ب��ا تعب��یر »ی راحت ت��رین« تعب��یر ک��رد؛ و فرم��ود م��ا دسترس��ی وی ب��ه این راحت ت��رین را ب��رای او راحت
می سازیم.نکته تخصصی انسان شناسی
وض��عیتی ک��هانسان ها همگی دنبال رسیدن به یک وضعیت راحت و آسوده هس��تند؛ یع��نی بیشترین مطلوب ها با کمترین زحمت و هزینه به دست آید.
� هر انسانی که عاقلتر باشد می فهمد راحتی، هرچه طوالنی مدت تر باشد، به سختی� بیشترزحمت کنونی اش می ارزد.
مثال یک کارگر ساده ب��رای ت��امین مع��اش ع��ادی خ��ود حاض��ر نیس��ت در روز بیش از چن��د ساعت زمین را بیل بزند؛ اما اگر به وی وعده پاداش ی��ک میلی��اردی بدهن��د ک��ه دو ش��بانه روز پیاپی زمین را بیل بزند حتما حاضر خواهد شد زیرا این سختی در قبال راح��تی ای ک��ه بع�دا ب��ا
آن پول به دست می آورد قابل تحمل خواهد بود. کسی که انفاق می کند و تقوا دارد و به آخرت و وضعیت نیکوی نهایی ایمان دارد، ت��دریجا
همه سختی ها برایش ساده می شود و به راحت ترین وضعیت ممکن دست می یابد.به تعبیر دیگر،
راحت طلبی به خودی خود امر بدی نیست؛ بلکه اگر راحت طلبی را ب��د می دانیم ناش��ی ازاین است که راحتی بسیار عظیمتری را با این راحت طلبی در دنیا از دست می دهیم.
7سری«6 �لي ه7 ل ر7 7يس ( »فأما من أعطی ... فسن(509، ص10اگر گره از کار فقرا باز کنیم، خدا گره از کار ما باز می کند. )تفسیر نور، ج
22/7/1396و أما من بخ�ل و استغنی8( آیه 92( سوره لیل )568ترجمه
و اما کسی که بخل ورزید و ]با آن[ خود را بی نیاز شمرد،نکات ترجمه
»بخل« »بخل« نقطه مقابل »جود« است؛ وحقیقت »بخل« را امساک و خودداری کردن از دادن و خرج کردن اموال در جایی که سزاوار خرج کردن است، دانسته اند )مفردات ألفاظ القرآن،
( 109ص و به تعبیر دیگر، حالت و روحیه ای است که شخص آرزو دارد ب�ه غ��یر او چ�یزی ب�ه کس�ی
(.225، ص1داده نشود )التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج بار در قرآن کریم به کار رفته است.12این ماده جمعا
»استغنى« از م�اده »غ��نی« اس�ت؛ ک�ه این م�اده در اص��ل ب��ه معن��ای »کف�ایت« و »بی نی�از ش��دن«
354می باشد و »استغناء« به معنای احساس بی نی��ازی ک��ردن اس��ت و درب��اره آن در جلس��ه توضیح داده شد.
حدیث ( شرحی بود از امام صادق ع درباره آیات این سوره. در5 )آیه 565 از جلسه 3 روایت(� 1
ادامه آن روایت آمده است:»و اما کسی که بخل ورزید« نسبت به دادن خمس،
»و خود را بی نیاز شمرد« با تکیه بر نظر� شخصی� خویش از مراجعه به اولیای الهی، »و تکذیب کرد آن نیکوترین را « یعنی والیت را،
»پس بزودی سختی ]یا: سخت ترین وضعیت[ را ب��رای او میس��ر گ��ردانیم« یع��نی درص��ددانجام هیچ شر و بدی ای برنمی آید مگر اینکه برایش میسر می گردد.
782تأويل اآليات الظاهرة، صماعة عن ���د عن أيمن بن� م7ح��ر�ز عن س�� � عن أحم��د بن� م7حمد� بن� خال م � روی أحمد7 بن7 القاس��
ه7 قال ... ه� ع أن �ي عبد� الل �ي بص�ير عن أب أب��ة �الوالي نی« ب �الح7س� ه� »و كذب ب �ياء� الل �ه� عن أول �رأي �الخ7م7س� »و استغنی« ب »و أما من بخ�ل« ب
ر له7 ... �ال تيس ر إ 7ر�يد7 شيئا م�ن الش �لع7سری« فال ي ه7 ل ر7 7يس »فسن
خواهد آمد.17ادامه این روایت ان شاءالله در بحث از آیه
( روای��تی از ام��ام ب��اقر ع درب��اره آی��ات این س��وره6 )آیه 566 از جلسه 1 روایت ( در 2گذشت. در ادامه آن روایت آمده است:
»و اما کسی که بخل ورزید و خود را بی نیاز شمرد« یعنی بخل ورزید بدانچه خداوند عز وجل به او داده است؛
»و تکذیب کرد آن نیکوترین را « یعنی این را که خداوند به ازای هر یکی از ده تا صدهزارو بیشتر عطا می فرماید؛
»پس بزودی سختی ]یا: سخت ترین وضعیت[ را ب��رای او میس��ر گ��ردانیم« یع��نی درص��ددانجام هیچ شر و بدی ای برنمی آید مگر اینکه آن را برایش میسر می گرداند.
266؛ المقنعة، ص760، ص10؛ مجمع البيان، ج47-46، ص4الكافي، ج�ي ع7مير عن م�هران بن� م7حمد عن سعد� بن� طر�ي��ف عن �يه� عن� ابن� أب �براه�يم عن أب �ي بن7 إ عله7 ع�ز و �اه7 الل �م�ا آت ه� عز و جل ... و أما من بخ�ل و استغنی قال بخ�ل ب �ي جعفر ع ف�ي قول� الل أبه7 ر7 7يس�� ��ف فم��ا زاد فسن �لی م�ائة� أل رة إ �الواح���دة� عش�� 7عط�ي ب ه ي ���أن الل نی ب �الح7س�� ��ذب ب ج��ل و ك
ره7 له7 ... �ال يس ر إ 7ر�يد7 شيئا م�ن الش �لع7سری قال ال ي ل خواهد آمد ان شاءالله.11ادامه این روایت در بحث از آیه
( از امیرالمومنین ع روایت شده است:3 هنگامی که خداوند با بنده ای نیازی نداشته باشد ]= او را به حال خود رها کند و خیری در
او نباشد[ او را به بخل مبتال گرداند.44، ص4الكافي، ج
�ه� عن حاب ��ر عن بعض� أص�� �ي ع7مي ى عن� ابن� أب م7حمد7 بن7 يحيى عن أحم��د بن� م7حمد� بن� ع�يس���ين ع: ه� ع قال قال أم�ير7 الم7ؤم�ن �ي عبد� الل أب
. �7خل �الب ه� ف�ي عبد حاجة ابتاله7 ب �ل 7ن ل �ذا لم يك إ
( از امام ص�ادق ع روایت ش��ده اس��ت ک�ه روزی رس��ول الل��ه ص ب��ه طائف�ه بنی س��لمه4فرمود: سرور و آقای شما کیست؟
گفتند: یا رسول الله! مردی است که در او بخل هست.رسول الله ص فرمود: و چه دردی دردناک تر از بخل؟! ...
44، ص4الكافي، ج��ي عبد �سحاق بن� عمار عن أب �ي ع7مير عن� الح7سين� بن� أحمد عن إ أحمد7 بن7 م7حمد عن� ابن� أب�ه ول الل ��ا رس��7 7وا ي 7م ق��ال د7ك ي �مة من س�� ل �ي س�� ��ا بن �مة ي ل �ي س�� �بن ه� ص ل ول7 الل ه� ع قال: قال رس��7 الل
... �7خل ه� ص و أي داء أدوى م�ن الب 7خل فقال رس7ول7 الل د7نا رج7ل ف�يه� ب 1سي
( از امام صادق ع روایت شده است:5 همانا بخیل واقعی کسی است که از پرداخت حق الله ]= واجبات مالی[ خودداری کن��د و
اموالش در غیر حق الله عز و جل هزینه کند. 246معاني األخبار، ص
�ن ��ه7 ق��ال ح��دثنا م7حمد7 بن7 الحس�� ه7 عن ي الل ��يد� رض�� حدثنا م7حمد7 بن7 الحسن� بن� أحمد بن� الول��ا م�عت7 أب رارة قال س�� �يه� عن حماد� بن� ع�يسى عن حر�يز عن ز7 الصفار7 عن أحمد بن� م7حمد عن أب
: ه� ع يق7ول7 عبد� الل
ور. 1 7م األبيض7 الجسد�- البراء7 بن7 معر7 د7ك 7م قال بل سي . ث
. ه� عز و جل ه� و أنفق ف�ي غير� حق الل ح�يح7 من منع حق الل ما الش �ن 2 إ
تدبر( »و أما من بخ�ل و استغنی«1
این آیه در درجه اول درباره کسی است که: نسبت به دارایی هایش بخ��ل می ورزد و فک��ر ،20؛ الم��یزان، ج761، ص10می کند بدین ترتیب می تواند به بی نیازی برسد )مجمع البي��ان، ج
(؛303ص اما درباره آن معانی دیگری هم گفته شده، که با توجه ب��ه قاع��ده امک��ان اس��تفاده از ی��ک
لفظ در چند معنا همگی می تواند مد نظر باشد؛ از جمله:الف. درباره عبارت اول آن، گفته شده کسی که:
(؛ ب��ویژه در761، ص10. در مورد ادای ح��ق الل��ه بخ��ل می ورزد )مجم��ع البي��ان، ج1الف.(.1مورد خمس )حدیث
(. 1 ، حدیث 562 جلسه. خود را از تن دادن به حق محروم می کند )2الف
این روایات هم قابل توجه است:246-245. در معاني األخبار، ص 2ليمان بن� داو7د1 �ي عن س��7 بهان � بن� م7حمد األص�� م ���د� الله� عن� القاس�� عد7 بن7 عب ه7 ق��ال ح��دثنا س�� �ي رح�مه7 الل - أب
ح�يح7 ح�يح7 فق7لت7 ه7و البخ�ي��ل7 فق��ال الش�� ه� ع أ تدر�ي من� الش 7و عبد� الل الم�نقر�ي عن� الف7ضيل� بن� ع�ياض قال قال أبى ��ه� حت اس� و على ما ف�ي يدي �ما ف�ي أيد�ي الن ح ب ح�يح يش7 �ن الش �ما ف�ي يديه� و إ �ن البخ�يل يبخل7 ب أشد م�ن البخ�يل� إه7 تع��الى. �م��ا رزق��ه7 الل ��ع7 ب بع7 و ال يقن � و ال يش�� �الح�ل و الحرام 7ون له7 ب ى أن يك �ال تمن اس� شيئا إ ال يرى ف�ي أيد�ي الن
)این روایت در کافی هم آمده(2���د ويد عن عب ر� بن� س��7 ض�� �يه� عن� الن �در�يس عن أحمد بن� م7حمد عن أب ه7 قال حدثنا أحمد7 بن7 إ �ي رح�مه7 الل - أب
ه� و ل ���ر� ح ب م��اال م�ن غي �ن البخ�ي��ل من كس�� ه� ع قال: إ �ي عبد� الل �ي عن عبد� األعلى بن� أعين عن أب جان األعلى األر.�أنفقه7 ف�ي غير� حقه
�نا بلغ3 �ي عبد� الله� عن بعض� أصحاب �يه� عن أحمد بن� أب ه7 عنه7 عن أب �ي ماج�يلويه� رض�ي الل - حدثنا م7حمد7 بن7 عل��ه7 �ي ص ابنه7 الحسن ع أن ق��ال ل 7باتة عن� الحار�ث� األعور� قال: ف�يما سأل عل �ه� سعد بن طر�يف عن� األصبغ� بن� ن ب
ح فقال أن ترى ما ف�ي يد�ك شرفا و ما أنفقت تلفا. ما الش�ي4 ��7وف�ي عن أب �ي الك م� عن م7حمد� بن� عل ��ي القاس�� ��ه� عن عمه� م7حمد� بن� أب �ي ماج�يلوي - ح��دثنا م7حمد7 بن7 عل
��اة ك ��7ؤدي الز ��7ؤدي أو� الذ�ي ي ول7 الله� ص ليس البخ�ي��ل7 من ي �ي جعف��ر ع ق��ال ق��ال رس��7 �ر عن أب جم�يل��ة عن ج��اب����ه ة م�ن مال وض�� كاة المفر7 ذ�ي يمنع7 الز ما البخ�يل7 حق البخ�يل� ال �ن �نة ف�ي قوم�ه� و إ 7عط�ي البائ �ه� و ي وضة م�ن مال المفر7
. 7بذر7 �ك ي وى ذل ��نة ف�ي قوم�ه� و ه7و ف�ي ما س و يمنع7 البائ- )روایت متن(5ليمان6 ��ر عن أحم��د بن� س��7 � عن م7وسى بن� بك �ي الجهم �يه� عن أب �سناد� عن أحمد بن� م7حمد عن أب �هذا اإل - و ب
��ه�. )این روایت در ک�افی هم ه7 علي �رض الل �م��ا افت �ي الحسن� م7وسى بن� جعفر ع ق�ال: البخ�ي��ل7 من بخ��ل ب عن أبآمده(7��د �ي عب �ة بن� وهب عن أب ال عن م7عاو�ي �ي��ه� عن� ابن� فض�� �براه�يم عن أب �ي بن7 إ ه7 قال حدثنا عل �ي رح�مه7 الل - أب
.� الم �الس الله� ع قال: البخ�يل7 من بخ�ل ب8��دار� بن 7ن ن� بن� ب �ي بن7 الحس� ن� عل �7و الحس� حمن� الم7ق�ر�ي ق�ال ح�دثنا أب - حدثنا أحمد7 بن7 م7حمد� بن� عبد� الر
�قي ق��ال ح��دثنا أحم��د7 بن7 العالء� بن 7و نصر م7حمد7 بن7 الحجاج� الم7ق��ر�ي ال��ر م�يم�ي الطبر�ي قال حدثنا أب ى الت الم7ثن�ين �ي بن� الح7س�� ��د� الله� بن� عل ة عن عب �الل عن ع7م��ارة بن� غز�ي ليمان7 بن7 ب ا قال حدثنا س��7 7و زكر�ي ه�الل قال حدثنا أب
7صل علي. نده7 فلم ي ��يه� عن جده� ع قال قال رس7ول7 الله� ص البخ�يل7 حقا من ذ7ك�رت7 ع عن أب هم قابل توجه است:45-44، ص4همچنین درباره بخل این روایات در الكافي، ج
�ين9 �ه� ع أن أم��ير الم�7ؤم�ن ون بن� م7سل�م عن مسعدة بن� صدقة عن جعفر عن آبائ �براه�يم عن هار7 �ي بن7 إ - علتغف�ر7 7وب7 و يس�� �م قد يت �ن الظال � فقال له7 كذبت إ �م ح�يح أغدر7 م�ن الظال �ن الش ال يق7ول7 إ ه� عليه� سم�ع رج7 صلوات7 اللفق��ة ف�ي يف� و الن ح�م� و ق���رى الض�� كاة و الصدقة و ص�لة ال�ر �ذا شح منع الز ح�يح7 إ �ها و الش د الظالمة على أهل و ير7
لها شح�يح. ة� أن يدخ7 �ر و حرام على الجن ه� و أبواب الب �يل� الل سبول107 �يه� ع ق��ال ق��ال رس��7 ون بن� م7سل�م عن مسعدة بن� صدقة عن جعفر عن أب �براه�يم عن هار7 �ي بن7 إ - عل
رك� و عب� الش�� عبا كش7 مل� و ش7 �يب� الن �يبا كدب ح دب �هذا الش �ن ل 7م قال إ ح شيء ث �سالم محق الش الله� ص ما محق اإل. �وك 7خرى الش 7سخة أ ف�ي ن
11�ه ول7 الل �ي جعف��ر ع ق��ال ق��ال رس��7 �ر عن أب �ي جم�يلة عن جاب �ي عن أب - أحمد7 بن7 م7حمد عن م7حمد� بن� عل.��نة ف�ي قوم�ه 7عط�ي البائ �ه� و ي وضة ف�ي مال كاة المفر7 7ؤدي الز ذ�ي ي �البخ�يل� ال ص ليس ب
. ...3الف.ب. درباره عبارت دوم آن گفته شده:
. عملی انج�ام می ده��د ک�ه ب��ا این عم�ل گ��ویی نی��ازی ب��ه خداون�د و رحمت او ن�دارد1ب.(.761، ص10)مجمع البيان، ج
. با تکیه بر نظر� شخصی� خویش خود را بی نیاز از مراجعه به اولیای الهی می ش��مرد.2ب.(.1)حدیث(. 1 ، حدیث 562 جلسه. با روی آوردن به باطل خود را بی نیاز از حق می شمرد )3ب. . با روی آوردن به شهوات دنیا، خود را بی نیاز از پاداش اخ��روی می ش��مرد. )تفس��ير4ب.
(337، ص5الصافي، ج. ...5ب.
( »و أما من بخ�ل و استغنی«2تغنی« را آورد. اینک��ه بخ��ل نقط��ه مقاب��ل قی« تعب��یر »بخ���ل و اس�� در مقاب��ل »أعطی و ات اعطاء و بخشش اموال اس��ت واض��ح اس��ت، ام��ا چ��را نقط��ه مقاب��ل »تق��وی« را »اس��تغناء«
گذاشت؟ الف. معنای دقیق تقوا »خودنگهداری« است؛ شاید می خواهد نشان دهد کسی که آخ��رت را باور دارد خود حقیقی اش را شناخته و با بخشش و انف��اق خ�ود را حف�ظ ک�رده اس��ت؛ ام�ا کسی که بخل می ورزد، به خیالش دارد خود را بی نیاز می کند؛ در حالی که خ��ود واقعی اش را
نشناخته و در واقع »خود«ش را هدر می دهد. ب. تقوا یعنی خود را در پناه خدا قرار دادن؛ و کسی که بخل می ورزد، به جای اینکه خود را در پناه خدا قرار دهد؛ خود را در پناه مال و اموالش قرار داده و نس��بت ب��ه خ��دا احس��اس
بی نیازی می کند.ج. ...
( »و أما من بخ�ل و استغنی«3 کسی که بخل می ورزد، به خیال خود می خواهد نیازمند نش��ود؛ در ح�الی ک�ه تنه�ا خداون��د
است که می تواند انسان را بی نیاز کند.داشتن یا بودن؟!
همه می دانیم که اگر مثال در جایی ب��ه مهم��انی ب��رویم و چ��یزی را ب��ه ط��ور م��وقت ب��رای استفاده در اختیار ما قرار دهند، ما مالک آن نمی شویم؛ زمانی مالک چیزی هستیم که اختی��ار آن چیز کامال در دست ما باشد و هر طور و هر زمان که بخواهیم بتوانیم از آن استفاده کنیم. اکنون کمی عمیق بیندیشیم! آیا آنچه به عنوان مال و ثروت داریم »واقعا از آن� ماست؟« آیا هزاران عامل بیرون از ما )از سیل و زلزله و ... گرفته ت��ا دزد و حک��ومت و ...( نمی توان��د براحتی آنها را از دست ما بگیرد؟ آی��ا می ت��وانیم هم��واره و ه��ر ط��ور دلم��ان خواس��ت از این
و این ج��دی ترین واقعیت ع��الم اس��ت–اموال استفاده کنیم؟ بویژه اگر مرگ را جدی بگیریم آیا واقعا مال و اموالی که در این دنیا اختیارم��ان اس��ت–که هیچکس نمی تواند منکرش شود
»مال ما« است؟ اگر درست بنگریم تنها چیزی واقعا م��ال ماس��ت ک��ه ت��ا اب��د از آن� م��ا باش��د؛ و آن چ��یزی
نیست جز »عمل« ما که در »وجود« ما چیزی را می افزاید یا می کاهد. بدین جهت است که کسی که می بخشد و انفاق می کند، کسی است که واقع��ا ب��ه دارایی
( و ب�ه تعب�یر خ�ود ق�رآن ک��ریم، 4 ، ح��دیث 565 جلسهخود می افزاید نه کسی که بخل بورزد. )
ه؛ �ما يبخل7 عن نفس �ن کسی که بخل می ورزد در حق خویش بخل ورزیده است. )و من يبخل فإ(38محمد/
( »و أما من بخ�ل و استغنی«4(509، ص10یکی از ریشه های بخل، ترس از فقر در آینده است )تفسیر نور، ج
( »و أما من بخ�ل و استغنی«5 یکی از سرچشمه های بخل، مغرور شدن به دنیا و احساس بی نیازی نسبت ب��ه وع��ده های
(509، ص10بهشتی است. )تفسیر نور، ج
�الح7سنی9( آیه 92( سوره لیل )569 23/7/1396و كذب بترجمه
و آن نیکوترین ]یا: نیکوکاری[ را دروغ شمرد؛حدیث
(. در ادام��ه آن روایت2( روایتی از امام صادق ع بیان شد )حدیث6 )آیه 566 جلسه( در 1آمده است:
و دروغ شمرد آن نیکوترین را« )لیل/ »و اما کسی که بخل ورزید و خود را بی نیاز شمرد، ( یع��نی والیت را »پس ب��زودی او را ب��رای س��ختی ]ی��ا: س��خت ترین وض��عیت[ آم��اده8-9
(10می سازیم« )لیل/تفس��ير ف��رات الك��وفي، ص؛�� 515، ص1 بصائر ال��درجات، ج؛426، ص2تفسير القمي، ج
568���د� بن� يز�ي��د عن ���ير عن م7خال ع�يد عن م7حمد� بن� كث ين� بن� س�� حدثنا أحمد7 بن7 م7حمد عن� الح7س����ذب ه� ... »و أما من بخ�ل و استغنی و ك ه� ع ف�ي قول� الل �ي عبد� الل عبد� األعلی عمن رواه7 عن أب
�لع7سری« ه7 ل ر7 7يس �الوالية� »فسن �الح7سنی« فقال: ب ب
( از امام صادق ع در مورد این آیه روایت شده است:2 »و دروغ ش���مرد آن نیک���وترین را« یع���نی والیت علی ع را »پس ب���زودی او را آم���اده
می سازیم برای سختی« یعنی برای آتش ]جهنم[568تفسير فرات الكوفي، ص
ه� تع��الى »و ه� ع ف�ي ق��ول� الل ��د� الل �ي عب ��د م7عنعن��ا عن أب � بن� ع7بي م � قال حدثنا م7حمد7 بن7 القاس... �ار �لع7سرى« الن ه7 ل ر7 7يس �ي ع »فسن �والية� عل �الح7سنى« ب 1كذب ب
�مة� ع م�ن بع��د�ه�: 562 جلس��ه 1 ح��دیثتوج��ه: در �ب و األئ �ي ط��ال �ي بن� أب ��ة� عل �والي تعب��یر »بوالیت علی بن ابی طالب ع و امامان پس از ایشان« آمده بود.
( از امام حسن عسکری روایت شده است:3 همانا کسی که یک حق را آگاهانه انکار کند، این انکارش او را به آنج��ا می کش��اند ک��ه ک��ل
حق را انکار کند ...��ا ه��ذا 1 �ي �ن عل �ن علين��ا لله��7دى إ �ذا م��ات إ ��7ه7[ إ لم��7ه7 ]عمل ��ي ]عنه7[ ع 7غن �ذا تردى و ما ي 7ه7 إ �ي عنه7 مال 7غن . و ما ي
��ف ��7ل أل ��ل م�ن ك ب� فقت �الغض�� �ذا ق��ام ب �م7 ]ص[ إ 7م ن��ارا تلظى الق��ائ 7ك 7ولى فأنذرت �ن لنا ]له7[ لآلخ�رة و األ اله7دى و إ7ها األتقى الم��7ؤم�ن7 ب 7جن ي ى عنه��ا و س�� ��ول ��ة� و ت �الوالي ��ذب ب ذ�ي ك �ال األشقى ال �سع�ين ال يصالها إ �سعة و ت �سعم�ائة و ت ت�غ��اء �ال ابت نده7 م7كاف��أة إ �حد ع �7جزى ما أل �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع �7عط�ي الع�لم أهله7 و ما أل ذ�ي ي ى ال �ي ماله7 يتزك 7ؤت ذ�ي ي ال
واب. �ذا عاين الث ه� تعالى و لسوف يرضى إ �لى الل ه� األعلى الق7ربة7 إ وجه� رب
134التفسير المنسوب إلى اإلمام الحسن العسكري عليه السالم، ص7ل حق... �لى أن يجحد ك �ك الج7ح7ود7 إ اه7 ذل �مام7 ع ... أن من جحد حقا واح�دا، أد قال اإل
( از امام صادق ع نامه ای خطاب به اه��ل رای و قی��اس ]کس��انی ک��ه احک��ام خ��دا را ب��ر4 اساس نظر شخصی خود و بدون مستند درست بیان می کردند[ نوشته شده اس��ت. در ف��راز
پایانی این نامه آمده است:ای شنونده! برحذر باش از اینکه دو خصلت در تو جمع شود:
یکی اینکه هرچه بر سینه ات سنگین آید را ]صرفا بدین جهت که نمی توانی توجیهش کنی[کنار بگذاری، و ناخودآگاه و بدون اینکه حد و حریمی را بشناسی از نفست پیروی کنی؛
و دیگر اینکه از آنچه بدان واقعا نیاز داری احساس بی نیازی کنی، و کسی را که بازگش��ت تو به اوست تکذیب نمایی، و حق را به خاطر دلتنگی و خس�تگی ره�ا ک�نی، و از روی جه�ل و گمراهی به سوی باطل بشتابی؛ که البته ما هیچ انسان رشیدی ]= رشدیافته ای[ نی��افتیم ک��ه از هوای نفسش پیروی کند و از آنچه ما گفتیم عبور نماید؛ پس در آنچه گفته شد خوب تام��ل
نما !210، ص1المحاسن، ج
...�أي� و الق�ياس �لى أصحاب� الر �ه� إ ه� ع ف�ي ر�سالت �ي عبد� الل �يه� عمن ذكره7 عن أب عنه7 عن أبباع��7ك ك و ات �ه� صدر7 �ما جاش ب �حداه7ما القذف7 ب ها الم7ستم�ع7 أن تجمع عليك خصلتين� إ اك أي �ي فإ���ه �لي �من إ 7ك ل ��ذ�يب 7ك و تك �غناؤ7ك عما ف�يه� حاجت 7خرى است �لى غير� قصد و ال معر�فة� حد و األ ك إ ��نفس ل �ع��ا ا لم نج���د تاب ن �اللة أل �جاع��ك الباط���ل جهال و ض�� ��ة و انت أمة و مالل اك و ترك الحق س�� �ي مردك و إ
�ك. 7ر ف�ي ذل يدا فانظ ��زا عما ذكرنا قط رش �هواه7 جائ 1ل
تدبر�الح7سنی«1 ( »و كذب ب
مقصود از »حسنی« که آن انسان بخیل� خودبزرگ بین تکذیب کرد، چه بود؟ ( که این انکار760، ص10الف. بهشت و ثواب و عقاب وعده داده شده )مجمع البيان، ج
(303، ص20در واقع به انکار قیامت برمی گردد )المیزان، ج ( ک��ه بع��د از پی��امبر ص راه س��عادت2و1ب. والیت و ام��امت اه��ل بیت ع اس��ت )ح��دیث
انسان را نشان دادند، بویژه اگر توجه ک��نیم ک��ه در ق��رآن ک��ریم مص��داق اص��لی »حس��نه« را( 1 ، تدبر 566 جلسه»مودة فی القربی« معرفی کرده است. )توضیح بیشتر در
ج. اینکه خداوند به ازای مالی که وی انفاق می کند جایگزینی قرار می دهد )ابن عباس؛ ب��ه( 2 جلسه قبل، حدیث؛ و نیز: 358، ص6نقل الدر المنثور، ج
د. ...توضیح چگونگی استنباط
»حسنی« هم می تواند »مصدر« باشد )به معنای نیکویی( و هم می تواند »افعل تفض��یل« ( و »ال���« روی آن می توان�د ، نک��ات ترجمه 566 جلسهباشد )به معنای نیک��وتر ی�ا نیک�وترین( )
»الف و الم جنس« باشد )یعنی مطلق نیکی( یا »الف و الم عهد« )یع��نی آن نیکی خ��اص( در تمام م�وارد ف�وق این کلم�ه را مص�در، و ال�ف و الم آن را ال�ف و الم عه�د دانس��ته اند؛ یع�نی »حسنی« اشاره به یک امر نیکو می باشد. بدین ترتیب می توان معانی دیگ��ری هم از این آی��ه
استنباط کرد.. این روایت هم درباره مواجهه با کسی که حق را تکذیب می کند قابل توجه است: 1
�د� الله� ع �ا عب ألت7 أب عيب العقرق7وف�ي قال: س� 7وب عن ش7 �نا عن أحمد بن� م7حمد عن� ابن� محب ع�دة م�ن أصحاب��لى آخ���ر �ه��ا إ 7 ب 7ستهزأ �ها و ي 7كفر7 ب ه� ي 7م آيات� الل �ذا سم�عت �تاب� أن إ 7م ف�ي الك ل عليك - و قد نز ه� عز و جل عن قول� الل��د�ه� و ال ن ��مة� فق7م م�ن ع ���ه� و يق��ع7 ف�ي األئ 7كذب7 ب ج7ل الذ�ي يجحد7 الحق و ي 7م7 الر �ذا سم�عت �هذا إ ما عنى ب �ن اآلية� فقال إ
�نا من كان. )الكافي، ج 7قاع�ده7 كائ (377، ص2ت
�الح7سنی«2 ( »و كذب باز تکذیب آخرت و وعده های الهی به تکذیب »حسنی: خوبی/نیکوترین« تعبیر کرد. چرا؟
الف. شاید می خواهد توجه دهد که اینها چگونه در مقاب�ل آنچ�ه ک�ه فطرتش�ان ب�ه به�تر ونیکوتر بودن آن اذعان دارد، ایستاده اند، و بدین جهت است که جهنمی می شوند.
ب. شاید می خواهد به تناقض آمیز بودن منط�ق آنه�ا اش�اره کن�د: در عم�ق وج�ود خ�ویشمی دانند که آن واقعا خوب است اما غفلت و هواپرستی موجب می شود که آن را انکار کنند.
ج. ...
�الح7سنی«3 ( »أما من بخ�ل ... و كذب بکسی بخل می ورزد که واقعا آخرت و پاداش نیکوی الهی را باور ندارد.
�الح7سنی«4 ( »أما من ... استغنی؛ و كذب ب کسی که خودبزرگ بین باشد و خود را بی نیاز از خ��دا و الط��اف او بدان��د، ه��ر خ��وبی ای را
انکار خواهد کرد.
�الح7سنی«5 ( »و كذب ب برخی هستند که نیکی و وع��ده ه��ای بهش��تی را تک��ذیب می کنن��د. ام��ا یادم��ان باش��د ک��ه
تکذیب کردن صرفا اقدامی زبانی نیست. مثال اگر کسی نیازمند باشد و به او می گویند در ازای انجام فالن کار )ک��ه انج��امش ب��رای وی ممکن است( یک درآمد بسیار باال به ت��و خ��واهیم داد؛ و او ب��ا این ح��ال، آن ک��ار را انج��ام
ندهد؛ با رفتار خود عمال آن وعده را دروغ شمرده است.تاملی با خویش
اگر کسی به زندگی ما بنگرد، آیا ما واقعا وعده های خدا را تکذیب نمی کنیم؟
�لع7سری10( آیه 92( سوره لیل )570 ه7 ل ر7 7يس 24/7/1396فسن1439 محرم 25
ترجمه پس بزودی او را ب��رای س��ختی ]ی��ا: وض��عیت دش��وار تر، ی��ا: دش��وار ترین وض��عیت[ آم��اده
می سازیم.شهادت امام سجاد ع تسلیت باد
او ماند که درکنار زینب باشدهرگز نگذاشت تا ابدشب باشد تدبیر خدا بود که در تب باشدسجاد که سجاده به او دل می بست
نکات ترجمه»العسری«
،4ماده »عسر« در اصل بر شدت و سختی و تنگن��ا داللت دارد )معجم مق��اييس اللغ��ة، ج7س��ر«152، ص8؛ التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، ج319ص ( و »ع7سر« نقط��ه مقاب��ل »ی
گذشت. 567 جلسه ( که توضیحش در 566است )مفردات ألفاظ القرآن، ص7سرا؛ �ن مع الع7سر� ي « باشد مصدر آن »ع7سر« )إ ر7 ر يعس7 وقتی ماده »عسر« بر وزن »عس7
« باشد، مصدر آن »عسر« و یا »عس�ر«6انشراح/ ر يعسر7 � ( خواهد بود؛ اما اگر بر وزن »عسر؛ قم��ر/ ���وم عس� ون ه�ذا ي ر« )يق�7ول7 الك�اف�ر7 � ( می توان�د ص��فت8خواهد بود، هرچند ک�ه »عس�
؛ المصباح المن��ير، ج564، ص4مشبهه و هم معنای »عسیر« نیز به کار رود. )لسان العرب، ج(409، ص2
رة�« )توب��ة/ »ع7سرة7« را به معنای دشواری و تنگنای م��الی دانس��ته اند: »ف�ي س��اعة� الع7س���ن كان ذ7و ع7سرة« )بقرة/117 (.566( )مفردات ألفاظ القرآن، ص280( و »و إ
وقتی این ماده به باب افعال می رود )اعسر( به معنای »ب�ه زحمت ان�داختن« اس�ت، ام�ا7خ��رى؛ طالق/ ��ه7 أ ع7 ل �7رض�� 7م فست رت �ن تعاس�� ( ب��ه معن��ای6وق��تی ب��ه ب��اب تفاع��ل می رود )و إ
؛ یع��نی گ��ویی ش��خص ب��ه1»مطاوع��ه« ]قب��ول ک��ردن و تن دادن[ ای اس��ت ک��ه م��داوم باشد وض�عیت س�خت و دش�واری ک�ه ادام�ه دارد، تن داده و مبتال ش��ده اس�ت؛ چنانک��ه در این آی�ه سوره طالق اش��اره ب�ه وض��عیتی اس��ت ک�ه ش��یر دادن توس�ط م�ادر مس��تلزم عس��ر و ح�رج طوالنی و غیرقابل تحمل می شود و آیه می فرمای��د در این ص��ورت زن ش��یرده دیگ��ری ش��یر
( البته به نظ��ر می رس��د در ب��اب تفاع��ل،152، ص8دادن طفل را برعهده بگیرد. )التحقيق، ج طرفینی بودن مساله مهم تر است؛ یعنی بیش از اینکه مفهوم تداوم در کار باشد، مساله آی��ه
این است که طرفین به عسرت و زحمت نیفتند.ير« داللت دارد بر عسر و سختی ای که ثبوت و تداوم دارد »كان يوما على الكاف�ر�ين � »عس
يرا« )فرقان/ �»(26عس ير« )م��دثر/ �ير، على الكاف�ر�ين غير7 يس�� � ،8( )التحقي��ق، ج10-9يوم عس(152ص
ر« )افع��ل تفض��یل( دانس��ته اند ک��ه ب��ه معن��ای »س��خت تر« ی��ا »ع7سری« را م��ونث »أعس�� (؛ ام��ا ب��ه نظ��ر می رس��د ک��ه این کلم��ه ن��یز349، ص4»سخت ترین« است )قاموس قرآن، ج
7سری«، عالوه بر معنای افعل تفضیل، می تواند به معن��ای مص��دری )س��ختی و همانند کلمه »یجعی« که به معنای رجوع است( و در این آی��ه ه��ر دو معن��ا دشواری( نیز به کار رود )شبیه »ر7 ممکن است. البته کلمه »أعسر« و »ع7سری« در مورد کس��ی ک��ه »چپ دس��ت« اس��ت و ب��ا دست چپش کار می کند نیز به کار رفته است که درباره وجه تسمیه اش گفته اند گ��ویی ن��وعی فال بد زدن بوده است، گویی ک��ه کس��ی ک��ه ب��ا دس��ت چپش ک��ار انج��ام می ده��د در مع��رض
سختی و دشواری قرار می گیرد. بار در قرآن کریم آمده است.12این ماده و مشتقاتش جمعا
حدیث ( عبدالعظیم حسنی دعایی را از امام جواد ع روایت کرده که بعد از نم��از مغ��رب ش��ب1
اول رمضان می خواندند. در فرازی از این دعا آمده است: خدایا! ... و ما را به نیکویی )نیک��وترین وض��عیت( ه��دایت فرم��ا و از س��ختی )س��خت ترین
وضعیت( دور بدارد و آسایش )راحت ترین وضعیت( را برای ما مهیا فرما. ...77، ص1اإلقبال باألعمال الحسنة، ج
ه الشيباني، فيما رواه بإس��ناده إلى عب��د نرويه بإسنادنا إلى أبي المفضل محمد بن عبد الله بالري، ق��ال: ص��لى أب��و جعف��ر محم��د بن علي الرض��ا ه الحسني رحمه الل العظيم بن عبد الل عليهما السالم صالة المغرب في ليلة رأى فيها هالل ش��هر رمض��ان، فلم��ا ف��رغ من الص��الة و
نوى الصيام رفع يديه فقال:7سرى... �لي رنا ل بنا الع7سرى، و يس �لح7سنى، و جن 2... و اهد�نا ل
( از امام حسن عسکری روایت شده است:2ير األم��ر�( دانس��ته اند. 1 � . برخی این را حتی به معنای »طلب به س��ختی افت��ادن در ک��اری« )طلب��وا تعس��
(566)مفردات ألفاظ القرآن، صبنا الع7سرى« در ادعیه متعددی آمده است از جمله در دعای روز 2 7سرى و جن �لي رنا ل ه7م يس . این تعبیر »الل
، ص2( ویا دعای بعد از نماز عید قربان )اإلقب�ال باألعم�ال الحس�نة، ج457، ص2دوشنبه )مصباح المتهجد، ج218)
هیچ شخص عزیزی ]= شکست ناپذیری[ حق را ترک نکرد مگر اینکه خوار و ذلیل ش��د؛ وهیچ ذلیلی به حق درنیاویخت مگر اینکه عزیز گردید.
