2558ithesis-ir.su.ac.th/dspace/bitstream/123456789/928/1/54352301...

ปจจยทสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพ ตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

โดย นางสาวธนกฤตา ฉนทรจ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2558

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปจจยทสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพ ตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

โดย นางสาวธนกฤตา ฉนทรจ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2558

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

FACTORS RELATING TO COMMUNITY PHARMACISTS’ OPINIONS TOWARD ROLES

FOR SCREENING AND REFERRAL OF SUSPECTED TUBERCULOSIS PATIENTS

By Miss Thanakritta Chantaruchi

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Pharmacy Program in Consumer Protection in Public Health

Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2015

Copyright of Graduate School, Silpakorn University

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง “ปจจยทสมพนธกบความ

คดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค” เสนอโดย นางสาวธนกฤตา ฉนทรจ เปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข

……........................................................... (รองศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทศนวงศ)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท..........เดอน.................... พ.ศ. ...........

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ เภสชกรหญง อาจารย ดร.วารณ บญชวยเหลอ คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ

.................................................... ประธานกรรมการ (เภสชกรหญง อาจารย ดร.เยาวลกษณ อาราไพ) ............/......................../..............

.................................................... กรรมการ (เภสชกรหญง ผชวยศาสตราจารย ดร.ผกามาศ ไมตรมตร) ............/......................../..............

.................................................... กรรมการ (เภสชกร อาจารย ดร.ภานพฒน พมพฤกษ) ............/......................../..............

.................................................... กรรมการ (เภสชกรหญง อาจารย ดร.วารณ บญชวยเหลอ) ............/......................../..............

ง

54352301 : สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข คาสาคญ : วณโรค/ คดกรอง/ สงตอ/ รานยา/ บทบาทเภสชกร ธนกฤตา ฉนทรจ : ปจจยทสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค. อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ภญ.อ.ดร.วารณ บญชวยเหลอ.112หนา.

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพ เกบขอมลโดยการสงแบบสอบถามทางไปรษณยใหแกประชากรของการศกษาคอเภสชกรผมหนาทปฏบตการในรานยาคณภาพจานวน 807 คน วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนาและการทดสอบแบบไคสแควร

ผลการวจยพบวากลมตวอยางตอบกลบรอยละ 42.37 โดยสวนใหญเปนหญง รอยละ 64.33 อายเฉลย 37.04 ป และมประสบการณทางานรานยาเฉลย 9.66 ป กลมตวอยางสวนใหญมความคดเหนทเหนดวยตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา (รอยละ 83.34) และยนดเขา รวมเครอขายการคดกรองและสงตอผ ทสงสยเ ปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐ (รอยละ 67.7) โดยรปแบบการสงตอทควรจะเปน คอ เภสชกรรานยาทาใบสงตวใหผรบบรการนาไปตดตอสถานพยาบาลของรฐดวยตนเอง (รอยละ 47.1) ผลของความสมพนธระหวางความคดเหนกบปจจยตางๆ พบวา ความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคมความสมพนธกบ ปจจยดานอาย (p=0.020) ประสบการณในการทางานรานยา (p=0.006) จานวนปทเปดกจการรานยา (p=0.003) จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ (p=0.004) การรบรขอมลของวณโรค (p=0.001) การทราบแนวทางรกษาวณโรคแหงชาต (p<0.05) การใหบรการของรานยา ไดแก การคดกรองโรคเรอรง (p=0.041) การสงตอกลมเสยง (p=0.005) และการจดทาแฟมประวตผรบบรการ (p=0.004) อยางมนยสาคญทางสถต ดงนนการพฒนาเครอขายระหวางรานยาคณภาพและสถานพยาบาลของรฐในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคอาจเปนกลยทธหนงในการชวยควบคมและดแลผปวยวณโรคของประเทศไทยตอไป

สาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ลายมอชอนกศกษา........................................ ปการศกษา 2558 ลายมอชออาจารยทปรกษาวทยานพนธ........................................

จ

54352301 : MAJOR : CONSUMER PROTECTION IN PUBLIC HEALTH KEYWORDS : TUBERCULOSIS/ SCREENING/ REFER/ COMMUNITY PHARMACY/ ROLES OF PHARMACIST THANAKRITTA CHANTARUCHI : FACTORS RELATING TO COMMUNITY PHARMACISTS’ OPINIONS TOWARD ROLES FOR SCREENING AND REFERRAL OF SUSPECTED TUBERCULOSIS PATIENTS. THESIS ADVISOR : WARANEE BUNCHUAILUA,Ph.D. 112 pp.

This study aimed to determine the factors relating to community pharmacists’ opinions toward their roles for screening and referral of suspected tuberculosis patients. The study population consisted of 807 pharmacists in qualified drugstores around Thailand. Data were collected using a mailed questionnaire and were analyzed using descriptive statistics and the Chi-square test.

Results showed that the response rate was 42.37%. The respondents were

female (64.33%) with an average age of 37.04years old and had an average working experience at drugstore of 9.66 years. Data from all respondents found that most of the respondents were in agreement with the roles of community pharmacist for screening and referral of suspected tuberculosis patients (83.34 %) and were willing to participate in the screening and referral program (67.7%). Opinion on the referral procedure was that suspected TB patients should visit government hospital themselves using a referral document provided by the community pharmacist (47.1%). Regarding the association between factors and opinion, results found that opinions toward their roles for screening and referral of suspected tuberculosis patients were statistically significant associated with age (p=0.02), working experience at a drugstore (p=0.006), length of time the drugstore has been operating (p=0.003) ,time of being a qualified drugstore (p=0.004),recognition of TB situation (p=0.001), recognition of National TB guidelines (p<0.05),having a disease screening service (p=0.041),having a referral service (p=0.005), and having a patient profile (p=0.004).

The results indicate that the development of a screening and referral program for

suspected tuberculosis patients in qualified drugstores might be an essential strategy for TB control in Thailand.

Program of Consumer Protection in Public Health Graduate School, Silpakorn University

Student's signature............................................ Academic Year 2015

Thesis Advisor's signature .................................

ฉ

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธน ไดรบทนอดหนนการทาวทยานพนธบางสวนจากคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร ขาพเจาขอขอบพระคณผ เกยวของในหนวยงานดงกลาวทกทานทให การสนบสนน ประสานงานในทกๆ ดาน

ขาพเจาขอขอบพระคณ ภญ.อ.ดร.วารณ บญชวยเหลอ อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ทกรณาใหโอกาส ใหกาลงใจ ใหคาปรกษา และคาแนะนา ตลอดจนแกไขขอบกพรองตางๆ ในการทาวทยานพนธนจนสาเรจอยางสมบรณ

ขอขอบพระคณภญ.อ.ดร.เยาวลกษณ อาราไพ ภญ.ผศ.ดร.ผกามาศ ไมตรมตร และ ภก.อ.ดร.ภานพฒน พมพฤกษ ทไดกรณาใหคาแนะนาแกไขใหงานวจยมความสมบรณ รวมทงคณาจารยภาควชาเภสชกรรมชมชนทกทาน ทชวยใหขอเสนอแนะตางๆ

ขอขอบคณ ภญ.นาทพย สวรรณกจบรหาร ภญ.นยะดา แซมมณ และ ภก.นรตม เมองศร ทไดกรณาเออเฟอและใหคาแนะนาในงานวจยน

ขอขอบคณ สภาเภสชกรรมทใหความอนเคราะหขอมลรานยาคณภาพของงานวจยในครงน ขอขอบคณ บรษทบทส รเทล (ประเทศไทย) จากด และ บรษท เซนทรล วตสน จากด ทใหความอนเคราะหในการอนญาตเกบรวบรวมขอมลแบบสอบถามเปนอยางด ขอขอบคณ เภสชกรประจารานยาคณภาพทกแหง ทใหความรวมมอในการชวยเสนอความคดเหน และตอบแบบสอบถามเปนอยางด

ช

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ............................................................................................................................ ง บทคดยอภาษาองกฤษ....................................................................................................................... จ กตตกรรมประกาศ ............................................................................................................................ ฉ สารบญตาราง .................................................................................................................................... ฌ บทท ................................................................................................................................................ .. 1 บทนา ...................................................................................................................................... 1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา...................................................................... 1 วตถประสงคของการศกษา .......................................................................................... 6 สมมตฐานของการศกษา .............................................................................................. 6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการศกษา ................................................................... 6 นยามศพทเฉพาะ ........................................................................................................... 7 กรอบแนวคดในการศกษา ............................................................................................ 8 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ ............................................................................................ 9 แนวคด ทฤษฎเกยวกบความคดเหน………………………………………………. 10 ขอมลเกยวกบโรควณโรค………………………………………………………… 14 แนวทางการดาเนนงานของแผนวณโรคแหงชาต……………………………….... 21 รานยาคณภาพ…………………………………………………………………….. 28 งานวจยทเกยวของ ........................................................................................................ 32 3 วธดาเนนการศกษา ................................................................................................................ 41 รปแบบการศกษา .......................................................................................................... 41 ขอบเขตของการศกษา .................................................................................................. 41

ขนตอนการศกษา .......................................................................................................... 42

บทท หนา เครองมอทใชในการศกษา............................................................................................ 43 การเกบรวบรวมขอมล ................................................................................................ . 46 การวเคราะหขอมล ..................................................................................................... .. . 47 4 ผลการวเคราะหขอมล ........................................................................................................... 48 ขอมลสวนบคคลของเภสชกรและขอมลทวไปของรานยาคณภาพ ......................... . 49

ความคดเหนตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกร ในรานยาคณภาพ…………………………………………………………………. 57

ความคดเหนตอรปแบบและคาตอบแทนของระบบคดกรองและสงตอผสงสยเปน วณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐ……………………………….……... 64

ความคดเหนตอความสาเรจของโครงการปญหาและอปสรรคทอาจเกดขน…….… 67 ความสมพนธของลกษณะทวไปของเภสชกรและรานยาคณภาพกบความคดเหน ของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค……………….. 72

5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ.................................................................................... .. 84 สรปผลการศกษา .......................................................................................................... . 84 อภปรายผลการศกษา ................................................................................................... . 87 ขอจากดของการศกษาในครงน…………………………………………………... 90 ขอเสนอแนะสาหรบนาผลการศกษาไปใช ................................................................ . 90 ขอเสนอแนะในการทาการศกษาครงตอไป ................................................................ 91 รายการอางอง .................................................................................................................................... 92 ภาคผนวก........................................................................................................................................... 98 ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการศกษา .............................................................................. 99 ภาคผนวก ข การพจารณาของคณะกรรมการจรยธรรมในการวจยในมนษย ................... 107 ภาคผนวก ค หนงสอขอความอนเคราะหการเกบรวบรวมขอมล ...................................... 109 ภาคผนวก ง ผทรงคณวฒ ตรวจสอบคณภาพ ความตรงตามเนอหา………………. 111 ประวตผวจย…………………………………………………………………………………… 112

ฌ

สารบญตาราง ตารางท หนา

1 ขอมลของเภสชกรจาแนกตามลกษณะสวนบคคลและขอมลทวไป………..…… 49

2 ขอมลของเภสชกรจาแนกตามประสบการณและขอมลเกยวกบวณโรค……...…. 51

3 ขอมลของรานยาจาแนกตามลกษณะทวไปของรานยา………………………...... 53

4 ขอมลของรานยาจาแนกตามรปแบบและงานบรการในรานยา………………….. 55

5 ความถและรอยละของความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและ สงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา……………………………………..

57

6 ระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปน วณโรคในรานยาจาแนกตามความคดเหนดานตางๆ……………………

61

7 จานวนและรอยละของระดบความคดเหนโดยรวมของเภสชกรตอบทบาทในการ คดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา………………………..

63

8 ความถและรอยละของความคดเหนตอระบบสงตอผรบบรการระหวางรานยากบ

สถานพยาบาลของรฐจาแนกตามรปแบบการสงตอ…………………….

64

9 ความถและรอยละของความคดเหนตอระบบสงตอผรบบรการระหวางรานยากบ สถานพยาบาลของรฐจาแนกตามรปแบบคาตอบแทน…………….……

66

10 ความถและรอยละของความคดเหนตอความสาเรจของโครงการ ปญหาและอปสรรคทอาจเกดขน…………………………………….……………..

67

11 ความถและรอยละของความคดเหนตอขอเสนอแนะอนๆ……………….………. 69

12 ความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคลตางๆกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา………..

72

13 ความสมพนธของปจจยรานยากบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา…….…….…………...

77

14 ความสมพนธระหวางงานบรการตางๆในรานยากบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา .……

81

1

บทท 1

บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

วณโรคยงคงเปนปญหาสาธารณสขทสาคญของโลก โดยเปนสาเหตของการเจบปวยและเสยชวตในหลายๆประเทศทวโลก เนองจากวณโรคเปนโรคตดเชอทสามารถแพรกระจายทางอากาศไดโดยการไอจามของผปวยวณโรค ทาใหเกดการแพรกระจายโรคจากผปวยสชมชนไดงาย สถานการณวณโรคในปจจบนพบวามการตดเชอในประชากรของโลกเปนจานวนหนงในสามของประชากรทงหมดทวโลก จากรายงานขององคการอนามยโลกปพ.ศ.2557[1] มจานวนผปวยวณโรคทวโลกประมาณ 9.0ลานคน คดเปนอตราความชกของผปวยวณโรคทวโลกอยท 159ตอแสนประชากร และจานวนผเสยชวตจากวณโรคประมาณ 1.5ลานคน คดเปนอตราการตายอยท 16 ตอแสนประชากรและประเทศไทยถกจดเปนประเทศในกลม 22 ประเทศทวโลกทมความชกของวณโรคสง โดยมจานวนผปวยประมาณ 80,000คน คดเปนอตราความชกอยท 149 ตอแสนประชากร และอตราการตายอยท 12 ตอแสนประชาชน และวณโรคยงเปนโรคทเปนสาเหตสาคญของการเสยชวต 1 ใน 10 ลาดบแรกของประเทศไทย[2]

ในอดตทผานมาองคการอนามยโลก ไดกาหนดใหใชวธการบรหารยาแบบมพ เลยง (Directly Observed Treatment: DOT) ในการกากบการรกษาวณโรค เพอใหผปวยวณโรคไดรบการรกษาดวยยาครบถวนตอเนอง โดยเปนแนวทางในการควบคมวณโรคในดานการรกษาเทานน ซงการควบคมวณโรคทไดผลดนน ตองประกอบดวย 2 สวนทสาคญคอ การคนพบผปวยตงแตระยะแรก และการรกษาผปวยดวยยาอยางตอเนอง ดงนนตงแตปพ.ศ.2548 เปนตนมาองคการอนามยโลกจงไดขยายการดาเนนงานเพอควบคมวณโรค จากกรอบงานของ DOT เปนยทธศาสตรหยดวณโรค (Stop TB Strategies) โดยกาหนดเปาหมายใหในป พ.ศ.2558 มอตราของผปวยวณโรคลดลงรอยละ 50 เมอเทยบกบอตราผปวยวณโรคในป พ.ศ.2533 โดยการจดทายทธศาสตรหยดวณโรคนน องคการอนามยโลกกาหนดใหสถานบรการสาธารณสขภาคเอกชนไดเขามามสวนรวมกบสถานบรการสาธารณสขภาครฐ (public-private mix: PPM) ในการควบคมวณโรคเพอใหการดาเนนงานมประสทธภาพมากขน เพอลดอตราปวย อตราตายและการ แพรเชอของวณโรค

2

การลดความลาชาในการรกษาวณโรค โดยการคนหาผปวยรายใหม จะชวยใหผปวยวณโรคทมอาการแสดงในระยะเรมแรกไดรบการสงตอไปยงสถานบรการสาธารณสขของรฐใหไดรบการวนจฉยโรคและรกษาวณโรคไดรวดเรวขน ในสวนของประเทศไทยนนการคนหาผ ปวยวณโรครายใหมทผานมาสวนใหญเปนการคนหาแบบตงรบ คอ ผปวยเปนผเขามารบบรการกบผใหบรการสาธารณสขเอง ซงผปวยทเขามาตรวจรกษาวณโรคนนอาจมอาการปวยเปนระยะเวลานานแตเขามารบการตรวจรกษาทลาชาเกนไป ความลาชาของการรกษาวณโรคนนนอกจากจะสงผลเสยตอตวผปวยทาใหอาการของโรครนแรงและทาใหผลการรกษาไมดแลว ยงสงผลเสยอกประการคอเกดการแพรกระจายของเชอวณโรคจากผปวยสประชากรในชมชนดวย โดยมการศกษาพบวาผปวยวณโรคในระยะแพรเชอหากไมไดรบการรกษาสามารถทจะแพรเชอใหผอนตดเชอไดเปนจานวนมากถง 20-28 ราย[3]

ความลาชาของการรกษาวณโรคแบงไดเปน 2 ระยะ คอ ความลาชาไปตรวจรบการรกษา (Patient delay) เปนระยะเวลาทนบจากเมอผปวยสงเกตอาการไอไดจนไปแสวงหาการรกษาจากบคลากรทางการแพทย และ ความลาชาในการตรวจวนจฉย (Health system delay) เปนระยะเวลานบจากทผปวยมาพบบคลากรทางการแพทยจนถงเวลาทผปวยไดรบการวนจฉยวาเปนวณโรค ซงความลาชาทงหมด (Total delay) หมายถง ระยะเวลาทงหมดตงแตผปวยสงเกตอาการไอไดจนถงเวลาทผปวยไดรบการวนจฉยวาเปนวณโรค[4] จากการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบเกยวกบความลาชาของการรกษาวณโรคในหลายประเทศ[5] พบวาคาเฉลยของความลาชาทงหมดของการรกษาวณโรคมระยะเวลาตงแต 3.5-25 สปดาห แตไมพบความแตกตางอยางมนยสาคญในระยะเวลาความลาชาของการรกษาวณโรคระหวางประเทศทมรายไดตอหวประชากรตากบประเทศทมรายไดตอหวประชากรสง นอกจากนยงพบวา รอยละ 60 ของผปวยวณโรคยงเลอกไปใชบรการทสถานบรการสาธารณสขของเอกชนเปนแหงแรก[6] สาหรบประเทศไทย มการศกษาในจงหวดสงขลา[4] เกยวกบความลาชาของการรกษาวณโรค โดยมคาเฉลยอยท 9.4 สปดาห และ การศกษาในจงหวดศรสะเกษ[7] พบความลาชาในการรกษาวณโรคมคาเฉลยอยท 14.9 สปดาห ซงสาเหตของความลาชาทเกดขนนนพบวาเกดจากหลายปจจยดวยกนเชน ความรของผปวย ฐานะครอบครวทยากจน ระยะทางหางของบานกบสถานพยาบาล เพศหญงมความลาชาในการรกษามากกวาเพศชาย การแสวงหาการรกษาจากหลายสถานพยาบาล ความรของเจาหนาทในการวนจฉยโรคและระบบสขภาพ เปนตน

การแสวงหาการรกษาของผสงสยเปนวณโรคนน พบวาสวนใหญเลอกรบการรกษาจากรานยาเปนอนดบแรก ดงการศกษาในประเทศเวยดนาม [8] พบวาผปวยเลอกไปรบบรการจากราน

3

ยาเปนอนดบแรก รอยละ 42 และพบวารานยามโอกาสพบผปวยวณโรคไดมากกวาสถานบรการสขภาพอนๆ4.3 เทา ในประเทศอนเดย [9] พบวารานยาเปนสถานบรการสขภาพแหงแรกทผปวยวณโรคมารบการรกษาสงถงรอยละ55-62 สวนในประเทศไทย [4] มการศกษาความลาชาในการไปตรวจรบการรกษาและความลาชาในการตรวจวนจฉยของผปวยว ณโรคปอดรายใหมในจงหวดสงขลาพบวา รอยละ55 ของผปวยวณโรคไปแสวงหาการรกษาทรานยาเปนแหงแรก ดงนนจะเหนไดวารานยาเปนสถานบรการสขภาพทผปวยวณโรคเลอกเขารบบรการเปนแหงแรกและมโอกาสทจะพบผปวยวณโรคในระยะเรมแรกไดมาก