489تحف العقول، صروي عن اإلمام أبي محمد الحسن بن علي العسکری ع:
. �ال عز �يل إ �ه� ذل �ال ذل و ال أخذ ب ما ترك الحق عز�يز إ
( در فرازی از یکی از خطبه های امیرالمومنین ع آمده است:3 کسی که از رسول اطاعت کند از خدا اطاعت کرده اس��ت؛ و کس��ی ک��ه از خ��دا اط��اعت کند، از جانب خداوند مستحق شکر با بهترین پاداش می شود؛ و کسی که خ��دا و رس��ولش را عصیان کند در هنگام لقاء ]پروردگارش[ با دش��واری در حس��اب مواج��ه خواه��د ش��د، ک��ه این قضاوتی ب��ه ع��دل اس��ت هنگ��امی ک��ه ق��رار باش��د حقش ادا ش��ود، روزی ک��ه ح��ق ب��ه خ��الق
برمی گردد ...158، ص1الغارات، ج
ا ق��ال ق��ال �ي زكر�ي ��راه�يم7 ق��ال و عن أب �ب ن7 ق��ال: ح��دثنا إ ح��دثنا م7حمد ق��ال: ح��دثنا الحس��امیرالمومنین ع:
�ح7سن� الجزاء� و من ه� ب كر م�ن الل ه يستح�ق الش 7ط�ع� الل ه و من ي 7ط�ع� الل ول ي س7 7ط�ع� الر ... من ي��وم ���الحق ي اص� ب ��د الق�ص�� ن ��الع��دل� ع قاء� قضاء ب �ن ع7سر الح�ساب� لدى الل 7عاي وله7 ي ه و رس7 يعص� الل
�لى الخال�ق ... �فضاء� الحق إ 1إ
تدبر�لع7سری«1 ه7 ل ر7 7يس ( »فسن
مقصود از این تعبیر چیست؟( 2 ، حدیث 569 جلسه؛ و 1 ، حدیث 562 جلسهالف. او را آماده آتش جهنم می کنیم )
جلسهدرصدد انجام هیچ شر و بدی ای برنمی آید مگر اینکه ب��رایش میس��ر می گ��ردد. ) ب.( 2 و 1 ، حدیث 568
ج. مسیر را باز می گذاریم تا براحتی مرتکب کاره��ایی ش��ود ک��ه وی را مس��توجب ع��ذاب ( در حقیقت، راه ش��ر، از این303، ص20؛ الم��یزان، ج760، ص10س��ازد. )مجمع البی��ان، ج
جهت که عاقبتش به سختی و دشواری و بدبختی منجر می شود، راه »دشواری« و »س�ختی«(762، ص4خوانده شده است. )الکشاف، ج
د. توفیق ایمان و عمل صالح را از او می گیریم چنانکه انجام این کارها بر او سنگین بیاید. ( به تعبیر دیگر، لطف خود را از او ب��رمی داریم ب��ه نح��وی ک��ه انج��ام303، ص20)المیزان، ج
ه7 ل �7ض�� ��7ر�د أن ي طاعت برایش از سخت ترین کاره��ا باش��د؛ ش��بیه آیه ای ک��ه می فرمای��د »و من يماء�: و كس��ى را ك��ه بخواه��د در گم��راهيش ره��ا ما يصعد7 ف�ي الس�� قا حرجا كأن يجعل صدره7 ضي سازد سينهاش را به شدت گرفت��ه و تن��گ مىكن��د ك��ه گ��ويى ب��ه زحمت در آس��مان رو ب��ه ب��اال
(762، ص4(. )الکشاف، ج125مىرود« )انعام/
. حدیثی را مرحوم آیت الله مجتهدی تهرانی نقل می کرد که بدان صورت که ایش�ان نق�ل می ک��رد در 1 حدیث به ص��ورت زی��ر آم��ده283، ص1هیچ منبعی نیافتیم در عوالي اللئالي العزيزية في األحاديث الدينية، ج
است که مخصوصا در عبارت اولش علی القاعده افتادگی ای دارد و آن مواردی که آیت الل��ه مجته��دی اض��افهمی خواند در داخل کروشه قرار داده شده است:
�ي��ل �يل على قبول الطاعة� و المعص�ية7[ بع��د الطاع��ة� دل ه7 قال: الطاعة ]بعد الطاعة� دل ف�ي حد�يث عنه ص أن�يل على خ��ذالن �يل على غ7فران� المعص�ية� ]و المعص�ية7 بعد المعص�ية� دل على رد الطاعة� و الطاعة7 بعد المعص�ية� دل
العبد[.
ه. حسابرسی شدیدی از او به عمل می آی��د ب��ه نح��وی ک��ه قطع��ا جهنمی می ش��ود؛ ش��بیه��را: پس آنه��ا را ب��ه حس��اب ش��ديدى 7ك بناها عذابا ن مضمون آیه »فحاسبناها ح�سابا شديدا و عذ
(8محاسبه كرديم و به عذابى بس سخت عذاب نموديم.« )طالق/و. ...
�لع7سری«2 ه7 ل ر7 7يس ( »فسن انجام کارهای بد )بخل ورزیدن و احساس بی نیازی کردن و تکذیب خوبی ها(، راه را ب��رای
سخت شدن انجام خوبی ها میسر می سازد.به تعبیر دیگر،
کسی که مرتکب بدی شود، ت��دریجا انج��ام خ��وبی و پیم��ودن راه س��عادت ب��رایش دش��وارمی گردد.
نکته تخصصی انسان شناسی خداوند فطرت انسان را متمایل به خوبی آفریده است. در عین حال ب��ه انس��ان غری��زه و اختیار هم داده است. مادام که انسان با اختیار خود غرایز )شهوت و غضب( را تحت نظ��ارت فطرت اشباع کند در مسیر خیر حرکت می کند اما اگر انسان ب��ه اختی��ار خ��ود مه��ار غرای��ز را رها کرد و فطرتش مغلوب شد، کم کم بدی و انجام کارهای برایش راحت می شود و بالعکس
خوبی برایش دشوار می گردد.تذکر
تحت الشعاع قرار گرفتن فطرت، به معنای نابودی آن نیست؛ یعنی حتی هنگامی که وارد جهنم می شود نیز این فطرت باقی است، چرا ک��ه اگ��ر فط��رت ب��اقی نباش��د، س��ختی ع��ذاب
بی معنا خواهد بود: یک انسان اگر به خوک تبدیل شود مادام که می فهمد که او انسانی است که خوک ش��ده،
برایش عذاب است؛ وگرنه خوک بودن برای خوک که عذاب نیست.
�لع7سری«3 ه7 ل ر7 7يس ( »فسن کسی که در مسیر بدی حرکت کن��د، انج��ام کاره��ای خ�وب ب��ر او س��خت خواه��د آم�د. آی�ا عکس این مساله هم درست است؛ یعنی آیا هرجا کار خوب بر ما سخت بیاید، نشان می ده��د
در مسیر بدی بوده ایم؟نکته تخصصی انسان شناسی
از آنجا که شروع حیات انسان در دنیا از غرایز است و فط��رت ت��دریجا ش��کوفا می گ��ردد، همواره در ابتدای کار، انجام کارهای غریزی )شهوت و غضب( بسیار ساده تر از انجام کارهای اخالقی و مهار غریزه اس��ت )از این رو، عکس ح��الت ف��وق هم��واره برق��رار نیس��ت(. ب��ا این حال، هرچه فطرت را بها دهیم و شکوفا شود مساله بالعکس می گ��ردد ت��ا برس��د ب��ه جایگ��اه عصمت، که در آن جایگاه اساسا غریزه صددرصد تابع فطرت شده و انجام دادن گن��اه و ره��ا
گذاشتن مهار غریزه برای شخص بسیار دشوار می گردد.تاملی با خویش
پس، اینکه انج��ام کاره��ای خ�وب ب��ر م��ا س��خت می آی��د در مراح�ل اول زن��دگی تاح��دودی طبیعی است؛ اما اگر هر چه از عمرمان بگذرد و باز کارهای خوب بر ما س��خت باش��د ب��دانیم
که در بیراهه گام برداشته ایم و هرچه سریعتر به فکر عالج خود باشیم!
�لع7سری«4 ه7 ل ر7 7يس ( »فسن
از جهنم و نامطلوب ترین وضعیت نهایی بشر با تعبیر »ع7سری: دشواری؛ ی��ا دش��وارترین« تعبیر کرد؛ و فرمود ما دسترسی وی به این دشوار ترین را برای او راحت می سازیم! )توض��یح
( 5 ، تدبر 567 جلسهانسان شناسی در در واقع، کسی که امروز به خیال خود، راحت زن��دگی می کن��د و ب��ه ه��ر گن��اهی ک��ه دلش
می خواهد تن می دهد در حقیقت دشوارترین وضعیت را برای خود فراهم آورده است. هرچن��د به��ترین امکان��ات م��ادی–بیهوده نیست که اگر کسی از یاد خ��دا رویگ��ردان ش��ود
در درون خ��ویش دچ��ار معیش��ت ن��اگوار–زندگی را هم داشته باش��د و در ظ��اهر خ��وش باشد�ن له7 معيشة ضنكا؛ طه/ (124است. )و من أعرض عن ذ�كري فإ
�لع7سری«5 ه7 ل ر7 7يس ( »و أما من بخ�ل ... فسن گره خوردن کارهای انسان نتیجه آن است که می توانستیم گره از کار دیگران بگش��اییم و
نگشودیم.به تعبیر دیگر،
،10اگر فقرا را در عسرت گذاشتیم، خدا هم عسرت پیش پای ما می نهد. )تفسیر نور، ج(509ص
�لع7سری«6 ه7 ل ر7 7يس ( »و أما من ... استغنی؛ فسن کسی که خود را در مقابل خدا بی نیاز ببیند خداوند مقدمات به س��ختی افت��ادن او را مهی��ا
می سازد. گاه این مطلب موجب می شود ک��ه در همین دنی��ا ب��ه خ��ود آی��د و ب��ه درگ�اه خ�دا برگ��ردد؛ هرچند که کسی که تنها در سختی ها به یاد خدا بیفتد، همین ک��ه س��ختی بگ��ذرد دوب��اره غاف��ل��7وا �ب �ذا رك شود و چنین است که مسیر� افتادن در سختی همیشگی را در پیش گرفته است: »فإ7ون: و چون به كشتى 7شر�ك �ذا ه7م ي �لى البر إ ه م7خل�صين له7 الدين فلما نجاه7م إ ف�ي الف7لك� دعو7ا الل سوار شوند ]و در خطر غرق قرار گيرند[ خدا را مىخوانند در حالى كه ايمان و اعتقاد را براى او خالص سازند، و همين كه آنها را به سوى خشكى رساند و نج��ات داد پس ب��ه ناگ��اه ش��رك
(65مىورزند.« )عنکبوت/
این را در کانال نگذاشتم�لع7سری«7 ه7 ل ر7 7يس ( »فسن
»نیسر« به معنای »آسان می کنیم« و نقطه مقابل »سختی دادن« اس��ت. چ��را ب��رای ب��هسختی انداختن، از تعبیر »برایش آسان می کنیم ...« استفاده کرد؟
الف. »آسان می کنیم« در اینجا به معنای مهیا و آماده می سازیم است، و اس��تفاده از اینری« )البح��ر7تعبیر برای همراهی با تق��ابلی اس��ت ک��ه در آیه 7س�� �لي ه7 ل ر7 7يس�� گذش��ت ک��ه »فسن
(493، ص10المحیط، جب. ...
�ذا تردی11( آیه 92( سوره لیل )571 7ه7 إ 7غني عنه7 مال 25/7/1396و ما يترجمه
و ثروتش چه نیازی را از او مرتفع سازد، چون نگونسار شود؟!یا
و مالش نیازی را از او مرتفع نسازد، هنگامی که سقوط کند.
نکات ترجمه»و ما يغني«
»ما« در اینجا را برخی مای استفهامیه )استفهام انکاری( دانسته اند، به معنای »أی شیء ( و برخی آن را مای نافیه معرفی کرده150، ص5...: چه چیزی« )إعراب القرآن )نحاس(، ج
( و ب��رخی ه��ر دو احتم��ال را مط��رح نم��وده347، ص30اند )الج��دول في إع��راب الق��رآن، ج ( و بعضا تذکر داده ان��د ک��ه در ص��ورت اول، هم می ت��وان آن را493، ص10)البحر المحيط، ج
مفعول مطلق قلمداد کرد )یعنی: أي إغناء يغني، چه بی نیازی ای می تواند وی را بی نیاز کند( و(50، ص10هم مفعول به )چه چیزی می تواند وی را بی نیاز کند( )إعراب القرآن و بيانه، ج
ماده »غنی« در اصل به معنای »کف��ایت« و »بی نی��از ش��دن« می باش��د ک��ه درب��اره آن در توضیح داده شد.۳۵۴جلسه
http://yekaye.ir/al-alaq-96-7/ »تردى«
(506، ص2ماده »ردی« را در اصل به معنای »پرتاب کردن« )معجم المقاييس اللغ��ة، ج و یا »س��قوط و ان��داختن ب��ا ش��دت« می باش��د ک��ه ب��ه همین مناس��بت ب��ه معن��ای »ب��ه هالکت
��ع ه��واه1127، ص4افت��ادن« ب��ه ک��ار می رود )التحقي��ق في كلم��ات الق��رآن الك��ريم، ج ب ( )و ات(16فتردى، طه/
وا �س��7 �يلب ��7رد7وه7م و ل �ي 7ردی« به معنای پرتاب کردن و ب��ه س��قوط کش��اندن اس��ت )ل »أردی، یرين،37عليه�م دينه7م، انع��ام/ �7م م�ن الخاس�� بحت 7م فأص�� 7م أرداك ك ���رب 7م ب 7م7 الذي ظننت ك 7م ظن �ك ؛ و ذل
، صافات/ 23فصلت/ �7ردين �ن ك�دت لت ه� إ (56؛ قال تالل»تردى« به معنای »در معرض هالکت قرار گرفتن« است. )مف��ردات ألف��اظ الق��رآن، ص
351)( حیوانی است که به دلیل سقوط از بلندی مرده باشد. )التحقيق، ج3»الم7تردية« )مائده/
(112، ص4دء7« ب��ه معن��ای کس��ی »برخی معتقدند در اصل تفاوتی بین ماده »ردی« و »ردء« )که الر
�ي؛ لقص��ص/ دق7ن 7ص�� له7 مع�ي ر�دءا ي �است که در پی دیگری به راه افتد تا به او کمک کن��د :فأرس�� ( و برخی دیگر به اشتقاق کب��یر بین این دو351-350( نیست )مفردات ألفاظ القرآن، ص34
(103، ص4از هم قائلند که گاه در مقام استعمال بین آنها خلط می شود )التحقيق، ج بار در قرآن کریم به کار رفته است.6ماده »ردأ« یکبار و ماده »ردی« و مشتقاتش
حدیث 568 جلسه و ( 1 )روایت 566 جلسه( روایتی از امام باقر ع درب��اره آی��ات این س��وره در 1
گذشت. در ادامه این روایت آمده است: ( 2 )روایت »و ثروتش چه نیازی را از او مرتفع سازد، چون سقوط کند؟!« فرمودند: به خ��دا س��وگند او نه در چاهی سقوط کرده و نه از کوهی و نه از فراز دی��واری؛ بلک��ه در آتش جهنم س��قوط
کرده است.266؛ المقنعة، ص760، ص10؛ مجمع البيان، ج47-46، ص4الكافي، ج
�ي ع7مير عن م�هران بن� م7حمد عن سعد� بن� طر�ي��ف عن �يه� عن� ابن� أب �براه�يم عن أب �ي بن7 إ عله� م��ا ه��7و �ذا تردی« قال أما و الل 7ه7 إ �ي عنه7 مال 7غن ه� عز و جل ... »و ما ي �ي جعفر ع ف�ي قول� الل أب
م. �ن تردی ف�ي نار� جهن �ط و لك �ئر و ال م�ن جبل و ال م�ن حائ تردی ف�ي ب
گذش��ت. در ( 2 )روایت 569 جلسه( روایتی از امام صادق ع درباره آی��ات این س��وره در 2ادامه آن روایت آمده است:
اینکه فرمود »و م��الش نی��ازی را از او مرتف��ع نس��ازد، هنگ��امی ک��ه س��قوط کن��د.« یع��نیعملش نیازی را از او مرتفع نسازد هنگامی که بمیرد.
568تفسير فرات الكوفي، صه� تعالى ... ه� ع ف�ي قول� الل �ي عبد� الل � بن� ع7بيد م7عنعنا عن أب م �قال حدثنا م7حمد7 بن7 القاس
�ذا مات. 7ه7[ إ �ي ]عنه7[ ع�لم7ه7 ]عمل 7غن �ذا تردى« و ما ي 7ه7 إ �ي عنه7 مال 7غن »و ما ي
( امیرالمومنین ع در منطقه »حاضرین« هنگ��ام بازگش��ت از ص��فین ن��امه ای خط��اب ب��ه3 امام حسن ع نوشت که به وصیت نامه امیرالمومنین ع به امام حسن ع معروف شده است و
۳ )ح��دیث۳۱۳از مطالب بسیار خواندنی نهج البالغه می باشد. فرازهایی از این نامه در جلس��ه http://yekaye.ir/al-hajj-22-8/ حدیث415 ( و جلسه( 1 http://yekaye.ir/al-anbiyaa-21-108/.گذشت )
در فراز دیگری از این نامه آمده است:و بدان كه پيشاپيش تو راهی است دراز، و رنجی جانگداز؛
و تو بینياز نيستی در اين تكاپو، از جستجو كردن به طرزی نيكو. توشه خود را به اندازه گير چنانكه تو را رساند و پشتت سبك مان��د، و بيش از آنچ��ه ت��وان
داری بر پشت خود منه كه سنگينی آن بر تو گران آيد؛ و اگر مستمندی يافتی كه توشهات را تا به قيامت برد، و فردا كه بدان نيازمندی، تو را به كمال پس دهد، او را غنيمت شمار و بار خود را بر پشت او گذار؛ و اگ��ر توان��ایی اش را داری، توشه او را بیشتر كن، که چه بسا او را بجويی و نیابی ]شاید اشاره به دوره ظه��ور اس��ت ک��ه
انسان کسی را نمی یابد که به او صدقه دهد[و غنيمت دان آن را كه در حال بینيازيت از تو قرض گیرد تا در روز تنگدستیات بپردازد،
و بدان كه پيشاپيش تو گردنهای دشوار است:»سبك بار« در بر شدن بدان، آسودهتر از »سنگينبار« است؛
و »كندرونده« در پيمودن آن، زشت حال تر از »شتابنده«؛و فرود آمدن تو بناچار در آن خواهد بود، یا بر بهشت يا در آتش.
پس پيش از فرود آمدنت ب��رای خ�ويش آذوقه ای روان��ه س��از و پيش از رس��يدنت خان�ه رابپرداز،
كه پس از مرگ، نه جای عذر خواستن است، و نه راه به دنيا بازگشتن. (؛ خص��ائص األئم��ة عليهم الس��الم،۳۰۱ )اقتباس از ترجمه شهیدی، ص��۳۱نهج البالغه، نامه
۱۱۶صو من ]وصيته[ وصية له ع للحسن بن علي ع كتبها إليه بحاضرين عند انصرافه من صفين
�ن �ك ف�ي��ه� عن ح7س�� ه7 ال غ�نى ب و اعلم أن أمامك طر�يقا ذا مسافة بع�يدة و مشقة شد�يدة و أن�ق��ل7 7ون ث �ك فيك اد� مع خ�فة� الظهر� فال تحم�لن على ظهر�ك فوق طاقت �ياد� و قدر� بالغ�ك م�ن الز رت � اال����ه 7واف�ي��ك ب � الق�يام��ة� في �لى يوم �ذا وجدت م�ن أهل� الفاقة� من يحم�ل7 لك زادك إ �ك وباال عليك و إ ذل��7ه7 فال 7ب ك تطل �ر م�ن تزو�يد�ه� و أنت قاد�ر عليه� فلعل اه7 و أكث �ي �مه7 و حمله7 إ �ليه� فاغتن غدا حيث7 تحتاج7 إ�ك و اعلم أن رت � ع7س�� ��وم ��ك ف�ي ي اءه7 ل �يجع��ل قض�� ��اك ل ن ��م من� استقرضك ف�ي حال� غ تج�د7ه7 و اغتن7ودا الم7خ�ف ف�يها أحسن7 حاال م�ن الم7ثق��ل� و الم7بط�ئ7 عليه��ا أقبح7 ]أم��را[ ح�اال م�ن أمامك عقبة كئ��ل ك قب ��نفس�� ��د ل ��ار فارت ة أو على ن �ما على جن �ها ال محالة إ �طك ب �ك[ مهب �طها ب الم7سر�ع� و أن ]مهب
�لى الدنيا م7نصرف... �ك فليس بعد الموت� م7ستعتب و ال إ 7ول ل �ك و وطئ� المنز�ل قبل ح7 ول 7ز7 1ن
( از امام باقرع روایت شده است:4
گذش��ت.5 ح��دیث341. این فراز از نامه ایشان با توضیحاتی درب��اره اختالف نس��خه های آن در جلسه 1http://yekaye.ir/al-balad-90-12/
نیکوکاری و صدقه فقر را عقب می راند و در عمر می افزاید و ن��ود ن��وع م��رگ ب��د را دف��عمی کند.
2، ص4الكافي، ج�ار ��د� الجب �در�يس عن م7حمد� بن� عب اذان و أحم��د7 بن7 إ ل� بن� ش�� ماع�يل عن� الفض�� �س�� م7حمد7 بن7 إ
�ي جعفر ع قال: �ب عمن حدثه7 عن أب �سحاق بن� غال جم�يعا عن صفوان بن� يحيى عن إ.�وء �سع�ين م�يتة الس �ر و الصدقة7 ينف�يان� الفقر و يز�يدان� ف�ي الع7م7ر� و يدفعان� ت 1الب
( روایت شده است که امیرالمومنین در یکی از خطبه های خود فرمودند:5 ای م��ردم! همان��ا دنی��ا س��رای فن��ا، و آخ��رت س��رای بقاس��ت؛ پس، از گ��ذرگاهتان ب��رای قرارگاهتان برگیرید و پرده های تان را ن��زد کس��ی ک��ه اس��رارتان از او مخفی نیس��ت ندری��د؛ و دلهایتان را از دنیا بیرون برید پیش از آنکه بدنهایتان از آن بیرون رود، که در دنیا گرفتار آمدید و برای آخرت آفریده شدید؛ همان��ا دنی��ا همانن��د زه�ری اس��ت ک��ه کس��ی آن را می خ��ورد ک�ه
نمی شناسدش. بدرستی که وقتی بنده ای بمیرد، فرشتگان گویند چه از پیش فرستاد؛ و م��ردم گوین��د چ��ه باقی گذاشت؛ پس مازاد را از پیش بفرس��تید ت��ا برایت��ان باش��د؛ و هم��ه را عقب نیندازی��د ک��ه علیه تان شود؛ چرا که محروم واقعی کسی است که از خ��یر و منفعت م��ال و ام��وال خ��ودش محروم ماند؛ و به حال کسی غبطه خورند که با صدقات و خیرات ترازویش را س��نگین کن��د و بدان وسیله آرامگاهش در بهش��ت را نیک��و گردان��د و عب��ورش ب��ر ص��راط را راحت و دلپس��ند
سازد.110األمالي) للصدوق(، ص
�ن ��ه� ق��ال ح��دثنا أحم��د7 بن7 الحس�� ه� علي وان7 الل � األسترآباد�ي ر�ض�� م ��ي القاس حدثنا م7حمد7 بن7 أب�ى بن �ي��ه� م7وس�� ضا عن أب �يه� الر �ي عن أب �يه� عن م7حمد� بن� عل �ي عن أب �ي عن� الحسن� بن� عل الح7سين��ي��ه ين� عن أب �ي بن� الح7س�� �ي��ه� عل �ي عن أب �ي��ه� م7حمد� بن� عل �ي��ه� جعف��ر� بن� م7حمد عن أب جعف��ر عن أب
:��ه �ين ع ف�ي بعض� خ7طب �ي ع قال قال أم�ير7 الم7ؤم�ن الح7سين� بن� عل��7وا �ك 7م و ال تهت ك �مق��ر 7م ل ك ��اء و اآلخ���رة7 دار7 بق��اء فخ��7ذ7وا م�ن مم��ر �ن ال��دنيا دار7 فن اس7 إ ها الن أيج م�نه��ا ��ل� أن تخ��ر7 7م م�ن قب 7وبك 7م و أخر�ج7وا م�ن الدنيا ق7ل ك ند من ال يخفى عليه� أسرار7 �7م ع أستارك�ن ��7ه7 من ال يعر�ف��7ه7 إ 7ل م يأك م�ا ال��دنيا كالس�� �ن 7م إ �قت ل �آلخ�رة� خ7 7م[ و ل �ست ب 7م ]ح7 �يت 7م فف�ي الدنيا حي 7ك أبدانوا ��7ؤخر7 7م و ال ت 7ن لك ال يك اس7 ما أخر فق��دم7وا فض�� م و قال الن �كة7 ما قد �ذا مات قالت� المالئ العبد إ���رات دقات� و الخي �الص�� ��7وط من ثقل ب ��ه� و المغب ��ر مال وم من ح��7ر�م خي �ن المحر7 7م فإ 7ن عليك 7ال يك ك
�ها مسلكه7. ب على الصراط� ب �ها م�هاده7 و طي ة� ب 2مواز�ينه7 و أحسن ف�ي الجن
تدبر�ذا تردی«1 7ه7 إ 7غني عنه7 مال ( »و ما ي
انسانی که بخل می ورزد تا خ��ود را بی نی��از کن��د، مش��کلش این اس��ت ک��ه م��رگ را ج��دی نگرفته است. اگ��ر م��رگ را ج��دی بگ��یرد می دان��د این بخ��ل و جمع آوری ام��وال، در مهم��ترین
زمانی که بدان نیاز دارد به هیچ وجه نمی تواند نیاز وی را رفع کند.
ين� بن� يز�ي��د . در همانجا این حدیث هم قابل توجه است: 1 �يه� عن� الح7س�� �براه�يم بن� هاش�م عن أب �ي بن7 إ عل�وء ه� ص الصدقة7 تدفع7 م�يتة الس ه� ع قال قال رس7ول7 الل �ي عبد� الل �ي عن أب 7ون ك �ي عن� الس وفل الن
نیز قابل توجه است:3، ص4. این روایت در الكافي، ج 2�ي ��د عن أب حمن� بن� زي ��د� ال��ر يل� عن عب �ي عن م7حمد� بن� الف7ض�� أحمد7 بن7 عبد� الله� عن جده� عن م7حمد� بن� عل
ه� ص: عبد� الله� ع قال قال رس7ول7 الله7. 7ظ�ل �ن صدقته7 ت أرض7 الق�يامة� نار ما خال ظ�ل الم7ؤم�ن� فإ
تاملی با خویش بسیاری از افراد پولی را برای روز مبادا پس انداز می کنند. واقعا مباداترین روز مبادای ما کدام است؟ آیا لحظه مرگ روز مبادا نیست؟ آیا ق��رار گ��رفتن در محض��ر محاس��به الهی روز مبادا نیست؟ آیا عبور از پل ص��راط ک��ه از م��و ب��اریکتر و از شمش��یر ت��یزتر اس��ت روز مب��ادا
نیست؟ واقعا آیا همان قدر که ی��ک تص��ادف، ی��ک بیم��اری ناخواس��ته و ... را روز مب��ادا می دانیم و
در حالی که ممکن است ت��ا آخ��ر عمرم��ان هیچگ��اه پیش–برایش پس اندازی کنار می گذاریم ؛ برای آن روز مبادایی که حتما به سراغمان خواهد آمد پس اندازی تهیه کرده ایم؟–نیاید
�ذا تردی«2 7ه7 إ 7غني عنه7 مال ( »و ما ي نیاز حقیقی و خیلی شدید انسان، در موقعیت ه��ای بح��رانی رخ می نمای��د، و بحرانی ت��رین
موقعیت زمانی است که انسان در معرض هالکت قرار گیرد. اگر کسی می خواهد برای رفع نیازش چاره ای اندیش��د، آن نی��از را ج��دی بگ��یرد، و چ��یزی
تدارک ببیند که برای رفع آن نیاز به کار آید.
�ذا تردی«3 7ه7 إ 7غني عنه7 مال ( »من بخ�ل ... ما ي نتیجه بخل سقوط است: سقوط از انسانیت و کمال، سقوط از چش��م م��ردم، هم��راه ب��ا
(509، ص10سقوط در دوزخ و محروم شدن از درجات اخروی. )تفسیر نور، ج
�ذا تردی«4 7ه7 إ 7غني عنه7 مال ( »استغنی ... ما ي مالکیت یک امر اعتباری است )اینکه من مالک این ام��وال هس��تم ص��رفا ب��ه ی��ک ق��رارداد اجتماعی برمی گردد؛ و از این رو، اگر مثال کسی تنها در جزیره ای زندگی کند مالکیت ب��رایش
بی معنی خواهد بود( این گونه اعتبارات اجتماعی تنها و تنها در بستر زن��دگی اجتم��اعی در دنی��ا ب��ه ک��ار انس��ان
می آید. کسی که بخ��ل می ورزد و ب��ه خی��ال خ��ودش ب��ا این ک��ار درص��دد بی نی��از ش��دن برمی آی��د، می خواهد با یک امر اعتباری محض، خود را در متن واقعیت بی نیاز کند؛ برای همین قرآن وی را متوجه مهمترین واقعیتی می کند که برای هیچکس قابل انکار نیست؛ یعنی م��رگ؛ واقعی��تی
که اعتباری و غیرواقعی بودن تمام امور اعتباری را برمال می سازد.تاملی با خویش
ما چه اندازه دل در گ��روی اعتباری��ات گذاش��ته ایم و چق��در خ��ود را ب��رای واقعی��ات آم��ادهساخته ایم؟
�ذا تردی«5 7ه7 إ 7غني عنه7 مال ( »و ما يو ثروتش چه نیازی را از او مرتفع سازد، چون نگونسار شود؟!
حکایتحسن بصری را گفتند: فالنی مال هنگفتی جمع کرده است.گفت: آیا برای صرف آن مال، عمری هم جمع کرده است؟
گفتند: نه!گفت: پس این اموال به چه کار مردگان آید؟
1(761، ص10)مجمع البيان، ج
. قيل للحسن أن فالنا جمع ماال فقال هل جمع لذلك عمرا قالوا ال قال فما تصنع الموتى باألموال 1
�ن علينا لله7دى12( آیه92( سوره ليل )572 26/7/13961 إ
ترجمهبی تردید برعهده ماست هدایت کردن.
2اختالف قرائت
حدیث ( بزنطی می گوید: از امام رضا ع درباره این آیه که » بی تردید برعه��ده ماس��ت ه��دایت1
کردن« سوال کردم. امام ع پاسخ داد: »همانا خداوند هدایت می کند هرکه را بخواهد، و گمراه می کن��د ه��ر ک��ه
سوره ابراهیم(4را بخواهد.« )اقتباس از آیه گفتم: خدا خیرت��ان ده��د! گ��روهی از اص��حاب م��ا گم��ان می کنن��د مع��رفت ]= وص��ول ب��ه هدایت[، امری اکتسابی است؛ و آنها اگر از وجه درستی نظ��ر کنن��د ]= واقع��ا دغدغ��ه داش��ته
باشند[ بدان دست می یابند. ایشان این را انکار کرد و فرمود: پس آنها را چه ش��ده ک��ه خ��وبی ب��رای خودش��ان کس��ب نمی کنند ]کاری نمی کنند که در دنیا فقط خوبی به آنها برسد؛ ی��ا: سرنوش��ت خ��وب و ه��دایت قطعی را برای خودشان رقم نمی زنند[؟ هیچیک از مردم نیست مگر اینکه دوس��ت دارد به��تر باشد از کسی که از او بهتر است؛ مثال این بنی هاشم را ب��بین؛ جایگاهش��ان هم��ان اس��ت ک��ه هست، خویشاوندی شان هم همان است که هست؛ و ]بر همین اساس ممکن اس��ت ب��ه نظ��ر برسد که[ آنها به این امر ]پذیرش امامت[ سزاوارتر از شمایند ]با این حال بسیاری از آنها به این امر هدایت نشده اند[. آیا به نظرت می رسد که آنها دغدغه خودشان را ندارن��د؟ در ح��الی که شما به معرفت رسیده اید و آنها به این معرفت نرسیده اند! ]به این جهت است ک��ه[ ام��ام باقر ع می فرمود: اگر مردم استطاعت داشتند ]امورشان کامال به دست خودشان بود[ حتم��ا
ما را دوست می داشتند!356قرب اإلسناد، ص
���ه ا علي ض�� م�عت7 الر ��زنط�ي ق��ال: و س�� أحمد7 بن محمد عن أحمد بن محم��د بن أبي نص��ر الب�ذا يغش�ى« ... �ل� إ ي ير� »و الل �الم7 يق7ول7 ف�ي تفس �ن3الس �ارك و تع�الى: »إ ه� تب �ه7: ق�ول7 الل فق7لت7 ل
7ض�ل من يشاء7«. ه يهد�ي من يشاء7 و ي �ن الل علينا لله7دى« قال: »إ مورد بررسی قرار گرفت ام��ا از آنج��ا ک��ه بررس��ی های اوای��ل ک��ار21. این آیه در اوایل کار در جلسه 1
/http://yekaye.ir/12-92-al-lailبسیار مختصر بود صالح دیدیم که در اینجا مجددا به آن بپردازیم. 2 . �يا علينا / علدر روایات زیر برخی مطلب به صورت قرائت دیگر آمده و برخی به عنوان تفسیر آیه:
�ي ��ار عن أب �ي حم��زة عن فيض� بن� م7خت �ي بن� أب ��ان عن عل 7س بن� ظبي 7ون �د البرق�ي عن ي و روی م7حمد7 بن7 خال�ل عن� الق��7رآن� ق��ال ف�ي��ه� األع��اج�يب7 ئ �ك حيث7 س��7 7ولی و ذل �ن له7 اآلخ�رة و األ �يا لله7دی و إ �ن عل ه7 قرأ إ عبد� الله� ع أن7ولی. )تأوي�ل اآلي��ات الظ��اهرة �ن له7 اآلخ���رة و األ �يا لله7دی و إ �ن عل �ي و ف�يه� إ �عل �ين الق�تال ب ه7 الم7ؤم�ن ف�يه� و كفی الل
(781في فضائل العترة الطاهرة، صه� ع��ز و ج��ل ... و أما ه� ع ف�ي ق��ول� الل ��د� الل �ي عب �ر� بن� يز�ي��د عن أب مر عن جاب � جاء مرف7وعا عن عمر�و بن� ش
�يا ه7و اله7دی )تأوي��ل اآلي��ات الظ��اهرة في فض��ائل الع��ترة الط��اهرة، ص �ي أن عل �ن علينا لله7دی يعن 7ه7 إ ؛781قول گذشت.( 562 جلسه 1 روایتفراز اول این روایت در
�ماء� أم��ير �ان له7م م�ن أس� ح له7م ف�يم��ا وج�د7وا و ب ه7م وض�� 7وا األخبار أن ذ�ين كتب قات� ال �لى الث �سناد� يرفع7ه7 إ �اإل و ب�يا لله��7دی �ن عل 7ه7: إ �سناد� الصح�يح� عن� ابن� مسع7ود ... و قول �اإل 7م�ائة� اسم ف�ي الق7رآن� م�نها ما رواه7 ب �ين ع ثالث الم7ؤم�ن
7ولى )الفضائل )البن شاذان القمي(، ص �ن له7 لآلخ�رة و األ ؛ الروضة في فض��ائل أميرالمؤم��نين ع )البن174و إ(231شاذان القمي(، ص
�ن علين��ا ه� ع ف�ي ق��ول� الله� تع��الى ... إ ��د� الل �ي عب � بن� ع7بيد م7عنعن��ا عن أب م � قال فرات حدثنا م7حمد7 بن7 القاس7ولى ... )تفسير فرات الكوفي، ص �ن لنا ]له7[ لآلخ�رة و األ �يا هذا اله7دى و إ �ن عل ؛ ف��راز ابت��دایی این568لله7دى إ
گذشت(. 571 جلسه 2 روایتروایت در
�ذا ه7م إ بة، و أن �نا يزع7م��7ون أن المعر�ف��ة م7كتس�� حاب �ن قوم��ا م�ن أص�� ه7 إ لحك الل ��ه7: أص�� فق7لت7 ل��ر 7ون الخي ب �� ال يكتس�� �ه��ؤ7الء� الق��وم ���ك و ق��ال: »فم��ا ل ��7وا، ف��أنكر ذل ظ��ر� أدرك وا م�ن وج��ه� الن ��ر7 نظ م �7و هاش 7ون خيرا م�من ه7و خير م�نه7، هؤ7الء� بن 7ح�ب أن يك �ال و ه7و ي اس� إ ه�م؟ ليس أحد م�ن الن �نف7س � ألون ��7ر7 ه7م ال ينظ ��رون أن 7م، أ فت �هذا األم��ر� م�نك 7ه7م، و ه7م أحق ب 7ه7م قرابت موض�ع7ه7م موض�ع7ه7م، و قرابت
ونا« اس7 ألحب : لو� استطاع الن الم7 7و جعفر عليه� الس 7م و لم يعر�ف7وا؟! قال أب ه�م، و قد عرفت �نف7س �أل
( نباتة بن محمد بصری می گوید: میسر بن عبدالعزیز مرا خدمت امام صادق ع برد و در2 خانه حدود چهل نفر بودند. میسر شروع به معرفی افراد ک��رد و می گفت: ف��دایت ش��وم: این فالنی پسر فالنی اس��ت ک��ه فالن خان��دان، ت��ا رس��ید ب��ه من و گفت: این کس��ی اس��ت ک�ه در خاندانش��ان غ��یر از خ��ودش هیچکس این ام��ر ]ض��رورت اذع��ان ب��ه ام��امت اه��ل بیت ع[ را
نمی شناسد. ام�ام ص�ادق ع فرم�ود: هنگ�امی ک�ه خداون�د خ�یر بن�ده ای را بخواه�د فرش��ته ای را ب�ر او می گمارد تا دستش را بگیرد و در این امر وارد کند. ]یعنی این گونه نیس��ت ک��ه حتم��ا بای��د در
خانواده اش افراد هدایت شده ای باشند تا هدایت شود.[203، ص: 1المحاسن، ج
���د� العز�ي��ز ر7 بن7 عب �ي م7يس�� 7باتة بن� م7حمد البصر�ي ق��ال: أدخلن عنه7 عن حماد� بن� ع�يسى عن نر يق��7ول7 ج7ع�لت7 ف���داك ه��ذا ه� ع و ف�ي البيت� نح��و م�ن أربع�ين رج7ال فجع��ل م7يس�� �ي عبد� الل على أب���ه� أح��د �ن ه��ذا ليس ف�ي أه��ل� بيت ؛ فق��ال إ �لي ى انتهى إ ف7الن7 بن7 ف7الن م�ن أهل� بيت� كذا و كذا حت
يعر�ف7 هذا األمر غيره7!��ه7 ف�ي ه��ذا د�ه� فأدخل �عض��7 �ه� ملكا فأخذ ب ل ب �عبد خيرا وك �ذا أراد ب ه إ �ن الل ه� ع إ 7و عبد� الل فقال أب
األمر.
( از امام صادق ع روایت شده است:3 هنگامی که خداوند خیر بنده ای را بخواهد در دلش نقطه نورانی ای قرار می دهد که دل به تکاپو می افتد و دنبال حق می گردد؛ آنگاه سرعت چنین کسی ]برای رسیدن[ به این امر شما ]= هدایتی که شما بدان دست یافته اید[ بیش�تر اس��ت از س��رعت پرن�ده ]ب��رای رس��یدن[ ب�ه
آشیانه خود.201، ص: 1المحاسن، ج
�ه ��د� الل ��7و عب �د قال ق��ال أب ليمان بن� خال � بن� يز�يد عن س7 م �وب عن� القاس عنه7 عن فضالة بن� أيع:
�لى 7م ه��7و إ 7ب7 الح�ق ث اء فج�ال القلب7 يطل ��ة بيض�� 7كت ���ه� ن ��را نكت ف�ي قلب �د خي �عب ه7 ب �ذا أراد الل إ�لى وكر�ه. 7م أسرع7 م�ن الطير� إ 1أمر�ك
بدان اشاره شد و متن ابتدای 562 شأن نزول جلسه. این روایت همان حکایت ابوالدحداح است که در 3روایت در پاورقی همانجا آمد.
ها م�ن الله� عز و جل« که اح��ادیثی167-165، ص1. در الكافي، ج 1 بابی است با عنوان »باب7 اله�داية� أن در آن آمده که چون هضمش ب��رای اغلب اف��راد دش�وار اس�ت و ممکن اس�ت برداش�ت ج��بر کنن��د ص�رفا در
پاورقی اشاره می شود. 1�اج� عن ر ماع�يل الس� �س� ماع�يل عن إ �س�� ى عن م7حمد� بن� إ �نا عن أحم��د بن� م7حمد� بن� ع�يس�� - ع�دة م�ن أصحاب
��دع7وا اس� و ال ت 7فوا عن� الن اس� ك �لن 7م و ل �ت7 م�ا لك �اب ��ا ث ��د� الله� ع ي 7و عب �ت� بن� سع�يد قال قال أب ابن� م7سكان عن ثاب7ر�يد7 الله7 ضاللته7 م��ا ماوات� و أهل األرض�ين اجتمع7وا على أن يهد7وا عبدا ي ه� لو أن أهل الس 7م فو الل �لى أمر�ك أحدا إ7ر�يد7 الله7 ه�دايته7 وا عبدا ي 7ض�ل ماوات� و أهل األرض�ين اجتمع7وا على أن ي استطاع7وا على أن يهد7وه7 و لو أن أهل الس�عبد �ذا أراد ب ه إ �ن الل اس� و ال يق7ول7 أحد عمي و أخ�ي و ابن7 عمي و جار�ي فإ 7فوا عن� الن وه7 ك 7ض�ل ما استطاع7وا أن ي�ها أمره7. �مة يجمع7 ب �ه� كل ه7 ف�ي قلب 7م يقذ�ف7 الل �ال أنكره7- ث �ال عرفه7 و ال م7نكرا إ وفا إ وحه7 فال يسمع7 معر7 ب ر7 خيرا طي
���د عن2 ليمان بن� خال �ي ع7مير عن م7حمد� بن� ح7مران عن س7 �يه� عن� ابن� أب �براه�يم بن� هاش�م عن أب �ي بن7 إ - عل����ه ام�ع قلب 7ور و فتح مس�� 7كتة م�ن ن �ه� ن �عبد خيرا- نكت ف�ي قلب �ذا أراد ب ه عز و جل إ �ن الل �ي عبد� الله� ع قال قال: إ أب
تدبر�ن علينا لله7دى«1 ( »إ
چون »علینا« مقدم بر »الهدی« آمده پس داللت بر حصر )یا الاقل: تاکید( دارد. اینکه تاکید عبارت بر »علی« باشد یا بر »نا« در معنا تاثیر می گ��ذارد و چ��ون اس��تفاده از
یک لفظ در چند معنا ممکن است، احتماال همه این معانی مد نظر باشد: الف. برعهده ما )نه بر عهده کس دیگر( هدایت ک��ردن اس��ت. یع��نی ه��دایت حقیقی تنه��ا توسط خداوند انجام می شود و او این را به مقتضای حکمت بر خود واجب ک��رده اس��ت؛ چ��را
« )ذاري��ات/ ���7د7ون �يعب �ال ل �نس إ ( و56که او آنان را آفرید تا عبادتش کنند »و م��ا خلقت7 الج�ن و اإله �ن الل عبادت خود را غایت آفرینش آنان قرار داد و صراط مستقیمی ب��ه س��وی آن گش��ود »إ
7د7وه7 هذا ص�راط م7ستق�يم« )آل عمران/ 7م فاعب ك ي و رب ( پس بر خود واجب ساخت ک��ه راه51رب�يل« )اح��زاب/ ب ه7 يق7ول7 الحق و ه��7و يه��د�ي الس�� ، ص20(. )الم��یزان، ج4را بدانها بنمایاند »و الل
303) ب. برعهده ما )نه به نفع ما( هدایت کردن است )قابل استنباط از تقاب��ل »علین��ا« در این آیه با »لنا« که در آیه بعدی آمده است( یعنی اگر شما را هدایت می کنیم برای نفع رسانی ب��ه
شماست نه اینکه این هدایت نفع و سودی برای خود ما داشته باشد.
�ن علينا لله7دى«2 ( »إ»هدی« دارای حرف »ال�« است؛ این »ال�«، می تواند:
الف. عالمت معرفه بودن باشد؛ یعنی ه��دایتی ک��ه برعه��ده ماس��ت، ی��ک ه��دایت خ��اص و معین است )این معنا با روایاتی که این آیه را بر هدایت ب��ه امیرالموم��نین ع تط��بیق داده ان��د
78؛ و نیز تأويل اآليات الظاهرة في فض��ائل الع��ترة الط��اهرة، ص3 و 2مناسب است؛ حدیث1)1
ب. عالمت جنس باشد؛ یعنی جنس هدایت کردن و حقیقت هدایت کردن تنها و تنها از م��اراط ��لى ص�� ك لتهد�ي إ �ن برمی آید؛ و اگر انبیاء و دیگران هم اقدام به هدایت کردن می کنند )»و إ
( کامال به اذن ماست.52م7ستق�يم« شورى/ ج. عالمت استغراق باشد؛ یعنی هرگونه هدایت کردنی، اعم از هدایت تش��ریعی، تکوی��نی،
(304، ص20هدایت به کمک عقل و ... )المیزان، جد. ...
�ن علينا لله7دى«3 ( »إ
يطانا ���ه� ش�� ل ب ���ه� و وك ام�ع قلب 7كتة سوداء و سد مس�� �ه� ن وءا نكت ف�ي قلب �عبد س7 �ذا أراد ب 7سدد7ه7 و إ �ه� ملكا ي ل ب و وك قا ي دره7 ض�� ه7 يجع��ل ص�� ل �7ض�� ��7ر�د أن ي � و من ي الم �س�� �إل دره7 ل ه7 أن يهد�يه7 يشرح ص�� 7ر�د� الل 7م تال هذ�ه� اآلية فمن ي ه7 ث 7ض�ل ي
.�ما يصعد7 ف�ي السماء حرجا كأن3���د ��ا عب م�عت7 أب �يه� ق��ال س�� �ي بن� ع7قبة عن أب �نا عن أحمد بن� م7حمد عن� ابن� فضال عن عل - ع�دة م�ن أصحاب
�ه �لى الل عد7 إ اس� فال يص�� �لن ��ان ل ه� و ما ك �ل ه� فه7و ل �ل ه7 ما كان ل �ن اس� فإ �لن 7وه7 ل ه� و ال تجعل �ل 7م ل 7وا أمرك الله� ع يق7ول7 اجعلك ال ته��د�ي من �ن ه� ص إ �ي �نب ه تع��الى ق��ال ل �ن الل �لقلب� إ ة ل مة ممرض�� �ن الم7خاص�� 7م ف��إ �ك ���د�ين اس ل م7وا الن �7خاص�� و ال تاس �ن الن اس ف��إ وا الن �ين ذر7 ��7وا م��7ؤم�ن 7ون ى يك اس حت ��ر�ه7 الن 7ك ه يه��د�ي من يش��اء7 و ق��ال أ ف��أنت ت أحببت و لك�ن الل�ذا كتب على ه ع�ز و ج��ل إ �ن الل �ي ع يق�7ول7 إ م�عت7 أب ي س�� �ن ه� ص إ 7م عن رس7ول� الل 7م أخذت ك �ن اس� و إ أخذ7وا عن� الن
.��لى وكر�ه �ليه� م�ن الطير� إ عبد أن يدخ7ل ف�ي هذا األمر� كان أسرع إ4�يل� بن ار� عن صفوان بن� يحيى عن م7حمد� بن� م��روان عن ف7ض�� �ي األشعر�ي عن م7حمد� بن� عبد� الجب 7و عل - أب
��را أم��ر ��د خي �عب �ذا أراد ب ه إ �ن الل يل7 إ ��ا ف7ض�� �لى هذا األمر� فقال ال ي اس إ �ي عبد� الله� ع ندع7و الن ب � يسار قال: ق7لت7 أل�عا أو كار�ها. 7ق�ه� فأدخله7 ف�ي هذا األمر� طائ �ع7ن ملكا فأخذ ب
)203-200، ص1ضمنا همین احادیث به اضافه چند حدیث دیگر در المحاسن، ج باب الهداية من الل��ه3 عز و جل( آمده است که دو موردی که در متن اشاره شد نیز از همین باب بود.
. احادیثش در پاورقی مربوط به »اختالف قرائتها« گذشت. 1
ارتباط این آیه با آیات قبل چیست؟ الف. در مقام بیان علت آیات قبلی )آسانی و دشواری ای که خداوند برای مومن بخش��نده و کافر بخیل پیش می آورد( است؛ یعنی اگر ما آسانی را برای عده ای میسر می ک��نیم از این باب است که هدایت برعهده ماست و کسی نمی تواند مانع هدایتگری ما شود؛ و اگ��ر س��ختی و ع��ذاب را ب��رای ع��ده ای میس��ر می ک��نیم چ��ون آن��ان در مقاب��ل ه��دایتگری� م��ا بی اعتن��ایی و
(304-303، ص20سرکشی کرده اند. )المیزان، ج ب. آنچه واقعا نیاز انسان را برطرف می کند مال و ثروت نیس��ت؛ بلک��ه مش��مول ه��دایت
خداوند قرار گرفتن است.ج. ...
�ن علينا لله7دى«4 ( »إه ك ال ته��دي من أحببت و لك�ن الل �ن هدایت فقط برعهده خداست، نه حتی برعهده پیامبر )إ
(. البت��ه پی��امبر )چ��ه رس��د ب��ه من و امث��ال من( بای��د وظیفه اش را۵۵يهدي من يشاء7؛ قصص/ انجام دهد؛ اما اینکه حاال پس اینکه ابالغ کرد، هدایت هم حاصل بشود یا نشود، برعه��ده خ��ود
خداست نه بر عهده ما. ثمره اجتماعی
اگر در کار فرهنگی وظیفه مان را درست شناختیم و درست عمل ک��ردیم، ولی ت��اثیری در مخاطب ندیدیم، ناراحت نشویم. ما کارمان را درست انجام دهیم، خدا خودش بلد اس��ت ک�ار
خودش را درست انجام دهد.
�ن علينا لله7دى«5 ( »إ با توجه به آمدن »الم« تق��ویت روی »اله��دی«، می ت��وان تاکی��د کالم را ب��ر »ه��دایت« هم
مطرح شد(. یعنی گویی تنه�ا ک�ار، ی�ا مهم�ترین ک�اری ک�ه در1دانست )در قبال آنچه در تدبر قبال ما برعهده خداست، هدایت کردن است. پس، آیا خدا هیچ کار دیگری برای ما نمی کند؟! الف. منظور این است که ما هدایت می کنیم خواه آنان این راه را در پیش گیرند یا از آن
�ر«)نح��ل/ �يل� و م�نه��ا ج��ائ ب د7 الس�� ه� قص�� �ما9منحرف ش��وند: »و على الل �يل إ ب ا ه��ديناه7 الس�� �ن (، »إ�ما كف7ورا«: )إنسان/ ( ب��ه تعب��یر دیگ��ر، ه��دایت ک��ردن از304، ص20( )الم��یزان، ج3شاك�را و إ
جانب خ��دا حتمی اس��ت، ام��ا پ��ذیرش آن از ج��انب م��ا حتمی نیس��ت: »و أما ثم��7ود7 فه��ديناه7موا العمى على اله7دى: و اما ثم��ود، پس آن��ان را ه��دایت ک��ردیم ام��ا آن��ان ک��وری را ب��ر فاستحب
(510، ص10( )تفسیر نور، ج17هدایت ترجیح دادند؛ فصلت/ ب. هدایت کردن یعنی به مقصد رساندن؛ و خدا برای مخلوقاتش در مجموع دو کار انجام
7م هدى؛ طه/ 7ل شيء خلقه7 ث نا الذي أعطى ك (۵۰می دهد: آنها را می آفریند و هدایت می کند )رب پس هدایت کردن یعنی همه آن کارهایی که خدا بعد از آفرینش برای ما انجام می ده��د. یع��نی
همگی جزء ه��دایت… مهیا کردن و …اگر خوب بنگریم روزی دادن، امکان شغل و ازدواج و کردن خداست.
نکته تخصصی دین شناسی: دین حداقلی و حداکثری اگر هر کاری خدا برای ما می کن��د ج��زء ه��دایت ک��ردن اوس��ت، پس ه��دایت ک��ردن فق��ط
آموزش نماز و روزه نیست. ب��رخی از این س��خن ص��حیح ک��ه »هم��ه مط��الب دین فق��ط ب��رای ه��دایت ک��ردن اس��ت« برداشت کرده اند که »نی�از نیس�ت دین در هم�ه عرص�ه های زن�دگی حض��ور و مداخل�ه داش��ته باشد!« مشکل اینان آن است که تلقی صحیحی از مفهوم ه��دایت ندارن��د. اگ��ر انس��ان توج��ه
تاکی��د می کنم:–کند که در دنیا آمده تا مسیر لقاءالله را گام به گام بپیمای��د و تم��ام اعم��الش
تمام اعمالش- در روز قیامت مورد محاسبه قرار خواهد گرفت، آیا مع��نی دارد ک��ه عرص��ه ایاز عرصه های زندگی از حضور و نقش آفرینی دین خالی باشد.
البته حضور و نقش آفرینی دین بدین معنا نیست که همه جا ص��رفا ام��ر و نهی کن��د؛ بلک��ه تعیین مباحات هم نوعی نقش آفرینی است؛ به تعبیر دیگر، مباح به این معنا نیست ک��ه در این عرصه ما هیچ رجوعی به دین نداش��ته ایم؛ بلک��ه خ��ود همین ک��ه »حکم ش��ارع در این عرص��ه، اباحه ]= آزادی عمل[ است« و »چون شریعت آن را مباح اعالم ک��رده من خ��ود را مج��از ب��ه
انجام هر کاری در آن محدوده می بینم«، مصداق مراجعه ما به شریعت در آن عرصه است.ج. ...
�ن علينا لله7دى«6 ( »إدى؛ قی��امت/ �رك س�7 7ت �نس�ان7 أن ي ب7 اإل ( بلک��ه۳۶خدا ما را آفرید و رهایم�ان نک�رد. )أ يحس�
هدایت ما را برعهده گرفت. ام��ا م��ا چق��در این اق��دام خ��دا را ج��دی می گ��یریم؟ چق��در ب��ه ه��دایت او تن می دهیم؟ خوشحالیم که خدا ما را هدایت کرده یا ناراحتیم و ترجیح می دهیم کاری به م��ا ک��اری نداش��ته
باشد؟ آیا مفهوم »آزادی« را درست فهمیده ایم؟
�ن علينا لله7دى«7 ( »إ (، پس هیچ سختی ای سختی نیست و در دل5اگر خدا با ما جز هدایت کاری نمی کند )تدبر
7سرا؛ انشراح/ �ن مع الع7سر� ي (؛ و هیچ مصیبتی مصیبت نیست. ۵هر سختی ای آسانی است )إ7سری« )پس بزودی او را برای راحت ترین ]وضعیت[ �لي ه7 ل ر7 7يس شاید این باشد معنای »فسن
آماده می سازیم( کسی که کار خدا با خود و اطرافی��ان خ��ود را ج��ز ه��دایت نمی بین��د ط��بیعی اس��ت ک��ه در
سخت ترین مصیبت ها فریاد »ما رایت اال الجمیل: جز زیبایی ندیدم« سر دهد.
�ن علينا لله7دى«8 ( »إ اگر خدا هدایت م��ا را برعه��ده گرفت��ه، آی��ا نی��از اس��ت این در و آن در ب��زنیم و دنب��ال ه��ر
دعوتی راه بیفتیم؟ ، بن��دب(، پس فق��ط5اگر هدایت، همه نیازهای مادی و معنوی ما را شامل می شود )ت��دبر
تعين؛ حم��د/ اك نس�� �ي (؛ راه خ��ودش هم را از طری��ق پی��ام ب��ه۵بای��د س��راغ خ��ودش ب��رویم )إ�ع7وني ب ه فات ون الل ب �7ح 7م ت 7نت �ن ك پیام آورش )پیامبرش( داده که به ما بدهد، آن هم با عشق! )ق7ل إ
ه7؛ آل عمران/ 7م7 الل �بك 7حب (۳۱يتاملی با خویش
حیف نیست که آدم این راه را جدی نگیرد و مرتب معترض باشد که چرا خدا برای هدایت ( ک��اری نمی کن��د و بع��د ه��رکس ی��ک…من )از جمله برای روزی من، برای ازدواج من، ب��رای
وضعیت بزک کرده ای را بیاورد، دل ما را ببرد؟
7ولی13( آیه 92( سوره لیل )573 �ن لنا لآلخ�رة و األ 27/7/1396و إترجمه
و در حقیقت، از آن� ماست بازپسین )آخرت( و آغازین.
1اختالف قرائت
حدیث ( در اعمال شب هشتم ماه مبارک رمضان، دعایی از رسول الله ص روایت شده اس��ت1
بدین عبارات: خدایا ! این ماه توست ک�ه در آن بن��دگانت را ب�ه دع�ا فرم��ان دادی، و برایش�ان اج�ابت و رحمت را ضمانت کردی، و فرم��ودی: »و چ�ون بن��دگانم از ت��و درب��اره من بپرس��ند ]بگ��و[ من
( پس تو را186حتما نزديكم، دعاى دعاكننده را هنگامى كه مرا بخواند اجابت مىكنم« )بقره/ می خوانم ای اجابت کننده دعای افراد م7ضطر، و ای برطرف کننده بدی ها از گرفت��اران، و ای
که شب را مایه سکونت قرار دادی، و ای که هرگز نمی میری، بیامرز کسی را که می میرد؛ مقدر کردی و آفریدی و سر و سامان دادی، پس حمد و سپاس تو راست؛
خوراندی و نوشاندی و پناه دادی، پس حمد و سپاس تو راست؛ و از تو می خواهم که بر محمد و آل او درود فرستی در »ش��ب هنگ��امی ک��ه می پوش��اند«
( و در »بازپس��ین )آخ��رت( و آغ��ازین«2( و در »روز هنگامی که جلوه می کن��د« )لی��ل/1)لیل/ ( و اینکه آنچه را برایم مهم است خودت کفایت کنی که همان��ا ت��و بس��یار آمرزن��ده و13)لیل/
رحیمی.269، ص1اإلقبال باألعمال الحسنة، ج
ه عليه و آله: دعاء الليلة الثامنة ]من شهر رمضان[ مروي عن النبي صلى اللحمة و ق7لت »و �جابة و الر �الدعاء� و ضم�نت له7م7 اإل بادك ب �ذ�ي أمرت ف�يه� ع ك ال ه7م هذا شهر7 الل���ا م7ج�يب دع��وة « ف��أدع7وك ي ��ذا دع��ان 7ج�يب7 دع��وة ال��داع� إ ي ق��ر�يب أ �ن ي ف��إ ألك ع�ب��اد�ي عن �ذا س�� إ��ا من ال كنا و ي ��ل� س�� ي ��ا جاع���ل الل [ و ي �وب �ين ]المكر7 وب وء� عن� المكر7 ف الس �ين و يا كاش الم7ضطرقيت و آويت و ��ك الحم��د7 أطعمت و س�� ويت فل �من يم��7وت7 ق��درت و خلقت و س�� يم��7وت7 اغف���ر ل�ه��ار �ذا يغش��ى« و ف�ي »الن ��ل� إ ي �ه� ف�ي »الل ي على م7حمد و آل 7صل 7ك أن ت رزقت فلك الحمد7 و أسألك أنت الغف���7ور7 �ن �ي و تغف����ر ل�ي إ �ي م���ا أهمن 7ولى« و أن تكف�ين �ذا تجلى« و ف�ي »اآلخ����رة� و األ إ
. ح�يم7 الر
( از رسول الله ص روایت شده است که خطاب به امیرالمومنین ع فرمودند:2 ای علی! تو انذاردهنده این امتی؛ و تو عالم ربانی� آن هستی؛ و تو صاحب ح��وض من ]=
ذوالقرنین آن هستی؛ و هر دو طرف آن– ای علی ع –حوض کوثر[ و ساقی آن هستی؛ و تو از آن� توست؛ از آن� توست بازپسین )آخرت( و آغازین...
�ن لنا لآلخ�رة/ 1 �ن . و إ �ي اآلخ�رة7 و إ �عل �ن له7 اآلخ�رة/ و ل �ي اآلخ�رة7/ و إ �عل ل این روایات آمده است:781در تأويل اآليات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص
��7و.1 � عن سماعة بن� م�هران قال قال أب م �ه� بن� القاس ليمان بن� سماعة عن عبد� الل �لی س7 ص�ل إ �سناد م7ت �إ و�ي ب و ر77ولی. �ي اآلخ�رة7 و األ �عل 7نثی و ل وجين� الذكر و األ ه7 خلق الز �ذا تجلی الل هار� إ �ذا يغشی و الن يل� إ عبد� الله� ع و الل
�ي.2 ��ار عن أب �ي حم��زة عن فيض� بن� م7خت �ي بن� أب ��ان عن عل 7س بن� ظبي ��7ون �د البرق�ي عن ي و روی م7حمد7 بن7 خال�ل عن� الق7رآن� قال ف�يه� األعاج�يب7 ئ �ك حيث7 س7 7ولی و ذل �ن له7 اآلخ�رة و األ �يا لله7دی و إ �ن عل ه7 قرأ إ ه� ع أن عبد� الل
7ولی. �ن له7 اآلخ�رة و األ �يا لله7دی و إ �ن عل �ي و ف�يه� إ �عل �ين الق�تال ب ه7 الم7ؤم�ن ف�يه� و كفی الل��ر عن.3 �ي��ع� بن� بك ب 7ورم��ة عن� الر ناد�ه� عن م7حمد� بن� أ �س�� �إ ��رق�ي[ مرف7وع��ا ب ���د الب و يؤيده ما رواه7 ]م7حمد7 بن7 خال
وجين� ال��ذكر� و �ق7 ال��ز ه7 خال �ذا تجلی الل هار� إ �ذا يغشی و الن يل� إ ه� ع و الل 7و عبد� الل 7س بن� ظبيان قال: قرأ أب 7ون ي7ولی. �ي اآلخ�رة7 و األ �عل 7نثی و ل األ
4.�ه� ع قال: نزلت هذ�ه �ي عبد� الل �سماع�يل7 بن7 م�هران عن أيمن بن� م7حر�ز عن سماعة عن أب و يعض7د7ه7 ما رواه7 إ7ولی. �ي اآلخ�رة7 و األ �عل 7نثی و ل وجين� الذكر� و األ ه� الله7 خال�ق7 الز اآلية7 هكذا و الل
؛ الروضة في فض��ائل أميرالمؤم��نين علي بن أبي ط��الب ع )البن174و در الفضائل )البن شاذان القمي(، ص آمده است:231شاذان القمي(، ص
5.�ماء� أم���ير ��ان له7م م�ن أس� ح له7م ف�يم�ا وج��د7وا و ب ه7م وض� �ار أن 7وا األخب ذ�ين كتب قات� ال �لى الث �سناد� يرفع7ه7 إ �اإل و ب ��ا �ي �ن عل ��7ه7: إ ع7ود ... و قول ح�يح� عن� ابن� مس�� ناد� الص�� �س�� �اإل 7م�ائة� اسم ف�ي الق7رآن� م�نها ما رواه7 ب �ين ع ثالث الم7ؤم�ن
7ولى �ن له7 لآلخ�رة و األ لله7دی و إ
همچنین خ��ود امیرالموم��نین ع در خطبه ای ب��ه مع��رفی خ��ود پرداختن��د و در ف��رازی از آنفرمودند:
منم چراغ هدایت؛ منم کلید تقوا؛ منم بازپسین )آخرت( و آغازین...269 و ص285مشارق أنوار اليقين في أسرار أمير المؤمنين عليه السالم، ص
ه7 قال: �ي ص أن ب �سناد�ه� عن ناف�ع عن ع7مر بن الخطاب� عن� الن �إ ريح ب عن ش7�ي ذ7و ��ا عل اق�يه� و أنت ي ي و أنت س�� �ها و أنت صاح�ب7 حوض�� ي �ي و أنت ر�ب 7مت �ي أنت نذ�ير7 أ يا عل
7ولى ... �ال طرفيها و لك اآلخ�رة7 و األ قرنيها و لك كو من خطبة له ]= امیرالمومنین[ عليه السالم قال:
... أنا مصباح الهدى، أنا مفتاح التقى، أنا اآلخرة و األولى ...
( از رسول اکرم ص روایت شده است: 3 طلب علم بر هر مسلمانی واجب است؛ پس علم را از جایی که محل آن است بطلبی��د و
آن را از اهلش بگیرید ... همانا علم مایه حیات دلها از جهل، و نور دیدگان از ظلمت، و قوت بدنها از ضعف اس��ت؛ بنده را به جایگاه خوبان و محالس نیکان و درجات عالی در بازپسین )آخرت( و آغازین )دنی��ا(
می رساند ...165، ص: 1إرشاد القلوب إلى الصواب )للديلمي(، ج
�ي �ي��ه� م7حمد� بن� عل �يه� جعف��ر� بن� م7حمد عن أب �يه� م7وسى بن� جعفر عن أب ضا ع عن أب و عن� الره� و لوات7 الل �ين ص�� �ي��ه� أم���ير� الم��7ؤم�ن �ي عن أب ين� بن� عل �ي��ه� الح7س�� �ي بن� الح7سين� عن أب �يه� عل عن أب
ه� ص: سالم7ه7 عليه�م أجمع�ين قال سم�عت7 رس7ول اللوه7 م�ن �س��7 ه� و اقتب 7وا الع�لم م�ن مظان 7ب �م ف��اطل ل ��7ل م7س�� ة على ك � فر�يض�� يق��7ول7 طلب7 الع�لم
... ��ه 1أهل
�عف ��دان� م�ن الض�� �ن الع�لم حياة7 الق7ل7وب� م�ن الجهل� و ض�ياء7 األبصار� م�ن الظلم��ة� و ق��7وة7 األب إ7ولى ... �العبد� مناز�ل األخيار� و مجال�س األبرار� و الدرجات� الع7لى ف�ي اآلخ�رة� و األ 7غ7 ب 2يبل
نکته:���واب7 ال��دنيا و اآلخ���رة ه� ث ��د الل 7ريد7 ثواب الدنيا فع�ن به نظر می رسد مضمون آیه »من كان ي هرکس روالش این بود که پاداش دنیا را بخواهد، پس ]بداند که[ پاداش دنیا و آخ��رت ]فق��ط[
( بسیار ب��ه مض��مون این آی��ه نزدی��ک اس��ت. این آی��ه قبال در جلس��ه134نزد خداست« )نساء/ مورد بحث قرار گرفت و به نظر می رسد اغلب اح��ادیث و ت��دبرهای آن ب��ه این آی��ه ن��یز134
مرتبط باشد. http://yekaye.ir/an-nisa-004-134/
تدبر7ولی«1 �ن لنا لآلخ�رة و األ ( »و إ
منظور از آخرت و اولی چیست؟(761، ص10الف. آخرت و دنیا )مجمع البیان، ج
�من ال يعلم��7ه7 1 م��ه7 ل ���ه� ج�ه��اد و تعل �يح و العم��ل ب ب ه� حسنة و طلبه7 ع�بادة و الم7ذاكرة ف�يه� تس�� �ل مه7 ل �ن تعل . فإ�س7 ف�ي ة� و الم��7ون �يل� الجن ب ��ار7 س�� � و من ه7 مع��ال�م7 الحالل� و الح��رام ن ��لى الله� تع��الى أل ��ة إ ���ه� ق7رب هل ���ه7 أل دقة و بذل ص��الح7 على اء� و الس اء� و الضر ر �يل7 على الس الوحشة� و الصاح�ب7 ف�ي الغ7ربة� و الوحدة� و الم7حدث7 ف�ي الخلوة� و الدل�ه�م و �أفع��ال ��دى ب 7هت ه7م و ي ��ار7 7قتبس7 آث 7ه7م ف�ي الخير� ق��ادة ت �ه� أقواما فيجعل ه7 ب ء� يرفع7 الل ند األخ�ال �ن7 ع زي األعداء� و التتغف�ر7 له7م ��ار�ك7 عليه�م و يس�� 7ب �ها ت الت ح7ه7م و ف�ي ص� �ه��ا تمس�� �حت �أجن �ه�م و ب ت �كة7 ف�ي خل �ه�م و ترغب7 المالئ �لى رأي 7نتهى إ ي
باع7 البر و أنعام7ه7 �ى ح�يتان7 البحر� و هوامه7 و س �س حت 7ل رطب و ياب ك7ع��رف7 الحالل7 2 7وصل7 األرحام7 و ي �ه� ت 7عبد7 و ب ب و ي 7طاع7 الر �ه� ي � ب �الق�يام 7ه7 ب � و م7دارست �الصيام . الف�كر7 ف�يه� يعد�ل7 ب
��ه7 ه7 م�ن � الل �من لم يح��ر�م عداء و يحر�م7ه7 األشق�ياء فط7وبى ل 7له�م7ه7 الس �ع7ه7 و ي �مام7 العمل� و العمل7 تاب و الحرام7 الع�لم7 إحظه7.
(304، ص20ب. عالم آغازین و عالم پایانی )المیزان، جج. اول و آخر همه امور
د. ...
7ولی«2 �ن لنا لآلخ�رة و األ ( »و إ منظور از این تعبیر که »از آن� ماست بازپسین )آخرت( و آغازین« چیس��ت؟ و چ��ه ربطی
به آیه یا آیات قبل دارد؟ الف. در آیه قبل فرمود که هدایت برعهده ماست و اکنون می فرماید م7ل��ک دنی��ا و آخ��رت از آن� ماست؛ پس نه هدایت کسی که هدایت شود بر ما چیزی می افزاید و نه عص��یان کس��ی
(761، ص10که عصیان کند چیزی از ما می کاهد. )مجمع البیان، ج به تعبیر دیگر، پذیرش هدایت به نفع خ��ود شماس��ت؛ وگرن��ه خداون��د هیچ نی��ازی ب��ه ش��ما
(511، ص10ندارد )تفسیر نور، ج ب. در آیه قبل فرمود که هدایت برعه�ده ماس��ت و اکن��ون می فرمای�د اگ�ر کس�ی ب�ه این هدایت ما تن دهد بداند که ثواب دنیا و آخ��رت در اختی��ار ماس��ت و م��ا پ��اداش مناس��بی ب��ه او�ه7 ف�ي اآلخ���رة �ن خواهیم داد؛ و مضمون این آیه شبیه است به آیه »و آتين��اه7 أج��ره7 ف�ي ال��دنيا و إ
�ح�ين« )عنکبوت/ (763، ص4( )الکشاف، ج27لم�ن الصال ج. این آی��ه ب��ه هم��راه آی��ه قب��ل در مق��ام بی��ان علت وی��ا دلی��ل آی��ات قبلی ت��ر )آس��انی و دشواری ای که خداوند برای نیکوکار و بدکار میس��ر می س��ازد( اس��ت؛ یع��نی آن میس��ر ک��ردن آسانی و سختی، از این باب است که هم هدایت برعه��ده ماس��ت و هم ص��احب اختی��ار تم��امعوالم ما هستیم و هیچکس نمی تواند مانع کاری که بخ��واهیم انج��ام دهیم ش��ود. )الم��یزان، ج
(304-303، ص20 د. در آیه قبل فرمود که هدایت برعهده ماست و اکنون می فرماید همه امور دنیا و آخرت از آن� ماست؛ یعنی تنها هدایت ماست که هدایت قابل اعتماد است چون تمام ام�ور ع�الم ب�ه
دست ماست و با لحاظ تمام امور به شما راه سعادت می نمایانیم. ه. ...