รานยาเปนสถานบรการสาหรบการดแลสขภาพในระบบสขภาพทมความสาคญตอประชาชน โดยเปนสถานบรการสาธารณสขอนดบแรกทประชาชนนกถงเมอมอาการเจบปวยเลกนอย เนองจากรานยามการจดตงกระจายครอบคลมพนทตางๆมากกวาสถานบรการสาธารณสขภาครฐ[10]โดยขอมลจากสานกยา สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา ปพ.ศ.2557 พบวาประเทศไทยมรานยาแผนปจจบนชน1(ขย.1) ทงหมด 15,359แหง จากขอมลการสารวจอนามยและสวสดการพ.ศ.2556ของสานกงานสถตแหงชาต พบวาประชาชนมพฤตกรรมไปรบบรการซอยากนเองในรานยา จานวน 3.29 ลานคน(รอยละ17.6)[11] ปจจบนรานยาไดมการพฒนาบทบาทและรปแบบไปจากเดมทมเพยงการจายยา ไปสการนาองคความรดานการบรบาลเภสชกรรมมาใชในรานยา มการพฒนาระบบการรบรองคณภาพของรานยา โดยสานกงานโครงการพฒนารานยา สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.)กระทรวงสาธารณสขรวมกบ สภาเภสชกรรม ไดกาหนดใหม “รานยาคณภาพ” ซงตองผานการประเมนและรบรองคณภาพตามมาตรฐานรานยาคณภาพ 5 ดาน คอ ดานสถานทอปกรณ ดานการบรหารจดการทมคณภาพ ดานการบรการเภสชกรรมทด ดานการปฏบตตามกฎ ระเบยบและจรยธรรม และ ดานการใหบรการ การมสวนรวมในชมชนและสงคม ซงจากขอมลสานกงานโครงการพฒนารานยา สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ปพ.ศ.2557พบวาประเทศไทยมรานยาทไดรบการรบรองเปนรานยาคณภาพทงหมดทวประเทศจานวน893แหง

บทบาทของรานยาคณภาพในประเทศไทยนน การศกษาการใหบรการคดกรองโรคเบาหวานของเภสชกรในรานยา [10, 12] พบวา รานยา สามารถคดกรองและสงตอผปวยไปรบการรกษาเบาหวานตอ รอยละ1.8 และผเขารวมคดกรองเบาหวานมความพงพอใจการใหความรและคาแนะนาของเภสชกรในรานยาสงถงรอยละ87 การศกษาของรานยาคณภาพในจงหวดขอนแกน[10] ไดคดกรองหาผทมความเสยงตอการเกดโรคในผรบบรการ 928 ราย และสงตอผปวยจานวน 58 ราย ซงจานวน 44 ราย (รอยละ75.68) ไดรบการวนจฉยจากแพทยใหรกษาดวยยา ซงเปนการ

4

แสดงถงบทบาทของรานยาในการคดกรองและสงตอผปวยโรคเรอรงได รานยาคณภาพในจงหวดมหาสารคาม[13]ไดมการศกษาผลการบรบาลเภสชกรรมในผปวยโรคตดเชอทางเพศสมพนธ มผปวยไดรบการบรบาลเภสชกรรมจานวน 39 ราย พบวาผปวยมความรเกยวกบโรคตดเชอทางเพศสมพนธเพมขนและปญหาพฤตกรรมทไมปลอดภยและไมรกษาคนอนลดลงอยางมนยสาคญ โดยผปวยจานวน 4 ราย(รอยละ10) ไดรบการสงตอผปวยไปรกษาตอทโรงพยาบาลมหาสารคามนอกจากน รานยาคณภาพยงมสวนรวมกบหนวยบรการสาธารณสขในระดบตางๆ ในการรณรงคประชาสมพนธดานสขภาพ เชนการรณรงคไขเลอดออก ไขหวดใหญ 2009 การตดตามการใชยาและการออกเยยมบานรวมกบอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.)

จากยทธศาสตรหยดยงวณโรค ขององคการอนามยโลกทใหมการนาเอาสถานบรการสาธารณสขภาคเอกชนเขามามสวนรวมกบสถานบรการสาธารณสขภาครฐ เพอลดระยะเวลาของความลาชาในการรกษาวณโรคและลดจานวนครงของการแสวงหาการรกษาของผปวย ทาใหปจจบนประเทศตางๆไดพฒนาความรวมมอในการรกษาผปวยวณโรคระหวางภาครฐกบภาคเอกชน[14] โดยมการดาเนนงานผสมผสานกนระหวางหนวยงานภาครฐกบภาคเอกชน เปนความรวมมอกนระหวางโรงพยาบาลของรฐกบ โรงพยาบาลเอกชน คลนกเอกชน และรานขายยา ในการชวยคนหา สงตอและรกษาผปวยวณโรค ซงจากผลการดาเนนงานทผานมา พบวาการศกษาในหลายประเทศทวโลกประสบความสาเรจในการดาเนนการโดยสามารถเพมการคนหาผปวยวณโรครายใหมและรกษาไดมากขนเปนรอยละ10-40 ของจานวนผปวยวณโรค [14] ซงจากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ พบงานวจยทศกษาถงระบบความรวมมอระหวางภาครฐและภาคเอกชนในการคดกรอง สงตอและรกษาผปวยวณโรค ดงนประเทศเวยดนาม[15]พบวารอยละ 39 ของรานยามการสงตอผทสงสยเปนวณโรคไปตรวจรกษาตอทโรงพยาบาล ในการสงตอผปวยไดตรวจพบเปนวณโรคเสมหะบวกรอยละ7[16] ประเทศโบลเวย [17] พบวาอตราการสงตอผปวยวณโรคในรานยารอยละ37และอตราการคนหาผปวยวณโรครายใหมในรานยา รอยละ5 นอกจากนในประเทศอนเดย [9]การศกษาความรเกยวกบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตของเภสชกรในรานยาพบวา เภสชกรในรานยามความรเกยวกบระยะเวลาในการรกษาวณโรคทถกตองรอยละ87 และรานยาเตมใจเขารวมกบสถานบรการสาธารณสขภาครฐในการรกษาวณโรค รอยละ95 โดยเภสชกรเตมใจทจะสงเสรมและใหความสาคญกบวณโรคในชมชนสาหรบการศกษาของประเทศไทยมเพยงการศกษาบทบาทการคดกรองวณโรคของบคลากรรานยาในจงหวดสงขลา [18] ซงทาการศกษาในรานยาแผนปจจบนประเภท ขย.1และขย.2พบวารอยละ95 ของบคลากรรานยาในจงหวดสงขลายงไมมความรและทกษะในการคนหาผปวยวณโรคในรานยา และยงไมตระหนกถง

5

บทบาทของการคนหาผปวยเพอสงตอแพทย แตเมอบคลากรรานยาไดรบการอบรมความรและฝกทกษะแบบเผชญหนาแลว[19] บคลากรสามารถทจะคนหาคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคได และ รานยา สามารถเปนเครอขายในการสงตอผปวยระหวางรานยากบสถานบรการสาธารณสขของรฐในการควบคมวณโรคได

ในสวนของปจจยทมผลตอการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค มการศกษาในประเทศเวยดนาม[20] พบวา รอยละ60 ของรานยาในเมองโฮจมนหมการจายยาตานวณโรคในรานยา ซงอายของบคลากรรานยาเปนปจจยทมผลตอทกษะการคนหาผปวยวณโรคในรานยา สวนปจจยเพศ ตาแหนงในรานยา จ านวนปของการทางานรานยา และความรเกยวกบวณโรคไมมความสมพนธทางสถตกบทกษะในการคนหาผปวยวณโ รคของบคลากรรานยา โดยเภสชกรสามารถวนจฉยวณโรคไดสงถงรอยละ26 เมอเทยบกบการวนจฉยจากผ ชวยเภสชกรทวนจฉยไดรอยละ13.4 รานยารอยละ79ยนดเขารวมเปนเครอขายคนหาและสงตอวณโรคกบสานกวณโรคแหงชาต [15]โดยรอยละ 52 ของรานยาทเขารวมไมตองการคาตอบแทนในการเขารวมเพราะเปนหนาทของเภสชกรในการดแลผปวยอยแลวพบวาขอมลการรกษาวณโรคฟรเปนขอมลทสาคญในการเลอกสงตอผปวยไปยงสถานพยาบาล โดยการสงตอผสงสยเปนวณโรคจะเพมเปน 5 เทา หากรานยารวารกษาวณโรคฟร และไมมความแตกตางของการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาทไดมาตรฐาน Good pharmacy practice (GPP) กบรานยาทไมไดมาตรฐาน GPP (non-GPP)[16] และประเทศไทยมการศกษาในจงหวดสงขลา[18]พบวาปจจยดานความรและทศนคตตอวณโรคของบคลากรรานยาเปนสงสาคญในการสงตอผปวยวณโรค

จากทกลาวมาขางตน จะเหนไดวา รานยาคณภาพเปนสถานบรการสขภาพดานแรกทประชาชนสามารถเขาถงได จงมโอกาสทผสงสยเปนวณโรคจะมารบบรการ ประกอบกบการมเภสชกรใหการบรบาลทางเภสชกรรม ทาใหรานยาคณภาพมศกยภาพและมบทบาทในก ารชวยคนหาผปวยวณโรครายใหมทเรวขนได โดยจะชวยลดความลาชาในการรกษาวณโรค ซงหากเกดความลาชาในการรกษาอาจสงผลกระทบตอตวผปวยและสงคม เชน ทาใหโรคมความรนแรงเพมขน มการแพรกระจายโรคทเพมขน การเกดเชอดอยาเพมขน และนาไปสค าใชจายในการรกษาพยาบาลทสงขน ผวจยจงเหนถงความสาคญของการรวมมอกนของภาครฐและภาคเอกชนในการคดกรองและสงตอผตองสงสยเปนวณโรค โดยตองการศกษาความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคทพบในรานยา โดยเ ปนความรวมมอกนระหวางสถานบรการสาธารณสขภาครฐและภาคเอกชน รวมไปถงศกษาปจจยทสมพนธ

6

กบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค เพอใหเกดประโยชนในการดแลรกษาผปวยวณโรคตอไป

วตถประสงคของการศกษา

1. เพอศกษาความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาคณภาพ

2. เพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพ

สมมตฐานของการศกษา

1. ปจจยสวนบคคลของเภสชกรมความสมพนธกบความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

2. ปจจยของรานยามความสมพนธกบความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการศกษา

1. เปนแนวทางในการพฒนาความรวมมอของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอ

ผสงสยเปนวณโรคทพบในรานยา

2. เปนแนวทางของการสรางเครอขายระบบคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคใน

รานยาคณภาพกบสถานบรการสาธารณสขภาครฐ

7

นยามศพทเฉพาะ

รานยาคณภาพ[21] หมายถงรานยาทผานการรบรองจากสภาเภสชกรรมวา มมาตรฐานการใหบรการดานยาและสขภาพทด มคณภาพภายใตมาตรฐานรานยา 5 ดาน ไดแก มาตรฐานท 1 สถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ มาตรฐานท 2 การบรหารจดการเพอคณภาพ มาตรฐานท 3 การบรการเภสชกรรมทด มาตรฐานท 4 การปฏบตตามกฎ ระเบยบ และจรยธรรม มาตรฐานท 5 การใหบรการและการมสวนรวมในชมชนและสงคม

บรการในรานยา หมายถง งานบรการทมเพมเตมในรานยาคณภาพ ไดแก การคดกรองกลมเสยงโรคNCDs เชนโรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสงการคดกรองกลมเสยงโรคตดเชอตางๆ เชน ไขเลอดออก ไขหวดใหญ โรคมอเทาปาก การสงตอผปวยกลมเสยงตางๆไปรบการตรวจรกษาตอทโรงพยาบาล การใหคาปรกษาโรคเบาหวานความดนโลหตสง การใหคาปรกษาเลกบหร การจดทาประวตผปวย (Patient profile) การวดระดบความดนโลหต การตรวจวดระดบนาตาลในเลอดดวยตวเอง การใหบรการในการเตมยาแกผปวยโรคเรอรง และงานเยยมบานผปวยในรศม 5 กโลเมตรเพอตดตามการใชยา

ผสงสยเปนวณโรค หมายถง ผมอาการไออยางนอย 2 สปดาหขนไป โดยไมสามารถอธบายสาเหตได หรอไอเปนเลอด [22] ความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค หมายถง ความรสก หรอ ความคดเหนของเภสชกรใน 5 ดานคอดานการรบรสถานการณของวณโรค ดานรปแบบการคดกรองและสงตอ ดานการรบรของเภสชกรในการคดกรองและสงตอ ดานผลกระทบตอรานยา และดานการสนบสนนจากภาครฐ

การคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา หมายถง รปแบบการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคทพบในรานยาคณภาพไปใหสถานพยาบาลของรฐในการวนจฉยและรกษาวณโรคโดยเภสชกรรานยาคณภาพ ทาหนาทคนหาและสงตอผมารบบรการในรานยาคณภาพ ทมอาการนาสงสยเปนวณโรคใหไปรบการตรวจวนจฉยวณโรคทสถานพยาบาลของรฐ โดยมเครองมอทใชในการสงตอขอมลคอ ใบสงตวผปวยเพอสงตอขอมลจากรานยากบสถานพยาบาลของรฐเพออานวยความสะดวกในการเขารบบรการตรวจวนจฉยของผรบบรการ

8

กรอบแนวคดของการศกษา

จากขอบเขตเนอหาทตองการศกษาปจจยทมความสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค สามารถเขยนเปนกรอบแนวคดไดดงน

ตวแปรอสระ ตวแปรตาม

ปจจยสวนบคคลของเภสชกร 1.เพศ

2.อาย

3.ระดบการศกษา

4.รายได 5. ตาแหนงในรานยา

6.ประสบการณในการทางานในรานยา

7. การรบรขอมลสถานการณของวณโรค

8.การทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาต 9.ประวตการเจบปวยเปนวณโรค(ครอบครว/ผใกลชด)

ความคดเหนตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา 1. ดานการรบรสถานการณของวณโรค 2. ดานรปแบบการคดกรองและสงตอ 3. ดานการรบรของเภสชกรในการคด

กรองและสงตอ 4. ดานผลกระทบตอรานยา 5. ดานการสนบสนนจากภาครฐ

6.

ปจจยของรานยา ดานลกษณะของรานยา 1.ประเภทของรานยา 2.ชวงเวลาเปดทาการของรานยา 3.จานวนปทเปดทาการของรานยา 4.จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ 5.จานวนผรบบรการในรานยา ดานการดาเนนงานของรานยา 7.งานบรการในรานยา 8.การจดทาประวตผปวยในรานยา 9.การจาหนายยาวณโรคในรานยา

9

บทท 2

วรรณกรรมทเกยวของ

การศกษาเรองปจจยทสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ โดยแบงเปนหวขอในการทบทวนวรรณกรรมดงน

1. แนวคด ทฤษฎเกยวกบความคดเหน 1.1 ความหมายของความคดเหน 1.2 ประเภทของความคดเหน 1.3 ปจจยทมอทธพลตอความคดเหน 1.4 การวดความคดเหน

2. ขอมลเกยวกบโรควณโรค 2.1 สาเหตและการตดตอของโรค 2.2 อาการและอาการแสดง 2.3 ปจจยทมผลตอการเปนวณโรค 2.4 การตรวจวนจฉยวณโรค 2.5 การจาแนกผปวยวณโรค 2.6 การรกษา

3. แนวทางการดาเนนงานของแผนวณโรคแหงชาต 3.1 ยทธศาสตรหยดวณโรค 3.2 บทบาทและหนาทของหนวยงานตางๆในการดาเนนงานตามแนวทางวณโรค

แหงชาต 3.2 แนวทางการคดกรองและคนหาผปวยวณโรคของประเทศไทย 3.3 ยทธศาสตรการมสวนรวมของภาครฐและเอกชนในการควบคมวณโรค

4. รานยาคณภาพ 4.1 บทบาทของรานยาคณภาพ 4.2 มาตรฐานรานยาคณภาพ

10

4.3 บทบาทของเภสชกรชมชน 4.4 ผลการดาเนนการของรานยาคณภาพ

5. งานวจยทเกยวของ

1. แนวคด ทฤษฎเกยวกบความคดเหน

1.1 ความหมายของความคดเหน

แมร แอลกด (Mary L. Good) [23]ไดใหความหมายของความคดเหน (Opinion) ไวหลายความหมายไดแก

1. ความหมายทวไป หมายถง ความเชอ ความคด การพจารณา ความรสก หรอทศนะทยงไมไดรบการพสจนอยางแนนอน และยงขาดนาหนกทางเหตผลหรอการวเคราะห อาจกลาวไดอยางกวางๆวาเปนสงทมากกวาความร

2. ความหมายเฉพาะ หมายถง การคด การพจารณาหรอการวนจฉยอยางมแบบแผนจากแหลงขอมลหรอบคคลทเชอถอได

3. ความคดเหนสาธารณะ (Public Opinion) หมายถง การคด การพจารณาหรอขอวนจฉยรวม ๆ ของกลมคนในสงคมทเกยวของกบความเชอหรอขอเทจจรง

ลเธอร ฟรแมน (Luthans Freeman) [24] ไดใหความหมายไววา ความคดเหน หมายถง การยอมรบทางดานจตใจทพรอมจะตอบสนองตอวตถ บคคล สถานการณ โดยมลกษณะทมความคงทและแนนอน ซงเกดจากผลของการเรยนร โดยมรปแบบการตอบสนองเชนเดยวกน

บญเรยง ขจรศลป [25] ไดใหความหมายไววาความคดเหน หมายถงการแสดงออกทางวาจาของเจตคต การทบคคลกลาววาเขามความเชอหรอความรสกอยางไรนน เปนการแสดงความคดเหนของบคคลนน ดงนนการวดความคดเหนของบคคลเปนสงทเปนไปได

จาลอง เงนด [26] ไดใหความหมายไววา ความคดเหนหมายถง ความรสกของบคคลทมตอสงใดสงหนงในลกษณะทไมลกซงเหมอนทศนคต ความคดเหนนนอาจจะเปนการแสดงออกของทศนคตกได สงเกตและวดไดจากคนแตมความแตกตางกนไปตรงท ทศนคตนนอาจจะตระหนกหรอไมตระหนกกได

ประภาเพญ สวรรณ [27] ไดใหความหมายไววา ความคดเหนคอ “ความเชอ ความรสกของบคคลทมตอสงตางๆ เชน บคคล สงของ การกระทา สถานท และอนๆ รวมทงทาททแสดงออกบงถงสภาพจตใจทมตอสงใดสงหนง”

11

ลดดา กตตวภาค [28] ไดใหความหมายไวว า ความคดเหนคอ “ความคดทมอารมณ เปนสวนประกอบ ซงทาใหเกดความพรอมทจะมปฏกรยาโตตอบในทางบวกหรอทางลบตอสงหนงสงใด”

ศรวรรณ เสรรตน และคณะ [29] ไดใหความหมายวา “ความคดเหน คอการประเมนหรอการตดสนเกยวกบความชอบหรอไมชอบในวตถ คน หรอเหตการณ ซงสะทอนใหเหนถงความรสกของคนๆ หนงเกยวกบบางสงบางอยาง”

1.2 ประเภทของความคดเหน

เรมเมอร (Remmer) [30] ไดจาแนกความคดเหนออกเปน 2 ประการดวยกนคอ 1. ความคดเหนเชงบวกสดเชงลบสด (Extreme Opinion) เปนความคดเหนทเกดจากการ

เรยนรและประสบการณซงสามารถทราบทศทางใตทศทางบวกสดไดแกความรกจนหลงทศทางลบสดไดแกความรงเกยจความคดเหนนรนแรงแปลงแปลงยาก