7ولی«3 �ن لنا لآلخ�رة و األ ( »و إدنیا و آخرت، اول و آخر، قطعا تنها از آن� خداست؛
اك نستعين؛ تنها از تو یاری می ج��وییم« �ي پس، اگر چیزی می خواهیم تنها از او بخواهیم: »إ(5)حمد/
حکایت در مجلس اول مالقات مرحوم عالمه طباطبایی ب��ا اس��تاد اخالقی خ��ود مرح��وم آق��ا س��ید علی قاضی، مرحوم قاضی به ایشان فرمود: فرزندم! اگر دنیا می خواهی نماز ش��ب بخ��وان،
( ۳۵۳ ، ص ۲ در محضر بهجت، جاگر آخرت هم می خواهی نماز شب بخوان. )
7م نارا تلظی14( آیه 92( سوره لیل )574 7ك 28/7/1396فأنذرتترجمه
پس، شما را از آتشی که زبانه کشد بیم دادم ]ترساندم[نکات ترجمه
»تلظی«
�يت� الن��ار7 و تلظت:1ماده »لظی« را در اص��ل ب��ه معن��ای زبان��ه و لهیب آتش اس��ت و »لظ ( و برخی تاکید کرده741یعنی آتش زبانه کشید و شعله ور شد« )مفردات ألفاظ القرآن، ص
اند که این کلمه برای برافروختگی و زبانه کشیدن شدید آتش به کار می رود )مجم��ع البي��ان،(195، ص10؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج759، ص10ج
ه��ا لظى« )مع��ارج/ �ن ( ک��ه15از این ماده کلمه »لظى« هم در ق��رآن ب��ه ک��ار رفت��ه » كال إ برخی آن را اسم خاص غیرمنص��رف )یکی از اس��امی جهنم( و ب��ه معن��ای »آتش« دانس��ته اند
( ام��ا ب��رخی معتقدن��د ک��ه این248، ص15؛ لسان العرب، ج741)مفردات ألفاظ القرآن، ص کلمه، مصدر است )= زبانه کشیدن( و حذف تنوین در آیه مذکور یا به دلیل وقف اس��ت و ی��اى، ... ف��أوعى( می باش��د )التحقي��ق في ��ول وى، ... ت از باب همراهی با پایان آیات بعد )... ل�لش��
(195، ص10كلمات القرآن الكريم، ج بار به کار رفته است.2ماده »لظی« در قرآن کریم همین
کلمه »تلظی« در این آیه در اصل به صورت »تتلظی«بوده است که یکی از »ت«های آنل7597، ص10از باب تخفی��ف و س��هولت بی��ان افت��اده اس��ت )مجم��ع البي��ان، ج ��ز ( ش��بیه »تن
وح7« )قدر/ �كة7 و الر « بوده است.4المالئ ل7 ( که در اصل به صورت »تتنزاختالف قرائت
لظی/ تتلظی تلظی/ تعموم قراء به همین صورت » تلظی« قرائت کرده اند؛ اما
��زی« از »ابن کث��یر )مک��ه( و ن��یز روایت »رویس« از »یعق��وب« )از ق��راء در روایت »بلظی« عشره( و ابن محیصن )از قرائات شاذه( »تلظی« با تشدید روی »ت« و به ص��ورت »ت
؛ الکامل المفصل فی القرائات االربعة عش��ر،759، ص10قرائت شده است )مجمع البيان، ج(595ص
لظی« که می توانید )در واقع، این آیه را بدین صورت قرائت می کرده اند 7م7 نارن� ت 7ك »فأنذرتاین قرائت را از لینک زیر با صوت محمد عبدالحکیم گوش دهید(
http://www.nquran.com/index.php?group=NewJamea&sora=92&khelaf=0&aya=14 همچنین در میان قرائات شاذه، در ابن زبير، زيد بن علي، طلحه، سفيان بن عيينه، و عبيد
(494، ص10بن عمير به صورت ادغام نشده )تتلظی( قرائت شده است. )البحر المحيط، جحدیث
( از امام صادق ع حدیثی در تاویل آیات این سوره روایت شده اس��ت ک��ه ف��رازی از آن1 گذشت. در ادامه حضرت فرمودند: 2 ، حدیث 571 جلسهدر
»همانا بر عهده ماست هدایت کردن« همان��ا این علی ع اس��ت ک��ه ه��دایت اس��ت؛ »و در حقیقت، از آن� ماست بازپسین )آخرت( و آغازین؛ پس، ش��ما را بیم دادم از آتش��ی ک��ه زبان��ه کشد« همان قائم )عج( که هنگامی که با خشم قیام کند از هر هزار نفر ]دشمنی که به جن��گ
و ب��ه آتش نمی کش��د مگ��ر آن با او برخیزد[ نهصد و ن��ود و ن��ه نف��ر را ب��ه هالکت می رس��اند »شقاوتمند/شقاوتمندترین را« ...
خواهد آمد.16ادامه این روایت ان شاءالله در بحث از آیه 568تفسير فرات الكوفي، ص
ه� تعالى ... ه� ع ف�ي قول� الل �ي عبد� الل � بن� ع7بيد م7عنعنا عن أب م �قال حدثنا م7حمد7 بن7 القاس
. برخی این احتمال را مط��رح کرده ان��د ک��ه اص�ل این م��اده »لظ��ظ« باش��د ک�ه ب��ه معن��ای »اص�رار و 1 پافشاری کردن بر چیزی« است و »حية تتلظلظ7« به معنای ماری است که از شدت غیظ و خشم س��رش را حرکت می دهد که این تعبیر به صورت »حية تتلظى« هم آمده است و حرف »ی« زایده بر آن وارد شده ک�ه
« است که در اصلش »تظننت« بوده است )کتاب العین، ج (151، ص5همانند »تظنيت7
7م نارا تلظى« 7ك 7ولى فأنذرت �ن لنا ]له7[ لآلخ�رة و األ �يا هذا اله7دى »و إ �ن عل �ن علينا لله7دى« إ »إ�ال الها إ ع�ين »ال يص�� �س�� عة و ت �س�� عم�ائة و ت �س�� ��ف ت ��7ل أل ��ل م�ن ك �الغضب� فقت �ذا قام ب �م7 ]ص[ إ القائ
1األشقى« ...
( روایت شده است که ام�ام ص�ادق ع هنگ�امی ک�ه می خواس�تند ق�رآن را ق�رائت کنن�د2دعایی می خواندند. در فرازی از این دعا آمده است:
خدایا! آن ]= این قرائت قرآن[ را برای ما مایه سیرابی در روز تشنگی ق��رار ب��ده، و ن��یز ( که برای ه��رکس ک��ه آن را بچش��د و11مایه نجات در روز جزاء از »آتش سوزانی« )قارعه/حرارتش بر او زبانه کشد، تنها اندکی باقی گذارد...
575، ص2الكافي، جه� عز و جل ند ق�راءة� ك�تاب� الل �ه� ع يدع7و ع 7و عبد� الل كان أب
�ها 7قيا على من ب �يلة� الب � و فوزا يوم الجزاء� م�ن نار حام�ية قل ه7م اجعله7 لنا ريا يوم الظمإ ... اللها تلظى... �حر اصطلى و ب
( سعید بن زی��د می گوی��د: ی��ک ب��ار کمی��ل بن زی��اد را دی��دم و از او خواس��تم از فض��ایل3 امیرالمومنین ع برایم بگوید. گفت آیا می خواهی به تو خ��بر دهم از س��فارش هایی ک��ه ایش��ان
یک روز به من فرمودند و از تمام آنچه در دنیاست برایت بهتر است؟گفتم: آری. گفت: حضرت علی ع به من فرمود: ...
کمیل! هر که سینه اش به تنگ آید، آنچه درون سینه اس��ت ب��ه ب��یرون بدم��د؛ پس ه��رکس امری را از ما به جانب تو دمید که به تو دس��تور داد آن را پنه�ان ب�داری، مب��ادا ک��ه آش��کارش کنی؛ که دیگر بعد از آشکار کردنش توبه و بازگشتی برایت نخواهد بود و هنگامی که توب��ه در
است...2کار نباشد، عاقبت انسان »زبانه های آتش«174؛ تحف العقول، ص26بشارة المصطفى لشيعة المرتضى، ص
�م �ي عليه� ف�ي الم7ح��ر �ق�راءت �براه�يم البصر�ي ب �براه�يم7 بن7 الح7سين� بن� إ 7و البقاء� إ يخ7 أب أخبرنا الش�ب ع ق��ال: ح��دثنا �ي ط��ال �ي بن� أب �ين عل �مشهد� موالنا أم�ير� الم7ؤم�ن م�ائة ب � سنة س�ت عشرة و خمس7و الحسن� م7حمد7 بن7 الح7سين� بن� أحم��د ق��ال: �ب م7حمد7 بن7 الحسن� بن� ع7تبة قال: حدثنا أب 7و طال أب�ي أحمد7 �ير العسكر�ي قال: حدثن �ي بن7 أحمد بن� كث �ي قال: حدثنا عل أخبرنا م7حمد7 بن7 وهبان الدبيل�ي ي ق��ال: ح��دثن ��ل الق7رش�� �ي بن� وائ د7 بن7 عل ��ي راش �ي قال: أخبرن 7و سلمة األصفهان بن7 الم7فضل� أب��د� بن� أرط��اة ق��ال: ع�يد� بن� زي �سحاق عن س�� �ي م7حمد7 بن7 إ �ي قال: أخبرن ه� بن7 حفص المدن عبد7 اللك ���ر7 7خب �ي طال�ب ع فق��ال أ ال أ �ي بن� أب �ين عل 7ه7 عن فضل� أم�ير� الم7ؤم�ن 7ميل7 بن7 ز�ياد و سألت لق�يت7 ك7ميل �ي يا ك �ما ف�يها؟ فق7لت7 بلى قال: قال ل�ي عل �ها يوما ه�ي خير لك م�ن الدنيا ب �ي ب ة أوصان �وص�ي ب
بن ز�ياد...7بد�يه7 و ليس لك اك أن ت �ي �ستر�ه� فإ �أمر أمرك ب ا ب �ليك م�ن 7ل مصد7ور ينف�ث7 فمن نفث إ 7ميل7 ك يا ك
�لى لظى... 7ن توبة فالمص�ير7 إ �ذا لم يك �ه� توبة و إ �بدائ م�ن إ
( امیرالمومنین ع در یک از خطبه های خود فرمودند:4
هم آمده است ک��ه ان ش��اء781. این عبارت در تأويل اآليات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص 1الله در بحث از آیه بعد خواهد آمد.
روایتی از امیرالمومنین ع آم��ده ک��ه »لظی« ن��ام یکی از م��راتب جهنم520، ص6. در مجمع البیان، ج 2است؛ که ممکن است کلمه »لظی« در این جدیث ناظر به آن مقام باشد:
��ه� على �ح��دى يدي ع إ ها ف��وق بعض و وض�� ��اق بعض��7 م لها سبعة7 أبواب أطب �ين ع أن جهن و�ي عن أم�ير� الم7ؤم�ن ر7م7 و 7ها جهن فل ها ف��وق بعض فأس�� يران بعض�� ع الن ��ان على الع��رض� و وض�� ن �ع الج ه وض�� 7خرى فقال هكذا و أن الل األ
ع�ير7 و فوقها الهاو�ية7. فوقها لظى و فوقها الح7طمة7 و فوقها سقر7 و فوقها الجح�يم7 و فوقها الس
به خدا قسم اگر شب را به روى خار سعدان تا صبح بیتوته کنم، و ی��ا در غ��ل و زنج��یر ب��ر زمین كشيده شوم، برایم دوست داش��تنی تر اس��ت از اينك��ه خ��دا و رس��ولش را در قي��امت در حالى ديدار كنم كه به بعضى از مردم ستم نموده، و چيزى از مال بىارزش دني��ا غص��ب ك��رده باشم! چگونه به كسى ستم كنم به خاطر نفسى كه رجوعش ب��ا ش��تاب ب��ه س��وى پوس��يدگى
است، و اقامتش در زير خاك بس طوالنى است؟! به خدا قسم عقيل را در اوج فقر ديدم كه از من، از گندم ش��ما پیم��انه ای می خواس��ت، و كودكانش را از پريشانى فقر، چنان ژولیده دیدم كه گ�ويى صورتش�ان را ب�ا ني�ل س��ياه ك�رده بودند؛ عقي��ل ب��ه درخواس��تش اص��رار، و س��خنش را تك��رار مىك��رد و من ب��ه گفت��ارش گ��وش مىكردم، تا جایی که او گمان كرد دينم را به او می فروشم و از راه و روشم دس��ت برداش��ته، به خواس��تهاش تن مىدهم؛ در اين اثن��ا آه��نی را گداخت��ه، و ب��ه ب��دن او نزدي��ك ك��ردم ت��ا ماي��ه عبرتش شود، ناگهان همچون فردی آسیب دیده، از حرارت آن ناله س��ر داد، و نزدي��ك ب��ود از آن آهن گداخته بسوزد، به او گفتم: مادران داغدار بر تو بگريند اى عقيل، آيا تو در برابر آهنی كه انسانى آن را به بازى گداخته ناله مىزنى، ولى مرا ب��ه ج��انب آتش��ى ك��ه خداون��د جب��ار ب��ه خشم خ��ود برافروخت��ه مىكش��انى؟! آي��ا ت��و از اين درد ان��دك نال��ه ب��زنى، و من از زبان��ه آتش
ننالم؟!224نهج البالغه، خطبه
�لي م�ن أن فدا أحب إ 7ج��ر ف�ي األغالل� م7ص�� عدان� م7سهدا أو أ �يت على حسك� الس ه� ألن أب و الل�م7 ��ف أظل � و كي يء م�ن الح7ط��ام �بعض� الع�باد� و غاص�با ل�ش�� �ما ل وله7 يوم الق�يامة� ظال ه و رس7 ألقى الله� لق��د رأيت7 عق�يال و ق��د 7ه��ا و الل 7ول ل رى ح7 7ه��ا و يط��7ول7 ف�ي الث �لى ق7ف7ول �لى الب ر�ع7 إ 7س�� �نفس ي أحدا ل��وان� م�ن فق��ر�ه�م ��ر األل ع7ور� غ7ب عث الش�� 7م صاعا و رأيت7 ص�بيانه7 ش7 ك 7ر �ي م�ن ب ى استماحن أملق حت�ليه� سمع�ي ر علي القول م7رددا فأصغيت7 إ دا و كر �ي م7ؤك � و عاودن �م �الع�ظل ودت و7ج7وه7ه7م ب ما س7 كأن�م�ه 7ه��ا م�ن ج�س�� 7م أدنيت ��ه7 حد�ي��دة ث �ي ف��أحميت7 ل �ع7 ق�ياده7 م7فار�قا ط��ر�يقت ب �ي و أت �يع7ه7 د�ين ي أب فظن أنواك�ل �لتك الث �ها فضج ضج�يج ذ�ي دنف م�ن ألم�ها و كاد أن يحتر�ق م�ن م�يسم�ها فق7لت7 له7 ثك �ر ب �يعتب ل�ن �ه� أ تئ ب �غض�� ه��ا ل ار7 جرها جب ��ار س�� �لى ن �ي إ ن �ه� و تج7ر �لع�ب 7ها ل �نسان �ن م�ن حد�يدة أحماها إ يا عق�يل7 أ تئ
�ن م�ن لظى... م�ن األذى و ال أئ
( از امام صادق ع درباره این سخنان خداوند عز و جل که می فرمای��د »پس، ش��ما را از5 آتشی که زبانه کشد بیم دادم؛ و به آتش نمی کشد مگر آن شقاوتمند/شقاوتمندترین را؛ همان
(، روایت شده است:16-14که تکذیب کرد و سرپیچی نمود« )لیل/ در جهنم وادی ای هست که در آن آتشی است که »به آتش نمی کشد ج��ز آن ش��قاوتمند« )فالنی( ، »همان که تک��ذیب ک��رد« ]س��خن[ رس��ول الل��ه ص را در م��ورد حض��رت علی ع »و
سرپیچی کرد« از ]قبول[ والیت او. سپس فرمودند: آتش ها ]ی جهنم[ برخی پایین تر از برخی دیگ��ر اس��ت؛ آنچ��ه از آتش این
وادی است برای ناصبی هاست. ]ناصبی = کسانی که با اهل بیت ع دشمن اند و بغض آنها را در سینه دارند.[
426، ص: 2تفسير القمي، ج�حمن� بن ان عن عبد� ال��ر �ي بن� حس ا عن عل حدثنا م7حمد7 بن7 جعفر قال: حدثنا يحيى بن7 زكر�ي��ذب و ذ�ي ك قى ال �ال األش�� الها إ 7م ن��ارا تلظى ال يص�� 7ك ��ذرت ���ه� »فأن ه� ع ف�ي قول �ي عبد� الل �ير عن أب كث
ى« قال: تول
�ي ه� ص ف�ي عل ول الل ��ذب رس��7 ذ�ي ك �ال األشقى ]أي ف7الن[ ال م واد ف�يه� نار ال يصالها إ ف�ي جهن��واد�ي ��ار� ه��ذا ال ��ان م�ن ن ها د7ون بعض فم��ا ك يران7 بعض��7 7م ق��ال ع الن ���ه�؛ ث ى عن واليت ��ول ع و ت
صاب. �لن 1فل
تدبر7م نارا تلظی«1 7ك ( »فأنذرت
خداوند متعال ابتدا تذکر می دهد ک�ه ه�دایت ب��ه دس��ت ماس��ت و دنی�ا و آخ��رت هم در ی��د قدرت ماست؛ سپس متفرع بر این سخن، هشدار می دهد به آتشی که زبانه می کشد؛ که اگر مسیر هدایتی که برایت��ان مع��رفی ک��رده ایم در پیش نگیری��د ع��اقبت س��ختی در آتش خواهی��د
داشت. 2، ت��دبر51در جلس��ات قب��ل درب��اره اینک��ه چ��را مهم��ترین ع��ذاب آتش اس��ت )جلسه
http://yekaye.ir/hood-11-16/و رحمانیت خداوند منافاتی با جهنمی شدن افراد و ح��تی جاودان��ه ) در جهنم ماندن آنها ندارد، توضیحاتی گذشت ک��ه مج��ددا تک��رار نمی ش��ود )فهرس��ت و آدرس
آمده است.(/http://yekaye.ir/al-ahzab-33-65 553برخی از این موضوعات در جلسه
7م نارا تلظی«2 7ك ( »فأنذرت در آیات قبل از صیغه متکلم مع الغیر )ما( استفاده شده بود. چرا در این آیه یکدفع��ه لحن
بیان به صیغه متکلم وحده )من( تغییر کرد؟ الف. می خواهد نشان دهد که اگر هدایت از جانب خداوند یک امر قطعی و محتوم اس��ت، پس انذاردهنده حقیقی، خود خداست، هرچند مردم این انذارها را از زبان پیامبر ص بش��نوند.
2(305، ص20)المیزان، ج
ب. برخی ب�ه خ�اطر تلقی ناص�وابی ک�ه از گس�تردگی� رحم�انیت خ�دا دارن�د دارن�د گم�ان می کنند که عذاب و جهنمی در کار نخواهد ب�ود و پی�امبر ص اینه�ا را گفت�ه ت�ا م�ردم کاره�ای درست انجام دهند! شاید این آیه می خواهد نش��ان ده��د ک��ه چ��نین تلقی ای از ع��ذاب و جهنم نارواست: این انذار از طرف خود خداست و خداوند در عین رحمانیتش م��ردم را از این آتش
بیم می دهد. گذش��ت:4، ت��دبر127)توض��یح بیش��تر درب��اره چ��رایی ناص��واب ب��ودن این تلقی در جلسه
http://yekaye.ir/hud-011-119/)ج. ...
7م نارا تلظی«3 7ك ( »فأنذرتآتش جهنم چنان زبانه می کشد که واقعا جای ترسیدن دارد.
اگر کسی نمی ترسد شجاع نیست؛ بلکه امر بر او مش��تبه ش��ده اس��ت. ک��افی اس��ت آهن تفتیده ای را به صورتش نزدیک کنیم تا بببیند واقعا می ترسد یا نه. بگ��ذریم ک��ه این آتش اص��ال
(4قابل مقایسه با آتش جهنم نیست. )حدیث
. در این حدیث هم از زبانه آتش برای علمای سوء گفته شده است: 1���د �ي عب ��اث عن أب ي �� بن� م7حمد عن� الم�نقر�ي عن حفص� بن� غ م ��يه� عن� القاس �براه�يم بن� هاش�م عن أب �ي بن7 إ عل. ار7 �ف تلظى عليه�م7 الن وء� كي �لع7لم�اء� الس� الم7 ويل ل �ه� و عليه� الس نا و آل �ي الله� ع قال: قال ع�يسى ابن7 مريم على نب
(47، ص1)الكافي، جى« تفري��ع على م��ا تق��دم أي 2 ذ�ي كذب و تول �ال األشقى ال 7م نارا تلظى ال يصالها إ 7ك . قوله تعالى: »فأنذرت
7م« من االلتف��ات عن التكلم م��ع 7ك ��ذرت إذا كان الهدى علينا فأنذرتكم نار جهنم و بذلك يوجه م��ا في قول��ه: »فأنالغير إلى التكلم وحده أي إذا كان الهدى مقضية محتومة فالمنذر باألصالة هو الله و إن كان بلسان رسوله.
نکته ای در خودشناسی برخی می گویند ما را از جهنم نترسانید. ترس از جهنم مربوط به عبادت بردگان، و دنب��ال
بهشت رفتن مربوط به عبادت تاجران است. ما دنبال عبادت احرار و آزادگانیم. حقیقت این اس��ت ک��ه هم��ان حض��رت علی ع ک��ه این تقس��یم بندی در عب��ادت را مط��رح فرموده، خودش بشدت از آتش جهنم هراسناک است، چنانکه در دعای کمیل می فرماید: من که تحمل بالها و عقوبت های دنیوی که کوتاه مدت و گذراس��ت ن�دارم چگون�ه تحم��ل آتش�ی را خواهم داشت ک��ه طوالنی م��دت اس��ت و هیچگ��اه در آن تخفیفی داده نش��ود؛ آس��مان و زمین
تحملش را ندارند؛ آنگاه من� بنده ضعیف ناتوان چگونه تحملش کنم؟�ها و ما يج��ر�ي ف�يه��ا م�ن �يل م�ن بالء� الدنيا و ع7ق7وبات يا كر�يم7 يا رب و أنت تعلم7 ضعف�ي عن قل��ف ��7ه7 فكي ير م7دت �ير بق��اؤ7ه7 قص�� ���7ه7 يس�� �ي��ل مكث وه قل ��ر7 ���ك بالء و مك �ها على أن ذل المكار�ه� على أهل7ه7 و يد7وم7 مقام7ه7 �يل� ]و حلول[ و7ق7وع� المكار�ه� ف�يها و ه7و بالء تط7ول7 م7دت �بالء� اآلخ�رة� و جل �مال�ي ل احت��ه7 خط�ك و ه��ذا م��ا ال تق��7وم7 ل �قام���ك و س�� �ك و انت ب �ال عن غض�� ��7ون7 إ ه7 ال يك ن ��ه� أل 7خفف7 عن أهل و ال يك�ين7 �يل7 الحق���ير7 الم�س�� ع�يف7 ال��ذل ��د7ك الض�� ��ا عب ��ف ل�ي و أن د�ي فكي ي ��ا س�� ماوات7 و األرض7 ي الس��
�ين. الم7ستك اگر کسی آن تقسیم سه گانه عبادت را کنار این ضجه های امیرالمومنین ع بگ��ذارد بخ��وبی
می فهمد که ادعای آن افراد چه اندازه ریشه در جهالت و خودفریبی و خودبزرگ بینی دارد.
األشقی15( آیه 92( سوره لیل )575 �ال 29/7/1396ال يصالها إترجمه
آن ]آتش[ را برافروخته نمی کند مگر آن شقاوت پیشه ]یا: آن شقاوتمندترین[نکات ترجمه
»یصالها« صلی« است که به معن��ای آتش زدن و براف��روختن می باش��د و»»یصال« )یصلی( از ماده
اغلب اهل لغت بین این ماده و ماده »صلو« )که اک��ثرا معن��ای دع��ا و نم��از و عب��ادت ب��ه ک��ار-http://yekaye.ir/al. توض��یح داده شد۲۹۳می رود( تفاوت گذاشته اند که در این ب��اره در جلس��ه
maaarij-70-22 / »األشقی«
درباره »أشقی« دو قول است. برخی از بزرگان اهل لغت مانند ابوعبیده و فراء گفته ان��د »أشقی« در اینج�ا ب�ه معن�ای »ش��قی« می باش�د )یع�نی ص�یغه »افع�ل« در معن�ای »فعی�ل« )صفت مشبهه( به کار می رود، و به معنای »ف��رد شقاوت پیش��ه« اس��ت، ن��ه »ش��قاوتمندترین ف�رد«؛ و دی�دگاه دیگ��ر آن اس�ت ک�ه این در هم�ان معن�ای »افع�ل تفض��یل« اس�ت و منظ�ور »شقاوتمندتر/شقاوتمندترین افراد جهنم« است ]یعنی این آیات نه درباره همه جهنمیان، بلکه
، ص5درباره آتش خاصی است که ویژه بدترین جهنمیان است[ )اعراب القرآن )نح��اس( ، ج151)
حدیث روایتی از ام��ام ص��ادق ع در تاوی��ل آی��ات این س��وره 1 ( در حدیث 2 )آیه 562 جلسه( در 1
آمده است:1گذشت. در ادامه آن روایت و اما این که فرمود: »همانا برعهده ماست هدایت کردن« یع��نی همان��ا علی ع اس��ت ک��ه
هدایت است؛�ن علينا لله7دی 1 7ه7 إ . البته این مقدارش را دیگر نیاوردیم چون قبال در روایت مشابهی آمده بود: و أما قول
7ولی �ن لنا لآلخ�رة و األ �يا ه7و اله7دی و إ �ي أن عل يعن
»و همانا برای ماست بازپسین )آخرت( و آغازین؛ پس، شما را از آتش��ی ک��ه زبان��ه کش��د قائم )عج( است هنگامی که با خشم قیام کند و از هر ه��زار نف��ربیم دادم« فرمود این همان
]که به مبارزه با او اقدام می کنند[ نهصد و نود و نه نفر را به هالکت می رساند مگر آن شقاوتمندترین را« که همان دشمن آل محمد ص است...»و به آتش نمی کشد
خواهد آمد.17ادامه روایت ان شاء الله در بحث از آیه؛ تفس�ير ف�رات الك�وفي، ص781تأويل اآليات الظاهرة في فض��ائل الع�ترة الط�اهرة، ص
5681
ه� ع��ز و ه� ع ف�ي ق��ول� الل �ي عبد� الل �ر� بن� يز�يد عن أب مر عن جاب � جاء مرف7وعا عن عمر�و بن� شجل ...
7م ن��ارا 7ك ��ذرت 7ولی فأن �ن لنا لآلخ�رة و األ �يا ه7و اله7دی و إ �ي أن عل �ن علينا لله7دی يعن 7ه7 إ و أما قولع�ين ال �س�� عة و ت �س�� ع م�ائة و ت �س�� ��ف ت ��7ل أل ��7ل7 م�ن ك ب� و يقت �الغض�� �ذا ق��ام ب �م7 إ تلظی قال ه7و القائ
7و آل� م7حمد ع ... . �ال األشقی قال ه7و عد يصالها إ
( سلمان فارس��ی روایت ک��رده اس��ت ک��ه رس��ول الل��ه ص در روز عرف��ه ب��یرون آم��د و2فرمود:
ای مردم! همانا خداوند در این روز به شما مباهات می کند تا شما را عموم��ا، و علی ع رابه طور خاص، مشمول مغفرت قرار دهد.
سپس فرمود: علی جان! به من نزدیک شو! حضرت علی ع به ایشان نزدیک شد. پس دستش را گرفت و فرمود:
همانا سعادتمندترین سعادتمند که حقا سعادتمند است کسی است که از تو اطاعت کند و بعد از من والیت تو را بپذیرد؛ و همانا شقاوتمندترین شقاوتمند که حقا شقاوتمند است کسی
است که تو را عصیان کند و بعد از من به دشمنی با تو روی آورد.204؛ تقريب المعارف )ابوالصالح حلبی(، ص161األمالي )للمفيد(، ص
د ه� بن� أس�� ��د� الل �ي بن7 عب �ي ق��ال ح��دثنا عل ب �الل الم7هل �ي بن7 ب ن� عل ��7و الحس�� �ي أب ��رن ق��ال أخبم ق�ال ��ي هاش� حمن� بن7 أب �د7 ال�ر قف�ي ق�ال ح�دثنا عب �راه�يم7 بن7 م7حمد الث �ب �ي قال حدثنا إ األصفهاني �لمان الفار�س�� ��د�ي عن زاذان عن س�� ون العب �ي ه��ار7 �ي عن أب ين� البجل �ي يحيى بن7 الح7س�� ح��دثن
ه� ص يوم عرفة فقال: ه7 قال خرج رس7ول7 الل رح�مه7 الل7م ق��ال ة ث �ي خاص� �عل 7م عامة و يغف��ر ل �يغف��ر لك � ل ��وم 7م ف�ي هذا الي �ك ه باهى ب �ن الل اس7 إ ها الن أيع�يد� من أطاع��ك و ع�يد� حق الس 7ل الس ع�يد ك �ن الس 7م قال إ �يد�ه� ث �ي فدنا م�نه7 فأخذ ب ي يا عل ادن7 م�نق�ي من عصاك و نصب لك عداوة م�ن بعد�ي. ق�ي حق الش 7ل الش ق�ي ك �ن الش ك م�ن بعد�ي و إ توال
گذش��ت ک��ه 2 ، ح��دیث 569 جلس��ه . روایت تفس��یر ف��رات ک��وفی ان��دکی تف��اوت دارد. این روایت در 1بقیه اش چنین است:
نى« �الح7س�� ��ذب ب ه� تعالى »و ك ه� ع ف�ي قول� الل �ي عبد� الل � بن� ع7بيد م7عنعنا عن أب م � قال حدثنا م7حمد7 بن7 القاس�ي ع ... �والية� عل ب
�ذا ق��ام �م7 ]ص[ إ 7م نارا تلظى القائ 7ك 7ولى فأنذرت �ن لنا ]له7[ لآلخ�رة و األ �يا هذا اله7دى و إ �ن عل �ن علينا لله7دى إ إى عنها �الوالية� و تول �ال األشقى الذ�ي كذب ب �سع�ين ال يصالها إ �سعة و ت �سعم�ائة و ت 7ل ألف ت �الغضب� فقتل م�ن ك ب
این حدیث نبوی همچنین به روایت حضرت زه�را س در کتب اه�ل س�نت )مثال در فض��ائل و2(415، ص22 و المعجم الکب��یر )للط��برانی(، ج5681، ص2الص��حابه )ألحم��د بن حنب��ل(، ج
( روایت شده است. 334؛ األربعون حديثا )للرازي(، ص3 75کتب شیعه )دالئل اإلمامة، ص ( از3835-382؛ األم��الي) للص��دوق(، ص426در برخی آثار )مانند األمالي )للطوسي(، ص
فهرستی از75قول سایر صحابه نیز روایت شده و محقق کتاب دالئل اإلمامة، در پاورقی صآثار اهل سنت که این حدیث در آن روایت شده است، برشمرده است.
همچنین یکبار پیامبر ص خالد بن ولید را برای گرفتن خمس به س��راغ ق��بیله ای فرس��تاد و او در ح��ق آنه��ا ظلم ک��رد و حض��رت علی ع را ب��رای ج��بران ظلم وی فرس��تاد و در هنگ��ام بازگشت امیرالمومنین تعابیری شبیه این حدیث نیز فرمود که این مطلب به ط��ور مفص��ل در
1 ��ي، عن جعفر اد الكلب �ق قال: نا م7حمد7 بن7 ع7مر، عن عب 7و جعفر الحضرم�ي قثنا جندل7 بن7 وال �لينا أب . وكتب إ7مه� فاط�مة ابنة� م7حمد �ي، عن أ �ي بن� ح7سين، عن فاط�مة الصغرى، عن ح7سين� بن� عل �يه�، عن عل بن� م7حمد، عن أبه ع��ز �ن الل ة عرف��ة فق��ال: »إ ي �م عش�� ل ه� صلى الله7 عليه� وس�� م قالت: خرج علينا رس7ول7 الل صلى الله7 عليه� وسل�7ل ع�يد ك �ن الس� �ي، إ �ق��رابت ��ر م7ح�اب ب 7م غي �ليك ه� إ ول7 الل ي رس�7 �ن �ي خاصة، وإ �عل 7م عامة، ول 7م وغفر لك �ك وجل باهى ب
. »��ه �ه� وبعد موت ا ف�ي حيات �ي ع�يد� من أحب عل ع�يد� حق الس الس�ي، 2 اد الكلب �ي، عن عب . حدثنا م7حمد7 بن7 عبد� الله� الحضرم�ي، ثنا جندل7 بن7 والق، ثنا م7حمد7 بن7 ع7م��ر الم��از�ن
7مه� فاط�مة �ي، عن أ �ي بن� ح7سين، عن فاط�مة الصغرى، عن ح7سين� بن� عل �يه�، عن عل عن جعفر� بن� م7حمد، عن أبة عرفة فق��ال: ي �م عش م قالت: خرج علينا رس7ول7 الله� صلى الله7 عليه� وسل �نت� رس7ول� الله� صلى الله7 عليه� وسل ببر�ي�ل7 ��ي، ه�ذا ج �ق�رابت �ر7 م7ح�اب ل 7م غي �ليك ول7 الل�ه� إ ي رس�7 �ن �ي خاصة، وإ �عل 7م عامة ول 7م وغفر لك �ك �ن الله باهى ب »إا �ي ق�ي من أبغض عل �7ل الش� ق�ي ك �ن الش� ��ه�، وإ ا ف�ي حياته� وبعد موت �ي ع�يد7 من أحب عل ع�يد حق، الس �ي أن الس ن �ر7 7خب ي
.»��ه �ه� وبعد موت ف�ي حيات3 ��ي بن ��7و جعف��ر م7حمد7 بن7 عل �ي أب ��رن ون بن� م7وسى، قال: أخب 7و الح7سين� م7حمد7 بن7 هار7 �ي أب . با سند »حدثن
��7رة، ق��ال: ���ابن� مقب وف7 ب �ي، المع��ر7 �ي بن7 م7حمد� بن� الحسن� القزو�ين الح7سين� بن� م7وسى بن� بابويه�، قال: حدثنا علحدثنا م7حمد7 بن7 عبد� الله� الحضرم�ي، قال: « متنش کامال شبیه روایت المعجم طبرانی است.