2. ความคดเหนจากความรความเขาใจ (Cognitive contents) การมความเหนตอสงใด สงหนงขนอยกบความรความเขาใจทมตอสงนนเชนความรสก ความเขาใจในทางทดชอบยอมรบเหนดวยความรสก ความเขาใจในทางทไมดไดแกไมชอบไมยอมรบไมเหนดวย

1.3 ปจจยทมอทธพลตอความคดเหน

ประภาเพญ สวรรณ ไดกลาววา “อาย มผลตอเจตคตของบคคลสวนใหญ มกสามารถปรบตวเขากบสงแวดลอมทเปลยนไปไดยาก ซงทาใหมผลตอเจตคตของเขาเอง นอกจากอายแลวยงมตวแปรอนๆอกมากมาย เชน ปฏกรยาของบคคลตอสงเรา ขาวสาร เปนตน บคคลทแตกตางกนจะมปฏกรยาไมเหมอนกน ผลทจะมตอการเปลยนแปลงเจตคต ความคดยอมแตกตางกนไปดวย”

รชน พทกษญาต [31] ไดสรปปจจยทมอทธพลตอความคดเหนของบคคลดงน 1. ปจจยสวนบคคล ไดแก 1.1 ระดบการศกษา การศกษามอทธพลมากตอการแสดงออกซงความคดเหน

เพราะการศกษาทาใหบคคลนนๆ มความรในเรองตางๆเพมมากขน เปนผลใหคนทมความรจะมความคดเหนในเรองตางๆ อยางมเหตมผล

1.2 ความเชอ หมายถง ความรสกนกคดของบคคลในการยอมรบ หรอ ปฏเสธ สงตางๆแตกตางกนออกไป เชนความเชอในการนบถอศาสนา

12

1.3 สถานภาพทางสงคม หมายถง สทธและหนาททมตอผอน และตอสงคม หรอกลมเปนสวนรวม

1.4 ประสบการณ เปน สงทกอใหเกดการเรยนร ความร ความเขาใจ ในหนาท และความรบผดชอบของงาน ซงมผลตอความคดเหน

2. ปจจยดานสงแวดลอมไดแก 2.1 การอบรมจากครอบครว หมายถง การทพอแม หรอบคคลในครอบครวสงสอน

โดยทางตรง หรอ ทางออม ใหสมาชกของกลมไดเรยน หรอรบเอาระเบยบวธ กฎเกณฑคานยมตางๆ ทกลมนนไดกาหนดไวเปนระเบยบของความประพฤต และความสมพนธของสมาชกในสงคมนน

2.2 กลมและสงคมทเกยวของ มอทธพล ตอบคคลอยางมาก เพราะเมอบคคลอยในกลมใด หรอสงคมใดกจะตองยอมรบ และปฏบตตามกฎเกณฑของกลมหรอสงคมนน และในทสดกมกจะมความคดเหนคลอยตามไปกบกลมและสงคมนนดวย

2.3 สอมวลชน ไดแก หนงสอพมพ วทย โทรทศน เปนตน สงเหลานมอทธพลตอการเปลยนแปลงความคดเหนของบคคล เพราะเปนสงทสรางความคดทงทางดานบวกและลบ

ดวงอมา โสภา [30] ไดสรปปจจยพนฐานทมอทธพลตอความคดเหนของบคคลดงน 1. ปจจยสวนบคคลไดแก

1.1 ปจจยทางพนธกรรมและรางกายคอ เพศ อวยวะ ความครบถวนสมบรณของอวยวะตางๆ คณภาพของสมอง

1.2 ระดบการศกษา การศกษามอทธพลตอการแสดงออกของความเหน ผมความรมากจะมความคดเหนในเรองราวตางๆอยางมเหตผล

1.3 ความเชอ คานยม และเจตคตของบคคลตอเรองราวตางๆ ซงอาจจะไดจากการเรยนรในสงคม ชมชน หรอ จากการอบรมสงสอนของครอบครว

1.4 ประสบการณ เปนสงทกอใหเกดการเรยนร ทาใหมความร ความเขาใจในหนาท และความรบผดชอบตางๆ มผลตอการแสดงออกของความคดเหน

2. ปจจยดานสงแวดลอมไดแก 2.1 สอมวลชน ไดแก วทย โทรทศน หนงสอพมพ ฯลฯ สงเหลานมอทธพลตอความคดเหนของบคคล เปนการไดรบขอมลขาวสารตางๆ ของแตละบคคล

13

2.2 กลมและสงคมทเกยวของ มอทธพล ตอความคดเหนของบคคล เพราะเมอบคคลอยในกลมใด สงคมใด กตองยอมรบและปฏบตตามกฎเกณฑของกลมหรอสงคมนนๆ กอใหเกดความคดเหนทแตกตางกนในแตละกลมหรอสงคม 2.3 ขอเทจจรงในเรองตางๆ หรอสงตางๆ ทบคคลแตละคนไดรบ ทงนเพราะขอเทจจรงทไดรบแตกตางกน จะมผลทาใหเกดการแสดงความคดเหนทแตกตางกนดวย

1.4 การวดความคดเหน

เบสท (Best)[32] กลาววาการวดความคดเหนโดยทวไปจะตองมองคประกอบ 3 อยางคอบคคลทจะถกวดสงเราทมการตอบสนองซงจะออกมาในระดบสงตามากนอยและวธทงายทสดทจะบอกความคดเหน คอการแสดงใหเหนเปนรอยละของคาตอบในแตละขอคาถาม เพอจะทาใหเหนวาความคดเหนจะออกมาในลกษณะใด

วเชยร เกตสงห [33] กลาวไววา การใชแบบสอบถามวดระดบความคดเหนจะตองระบใหผตอบวาเหนดวยหรอไมเหนดวยกบขอความทกาหนด แบบสอบถามประเภทนนยมสรางตามแนวคดของไลเครท (Likert) ซงแบงนาหนกของความคดเหนโดยแบงออกเปน 5 ระดบไดแก เหนดวยอยางยง เหนดวย ไมแนใจ ไมเหนดวย ไมเหนดวยอยางยง สวนการใหคะแนนนนขนอยกบใจความวาจะเปนปฏฐาน หรอ นเสธ พรเพญ เพชรสขศร[34] ไดกลาวถงมาตรวดทศนคตและความคดเหนทใชกนอย แพรหลาย ม 4 วธ คอ

1. วธของเธอรสโตน (Thuston’s Method) เปนวธสรางมาตรวดออกเปนปรมาณแลวเปรยบเทยบตาแหนงของความคดเหนหรอทศนคตไปในทางเดยวกนและเสมอนวาเปน scale ทมชวงหางเทากน (equal-appearing intervals)

2. วธของกตตแมน(Guttman’s Scale) เปนวธวดทศนคตหรอความคดเหนในแนวเดยวกนและสามารถจดอนดบของทศนคตสง-ตา แบบเปรยบเทยบกนและกนได จากอนดบตาสดถงสงสดได และแสดงถงการสะสมของขอคดเหน

3. วธจาแนกแบบ เอสดสเกล (Semantic Differential Scale: S-D Scale) เปนวธการวดทศนคตหรอความคดเหน โดยอาศยคคาคณศพททมความหมายตรงกนขาม (Bipolar Adjective) เชน ด-เลว , ขยน-ขเกยจ

4. วธของไลเครท (Likert’s Method) เปนวธสรางมาตรวดทศนคตและความคดเหนทนยมแพรหลาย เพราะวาเปนวธสรางมาตราวดทงาย ประหยดเวลา ผตอบสามารถแสดงทศนคต

14

ในทางชอบหรอไมชอบ โดยจดอนดบความชอบหรอไมชอบ ซงอาจมคาตอบใหเลอก 5 คาตอบ และใหคะแนน5,4,3,2,1 หรอ+2,+1,0,-1,-2 ได โดยในการศกษานใหนยามของความคดเหน หมายถง การแสดงออกทางดานความรสก ความคด ความเชอ ของบคคล ทมตอสงใดสงหนง หรอเรองใดเรองหนง แสดงออกในทางบวกและทางลบได โดยมพนฐานมาจาก ความร ประสบการณ และสภาพแวดลอม ซงทาใหมผลตอการตดสนใจ ของบคคลนนๆ โดยมปจจยทมอทธพลตอความคดเหนของบคคลไดแกปจจยสวนบคคลคอปจจยทมผลตอความคดเหนของบคคลโดยตรงเชนเพศอาย ระดบการศกษา รายได ประสบการณการทางาน และ ปจจยสภาพแวดลอมคอปจจยทมผลตอความคดเหนของบคคลโดยออมเชนสอมวลชนกลมทเกยวของและครอบครวซงรวมถงปจจยทางดานรานยา เชน ประเภทของรานยา ระยะเวลาเปดทาการของรานยา จานวนปทเปดทาการรานยา จานวนผรบบรการในรานยา และงานบรการในรานยา โดยไดใชวธวดความคดเหนดวยวธของวธของไลเครท มคาตอบใหเลอกตอบแบงเปน 5 ระดบ ตามความชอบหรอไมชอบของความคดเหนในแตละบคคล

2. ขอมลเกยวกบโรควณโรค

2.1 สาเหตและการตดตอของโรค

วณโรค [35] เปนโรคทเกดจากการตดเชอแบคทเรย Mycobacterium ซงมหลายสายพนธ แตทพบไดบอยคอ Mycobacterium Tuberculosis ซงเชอนทาใหเกดพยาธสภาพไดกบทกอวยวะในรางกาย ไดแก เยอหมปอด ตอมนาเหลอง กระดกสนหลง ขอตอ ชองทอง ระบบทางเดนปสสาวะ ระบบสบพนธ ระบบประสาท แตอวยวะทพบบอยทสดคอวณโรคปอด (Pulmonary Tuberculosis)โดยพบมากถงรอยละ80 ของวณโรค ซงวณโรคปอดสามารถแพรกระจายสบคคลอนได ในขณะทผปวยวณโรคไอ จาม พดดงๆ ตะโกน หวเราะ หรอรองเพลง เชอจะอยในละอองฝอย (Droplets) โดยละอองฝอยของเชอวณโรคทมขนาดเลก จะสามารถแขวนลอยอยในอากาศ และถกสดหายใจเขาไปสหลอดลมสวนปลายไดโดยการไอหรอจาม 1 ครงสามารถทจะสรางละอองไดสงถงหลายลานละออง ดงนนวณโรคปอดจงมโอกาสแพรกระจายตดตอแกบคคลอนไดสง [36] สวนการตดตอทางอน ๆ จะพบไดนอยไดแก การรบประทานอาหารทมการปนเปอนของเชอวณโรค เชนนมววทไมผานการฆาเชอมเชอวณโรคปนเปอน หรอการรบเชอจากการสมผสเชอผานบาดแผล[37]เปนตน โดยเมอไดรบเชอวณโรคประมาณ 2-8 สปดาห รางกายจะเกดปฏกรยาของระบบภมคมกนของรางกายในการทาลายเชอ โดยมเซลลเมดเลอดขาวชนด Macrophage เขาไปจบกบตวเชอและทาลายตวเชอ เมอเชอตายจะถกกาจดออกจากรางกายทางระบบนาเหลองหากระบบภมคมกนของรางกาย

15

ไมสามารถกาจดเชอออกจากรางกายไปไดหมดกจะเกดการแบงตวของเชอทาใหเกดภาวะการตดเชอ และปวยเปนวณโรคขนในเวลาตอมา [35] โดยรอยละ 90 ของผตดเชอวณโรคจะไมมอาการปวยและไมสามารถแพรเชอสผอนได สวนรอยละ 10 ของผตดเชอจะมอาการปวยเปนวณโรค[38] ซงลกษณะการปวยเปนวณโรคแบงไดเปน 2 ระยะ คอ วณโรคปฐมภม (Primary Tuberculosis) เปนการปวยเปนวณโรคจากการตดเชอครงแรกเนองจากรางกายยงไมมภมคมกนจาเพาะ สวนใหญมกเปนกบเดกและผทมภมคมกนตา และมกพบพยาธสภาพบรเวณตรงกลาง (Mid Zone) สวนลางของปอดกลบบน หรอสวนบนของปอดกลบลาง สวนวณโรคทตยภม ( Secondary Tuberculosis) การปวยเปนวณโรคหลงการตดเชอมานานหลายป เมอรางกายมภาวะออนแอ ระบบภมคมกนไมแขงแรง มการกระตนใหเชอวณโรคทสงบในรางกายแบงตวขนมาใหม หรอการรบเชอวณโรคจากนอกรางกายเขาไปใหมทาใหเกดโรค มกพบพยาธสภาพในเนอปอดสวนบน ปจจยเสยงททาใหปวยเปนวณโรค จากการทรางกายมภมคมกนลดลง เชน เบาหวาน ภาวะขาดสารอาหาร การไดรบยากดภมคมกน และการตดเชอเอชไอว ทพบวาเปนปจจยเสยงทสาคญทสดของการปวยเปนวณโรค [38]

2.2 อาการและอาการแสดง

วณโรคปอด(Pulmonary Tuberculosis)อาการและอาการแสดงทางปอดทพบบอยทสดคอ อาการไอมเสมหะเกน 2 สปดาห ซงอาจมอาการอนๆทางระบบหายใจ เชน เจบหนาอก หายใจถ ไอเปนเลอด และอาจมอาการทวไปอนๆ เชน ออนเพลย เบออาหาร นาหนกลด ไขตาๆ ซงมกจะเปนชวงบายหรอชวงเยน เหงอออกตอนกลางคน ซงอาการของวณโรคอาจแสดงอยนานเปนสปดาหหรอเปนเดอน [38, 39]

วณ โรค นอ ก ปอ ด ( Extrapulmonary Tuberculosis) อ าก า รแ ล ะอ า ก า รแส ด ง ไม มความจาเพาะจะแสดงอาการแตกตางกนไปขนกบอวยวะทเปน เชน เจบหนาอก และเหนอยในกรณวณโรคเยอหมปอด ตอมนาเหลองทขวปอดโตในรายทเปนวณโรคตอมนาเหลอง ปวดกระดกในตาแหนงทเปนวณโรคกระดก เปนตน และอาจมอาการทวไปอนๆรวม เหมอนกบ วณโรคปอด เชน ออนเพลย ไข เบออาหาร นาหนกลดเปนตน [38, 39]

16

2.3 ปจจยทมผลตอการเปนวณโรค

แบงปจจยทเกยวของตอการเปนวณโรคออกเปน 3 ปจจย ไดแก 2.3.1 ปจจยของการแพรกระจายเชอวณโรค [35, 40] ปจจยของผปวยวณโรคคอ ผปวยทเปนวณโรคปอด ทมอาการของระบบทางเดนหายใจเชน

อาการไอจาม หรออาการอนๆ ททาใหเกดการหายใจแรงๆโดยไมปดปากและจมก และผปวยมแผลโพรงในปอดซงจะมเชอจานวนมาก และนอกจากนยงเกดจากระบบบรการทางสาธารณสขทใหการรกษาลาชา ใหยารกษาไมถกตองหรอจากการใหยากระตนการไอยงสงผลใหมโอกาสแพรกระจายเชอไปสบคคลอนๆไดมาก สวนวณโรคนอกปอดพบวามโอกาสแพรเชอไปสผอนไดนอยมาก

ปจจยของสงแวดลอม การตดตอวณโรค จากสถานท ททบ คบแคบ มการถายเทอากาศไมด มากกวาทจะตดจากพนทภายนอกทมแสงแดดสองถงและมการถายเทอากาศทด เหมาะสม 2.3.2 ปจจยทมผลตอการตดเชอวณโรค[35] ไดแก ความเขมขนของปรมาณเชอทลอยอยในอากาศความใกลชดในการสมผสระยะเวลาในการสมผส และความถของการสมผส มการศกษาระดบความเสยงจากการสมผสกบผปวยวณโรค พบวาบคคลทมโอกาสเสยงสงในการตดเชอวณโรคเมอมการสมผสกบผปวยวณโรคปอดในระยะแพรเชอทมผลตรวจเสมหะเปนบวก ไดแก บคคลทมการอาศยในบานเดยวกน เดกทอายนอยกวา 5 ป ผปวยภมคมกนตา เชน ตดเชอไวรสเอดส หรอรบยากดภมตานทาน การไดสมผสเชอในแหลงชมชนทมคนรวมกนหนาแนน และอยในสภาพแวดลอมทคบแคบ พนทจากด มการระบายอากาศไมดเชน หองเรยน หรอหอพกเปนตน[41] 2.3.3 ปจจยเสยงของผตดเชอทจะเสยงตอการปวยเปนวณโรค [35] ไดแก การตดเชอใหม (Recent Infection) เปนการไดรบครงแรกในผทไมเคยไดรบการสมผสเชอวณโรคมากอน

การตดเชอไวรสเอชไอว มความเสยงสงกวาคนทวไปอยางนอย 10 เทา กรณอน ๆ เชน ผทเคยเปนวณโรคและหายเองในอดตโดยมแผลเปนเหลออย

ผปวยเบาหวาน ผปวยขาดสารอาหาร ผปวยโรคปอดอกเสบจากฝนทราย (Silicosis)เปนตน

17

2.4 การตรวจวนจฉยวณโรค

2.4.1 การตรวจเสมหะดวยกลองจลทรรศน การตรวจเสมหะดวยกลองจลทรรศนเปนวธทดทสดในการวนจฉยวณโรคปอดทาไดงาย ไดผลเรว สนเปลองคาใชจายนอย โดยการนาเสมหะมาปายสไลดและยอมส acid fast bacilli (AFB) ทางหองปฏบตการ โดยทาการตรวจเสมหะของผปวยทสงสยเปนวณโรค จานวน 3 ตวอยางเพอความสะดวกจะเกบเสมหะของผปวยในวนแรกทมาพบแพทย และวนตอๆมา โดยมเสมหะอยางนอย 1 ตวอยางเปนเสมหะทผปวยเกบในตอนเชา วธเกบเสมหะทถกตองมความสาคญมากจะตองอธบายใหผปวยเขาใจวาตองเปนเสมหะทมาจากสวนลกของหลอดลมจรง ๆ ไมใชนานาลายมาตรวจ เสมหะทไดควรสงหองปฏบตการเพอตรวจใหเรวทสด ถาจาเปนตองเกบใหเกบในตเยนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส แตไมควรเกบไวนานกวา 1 สปดาห[42] ทงนผลลบลวง นอกจากจะเกดจากการเกบเสมหะทไมมคณภาพ ยงเกดไดจากการเลอกเสมหะสวนทไมเหมาะสมมาปายสไลด การปายสไลดบางหรอหนาจนเกนไป การยอมทไมด เปนตน สวนผลบวกลวงอาจเกดไดจากตะกอนส เศษอาหาร รอยขดขวนบนสไลด เชอโรคอนเชน NorcardiaและYeast ตลอดจนการปนเปอนของเชอวณโรคจากสไลดของผปวยอนในขนตอนการเตรยมและการยอม 2.4.2 การตรวจเสมหะโดยการเพาะเลยงเชอวณโรค

เปนการตรวจเพอยนยนเชอวณโรค และดความมชวตของเชอรวมทงทดสอบความไว วธนตองใชเครองมอและทกษะของเจาหนาททไดรบการฝกอบรมเปนอยางดในการตรวจ เปนการตรวจทมความจาเพาะสงสดแตตองใชเวลานานถง6-8 สปดาหในอาหารเลยงเชอจงจะทราบผลแพทยอาจสงเสมหะเพาะเชอวณโรคในผปวยวณโรคปอดเสมหะไมพบเชอ ผปวยวณโรคดอยาหลายขนานทตองตรวจตดตามการรกษาในชวงทมฉดยาและทกๆ 2 เดอนจนครบระยะเวลาการรกษา และผปวยทเปนวณโรคนอกปอด เชนวณโรคตอมนาเหลอง วณโรคเยอหมปอดเปนตน และใชในการทดสอบความไวของเชอตอยาวณโรคกอนการรกษาผปวยทมปจจยเสยงทจะมเชอวณโรคดอยาซงไดแก ผปวยมประวตการรกษาไมสมาเสมอ ผปวยทรกษาหายแลวกลบเปนซา ผปวยทมการรกษาลมเหลว ผปวยทตดยาเสพตด ผปวยมประวตสมผสกบผปวยดอยา หรอมประวตวณโรคดอยาในครอบครว[38] 2.4.3 การถายภาพรงสทรวงอก

มประโยชนในการชวยวนจฉยโรค แมมความไวคอนขางสง แตความเฉพาะเจาะจงตา คอความผดปกตทเหนอาจจะไมใชเกดจากวณโรคกได อาจเกดจากโรคอนๆเชนเนองอกหรอมะเรง

18

หรอเกดจากโรคตดเชออนๆ การทจะวนจฉยวาผปวยเปนวณโรคปอดจงตองทารวมกบการตรวจเสมหะหาเชอวณโรคดวยเสมอ เพอหลกเลยงการวนจฉยผดพลาดและการรกษาทไมจาเปนใหเหลอนอยทสด[38] 2.4.4 ก า ร ต ร ว จ ท า ง อ ณ ช ว ว ท ย า (Molecular Examination:Nucleic Acid Amplification)

เปนวธการตรวจหาเชอวณโรคทมความรวดเรว และสามารถใชในการตรวจหาการดอยาของเชอวณโรคได โดยมหลายเทคนค เชน Xpert MTB/RIF เปนเครองตรวจวเคราะหสารพนธกรรมแบบอตโนมต ใชเทคนค Real time polymerase chain reaction เครองมอนมความไวและความจาเพาะสง ถงรอยละ99 ใชตรวจหาเชอวณโรค และทดสอบการดอตอยา Rifampicin ระยะเวลานอยเพยง100 นาท แตมราคาคอนขางแพงดงนนจงใช ทดสอบในผปวยทสงสยเปนวณโรคดอยา ผปวยทมโรคเอชไอวรวมดวยและมอาการรนแรง และผปวยทตรวจเสมหะไมพบเชอแตสงสยเปนวณโรค [38]

2.4.5 วธการอนๆทชวยในการวนจฉย 2.4.5.1 การทดสอบทเบอรคลน (Tuberculin Test)

เปนการทดสอบเพอคนหาวารางกายเคยไดรบเชอวณโรคหรอไม โดยฉดนายาทเบอรคลนเขาใตผวหนงแลวแปลผลจากปฏกรยาของผวหนงหลงการฉดยา วธนมประโยชนนอยมากในการวนจฉยวณโรค ยกเวนในเดกทไมเคยไดรบวคซน BCG มากอน[35, 38] 2.4.5.2 การตรวจInterferon gamma release assay (IGRA) เปนการทดสอบเพอวนจฉยวณโรคระยะแฝง (Latent TB Infection) เปนการวดปรมาณInterferon gamma ทถกปลดปลอยออกมาจากเมดเลอดขาว ยงไมมการนาวธนมาใชในการยนยนการปวยเปนวณโรคในผปวย (Active TB Disease)[38] 2.4.5.3 การตรวจชนเนอทางพยาธ

มกใชในการตรวจวณโรคนอกปอด ซงตองมการตดชนเนอจากอวยวะตาง ๆ ทสงสย นามายอมส AFB และสองดลกษณะทางพยาธวทยา แตวธการดงกลาวมความยงยากและมคาใชจายสง [35]

19

2.5 การจ าแนกผปวยวณโรค

การจาแนกประเภทของผปวยมวตถประสงคเพอจดระบบการรกษาใหเหมาะสม รวมทงการประเมนผลใหเปนไปในแนวทางมาตรฐานเดยวกน การจาแนกผปวยม 4 แบบ ไดแก จาแนกตามอวยวะทเปนโรค ผลเสมหะ ความรนแรงของโรค และประวตการรกษาในอดต3 2.5.1 จาแนกตามอวยวะทเปนวณโรค

แบงออกเปนวณโรคปอด (Pulmonary Tuberculosis: PTB) และวณโรคนอกปอ ด ( Extrapulmonary Tuberculosis: EPTB)ใ น ก รณ ทผ ป ว ย เ ป น ทง Pulmonary แ ล ะ Extrapulmonary Tuberculosis ใหบนทกในรายงานเปน Pulmonary Tuberculosis แตระบตาแหนงวา Pulmonary และ Extrapulmonary Tuberculosis [38] 2.5.2 จาแนกตามผลการตรวจทางแบคทเรย

เปนการจาแนกประเภทผปวยวณโรคปอดทไดรบการตรวจเสมหะดวยวธ Direct Smear และบางรายมการเอกซเรยปอดรวมดวย[38] ดงน 2.5.2.1วณโรคพบเชอ (PTB +) ซงหมายถงผปวยทมผลตรวจยอมเสมหะเปนบวกอยางนอย 1 ครง 2.5.2.2วณโรคไมพบเชอ (PTB -) ซงหมายถง

ผปวยทมภาพรงสทรวงอกผดปกตเขาไดกบวณโรค ผลตรวจยอมเสมหะอยางนอย 2 ครงเปนลบ ไมตอบสนองตอการใหยาปฏชวนะ และเปนการตดสนใจของแพทยในการใหการรกษาแบบวณโรค หรอ ผปวยทมผลตรวจยอมเสมหะเปนลบอยางนอย2 ครง แตมผลเพาะเชอเปนบวก หรอวธอนๆทสามารถระบเชอ M. tuberculosis ได 2.5.3. จาแนกตามประวตการรกษาในอดต

ประวตการรกษาจะมผลตอการจดระบบยา องคการอนามยโลกแบงประเภทการขนทะเบยนของผปวยออกเปน 6 ประเภท[38] ดงน

1. ใหม (New) 2. กลบเปนซา (Recurrent) 3. รกษาซาภายหลงลมเหลว (Treatment after failure) 4. รกษาซาภายหลงขาดยา (Treatment after default) 5. รบโอน (Transfer in)

20

6. อน ๆ (Other) เชน ผปวยทไดรบยารกษาวณโรคจากคลนก หนวยงานเอกชนมานานกวา1เดอนโดยไมขนทะเบยนกบแผนงานวณโรค ผปวยทเคยรบการรกษามากอนแตไมทราบผลการรกษา ผปวยทกลบมารกษาหลงขาดยา แตผลเสมหะไมพบเชอ ผปวยทไมรวาเคยไดรบการรกษามากอนหรอไม เปนตน

2.6 การรกษา

การรกษาดวยสตรยามาตรฐานระยะสน[38]เปนระบบยาทไดรบการยอมรบในระดบสากลวามประสทธภาพและประสทธผลดทสดในการรกษาผปวยวณโรคใหหายไดเกอบ 100 % ถาผปวยไดรบยาสมาเสมอครบถวนถกตองทงชนด จานวนและขนาดการรกษา รวมถงระยะเวลาและความตอเนองของการใหยารกษาวณโรค ซงหากผปวยรบการรกษาไมครบหรอไดรบยาไมสมาเสมอ นอกจากจะทาใหการรกษาลมเหลวแลวยงกอใหเกดการดอตอยาของเชอวณโรคมากขนจนไมอาจรกษาใหหายไดและอาจแพรเชอไปยงผอนไดดวย [38, 39, 43] ดงนนผปวยวณโรคควรไดรบการรกษาอยางเหมาะสม ซงจะทาใหเชอวณโรคในเสมหะลดลงอยางรวดเรว อตราการแพรเชอจะลดลงอยางตอเนอง [4] ในปจจบนยาทใชในการรกษาวณโรคในแผนการรกษาวณโรคของประเทศไทยใชระบบยาหลก 5 ตวคอ ไอโซไนอะซด(Isoniazid: H)ไรแฟมปซน (Rifampicin: R)พยราซนาไมด(Pyrazinamide:Z)สเตรปโตมยซน(Streptomycin: S) และ อแธมบตอล (Ethambutol: E) โดยทวไปผปวยวณโรคตองไดรบยารกษาตอเนองนานอยางนอย 6 เดอนโดยแบงสตรยารกษาวณโรค [38] ดงน

1. สตรยาสาหรบผปวยใหม (2HRZE/4HR) ใชรกษาผปวยทไมเคยรกษาหรอเคยกนยารกษาวณโรคไมเกน 1 เดอนกอนเรมการรกษากาหนดใหใชยาชวง 2 เดอนแรกเปนระยะเขมขน ใชยาวณโรค 4 ตว คอ H,R,Zและ Eและระยะตอเนอง ใน 4 เดอนหลง ลดจานวนยาวณโรคเหลอ 2 ตว คอ H และ R

2. สตรยารกษาซาดวยยาวณโรคแนวท 1 (2HRZES/HRZE/5HRE) ใชรกษาผปวยทกลบมารกษาซาหลงจากขาดยา หรอกลบเปนซา กาหนดใหการรกษาระยะเขมขน 3 เดอนแรก โดย 2 เดอนแรกใหยา 5 ตว H,R,Z,E และยาฉด S เดอนท 3 หยดยาฉด เหลอยากน 4 ตวตอ 1 เดอน หลงจากนนเขาสการรกษาระยะตอเนอง 5 เดอนดวยยา 3 ตว คอ H,R และ E

3. สตรยาวณโรคดอยาหลายขนาน ( ≥ 6Km5LfxEtoCs ± PAS / ≥12LfxEtoCs ± PAS) ผปวยทมโอกาสสงทจะเปนวณโรคดอยาหลายขนานนน สวนใหญยงไมมความจาเปนตองเปลยนสตรยาทนท ควรรอผลทดสอบความไวของเชอยนยนกอน แลวจงปรบสตรยาใหเหมาะสม

21

กบผปวย โดยผลการเพาะเลยงเชอไมพบเชอ ตดตอกนอยางนอย 4 เดอนในระยะเขมขนทมการใชยาฉด และรกษาตอจนกวาผลการเพาะเลยงเชอไมพบเชอตดตอกนอยางนอย 18 เดอน ของการรกษา ซงรวมระยะเวลาของการรกษาทงหมดอยางนอย 20 เดอน

3. แนวทางการด าเนนงานของแผนงานวณโรคแหงชาต

ปจจบนประเทศไทยถกจดเปนประเทศในกลม 22 ประเทศทวโลกทมความชกของวณโรคสง โดยมจานวนผปวยประมาณ 80,000 คน อตราความชก 149 ตอแสนประชากร และอตราการตาย 12ตอแสนประชากร ซงวณโรคยงคงเปนโรคทเปนสาเหตการเสยชวต 1 ใน 10 ลาดบแรกของประเทศไทย โดยประเทศไทยไดดาเนนการตามแผนงานวณโรคแหงชาต (National Tuberculosis Control Programme: NTP) ตามแนวทางขององคการอนามยโลกฉบบท 8 ป พ.ศ.2507 (ค.ศ.1964) ตงแตปพ.ศ.2510 เปนตนมา มการขยายงานการควบคมวณโรคเขากบสถานบรการสาธารณสขพนฐานทมอยในประเทศใหครอบคลมประชากรไดทวประเทศรวมกบการบรณาการการฉดวคซน บซจ โดยหนวยบรการสาธารณสขของกระทรวงสาธารณสขในจงหวดตางๆ ซงไดผลดในแงความครอบคลมประชากรเปาหมายคอ เดกกอนเขาโรงเรยน และเดกแรกเกดเทานน แตผลการดาเนนงานระหวางป พ.ศ.2510-2519 ยงไมประสบความสาเรจนก จนกระทงกระทรวงสาธารณสขมนโยบายพฒนาจดตงโรงพยาบาลในระดบอาเภอ (โรงพยาบาลชมชน) จงสามารถบรณาการงานควบคมวณโรคไดทวประเทศ โดยโรงพยาบาลชมชน ทาหนาทเปนแกนหลกของการตรวจหาผปวย และใหการรกษาผปวยไดอยางมประสทธภาพ การจดองคกรในแผนงานการควบคมวณโรคแหงชาตปรบเปลยนตามแนวคดขององคการอนามยโลกเรอยมาตงแตป พ.ศ.2539 มการนาระบบการใชยาแบบมพเลยงในการกากบดแลการกนยาของผปวยวณโรค (Directly Observed Treatment : DOT) เพอใหผปวยวณโรคไดรบการรกษาอยางตอเนอง แตการควบคมวณโรคทไดผลดนน ตองประกอบดวย 2 สวนคอการคนหาผปวยตงแตระยะแรกและการรกษาดวยยาอยางตอเนอง ดงนนในปพ.ศ.2548องคการอนามยโลกจงไดกาหนดแนวทางการควบคมวณโรค เรยกวา ยทธศาสตรหยดวณโรค (Stop TB strategies) [14, 35, 38] และในสวนของประเทศไทยไดกาหนดเปาหมายการดาเนนงานวณโรค คอการเรงรดการคนหาผปวยวณโรคระยะแพรเชอรายใหมใหมากกวารอยละ70 ของผปวยทคาดวาจะมอยในชมชนและผลการรกษาสาเรจ (success rate) มากกวารอยละ90และการลดอตราปวยและอตราตายจากวณโรคลงรอยละ 50 ภายในปพ.ศ.2558 (ค.ศ. 2015) เมอเทยบกบสถานการณปพ.ศ.2533 (ค.ศ.1990)[1]

22

3.1 ยทธศาสตรหยดวณโรค ประกอบ ดวย 6 องคประกอบดงน [22]

ยทธศาสตรท1 สงเสรมคณภาพการดาเนนงานตามแนวทางการควบคมวณโรคแหงชาต (Pursue quality DOTS Expansion with increase sustained financing)

พฒนาคณภาพการดาเนนงานตามแนวทางมาตรฐานการควบคมวณโรคแหงชาต (DOTS) การคนหาผปวยดวยการตรวจหาเชอในหองปฏบตการทมระบบประกนคณภาพทไดมาตรฐานการสนบสนนดานการสงเสมหะเพาะเลยงเชอ การรกษาดวยสตรยามาตรฐานโดยยดหลกผปวยเปนศนยกลางสนบสนนใหผปวยไดรบการรกษาอยางตอเนองจนครบกาหนดซงรวมถงการกากบการกนยา (DOT) มการจดหายารกษาทมคณภาพและเพยงพอนอกจากนยงตองมการตดตามและประเมนและวเคราะหผลการดาเนนงานเพอการวางแผนการดาเนนงานตอไป

ยทธศาสตรท2 การผสมผสานงานวณโรคและโรคเอดส วณโรคดอยาหลายขนาน และกลมเสยงเฉพาะ(Address TB/HIV, MDR-TB and other challenge)

การบรณาการแผนการดาเนนงานควบคมวณโรคและเอดสโดยเรงรดคนหาวณโรคในผตดเชอเอชไอว/ผปวยโรคเอดสพรอมทงใหการรกษาวณโรคและเอดสตงแตระยะแรกการควบคมและดแลรกษาผปวยวณโรคดอยาโดยพฒนาเทคโนโลย และการเขาถงบรการทางหองปฏบตการ ตลอดจนการเพมความเขมแขงของระบบการกากบการกนยาเพอรกษาผปวยวณโรครายใหมเสมหะพบเชอใหหายขาดการควบคมวณโรคในเรอนจา โดยการสรางศกยภาพเจาหนาทราชทณฑใหมสวนรวมในการควบคมวณโรคการควบคมวณโรคในแรงงานขามชาต โดยเรงรดการคนหาและรกษาผปวยวณโรคโดยเฉพาะระยะแพรเชอ

ยทธศาสตรท3 เสรมสรางความเขมแขงระบบสาธารณสขเพอการควบคมวณโรค (Contribute to health system strengthening)

การพฒนาศกยภาพของบคลากรโดยการมฐานขอมลของบคลากรทกกลมและทกระดบ การจดหลกสตรอบรมทเปนมาตรฐานของบคลากรแตละสายอาชพ ซงมความรบผดชอบแตกตางกนรวมทงการนเทศตดตาม และ ประเมนผลศกยภาพของบคลากรหลงการฝกอบรมเปนระยะๆการเสรมสรางความเขมแขงการดาเนนงานวณโรคภายใตระบบประกนสขภาพถวนหนา เชนการดาเนนการพฒนาเครอขายหองปฏบตการชนสตรวณโรค การใชกลไกทางการเงนเพอพฒนาระบบบรการ ตลอดจนการพฒนาระบบบรหารจดการขอมลผปวยวณโรคเพอการวางแผนและกากบตดตามประเมนผลการดาเนนงานวณโรค

23

ยทธศาสตรท 4 พฒนาการมสวนรวมของหนวยบรการสาธารณสขทงภาครฐและเอกชน(Engage all care provider)

สรางเครอขายความรวมมอและขยายการดาเนนงานตามแนวทางวณโรคในทกภาคสวนทงภาครฐและเอกชนใหครอบคลมหนวยบรการสขภาพใหมากขนไปเรอยๆรวมทงการดาเนนงานตามมาตรการสากลการดแลรกษาวณโรค (International standards for tuberculosis care: ISTC) จนครบทกแหง

ยทธศาสตรท 5 พฒนาการสอสารสาธารณะและการมสวนรวมของสงคมและชมชน(Empower people with TB and communities)

พฒนาการสอสารระหวางผใหบรการกบผรบบรการและชมชนเพอใหมความรความเขาใจเรองวณโรคและผลกดนใหเกดแรงขบเคลอนทางสงคมใหประชาชนมความรและตระหนกถงปญหาของการควบคมวณโรคและรวมมอกนแกไขเพอใหชมชนปลอดจากวณโรคการพฒนาวธการสอสารและการเขาถงสอตางๆเพอนาไปสการเปลยนแปลงความรความเขาใจทศนคตและการปฏบตของประชาชน

ยทธศาสตรท 6 สงเสรมการศกษาวจยเพอพฒนาการควบคมวณโรค (Enable and promote research)

การศกษาวจยเพอหาวธการใหมๆในการวนจฉยและการรกษาการบรหารจดการดแลผปวยการบรหารจดการยาทม ประสทธภาพการบรหารจดการขอมลรวมทงการจดการสงเคราะหความรจากการศกษาวจยทม

จากยทธศาสตรหยดวณโรคนจะมการกาหนดบทบาทหนาทของแตละหนวยงานในการดาเนนงานตามแนวทางวณโรคแหงชาต

24

3.2 บทบาทและหนาทของหนวยงานตางๆในการด าเนนงานตามแนวทางวณโรคแหงชาต

1. บทบาทและหนาทของสานกวณโรค กาหนดนโยบายยทธศาสตรวางแผนควบคมวณโรคในระดบชาตเปนผประสานงาน

เฝาระวงวณโรคในระดบประเทศนเทศงานวณโรคใหกบสานกงานปองกนควบคมโรคผลกดนใหมการดาเนนงานควบคมวณโรคตามยทธศาสตรของ (National Tuberculosis Control Programme: NTP) ทาการวจยพฒนารปแบบและกาหนดมาตรฐานของ NTP ตลอดจนพฒนาคมอแนวทางสอตนแบบตางๆสาหรบงานควบคมวณโรคและเปนหนวยงานในการอางองดานวชาการและการชนสตรระดบประเทศ

2. บทบาทและหนาทของสานกงานปองกนควบคมโรค (สคร.) เฝาระวงรวบรวมวเคราะหปญหาวณโรคในพนททรบผดชอบนเทศและฝกอบรมบคลากรสาธารณสขทเกยวของกบงานควบคมวณโรคในระดบเขตทาการวจยพฒนารปแบบการดเนนงานควบคมวณโรคในระดบพนทเพอสนบสนน NTP ตดตามและประเมนผลงานควบคมวณโรคในเขตประสานงานควบคมวณโรคในเขตระหวางหนวยงานรฐและอนๆประสานงานควบคมวณโรคในเขตระหวางหนวยงานรฐและอนๆและเปนหนวยงานในการอางองดานวชาการและการชนสตรระดบเขต

3. บทบาทและหนาทของสานกงานสาธารณสขจงหวด (สสจ.) เฝาระวงรวบรวมวเคราะหปญหาวณโรคในพนททรบผดชอบนเทศและฝกอบรม