. متن کامال شبیه روایت المعجم طبرانی است اما سندش کامال متفاوت است بدین صورت: 47و م7حمد �ي عليه�: حدثنا أب �ق�راءت ، ب �ب7 �ي عد�ي الكات [ بن7 حيدر� بن� الحسن� بن� أب مان7 �ي تيمان ]الس 7و عل أخبرنا أب7م��و�ي �ي بن� حمدان األ 7و طاه�ر م7حمد7 بن7 أحمد بن� عل �مالء: أخبرنا أب ، إ حمن� بن7 أحمد بن� الح7سين� الحاف�ظ7 عبد7 الر�ن ��7و الحس�� ي، م�ن لفظ�ه�: أخبرنا أب �الر �ي ب ه� الح7سين7 بن7 جعفر� بن� م7حمد الج7رجان 7و عبد� الل �ي عليه�: حدثنا أب �ق�راءت ب��ه�، ق��اال: اض7، ق���راءة علي �ه�: و ع7م��ر7 بن7 م7حمد� بن� ع7م��ر بن� الفي از7 ق�راءة م�ن لفظ أحمد7 بن7 م7حمد� بن� ع�يسى البز�ي »م7حمد7 بن7 سع�يد«: حدثنا بكر7 بن7 ار7 بن7 م7حمد� بن� سع�يد: حدثنا أب ون7 بن7 م7وسى الصيرف�ي: حدثنا بك حدثنا هار7��رى عليه�م7 7ب غرى، عن فاط�م��ة الك ، عن فاط�م��ة الص�� �ين �ي بن� الح7س�� عبد� المل�ك� البصر�ي، ساك�ن7 اليمامة�، عن عل
، قالت: ...« الم7 الس�ر�ي، قال: أخبرنا 5 ه� الغضائ 7و عبد� الله� الح7سين7 بن7 ع7بيد� الل . متن روایت در دو امالی چنین است: أخبرنا أب
��ه� ق��ال: ين� بن� بابوي �ي بن7 الح7س�� �ي عل �ي أب ��رن ��ه� الق7مي، ق��ال: أخب ين� بن� بابوي �ي بن� الح7س�� 7و جعفر م7حمد7 بن7 عل أب�ه ��د� الل �ي عب عدآباد�ي، عن أحم��د بن� أب ين� الس�� �ي بن7 الح7س�� ، قال: ح��دثنا عل �ل �ي م7حمد7 بن7 م7وسى بن� الم7توك حدثنيخ م�ن �ي��د�، عن ش�� � بن� الول م �ود� ز�ياد� بن� الم7نذ�ر�، عن� القاس�� �ي الجار7 نان، عن أب ��يه�، عن م7حمد� بن� س البرق�ي، عن أب�ي عن �ين ه7 ح��دث اس، ق7لت7 لها: يرحم��7ك� الل 7حدث7 الن �يرة، و ه�ي ت 7مالة، قال: دخلت7 على امرأة م�ن تم�يم عج7وز كب ث�م. فق7لت7 لها: و من 7ك و هذا شيخ كما ترى بين يدي قائ 7حدث (. قالت: أ الم7 �ين )عليه� الس �ل� أم�ير� الم7ؤم�ن بعض� فضائتوى �ي اس�� م�ع ح��د�يث ��ه�، فلما س�� �لي ت7 إ ���ه�(، فجلس�� ه7 عليه� و آل ه� )صلى الل 7و الحمراء� خاد�م7 رس7ول� الل هذا فقالت: أب�ي �عل نع7ه7 ب ���ه�( يص�� ��ه� و آل لى الله7 علي ه� )ص�� ول� الل �ما رأيت م�ن رس��7 �ي ب ه7، حدثن : رح�مك الل جال�سا فقال: مه. فق7لت7��ه� و ه7 علي لى الل ه� )ص�� ول7 الل ��ا رس��7 �ير� سقطت، خ��رج علين 7ك عنه7. فقال: على الخب ه يسأل �ن الل ( و إ الم7 )عليه� الس7م �ك ��اهى ب �ارك و تع��الى( ب ه )تب �ن الل ، إ ��ق ( فقال: يا معشر الخالئ الم7 �ي )عليه� الس �يد� عل آله7( يوم عرفة و ه7و آخ�ذ ب7م ق��ال �ي خاصة. ث ( و قال له7: و غفر لك يا عل الم7 �ي )عليه� الس �لى عل 7م التفت إ 7م عامة، ث �يغف�ر لك � ل ف�ي هذا اليومق�ي ��7ل الش�� ق�ي ك �ن الش�� ك و أطاع��ك، و إ ع�يد� من أحب ع�يد حق الس�� �ن الس ي، فدنا م�نه7 فقال: إ �ي ادن7 م�ن له7: يا عل�ي، �ي، من حاربك فقد حاربن 7بغ�ض7ك، يا عل �ي و ي ن ب �7ح ه7 ي �ي، كذب من زعم أن من عاداك و أبغضك و نصب لك، يا عله، و من أبغض �ي فق��د أبغض الل ن �ي، و من أبغض�� ن �ي، من أبغضك فقد أبغض�� ه، يا عل �ي فقد حارب الل و من حاربن
م. ه7 جده7 و أدخله7 نار جهن ه فقد أتعس الل الل
و ب��ه ط��ور مختص��ر در کتب اه��ل س��نت )ص��حیح1(498کتب شیعه )األمالي )للطوس��ي(، ص3 روایت شده است.2(139، ص5البخاری، ج
ص��حیفه س��جادیه( ک��ه ب��رخی48( امام سجاد ع دعایی در روز عرفه می خواندند )دعای3، ص6اص��ل این دع��ا را از امیرالموم��نین ع می دانن��د )ش��رح نهج البالغ��ة البن أبي الحدي��د، ج
(. در فرازی از این دعا خطاب به خداوند متعال آمده است:179 حجت تو برپاست و هیچگاه مغلوب نشود؛ و سلطنت تو ث��ابت اس��ت و زوال نپ��ذیرد؛ پس وای همیشگی بر کسی که از تو رویگرداند و خواری و خسران بر کسی که از تو ناامید گردد؛ و شقاوت بارترین شقاوت بر کسی ک��ه ب��ه ت��و مغ��رور ش��ود، ک��ه چ��ه بس��یار اس��ت زی��ر و رو شدنش در عذابت، و چه طوالنی اس��ت رفت و برگش��تش در عقوبت ه�ایت، و چ�ه دور اس��ت فاصله نهایی� او تا گشایش؛ و چه ناامید کننده است مسیر خروجی که می جوید؛ این ]ع��ذاب[ بر اساس عدلی است در قضاوتت که هیچ ستمی در آن راه ندارد، و انصافی در حکم کردنت است که هیچ حیف و میلی در آن نیست، چرا ک�ه ت�و حجته�ا را آش��کار س�اختی و راه ع�ذر را بستی و هشدارها از پیش فرستادی و ب��رای تش��ویق اف��راد مالطفت ورزی��دی و مثله��ا زدی و
مهلتها دادی ...� الف�طر الم7 ف�ي يوم �ه� عليه� الس و كان م�ن د7عائ
��ك، و �من جنح عن �م7 ل ��ل7 ال��دائ ، فالوي ول7 ��ز7 �ت ال ي ��اب 7ك ث لطان ��7دحض7، و س��7 �م��ة ال ت 7ك قائ ت ... ح7ج�ك، و فه7 ف�ي ع��ذاب ر ��ر تص�� �ك ما أكث �من� اغتر ب قاء7 األشقى ل �من خاب م�نك، و الش الخيبة7 الخاذ�لة7 ل، ع��دال �ه7ولة� المخ��رج ، و ما أقنطه7 م�ن س��7 ��ك، و ما أبعد غايته7 م�ن الفرج ما أطول تردده7 ف�ي ع�قاب��ه�. فق��د ظ��اهرت الح7جج، و أبليت افا م�ن ح7كم���ك ال تح�ي��ف7 علي �نص�� �ك ال تج7ور7 ف�ي��ه�، و إ م�ن قضائ
�مهال ... ، و ضربت األمثال، و أطلت اإل �رغ�يب �الوع�يد�، و تلطفت ف�ي الت األعذار، و قد تقدمت ب��7و 1 �ي، ق��ال: ح��دثنا أب ا الم7ح��ار�ب � بن� زكر�ي م �، قال: حدثنا م7حمد7 بن7 القاس�� ��ي الم7فضل . أخبرنا جماعة، عن أب
ى، �ي بن7 جعف��ر، عن أخ�ي��ه� م7وس�� و بن7 معمر، قال: حدثنا عل �يم الحضرم�ي، قال: حدثنا عمر7 طاه�ر م7حمد7 بن7 تسن��ه� و ه7 علي لى الل �ي )ص�� ب ه�، ق��ال: بعث الن �ر� بن� عبد� الل �ي، عن جاب �يه� م7حمد� بن� عل �يه� جعفر� بن� م7حمد، عن أب عن أبة� ذح��ل، �ي ��ه7 و بينه7م ف�ي الجاه�ل �ق� حي م�ن خ7زاعة، و كان بين �ي الم7صطل �يا على صدقات� بن �يد� وال �د بن الول �ه�( خال آلي �ن ه7م إ ���ه�( م��ا فع��ل، فق��ال: الل ��ه� و آل ه7 علي �ي )صلى الل ب �د، فقتل م�نه7م و استاق أمواله7م، فبلغ الن �ه�م خال فأوقع ب�ليه�م ��7ؤدي إ �م��ال، و أم��ره7 أن ي ��ه�( ب ه� علي لوات7 الل �ب )ص�� �ي طال �ي بن أب �ليه�م عل �د، و بعث إ �ليك م�ما صنع خال 7 إ أبرأ�ه�م، �ه�م، و ما ذهب له7م م�ن أموال �ليه�م د�يات� ر�جال ( فأدى إ الم7 �ي )عليه� الس �ه�م. فانطلق عل �ل م�ن ر�جال د�يات من ق7ت�ال يئا إ 7م فق�ال7وا: م�ا نفق��د7 ش� �ك �عت 7م و أمت �ك يئا م�ن أم�وال و بق�ي معه7 م�ن المال� زعبة، فقال له7م: ه�ل تفق��د7ون ش��لى ��ل إ 7م. و أقب ��اع�ك 7م م�ن مت يت �7نس�� 7م و م��ا أ �ك �الب �م�يلغ��ة� ك . فقال: هذا ل ��ليه�م ما بق�ي م�ن المال �نا، فدفع إ �الب م�يلغة ك��ه� و ه7 علي لى الل �ي )ص�� ب �ه�م، فقال الن ى أتى على حد�يث �ه�(، فقال: ما صنعت فأخبره7 حت ه7 عليه� و آل �ي )صلى الل ب الن���ك، �طر�يقت ك و أخ��ذ ب ع�يد� من أحب 7ل الس ع�يد ك �ن الس �ي، أال إ 7مت �ي أنت هاد�ي أ ه7 عنك، يا عل �ي رض�ي الل �ه�(: أرضيتن آل
..�� الق�يامة �لى يوم ق�ي من خالفك و رغ�ب عن طر�يق�ك إ 7ل الش ق�ي ك �ن الش أال إ7ريدة، 2 ه� بن� ب ويد� بن� منج7وف، عن عبد� الل �ي بن7 س7 ار، حدثنا روح7 بن7 ع7بادة، حدثنا عل �ي م7حمد7 بن7 بش . حدثن
7بغ�ض7 7نت7 أ �ض الخ7م7س، وك �يقب ���د ل �لى خال ا إ �ي م عل ل ��ه� وس�� �ي صلى الل��ه7 علي ب ه7 عنه7، قال: بعث الن �يه� رض�ي الل عن أب���ك ل�ه7، ��رت7 ذل م ذك �ي صلى الله7 عليه� وسل ب �لى هذا، فلما قد�منا على الن �د: أال ترى إ �خال ا وقد� اغتسل، فق7لت7 ل �ي عل
�ك« �ن له7 ف�ي الخ7م7س� أكثر م�ن ذل 7بغ�ضه7 فإ : نعم، قال: »ال ت ا؟« فق7لت7 �ي 7بغ�ض7 عل 7ريدة7 أت فقال: »يا ب. در متن زیارتی هم که از امام هادی ع نقل شده است خطاب به امیرالمومنین ع چنین می گوییم: 3
ح��و�ي، رف�ع ���ابن� الحم��د� الن وف7 ب �7و[ جعف��ر م7حمد المع�ر7 ر�يف7 األجل العال�م7 أبي ]أب يارة� الش �هذ�ه� الز �ي ب أخبرن�ي الفق�ي��ه7 م�ائة. و أخبرن ��حدى و سبع�ين و خمس ه7ور� سنة� إ ه� عليه� ف�ي ش7 الحد�يث عن� الفق�يه� العسكر�ي صلوات7 الل��ر�ي، � الطب م ��ي القاس�� ه7 عنه7، عن� الفق�يه� الع�ماد� م7حمد� بن� أب �يل الق7مي رض�ي الل 7و الفضل� شاذان7 بن7 جبرئ األجل أب���ه�، عن م7حمد� بن � جعف��ر� بن� ق7ولوي م ��ي القاس�� ، عن أب �عمان �د�ه�، عن م7حمد� بن� م7حمد� بن� الن �ي، عن وال �ي عل عن أب�ي ع�يد العم��ر�ي، عن أب وح و ع7ثمان بن� س�� � بن� ر7 م ��ي القاس �يه�، عن أب �براه�يم، عن أب �ي بن� إ �ي، عن عل 7لين يعق7وب الك�� الغ��د�ير ��وم �ها ف�ي ي الم7 زار ب ه7 عليه� الس ه� عليه�ما، و ذكر أن �يه� صلوات7 الل �ي العسكر�ي، عن أب م7حمدالحسن� بن� عل
... �ي أشخصه7 الم7عتص�م7 ت نة� ال ف�ي السقى، م��والي أنت الح7جة7 على ��7وم7 األش�� �ن من جح��دك الظل 7طفى، و إ ك ال ي ��7ور7 7ك ال يخفى، و ن ل م��والي فض��
�لمع�اد�. )الم��زار الكب��ير )البن المش�هدي(، ص: اد�، و الع��7دة7 ل ش�� �لى الر ؛ الم��زار )للش�هيد269الع�باد�، و الهاد�ي إ(73االول(، ص
( از امیرالمومنین ع روایت شده است:4کسی که به دنیا اعتماد کند شقاوتمند و بدبختی است که محروم می ماند.
7198، حدیث405عيون الحكم و المواعظ )لليثي(، صوم7. ق�ي المحر7 1من� اعتمد على الدنيا فه7و الش
تدبر األشقی«1 �ال ( »ال يصالها إ
اگر زبانه های آتشی مهیاست و شعله اش قرار است دامنگیر کسی شود، تنها و تنها ب��رایکسی است که خود را در وادی شقاوت انداخته است.
پس، این وضعیت و عمل خود افراد است که آنان را سزاوار جهنم می کند.پس، این گمان که خدا رحمان است و کسی را به جهنم نمی برد، گمانی باطل است.
بله، خدا رحمان اس��ت و از روی رنجش و آزردگی کس��ی را ب��ه جهنم نمی ب�رد؛ ام�ا چ�ون رحمان است به انسان اختیار داده؛ و چون اختیار داده، دوراهی سعادت و شقاوت را پیش او گشوده؛ و البته به او انذار می دهد که راه شقاوت و جهنم را نرو؛ اما اگر کسی رفت خود ب��ه
خود به مقصد جهنم می رسد و این دیگر ربطی به رحمان بودن یا نبودن خدا ندارد.
األشقی«2 �ال ( »ال يصالها إ »یصلی« به معنای »سوزاند« است؛ به جای اینکه فاعل آن را »ن��ار: آتش« ق��رار ده��د و مفعولش را »آن فرد شقاوتمند«، بالعکس عمل کرده؛ به تعبیر دیگر، به جای اینکه بگوید »ال[ إال األش���قی: آتش ج���ز او را نمی س���وزاند« فرم���ود »ج���ز او آن آتش را تص���لی ]الن���ار7
نمی سوزاند«! چرا؟ الف. یک بیان استعاره ای است و منظور این است که تنها و تنها مواجهه با فرد شقاوتمند است که موجب می شود که زبانه های آتش برافروخته شود. )شبیه اینکه ب��ه ج��ای اینک��ه ف��رد
زیبارو را به ماه تشبیه کنند، تشبیه را معکوس کنند و بگویند »ماهی چو تو آسمان ندارد«( ب. اشاره است که حقیقت آتش جهنم به باطن انسانها و عمل آنها مرب�وط می ش�ود، ن�ه همانند دنیا که مواد آتش زایی در بیرون باشد که با آنها اف��راد را بس��وزانند. یع��نی این آتش از��ار7 شقاوت� فرد شقاوتمند برمی خیزد و شقاوت اوست که آتش را برمی افروزد. )شبیه آی��ه »ن�دة�: آتش برافروخت�ه خداس�ت ک�ه ب�ر دله�ا سرمی کش�د«؛ ��ع7 على األفئ ل تى� تط ه� الم7وقدة7؛ ال الل
(7-6همزه/ ، به ترتیب این احادیث آمده که ه��ر ی��ک ش��قاوت را از201 و 98 و 22. در همین کتاب صفحات ص: 1
جهتی شرح می دهند:�ه�.152حدیث ور� آمال �غ7ر7 �ه� و انخدع ب �حال ق�ي من� اغتر ب - الشة م�ن معاص�ي الدنيا.2268حدیث �ي �معص�ية دن ة المأوى ب ق�ي من باع جن �ن الش اك و المعص�ية فإ �ي - إنانه4063.7حدیث �ق�ي من أطلق ف�يها ع �ن الش 7م عنها فإ وا أنف7سك �س7 - توقو7ا المعاص�ي و احب
86همچنین این عبارت در نهج البالغه، خطبه�ه��واه7 ق�ي من� انخدع ل �غير�ه� و الش ع�يد7 من و7ع�ظ ب 7ه و الس �م له7 د�ين 7وط7 من سل 7ون7 من غبن نفسه7 و المغب المغب
ور�ه. و غ7ر7 هم این دو حدیث عالئم شقاوتمندی را بیان فرموده است:243، ص1در الخصال، ج
�عدآباد�ي عن أحم��د بن �ي بن7 الح7سين� الس ه7 عنه7 قال حدثنا عل ل� رض�ي الل حدثنا م7حمد7 بن7 م7وسى بن� الم7توكول7 �ي ع ق��ال ق��ال رس��7 �ه� عن عل �ي��ه� عن آبائ �ي عن جعف��ر� بن� م7حمد عن أب 7ون ك �ي عن� الس وفل �ي عبد� الله� عن� الن أبرار7 على �ص�� زق� و اإل دة7 الح���رص� ف�ي طلب� ال��ر �وة7 القلب� و ش�� قاء� ج7م��7ود7 العين� و قس�� الله� ص م�ن عالمات� الش��
. �الذنب���7و يز�ي��د ق��ال ح��دثنا م7حمد7 بن7 أحم��د بن 7و حام���د ق��ال ح��دثنا أب اه� قال حدثنا أب �ي بن� الش حدثنا م7حمد7 بن7 عل��ي��ه� عن ج��ده �يه� عن جعف��ر� بن� م7حمد عن أب 7و مال�ك عن أب �ي أنس7 بن7 م7حمد أب �يه� قال حدثن م�يم�ي عن أب �ح� الت الصال7ع��د7 األم��ل� و قاء� ج7م7ود7 العين� و قساوة7 القلب� و ب �ي أربع7 خ�صال م�ن الش ه7 قال: يا عل �ي ص أن ب �ي ع عن� الن عن عل
.�ح7ب البقاء
ج. ...
األشقی«3 �ال ( »ال يصالها إ »أشقی« هم می تواند به معنای »شقی« باشد )وزن »افعل« گاه به معن��ای »فعی��ل« ب��هکار می رود( که در این صورت تهدیدی برای هر کسی است که راه شقاوت را در پیش گیرد؛
و هم می تواند به معنای »شقاوتمندترین« باش��د، ک��ه در این ص��ورت تعب��یر »ن��ارا تلظی« مربوط ب��ه جایگ��اه خاص��ی در جهنم )ب��دترین جایگ��اه( می باش��د؛ ک��ه در روای��ات، این جایگ��اه
جلس��هکسانی است که منکر والیت امیرالمومنین ع و سایر امامانی که خداوند تعیین ک��رده )(1( ویا به تعبیر دیگر، دشمن آل محمد ص، باشند. )حدیث 5 قبل، حدیث
این تعبیر األشقى در س��وره اعلی هم آم��ده اس��ت و ع��ذاب وی »آتش بزرگ��تر« مع��رفی که اینه��ا گ��روهی خ��اص، و عذابش��ان ع��ذای شده است که با این معنای دوم سازگارتر است
ار لى الن قی؛ الذي يص�� 7ها األش�� ب ر7 من يخشى؛ و يتجن �ن نفعت� الذكرى؛ سيذك ر إ خاص است: فذك7برى )اعلی/ (12-9الك
ی16( آیه 92( سوره لیل )576 30/7/1396الذي كذب و تولترجمه
آن که تکذیب کرد و سر پیچید )روی گردانید(نکات ترجمه
»كذب« قبال بیان شد که »کذب« نقط��ه مقاب��ل »ص��دق« اس��ت و ب��ه معن��ای خ��بر دادن از چ��یری7کذب، تکذیب( ب��ه معن��ای »نس��بت برخالف واقع است، و وقتی به باب تفعیل می رود )کذب، ی
-http://yekaye.ir/al-baqarah-002 229دروغ دادن« به کسی یا به محتوایی به کار می رود. )جلسه039 / )
»تولی« ( توضیح داده ش��د ک��ه/http://yekaye.ir/al-maidah-005-055 )۸۴درباره ماده »ولی« در جلسه
اصل این م��اده داللت ب��ر معن��ای »ق��رب« می کن��د و »ولی« از این جهت ولی می گوین��د ک��ه1نزدیکترین کسی است سرپرستی کار شخص دیگر را برعهده گرفته است.
»ت��ولی« از همین( بی��ان ش��د ک��ه /http://yekaye.ir/an-nahl-016-100 )۱۴۴همچ��نین در جلس��ه ماده است که چون به باب »تفعل« رفت�ه، معن�ای مطاوع�ه )= قب�ول و پ�ذیرش( پی��دا ک�رده
است؛ لذا به معنای »قبول والیت« )شخصی را به عنوان ولی قبول کردن( می باشد. اکنون می افزاییم که »تولی« عالوه ب��ر معن��ای ف��وق، در معن��ای ک��امال مخ��الف آن )یع��نی رویگردان شدن و از پذیرش والیت کسی سر ب��از زدن( هم ب��ه ک��ار می رود. درب��اره این چن��د
تحلیل ارائه شده است: برخی معتقدند که ماده »ولی« وقتی با ح�رف »عن« متع�دی ش�ود ب�ه معن�ای اع�راض و ترک نزدیکی و دوستی می باشد؛ و این متعدی شدن با »عن« می تواند صریح )با آم��دن لف��ظ
ی عن ذ�كر�نا؛ نجم/ ی و كف��ر؛ غاش��ية/( یا تقدیری )بدون آن( باشد29»عن«( )تول ��ول �ال من ت )إ(.887( )مفردات ألفاظ القرآن، ص23
برخی بر این باورند که اساسا اصل ماده »ولی« به معنای اینکه »چیزی پشت سر چ��یزی قرار گیرد به نحوی که رابطه ای ب��ا هم داش��ته باش��ند« می باش��د و این رابط��ه اعم از رابط��ه
(درباره نسبت »ولی« با »أولی« بحث شد./http://yekaye.ir/al-qiyamah-75-34 )۳۹۲. همچنین در جلسه 1
حسنه یا سیئه است؛ از این رو، هم در معنای پشت س��ر دیگ��ری ق��رار گ��رفتن ب��رای کم��ک و یاری و تدبیر امور همدیگر، و هم در معنای پشت سر دیگری ق�رار گ�رفتن ب��رای کارش��کنی و
(206-203، ص13مخالفت کردن، به کار می رود )التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج
توجهاین آیه شباهت زیادی دارد با دو آیه ای که قبال بحث شده است:
ی1 �ن كذب و تول بحث شد.۳6۰( که در جلسه۱۳علق/« )( آیه »أ رأيت إhttp://yekaye.ir/al-alaq-96-13/
ی« )قیامت/2 بحث شد.390( که در جلسه32( آیه »و لك�ن كذب و تولhttp://yekaye.ir/al-qiyamah-75-32/
اغلب احادیث و تدبرهای آنجا به این آیه نیز مرتبط می باشد و لذا مجددا تکرار نمی شود.حدیث
( از امام صادق ع حدیثی در تاویل آیات این سوره روایت شده است که آخرین فراز آن1 گذشت. در ادامه حضرت فرمودند:1، حدیث574در جلسه
»آن که تکذیب کرد و سر پیچید« آن که والیت را تکذیب کرد و از آن سر پیچید. 568تفسير فرات الكوفي، ص
ه� تع��الی ... ه� ع ف�ي ق��ول� الل ��د� الل �ي عب ��د م7عنعن��ا عن أب � بن� ع7بي م � قال حدثنا م7حمد7 بن7 القاسی عنها ... �الوالية� و تول ذ�ي كذب ب ال
خواهد آمد.18ادامه این حدیث ان شاء الله در بحث از آیه ( حدیثی شبیه این از ام��ام ص��ادق ع آم��ده ک��ه در آن تص��ریح5، حدیث574قبال )در جلسه
���ه�: رس��ول الل��ه را در م��ورد ی عن واليت ��ول �ي ع و ت ه� ص ف�ي عل ول الل ��ذب رس��7 می کن��د ب��ه »كحضرت علی ع تکذیب کرد و از والیت او سرپیچید.«
( از رسول الله ص روایت شده است که فرمودند: کسی که در دلش ب��ه ان��دازه ذره ای2کبر باشد وارد بهشت نمی شود.
برخی از اصحاب گفتند: یا رسول الل��ه! پس هالک ش�دیم! چ�را ک�ه م�ا دوس�ت داریم ک�هکفش و لباسمان زیبا باشد.
پیامبر ص فرمود: این کبر نیست. کبر همانا در مقابل حق ایستادن و با دی��ده حق��ارت ب��همردم نگریستن است.
؛ مسند احمد،2411؛ معاني األخبار، ص437، ص1؛ عوالي اللئالي، ج175منية المريد، ص 437، ص28ج
��ا ��ا ي �ه� هلكن �بر فقال بعض7 أصحاب ة م�ن ك �ه� م�ثقال7 حب ة من ف�ي قلب �ي ص ال يدخ7ل7 الجن ب قال الن��ر �ب �ي ص ليس ه��ذا الك ب نا. فق��ال الن 7ه7 حس�� 7ه7 حسنا و ثوب 7ون نعل 7ح�ب أن يك �ن أحدنا ي ه� إ رس7ول الل
اس. �بر7 بطر7 الحق و غمص7 الن ما الك �ن 2إ
. این روایت از قول امام صادق ع از پیامبر ص در معانی االخبار چنین آمده است: 1��7وف�ي �ي الك ه� عن م7حمد� بن� عل ��د� الل �ي عب ه� عن أحم��د بن� أب ه7 قال حدثنا سعد7 بن7 عبد� الل �ي رح�مه7 الل حدثنا أب��د ة عب ��دخ7ل الجن ه� ص لن ي ه� ع قال قال رس7ول7 الل �ي عبد� الل عمان� عن عبد� الله� بن� طلحة عن أب �ي بن� الن عن عل�يم��ان ق7لت7 ة م�ن خ��ردل م�ن إ ���ه� م�ثق��ال حب ��د ف�ي قلب ار عب ��دخ7ل7 الن �بر و ال ي ة م�ن خردل م�ن ك �ه� م�ثقال حب ف�ي قلب��ار7 �نك ��ر7 إ �ب م��ا الك �ن ���ذاك إ �بر7 قال ليس ب 7عرف7 م�نه7 الك ة فيكاد7 ي وب أو يركب7 الداب ج7ل ليلبس7 الث �ن الر ج7ع�لت7 ف�داك إ
�الحق. �قرار7 ب �يمان7 اإل الحق و اإل. این دو روایت هم در همین مضمون است: 2
وب عن م7حمد� بن� م7سل�م عن أحد�ه�ما ع ق��ال: �ي أي 7س عن أب 7ون �براه�يم عن م7حمد� بن� ع�يسى عن ي �ي بن7 إ علترج�ع7 ق7لت7 �بر� قال فاسترجعت7 فق��ال م�ا ل�ك تس�� ة م�ن خردل م�ن الك �ه� م�ثقال7 حب ة من كان ف�ي قلب ال يدخ7ل7 الجن
ما ه7و الج7ح7ود7. )الكافي، ج �ن �ي الج7ح7ود إ ما أعن �ن �ما سم�عت7 م�نك فقال ليس حيث7 تذهب7 إ (310، ص2ل
( از امیرالمومنین ع روایت شده است: کسی ک��ه رو در روی ح��ق بایس��تد هالک خواه��د3شد.
68، ص8؛ الكافي، ج188نهج البالغة، حکمت�لحق هلك. �ين ع من أبدى صفحته7 ل قال أم�ير7 الم7ؤم�ن
( از امیرالمومنین ع روایت شده است:4کسی که با حق ک7شتی بگیرد زمین می خورد.
1911، ص1؛ اإلحتجاج على أهل اللجاج )للطبرسي(، ج408نهج البالغة، حکمت
2و قال ع: من صارع الحق صرعه.
تدبری«1 ( »... األشقی؛ الذي كذب و تول
شقاوتمندترین کس، کس��ی اس��ت ک��ه ح��ق را تک��ذیب کن��د و از تن دادن ب��ه آن س��رپیچینماید.
چرا؟ الف. دو ممیزه اصلی انسان، برخورداری از »زبان« ]که امکان انتقال معانی و پیدایش و تنوع فرهنگها را مهیا می کند[ و »اراده« است. حیوان��ات زب��ان ندارن��د؛ از این رو، »ت��اریخ« و »تحول تاریخی« ندارند و ارتباطات و انتقال تجربه های شان ب��ه ارتب��اط رو در رو )مح��دود ب��ه زم��ان و مک��ان خ��ود( منحص��ر می ش��ود؛ همچ��نین اراده )ت��وان ت��دبیر و تص��میم گیری آگاهان��ه
درازمدت( ندارند؛ بلکه صرفا بر اساس میل و جهت دهی� غریزی کار انجام می دهند. حال، اگر انسان این دو ظرفیت عظیم خود را به جای اینکه در مس��یر ح��ق ق��رار ده��د در مسیر مقابل حق قرار دهد؛ طبیعی است که شقاوتمندترین موجود خواهد شد. )همچنین نگاه
( /http://yekaye.ir/al-qiyamah-75-32 3، تدبر390کنید به جلسه ب. وج��ود انس��ان دو س��احت نظ��ر و عم��ل دارد؛ تک��ذیب، انح��راف در س��احت نظ��ر؛ و
،360سرپیچی کردن از پیروی از حق، انحراف در مقام عمل است. )توضیح بیش��تر در جلسه( /http://yekaye.ir/al-alaq-96-13 3تدبر
ج. کسی که این همه نشانه های هدایت را نادیده بگیرد بدبخت ترین است. )تفسیر ن��ور، ج(511، ص10
د. ...
ی«2 �ال ... الذي كذب و تول ( »نارا تلظی؛ ال يصالها إزبانه آتش را تنها کسی می چشد که حقیقت را انکار کند و از پیروی آن، سرپیچی کند.
�باط عن عمه� يعق��7وب بن �ي بن� أس� ��ر� واح���د عن عل ���د عن غي �نا عن أحم��د بن� م7حمد� بن� خال حاب ع�دة م�ن أص��فه الح��ق و تغم�ص ��ر� أن تس�� �ب �بر7 فق��ال أعظم7 الك ه� ع قال: ق7لت7 له7 ما الك �ي عبد� الل �م عن عبد� األعلى عن أب سال
�ه�. )الكافي، ج اس ق7لت7 و ما سفه7 الحق قال يجهل7 الحق و يطع7ن7 على أهل (311، ص2النى 1 حاق بن� م7وس�� �س�� . به نظر می آید اصل روایت در این داستان بوده است که در احتجاج آمده: و عن إ
�7وف��ة �الك ��ة ب �ين ع خ7طب �ه� ع ق��ال: خطب أم���ير7 الم��7ؤم�ن �يه� جعفر� بن� م7حمد عن آبائ �يه� م7وسى بن� جعفر عن أب عن أبه� ص فق��ام ول7 الل �ض رس��7 7وما م7نذ7 ق7ب اس� و ما ز�لت7 مظل �الن اس� ب ي ألولى الن �ن فلما كان ف�ي آخ�ر� كالم�ه� قال أال و إ��ر �ن ع7ثم�ان جلس ف�ي غي ت إ �ا ابن الخمارة� ليس كم�ا ق�س� �ين ي �ليه� أشعث7 بن7 قيس ... فقال ل�ه7 أم��ير7 الم�7ؤم�ن إ
�ه� صارع الحق فصرعه7 الحق �غير� ر�دائ ه� و ارتدى ب �مجل�س. درباره اهمیت انکار حق نکردن این روایت هم قابل توجه است: 2
ك و �ي جعف�ر ع ق�ال: ال ينف��ع7 م��ع الش�� �لى أب �ي��ه� رفع�ه7 إ ه� عن أب �د� الل �ي عب �نا عن أحمد بن� أب ع�دة م�ن أصحاب(400، ص2الج7ح7ود� عمل. )الكافي، ج
پس، در هر گن��اهی ک��ه انس��ان را جهنمی می کن��د، ن��وعی از انک��ار و س��رپیچی از حقیقتنهفته است؛
و آتش جهنم، باطن، و پشت پرده ی دوری از حق و حقیقت است.
7ها األتقی17( آیه 92( سوره لیل )577 ب 7جن 1/8/1396و سيترجمه
و آن تقواپیشه/تقواپیشه ترین از آن ]آتش[ دور داشته شود؛حدیث
قاب��ل توج��ه اس��ت ک��ه5 و 4 و 2 بویژه احادیث 284درباره حقیقت تقوی احادیث جلسه /http://yekaye.ir/al-hegr-15-45( 1مجددا تکرار نمی شود. )حدیث
(1 حدیثی از امام صادق ع در تاویل آیات این سوره گذشت. )حدیث575( در جلسه1در ادامه اش فرموده اند:
»آن ]آتش[ را برافروخته نمی کند مگ��ر آن شقاوت پیش��ه/ش��قاوت مندترین« فرمودن��د اینهمان دشمن آل محمد ص است؛
»و آن تقواپیشه/تقواپیشه ترین از آن ]آتش[ دور داشته شود« فرمودند: آن امیرالموم��نینع و شیعه وی است.
781تأويل اآليات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، صه� ع��ز و ه� ع ف�ي ق��ول� الل �ي عبد� الل �ر� بن� يز�يد عن أب مر عن جاب � جاء مرف7وعا عن عمر�و بن� ش
جل ...7ها األتقی« ق��ال ذاك أم���ير7 ب 7جن ي قی« ق��ال ه��7و ع��د7و آل� م7حمد ع »و س�� �ال األش�� الها إ »ال يص��
7ه7. يعت ��ين ع و ش الم7ؤم�ن
( 1 حدیثی از امام صادق ع در تاویل آیات این سوره گذشت. )حدیث568( در جلسه2در ادامه اش فرمودند:
و اما اینکه »و آن تقواپیشه/تقواپیشه ترین از آن ]آتش[ دور داشته شود« منظ��ور رس��ولالله ص است و هرکسی که از او پیروی کند ...
ایشان در این روایت آیه بعدی را مربوط ب��ه امیرالموم��نین ع می دانن��د ک��ه ان ش��اءالله درذیل آیه بعد خواهد آمد.
782تأويل اآليات الظاهرة، صماعة عن ���د عن أيمن بن� م7ح��ر�ز عن س�� � عن أحم��د بن� م7حمد� بن� خال م � روی أحمد7 بن7 القاس��ه� ص ول7 الل 7ها األتقی« ق��ال رس��7 ب 7جن 7ه7 »و سي ه7 قال ... و أما قول ه� ع أن �ي عبد� الل �ي بص�ير عن أب أب
بعه7 ... و من� ات
( از امام صادق ع روایت شده است که رسول الله ص فرمودند:3به واجباتی که خداوند واجب فرموده عمل کن، تقواپیشه ترین مردم خواهی بود.
2011؛ األمالي) للصدوق(، ص82، ص2الكافي، ج
. البته روایت شیخ صدوق هم سندش متفاوت است و هم متنش طوالنی تر است: 1�ماع�يل بن �س�� ��د� الله� بن� الم7غ���يرة� عن إ �ي��ه� عن عب ��راه�يم عن أب �ب �ي بن7 إ ه7 ق�ال ح��دثنا عل �ي رح�م��ه7 الل ح�دثنا أب�ه ول الل م�عت7 ج��دي رس��7 �ي ع قال: س�� �يه� عن جده� عن� الح7سين� بن� عل م7سل�م عن� الصاد�ق� جعفر� بن� م7حمد عن أب�� الله ��7ف عن مح��ار�م اس� و ك 7ن أغنى الن ه� تك � الل �ق�سم اس� و ارض ب 7ن أتقى الن ه� تك �ض� الل �فرائ ص يق7ول7 ل�ي اعمل ب
7ن م7سل�ما. ن م7صاحبة من صاحبك تك �7ن م7ؤم�نا و أحس ن م7جاورة من جاورك تك �اس� و أحس 7ن أورع الن تك
ول7 ه� ع ق��ال ق��ال رس��7 �ي عبد� الل �ي عن أب 7ون ك �ي عن� الس وفل �يه� عن� الن �براه�يم عن أب �ي بن7 إ عله� ص الل
. �اس 7ن أتقى الن ه� تك �ض� الل �فرائ 1اعمل ب
را روایت کرده اند که در قس��متی از این*( ابوحمزه ثمالی از امام باقر ع داستان جویبر4حکایت، رسول الله ص به جویبر فرمودند:
� همانا دوست داشتنی ترین مردم نزد خداوند در روز قیامت اطاعت پیش�ه ترین و ب�اتقواترین آنهاست؛ ای جویبر! من در میان مسلمانان کسی را برتر از تو نمی بینم مگر کس��ی ک��ه از ت��و
باتقواتر و مطیع تر ]در برابر دستورات خداوند[ باشد. 340، ص5الكافي، ج
ة �ي �ك� بن� عط 7وب عن مال م7حمد7 بن7 يحيى عن أحمد بن� م7حمد� بن� ع�يسى عن� الحسن� بن� محب�ن أحب ه� ص ... إ ول7 الل ��ه7 رس��7 ��7و جعف��ر ع ... فق��ال ل �ي ق��ال: ... ق��ال أب م��ال �ي حم��زة الث عن أبح��د م�ن ��ر7 أل ��ا ج��7ويب ��ه7 و أتق��اه7م و م��ا أعلم7 ي ��وع7ه7م ل - يوم الق�يام��ة� أط ه� عز و جل �لى الل اس� إ الن
ه� م�نك و أطوع. �ل �من كان أتقى ل �ال ل �م�ين عليك اليوم فضال إ الم7سل پی نوشت: حکایت جویبر*
خالصه روایت ابوحمزه این است که: نزد ام��ام ب��اقر ع ب��ودیم و شخص��ی خ��دمت ایش��ان� رسید که ایشان با روی باز از او استقبال کرد. وی گالیه کرد که من به خواستگاری دخ��تر فالنی که شیعه شماست رفتم اما مرا رد کردند و به خاطر غریب ب��ودن و پول��دار نب��ودنم مسخره ام کردند و بقدری دلم گرفت ک��ه از غص��ه دلم می خواه��د بم��یرم. حض��رت ب��ه او فرمود: از ط��رف من ن��زد او ب��رو و بگ��و من پی��ک محم��د بن علی بن حس��ین بن علی بن ابی ط��الب ع هس��تم: دخ��ترت را ب��ه نک��اح منجح بن ری��اح درآور و او را رد نکن. او ب��ا خوشحالی برخاست و رفت که پیغام ام��ام ع را ب��ه آنه�ا برس��اند. ام�ام ش��روع کردن�د ب��ه حکایت کردن داستان جویبر که وی فردی سیاهپوست اهل سودان و بسیار مستمند بود و اسالم آورد و پی��امبر ص چگون��ه ب��ه وی پن��اه داد و ب��رای او و دیگ��ر نیازمن��دان در مس��جد محلی فراهم کرد و تا اینکه روزی رسول الله به وی گفت چرا ازدواج نمی کنی؟ وی گفت من نه اصل و نسبی دارم و نه زیبایی و ث�روتی. چ�ه کس�ی ب�ه من زن می ده�د؟ حض��رت فرمود اسالم این تفاوتها را کنار زد و سپس جمل��ه ف��وق را فرمودن��د و س��پس ب��ه جوی��بر گفتند از طرف من سراغ زیاد بن لبید )از بزرگ��ان قبیل��ه بنی بیاض��ه( ب��رو و بگ��و من پی��ک
2رسول الله ص هستم و او فرمود دخترتان را به عقد جویبر درآورید و ...
. این دو روایت هم در معرفی باتقواترین مردم قابل توجه است: 1خع�ي ى بن� ع�م��ران الن ��7وف�ي عن م7وس�� ه� الك �ي عبد� الل �ي قال حدثنا م7حمد7 بن7 أب نان حدثنا م7حمد7 بن7 أحمد الس�اد�ق� جعف��ر 7س بن� ظبيان عن� الص�� 7ون نان عن� الم7فضل� بن� ع7مر عن ي � عن عمه� الح7سين� بن� يز�يد عن م7حمد� بن� سه� ص ول الل �ي ع أن رس��7 �ي��ه� عن ج��ده� عن عل �ي عن أب �ي ح��دثن �ن أب ��ة إ �الع�بادة� ر�يب �هار7 ب شت �ه7 قال: اال بن� م7حمد ع أناس� من� اجتنب الح��رام و ���ه� و أزه��د7 الن ��اة مال اس� من أدى زك خى الن �ض و أس�� اس� من أق��ام الف��رائ قال أعبد7 الن
اس� من قال الحق ف�يما له7 و عليه ... )األمالي) للصدوق(، ص (20أتقى الن��ي عن ��ار عن أخ�ي��ه� عل ��راه�يم بن� مهز�ي �ب ه� عن إ ��د� الل عد7 بن7 عب اق7 قال ح��دثنا س�� �ي بن7 عبد� الله� الور حدثنا عل���د �ي عب �ح عن أب ال عمان� األحول� صاح�ب� الطاق� عن جم�ي��ل� بن� ص�� الح7سين� بن� سع�يد عن� الحار�ث� بن� م7حمد� بن� النه و من أحب أن ق� الل اس� فليت ��رم الن ��7ون أك ول7 الله� ص من أحب أن يك �ه� ع ق��ال ق��ال رس��7 الله� الصاد�ق� عن آبائ��ه7 ه� عز و جل أوثق م�ن ند الل ��ما ع 7ن ب اس� فليك 7ون أغنى الن ه� و من أحب أن يك ل على الل اس� فليتوك 7ون أتقى الن يك
�ما ف�ي يد�ه )األمالي) للصدوق(، ص (305ب��اه7 2 7و جعفر ع و أدن �ه� أب م فرحب ب �ذ� استأذن عليه� رج7ل فأذ�ن له7 فدخل عليه� فسل �ي جعفر ع إ ند أب �7نت7 ع . ك
ي و �ي و رغ�ب عن �ي راف�ع ابنته7 ف7النة ف��ردن �لى موالك ف7الن� بن� أب ي خطبت7 إ �ن ج7ل7 ج7ع�لت7 ف�داك إ و ساءله7 فقال الر��دها الم��وت ن �يت7 ع �ي تمن �ك غضاضة هجمة غ7ض له��ا قلب �ي م�ن ذل �ي و قد دخلن �ي و غ7ربت �ي و حاجت �دمامت �ي ل ازدرأن�ي �ي بن� أب ين� بن� عل �ي بن� الح7س�� ��ك م7حمد7 بن7 عل ��ه� و ق��7ل ل��ه7 يق��7ول7 ل �لي ول�ي إ 7و جعفر ع اذهب فأنت رس��7 فقال أب�الة �ر�س�� ر�عا ب ج��7ل7 فر�ح��ا م7س�� 7و حمزة ف��وثب الر ده7 قال أب طال�ب ع زوج م7نج�ح بن رباح موالي ابنتك ف7النة و ال تر7
این داستان جوی��بر و ذلف�ا را ش��هید مطه�ری در جل��د دوم داس��تان راس��تان آورده اس��ت.)لینک زیر(
http://mortezamotahari.com/fa/BookView.html?BookId=460&BookArticleID=128889 تدبر
7ها األتقی«1 ب 7جن ( »و سي قبال توضیح داده شد که بهترین ترجمه کلمه تقوی، »خودنگه��داری« )نگ��ه داش��تن خ��ود از
( این آیه می گوی��د: اگ��ر کس��ی اه��ل/http://yekaye.ir/ash-shams-091-08 135گناه( است. )جلسه ( و خ�ود را از گن��اه نگ��ه داش��ت، خ�ود را از آتش جهنم دور نگ��ه3انجام واجب��ات ب�ود )ح�دیث
داشته است.ول �ر أتى رس��7 7قال7 ل��ه7 ج��7ويب �ن رج7ال كان م�ن أهل� اليمامة� ي 7و جعفر ع إ ج7ل7 قال أب �ي جعفر ع فلما أن توارى الر أب��اح �ان م�ن ق�ب يرا دم�يم�ا م7حتاج��ا عار�ي��ا و ك ��ان رج7ال قص� الم7ه7 و ك �س� ن إ لم و حس��7 � فأس� الم �س� �إل الله� ص م7نتج�ع�ا ل�رحم��ة ��وم ب �ر ذات ي �لى ج��7ويب ول الله� ص نظر إ �ن رس7 �ه� و عراه7 ... فإ �حال� غ7ربت ه� ص ل ودان� فضمه7 رس7ول7 الل الس���ك فق��ال رت ��ها فرجك و أعانتك على د7نياك و آخ �ر7 لو تزوجت امرأة فعففت ب م�نه7 له7 و ر�قة عليه� فقال له7 يا ج7ويبب و ال م�ال و ال جم�ال ب و ال نس� 7مي من يرغب7 ف�ي فو الله� م�ا م�ن حس� �ي أنت و أ �أب ه� ب ول الل �ر يا رس7 له7 ج7ويب ر�يفا ة� ش�� �ي � من كان ف�ي الجاه�ل �سالم �اإل ه قد وضع ب �ن الل �ر7 إ ه� ص يا ج7ويب ة7 امرأة ترغب7 ف�ي فقال له7 رس7ول7 الل فأي� م��ا الم �س�� �اإل �يال و أذهب ب ة� ذل �ي � من كان ف�ي الجاه�ل �سالم �اإل ة� وض�يعا و أعز ب �ي � من كان ف�ي الجاه�ل �سالم �اإل ف ب و شره7م ي �ه7م أبيض7ه7م و أسود7ه7م و ق7رش 7ل اس7 اليوم ك �ها فالن �ر�ها و باس�ق� أنساب �عشائ ة� و تفاخ7ر�ها ب �ي كان م�ن نخوة� الجاه�ل���وم الق�يام��ة - ي ه� عز و ج��ل �لى الل اس� إ �ن أحب الن ه7 م�ن ط�ين و إ �ن آدم خلقه7 الل ه7م م�ن آدم و إ ه7م و عجم�ي �ي و عرب��ك و ه� م�ن �ل ��ان أتقى ل �من ك �ال ل ال إ ��وم فض�� �م�ين عليك الي حد م�ن الم7سل ��ر7 أل أطوع7ه7م له7 و أتقاه7م و ما أعلم7 يا ج7ويبول7 ي رس��7 �ن �ي بياضة حسبا ف�يه�م فق7ل له7 إ ه7 م�ن أشرف� بن �ن �يد فإ �لى ز�ياد� بن� لب �ر7 إ �ق يا ج7ويب 7م قال له7 انطل أطوع ث��لى ز�ياد ه� ص إ �ر�سالة� رس7ول� الل �ر ب �را ابنتك الذلفاء قال فانطلق ج7ويب �ليك و ه7و يق7ول7 لك زوج ج7ويب ه� إ رس7ول� الل��اد ��ا ز�ي 7م ق��ال ي م عليه� ث �م فأذ�ن له7 فدخل و سل 7عل نده7 فاستأذن فأ ��ه� و جماعة م�ن قوم�ه� ع �يد و ه7و ف�ي منز�ل بن� لب���ك �ن ذل �ها ف��إ 7ح ب �ليك فقال له7 ز�ياد بل ب ها إ ر �7س �ها أم أ 7وح7 ب �ليك ف�ي حاجة ل�ي فأب ه� إ ي رس7ول7 رس7ول� الل �ن �يد إ بن لبول7 ��اد أ رس��7 �را ابنتك الذلفاء فقال له7 ز�ي ه� ص يق7ول7 لك زوج ج7ويب ول الل �ن رس7 �ر إ شرف ل�ي و فخر فقال له7 ج7ويب�ال ��ا إ �ن ��7زوج7 فتيات ا ال ن �ن ��اد إ ��ه7 ز�ي ه� ص فق��ال ل ول� الل ��ذ�ب على رس��7 ك �7نت7 أل �هذا فقال له7 نعم م��ا ك �لي ب الله� أرسلك إ�ر و ه��7و يق��7ول7 و �ع7ذر�ي فانصرف ج7ويب �ره7 ب 7خب ول الله� ص فأ ى ألقى رس7 �ر7 حت أكفاءنا م�ن األنصار� فانصر�ف يا ج7ويب�اد و ه�ي ف�ي خ��در�ها �نت7 ز�ي �ه7 ال�ذلفاء7 ب م�عت مقالت 7وة7 م7حمد ص فس�� 7ب �هذا ظهرت ن �هذا نزل الق7رآن7 و ال ب الله� ما ب�را فق��ال له��ا �ه� ج7ويب 7حاو�ر7 ب 7ه7 م�نك ت �ليها فقالت له7 ما هذا الكالم7 الذ�ي سم�عت �لي فدخل إ �يها ادخ7ل إ �لى أب فأرسلت إ��را ابنتك ال��ذلفاء فق��الت ل��ه7 و الله ه� ص زوج ج7ويب ه� ص أرسله7 و قال يق7ول7 لك رس7ول7 الل ول الل ذكر ل�ي أن رس7وال ��اد رس��7 �را فبعث ز�ي ��ك ج��7ويب د علي ��ر7 وال ي �ه� ف��ابعث� اآلن رس��7 �حضرت �يكذ�ب على رس7ول� الله� ص ب �ر ل ما كان ج7ويبه� ص فقال �لى رس7ول� الل 7م انطلق ز�ياد إ �ليك ث ى أع7ود إ �ن حت �ك اطمئ �ر7 مرحبا ب �را فقال له7 ز�ياد يا ج7ويب فلح�ق ج7ويب�را ابنتك الذلفاء فلم ه� ص يق7ول7 لك زوج ج7ويب ول الل �ن رس7 �ك و قال إ �ر�سالت �ي ب �را أتان �ن ج7ويب 7مي إ �ي أنت و أ �أب له7 ب�ر ��اد7- ج��7ويب ��ا ز�ي ه� ص ي ول7 الل ��ه7 رس��7 �ال أكفاءنا م�ن األنصار� فق��ال ل �قاءك و نحن7 ال نتزوج7 إ �القول� و رأيت7 ل �ن له7 ب أل�لى �اد إ ��ه7 ق�ال فرج�ع ز�ي �رغب عن ��اد7 و ال ت �ا ز�ي �مة� فزوج��ه7 ي �لم7سل 7فو ل �م7 ك �لم7ؤم�نة� و الم7سل 7فو ل م7ؤم�ن و الم7ؤم�ن7 كه� ص ول الل يت رس��7 �ن عص�� ك إ �ن ��ه7 إ ه� ص فق��الت ل ول� الل م�عه7 م�ن رس��7 �ه� فقال له��ا م��ا س�� �ه� و دخل على ابنت منز�ل�ه� ص ول ة� رس��7 ن ه� و س��7 ة� الل ن �لى قوم�ه� فزوجه7 على س7 7م أخرجه7 إ �ر ث �يد� ج7ويب �را فخرج ز�ياد فأخذ ب كفرت فزوج ج7ويب��ك فق�ال و �لي وقها إ ��ز�ل فنس��7 7وا له7 أ لك من �ر فقال �لى ج7ويب 7وا إ 7م أرسل 7وها ث ئ و ضم�ن صداقه7 قال فجهزها ز�ياد و هي�7دخ�لت ��وبين� و أ �را ث 7وا ف�يه� ف�راشا و متاعا و كسوا ج��7ويب ئ 7وا لها منز�ال و هي ئ 7وها و هي ئ الله� ما ل�ي م�ن منز�ل قال فهي���ة� البيت �لى زاو�ي ��ة ق��ام إ ب �لى بيت و متاع و ر�يح طي ما فلما رآها نظر إ �ر عليها م7عت 7دخ�ل ج7ويب �ها و أ الذلفاء7 ف�ي بيت�الة �لى الص�� ��7ه7 إ داء خ��رج و خ��رجت زوجت م�ع الن ��ع الفج��ر7 فلما س�� ى طل اج�دا حت �لق7رآن� راك�عا و س�� �يا ل فلم يزل تالداء م�ع الن ى س� اج�دا حت �لق��7رآن� و راك�ع��ا و س� �ي��ا ل ك� فق�الت م�ا زال تال �لت هل مس� ئ فتوضأت و صلت� الصبح فس7���ك ��ل ذل ال�ث7 فع��ل م�ث ��وم7 الث ��ان الي ��اد فلما ك ���ك م�ن ز�ي �ك و أخف��وا ذل �ية7 فعل م�ثل ذل ان يلة7 الث فخرج فلما كانت� الل�ر و �تزو�يج� ج��7ويب �ي ب ه� أمرتن ول الل 7مي يا رس7 �ي أنت و أ �أب ه� ص فقال له7 ب �لى رس7ول� الل 7وها فانطلق إ �ك أب �ذل �ر ب 7خب فأ��ه7 ق��ال 7م م�ن �ي ص فما الذ�ي أنكرت ب 7ك أوجبت علي تزو�يجه7 فقال له7 الن �ن طاعت نا و لك �ه� ما كان م�ن مناك�ح ال و الل��ل ق��ام �ليها و ال دنا م�نها ب مها و ال نظر إ ما فما كل 7دخ�ل معها م7عت �ي البيت و أ 7دخ�لت� ابنت أنا له7 بيتا و متاعا و أ ا هي �ن إ���ة يل ���ك ف�ي الل ��ل ذل 7م فع��ل م�ث داء فخ��رج ث م�ع الن ى س�� اج�دا حت �لق7رآن� راك�عا و س�� �يا ل �لى زاو�ية� البيت� فلم يزل تال إ��ا 7ر ف�ي أمر�ن ساء ف��انظ 7ر�يد7 الن 7ك و ما نراه7 ي ئت ��لى أن ج مها إ 7كل �ثة� و لم يدن7 م�نها و لم ي ال �ك ف�ي الث �ية� و م�ثل ذل ان الث�فحل بلى �ر أ و ما أنا ب ساء فقال له7 ج7ويب �ر فقال له7 أ ما تقرب7 الن �لى ج7ويب ه� ص إ فانصرف ز�ياد و بعث رس7ول7 اللك ق�د ��ه� نفس� فت ب �خ�الف� ما وص� رت7 ب ب ه� ص قد خ7 ساء� فقال له7 رس7ول7 الل �لى الن �ق نه�م إ ي لشب �ن ه� إ ول الل يا رس7�ليه��ا و ��7ر إ ما فلم تنظ �رة و أتيت م7عت 7دخ�لت عليك فتاة حسناء7 عط 7وا لك بيتا و ف�راشا و متاعا و أ ئ ه7م هي �ر ل�ي أن ذ7ك عا و رأيت7 ف�راشا و متاعا �ه� دخلت7 بيتا واس ول الل �ر يا رس7 �ذن فقال له7 ج7ويب مها و لم تدن7 م�نها فما دهاك إ 7كل لم ت
7ها األتقی«2 ب 7جن ( »و سي که »أشقی« را فاع��ل ق��رار داده ب��ود، اینج��ا »أتقی« را فاع��ل ق��رار15چرا همچون آیه
نداد؟ « مجهول است و »أتقی« ن��ایب فاع��ل، و »ه��ا« )= آن = اش��اره ب��ه آتش( ب7 7جن )فعل »ي مفعول آن است. در واقع، اگر این فعل به صورت فعل معلوم می آم��د، ف��اعلش مثال خداون��د
بود و »أتقی« مفعول اول، و »ها« )=آتش( مفعول دوم قرار می گرفت.( الف. فرد شقی خودش با عملش آتش را ایجاد کرده ب��ود؛ ام��ا ف��رد ب��اتقوا در قب��ال آتش کاری )حتی فاصله گرفتن و دور شدن( انجام نداده است. او تنها و تنها مراقب خ��ودش ب��وده
است. با این مراقبت، خدا او را از آتش جهنم دور کرده است.نکته تخصصی انسان شناسی
. در دنیا وقتی کسی در جامعه ای زن��دگی می کن��د، و ب��ه خ��اطر قص��ور و تقص��یر1مقدمه ع��ده ای، مش��کلی )مثال ی��ک بیم��اری واگ��یردار؛ ی��ا جنگی خانمان س��وز ی��ا ...( متوج��ه جامع��ه
می شود، تر و خشک را با هم می سوزاند. . آتش جهنم، ظاهر شدن� باطن� عمل دنیوی خود افراد است.2مقدمه . آتش جهنم به کسی که واقعا اهل تقوا باشد نمی رسد.3مقدمه
نتیجه: فرد واقعا متقی، اگرچه ظاهرا در میان افراد گناهک��ار زن��دگی می کن��د؛ ام��ا چ��ون مراقب خویش است، واقعا در میان آنها زندگی نمی کند؛ بلکه در عمق وجود خویش چن��ان از
آنها فاصله گرفته که خداوند او را آتش عمل آنها دور نگه خواهد داشت. شاید اینکه یکی از مراتب نهی از منکر را نهی از منکر قلبی دانسته اند و گفته ان��د انس��ان اگر نتواند به دست و زبان خویش جلوی منکر را بگیرد، دست کم بای��د ب��ه لح��اظ قل��بی از آن
گناه بیزاری بجوید، برای همین است که آتش آن گناه به وی نزدیک نشود.گامی در مسیر جامعه شناسی اسالمی
طبقه بندی رایج جوامع در تحلیل های غیر دی��نی )مثال طبقه بن��دی ب��ر اس��اس ملیت، ش��غل، نژاد، توسعه، و ...( طبقه بندی های اعتباری است؛ یع��نی اف��راد ارتب��اط عمی��ق وج��ودی ب��ا هم ندارند، بلکه صرفا مجاورت، شباهت های ظاهری، و ... آنها را کنار هم گذاش��ته اس��ت. از این رو، ممکن است دو نفر در یک طبقه و گروه قرار گیرن��د، ام��ا در آخ��رت ک��ه ب��اطن و حقیقت امور آشکار می شود، کامال از هم دور باشند. اما در تحلیل دینی، مهم��ترین طبقه بن��دی، ابت��دا دسته بندی جوامع به جوامع ایمان و کفر و نفاق اس��ت و س��پس دس��ته بندی ب��ر اس��اس عم��ل ص��الحانه و فاس��قانه؛ اینهاس��ت ک��ه انس��انها را عمیق��ا ب��ه هم گ��ره می زن��د و از این رو، این
توجه شود(3طبقه بندی ها در آخرت هم بروز خواهد کرد. )همچنین به تدبر ب. ...
7ها األتقی«3 ب 7جن األشقی ... و سي �ال ( »ال يصالها إ برافروخته شدن آتش در مورد شقاوتمندان را با فعل مضارع تعب�یر ک�رد؛ ام�ا دور مان�دن
تقواپیشگان از آن را با فعل مستقبل. چرا؟
��اء� و �ي م��ع الغ7رب وت �ي و ك�س�� يعت ��ي و وض� �ي و ح��اجت 7نت7 عليه��ا و غ��7ربت �ي ك ت �ي ال �رة و ذكرت7 حال و فتاة حسناء عط�لى ت7 إ كر� فنهض�� �حق�يق��ة� الش�� ��ه� ب �لي ب7 إ �ي و أتقر 7ره7 على ما أعطان �ك أن أشك ه7 ذل �ي الل �ذ أوالن المساك�ين� فأحببت7 إداء فخ��رجت7 فلما م�عت7 الن ى س�� ه حت 7ر7 الل ك اج�دا أش�� �ع��ا و س�� �لق��7رآن� راك �ي��ا ل �ي تال �ب� البيت� فلم أزل ف�ي صالت جانه7 �ي الل ���ك ف�ي جنب� م��ا أعط��ان �يه��ا و رأيت7 ذل ام و ليال ��ة أي ���ك ثالث ��وم ففعلت7 ذل ���ك الي أصبحت7 رأيت7 أن أص7وم ذل�اه7 فأعلم��ه7 م�ا ق��ال �اد فأت �لى ز�ي ه� ص إ ه7 فأرسل رس7ول7 الل �ن شاء الل يلة إ 7رض�يه�م7 الل 7رض�يها و أ ي سأ �ن يرا و لك � يس�ر ��ه7 و مع��ه7 ج��7ويب ه� ص خرج ف�ي غ��زوة ل ول الل �ن رس7 7م إ �ما قال ث �ر ب ه7م قال و وفى لها ج7ويب �ر فطابت أنف7س7 ج7ويب
�ر. م أنفق7 م�نها بعد ج7ويب ه7 تعالى فما كان ف�ي األنصار� أي 7شه�د رح�مه7 الل فاست
الف. آتش جهنم، باطن� عمل� شقاوتمندان است که در آخ��رت آش��کار می ش��ود. در واق��ع، عمل شقاوتمندان در همینجا آتشی را برایشان برپا کرده اس��ت؛ و همج��واری ش��قاوتمندان و تقواپیشگان در دنیا، شاید موجب گردد ضررهایی به خاطر این مجاورت، متوج��ه تقواپیش��گان
(؛ اما در آخرت است که حتما آنها از این آتش به دور می مانند.2هم بشود )تدبرب. ...
7ها األتقی«4 ب 7جن ( »و سي »أتقی«، هم می تواند به معنای »تقی« باشد )وزن »افعل« گاه به معنای »فعیل« به ک��ار می رود( ک��ه در این ص��ورت بش��ارتی اس��ت ب��ر ه��ر تقواپیش��ه ای ک��ه از آتش جهنم در ام��ان
�« )دخان/ قين في مقام أمين ... و وقاه7م عذاب الجحيم �ن الم7ت (56-51می ماند؛ شبیه »إو هم می تواند به معنای »باتقواترین« باشد،
که در این صورت، - ممکن است از جهت مقایسه با اهل دنیا باشد: یعنی باالخره ه��رکس در دنی��ا خ��ود را از خطراتی که پیش می آید حفظ می کند؛ ام��ا خودنگه��دارترین ف��رد کس��ی اس��ت ک��ه خ��ود را از
( 306، ص20آتش جهنم حفظ کند )المیزان، ج - ممکن اس��ت اش��اره ب��ه ب��االترین مق��ام معن��وی باش��د ک��ه درس��ت نقط��ه مقاب��ل
(2 و 1( قرار می گیرد )حدیث15»شقاوتمندترین افراد« )آیه
7ها األتقی«5 ب 7جن األشقی ... و سي �ال ( »ال يصالها إ در این دو آیه، »أشقی« را در مقابل »أتقی« قرار داد؛ ب��ا ا ین ح��ال، س��وزانده ش��دن ب��ا »نارا تلظی: آتشی که زبانه می کشد« را برای »أش��قی« ب��ه ص��ورت انحص��اری آورد )»ج��ز«
اشقی آن را برافروخته نمی کند( اما در مورد »أتقی« به صورت عادی آورد نه منحصر.چرا؟
بس���ته ب���ه اینک���ه »أش���قی و أتقی« را ب���ه معن���ای »ش���قاوتمند و ب���اتقوا« ب���دانیم ی���ا»شقاوتمندترین و باتقواترین« ابعاد مختلفی را می شود در نظر گرفت از جمله:
الف. می خواهد به گسترش رحمت خدا در برابر غضبش اشاره کند. جز شقی ترین اف��راد به آن آتش نمی افتند؛ اما رحمتش و نج��ات از این آتش، اگرچ��ه در درج��ه اول ب��ه ب��اتقواترین افراد وعده داده شده، اما دیگرانی هم هستند که مشمول رحمت شوند و از این آتش نج��ات
یابند. ب. با توجه به اینکه »یصلی« به معنای »برافروخته ک�ردن«، و »اش��قی« فاع�ل آن ب�وده است؛ می خواهد تاکید کند که فقط آن شقاوتمندترین هایند که این آتش را شعله ور می س��ازند
مثال ب��ه)و دیگران را بیچاره می کنند؛ اما غیر از باتقواترین ها هم ممکن اس��ت کس��ان دیگ��ری ( از این آتش در امان بمانند.2 و 1خاطر کمک گرفتن از این باتقواترین ها، حدیث
ج. ...
ی18( آیه 92( سوره لیل )578 7ؤتي ماله7 يتزك 2/8/1396الذي يترجمه
آن که مال خود را می دهد ]تا[ تزکیه کند ]پاک شود/ نمو یابد[نکات ترجمه
»يتزكی«
از ماده »زکو« ]یا »زکی«[ است؛ ک��ه قبال بی��ان ش��د این م��اده داللت می کن��د ب��ر نم��و و زیادتی که توأم با ن��وعی طه��ارت وی��ا ب��رکت باش��د. و کلم��ه »تزکی��ه« هم در معن��ای مم��دوح
( و هم در معنای مذموم )خودستایی و خود را از۹، شمس/۱۸)تطهیر نفس از آلودگی: فاطر/( به کار رفته است.۳۲، نجم/۴۹آلودگی ها منزه دیدن: نساء/
(/http://yekaye.ir/al-maidah-005-055 84 )جلسه بار در قرآن کریم به کار رفته است.59این ماده و مشتقاتش
به لحاظ جایگاه نحوی »یتزکی« را غالبا حال دانسته اند )او کسی اس��ت ک��ه م��ال خ��ود را می دهد در حالی که تزکیه می کند(؛ اما می توان آن را بدل از »ی��وتی« هم دانس��ت )او کس��ی
(764، ص4است که مال خود را می دهد، کسی است که تزکیه می کند( )الکشاف، ج1اختالف قرائت
حدیث ( از امام صادق ع حدیثی در تاویل آیات این سوره روایت شده است که آخرین فراز آن1
گذشت. در ادامه حضرت فرمودند:1، حدیث576در جلسه»و از آن ]آتش[ دور داشته شود آن تقواپیشه« یعنی آن مومن؛
»آن که مال خود را می دهد ]تا[ تزکیه شود« یعنی آن که علم را به اهلش می دهد. »و کسی نزد او نعمتی ندارد که پاداش داده ش�ود« و کس�ی را ن�زد او چ�یزی نیس�ت ک�ه
بخواهد جبران کند؛»مگر درصدد وجه پروردگار متعال بودن« ]یعنی[ قربة الی الله تعالی،
»و بزودی راضی خواهد شد« هنگامی که ثواب را ببیند. 568تفسير فرات الكوفي، ص
ه� تعالی ... »و ه� ع ف�ي قول� الل �ي عبد� الل � بن� ع7بيد م7عنعنا عن أب م � قال حدثنا م7حمد7 بن7 القاس��ده7 ن �ح��د ع �7عط�ي الع�لم أهله7 »و م��ا أل ذ�ي ي ی« ال �ي ماله7 يتزك 7ؤت ذ�ي ي 7ها األتقی« الم7ؤم�ن7 »ال ب 7جن سيه� تع��الی »و �لی الل ��ة7 إ ه� األعلی« الق7رب �غاء وجه� رب �ال ابت نده7 م7كافأة »إ �حد ع �7جزی« ما أل �عمة ت م�ن ن
واب. �ذا عاين الث لسوف يرضی« إ
( در2( در جلسه قبل حدیثی از امام صادق ع در تاویل آیات این سوره گذشت. )ح��دیث2ادامه اش فرمودند:
»آن که مال خود را می دهد ]تا[ تزکیه شود« آن همان امیرالمومنین است و اشاره استبه این سخن خداوند متعال که فرمود »و زکات می دهند در ح��الی ک��ه در رکوع ان��د« )مائ��ده/
55) و »هیچکس نزد او نعمتی ندارد که جزا داده شود« آن رسول الله ص اس��ت ک��ه هیچکس
نعمتی برعهده او ندارد که جزا داده شود ولی نعمت او بر همه خالیق جاری است.782تأويل اآليات الظاهرة، ص
ماعة عن ���د عن أيمن بن� م7ح��ر�ز عن س�� � عن أحم��د بن� م7حمد� بن� خال م � روی أحمد7 بن7 القاس���ين ی« قال ذاك أم�ير7 الم��7ؤم�ن �ي ماله7 يتزك 7ؤت ذ�ي ي ه7 قال ... »و ال ه� ع أن �ي عبد� الل �ي بص�ير عن أب أب7جزی« �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع �7ه7 »و ما أل �ع7ون« و قول كاة و ه7م راك 7ون الز 7ؤت 7ه7 تعالی »و ي ع و ه7و قول
. �7ه7 جار�ية علی جم�يع� الخلق �عمت 7جزی و ن �عمة ت نده7 ن �حد ع �ذ�ي ليس أل ه� ص ال فه7و رس7ول7 الل
ى 1 ك ى / یز . یتزكى مضارع تزكى. و قرأ الحسن بن علي بن الحسن بن علي بن أبي طالب رضي الله و قرأ الجمهور: يتزك
تعالى عنهم: بإدغام التاء في الزاي و يتزكى في موضع الحال، فموضعه نصب. و أجاز الزمخشري أن ال يك��ون ل��ه موض��ع من اإلع��راب ألن��ه
�ي، قاله: و هو إعراب متكلف )البحر المحیط، ج 7ؤت (494، ص10جعله بدال من صلة الذي، و هو ي
( از امام صادق ع روایت شده است که رسول الله ص فرمودند:3ملعون است، ملعون است مالی که پاک نشود ]زکاتش داده نشود[.
504، ص3الكافي، ج�ه ��د� الل �ي عب �ي بص�ير عن أب وب عن أب �ي أي �ي ع7مير عن أب �يه� عن� ابن� أب �براه�يم عن أب �ي بن7 إ عل
ه� ص: ع قال قال رس7ول7 اللى. 7زك 1ملع7ون ملع7ون مال ال ي
( از امام صادق ع روایت شده است:4 هیچ پرنده ای به صید نشود مگر اینکه تسبیح را ترک گفته باشد؛ و هیچ م��الی آفت نبین��د و
در معرض تلف قرار نگیرد مگر در صورتی که ادای زکاتش ترک شده باشد.504، ص3الكافي، ج
�باط �ي��ه� أس�� باط عن أب �ي بن� أس�� �ي بن� الحسن� الم�يثم�ي عن عل ه� العاص�م�ي عن عل 7و عبد� الل أب����ه �ترك �ال ب اد7 إ 7ص�� ��ر ي ه� ع يق��7ول7 م��ا م�ن طي ��د� الل �م عن سال�م مولى أبان قال سم�عت7 أبا عب بن� سال
.�كاة �ترك� الز �ال ب 7صاب7 إ �يح و ما م�ن مال ي سب 2الت
( از امیرالمومنین ع روایت شده است:5با ورع و پرهیزکاری است که مومن تزکیه و پاک می شود.
274تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، صى الم7ؤم�ن7. �الورع� يتزك ب
تدبر7ؤتي ماله7 يتزكی«1 ذي ي ( »ال
با توجه به اینکه مفعول »یتزکی« را چه بدانیم دست کم دو معنا برای آی��ه متص��ور اس��تکه به نظر می رسد هر دو منظور بوده است:
الف. مالش را در راه خدا انفاق می کند و این کار را برای رسیدن به پاکی نزد خدا انج��ام ( به تعبیر دیگر با دادن این مال، خود را پاک761، ص10می دهد نه برای ریا )مجمع البیان، ج
(306، ص20و تزکیه می کند )المیزان، ج(3ب. با انفاق و ادای واجیات مالی، مال و اموالش را پاک و طاهر می سازد. )حدیث
7ؤتي ماله7 يتزكی«2 ذي ي ( »ال انس��ان های س��طحی نگر می پندارن��د ب��ا جمع آوری و نگه��داری ام��وال، دارایی ش��ان زی��اد می شود. اما اگر توجه شود که دارایی حقیقی آن است که همواره برای انسان بماند خ�واهیم
و نه نگهداری آن- است که تزکیه می شویم ارتقا–فهمید که با دادن مال و اموال در راه خدا می یابیم.
(3، تدبر568 و جلسه1، حدیث565)توضیح بیشتر در جلسه
ی«3 7ؤتي ماله7 يتزك ( »ي ]دادن اموال در راه خدا و[ کمک به فقرا، راهی است ب��رای تزکی��ه و خودس��ازی )تفس��یر
(511، ص10نور، ج.این مضمون با سند دیگر مستقیما از خود امام صادق ع هم روایت شده است: 1
ه� ع قال قال: ملع7ون ملع7ون �ي عبد� الل ون بن� م7سل�م عن مسعدة بن� صدقة عن أب �براه�يم عن هار7 �ي بن7 إ على. )الكافي، ج 7زك (505، ص3مال ال ي
. این حدیث هم در همانجا به این مضمون نزدیک است: 2ه� ع �ي من سم�ع أبا عبد� الل �سحاق قال حدثن عمان� عن إ �ي بن� الن �ي بن� الحسن� عن عل أحمد7 بن7 م7حمد عن عل
�يحه7. ع تسب �ال ما ضي 7صاد7 م�ن الطير� إ كاة� و ال ي �يع� الز �تضي �ال ب يق7ول7 ما ضاع مال ف�ي بر و ال بحر إ
ی«4 7ؤتي ماله7 يتزك ( »األتقی؛ الذي يتقواپیشه واقعی کسی است که اهل انفاق باشد؛
، ص10به تعبیر دیگر، از نشانه های تقوا کمک های مالی خالص��انه اس��ت. )تفس��یر ن��ور، ج511)
7ؤتي ماله7 يتزكی«5 ذي ي ( »ال زمانی بخشیدن اموال و کمک به دیگران ارزش دارد ک��ه ب��ا انگ��یزه الهی هم��راه، و ب��رای
تزکیه باشد.
7ؤتي ماله7 يتزكی«6 ذي ي ( »الهر شی ای آلودگی خاص خود را دارد و پاکی متناسب با خود را می طلبد.
مال انسان نیز آلودگی هایی دارد: شاید مهمترین آل��ودگی اش این باش��د ک��ه انس��ان را ب��ه خود وابسته می کند و تدریجا چنان در چشم انسان جایگاه می یابد ک��ه انس��ان تم��ام زن��دگی و سرمایه های وجودی خود را ب��ه ج��ای اینک��ه خ��رج رش��د معن��وی و همیش��گی خ��ود کن��د، خ��رج
جمع آوری و انباشت مال و ثروت می کند. شاید بدین جهت است که راه رهایی از آلودگی� مال و ثروت، انفاق و هزینه ک��ردن آن در
راه خدا معرفی شده است.
7جزی19( آیه 92( سوره لیل )579 �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع �3/8/1396و ما ألترجمه
و کسی نزد او هیچ نعمتی ندارد که پاداش داده شود؛حدیث
جلسه قبل درباره این آیه هم هست2 و 1احادیث در فرازی1( حدیثی طوالنی از پیامبر اکرم ص خطاب به ابن مسعود روایت شده است.1
از این حدیث آمده است: ابن مسعود! ]مردم[ با حسب و نسب هایشان و اموالشان بر همدیگر برتری می جویند در حالی که خداوند می فرماید: »و کسی ن��زد او هیچ نعم��تی ن��دارد ک��ه پ��اداش داده ش��ود؛ مگ��ر
برای رضایت خداوند اعلی؛ و قطعا در آینده راضی خواهد شد.« ... ابن مسعود! هنگامی که کاری انجام دادی آن را خالص برای خداوند انجام ب��ده ک��ه همان��ا از بندگانش عملی را نمی پذیرد مگر اینکه خالصانه برای او باشد که می فرماید: »و کسی نزد او هیچ نعمتی ندارد که پاداش داده شود؛ مگر برای رض��ایت خداون��د اعلی؛ و قطع��ا در آین��ده
راضی خواهد شد.« ...453 و 451مكارم األخالق، ص
�ه ول� الل �نا يوم��ا على رس��7 ه� بن� مسع7ود قال: دخلت7 أنا و خمسة7 رهط م�ن أصحاب عن عبد� الله� ص: ... ص .. فقال رس7ول7 الل
�عم��ة ��ده7 م�ن ن ن �حد ع �ه7 تعالى »و ما أل �ه�م يق7ول7 الل �ه�م و أموال �أحساب 7ون ب يا ابن مسع7ود يتفاضله� األعلى و لسوف يرضى«... �غاء وجه� رب �ال ابت 7جزى إ ت
1، ح���دیث136، و جلسه۲، ح���دیث۷۷ و جلسه۱، ح���دیث۶۸. فرازه���ایی از این ح���دیث در جلسه 1http://yekaye.ir/al-qiyamah-075-02/ گذشت.۱، حدیث۱۵۸جلسه و
��ان �ال ما ك باد�ه� األعمال إ �ه7 ال يقبل7 م�ن ع ن �ه� خال�صا أل �ل �ذا عم�لت عمال فاعمله7 ل يا ابن مسع7ود إوف ه� األعلى و لس� �غ�اء وج�ه� رب �ال ابت 7ج�زى إ �عم�ة ت �ده7 م�ن ن ن �ح�د ع �ه7 يق7ول7 »و م�ا أل �ن له7 خال�صا فإ
يرضى«...
( از امام صادق ع روایت شده است:2 امیرالمومنین ع می فرمود: کسی که مانند آنچه در حق او انج��ام دادن��د انج��ام ده��د فق��ط جبران مافات کرده است؛ و کسی که این کارش را مض��اعف انج��ام ده��د اوس��ت ک��ه ش��کور است و کسی که شکر کند کریم و بزرگوار است؛ و کسی که می داند که هر آنچ��ه انج��ام می دهد تنها برای خود انجام داده است ]جزایش به خودش داده خواه��د ش��د[ انتظ��ار اینک��ه از او تشکر کنند ندارد و از آنها نمی خواهد که به به خ��اطر این ک��ارش بیش��تر او را دوس��ت داش��ته باشند؛ پس از غ��یر خ��ودت ب��رای آن چ��یزی ک��ه ب��ه خ��ودت داده ای و ب��ا آن آب��رویت را حف��ظ کرده ای درخواست تشکر نداشته باش و بدان که کسی که به خاطر حاجتی به سراغت آمده،
و آبرویش را پیش روی تو حفظ نکرده، پس تو آبرویت را از اینکه او را رد کنی حفظ کن. 258، ص1؛ الخصال، ج28، ص4الكافي، ج
ور �ي منص��7 ت بن� أب س�� ه� بن� ال��دهقان� عن د7ر7 ��د� الل �نا عن سهل� بن� ز�ياد عن عب ع�دة م�ن أصحابه� ع قال: �ي عبد� الل رارة عن أب 7ذينة عن ز7 عن ع7مر بن� أ
م�ا كاف�أه7 و من �ن �ه� فإ �لي �ع إ ن �م�ثل� ما ص�7 ه� عليه� يق7ول7 من صنع ب �ين صلوات7 الل كان أم�ير7 الم7ؤم�نه� لم ��لى نفس�� نع إ م��ا ص�� �ن نع إ �م أن م��ا ص�� ��ان كر�يم��ا و من عل كر ك 7ورا و من ش�� ك أضعفه7 كان ش���لى كر ما أتيت إ �ه�م فال تلتم�س م�ن غير�ك ش7 ت كر�ه�م و لم يستز�ده7م ف�ي مود اس ف�ي ش7 يستبط� الن��ر�م وجه��ه7 عن وجه���ك ف��أكر�م 7ك �ليك الحاجة لم ي �ب إ �ه� ع�رضك و اعلم أن الطال ك و وقيت ب � نفس
.�وجهك عن رده
( اسحاق بن ابی ابراهیم می گوید: من و معلی بن خنیس نزد ام��ام ص��ادق ع ب��ودیم ک��ه3 مردی از اهل خراسان وارد شد و گفت: یا ابن رسول الله! از دوس��تی و ارادت من ب��ه ش��ما اهل بیت مطلع هستید و بین من و شما فاصله ای دور و دراز است و اموالی که همراهم بوده
کم آمده و نمی توانم به خانه و کاشانه ام برگردم مگر اینکه کمکم کنید. امام صادق ع به چپ و راست نگاهی کرد و فرمود: آیا نش��نیدید ک��ه برادرت��ان چ��ه گفت؟ همانا کار خیر آن است که ابتداءا انجام شود؛ وگرنه آنچه ک��ه بع��د از اینک��ه از ت��و درخواس��ت کردند می دهی جبران آبرویی است که برای تو خرج کرده است. سپس فرمود ]نیازمندی ک��ه سوال می کن��د[ ش��ب ت��ا ص�بح خ�واب ب�ه چش�مش نرفت��ه و در اض�طراب اس�ت، بین امی��د و ناامیدی، نمی داند نیازش را به کجا ببرد، تا اینکه تصمیم می گیرد به سراغت تو بیاید؛ پس نزد تو می آید در حالی که دلش قرار ندارد و بدنش به رعشه افت��اده و خ��ون در ص��ورتش جری��ان یافته، و با همه اینها نمی داند که آیا از نزد تو سرافکنده و در حالی که دست رد ب��ه س��ینه اش زده ای بیرون می رود یا خوشحال و حاجت روا؛ اگر به او اعطایی کنی با خود می پنداری که در حق او نیکی کرده ای در حالی که رسول الله ص فرمود: سوگند به کسی که دانه را ش��کافت و جوانه را از دل خاک بیرون آورد و مرا به حق به نب��وت برگزی��د آن مق��دار ک��ه او ب��ه خ��اطر
درخواست� از تو، به زحمت افتاده، بیش از آن مقداری است که تو در حق او نیکی می کنی.پس برای آن فرد خراسانی پنج هزار درهم جمع کردند و به او دادند.