บคลากรสาธารณสขทเกยวของกบงานควบคมวณโรคในระดบจงหวดตดตามและประเมนผลงานควบคมวณโรคในจงหวดประสานงานควบคมวณโรคในจงหวดระหวางหนวยงานรฐและอนๆ และทาการวจยพฒนารปแบบการดาเนนงานควบคมวณโรคในระดบพนทเพอสนบสนน NTP

4. บทบาทและหนาทของสานกงานสาธารณสขอาเภอ (สสอ.) เฝาระวงรวบรวมวเคราะหปญหาวณโรคในพนททรบผดชอบประสานและพฒนา

เครอขายวณโรคระดบอาเภอและรวมนเทศควบคมกากบตดตามการประเมนผลงานวณโรคกบหนวยงานระดบจงหวด

5. บทบาทและหนาทของโรงพยาบาลชมชน/โรงพยาบาลทวไป/โรงพยาบาลศนย 5.1 ดานการคนหา

5.1.1. คนหาผปวยเชงรกในกลมเสยง (Intensify case finding: ICF)

25

5.1.2. การคนหาผปวยวณโรคทมาใชบรการในโรงพยาบาล 5.2 ดานการรกษา

5.2.1. ใหการรกษาผปวยวณโรคตามมาตรฐาน (International Standard Tuberculosis Care:ISTC)

5.2.2. ใหคาปรกษาแกหนวยงานทเกยวของหรอเครอขายเชนรพสต . โรงพยาบาลอาเภอในการดแลผปวยวณโรค

5.3 ดานการปองกน ใหบรการวคซน BCG (Bacille Calmette-Guerin) แกเดกแรกเกดตามแผนงาน

สรางเสรมภมคมกนแหงชาต (Expanded Program on Immunization: EPI) และดาเนนการปองกนและควบคมการแพรกระจายของเชอวณโรคในสถานพยาบาลมการกาหนดมาตรการ /แผนงานในการควบคมการแพรกระจายของเชอวณโรคในสถานพยาบาลตามแนวทางมาตรฐานสากลซงไดแกการบรหารจดการทมประสทธภาพการทาใหมการไหลเวยนอากาศทดและการใชอปกรณปองกนตวเอง เชนการใชหนากากอนามยกบทงผปวยและเจาหนาท

6. บทบาทและหนาทของสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต(สปสช.) ระดบเขต 6.1 จดหายารกษาวณโรค First line drugs และ Second line drugs ใหผปวย

วณโรคทเปนคนไทยเขาถงยาไดอยางเสมอภาค 6.2 สนบสนนใหมการตรวจวนจฉยวณโรคทงการตรวจเสมหะโดยการยอม

เชอ/เพาะเลยงเชอและทดสอบความไวตอยาตามมาตรฐานและบรบทของประเทศไทย 6.3 สนบสนนการพฒนาฐานขอมลของวณโรคดวยระบบอเลคทรอนกส 6.4 กรณกลมดอยโอกาสเชนแรงงานขามชาตประชาชนชายขอบใหสามารถ

เขาถงยาวณโรคไดนโยบายการปองกนและแกไขปญหาวณโรคยงคงใชโครงสรางการทางานโดยกรมควบคมโรคซงมสานกวณโรคและสานกงานปองกนควบคมโรคเปนแกนนาในการดาเนนการ โรงพยาบาลตางๆ เปนหนวยบรการโดยสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช .) จะใชกลไกทางการเงนและระบบสารสนเทศเพอฟนฟและสรางความเขมแขงใหกบระบบดงกลาวเพอใหเกดความสอดคลองกนในการดาเนนงานทงวชาการและบรหารจดการ

การทวณโรคเปนโรคตดตอเรอรงและโดยทวไปผปวยจะมอาการปรากฏชาๆแบบคอยเปนคอยไปทาใหผปวยสวนหนงอยในชมชนและเขาส ระบบบรการสาธารณสขลาชา หรอเขาไมถงระบบบรการดวยปจจยตางๆ ทาใหไดรบการคนหาและรกษาลาชาผปวยแพรเชอวณโรคไปสผอนซงสงผลตอการควบคมวณโรคในภาพรวมความลาชาในการรกษาวณโรคเชอวาเปนผลจาก 2

26

สวนประกอบกน คอ ความลาชาในการตรวจรบการรกษาของตวผปวยเอง (Patient delay) และ ความลาชาในการวนจฉย (Health system delay) ซงปจจยทเกยวของทง 2 สวนจะแตกตางกนไป ตามแตละพนท เชน ความแตกตางในดานวฒนธรรมพฤตกรรมสขภาพของคนในพนท และ ระบบสาธารณสข [4] เปนตนโดยการศกษาเรองความลาชาของการรกษาวณโรคในประเทศไทย จงหวดสงขลาและศรสะเกษ [4, 7] พบวาระยะเวลาของความลาชาในการรกษาอยท 9.4 และ 14.9 สปดาห ตามลาดบ ซงสาเหตของความลาชาทพบวาเกดจากหลายปจจยดวยกนเชน ความรของผปวย ฐานะยากจน ระยะทางของบานกบสถานพยาบาล การแสวงหาการรกษาของตวผปวย ความรของเจาหนาทในการวนจฉย และระบบสขภาพ และการศกษาตอมาเกยวกบการแสวงหาการรกษาของผปวยวณโรค ในประเทศเวยดนาม พบวารานยาเปนอนดบแรก รอยละ42 [8] ทผปวยวณโรคไปแสวงหาการรกษา ซงตรงกบการศกษาในประเทศอนเดยและประเทศไทย จงหวดสงขลา ทรานยาเปนสถานบรการสขภาพทผปวยวณโรคไปแสวงหาการรกษาโดยมสงถงรอยละ55-62และรอยละ 55 ตามลาดบ

3.3 แนวทางของการคดกรองและคนหาผปวยวณโรคของประเทศไทย

1. การคนหาแบบตงรบ (Patient-Initiated Pathway, Passive Case Finding)คอการตรวจหาวณโรคในผทมารบบรการทสถานบรการสาธารณสขมแนวทางดงน

ใหความรแกประชาชนเรองวณโรคเพอใหประชาชนหรอผทมอาการสงสยวณโรคหรอผดแลมความรความเขาใจและตระหนกถงอาการสงสยวณโรคสามารถแนะนาผปวยไปรบบรการตรวจวนจฉยทสถานบรการสาธารณสข

พฒนาศกยภาพของอาสาสมครสาธารณสขใหมความรความเขาใจจนสามารถคนหาผมอาการสงสยวณโรคเพอเกบเสมหะสงตรวจหรอแนะนา/สงตอผมอาการสงสยวณโรคใหไปรบการตรวจวนจฉยทโรงพยาบาล

เพมศกยภาพของผใหบรการสาธารณสขในเรองการตรวจวนจฉยทรวดเรวสาหรบผปวย พฒนาศกยภาพของหองปฏบตการใหมคณภาพเพอใหการตรวจวนจฉยมความรวดเรวและ

ถกตอง 2. การคนหาโดยการคดกรอง (Screening Pathway) เปนการคนหาผปวยแบบเขมขน

(Intensified Case Finding: ICF) ในกลมประชากรหรอกลมผปวยทมอาการสงสยวณโรคและกลมทมอาการแสดงทเขาไดกบวณโรคหรอไมเขาในชองทางของ Patient-initiated แตเปนกลมทมความเสยงสงทจะปวยเปนวณโรคมดงตอไปน

27

2.1 ผสมผสวณโรค (Contacts of TB cases) ผสมผสวณโรครวมบาน (โดยเฉพาะอยางยงเดกอายนอยกวา 5 ป) หรอผสมผสวณโรคดอยา 2.2 ผปวยโรคอนๆทมความเสยงตอวณโรค (Clinical risk groups) ไดแกผตดเชอเอชไอว โรคปอดอกเสบจากฝนทราย (Silicosis) โรคเบาหวาน โรคปอดอดตนเรอรง (Chronic obstructive lung disease) ผตดสรา ผปวยทพโภชนาการ (Malnutrition) โรคทไดรบยากดภมคมกน 2.3 ประชากรกลมเสยง (Risk populations) ไดแกผสงอายบคลากรสาธารณสขทดแลผปวยวณโรคผอาศยในชมชนแออดผตองขงในเรอนจา และ ผไรทอยผอาศยในคายอพยพประชากรขามชาตเปนตน

โดยสวนใหญ เปนการคนหาผปวยแบบตงรบ การตรวจหาวณโรคเฉพาะในผทมาเขารบบรการทสถานบรการสาธารณสข และในสวนของการคดกรองผปวยแบบเขมขนจะทาในเฉพาะกลมเสยงทสาคญ 3 กลม คอผสมผสวณโรค ผตดเชอเอชไอว และ ผตองขงในเรอนจา สวนการคนหาผปวยแบบเชงรก เปนการตรวจหาวณโรคโดยเจาหนาทออกไปตรวจหาผปวยในชมชน เปนการคนหาโดยการเอกซเรยหรอตรวจเสมหะทกรายเพอวนจฉยวณโรคซงมความยงยากและสญเสยคาใชจายมาก ดงนนการคนหาเชงรกจงทาไดยาก ซงสงผลใหผปวยวณโรคระยะแรกทไมไดมารบบรการในสถานบรการสาธารณสขของภาครฐ กจะไมไดรบการตรวจคนหา และรกษาอยางรวดเรว เปนผลทาใหเกดการแพรกระจายโรคในชมชนไดมากจากปญหาของความลาชาในการรกษาวณโรคและความยากของการคนหาผปวยวณโรคแบบเชงรก เปนผลใหเกดกลยทธหนงของยทธศาสตรหยดวณโรคน ไดมการนาสถานบรการสาธารณสขของภาคเอกชนเขามามสวนรวมกบสถานบรการสาธารณสขภาครฐ (Public-Private Mix: PPM) เพอชวยใหการควบคมวณโรคมประสทธภาพมากขน ในการลดความลาชาของการรกษาวณโรค สามารถคนหาผปวยวณโรคตงแตระยะแรกได เปนการเพมผลสาเรจของการดาเนนงานควบคมวณโรคลดการแพรกระจายเชอในชมชน เปนการลดขนาดของปญหาและความรนแรงของวณโรค ชวยลดอตราการปวยและตายของผปวยวณโรค

3.4 ยทธศาสตรการมสวนรวมของภาครฐและเอกชนในการควบคมวณโรค

การสรางเครอขายความรวมมอระหวางภาครฐและเอกชน (Public-Private Mix: PPM) [14] เปนกลยทธหนงของยทธศาสตรหยดวณโรค ทองคการอนามยโลกผลกดนใหมการนาสถานบรการทางสาธารณสขภาคเอกชนเขามามสวนรวมในแผนงานการควบคมวณโรคของภาครฐ โดยสรางเครอขายการประสานงานระหวางหนวยงานเพอเพมประสทธภาพของงานควบคมวณโรค ทงในแงของการคนหาและการรกษาผปวย มการศกษาในหลายประเทศทวโลก พบวาสามารถเพมอตราการ

28

ตรวจพบผปวยระยะแพรเชอและเพมอตราการรกษาหายได [14] สาหรบประเทศไทยมการนากลยทธนมาทดลองใชในงานควบคมวณโรค โดยมสถานบรการทางสาธารณสขภาคเอกชนทไดรบการประสานงานจากภาครฐคอ โรงพยาบาลเอกชนและโรงพยาบาลในสงกดทบวงมหาวทยาลย และนอกจากนไดมการศกษาเรองการพฒนารปแบบการคนหาและสงตอผสงสยเปนวณโรคโดยบคลากรรานยาในจงหวดสงขลา [3] ซงรานยานนเปนสถานบรการสขภาพเอกชนทมจดเดนคอ รานยาเปนสถานบรการสขภาพภาคเอกชนทมความใกลชดกบชมชนมากทสดมาเปนเวลานาน [44] และเปนสถานบรการสขภาพแหงแรกทประชาชนเขาถงโดยประชาชนซอหายาจากรานยาเพอรกษาตนเองเมอเจบปวยเลกนอยเพราะสามารถใชบรการอยางสะดวกรวดเรว [2] รวมทงรานยายงเปนสถานทแหลงแรกทผปวยวณโรคไปแสวงหาการรกษา [4,7]

4. รานยาคณภาพ

โครงการพฒนาและรบรองคณภาพรานยา เปนโครงการทเกดจากความรวมมอของสานกงานคณะกรรมการอาหารและยารวมกบสภาเภสชกรรม เพอพฒนาและรบรองรานยาภายใตชอ “รานยาคณภาพ” โดยเรมตนมาตงแตป พ.ศ. 2546 และสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา ไดจดตง “ สานกงานโครงการพฒนารานยา ” ขนเพอวางยทธศาสตรในการพฒนารานยา สงเสรมใหรานยามการพฒนาภายใตวธปฏบตทดทางเภสชกรรม(Good Pharmacy Practice: GPP) ซงเปนหลกการทยอมรบในระดบสากล ภายใตความรวมมอของสมาพนธพฒนาคณภาพรานยาแหงประเทศไทย[45] ซงเปนการรวมตวกนระหวาง สมาคมเภสชกรรมชมชน(ประเทศไทย) ชมรมรานขายยาแหงประเทศไทย และสมาคมรานยา ดวยเจตนารมณรวมกนทจะใหผบรโภคไดรบความปลอดภยจากการใชยา ปรบเปลยนภาพลกษณรานยาใหเปนสถานบรการดานสขภาพ ดวยบรการทเปนวชาชพ มสวนรวมในการสงเสรมสขภาพของประชาชนในชมชน บทบาทของรานยาทมคณภาพ[46] ไดแกบทบาทหนาทในฐานะสถานบรการในระดบปฐมภม และบทบาทหนาทในฐานะสถานบรการเครอขายหรอเปนผรบเหมาชวง (Subcontractor) ของโรงพยาบาลหรอคลนก

4.1 บทบาทของรานยาคณภาพ

1. บทบาทในฐานะสถานบรการในระดบปฐมภม[47] ไดแก 1.1 เปนสถานบรการดานหนาในการใหบรการดานยา ขอมลและคาแนะนาทเหมาะสมในการรกษาอาการเจบปวยขนพนฐานของประชาชนในชมชน 1.2 เปนแหลงใหคาปรกษาดานยาและสขภาพแกประชาชนในชมชน

29

1.3 เปนแหลงใหบรการขอมลขาวสารและเผยแพรความรดานยาและสขภาพชมชน1.4 การใหการปฐมพยาบาลเบองตนกรณอบตเหตและฉกเฉน

2. บทบาทหนาทในฐานะสถานบรการเครอขายหรอเปนผรบเหมาชวงของโรงพยาบาลหรอคลนก

2.1 จายยาตามใบสงแพทยจากโรงพยาบาลและคลนกทอยในเครอขายเดยวกนพรอมใหคาแนะนาเกยวกบการใชยาแกผมารบบรการ

2.2 ใหบรการเตมยาของผปวยโรคเรอรงทสงตอมาจากโรงพยาบาล 2.3 ตดตามผลการใชยาของผปวยรวมถงการเยยมตดตามผปวยทบานและการให

ความรกบผปวยในชมชน 2.4 การคดกรองผปวยและสงตอไปยงคลนกหรอโรงพยาบาลในเครอขาย 2.5 รวมโครงการรณรงคในการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคตามนโยบายและ

เนนใหประชาชนสามารถดแลสขภาพของตนเองได

4.2 มาตรฐานรานยาคณภาพ

ในการทจะกาหนดหรอรบรองรานยาวาเปนรานยาคณภาพนน จะตองมแนวทางหรอเกณฑทจะมากาหนดเพอใหทกรานของรานยามมาตรฐานอยในเกณฑเดยวกน โดยกาหนดเปนมาตรฐานของรานยาคณภาพ สามารถแบงมาตรฐานออกไดเปน 5 ดานดงน[21]

มาตรฐานท 1 สถานท อปกรณ และสงสนบสนนบรการ ความมงหมายของมาตรฐานนเพอใหมองคประกอบทางกายภาพทเหมาะสมและสนบสนน

ใหเกดการบรการทมคณภาพ โดยมการจดแบงพนทเปนสดสวนทเพยงพอและเหมาะสมสาหรบการใหบรการ แสดงใหเหนอยางเดนชดระหวางพนททตองปฏบตการโดยเภสชกร และพนทบรการอน ๆ มการจดหมวดหมของยา ผลตภณฑสขภาพ และการเกบรกษาทเออตอการรกษาคณภาพของผลตภณฑ ตลอดจนตองจดหาอปกรณ และสงสนบสนนการใหบรการทดแกประชาชน มาตรฐานท 2 การบรหารจดการเพอคณภาพ

ความมงหมายของมาตรฐานนเพอเปนการประกนวา กระบวนการบรหารจดการจะเปนไปตามกระบวนการคณภาพอยางตอเนอง ตอบสนองความตองการทแทจรงของผรบบรการ และปองกนความเส ยงทอาจเกดขน จากการประกอบวชาชพมาตรฐานนครอบคลมบคลากร

30

กระบวนการคณภาพทมงเนนใหรานยามกระบวนการและเอกสารทสามารถเปนหลก ประกนคณภาพบรการ

มาตรฐานท 3 การบรการเภสชกรรมทด ความมงหมายของมาตรฐานนเพอใหผมหนาทปฏบตการใหบรการเภสชกรรมบนพนฐาน

มาตรฐานวชาชพเภสชกรรมอยางมคณภาพ และกอใหเกดความพงพอใจเกนความคาดหวงของผรบบรการ

มาตรฐานท 4 การปฏบตตามกฎ ระเบยบ และจรยธรรม ความมงหมายของมาตรฐานน เพอเปนการควบคมกากบใหรานยาเกดการปฏบตท

สอดคลองกบกฎหมายทเกยวของ และมงหมายใหเกดการปฏบตทเปนไปตามจรรยาบรรณแหงวชาชพ

มาตรฐานท 5 การใหบรการและการมสวนรวมในชมชนและสงคม ความมงหมายของมาตรฐานนเพอใหรานยาใหบรการแกชมชน ตลอดจนใหเกดการมสวน

รวมกบชมชนในการดาเนนการคนหา และแกไขปญหาทเกยวของดานยาและสขภาพของชมชนโดยตรง

4.3 บทบาทของเภสชกรชมชน

เภสชกรเปนผใหบรการและสงเสรมในดานยาและสขภาพ แกประชาชนในชมชน ซงสามารถสรปออกมาไดดงน[47, 48]

1. บทบาทในการใหบรการเภสชกรรมขนพนฐาน 1.1 สนบสนนการรกษาตวเองเบองตน(self-medication) เภสชกรมบทบาทให

คาปรกษาเพอใหประชาชน มขอมลเพยงพอทจะตดสนใจ ใชยาไดอยางถกตองและเหมาะสม

1.2 การใหบรการการรกษาเบองตน (Primary care) เภสชกรควรจะสามารถใหการรกษาเบองตน พรอมคาแนะนาในการดแลตนเองทงแบบใชยาและไมใชยาได

1.3 การใหบรการสงเสรมสขภาพและปองกนโรค ไดแก สงเสรมพฤตกรรมสขภาพเปนหนวยขอมลใหชมชนเนองจากอยในแหลงชมชนการใชยาอยางเหมาะสม การเลกบหร และการเลกสรา เปนตน และเปนหนวยคอยเฝาระวงผลตภณฑสขภาพรวมถงการใหขอมลดานการปองกนโรคตางๆ ในชมชน เชนโรคตดตอทางเพศสมพนธ การใหขอมลวคซน และการแนะนาการคมกาเนด เปนตน

31

1.4 การใหบรการขอมลทางเภสชกรรมแกประชาชน 2. บทบาทเภสชกรในฐานะทมสขภาพ

2.1 ใหบรการจายยาตามใบสงยาของแพทย (Prescription drug) และบรการเตมยาในผปวยโรคเรอรง

2.2 ตดตามผลการรกษาในกลมผปวยโรคเรอรง(Continuous Care) 2.3 ตดตามอาการอนไมพงประสงคจากการใชยา(Adverse drug events) 2.4 การสงตอผปวย (Referral System) 2.5 บรการตดตามเยยมบาน ในกลมผสงวย หรอ ผปวยโรคเรอรง

4.4 ผลการด าเนนการของรานยาคณภาพ

ปจจบน รานยาคณภาพเปนเหมอนผใหคาปรกษาดานสขภาพประจาชมชน มสวนชวยดแลสขภาพของประชาชนในชมชน โดยมหลายการศกษาเกยวกบรานยาคณภาพในประเทศไทย เชนการคดกรองโรคหาผทมความเสยงของโรคเบาหวาน ระยะเวลาการศกษานาน 6 เดอน เปนการศกษาโดยการใชแบบประเมนความเสยงของโรคเบาหวาน รวมกบการเจาะนาตาลในเลอดดวยตนเอง การศกษาในจงหวดจงหวดขอนแกนและมหาสารคาม [49, 50] พบวามผเขารบการคดกรองทงหมด 928 ราย และ 333 รายตามลาดบพบวามผ ทมความเสยงเบาหวาน รอยละ 11.7 และ 16.39 ตามลาดบ และมผรบบรการทเมอสงตอพบแพทยแลวไดรบการวนจฉยวาเปนเบาหวาน รอยละ 6.27และ 2.56 ตามลาดบ การคดกรองโรคความดนโลหตสง มการศกษาในจงหวดขอนแกนและมหาสารคาม[49, 50]พบวาผทมความเสยงโรคความดนโลหตสง รอยละ 20.81 และรอยละ 19.21 ตามลาดบ ผรบบรการทไดรบการสงตอพบแพทยแลวไดรบการวนจฉยวาเปนความคนโลหตสง รอยละ 17.54และรอยละ 4 ตามลาดบ การคดกรองโรคไตเรอรงในจงหวดมหาสารคาม[51]โดยใชแบบสอบถาม (Kidney Disease self-screening Questionnaire:KIDs) ในการคดกรอง และแถบตรวจหาโปรตนในปสสาวะ มผเขารวมการคดกรองทงหมด 214 ราย พบวา มผมความเสยง รอยละ 28.8 สวนใหญเปนผสงอาย (50-59ป) เมอสงตอไปยงศนยสขภาพชมชน แลวพบวามผทมความรนแรงของโรคไตเรอรงระดบท 3รอยละ 26.2 และไมพบผเปนโรคไตเรอรงระดบท 4 และ 5 การคดกรองความเสยงตอโรคตางๆของประชาชนในจงหวดขอนแกน [52] ระยะเวลาศกษานาน 1 ป มผเขารวมการคดกรองทงหมด 193 ราย ผลการคดกรองพบวามความเสยงตอโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคเมตาบอลค และโรคทางเดนหายใจ รอยละ 13.91,26.34,3.45 และ21.39 ตามลาดบ ในจานวนนไดรบการสงตอเพอรบการรกษาอยางเหมาะสม รอยละ 42.31และ ไดรบการแนะนาในการ

32

ปฏบตตนจากเภสชกร รอยละ 61.54 นอกจากการคดกรองโรคตางๆแลว เภสชกรและรานยาคณภาพยงมสวนชวยดแลปญหาจากการใชยาของผปวย ในการศกษาเรองผลของการดแลคณภาพการใชยาโดยเภสชกร[53] พบวาเภสชกรในรานยาคณภาพชวยใหคาปรกษาและดแลเรองการใชยาในผปวยโรคเรอรง แลวทาใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรมใหความรวมมอในการใชยามากขน รวมถงการแนะนาปฏบตตนของโรคตดตอตาง ๆ เชนโรคตดตอทางเพศสมพนธ [13] ทาใหผปวยหลกเลยงการรบและแพรกระจายเชอ ลดพฤตกรรมเสยงและการกลบเปนซาของโรคได โดยผปวยทไดรบการบรบาลเภสชกรรมในรานยาคณภาพมความพงพอใจตอการใหบรการ จากหลายการศกษาขางตนนจะเหนไดวาเภสชกรและรานยาคณภาพ มบทบาทในการดแลสขภาพของประชาชนในชมชนชวยคนหา ปองกนและลดความเสยงของโรคเรอรง เชน เบาหวานและความดนโลหตสงแกประชาชนในชมชน นอกจากนรานยาคณภาพยงมสวนชวยประชาสมพนธความร ประสานงานกบหนวยงานภาครฐในการรณรงคดานสขภาพและสาธารณสขและการเฝาระวงโรคในชมชน เชนการรณรงคโรคไขเลอดออก ไขหวดใหญ2009 รวมทงการประสานความรวมมอกบ อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) ในการตดตามและออกเยยมบานผปวยเพอตดตามการใชยาหรอสงตอผปวยหากเกดปญหาทตองไดรบการแกไขโดยการสงขอมลดานยาของผปวย ระหวางสถานพยาบาลและรานยา[10] ซงเปนการเขารวมเปนเครอขายชวยดแล และ สงเสรมสขภาพของประชาชนในชมชนและสงคมไดเปนอยางด

5. งานวจยทเกยวของ

งานวจยททาการศกษาเกยวกบวณโรคในรานยา และ การรวมเปนเครอขายในการคนพบและสงตอผปวยจากรานยาไปรบการตรวจวนจฉยกบหนวยงานในภาครฐ ซงมขอมลการศกษาในประเทศไทยและประเทศตางๆ ดงน

การจดท าเครอขายความรวมมอระหวางภาครฐและเอกชน

การสรางเครอขายความรวมมอระหวางภาครฐและเอกชนในการคนหาผปวยวณโรค การทดลองนารานยามาเขารวมกบภาครฐเปนครงแรกทประเทศเวยดนามในป ค.ศ.2001 Lonnroth K.และคณะ [15] ไดทาการศกษาเรองของการสงตอผปวยสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลภาครฐในการดแลวณโรคของเมองโฮจมน ห ประเทศเวยดนาม เปนการทาแบบสอบถามรานยาและการสมภาษณเชงลก โดยบคลากรรานยาจะถกนดหมายใหเขารวมประชมเพอไดรบความรในเรองการซกประวตอาการนาสงสยเปนวณโรคและการแนะนาสงตอผปวย ทงน

33

มการใหคาตอบแทนในการสงตอผปวยแกรานยาในอตรา 1 ดอลลารตอผปวยทมผลตรวจเสมหะเปนบวก 1 ราย เพอเพมแรงจงใจในการปฏบตงาน สวนเครองมอทพฒนาขนใชในการศกษานคอ ใบสงตวผปวยไปรบการตรวจเสมหะทศนยรกษาวณโรคในพนท ทาการศกษาการดาเนนงานเครอขายเปนระยะเวลา 9 เดอน โดยผประสานงานเครอขายจะตดตามผลการดาเนนงานเปนระยะ ซงมกาหนดการเดอนละครงในชวง 3 เดอนแรกของการดาเนนงานและหลงจากนน ทก 3 เดอน รวมตดตามเรองการสงตอผปวยวณโรคนาน 21 เดอน สาหรบวธการเกบขอมลจานวนของผปวยทไดรบการสงตอจากรานยา มาจากการรวบรวมตนขวของใบสงตวผปวยทรานยา สวนจานวนของผปวยทไปโรงพยาบาลและผลการตรวจเสมหะเกบขอมลจากสมดลงทะเบยนผ ปวยของหองชนสตรโรค ซงผลการศกษาพบวามการสงตอผปวยทมอาการสงสยเปนวณโรคจานวน 373 ราย โดย 149 รายไปรบการตรวจวนจฉย คดเปนรอยละ 39 และตรวจพบผลเสมหะเปนบวกรอยละ 7 ของผปวยทไปรบการตรวจวนจฉยโรค ซงมผลเพมความครอบคลมของการคนหารายปวยในชวงทศกษาคดเปนรอยละ 1 ในแผนงานควบคมวณโรคแหงชาต

การศกษาในประเทศโบลเวย ป ค.ศ.2002 Lambert M. L.และคณะ[17] ไดทาการศกษาเรองความรวมมอระหวางสานกควบคมวณโรคแหงชาตกบรานขายยาในประเทศโบลเวย ซงไดศกษาเกยวกบ การจาหนายยาวณโรคในรานขายยา และการสงตอผปวยทสงสยเปนวณโรคจากรานขายยาไปยงภาครฐ มรานยาเขารวมในงานวจยจานวน 70 แหง บคลากรรานยาจะถกเชญใหเขารวมประชมซงจดขนภายใตการสนบสนนขององคกรทมสมาชกเปนกลมเภสชกรในพนท ทงนไมไดมการใหคาตอบแทนใด ๆ ในการปฏบตงานของรานยา ผลการศกษา พบวาการจาหนายยา Rifampicin ลดลงจากรอยละ 23 เปน รอยละ 11.5 ยา Isoniazid จาหนายลดลงจากรอยละ 16 เปน รอยละ 3.1 และมสดสวนของรานขายยาทสงตอผปวยทมาหาซอยาวณโรคทรานขายยาเพมขนจาก รอยละ 22 เปนรอยละ 58 และการสงตอผปวยศกษาเปนระยะเวลา 2 เดอน พบวามการสงตอผปวยทมอาการสงสยเปนวณโรคเฉลย 0.29 คนตอรานตอเดอน จานวนของผปวยทไดรบการแนะนาสงตอเทากบ 41 ราย โดย 11 รายไปรบการตรวจวนจฉย รอยละ 27 และตรวจพบผลเสมหะเปนบวกรอยละ 27 ซงมผลเพมความครอบคลมของการคนหารายปวยในชวงทศกษาคดเปนรอยละ5 เทานน ในแผนงานควบคมวณโรคแหงชาต ผลการศกษาพบวา มอตราการสงตอผปวยนอยโดยมการแนะนาสงตอเฉพาะผปวยทมอาการรนแรง เปนผลใหยงไมสามารถลดความลาชาในการไปรบการตรวจวนจฉยไดถงแมผลการศกษาความรวมมอของรานขายยากบภาครฐในโบลเวยจะถอวายงไมประสบความสาเรจแตกควรยงตองมการศกษาและพฒนาตอไป

34

การศกษาในประเทศไทย จงหวดสงขลา ป พ.ศ.2552 ของ นยะดา แซมมณ [3] การพฒนารปแบบการคนหาและสงตอผปวยทมอาการนาสงสยเปนวณโรคโดยบคลากรรานยา ผวจยไดใหความรในการคดกรองและสงตอผทมอาการนาสงสยเปนวณโรคในรานยาแกผจดการของรานยา รวมถงการสนบสนนอปกรณและคาตอบแทนในการคดกรอง ม รานยาเขารวมจานวน 36 แหง ระยะเวลาการศกษานาน 4 เดอน พบวามจานวนผปวยทไดรบการคดกรองทงหมด 77 คน มการสงตอผปวยไปโรงพยาบาล62 คน แตมผปวยไปรบการตรวจทโรงพยาบาลจานวน 36 คน โดยในจานวนนนพบวา เปนวณโรค 5 คน เมอคาณวนเปนคาประสทธผลของเครอขายความรวมมอระหวางรานยากบโรงพยาบาลในการคนหาผปวยวณโรคเสมหะบวก แลวไดรอยละ 1.76 และพบวาระยะเวลาทงหมดตงแตผปวยไดรบใบสงตวจากรานยาจนไปเขารบการตรวจทโรงพยาบาลพบวาม คามธยฐานเทากบ 4 วน สะทอนใหเหนวารปแบบการดาเนนงานทไดรบการพฒนาขนมแนวโนมเพมอตราการคนพบรายปวยวณโรคในพนทการศกษาได และอาจเปนสวนหนงในการชวยลดความลาชาในการแสวงหาการรกษาของผปวยวณโรคได

ความคดเหนตอการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

ความคดเหนตอการเขารวมเปนเครอขายการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา มการศกษาในหลายประเทศ ดานของความคดเหนตอการเขารวมเครอขายคดกรองและสง

ตอผสงสยเปนวณโรคในรานยานน พบวา รานยายนดเขารวมเปนเครอขายคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค ประเทศเวยดนาม ป ค.ศ.2000 ของ Lonnroth K.และคณะ ศกษาในรานยา 147 แหง[20]คดเปนรอยละ79ของรานยายนดเขารวมเครอขายประเทศอนเดยป ค.ศ.2002 ของ Rajeswari R.และคณะ ศกษาในรานยา 300 แหง[9] รอยละ 95ของรานยายนดเขารวมเครอขายประเทศโบลเวยป ค.ศ.2004ของ Lambert M. L.และคณะ ศกษาในรานยา 100แหง[54] รอยละ22ของรานยายนดเขารวมเครอขาย และประเทศกมพชาระหวางป ค.ศ.2005 -2010 ของ Bell C. A. และคณะ ศกษาในรานยา 54 แหง [55] รานยาเกอบทงหมดยนดเขารวมเปนเครอขายการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

35

ความคดเหนตอการจ าหนายยาวณโรคหรอการจายยาวณโรคในรานยา

การศกษาในประเทศเวยดนามป ค.ศ.2000 ของ Lonnroth K. และคณะ ศกษาในรานยา 147 แหง[20]รานยามยาวณโรคจาหนายรอยละ 59.9ประเทศอนเดยป ค.ศ.2002 ของ Rajeswari R.และคณะ ศกษาในรานยา 300 แหง [9]รานยามยาวณโรคจาหนาย รอยละ 85 ประเทศโบลเวยค.ศ.2004 ของ Lambert M. L.และคณะ ศกษาในรานยา 100 แหง [54]รานยามยาวณโรคจาหนาย รอยละ 25แตทกรานทจาหนายมยาไมครบ 4 ชนดเนองจากยา Pyrazinamide และยาสตรรวม 4 ชนด (Fixed dose combination:4-drug FDC) มการควบคมการนาเขาประเทศโดยรฐบาลและประเทศกมพชาระหวางป ค.ศ.2005 -2010 ของ Bell C. A.และคณะ ศกษาในรานยา 54 แหง[55] พบวาไมมการจาหนายยาวณโรคในรานยาเนองจากถกควบคมโดยรฐบาล

ความคดเหนตอความรของบคลากรในรานยาเกยวกบการรกษาวณโรค

การศกษาในประเทศเวยดนามป ค.ศ.2000 ของ Lonnroth K.และคณะ ศกษาในรานยา 147 แหง[20] บคลากรมความรเกยวกบแนวทางรกษาวณโรค รอยละ 66.7 แตในจานวนนนสามารถวนจฉยวณโรคไดอยางถกตองเพยงรอยละ 17.7 ของรานยาและรอยละ 66 ทราบวาวณโรครกษาฟรในสถานพยาบาลของรฐ ประเทศอนเดยป ค.ศ.2002 ของ Rajeswari R.และคณะ ศกษาในรานยา 300 แหง[9] ความรเรองระยะเวลาในการรกษาวณโรคทถกตอง รอยละ 87 แตในทางปฏบต พบวามากกวารอยละ 95 มการจายยาวณโรคไมถกตองกบระยะเวลาของการรกษาวณโรค โดยมระยะเวลาในการจายยานานเฉล ย เ ทากบ 9.3 เดอนและรานยาทกแหงทราบวาวณโรครกษาฟรในสถานพยาบาลของรฐประเทศไทย ป พ.ศ.2549ของมาล โรจนพบลยสถตย และเพชรวรรณพงรศม ทาการศกษาในรานยา 70 แหง[18] พบวาบคลากรรานยามระดบความรเกยวกบวณโรคอยในเกณฑตา ไดคะแนนเฉลยเทากบ 3.2+ 2.0 คะแนน จากคะแนนเตม 5 คะแนน มเพยงรอยละ 4.28 ของรานยาทสามารถวนจฉยวณโรคได และใหคาแนะนาผรบบรการไปพบแพทย การศกษาป พ.ศ.2552 ของนยะดา ศกษาในรานยา 36 แหง [3]พบวากอนการใหความรบคลากรรานยา มความรอยในระดบปานกลาง คาคะแนนเฉลยเทากบ 5.5 คะแนน จากคะแนนเตม 10 คะแนน

36

ความคดเหนตอคาตอบแทนในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

การศกษาในประเทศเวยดนามป 2003 ของ Lonnroth K. และคณะในรานยา 150 แหง [15] มคาตอบแทนในการสงตอผสงสยเปนวณโรคในในอตรา 1 ดอลลารตอผปวยทมผลตรวจเสมหะเปนบวก 1 รายผลของการศกษาพบวารานยารอยละ 52ไมตองการรางวลหรอคาตอบแทนในการเขารวมเพราะมรางวลทางออมเปนชอเสยงทไดรบ รอยละ 22ตองการไดรบประกาศนยบตรรบรองจากทางภาครฐในการดแลวณโรคในรานยา มเพยงสวนนอยรอยละ 2 ทคดวาควรไดรบคาตอบแทนเปนตวเงนประเทศกมพชาระหวางป ค.ศ.2005 -2010 ของBell C. A. และคณะ[55]พบวา รานยาสวนใหญไมตองการคาตอบแทนในการสงตอเพราะมความคดวาการทผปวยเชอใจและแนะนาบอกตอกบญาตและเพอนฝงเปนการสรางชอเสยงกเพยงพอแลว มรานยาสวนนอยเพยงบางแหงทคดวาควรจะมคาเสยเวลาประเทศไทย ป พ.ศ.2552 ของนยะดาศกษาในรานยา 36 แหง[3] มการจายคาตอบแทนในการสงตอผสงสยเปนวณโรค โดยคาตอบแทนนจะเฉพาะในกรณทผปวยนาใบสงตวมายนรบการตรวจทสถานพยาบาลของรฐทเปนเครอขายกบรานยา โดยมอตราคาตอบแทน 100 บาทตอราย และจะเพมขนเปน 150 บาทตอรายเมอผสงสยเปนวณโรคไดรบการวนจฉยวาเปนวณโรคแลว เพอเปนการจงใจใหรานยามความพยายามในการคดกรองผสงสยเปนวณโรคอยางถกตองและแนะนาใหผสงสยเปนวณโรคเหนความสาคญของการไปตรวจทโรงพยาบาลตอ โดยรานยามความพงพอใจในคาตอบแทนทไดรบอยในระดบปานกลาง คาคะแนนเฉลยเทากบ 3.6 +0.9 คะแนนจากคะแนนเตม 5 คะแนน

ความคดเหนตอบทบาทในการดแลผปวยวณโรคในรานยา

การศกษาในประเทศกมพชาระหวางป ค.ศ.2005 -2010 ของ Bell C. A. และคณะ[55]รานยามความเขาใจในการสงตอด เชอดอยาวณโรค การแพรกระจายวณโรค การโนมนาวผปวยใหรบการสงตอการรกษาซงสามารถแนะนาใหผปวยเขาใจในการสงตอไดด การศกษาในประเทศเวยดนามป ค.ศ.2003 ของ Lonnroth K. และคณะ[15] รานยารอยละ 90 เหนดวยวาสามารถใหขอมลและคาแนะนาผรบบรการไดในการรกษาวณโรค และรอยละ 18.1 เหนดวยทจะเปนพเลยงตดตามการรกษาวณโรค (DOT in pharmacy) ของผรบบรการในรานยา

การศกษาในประเทศไทย ป พ.ศ.2552ของนยะดา แซมมณ ศกษาในรานยา 36 แหง[3] รอยละ 61.11 บทบาทของเภสชกรในการใหความรกบผปวยในเรองโรคและการรกษารอยละ 16.66 บทบาทของเภสชกรในการตดตามปญหาการใชยาและรายงานการแพยาในผปวยวณโรค รอยละ

37

5.55 บทบาทของเภสชกรและรานยาในการชวยตดตามดแลและสงเสรมใหผปวยใชยาอยางตอเนอง(DOT unit) ในชมชน