146، ص93بحار األنوار، ج�براه�يم بن� يعق7وب قال: �ي إ �سحاق بن� أب �لصور�ي عن إ ، ل ��تاب� قضاء� الح7ق7وق م�ن ك
ان ��ه� رج��7ل م�ن أه��ل� خ7راس�� �ذ دخل علي نيس إ ى بن7 خ7 نده7 الم7عل �ه� ع و ع �ي عبد� الل ند أب �7نت7 ع كقة بع�ي��دة و ق��د 7م ش��7 �ي و بينك 7م أهل البيت� و بين اك �ي �ي إ ه� ص تعر�ف7 م7واالت فقال يا ابن رس7ول� اللماال و �ه� ع يم�ينا و ش 7و عبد� الل �ي قال فنظر أب 7ع�ينن �ال أن ت �ي إ �لى أهل قل ذات7 يد�ي و ال أقد�ر7 أتوجه7 إ
م��ا ه��7و �ن أل فإ �داء فأما ما أعطيت بعد ما س�� وف7 ابت ما المعر7 �ن 7م إ قال أ ال تسمع7ون ما يق7ول7 أخ7وك�ما بذل لك م�ن ماء� وجه�ه ج��اء� ال م7كافاة ل ��أس� و الر ق��ا م7تملم�ال بين الي ��ه7 م7تأر �يت7 ليلت 7م قال فيب ث
��زل �ص7ه7 ترتع�د7 و قد ن 7ه7 يج�ب7 و فرائ �ليك فأتاك و قلب �ه� فيعز�م7 على القصد� إ �حاجت يدر�ي أين يتوجه7 ب�ن جح� ف��إ ور� الن ر7 �س��7 د أم ب ��ة� ال��ر �كآب ��د�ك ب ن �ر�ف7 م�ن ع ��در�ي أ ينص�� دم7ه7 ف�ي وجه���ه� و بع��د ه��ذا فال ي�ي سمة و بعثن ة و برأ الن ذ�ي فلق الحب ه� ص و ال ك قد وصلته7 و قد قال رس7ول7 الل أعطيته7 رأيت أن�ي ان �لخ7راس�� وف�ك قال فجمع��7وا ل اك أعظم7 م�ما ناله7 م�ن معر7 �ي �ه� إ م7 م�ن مسألت �يا لما يتجش �الحق نب ب
.��ليه خمسة آالف� د�رهم و دفع7وها إ 231، ص4مرحوم کلینی سخنان امام صادق ع را ب��دون ذک��ر حک��ایت ف��وق در الك��افي، ج
آورده است.
( از امام صادق ع روایت شده است:4 احسان و نیکویی را هم در حق کسی که اهلش است انجام ب��ده و هم در ح��ق کس��ی ک��ه
اهلش نیست؛ که اگر او اهلش نیست تو اهل آن باش!27، ص: 4الكافي )ط - اإلسالمية(، ج
ه� ع قال: �ي عبد� الل اج عن أب �ي ع7مير عن جم�يل� بن� در �يه� عن� ابن� أب �براه�يم عن أب �ي بن7 إ عل7ن ���ه� فك 7ن ه��7و م�ن أهل �ن لم يك �ه� ف��إ �لى من ليس م�ن أهل 7ه7 و إ �لى من ه7و أهل وف إ اصنع� المعر7
.��ه أنت م�ن أهل
تدبر7جزی«1 �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع �( »و ما أل
»و کسی نزد او هیچ نعمتی ندارد که پاداش داده شود« این آیه را هم می توان ناظر به آیه قبل )= تقواپیشه کسی است که مال خ��ود را می ده��د تا تزکیه کند( فهمید و هم ناظر به آیه بعد )= جز برای به دست آوردن رضای خداوند متع��ال( و هم مستقل؛ از این رو می تواند معانی متعددی را در بر داشته باشد که ب��ا توج��ه ب��ه قاع��ده
امکان استفاده از یک لفظ در چند معنا همه این معانی ممکن است مد نظر بوده باشد:الف. مرجع ضمیر »عنده« به »أتقی« برمی گردد و آیه ناظر به قبل است:
��تى1الف. . کسی ک��ه م��الش را می ده��د ت��ا تزکی��ه کن��د، هیچكس را در ن��زد او نعمت و من ؛ ترجمه مشکینی( و انفاق او به تالفى307، ص20نيست كه اين پاداش آن باشد )المیزان، ج
(3يا به پسدادن حقوق ديگران باشد. )ترجمه مجتبوی( )همچنین حدیث . مالش را در راه خدا انفاق كرده، نه براى آن که اقدام کسی را ك�ه س��ودى ب��ه او2الف.
رسانيده تالفى كند، و نه براى آن که در ازایش پاداشی از مردم دریافت کند، بلکه فقط برای(761، ص10رضای خدا. )مجمع البیان، ج
. ...3الف.ب. مرجع ضمیر »عنده«، »خداوند«؛ و آیه ناظر به بعد است:
. و هيچ كس را از سوى خود بر عهده خدا نعمتى نيست كه اين مالى كه انفاق كرده1ب. به عنوان پاداش آن نعمت به حساب او گذارد مگر اینکه آن ک��ارش را ب��رای خ��دا انج��ام ده��د )ترجمه انصاریان( به تعبیر دیگر، خداوند جزای عمل احدی را نمی دهد مگر اینکه آن عم��ل را
(1؛ همچنین حدیث6212، ص1برای رضای خدا انجام داده باشد )السرائر )ابن ادریس(، ج
�ي 1 �ي رفع��ه7 عن أب ه� عن� الذهل 7وح� بن� عبد� الل ه7 عن م7حمد� بن� أحمد عن أحمد بن� ن �در�يس و غير7 . أحمد7 بن7 إ��ه7 �يت7 ليلت �ما بذل لك م�ن وجه���ه� يب ما كافيته7 ب �ن �داء و أما من أعطيته7 بعد المسألة� فإ وف7 ابت عبد� الله� ع قال: المعر7��7ه7 يرج��7ف7 و �يك و قلب �القصد� لها فيأت 7م يعز�م7 ب �ه� ث �حاجت جاء� و اليأس� ال يدر�ي أين يتوجه7 ل 7ل7 بين الر أر�قا م7تملم�ال يمث
�فرح. �كأبة أم ب 7رعد7 قد ترى دمه7 ف�ي وجه�ه� ال يدر�ي أ يرج�ع7 ب �ص7ه7 ت فرائ
. هیچکس نمی توان��د ب��رای ک��اری ک��ه در حقیقت ب��رای خ��ود انج��ام داده از خداون��د2ب. مطالبه ای داشته باشد و اگر خداوند پاداشی می دهد تنها بر اس��اس فض��لش اس��ت ک��ه چ��نین
(2؛ همچنین حدیث4261، ص2می کند )تفسير القمي، ج. ..3ب.
ج. مستقل و اشاره به شخصی خاص: . اشاره به رسول الله ص است که هیچکس نعمتی برعهده او ندارد که ب��ه خ��اطرش1ج.
(2پاداش از ایشان بخواهد ولی نعمت او بر همه خالیق جاری است. )جلسه قبل، حدیث . اشاره به اهل بیت ع است ک��ه س��ه روز روزه گرفتن�د و هرب��ار افط�اری خ�ود را ب��ه2ج.
مسکین و یتیم و اسیر دادند و انتظار هیچ تشکری هم نداشتند و خداوند از قول آن��ان فرم��ود:7ورا؛ ما شما را فقط به خاطر خدا اطعام » ك 7م جزاء و ال ش7 7ريد7 م�نك ه� ال ن �وجه� الل 7م ل 7طع�م7ك ما ن �ن إ
(9کردیم و نه پاداشی می خواهیم و نه تشکری؛ انسان/. ...3ج.
پیشــنهاد شــد کــه قابــل توجــه2مورد زیر بعدا توسط یکی از اعضــای کانــالاست:
7جزی« �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع �د. »و ما أل " و ما " را از اول جمله حذف می کنیم، یع�نی نفی را موقت�ا برمی�داریم ت�ا مع�نی جمل�ه
مثبت را راحت تر استخراج کنیم.در اینصورت الزم است که از فعل یؤتی در آیه قبل شروع می کنیم به اینصورت:
7جزی )ضمیر " ه " در عنده برمیگ��ردد ب��ه �عمة، ت نده7 م�ن ن �حد ع � الذی یؤتی ماله )یترکی( ألاحد(
معنی این جمله اینگونه می شود: »آنک��ه م��الش را ب��ه کس��ی می ده��د ک��ه دارای نعم��تی است، به این امید که از آن شخص خیری به او برسد.« مث�ل کس�ی ک�ه هدی�ه ای ب�ه ش�خص
متنعمی می دهد به امید اینکه بهترش را به او بدهد7جزی �عمة، ت نده7 م�ن ن �حد ع � اکنون جمله را منفی می کنیم: الذی یؤتی ماله )یتزکی(، و ما أل مالش را می دهد تا تزکیه کند، و البته نه به کسی که دارای نعمتی است، به امید اینکه از
آن شخص خیری به او برسد؛ اال ابتغاء وجه ربه االعلی.ه. ...
7جزی«2 �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع �( »و ما أل کسی که واقعا تقواپیشه است، انف��اقش را از ب��اب معامل��ه ب��ا دیگ��ران و کس��ب ش��هرت
( 2انجام نمی دهد و انتظار تشکر ندارد. )همچنین حدیثبه تعبیر دیگر،
انفاقی ارزشمند است که انسان مدیون دیگران نباشد و چشم داش��تی هم نداش��ته باش��د.(512، ص10)تفسیر نور، ج
7جزی«3 �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع �( »و ما أل
ه� األعلى فنفى تع��الى أن يج��زي أح��دا 2 �غ��اء وج��ه� رب �ال ابت 7جزى إ �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع � . و قال تعالى و ما ألبعمله، إال ما أريد و طلب به وجه ربه األعلى.
1 -�ه ��نفس�� �ما فعله7 ل ه7 ب ه� يدع�ي رب ند الل �حد ع �7جزى قال: ليس أل �عمة ت نده7 م�ن ن �حد ع �ه7 تعالى: و ما أل . قال الل�ه� يفعل �فضل �ن جازاه7 فب و إ
. آقای حمید میرشمسی 2
هیچکس برای خداوند کاری نکرده و حقی برعهده خدا ن��دارد و نعم��تی ب��ه خداون��د ن��داده است که در ازای آن انتظار پ��اداش الهی را داش��ته باش��د؛ پس اگ�ر خ��دا انس��انها را بهره من��د
(426، ص2می سازد صرفا از باب فضل و کرمش است. )تفسير القمي، ج
ه� األعلی 20( آیه 92( سوره لیل )580 �غاء وجه� رب ابت �ال 4/8/1396 إترجمه
مگر در راستای وجه الله ]= در طلب خشنودی پروردگارش[ که برترین است؛نکات ترجمه
�غاء« »ابت مصدر باب افتعال از م�اده »بغی« اس�ت. قبال بین ش��د ک�ه این م�اده در دو معن�ا ب�ه ک�ار می رود: یکی در معنای »طلب کردن« و »درصدد برآمدن« و دیگری به معنای فساد و تج��اوز از حد؛ .و در اینکه آیا می توان این دو معنا را به یک معنا برگرداند، برخی گفته اند که اصل این ماده به معنای »طلب خروج از حالت معمولی و میان��ه« اس��ت ک��ه اگ��ر این خ��روج از ح��الت عدل به احسان باشد خوب و ممدوح است و اگر خروج از حق به باط��ل باش��د، م��ذموم و ب��ه
( و برخی گفته اند که اص��ل این م��اده تنه��ا۱۳۶معنای تجاوز است )مفردات ألفاظ القرآن، ص داللت بر »طلب شدید« دارد و تنه��ا در ص��ورتی ک��ه ح��رف »علی« ب��دان ض��میمه ش��ود و ی��ا قرینه ای در کالم باشد، داللت بر تعدی و تجاوز از ح��د می کن��د. )التحقي��ق في كلم��ات الق��رآن
http://yekaye.ir/al-kahf-018-108/)1، 196( )جلسه۳۰۹، ص۱الكريم، ج
»�»وجه قبال بیان شد که ماده »وجه« داللت دارد بر مقابل چیزی قرار گرفتن و »مواجه��ه« یع��نی
7ل و�جهة؛ بقره/ �ك ( آن سمت۱۴۸وجه یک نفر در مقابل وجه دیگری قرار بگیرد، و »و�جهه« )و ل و جهتی است که از آن سمت با اشیاء و امور روبرو می شویم؛ و اصل کلمه ی »جهت« همان »وجهة« بوده که واو اول آن افتاده است و »وجه« هر چیزی به حسب خودش است؛ ل��ذا در امور مجرد و خصوصا خداوند، وجه به معنای »صورت« نیست بلکه تعبیر »وج��ه الل��ه« یع��نی7عد به خدا روی می آورد 7عدی که هنگامی که انسان با دل خود به خدا روی می آورد از آن ب آن ب
2(/http://yekaye.ir/al-aaraf-7-29 249یا خداوند از آن جهت به انسان توجه می کند )جلسه
حدیث( از امام صادق ع روایت شده است:1
هیچ مومنی به مومنی برای وجه الله ] قربة الی الله[ قرض ندهد مگر اینکه خداون��د اج��راو را به حساب صدقه برایش حساب می کند تا مالش به او برگردد.
34، ص4الكافي، ج
/http://yekaye.ir/al-aaraf-7-33 نیز گذشت: 253. شبیه این توضیحات در جلسه 1 درباره »وجه الله« قابل توجه است:182. این روایت هم در التوحيد )للصدوق(، ص 2
و�ي س�� ع�يد أحم��د7 بن7 م7حمد الن ��7و س�� 7و الح7سين� قال ح��دثنا أب �سحاق الفار�س�ي أب �براه�يم بن� إ حدثنا م7حمد7 بن7 إ� �م��رو ق��ال ح��دثنا م7حمد7 بن7 يعق��7وب بن� الحكم غد�ي ب ��د� الله� الص�� ر أحم��د7 بن7 م7حمد� بن� عب ��7و نص�� ق��ال ح��دثنا أبم ق��ال ���د7 الله� بن7 عاص�� �ي ق��ال ح��دثنا عب نان الحنظل � العسكر�ي و أخ7وه7 م7عاذ7 بن7 يعق7وب قاال ح��دثنا م7حمد7 بن7 س��ه7 ف�ي ح�د�يث ي رح�م�ه7 الل �لمان الفار�س� �ي عن زاذان عن س� مان م الر ��ي هاش� حمن� بن7 قيس عن أب حدثنا عبد7 ال�ر�ل ائ ؤاله7 أبا بكر عن مس�� �ي ص و س7 ب صارى بعد وفاة� الن �يق� المد�ينة- مع م�ائة م�ن الن 7ر7 ف�يه� ق7د7وم الجاثل طو�يل يذكأله7 أن ق��ال �ي طال�ب ع فسأله7 عنها فأجابه7 فكان ف�يم��ا س�� �ي بن� أب �ين عل �لى أم�ير� الم7ؤم�ن د إ �7رش 7م أ به7 عنها ث �7ج لم ي�ي ع أين تعلت ق��ال عل رمه7 فلما اش�� ��ار و حطب فأض�� �ن �ي ع ب ب تبارك و تعالى ف��دعا عل �ي عن وجه� الر �رن له7 أخب7عرف7 وجه7ها 7وعة ال ي رة مصن ار7 م7دب �ي ع هذ�ه� الن �ي ه�ي وجه م�ن جم�يع� ح7د7ود�ها قال عل صران ار� قال الن وجه7 هذ�ه� الن
نا خاف�ية. ه� ال يخفى على رب وا فثم وجه7 الل 7ول �له� المشر�ق7 و المغر�ب7 فأينما ت �ه7ها- و ل 7شب �ق7ها ال ي و خال
�ي اذان جم�يع��ا عن� ابن� أب �سماع�يل عن� الفضل� بن� ش�� �يه� و م7حمد7 بن7 إ �براه�يم عن أب �ي بن7 إ عله� ع: 7و عبد� الل ه� عن ف7ضيل� بن� يسار قال قال أب ع7مير عن حماد عن ر�بع�ي بن� عبد� الل
�دقة اب� الص�� �ح�س�� ��ه7 أج��ره7 ب ه7 ل ب الل �ال حس�� ه� إ �ه� وجه الل ما م�ن م7ؤم�ن أقرض م7ؤم�نا يلتم�س7 ب7ه7. �ليه� مال ى يرج�ع إ حت
( از پیامبر اکرم ص روایت شده است:2 کسی که نیتش دنیا باشد خداوند ک�ارش را پراکن��ده س��ازد و فق��ر را در مقاب��ل دی�دگانش قرار دهد و جز آنچه برایش نوشته شده از دنیا به او نرس��د؛ و کس��ی ک��ه نیتش آخ��رت باش��د خداوند کار و بارش را یکپارچه سازد و بی نیازی را در دلش قرار ده��د و دنی��ا ب��ه او روی آورد
در حالی که در برابر وی رام و مطیع است.41، ص: 9مجمع البيان في تفسير القرآن، ج
����ه ��ه� و لم يأت ه7 عليه� أمره7 و جعل الفق��ر بين عيني ق الل 7ه7 الدنيا فر ت �ي �ي ص من كانت ن ب عن� الن��ه7 ���ه� و أتت ��اه7 ف�ي قلب ن �ه7 شمله7 و جع��ل غ 7ه7 اآلخ�رة جمع الل ت �ي �ب له7 و من كانت ن 7ت �ال ما ك م�ن الدنيا إ
1الدنيا و ه�ي راغ�مة.
( از امام باقر ع روایت شده است: 3 ماییم آن »مثانی« ]= دوگانه ها، دوالیه ه�ا[ یی ک�ه خداون�د ب�ه پی�امبرش عط�ا فرم�ود ]=
[ ؛ و87اشاره به آیه »و لقد آتيناك سبعا م�ن المثاني: ما ب��ه ت��و هفت ت��ا مث��انی دادیم«؛ حج��ر/ ماییم »وجه الله«یی که در زمین در مقابل ش��ما این س��و و آن س��و می رویم؛ و م��اییم چش��م
خدا در میان مخلوقات و دست او که به رحمت بر بندگانش گشاده است؛ شناخت کسی ک��ه م��ا را ش��ناخت؛ و در جه��الت مان��د کس��ی ک��ه نس��بت ب��ه م��ا و ام��امت تقواپیشگان جهالت داشت ]یا: در جهالت ماند کسی که نسبت به ما جهالت داش��ت در ح��الی
که یقین در پیش روی او بود[1502؛ التوحيد )للصدوق(، ص143، ص1الكافي، ج
�خاس م الن ال �ي س�� نان عن أب � م7حمد7 بن7 يحيى عن أحمد بن� م7حمد� بن� ع�يسى عن م7حمد� بن� س�ي جعفر ع قال: �نا عن أب عن بعض� أصحاب
ب7 ف�ي األرض� بين ه� نتقل ���ا م7حمدا ص و نحن7 وج���ه7 الل ن �ي ه7 نب ذ�ي أعط���اه7 الل �ي ال ���ان نحن7 المث��ا و ��ا من عرفن ��اد�ه� عرفن ب �حمة� على ع �الر ه� ف�ي خلق�ه� و يد7ه7 المبس7وطة7 ب 7م و نحن7 عين7 الل أظه7ر�ك
ق�ين ]فأمامه7 اليق�ين[ �مامة الم7ت 3جه�لنا من جه�لنا و إ
نیز قابل توجه است:125، ص2. این روایت در الكافي، ج 1�ي��ه� و �راه�يم عن أب �ب �ي بن7 إ ��د و عل �نا عن أحمد بن� م7حمد� بن� ع�يسى و أحمد بن� م7حمد� بن� خال ع�دة م�ن أصحابه� ع ق��ال: من ��د� الل �ي عب ��دة الح��ذاء� عن أب �ي ع7بي �ي بن� ر�ئاب عن أب 7وب عن عل سهل� بن� ز�ياد جم�يعا عن� ابن� محب
7ه7. �يمان ه� فه7و م�من كمل إ �ل �له� و أعطى ل ه� و أبغض ل �ل أحب ل( هم همین طور آمده چنین است:66 ص1. عبارت صدوق که در بصائر الدرجات )ج 2
��اد عن يعق��7وب بن� يز�ي��د عن هل� بن� ز�ي �ي��ه� عن س�� ه7 عن أب ار7 رح�م��ه7 الل حدثنا أحم��د7 بن7 م7حمد� بن� يحيى العطنا ص �ي ه7 نب �ي أعطاها الل ت �ي ال �ي جعفر ع قال: نحن7 المثان �نا عن أب م عن بعض� أصحاب �ي سال نان عن أب � م7حمد� بن� س7م عرفنا من عرفنا و من جه�لنا فأمام��ه7 اليق�ين؛ و عب��ارت پای��انی ه� نتقلب7 ف�ي األرض� بين أظه7ر�ك و نحن7 وجه7 الل
متن را که داخل کروشه قرار دادیم با توجه به متن التوحید و بصائر است. نیز در همین راستاست:145، ص1. این روایت در الكافي، ج 3
ع�يد ق��ال: ود بن� س� ر عن م7حمد� بن� ح7م��ران عن أس� �ي نص�� �نا عن أحمد بن� م7حمد عن� ابن� أب ع�دة م�ن أصحابان7 ه� و نحن7 ل�س�� ��اب7 الل ه� و نحن7 ب أله7 نحن7 ح7جة7 الل �داء م�نه7 م�ن غير� أن أس�� �ي جعفر ع فأنشأ يق7ول7 ابت ند أب �7نت7 ع ك
.�باد�ه �ه� ف�ي خلق�ه� و نحن7 و7الة7 أمر� الله� ف�ي ع ه� و نحن7 عين7 الل الله� و نحن7 وجه7 الل
�ي م�ن4 ه7م ال تجعلن ( فض��ل بن ی��ونس می گوی��د: ام��ام ک��اظم ع فرم��ود: زی��اد بگ��و »اللقص�ير�: خدایا مرا از »به عاریت سپرده شدگان« قرار مده و م��را �ي م�ن الت 7خر�جن الم7عار�ين و ال ت
از تقصیر خارج مکن!« گفتم: »ب��ه ع��اریت سپرده ش��دگان« را می شناس��م: کس��انی اند ک��ه دین ب��ه ع��اریت در دستشان است و بعدا از دین خارج می شوند؛ ام��ا مع��نی اینک��ه »م��را از تقص��یر خ��ارج مکن«
چیست؟ فرمود: هر عملی که آن را به خاطر خداوند عز و جل انجام دادی، نزد خ��ودت، خ��ودت را مقصر بش��مار ]مطمئن نب��اش ک��ه حتم��ا ب��رای خ�دا انج��ام داده ای[ چ�را ک��ه م��ردم همگی در
اعمالشان بین خود و خدایشان مقصرند مگر کسی که خداوند عز و جل او را حفظ کند.579 و 73، ص2الكافي، ج
�ي 7س عن أب ��7ون �ي بن� مهز�يار عن� الفضل� بن� ي وب عن عل �ي األشعر�ي عن ع�يسى بن� أي 7و عل أبالحسن� ع قال قال:
»�قص�ير �ي م�ن الت 7خر�جن �ي م�ن الم7عار�ين و ال ت ه7م ال تجعلن �ر م�ن أن تق7ول »الل أكث��ه7 فم��ا معنى ال ج7 م�ن 7م يخ��ر7 7ع��ار7 ال��دين ث ج��7ل ي ون فق��د ع��رفت7 أن الر ق��ال ق7لت7 أما الم7ع��ار7
قص�ير�؟ �ي م�ن الت 7خر�جن ته7م ف�ي 7ل اس ك �ن الن ك ف��إ ���د نفس�� ن �را ع 7ن ف�يه� م7قص�� ه عز و جل فك �ه� الل 7ر�يد7 ب 7ل عمل ت فقال ك
. ه7 عز و جل �ال من عصمه7 الل ون إ ه� م7قصر7 �ه�م ف�يما بينه7م و بين الل 1أعمال
تدبره� األعلی«1 �غاء وجه� رب ابت �ال ( »إ
کسی که واقعا تقواپیشه است وقتی انف��اق ]و ی��ا ه��ر ک��ار خ��یر دیگ��ری[ می کن��د درص��دد چیزی جز »وجه الله« نیست؛ یعنی اگر ک��اری می کن��د تنه��ا و تنه��ا ب��رای رض��ای پروردگ��ارش
است.
ه� األعلی«2 �غاء وجه� رب ابت �ال ( »إ7عد یا آن حیثیتی که هنگام مواجهه با آن چ��یز، رو در »وجه« هر چیزی عبارت است از آن ب روی او قرار می گیریم؛ ب��دین ت��رتیب مقص��ود از »وج��ه الل��ه« ممکن اس��ت اس��ماء و ص��فات خداوند باشد که هر کس متوجه خ��دا می ش��ود و او را می خوان��د ب��ا این اس��ماء ب��ه او متوج��ه
. این حدیث که مرحوم مجلسی آن را از كتاب حسين بن سعيد و الن��وادر روایت ک��رده، نقط��ه مقاب��ل 1این آیه را شرح می دهد:
�عبد يوم الق�يامة� قد صلى 7جاء7 ب ه� ع يق7ول7 ي �ي بص�ير قال سم�عت7 أبا عبد� الل �ي عن أب م7 بن7 م7حمد عن عل � القاس7ج��اء7 ار� و ي �لى الن ���ه� إ ��7وا ب 7قال ما أحسن صالة ف7الن اذهب �ي يت ل ك صل �ن 7قال7 له7 إ �غاء وجه�ك في يت7 ابت فيق7ول7 يا رب صل�ار �لى الن ���ه� إ 7وا ب 7قال ما أشجع ف7النا اذهب �ي 7قال7 له7 بل قاتلت ل �غاء وجه�ك في �عبد قد قاتل فيق7ول7 يا رب قد قاتلت7 ابت بن 7ق��ال م��ا أحس�� �ي مت ل ��ل تعل ��ه7 ب 7قال7 ل �غاء وجه�ك في مت7 الق7رآن ابت م الق7رآن فيق7ول7 يا رب تعل �عبد قد تعل 7جاء7 ب و ي��ل 7قال7 له7 ب �غاء وجه�ك في �عبد قد أنفق ماله7 فيق7ول7 يا رب أنفقت7 مال�ي ابت 7جاء7 ب ار� و ي �لى الن �ه� إ 7وا ب صوت ف7الن اذهب
ار�. )بحار األنوار، ج �لى الن �ه� إ 7وا ب 7قال ما أسخى ف7النا اذهب �ي (181، ص7أنفقته7 ل
( وی��ا ممکن اس��ت مقص��ود از »وج��ه1272، ص20؛ ج3021، ص13می ش��ود )الم��یزان، ج پروردگار« هر آن جهتی اس��ت ک��ه منس��وب ب��ه خداون��د اس��ت در ه��ر ک��اری و در ه��ر چ��یزی
و شاید بدین مناسبت است که در احادیث متعددی امامان معصوم3(344، ص11)المیزان، ج ( که هرکس می خواهد متوجه خ��دا ش��ود3ع مصداق »وجه الله« معرفی شده اند )مثال حدیث
�ه بدانها روی می آورد )چنانکه در دعای ندبه در رفاق امام زمان ع ندبه می ک��نیم: أين وج��ه7 الل��اء7: کجاس��ت آن وج��ه الل��ه ک��ه اولی��اء الل��ه ب��ه س��وی او متوج��ه �ي ��ه� یتوجه7 إلی��ه� األول �لي ذ�ي إ ال
می شوند؟(
. و وجه الشيء ما يواجهك و يستقبلك به، و األصل في معناه الوج��ه بمع��نى الجارح��ة، و وجه��ه تع��الى 1 أسماؤه الحسنى و صفاته العليا التي بها يتوجه إليه المتوجهون و يدعوه الداعون و يعبده العابدون قال تعالى:
�ها«: األعراف: ه� األسماء7 الح7سنى فادع7وه7 ب �ل ، و أما الذات المتعالي��ة فال س��بيل إليه��ا، و إنم��ا يقص��ده180»و ل القاصدون و يريده المريدون ألنه إله رب علي عظيم ذو رحمة و رضوان إلى غير ذلك من أسمائه و صفاته. و الداعي لله المريد وجهه إن أراد صفاته تعالى الفعلية كرحمته و رضاه و إنعامه و فضله فإنما يريد أن تش��مله و تغمره فيتلبس بها نوع تلبس فيكون مرحوما و مرضيا عن��ه و منعم��ا بنعمت��ه، و إن أراد ص��فاته غ��ير الفعلي��ة كعلمه و قدرته و كبريائه و عظمته فإنما يريد أن يتقرب إليه تعالى بهذه الصفات العليا، و إن شئت فقل: يريد أن يضع نفسه موضعا تقتضيه الصفة اإللهية كأن يقف موقف الذلة و الحقارة قبال عزت�ه و كبريائ��ه و عظمت�ه
تعالى، و يقف موقف الجاهل العاجز الضعيف تجاه علمه و قدرته و قوته تعالى و هكذا فافهم ذلك. و بذلك يظهر ما في قول بعضهم: إن المراد بالوجه هو الرضى و الطاعة المرض��ية مج��ازا ألن من رض��ي عن شخص أقبل عليه و من غضب يعرض عنه، و كذا قول بعضهم: المراد بالوجه ال��ذات و الكالم على ح��ذف
مضاف، و كذا قول بعضهم: المراد بالوجه التوجه و المعنى يريدون التوجه إليه و الزلفى لديه هذا ( بعید ندانسته92-90، ص16البته خود عالمه این مطلب را که وجه به معنای ذات باشد در جای دیگر )ج
است: و الوجه و الجهة واحد كالوعد و العدة، و وجه الشيء في العرف العام ما يستقبل ب��ه غ��يره و يرتب��ط ب��ه إليه كما أن وجه الجسم السطح الظاهر من��ه و وج��ه اإلنس��ان النص��ف المق��دم من رأس��ه و وجه��ه تع��الى م��ا يستقبل به غيره من خلقه و يتوجه إليه خلقه به و هو صفاته الكريمة من حياة و علم و قدرة و سمع و بصر و ما ينتهي إليها من صفات الفعل كالخلق و الرزق و اإلحياء و اإلمات��ة و المغف��رة و الرحم��ة و ك��ذا آيات��ه الدال��ة عليه بما هي آياته. فكل شيء هالك في نفسه باطل في ذاته ال حقيقة له إال م��ا ك��ان عن��ده مم��ا أفاض��ه الل��ه عليه و أما ما ال ينسب إليه تعالى فليس إال ما اختلقه وهم المتوهم أو سرابا ص��وره الخي��ال و ذل��ك كاألص��نام ليس لها من الحقيقة إال أنها حجارة أو خشبة أو شيء من الفلزات و أما أنها أرباب أو آلهة أو نافع��ة أو ض��ارة أو غير ذلك فليست إال أسماء سماها عبدتهم و كاإلنسان ليس ل�ه من الحقيق�ة إال م�ا أودع�ه في�ه الخلق�ة من الروح و الجسم و ما اكتسبه من صفات الكمال و الجميع منسوبة إلى الله سبحانه و أما ما يضيفه إليه العق��ل االجتماعي من قوة و سلطة و رئاسة و وجاهة و ثروة و عزة و أوالد و أعض��اد فليس إال س��رابا هالك��ا و أمني��ة
كاذبة و على هذا السبيل سائر الموجودات.... و هاهنا وجه آخر أدق منه بناء على أن المراد بالوجه ذات الشيء فقد ذكر بعضهم ذلك من معاني الوج��ه كما يقال: وجه النهار و وجه الطريق لنفس��هما و إن أمكنت المناقش��ة في��ه، و ذك��ر بعض آخ��ر: أن الم��راد ب��ه ال�ذات الش�ريفة كم��ا يق�ال: وج�وه الن��اس أي أش�رافهم و ه��و من المج��از المرس�ل أو االس�تعارة و على كال التقديرين فالمراد أن غيره تع��الى من الموج��ودات ممكن��ة و الممكن و إن ك��ان موج��ودا بإيج��اده تع��الى فه��و
معدوم بالنظر إلى حد ذاته هالك في نفسه و الذي ال سبيل للبطالن و الهالك إليه هو ذاته الواجبة بذاتها... فمحصل معنى اآلية- لو أريد بالوجه صفاته الكريمة- أن كل شيء سيخلي مكان��ه و يرج��ع إلي��ه إال ص��فاته الكريمة التي هي مبادئ فيضه فهي تفيض ثم تفيض إلى ما ال نهاية له و اإلل��ه يجب أن يك��ون ك��ذلك ال بطالن
لذاته و ال انقطاع لصفاته الفياضة و ليس شيء غيره تعالى بهذه الصفة فال إله إال هو. و لو أريد بوجهه الذات المقدسة فالمحص�ل أن ك�ل ش�يء سيس�تقبله الهالك و الفن�اء ب��الرجوع إلى الل�ه سبحانه إال ذاته الحقة الثابتة التي ال سبيل للبطالن إليه��ا- و الص��فات على ه��ذا محس��وبة من ص��قع ال��ذات- و
اإلله يجب أن يكون بحيث ال يتطرق الفناء إليه و ليس شيء غيره بهذه الصفة فال إله إال هو7ورا« وجه الشيء هو ما يستقبل ب��ه 2 ك 7م جزاء و ال ش7 7ر�يد7 م�نك �وجه� الله� ال ن 7م ل 7طع�م7ك ما ن �ن . قوله تعالى: »إ
غيره، و وجهه تعالى صفاته الفعلية الكريمة التي يفيض بها الخير على خلق��ه من الخل��ق و الت��دبير و ال��رزق و بالجملة الرحمة العامة التي بها قيام كل شيء، و معنى كون العمل لوجه الله على هذا كون الغاية في العمل هي االستفاضة من رحمة الله و طلب مرض��اته باالقتص��ار على ذل��ك و اإلع��راض عم��ا عن��د غ��يره من الج��زاء7ورا«. و وراء ك 7م ج�زاء و ال ش�7 7ر�ي��د7 م�نك ه�« بق�ولهم »ال ن 7م ل�وج�ه� الل 7طع�م7ك م��ا ن �ن المطلوب، و لذا ذيلوا قولهم: »إ ذلك صفاته الذاتية الكريمة التي هي المبدأ لصفاته الفعلية و لما يترتب عليه��ا من الخ��ير في الع��الم، و مرج��ع
توجه: چنین نیست که قبول یکی از این دو معنا در آیه مس��تلزم نفی معن��ای دیگ��ر باش��د؛ بلکه ممکن است هر یک از این دو معنا در این آیه و سایر آیاتی که در آنها تعبیر »وج��ه الل��ه«
4(101، ص19آمده، مد نظر باشد )المیزان، ج
ه� األعلی«3 �غاء وجه� رب ابت �ال ( »إ»االعلی« صفت چیست؟
الف. می تواند صفت »رب« باش�د یع�نی اش�اره ب�ه اینک��ه آن�ان درص�دد ب�ه دس�ت آوردنرضایت پروردگاری هستند که باال و برتر از هر چیزی است؛ و
ب. می تواند صفت »وجه« باشد یعنی اگ�ر آنه�ا س��راغ پروردگارش��ان می رون�د س��راغ آن برترین وجه خداوند می روند. این معنا بیشتر تناسب دارد با اینکه »وجه« را به معنای هر ک��ار
( بدانیم؛ که در این ص��ورت منظ��ور این می ش��ود ک�ه2یا چیزی که وجهه الهی پیدا کرده )تدبرآنها:
. اگر با اعمالشان می خواهند به خدا برسند، بهترین اعمال خداپسندانه را می جوین��د؛1ب.و
. اگر با توجه به انسانهایی که مظهر وجه الله هس�تند می خواهن��د ب�ه خ�دا برس��ند در2ب. میان همه انبیاء و اوصیاء به سراغ برترین معصومین )یع��نی حض��رت محم��د و آل محم��د ص(
می روند.
اینها را در کانال نگذاشتمه� األعلی«4 �غاء وجه� رب ابت �ال ( »إ
كون العمل لوجه الله على هذا هو اإلتيان بالعمل حبا لله ألنه الجميل على اإلطالق، و إن شئت فق��ل: عبادت��ه تعالى ألنه أهل للعبادة. و ابتغاء وجه الله بجعله غاية داعية في األعمال م��ذكور في مواض��ع من كالم��ه تع��الى
7ر�يد7ون وجهه7«: الكهف: �الغداة� و العش�ي ي ه7م ب ذ�ين يدع7ون رب �ر نفسك مع ال ، و قول��ه: »و م��ا28كقوله: »و اصب�غاء وجه� الله�«: البقرة: �ال ابت 7نف�ق7ون إ ��ه2727ت ين ل �ه م7خل�ص�� ��7د7وا الل �يعب �ال ل وا إ 7م�ر7 ، و في هذا المعنى قوله: »و ما أ
��ه7 ال��دين«: الم��ؤمن: 5الدين«: البينة: ين ل ��له� ال��دين7 الخ��ال�ص7«:65، و قوله: »فادع7وه7 م7خل�ص�� ، و قول��ه: »أال ل3الزمر:
. و المراد بوجه الرب تعالى هو الجهة المنسوبة إليه تعالى من العمل و نحوه و هي الجهة ال��تي عليه��ا 3��ده7 ن � يظهر و يستقر العمل عنده تعالى أعني المثوبة التي له عنده الباقي��ة ببقائ��ه و ق��د ق��ال تع��الى: »و الله7 ع
«: آل عم��ران: �واب ه� ب��اق«: النح��ل: 195ح7سن7 الث �د الل �ال96، و ق�ال: »و م�ا ع�ن ��ك إ يء هال �7ل ش� و ق�ال: »ك88وجهه7«: القصص:
ك« وجه الشيء ما يستقبل به غيره و يقصده ب��ه غ��يره، و ه��و في��ه س��بحانه 4 . و قوله: »و يبقى وجه7 رب صفاته الكريمة التي تتوسط بينه و بين خلقه فتنزل بها عليهم البرك��ات من خل��ق و ت��دبير ك��العلم و الق��درة و السمع و البصر و الرحمة و المغفرة و الرزق و قد تقدم في تفسير س��ورة األع��راف كالم مبس��وط في ك��ون أسمائه و صفاته تعالى وسائط بينه و بين خلق��ه.... ف��ذو الجالل و اإلك��رام اس��م من األس��ماء الحس��نى ج��امع بمفهومه بين أسماء الجمال و أسماء الجالل جميعا. و المسمى به بالحقيقة هو الذات المقدسة كما في قول��هك ذ7و �« لكن أج��رى في ه��ذه اآلي��ة- و يبقى وج��ه7 رب ��رام �ك ك ذ�ي الجالل� و اإل م7 رب في آخر السورة: »تب��ارك اس���- على الوجه، و هو إما لكونه وصفا مقطوعا عن الوص��فية للم��دح، و التق��دير ه��و ذو الجالل و �كرام الجالل� و اإل اإلكرام، و إما ألن المراد بالوجه كما تقدم هو صفته الكريمة و اسمه المقدس و إجراء االسم على االسم مآله
إلى إجراء االسم على الذات. و معنى اآلية على تقدير أن يراد بالوجه ما يستقبل به الشيء غيره و هو االس��م- و من المعل��وم أن بق��اء االسم فرع بقاء المسمى-: و يبقى ربك عز اسمه بما له من الجالل و اإلك��رام من غ��ير أن ي��ؤثر فن��اؤهم في��ه
أثرا أو يغير منه شيئا. و على تقدير أن يراد بالوجه ما يقصده به غيره و مصداقه كل ما ينتسب إليه تعالى فيكون مقصودا بنح��و للمتوجه إليه كأنبيائه و أوليائه و دينه و ثوابه و قربه و سائر ما هو من هذا القبي��ل ف��المعنى: و يبقى بع��د فن��اء أهل الدنيا ما هو عنده تعالى و هو من صقعه و ناحيته كأنواع الجزاء و الثواب و القرب منه، ق��ال تع��الى: »م��ا
ه� باق«: النحل: ند الل �7م ينفد7 و ما ع ندك �.96ع
شبهه ای فلسفی برای توجه به خدا مگر نه این است که خداوند برتر از این است که هر گونه صورت حسی و خیالی و ح��تی ص�ورت عقلی از او در ذهن بیای�د. پس وق�تی ذهن م�ا هیچ راهی ب�ه س��وی او ن�دارد، چگون�ه
می توان در عبادت به او توجه پیدا کرد؟ )این یکی از دالیل بت پرستان است! آنها می گویند برای عبادت حتما باید ب��ه چ��یزی توج��ه پیدا کرد و چون خداوند فوق هر گونه تصوری است پس به او نمی توان توجه پیدا کرد پس ما بتها را به عنوان عالمت و نماد او می سازیم و در عبادتم��ان ب��ا توج��ه ب��ه این بته��ا می خ��واهیملفى: ما اینها را نمی پرس��تیم مگ��ر ه� ز7 �لى الل 7ونا إ ب 7قر �ي ل �ال 7د7ه7م إ راهی به سوی او بیابیم: »ما نعب
(92، ص16 و ج1651، ص14المیزان، ج. (3برای اینکه ما را به خدا نزدیک سازند« )زمر/پاسخ
توجهی که شرط عبادت است، نیازمند احاطه کامل بر آنچه مورد پرستش ق�رار می گ�یرد2(92، ص16نیست؛ بلکه معرفت اجمالی کفایت می کند. )المیزان، ج
به تعبیر بسیار دقیق تری که از امام صادق ع روایت شده است: کسی ک��ه حاض��ر اس��ت، شناخت و درک مستقیم او مق��دم ب��ر تص��ور ذه��نی و توص��یف اوس��ت ]یع��نی بع��د از مواجه�ه وجودی، تصور ذهنی از او می سازیم و او را توصیف می کنیم[؛ و تنها در مورد کسی که غایب�ه� و فت ���ل ص�� اه�د� قب �ن معر�ف�ة عين� الش�� است از توص��یف ذه�نی� او ب�ه وج�ود او پی می ب��ریم. )إ
�ه؛ تحف العقول، ص �ب� قبل عين ( و خ��دایی ک��ه می پرس��تیم خ��دای غ��ایب327معر�فة ص�فة� الغائ نیست؛ بلکه حاضر است: اول او را می یابیم و همین یافتن برای توجه به او کافی است و ب��ه قول فالسفه مسلمان، شناخت حضوری خداوند مقدم بر شناخت حص��ولی و ذه��نی اوس��ت و
بدین– که قطعا نمی توانیم –حتی اگر نتوانیم شناخت حصولی دقیق و جامعی از او پیدا کنیم معنا نیست که او را نمی توانیم بشناسیم.
ه� األعلی«5 �غاء وجه� رب ابت �ال ( »إ اینکه از تعبیر »رب« و »اعلی« استفاده کرد )بویژه با توجه به اینکه قبال از موضع متکلم س��خن می گفت: فان��ذرتکم ... و در این آی��ه تغی��یر موض��ع داد( ظ��اهرا ب��دین جهت اس��ت ک��ه می خواهد نشان دهد که پاداشی که آنان دریافت خواهند کرد بهترین و باالتریم پاداش است و
(307، ص10متناسب است با مقام پروردگارشان و علو وی. )المیزان، ج
. كان من المسلم المقطوع عند األمم الوثنيين أن خ��الق الك��ل حقيق��ة هي أعلى من أن يق��در بق��در و 1 أعظم من أن يحيط به عقل أو وهم فمن المستحيل أن يتوجه إليه بعبادة أو يتقرب إليه بقربان فال يؤخ��ذ إله��ا و ربا بل الواجب التوجه إلى بعض مقربي خلقه بالعبادة و القربان ليقرب اإلنسان من الل�ه زلفى و يش��فع ل�ه عنده فهؤالء هم اآللهة و األرباب و ليس الله سبحانه بإله و ال رب و إنما ه��و إل��ه اآلله��ة و رب األرب��اب فق��ول القائل: إن لي ربا إنما يعني به أحد اآللهة من دون الله و ليس يعني به الله سبحانه و ال يفهم ذل��ك من كالم��ه في محاوراتهم... فمحصل مذهبهم أنهم ينزهون الله تعالى عن العبادة و التق��رب و إنم��ا يتقرب��ون استش��فاعا إليه ببعض خلقه كالمالئكة و الجن و القديسين من البشر، و كان منهم الملوك العظام عند كثير منهم ي��رونهم مظاهر لعظمة الالهوت فيعبدونهم في عرض سائر اآللهة و األرباب و كان ال يمنع ذلك المل��ك ال��رب أن يتخ��ذ إلها من اآللهة فيعبده فيكون عابدا لربه معبودا لغيره من الرعية كما كان رب البيت يعبد في بيت�ه عن�د ال�روم القديم و كان أكثرهم من الوثنية الصابئة، فقد كان فرعون موسى ملكا متألها و هو يعبد األصنام و هو الظ�اهر
من خالل اآليات الكريمة . و قولهم »إنه تعالى أجل من أن يحيط به عقل أو وهم فال يمكن التوجه العبادي إليه فال بد أن يتوج��ه 2
بالعبادة إلى بعض مقربي حضرته من المالئكة الكرام و غ��يرهم ليكون��وا ش��فعاء عن��ده« م��دفوع بمن��ع توق��فالتوجه بالعبادة على العلم اإلحاطي بل يكفي فيه المعرفة بوجه و هو حاصل بالضرورة.
5/8/1396و لسوف يرضی21( آیه 92( سوره لیل )581ترجمه
و البته خشنود خواهد شد.تبریک و تسلیت والدت و شهادت
بر اساس برخی روایات هفتم صفر را هم سالروز میالد امام کاظم علیه السالم دانسته اند و هم سالروز شهادت امام حسن مجتبی علیه السالم. بر همه قرآن باوران و دوس��تداران اه��ل بیت علهیم السالم، که برای رسیدن به سعادت، به ثقلین تمس��ک می جوین��د، میالد این همت��ای
قرآن مبارک باشد؛ و شهادت� آن همراه قرآن تسلیت باد.حدیث
( از امام صادق ع روایت شده است:1 همانا خداون�د تب��ارک و تع�الی در روز قی��امت ب�ر بن��ده م��ومنش منت می گ�ذارد و دس�تور
نزدیک کنند؛ پس او بق��دری نزدی��ک می ش��ود– یعنی به رحمت خود –می دهد که او را به خود که ]رحمت خدا[ بر او س��ایه می افکن��د؛ س��پس آن نعمت ه��ایی را ک��ه در ح��ق وی روا داش��ته ش��ده، ب��ه او می شناس��اند و می فرمای��د: آی��ا در فالن روز ب��رای فالن مطلب ب��ه درگ��اهم دع��ا نکردی و من اجابتت کردم؟ آیا در فالن روز از من درخواستی نداشتی که خواسته ات را به تو دادم؟ آیا در فالن روز به نزد من ب��ه فریادرس��ی نیام��دی و ب��ه فری��ادت رس��یدم؟ آی��ا در فالن سختی از من رفع آن را نخواستی و آن سختی را از تو رفع کردم و بر تو رحم نم�ودم؟ آی��ا از من مال و اموالی نخواستی و به تو دادم؟ آیا از من کمک کاری نخواستی که برایت فرستادم؟ آیا از من نخواستی ک��ه فالنی را ب��ه همس��ریت درآورم ک��ه در می��ان خ��انواده اش بلندمرتب��ه و
عزیز بود و او را به همسریت درآوردم؟ بنده می گوید: بله ای پروردگارم. هر چه می خواستم به من دادی و همواره بهشت را ن��یز
از تو می خواستم! پس خداوند عز و جل می فرماید : بدان که من آنچه از من خواسته ای را به تو می بخشم؛
این بهشت است که ارزانی تو باد. آیا تو را راضی کردم؟مومن می گوید: پروردگارا ! بلی، راضی شدم.
پس خداوند متعال می فرماید: من هم همواره از اعمال تو راض�ی ب�ودم و ب�رایت به�ترینپاداش را رضایت دادم؛ و برترین پاداشت این است که تو را در بهشتم سکنی می دهم.
911؛ الزهد، ص259، ص2تفسير القمي، ج
ه� ع �د� الل �ي عب �ة عن أب �ي بن� ر�ئاب عن� ابن� ع7يين �7وب عن عل ن� بن� محب �ي عن� الحس� �ي أب حدثنقال:
�ي 7و م�نه7- يعن ه7 الله أن يدن ه تبارك و تعالى ليم7ن على عبد�ه� الم7ؤم�ن� يوم الق�يامة� فيأم7ر7 �ن الل إ��وم �ي ي ��دع7ن �ه� عليه�- يق7ول7 له7 أ و لم ت ف7ه7 ما أنعم ب 7عر 7م ي ى يضع كفه7 عليه� ث 7و حت �ه� - فيدن م�ن رحمتألتك أ لم ��7ك مس�� ��ذا فأعطيت ��ذا و ك ��وم ك �ي ي ألن ��ك أ لم تس�� ��ذا- ف��أجبت7 دعوت �كذا و ك كذا و كذا بك و رح�مت7 ر ��ك ض��7 فت7 عن ��ذا فكش�� ��ذا و ك 7ك أ لم تسأل ض7را ك �ي يوم كذا و كذا فأغثت تستغ�ث ب��ة- و 7زوج��ك ف7الن �ي أن أ ألن 7ك أ لم تس�� �ي فأخ��دمت 7ك أ لم تستخد�من كت �ي ماال فمل صوتك أ لم تسألن7ك و ألت ��7ل م��ا س�� �ي ك ��ا رب ق��د أعطيتن ��د7 بلى ي �ها - فزوجناكها قال فيق7ول7 العب ند أهل ��يعة ع ه�ي من7ك- يت ة7 لك مباحا ]م7باح��ة[ أرض�� �يه� الجن ي م7نع�م لك ما سألتن �ن ه7 له7 فإ ة فيق7ول7 الل 7ك الجن 7نت7 أسأل ك��ك 7نت7 أرضى أعمال ي ك �ن ه7 له7 عبد�ي إ �ي و قد رض�يت7 فيق7ول7 الل فيق7ول7 الم7ؤم�ن7 نعم يا رب أرضيتن
ة. 7سك�نك الجن �ي ع�ند�ي أن أ �ن أفضل جزائ ما أرضى لك أحسن الجزاء� فإ �ن و إ
متن این روایت به نقل از کتاب »الزهد« آمده بود که این جلسه متن را به نقل تفسیر404. در جلسه 1 /http://yekaye.ir/al-ankaboot-29-7قمی آوردیم که اختالفات مختصری در سند و متن وجود دارد
( از امام صادق ع روایت شده است که:2 خداوند در دنیا و آخرت از مومن راضی است؛ و مومن، هرچند از خدا راضی بوده، اما ب��ه خاطر آن ابتالئاتی که در دنیا می دیده در دلش چیزی است، پس هنگامی که در روز قیامت ب��ا پاداش الهی مواجه می شود از خداوند حق، به حقیقت رض��ایت راض��ی می ش��ود و این هم��ان
(8سخن خداوند است که فرمود »و از او راضی شدند« )بینه/800تأويل اآليات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص
���د ��7و عب �ر� بن� يز�يد قال ... قال أب مر عن جاب ��د البرق�ي مرف7وعا عن عمر�و بن� ش م7حمد7 بن7 خاله� ع: الل
��ه �ن ف�ي قلب ه� فإ �ن كان راض�يا عن� الل ه� راض عن� الم7ؤم�ن� ف�ي الدنيا و اآلخ�رة� و الم7ؤم�ن7 و إ الل�ه ي عن� الل ���وم الق�يام��ة� رض�� واب ي �ذا ع��اين الث مح�يص� ف��إ �ما يرى ف�ي ه��ذ�ه� ال��دنيا م�ن الت ما ف�يه� ل
7ه7 »و رض7وا عنه« ضا و ه7و قول الحق حق الر
( از امام صادق ع روایت شده است:3قیامت عروسی تقواپیشگان است.
13، ص1الخصال، جه7 عنه7 ق��ال ح��دثنا م7حمد7 بن7 يحيى العطار7 عن ل� رض�ي الل حدثنا م7حمد7 بن7 م7وسى بن� الم7توك� الجعف��ر�ي م �ه� بن� القاس�� ��د� الل ��ره7 عن عب �ي عمن ذك ان �ي بن� م7حمد القاش�� م7حمد� بن� أحمد عن عل
ه� ع قال: �ي عبد� الل عن أبق�ين. الق�يامة7 ع7رس7 الم7ت
( از امام صادق ع روایت شده است:4 همانا خداوند جل ثناؤ7ه7 نزد بنده مومن نیازمند در دنیا عذرخواهی خواهد کرد شبیه آن ک��ه برادری نزد برادرش عذرخواهی می کند و می فرماید: به عزت و جاللم سوگند اینکه در دنیا تو را نیازمند قرار دادم به خاطر این نبود که تو در دیده ام خوار و زبون ب��ودی؛ پس این پوش��ش
را بردار و ببین در عوض دنیا چه به تو داده ام. پس وی پوشش را برمی دارد و می گوید: با این عوض��ی ک��ه ب��ه من دادی اص��ال ب��ه خ��اطر
آنچه مرا از داشتنش بازداشتی ضرری نکرده ام.264، ص2الكافي، ج
�ي بن� عفان عن نان عن عل � م7حمد7 بن7 يحيى عن أحمد بن� م7حمد� بن� ع�يسى عن م7حمد� بن� سه� ع قال: �ي عبد� الل م7فضل� بن� ع7مر عن أب
��لى أخ�ي��ه ��ذ�ر7 األخ7 إ ��د�ه� الم��7ؤم�ن� الم7ح��و�ج� ف�ي ال��دنيا كم��ا يعت �لى عب ه جل ثناؤ7ه7 ليعتذ�ر7 إ �ن الل إجف ��ك علي ف�ارفع ه�ذا الس� �ان ب �7ك ف�ي ال�دنيا م�ن ه�وان ك �ي و جالل�ي ما أحوجت ت فيق7ول7 و ع�ز
�ي. �ي مع ما عوضتن �ي ما منعتن ن 7ك م�ن الدنيا قال فيرفع7 فيق7ول7 ما ضر �لى ما عوضت 7ر إ فانظ
( از امیرالمومنین ع روایت شده است: خوشا به حال کسی که به یاد معاد باشد و برای5حساب کار کند و به آنچه وی را کفایت می کند قانع، و از خدا راضی باشد.
44نهج البالغة، حکمتو قال ع
ه �الكفاف� و رض�ي عن� الل �ع ب �لح�ساب� و قن �من ذكر المعاد و عم�ل ل 1ط7وبى ل
درباره کسی است ک��ه ب��ه ج��ای رض��ایت140. این دو روایت در تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 1آخرت دنبال رضایت در دنیا باشد.
��الدنيا[ ع�وضا عن� اآلخ�رة اس� من رض�ي الدنيا ]ب أخسر7 الن7خرى. �حداه7ما أسخط األ �ذا أرضى إ �ن مثل الدنيا و اآلخ�رة� كرج7ل له7 امرأتان� إ إ
تدبر( »و لسوف يرضی«1
انسان عاقل آینده نگر است؛ و زندگی رضایتمندانه همیشگی ای که در آینده برایش حاصلشود را بر رضایتمندی گذرا و موقت ترجیح می دهد.
تاملی در وضعیت جامعه خود برخی اوقات مطلبی به ص��ورت ض��رب المثل درمی آی��د و بق��دری در اذه��ان مهم و قطعی قلمداد می شود که افراد در مقابل وحی و سخن خداوند این اندازه تسلیم نیستند! اما ب��ه ی��اد داشته باشیم ص�رف ضرب المثل بودن و سابقه فرهنگی داستن یک گزاره دلیل بر حقانیت آن
نیست.یکی از این ضرب المثل ها این است که:
»سرکه نقد به از حلوای نسیه« این سخن شاید در مقایسه سرکه و حلوا درست باشد اما در مقایسه دنیا و آخرت قطع��ا نادرست است؛ اما بر اساس این تلقی نادرست، عده ای ظاهرا به خود حق داده اند در میراث ادبی بزرگان دست ببرن��د و ب��ه اش��عار حاف��ظ این بیت را اض��افه کنن��د ک��ه »من ک��ه ام��روزم
بهشت نقد حاصل می شود/وعده فردای زاهد را چرا باور کنم«توضیح اشتباه در انتساب این بیت به حافظ
حافظ شعری دارد که با این بیت شروع می شود:کمترمن نه آن رندم که ترک شاهد و ساغر کنم کارها این من که داند محتسب
کنم ...https://ganjoor.net/hafez/ghazal/sh346/
آن گونه که قزوینی در حاشیه نسخه خود تذکر داده، »در نسخ مختلفه جدی��ده از ی��ک الیهشت بیت الحاقی دیده شده است از جمله این بیت:
وعده فردای زاهد را چرا باور کنممن که امروزم بهشت نقد حاصل می شود ولی در نسخ قدیمه قریب العصر با حافظ اثری از هیچکدام از این ابیات موجود نیست.«
( »األتقی ... لسوف يرضی«2 آدمی که اهل تقوا )خودنگهداری( باشد عاقبت اندیش و آینده نگر می گردد؛ او اگ��ر از گن��اه
می پرهیزد رضایت جاودان و همیشگی را بر رضایت موقت ترجیح می دهد.نکته تخصصی انسان شناسی
انسان همواره طالب وضع بهتر است؛ اگر از آنچه فعال او را خشنود می کند دست ب��رداردحتما درصدد به دست آوردن خشنودی بسیار باالتری است.
ثمره اجتماعی در تبلیغ دین اگر می خواهیم افراد در جامعه محرمات و محدودیت های دینی و اخالقی و قانونی و ... را رعایت کنند حتما و حتما باید افق باالتری برایشان ترس�یم ش�ود ک�ه بدانن�د ک�ه در ازای آنچ��ه فعال از دست می دهند به رضایتمندی بسیار باالتری دست می یابند. محدودیت هایی ک��ه فض��ای
رضایتمندی باالتر را در بر نداشته باشد عمال موفق نخواهد بود.
ی ... لسوف يرضی«3 7ؤتي ماله7 يتزك ذي ي ( »ال کسی که در دنیا اموالش را در راه خدا خرج می کند ممکن است سختش باش��د و گ��اه ب��ا خود فکر کند اگر اموالم را نگه می داشتم می توانستم با آن چنین و چن��ان کنم؛ ام��ا وق��تی ب��ه
(2آخرت وارد شود و باطن کار خود را ببیند قطعا راضی خواهد شد. )حدیث
ه� األعلی؛ و لسوف يرضی«4 �غاء وجه� رب ابت �ال ( »إ وقتی کسی درصدد جلب رض��ایت »پروردگ��اری ک��ه بلن��دمرتبه ترین اس��ت« برآی��د، قطع��ا
پروردگارش بیشترین رضایت ممکن را نصیب او خواهد کرد.
( »و لسوف يرضی«5�7وا �7وا و عم�ل ذين آمن �يج�ز�ي ال خداوند نه تنها پاداش مومن�ان را ب�ر اس�اس قس�ط و ع�دل )ل
�الق�سط�؛ یونس/ �حات� ب 7جزاه7 الجزاء األوفی؛ نجم/4الصال ( می دهد؛41( و به طور کامل )ي�الحسنة� فله7 خير م�نها، قصص/ 84بلکه پاداش بهتر )من جاء ب ؛ و أما من آمن و عم�ل صال�حا
�الح7سنى، نجم/88فله7 جزاء الح7سنى، کهف/ 7وا ب ذين أحسن �يجز�يه7م317؛ يجز�ي ال ( و اضافه تری )ل�ه، نور/ 7وا و يزيده7م م�ن فضل ه7 أحسن ما عم�ل ( به آنها می دهد؛38الل
�ن �أحس�� ه7م أجره7م ب بلکه متناسب با بهترین کارهای آنها پاداش های آنها را می دهد )و لنجز�ين7ون؛ نحل/ 7وا يعمل (؛97ما كان
��7وا؛ س��بأ/ �ما عم�ل �ك له7م جزاء7 الضعف� ب 7ولئ ( و ده37بلکه برای هر کار خوبی از دو برابر )فأ�ها؛ انع��ام/ �الحسنة� فله7 عشر7 أمثال ة160برابر )من جاء ب ��ل� حب ( ت��ا هفتص��د براب��ر و بیش��تر )كمث
�من يشاء7؛ بقره/ 7ضاع�ف7 ل ه7 ي ة و الل 7لة م�ائة7 حب نب 7ل س7 �ل في ك ( و تا حدی ک�ه261أنبتت سبع سناب�غير� ح�ساب؛ غافر/ 7رزق7ون فيها ب ( پاداش می دهد؛40اصال در حساب نیاید )ي
له7م م�ا يش��اؤ7ن ؛31بلکه هرچه دلشان بخواهد به آنها می دهد؛ )له7م فيها ما يشاؤ7ن، نحل/ه�م، زمر/ ند رب �(؛35؛ له7م ما يشاؤ7ن فيها، ق/34ع
(؛35بلکه پاداش هایی اضافه تر از آنچه دلشان بخواهد به آنها می دهد؛ )و لدينا مزيد، ق/ بلکه پاداش هایی برایشان آماده کرده که هیچکس تصورش را هم نک��رده اس��ت )فال تعلم7
7وا يعمل7ون؛ سجده/ �ما كان 7ن جزاء ب ة� أعي 7خف�ي له7م م�ن ق7ر (؛17نفس ما أواضح است که حتما آنها راضی خواهند شد.
تاملی با خویش کسی که این وعده های خ��دا را بش��نود و در عین ح��ال همچن��ان دنی��ا را ت��رجیح ده��د، چ��ه
مشکلی دارد؟خدا را باور ندارد؟
یا پیامبرش را راستگو نمی داند؟یا عقلش تعطیل شده است؟
یا غفلت چنان وی را در برگرفته که اصال به سخن خدا توجه نمی کند؟یا ...؟
جمع بندی سوره لیل
حدیث( از امام صادق ع روایت شده است:1
�ذا يغش��ی« ]= لی��ل[ و »و ��ل� إ ي مس�« ]= ش��مس[ و »و الل کسی ک��ه س��وره های »و الش�� الضحی« ]= ضحی[ و »أ لم نشرح« ]= انش��راح[ را در روز ی��ا ش��ب زی��اد بخوان��د چ��یزی در محضر او نمی ماند مگر اینکه برای او در روز قیامت شهادت می دهد حتی موهایش و پوس��ت بدنش و گوشتش و خونش و رگهایش و عصب هایش و استخوان هایش و هم��ه آنچ��ه از او ک��ه بر زمین سنگینی می کند و پروردگار تبارک و تعالی می فرماید: شهادت ش��ما ب��رای بن��ده ام را
پذیرفتم و حکمش را صادر کردم: او را به سوی بهشت هایم ببری��د ت��ا هرک��دام را ک��ه دوس��ت دارد انتخ��اب کن��د، پس آن را ب��ه او بدهی��د ب��دون هیچ من��تی ولکن این فق��ط رحم��تی از من و
فضل و عنایتی بر اوست و بر بنده ام گوارا باد.123ثواب األعمال و عقاب األعمال، ص
�ماع�يل بن� م�ه��ران عن �س�� ان عن إ �در�يس عن م7حمد� بن� حس�� �ي أحم��د7 بن7 إ �ي ره قال ح��دثن أبه� ع قال: �ي عبد� الل الحسن� عن م7عاو�ية بن� عمار عن أب
��ة ��وم أو ليل رح ف�ي ي �ذا يغشی و و الضحی و أ لم نش�� يل� إ مس� و و الل من أكثر ق�راءة و الشوق��7ه7 و ه7 و لحم��7ه7 و دم��7ه7 و ع7ر7 ه7 و بشر7 ی شعر7 �ال شه�د له7 يوم الق�يامة� حت �ه� إ �حضرت لم يبق شيء ب7م هادتك �لت7 ش�� ��ارك و تع��الی قب ب تب ��ه7 و يق��7ول7 ال��ر ت� األرض7 م�ن 7ه7 و ع�ظام7ه7 و جم�يع7 م��ا أقل عصب���ر اها م�ن غي �ي ر م�نها حيث7 ما أحب فأعط7وه7 إ ی يتخي �ي حت نان ��لی ج �ه� إ �ق7وا ب 7ها له7 انطل �عبد�ي و أجزت ل
�عبد�ي. �يئا ل ي و فضال عليه� و هن �ن رحمة م�ن من و لكمروری بر مضامین سوره و نتیجه گیری
در ابتدای این سوره چند قس��م ی��اد ک��رد: یکی ب��ه ش��ب و روز در اوج ش��ب ش��دن و روز شدن: »و شب، هنگامی که بپوشاند؛ و روز، هنگ��امی ک��ه تجلی کن��د«؛ و دیگ��ری ب��ه دو جنس
مخالف: »و آنچه آفرید مذکر و مونث«. پس از سوگند خوردن به این جلوه ه��ای ک��امال گون��اگون واقعیت، ک��ه البت��ه در عین نقط��ه مقابل هم بودن، مکمل همدیگر هم هستند، به سراغ انسان رفت و هشدار داد که بدانی��د ک��ه »کوشش شما هم مختلف است«: خداوند جهان را این گون��ه مختل��ف آفری��ده و ب��ه ش��ما هم
اختیار داده و شما هم مختلف عمل خواهید کرد. شاید بدین ترتیب می خواهد هشدار دهد که اگر عده ای خوبن��د و ع��ده ای ب��د، گم��ان نکنی��د کار از دست خدا خارج شده است؛ نه، او خ��ود، جه��ان را ب��ا این تفاوت ه��ا آفری��د؛ و البت��ه ب��ه انسان اختیار داد تا خ�ودش انتخ��ابی چ�نین متف�اوت انج��ام ده�د: همچ�ون تف�اوت روز در اوج روشنایی و شب در اوج تاریکی؛ همچون تفاوت زن و مرد، که انکارناپ��ذیر اس��ت ب��ا این ح��ال
بنای زندگی انسان در این دنیا با حضور هر دوی اینها میسر می شود. در میان این اختالفات در شیوه زندگی، آن اختالفی که موضوعیت و جای تام��ل و تص��میم جدی دارد و این سوره بدان پرداخته، اختالفی است ک��ه س��عادت و ش��قاوت نه��ایی انس��ان را رقم می زند؛ شاید از این روست که تا پایان سوره، خداوند انسانهای مختل��ف را در دو دس��ته
قرار داد و از وضعیت دنیا و آخرت آنان بحث کرد: »آن که بخشش نمود و تقوا پیشه کرد؛ و آن نیکوترین را تصدیق نمود«؛ ب��ه چ��نین کس��ی وعده می دهند که »بزودی راحت ترین وضعیت را ب�رای وی میس��ر می ک�نیم«؛ بلک��ه ب��ه تعب��یر
دقیق تر: »او را برای آسایش و راحت ترین وضعیت آماده می سازیم.« »و اما کسی که بخل ورزید و خود را بی نیاز شمرد، و آن نیک��وترین را دروغ ش��مرد«؛ ب��ه چ��نین کس��ی هم وع��ده می دهن��د ک��ه »ب��زودی او را هم ب��رای دش��وار ترین وض��عیت آم��اده می سازیم«؛ و به وی هشدار دادند که بدان��د آن بخ��ل وی مش��کل او را ح��ل نخواه��د ک��رد »و
ثروتش نیازی را از او مرتفع نسازد، چون نگونسار شود.« سپس به این برگشت که اگر این هش��دارها را می دهیم از این ب��اب اس��ت ک��ه »برعه��ده ماست هدایت ک�ردن. و ابت�دا و انته�ا، دنی��ا و آخ�رت؛ اول و آخ�ر، و در ی�ک کالم »بازپس��ین و
آغازین، از آن� ماست«.دوباره هشداری می دهد به آن که به بیراهه می رود و بشارتی به آن که در راه است:
»ش��ما را از آتش��ی ک��ه زبان��ه کش��د بیم می دهم؛ ک��ه آن را برافروخت��ه نمی کن��د مگ��ر آن شقاوت پیشه؛ همان که تکذیب ک��رد و س��ر پیچی��د. ام��ا آن تقواپیش��ه از آن دور داش��ته ش��ود؛
همان که مال خود را می دهد تا پاک شود؛ و کسی ن��زد او هیچ نعم��تی ن��دارد ک��ه پ��اداش دادهشود؛ مگر در راستای وجه الله، که برترین است؛ و البته خشنود خواهد شد.«
اگر دقت کنیم ریشه تمام تصمیم گیری های انس��ان را، ک��ه دو گون��ه س��بک زن��دگی را رقممی زند، به سه چیز برمی گرداند:
)تصدیق یا تکذیب حق و حقیقت؛ )موضع وی در قبال حقیقت)بخشندگی یا بخل ورزی؛ )موضع وی در قبال مهمترین اعتباریاتخودنگهداری و تقوی ی��ا خودبزرگ بی��نی و احس��اس بی نی��ازی ک��اذب )موض��ع وی در
قبال خویشتن خود( و نشان می دهد هر انسانی دنب�ال رس�یدن ب�ه وض�ع به�تر اس�ت؛ اگ�ر تف�اوتی بین این دو انسان هست، تفاوت در افق نگاه آنها و به تبع، تفاوت در سبک زندگی آنهاست، و در نتیجه ای
که در اثر تفاوت سبک زندگی بدان خواهند رسید: آنکه به دنیا بسنده کرده و آخرت را جدی نگرفت��ه، در حقیقت »خ��وبی: ح7س��نی« را دروغ شمرده، و می خواهد با جمع اموال و بخل ورزیدن خود را بی نیاز سازد؛ ام��ا واقعی��تی ب��ه ن��ام مرگ توهمی بودن این سبک زندگی را برمال می سازد: در لحظه سقوط در قبر دیگر این مال
و اموال هیچ کمکی به وی نخواهند کرد؛ و در سختی های بی انتها قرار خواهد گرفت؛در مقابل،
آنکه آخرت را - و در حقیقت، این را که بنای عالم بر نیکی و نیکویی استوار اس��ت- ب��اور دارد او درست است که در دنیا هیچ چشمداشتی از کسی ندارد؛ ام��ا آنچ��ه انف��اق ک��رده را از دست نداده، بلکه با آن رضایت خ��دا را می جوی��د و کاره��ایش را لوج��ه الل��ه انج��ام می ده��د و
قطعا پروردگاری که بلندمرتبه ترین است، او را به رضایتمندی عظیمی خواهد رساند. پس م���اییم و دو نگ���اه و دو س���بک زن���دگی و انتخ���اب بین این دو؛ ب���ر اس���اس واقعیت
انکارناپذیری به نام مرگ: اگر این واقعیت انکارناپذیر را انکار کردیم، در این توهم خواهیم بود که راه س��عادتمان در گروی انباشت م��ال و ام��وال اس��ت و خ��ود حقیقی� خ��ود را فرام��وش می ک��نیم و دنیامداران��ه زندگی خواهیم کرد و مدار زندگی اجتماعی را تنازع بقا خواهیم دید که اگر دوس��تی ای هم در
کار است صرفا برای دفع دشمن بزرگتر است؛ ولی اگ��ر آن واقعیت را ج��دی گرف��تیم، حقیقت� »خ��وبی و نیک��ویی« در ع��الم را تص��دیق خواهیم کرد و هم و غممان حفظ و نگهداری از خود� حقیقی� خویش )تقوا( خواه��د ب��ود؛ آنگ��اه در همین دنیا آخرت مدارانه خواهیم زیست و بخشش اموال و دس��تگیری از دیگ��ران را، ن��ه از دست دادن دارایی، بلکه کسب دارایی حقیقی )تقرب به وجه الله( خواهیم دانست، دارایی ای
که رضایتمندانه ترین زندگی را تا ابد برای ما رقم خواهد زد.
***
الزم به ذکر است که مطالب فوق به صورت روزانه در کانال تلگ��رامی ای ب��ه آدرس زی��رقرار داده می شد
https://t.me/YekAaye
ق��رار داده yekAaye.irو تم��امی محتواه��ای ف��وق در پای��ان ه��ر روز در س��ایتی ب��ه آدرس می شود و در آنجا عالوه بر امکان جستجو، می توانید مطلع شوید که دقیقا ت��اکنون چ��ه آی��اتی
مورد بررسی قرار گرفته است.
همچنین مجموعه نهایی شده بقیه این فایلها را در لینک زیر می توانید بیابید.www.souzanchi.ir/site-yekaaye/
همچنین کانالی با عنوان »یک آیه در روز- گزیده« از ماهها قبل راه اندازی شده است ک��ه برای راحتی کسانی که فرصت کمتری دارند و به بحث های تخصصی چن��دان عالقه ای ندارن��د،
گزیده ای از مطالب این کانال قرار داده می شود. به آدرسhttps://t.me/YekAayah
هرگونه استفاده از محتواهای فوق در راستای ت��رویج مع��ارف ق��رآن و اه��ل بیت ع، ح��تیبدون ذکر منبع، بالمانع است.
در صورتی که مباحث این کانال را در ترویج معارف قرآنی و ارتقای فرهنگ دی��نی جامع��همفید یافتید، آن را به دوستان خود نیز معرفی کنید.
و آخر دعوانا ان الحمدلله رب العالمینحسین سوزنچی
Related Documents