ความคดเหนตอผลกระทบตอรานยา

การศกษาในประเทศเวยดนาม ป ค.ศ.2003ของ Lonnroth K. และคณะ[15]ความเสยงทรานยากงวลกบการเขารวมรอยละ 61การสงตอผปวยทาใหผปวยเลอกไปรานขายยาอนรอยละ 42 การสงตอผปวยผดโดยผปวยไมไดเปนวณโรคและรอยละ 41 ผปวยไมยอมไปรบการตรวจรกษาตอทสานกวณโรคการศกษาในประเทศกมพชาระหวางป ค.ศ.2005 -2010 ของ Bell C. A. และคณะ[55]รานยามแนวคดทางดานพทธศาสนา เกยวกบทาบญ การชวยผปวยวณโรคเปนการทาบญ เรองของศาสนา รสกดทไดชวยผปวย รวมถงเปนสวนหนงของการชวยหยดยงการแพรกระจายวณโรคดวย และรานยามความกงวลเกยวกบความเสยงทตนเองและคนในครอบครวจะตดวณโรค ตองการไดรบการสนบสนนอปกรณปองกนการตดเชอ

การศกษาในประเทศไทย ป พ.ศ.2549 ของมาล โรจนพบลยสถตย และ เพชรวรรณ พงรศม[18] พบวาระดบการรบรในปญหาการระบาดของวณโรคในประเทศไทยอยในระดบปานกลาง (2.94±1.20คะแนน) และระดบการรบรในความเสยงตอการตดเชอหรอเปนวณโรคของบคลากรรานยาอยในระดบคอนขางตา (1.88±1.04คะแนน) และสองในสามของบคลากรรานยา ตอบวามโอกาสนอยถงนอยมากตอการพบลกคาทเปนวณโรคทยงไมไดรบการวนจฉยมาซอยาแกไอทรานยา และ มเพยงหนงในสของบคลากรรานยาทตอบถกวา “อาการไอนานกวา 3 สปดาหขนไปเปนอาการนาสงสยเปนวณโรค” เนองจากผใหสมภาษณเกอบทงหมดคดวาอาการไอเพยงอยางเดยวไมเพยงพอตองมอาการอนรวมดวยเชนไอเปนเลอด ไอมเสมหะ มไข หอบเหนอย ผอมซบเหนไดชดและการกลววาผรบบรการจะไมไปโรงพยาบาลตามคาแนะนาสงตอแตเลอกไปใชบรการรานยาอนแทน โดยมระดบคะแนนนอยสด ซงอยเกณฑระดบปานกลาง คอ “ถาทานไมจายยาให แตแนะนาลกคารายนใหไปพบแพทย ลกคาอาจไมไปพบแพทยแตไปซอยาทรานอน”

การศกษาในประเทศไทยในป พ.ศ.2552 ของนยะดา แซมมณ[3] เรองความคดเหนของรานยาตอระบบการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางราน ยากบสถานพยาบาลของรฐ พบวารอยละ 36.11 เหนวาระบบเครอขายเปนการทางานประสานงานกนเปนระบบระหวางภาครฐกบภาคเอกชน และรอยละ 69.44 เหนวา ระบบเครอขายชวยใหความสะดวกแกผปวยทาใหผปวยวณโรคไดรบการรกษาทเรวขน

38

ความคดเหนตอดานปญหาและอปสรรคตางๆ

การศกษาในประเทศอนเดยป ค.ศ.2002 ของ Rajeswari R.และคณะ ปญหาของผปวยพบวา รอยละ 60 ของผปวยมปญหาคารกษาพยาบาล การศกษาในประเทศกมพชาระหวางป ค.ศ.2005 -2010 ของ Bell C. A. และคณะ [55]ปญหาของผปวย คอ กงวลเรองการเงน การเสยคายา คาเดนทาง สญเสยรายไดและการไมมความร ปญหาของรานยา คอ การสงตอจะทาไดยากในกรณเปนการสงตอไปคลนกเนองจากไมสามารถอธบายสถานทตงของคลนกได และรานยาตองการไดรบการอบรมความรเพอจะไดทาการคดกรองและสงตอผปวยไดดขน ปญหาจากระบบ คอการใหบรการของสถานพยาบาลของรฐทไมดทาใหผปวยไมยนดรบการรกษาดงนนควรปรบปรงการทางานใหมความยดหยน ผปวยสามารถเขาถงไดงายขน

การศกษาในประเทศไทยของป พ.ศ.2549 ของมาล โรจนพบลยสถตย และ เพชรวรรณ พงรศม [18] พบวา การเสยเวลาในการซกอาการและแนะนาผรบบรการเปนปญหาตอการสงตอ โดยมระดบคะแนนนอยสดอยในเกณฑระดบปานกลาง คอ “การซกอาการของลกคาทมอาการไอกอนจายยาทาใหทานตองใชเวลามากกบการใหบรการ” ซงรานยามากกวาครงเหนวาการซกประวตกอนจายยาทาใหเสยเวลามากกบการใหบรการ และ “การแนะนาลกคาทมอาการไอมา 1 เดอนและมไขไปพบแพทย ตองใชเวลามากในการอธบายใหลกคาเขาใจถงความจาเปนทตองไปพบแพทย”

การศกษาป พ.ศ.2552 ของนยะดา แซมมณ[3]พบวามปญหาจากบคลากรรานยา รอยละ 69.44 การไมมเวลาใหบรการลกคาไดอยางเพยงพอในชวงเวลาทลกคาเขามาพรอมกนหลายคน ปญหาจากผปวย รอยละ 63.88 ผปวยไมมความตระหนกในความสาคญและความเสยงของการปวยเปนวณโรค จงไมใหความรวมมอ รอยละ 55.55 ลกคาทมารบบรการตองการรบบรการแบบเรงดวน ไมมเวลาในการใหเภสชกรซกประวต รอยละ 66.66 ผปวยไมอยากไปโรงพยาบาลเพราะกลวเรองระยะเวลารอและความยงยากในการรบบรการ รอยละ 52.77 ผปวยไมสะดวกในการเดนทางหรอลางานไปตรวจรกษาทโรงพยาบาล และ รอยละ 30.55 ผปวยเกดความกลวการถกรงเกยจจากการเปนวณโรค ปจจยจากระบบเครอขาย รอยละ44.44 การประชาสมพนธขอมลวณโรคแกประชาชนยงไมทวถง รอยละ 6.66 ไมไดรบการสนบสนนจากหนวยงานภาครฐในการสรางระบบเครอขายการสงตอระหวางภาครฐกบภาคเอกชน รอยละ 1.11 การนาหนวยงานภาคเอกชนอนมามสวนรวมเชน คลนกเวชกรรม และหองปฏบตการตรวจวเคราะหโรค

39

ปจจยทมความสมพนธตอการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

การศกษาในประเทศเวยดนาม ป ค.ศ.2010 ของ Vu D. H. และคณะ[16] ไดทาการศกษาเรองการคนหาผปวยทสงสยเปนวณโรคและสงตอผปวยโดยรานขายยา เมองโฮจมนห ประเทศเวยดนาม ทาการศกษาในรานขายยาจานวน 128 แหงโดยใชวธลกคาจาลองกบแบบสอบถาม พบวาการใชลกคาจาลองในรานยา มรานขายยารอยละ 53 จายยาใหลกคา อกรอยละ 46 แนะนาใหลกคาไปพบแพทยโดยรอยละ 38 สงตอไปยงสถานพยาบาลทวไป มเพยงรอยละ 9 ทสงตอไปสถาบนวณโรค และการตอบแบบสอบถามโดยมขอมลผปวยสมมต พบวารอยละ 45 จายยาใหลกคา และรอยละ 55 สงตอไปยงสถานพยาบาล โดยทงหมดของการจายยานนไมมการจายยาวณโรคเลย โรคทสงสยคอ ปอดบวม หลอดลมอกเสบ และวณโรค รอยละ 80 รานยามความตระหนกเกยวกบแนวทางควบคมวณโรค รอยละ 27 รานขายยาทราบวาการรกษาวณโรคทสถาบนวณโรคนนไมมคาใชจายในการรกษา ปจจยทมผลตอการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา คอ การทราบขอมลรกษาวณโรคฟรมผลตอการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา ซงในการศกษาผลจากการใชลกคาจาลองและการตอบคาถามในแบบสอบถามนนไดผลตรงกน(OR=5.14-5.80) โดยหากรานยาทราบวาวณโรครกษาฟรจะมแนวโนมใหเกดการสงตอผสงสยเปนวณโรคเพมเปน 5 เทาของการไมทราบวาวณโรครกษาฟร แตปจจยอนไมมผลตอการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา เชน เพศและรานยาทขนทะเบยนเปนรานยาคณภาพ(Good pharmacy practice:GPP)ไมมผลตอการสงตอผสงสยเปนวณโรคเมอ เทยบกบรานยาทไมไดขนทะเ บยนเปนรานยาคณภาพ (Non Good pharmacy practice:NGPP) และเมอเทยบระหวางประสบการณของเภสชกรในรานยาคณภาพ (GPP) จะพบวามประสบการณการทางานเฉลยอยท 1.4 ป ซงนอยกวา ประสบการณของบคลากรในรานยาทไมไดเปนรานยาคณภาพ (NGPP) แตถงจะมคาเฉลยของประสบการณการทางานทนอยกวากตาม ประสบการณการทางานกไมมนยสาคญทางสถตตอการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา การศกษาในประเทศกมพชา ปค.ศ.2015 ของ Bell C. A.และคณะ [56]เรองระบบการสงตอผมอาการสงสยเปนวณโรคในรานยาประเทศกมพชา มรานยาเขารวม 380 แหง พบวาปจจยทมความสมพนธกบการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาคอรานยาทมระยะเวลาการเขารวมเปนเครอขายสงตอผสงสยเปนวณโรคของรานยา 6 ป มคา OR 5.23 เทาของรานยาทมระยะเวลาการเขารวมเปนเครอขายสงตอผสงสยเปนวณโรค นอยกวา 6 ป แสดงวารานยาทมระยะเวลาเขารวมเปนเครอขายสงตอผสงสยเปนวณโรคจะมแนวโนมทจะสงตอผรบบรการในรานยามากเปน 5 เทาของรานยาทเขารวมเปนเครอขายนอยกวา 6 ป และ ความเตมใจของรานยาทจะสงตอผปวยทกครง มคา

40

OR 12.24 เทา ของรานยาทมความเตมใจในการสงตอผปวยบางครงหรอไมเคยสงตอ แสดงวา รานยาทมความเตมใจในการสงตอผปวยทกครงจะมแนวโนมทจะสงตอผปวยมากเปน 12 เทาของรานทมความเตมใจในการสงตอผปวยบางครงหรอไมเคยสงตอเลย สวนปจจยอนๆเชนอาย เพศ ระดบการศกษา ประสบการณทางานของเภสชกร ระยะเวลาการซกประวต ความสะดวกในการสงตอกบสถานพยาบาล การใหคาตอบแทนการสงตอและการอบรมความรแก เภสชกรไมพบวามความสมพนธกบการสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาล การศกษาในประเทศไทย ป พ.ศ.2549 ของมาล โรจนพบลยสถตย และ เพชรวรรณ พงรศม [18]เมอหาความสมพนธระหวางปจจย การซกประวตอาการสาคญของวณโรคเกยวกบระยะเวลาของอาการไอกบการใหคาแนะนาไปพบแพทย นนพบวาไมมความสมพนธกนอยางเปนนยสาคญทางสถตเนองจากการซกประวตผมอาการไอสวนใหญซกเพอเลอกชนดยาแกไอใหเหมาะสม แตไมไดซกประวตเพอคนหาอาการรนแรงและสงตอผรบบรการไปพบแพทย สวนการขาดความรบคลากรรานยานนพบวาอาจเปนสาเหตหนงททาใหรานยาไมสามารถซกประวตและประเมนอาการของผสงสยเปนวณโรคไดถกตองทาใหมผลตอการสงตอผสงสยเปนวณโรค แตไมพบวาความสมพนธระดบนยสาคญตอการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา ในปพ.ศ.2552การศกษาของนยะดาแซมมณ [3] พบวาปจจยทมความสมพนธตอจานวนผปวยทไปโรงพยาบาล นนม 2 ปจจยดวยกนทมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) คอรานยาทมจานวนผปวยทสงตอมากกวา 1 คนมความสมพนธกบการสงตอผปวย ซงจะเหนไดวารานยาทมการปฏบตการของรานทมจานวนผปวยไดรบการสงตอมากกวา 1คน มความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตกบรานยาทมจานวนการสงตอผปวยนอยกวาหรอเทากบ 1 คน และ เวลาในการแนะนาผปวยทมากกวา 15 นาทมความสมพนธกบการสงตอผปวย ซงจะเหนไดวารานยาทมระยะเวลาในการแนะนาผปวยมากกวา 15 นาทตอราย มความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตกบรานยาทใชระยะเวลาแนะนาผปวยนอยกวาหรอเทากบ15นาทตอราย

41

บทท 3

วธด าเนนการวจย

การศกษาเรองปจจยทสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค มวตถประสงคเพอศกษาความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพ และศกษาปจจยทมความสมพนธกบความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพโดยมรายละเอยดของการดาเนนการศกษาดงน

รปแบบการศกษา

เปนการวจยเชงวเคราะหแบบภาคตดขวาง (Cross-sectional Analytical Research) เพอศกษาความสมพนธระหวางปจจยตางๆ กบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

ขอบเขตของการศกษา

ขอบเขตดานประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรทใชในการศกษาน คอ เภสชกรผมหนาทปฏบตการประจารานยาคณภาพทวประเทศ จานวน 893 แหง (ขอมลจากสภาเภสชกรรม ณ เดอน กนยายน 2557) ในการศกษาครงนผวจยตองการศกษาในกลมประชากรทงหมด แตมขอจากดเนองจาก มรานยาคณภาพไมสมครใจเขารวมการศกษาจานวน 86แหง ดงนน ในการศกษานจงศกษากลมตวอยาง คอ เภสชกรผมหนาทปฏบตการประจารานยาคณภาพจานวน 807 แหง

42

ขอบเขตดานตวแปรทศกษา

ตวแปรตน แบงเปนขอมลทวไปของเภสชกรไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา รายได ตาแหนงในรานยา ประสบการณในการทางานรานยา การรบรขอมลสถานการณของวณโรค การทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาต และประวตการเจบปวยเปนวณโรค (ครอบครว/ผใกลชด) และขอมลของรานยา ไดแก ประเภทรานยา ชวงเวลาเปดทาการของรานยา จานวนปทเปดทาการของรานยา จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพจานวนผรบบรการในรานยางานบรการในรานยาการจดทาประวตผปวยในรานยาและการจาหนายยาวณโรคในรานยา

ตวแปรอสระ ไดแกความคดเหนตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาแบงออกเปน 5 ดานคอ 1. ดานการรบรสถานการณของวณโรค 2. ดานรปแบบการคดกรองและสงตอ 3. ดานการรบรของเภสชกรในการคดกรองและสงตอ 4. ดานผลกระทบตอรานยา 5. ดานการสนบสนนจากภาครฐ

ขนตอนของการศกษา

1. ทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ 2. ขออนมตทาการวจยในมนษย จากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย คณะ

เภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากรซงไดรบการรบรองเมอวนท 9 กรกฎาคม 2557 ตามเอกสารรบรองเลขท 6/2557 (ภาคผนวก ข)

3. จดทาและประเมนคณภาพของเครองมอทใชในการศกษา 4. ดาเนนการเกบรวบรวมขอมล โดยการสงแบบสอบถามทางไปรษณยไปยงกลม

ตวอยางจานวน 2 รอบ รอบละ 1 เดอน รวมระยะเวลาเกบขอมลตงแต 1 พฤษภาคม ถง 14 กรกฎาคม 2558

5. วเคราะหขอมล และสรปผลการศกษา 6. เขยนรายงานการศกษาและนาเสนอผลงาน

43

เครองมอทใชในการศกษา

เครองมอทใชในการศกษาน คอ แบบสอบถามชนดตอบดวยตนเอง ( Self-administered questionnaire) ซงผวจยไดพฒนาขนใหม โดยมขนตอนดงน 1. ศกษาคนควาตารา เอกสารทางวชาการ งานวจยและวรรณกรรมทเกยวของกบวณโรค ความคดเหนและระบบการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา 2. สรางแบบสอบถามชนดตอบดวยตนเอง (Self-administered questionnaire) ทมเนอหาครอบคลมตามวตถประสงคของการศกษา 3. ทดสอบคณภาพของเครองมอวจยทสรางขน ทาการทดสอบคณภาพของเครองมอทใชในการวจยโดยการหาความเทยงตรงตามเนอหา และความเชอถอไดดงน 3.1 ความเทยงตรงตามเนอหา (Content Validity)

ทาการตรวจสอบความเทยงตรงตามเนอหาโดยใหผทรงคณวฒจานวน 3 ทาน

(รายชอในภาคผนวก ง) พจารณาตรวจสอบเนอหาความสอดคลองกบวตถประสงค ความถกตอง

เหมาะสมของภาษา ความชดเจนและความครอบคลมของเนอหา จานวนขอคาถาม19 ขอ ตรวจสอบ

โดยใหคะแนน วธ IOC (Index of Item Objective Congruence) มเกณฑการใหคะแนนและแปลผล

ดงน

ใหคะแนน +1 ถาแนใจวาขอคาถามวดไดตรงตามวตถประสงค ใหคะแนน0ถาไมแนใจวาขอคาถามวดไดตรงตามวตถประสงค

ใหคะแนน -1ถาแนใจวาขอคาถามวดไดไมตรงตามวตถประสงค แลวนาผลคะแนนทไดจากผเชยวชาญมาคานวณหาคา

สตรทใชในการคานวณ

n

RIOC

R = ผลคณของคะแนนกบจานวนผเชยวชาญในแตละระดบความ สอดคลอง n = จานวนผเชยวชาญทงหมด

44

1. ขอคาถามทมคา IOC ตงแต 0.50-1.00 มคาความเทยงตรง 2. ขอคาถามทมคา IOC ตากวา 0.50 ตองปรบปรงแกไข

เมอปรบขอความใหมความเหมาะสมทางภาษา ความชดเจนของเนอหา แบบสอบถามทปรบปรงแลวถอวามความตรงตามเนอหา นาไปทดลองใช

3.2 ความเชอถอได (Reliability)

ทาการตรวจสอบความเชอถอไดโดยนาแบบสอบถามไปทดลองใชกบกลมตวอยางเภสชกรผมหนาทปฏบตการประจารานยาคณภาพในเขตภาคตะวนออกจานวน40 คน โดยเกบขอมลระหวางวนท 20มนาคม 2558 ถง 20เมษายน 2558ดวยการสงแบบสอบถามไปทางไปรษณยใหกบกลมตวอยาง นาขอมลทไดมาวเคราะหหาคาความเชอถอไดของแบบสอบถามดวยวธหาคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s alpha coefficient) ดงน [57]

{

∑

}

เมอ แทน สมประสทธความเชอมนของแบบสอบถาม

แทน จานวนขอของแบบสอบถาม

แทน คะแนนความแปรปรวนแตละขอ

แทน ความแปรปรวนทงฉบบ

พบวา คาความเชอมนของแบบสอบถามเทากบ 0.702 ถอวามความเชอถอไดคอนขางสง สามารถนามาใชได [58] แบบสอบถามในการศกษาน ประกอบดวยขอคาถามจานวน 47ขอ โดยแบงเปน 2 สวน ดงน สวนท 1 ขอมลทวไป จานวน 18 ขอไดแก ขอมลทวไปของเภสชกร ประกอบดวยเพศอายระดบการศกษารายไดตาแหนงในรานยา ประสบการณทางานในรานยา การรบรขอมลสถานการณของวณโรค การทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาต และ ประวตการเจบปวยเปนวณโรค (ครอบครว/ผใกลชด) ขอมลของรานยา ประกอบดวยประเภทรานยา ชวงเวลาเปดทาการของรานยาจานวนปทเปดทาการของรานยา จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพจานวนผรบบรการในรานยางานบรการในรานยาการจดทาประวตผปวยในรานยาและการจาหนายยาวณโรคในรานยา

45

สวนท 2 ความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา มขอคาถาม ทงหมด 29 ขอแบงเปน คอ

คาถามแบบเลอกตอบเปนระดบของความคดเหนเปน 5 ระดบจานวน 19 ขอ แบงเปน ความคดเหนตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยา

คณภาพโดยแบงเปน 5 ดาน ไดแก ดานการรบรสถานการณของวณโรค 2 ขอ

ดานรปแบบการคดกรองและสงตอ 7 ขอ ดานการรบรของเภสชกรในการคดกรองและสงตอ 2 ขอ ดานผลกระทบตอรานยา 5 ขอ

ดานการสนบสนนจากภาครฐ 3 ขอ คาถามปลายปดแบบใหเลอกตอบ จานวน 8 ขอ ความคดเหนตอรปแบบและคาตอบแทนของระบบคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

ระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐ ความคดเหนตอ ความสาเรจของโครงการ ปญหาและอปสรรคทอาจเกดขนจานวน 2 ขอ การแปลผลการศกษา ทาการแปลผลโดยใหคะแนนความคดเหนเฉลยแบบรายขอ ความคดเหนเฉลยรายดาน และความคดเหนเฉลยภาพรวม โดยมเกณฑการใหคะแนนและแปลผลดงน เกณฑการใหคะแนนและแปลผล ความคดเหนเฉลยแบบรายขอและรายดาน ขอคาถามแตละขอมเกณฑการใหคะแนนแบงเปน 5 ระดบดงน

ระดบความคดเหนขอความเชงบวก (คะแนน) ขอความเชงลบ(คะแนน) เหนดวยอยางยง 5 1 เหนดวย 4 2 ไมแนใจ 3 3 ไมเหนดวย 2 4 ไมเหนดวยอยางยง 1 5

จากคาระดบความคดเหนแบบมาตราสวนแบบประเมนคา(Rating scale)ในแตละขอสามารถแบงกลมคะแนนเปน 3 ระดบความคดเหน ตามแนวคดของ Best [59]ดงน

คะแนนสงสด – คะแนนตาสด = 5 – 1 = 1.33 จานวนชน 3

46

ไดคะแนน 3.67 – 5.00 คะแนนหมายถงความคดเหนทเหนดวย ไดคะแนน 2.34 – 3.66 คะแนนหมายถงความคดเหนไมแนใจ ไดคะแนน 1.00 – 2.33 คะแนนหมายถงความคดเหนไมเหนดวย

เกณฑการใหคะแนนและแปลผลความคดเหนแบบภาพรวม

ในการแปลผลความคดเหนแบบภาพรวม สามารถแบงได 3 กลมคอ กลมหนง คอ กลมทไดคะแนน 19.00 – 44.27 คะแนน หมายถง ระดบความคดเหนของเภสชกรทมตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา อยใน ระดบความคดเหนไมเหนดวย กลมสอง คอ กลมทไดคะแนน 44.28 – 69.72 คะแนน ระดบความคดเหนของเภสชกรทมตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา อยในระดบความคดเหนไมแนใจ กลมสาม คอ กลมทไดคะแนน 69.73– 95.00คะแนน หมายถง ระดบความคดเหนของเภสชกรทมตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยในระดบความคดเหนทเหนดวย

การเกบรวบรวมขอมล

ในการศกษาน ทาการเกบรวบรวมขอมลโดยสงแบบสอบถามแบบตอบดวยตนเองทางไปรษณยไปยงกลมตวอยางเภสชกรประจารานยาคณภาพโดยสงแบบสอบถาม จานวน 2รอบ คอ รอบท 1ระหวางวนท 1ถง30 พฤษภาคม 2558 และรอบท 2 ระหวางวนท 15 มถนายน ถง 14 กรกฎาคม 2558 ระยะเวลารวบรวมขอมลทงหมด ตงแตวนท1 พฤษภาคม ถง14 กรกฎาคม 2558โดยมอตราการตอบกลบคดเปน รอยละ 42.37 ทงนในการเกบขอมลไดใชขอมลในสวนของกลมตวอยางทใชทดสอบความเชอถอไดของแบบสอบถาม จานวน 40 คน รวมในการวเคราะหผลการศกษาโดยผวจยไดเกบขอมลเพมเตมผานทางโทรศพทในขอคาถามทมการปรบปรงแกไขกอนนาไปใชเกบขอมลจรงกบกลมตวอยางทงหมด

47

การวเคราะหขอมล

ในการประมวลผลและวเคราะหขอมลทไดจากแบบสอบถามใชโปรแกรมสถตสาเรจรป สถตทใชในการวเคราะหขอมล

1. สถตเชงพรรณนา (Descriptive statistics) ไดแก การแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานใชเพออธบายลกษณะของกลมตวอยาง ความคดเหนในดานตางๆ

2. สถตเชงอนมาน (Inferential statistics)ไดแก การทดสอบไคสแควร (Chi – Square test, 2 ) กาหนดคานยสาคญทางสถตทระดบ 0.05 และ ในกรณทขอมลไมเปนไปตามขอตกลงเบองตนของการทดสอบไคสแควร จะใชการทดสอบของฟชเชอร (Fisher's Exact Test) แทน ใชเพอหาความสมพนธระหวางความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยากบปจจยตางๆ ซงประกอบดวย ปจจยสวนบคคล ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา รายไดตาแหนงในรานยา ประสบการณทางานในรานยา การรบรขอมลสถานการณของวณโรค การทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาต และ ประวตการเจบปวยเปนวณโรค (ครอบครว/ผใกลชด) และปจจยของรานยา ไดแก ประเภทรานยา ชวงเวลาเปดทาการของรานยา จานวนปทเปดทาการของรานยา จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ จานวนผรบบรการในรานยา งานบรการในรานยา การจดทาประวตผปวยในรานยาและการจาหนายยาวณโรคในรานยา

48

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพ และศกษาปจจยทมความสมพนธกบความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพ โดยเกบขอมลดวยการสงแบบสอบถามทางไปรษณยไปยงเภส ชกรผมหนาทปฏบตการประจารานยาคณภาพจานวน 807 คน ระหวางวนท 1พฤษภาคม ถง วนท14 กรกฎาคม 2558 มเภสชกรผมหนาทปฏบตการประจารานยาคณภาพตอบกลบจานวน 342 คนคดเปนอตราการตอบกลบรอยละ 42.37 ผวจยไดนาเสนอผลการวเคราะหขอมลเปน 3 สวนดงน สวนท 1 ขอมลสวนบคคลของเภสชกรและขอมลทวไปของรานยาคณภาพ

สวนท 2 ความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพ 2.1 ความคดเหนตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของ

เภสชกรในรานยาคณภาพ 2.2 ความคดเหนตอรปแบบและคาตอบแทนของระบบคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐ

2.3 ความคดเหนตอ ความสาเรจของโครงการ ปญหาและอปสรรคทอาจเกดขน สวนท 3ความสมพนธของปจจยตางๆกบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

49

สวนท 1 ขอมลสวนบคคลของเภสชกรและขอมลทวไปของรานยาคณภาพ

ในสวนท 1 จะนาเสนอผลการศกษาขอมลทวไปของเภสชกรและขอมลทวไปของรานยาคณภาพโดยแสดงผลดงตารางท 1-4 ดงตอไปน

ตารางท 1ขอมลของเภสชกรจาแนกตามลกษณะสวนบคคล

ลกษณะทวไปของกลมตวอยาง จ านวน รอยละ เพศ (N=342)

หญง 220 64.33 ชาย 122 35.67 อาย (ป) (N=342)

นอยกวาหรอเทากบ30 112 32.70 31 – 40 127 37.10 41 – 50 62 18.10 51-60 26 7.60 61 ขนไป 15 4.40 อายเฉลย 37.04 ป (SD=10.62)อายนอยทสด 24 ป อายมากทสด 77 ป ระดบการศกษา (N=342)

ปรญญาตร 271 79.20 ปรญญาโท 66 19.30 ปรญญาเอก 5 1.50

รายไดตอเดอน(บาท) (N =322)

ตากวา 20,000 9 2.80 20,001 – 40,000 148 46.00 40,001 – 60,000 90 28.00 60,001 – 80,000 20 6.20 80,001 – 100,000 21 6.50 ตงแต 100,001 บาทขนไป 34 10.60

ต าแหนงในรานยา (N=342)

เปนทงเจาของกจการและเภสชกรผปฏบตการ 205 59.90 เภสชกรผปฏบตการ 137 40.10

50

จากตารางท 1 พบวากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 64.33 มเพศชาย รอยละ 35.67อายเฉลย 37.04 ป มอายนอยทสด 24 ป อายมากทสด 77 ป กลมตวอยางสวนใหญมอายระหวาง 31-40 ป และสวนใหญของกลมตวอยางจบการศกษาในระดบปรญญาตร รอยละ 79.20 รายไดตอเดอนอยระหวาง 20,001- 40,000 บาท โดยมากถงรอยละ 46.00 กลมตวอยางสวนใหญเปนทงเภสชผมหนาทปฏบตการและเปนเจาของรานยารวมกนรอยละ 59.90

51

ตารางท 2ขอมลของเภสชกรจาแนกตามประสบการณและขอมลเกยวกบวณโรค

ลกษณะทวไปของกลมตวอยาง จ านวน รอยละ

ประสบการณการท างานในรานยา (N=342) นอยกวาหรอเทากบ 5 ป 143 41.80 6 -10 ป 94 27.50 11-15 ป 39 11.40 16 –20 ป 33 9.60 21 ปขนไป 33 9.60

ประสบการณการทางานในรานยาเฉลย 9.66ป (SD=8.315) นอยทสด 1 ป มากทสด 40 ป

การรบรขอมลสถานการณของวณโรคภายในรอบ 1 ปทผานมา (N=342) ไมเคย 196 57.30 เคย 146 42.70

ชองทางการรบรขอมลสถานการณของวณโรคในรอบ 1 ปทผานมา (เลอกไดมากกวา 1 ขอ)

อนเตอรเนต 99 29.00 การอบรม/ประชมวชาการ 87 25.50

สอสงพมพตางๆ 41 12.00 โทรทศน 22 6.50 อนๆ 8 2.30 วทยกระจายเสยง 1 0.30

การทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตของประเทศไทย (N=342) ทราบ 212 62.00 ไมทราบ 130 38.00

ประวตการเจบปวยเปนวณโรค(ครอบครว/ผใกลชด) (N = 342) ไมม 306 89.50 ม 1 คน 36 10.50

52

จากตารางท 2 พบวากลมตวอยางสวนใหญ มประสบการณทางานเฉลย 9.66 ปมประสบการณทางานนอยทสด 1 ป ประสบการณทางานมากทสด 40 ป กลมตวอยางมประสบการณอยระหวาง 1-5 ป คดเปนรอยละ 41.80 นอยกวาครงหนงของกลมตวอยาง รอยละ 42.70 พบวาเคยไดรบรขอมลสถานการณวณโรคในชวง 1 ปทผาน ซงชองทางสวนใหญทกลมตวอยางไดรบขอมลสถานการณวณโรคคอ ชองทางอนเตอรเนตและการอบรม/ประชมวชาการ คดเปนรอยละ 29.00 และรอยละ 25.50 ตามลาดบ และชองทาง อนๆรอยละ 2.30 ทเปนการรบรขอมลสถานการณ วณโรค จาก เพอน ญาตใกลชด การทางานในโรงพยาบาล และปายโฆษณาตามปายรถเมล กลมตวอยางทราบถงแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตข องประเทศไทย คดเปนรอยละ 62.00 และนอกจากนกลมตวอยางไมมประวตคนในครอบครวปวยเปนวณโรค รอยละ 89.50 โดยมกลมตวอยางทมประวตคนในครอบครวเปนวณโรค1 คน รอยละ 10.50

53

ตารางท 3 ขอมลของรานยาจาแนกตามลกษณะทวไปของรานยา

ลกษณะของรานยา จ านวน รอยละ ประเภทรานยา (N=342)

รานขายยาเดยว 239 69.90 รานขายยาเครอขาย 103 30.10

เวลาเปดท าการของรานยา (N=341) นอยกวา 4 ชวโมง 24 7.03 4- 8 ชวโมง 36 10.55 9-12 ชวโมง 181 53.07 มากกวา 12 ชวโมง 100 29.32

เวลาทาการเฉลยตอวน 9.96 ชวโมง(SD=3.30)นอยทสด 2 ชวโมง มากทสด 24 ชวโมง จ านวนปทเปดท าการของรานยา (ป) (N=322)

1-5 ป 110 34.10 6–10 ป 86 26.70 11–15 ป 40 12.40 16 - 20 ป 39 12.11 ตงแต 21 ปขนไป 47 14.59 จานวนปทเปดทาการของรานยาเฉลย 11.96ป(SD=10.34) นอยทสด 1 ป มากทสด 76 ป จ านวนปทเขารวมเปนรานยาคณภาพ(ป) (N=318)

1-3 ป 155 48.89 4 - 6 ป 72 22.72 7 - 9 ป 64 20.19 ตงแต 10 ปขนไป 26 8.20

ระยะเวลาเฉลย 4.46ป (SD=3.27) นอยทสด 1 ป มากทสด 12 ป จ านวนผรบบรการตอวน (คน) (N=342)

1-50 คน 140 40.90 51-100 คน 134 39.20 101- 150 คน 15 4.40 151- 200 คน 17 5.00 201 คนขนไป 36 10.60

จานวนคนรบบรการเฉลย83.09 คน (SD=71.00) นอยทสด 4 คนและมากทสด 600 คน

54

จากตารางท 3แสดงลกษณะทวไปของรานยาคณภาพทเปนกลมตวอยาง พบวาเปนรานยาเดยวเปนสวนใหญ สงถงรอยละ 69.90 รานยาเครอขาย รอยละ 30.10 ชวงเวลาเปดทาการตอวนโดยเฉลย 9.96 ชวโมง ชวงเวลาเปดทาการนอยทสด 2 ชวโมงตอวน ชวงเวลาเปดทาการมากทสด24ชวโมงตลอดทงวน รานยาคณภาพมากกวาครงหนง คอ รอยละ 53.07มเวลาเปดทาการเฉลยตอวน อยในชวง 9-12 ชวโมง จานวนปทเปดทาการของรานยานานเฉลย 11.97ป นอยทสด 1 ป มากทสด 75 ป จานวนปทเปดทาการของรานยาอยในชวง1-5 ปสงถงรอยละ 34.10 โดยจานวนปเฉลยในการเขารวมเปนรานยาคณภาพคอ 4.46ป จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพนอยทสด1 ป มากทสด 12 ป จานวนปทเขารวมเปนรานยาคณภาพ อยในชวง 1-3 ป เปนสวนใหญสงถงรอยละ 48.89 จานวนผรบบรการตอวนของรานยาโดยเฉลยเทากบ 83.09คน นอยทสด 4 คน มากทสด 600 คน จานวนผรบบรการตอวนของรานยาสวนใหญ อยในชวง 1-50 คน คดเปนรอยละ 40.90

55

ตารางท 4ขอมลของรานยาจาแนกตามรปแบบและงานบรการในรานยา

รปแบบและงานบรการ จ านวน รอยละ

งานบรการทมในรานยาคณภาพ(N=342) ใหคาปรกษา เบาหวาน ความดนโลหตสง 305 89.20 วดระดบความดนโลหต 299 87.40 ใหคาปรกษาเลกบหร 255 74.60 คดกรองกลมเสยงโรคNCDsเชนเบาหวาน ความดนโลหตสง 237 69.30 สงตอผปวยกลมเสยงตางๆไปรบการรกษาตอโรงพยาบาล 234 68.40 จดทาประวตผปวย 212 61.98 ใหบรการในการเตมยาผปวยโรคเรอรง 149 43.70 ตรวจวดระดบนาตาลในเลอดดวยตนเอง 131 38.40 คดกรองกลมเสยงโรคตดเชอตางๆเชนไขเลอดออกไขหวดใหญ มอเทาปาก 124 36.30 เยยมบานผปวยในรศม 5 กโลเมตรเพอตดตามการใชยา 29 8.50 อนๆ 5 1.50

การจดท าประวตผปวยทมารบบรการในรานยา (N=342) ม 212 61.98 ไมม 130 38.01

รปแบบของการจดท าประวตผปวย (N=212) แฟมบนทกประวตผปวย 109 51.41 โปรแกรมคอมพวเตอรสาเรจรป 76 35.85 อนๆ 27 12.74

การจ าหนายยาวณโรคในรานยา (N=342) ไมม 311 90.94 ม 31 9.06

รายการยาวณโรคทมการจ าหนายในรานยา(N=31) (เลอกไดมากกวา 1 ขอ) Rifampicin 26 83.87 Isoniazid 21 67.74 Ethambutol 7 22.58 Pyrazinamide 8 25.80 Streptomycin 4 12.90

56

จากตารางท 4 พบวากลมตวอยางสวนใหญมประเภทของงานบรการในรานยาคณภาพทมการใหบรการสงทสด 3 ลาดบแรกคอ ใหคาปรกษาเบาหวานและความดนโลหตสง งานบรการวดความดนโลหต และงานใหคาปรกษาเลกบหร ในรานยา คดเปนรอยละ 89.20 87.40 และ 74.60 ตามลาดบ และงานบรการอนๆ ทพบเปนสวนนอยเพยงรอยละ 5 คอ การแนะนาเรองการเลอกซอผลตภณฑเสรมอาหารและการอานฉลากผลตภณฑสขภาพตางๆ มการจดทาประวตผปวยทมารบบรการในรานยา สงถงรอยละ 61.98โดยพบวารปแบบทใชเปนสวนมากในการเกบประวตของผรบบรการในรานยา คอ การจดทาในรปแบบของแฟมประวตของผรบบรการ คดเปนรอยละ 51.41 รองลงมาใชโปรแกรมคอมพวเตอรในการเกบขอมล รอยละ35.85 รานยาคณภาพสวนใหญไมมการจาหนายยาวณโรคในรานยา โดยมรานยาสวนนอยทมยาวณโรคจาหนายมจานวนเพยง31 แหง คดเปนรอยละ 9.06เทานน และรายการยาวณโรคทมจาหนายในรานยาทพบมากทสดคอ ยา Rifampicin จานวน 26 แหง(รอยละ83.87) รองลงมาคอยา Isoniazid จานวน 21 แหง (รอยละ 67.74)

57

สวนท 2 ความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพ

ในสวนท 2 จะนาเสนอผลการศกษาความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพ แบงเปน 3 สวนคอความคดเหนตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพความคดเหนตอระบบสงตอผรบบรการระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐ และความคดเหนตอ ปญหา อปสรรค และปจจยทจะทาใหโครงการประสบความสาเรจดงแสดงในตารางท 5 -11 ดงตอไปน 2.1 ความคดเหนตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพตารางท 5 ความถและรอยละของความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปน วณโรคในรานยา

ความคดเหน

จ านวน(รอยละ)ของความคดเหนระดบตางๆ (N = 342) เหนดวยอยางยง

เหนดวย ไม แนใจ

ไมเหนดวย

ไมเหนดวยอยางยง

ดานการรบรสถานการณของวณโรค(2ขอ) การแพรกระจายของเชอวณโรคไดทางอากาศเปนปจจยททาใหวณโรคยงคงเปนปญหาสาธารณสขทสาคญ

146 (42.7)

168 (49.1)

19 (5.6)

9 (2.6)

0 (0)

รานยาเปนสถานบรการสขภาพทมโอกาสคนพบผปวยวณโรคทยงไมไดรบการรกษาได

107 (31.3)

178 (52.0)

46 (13.5)

10 (2.9)

1 (0.3)

ดานรปแบบการคดกรองและสงตอ(7ขอ) การคดกรองวณโรคโดยการซกประวตผรบบรการทมอาการไอ เปนวธทสามารถทาไดงายในรานยา

80 (23.4)

158 (46.2)

76 (22.2)

24 (7.0)

4 (1.2)

การมแบบฟอรมสาหรบคดกรองจะชวยใหทานมแนวทางในการคดกรองวณโรคในรานยาอยางชดเจน

180 (52.6)

137 (40.1)

23 (6.7)

1 (0.3)

1 (0.3)

58

ตารางท 5 ความถและรอยละของความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปน วณโรคในรานยา(ตอ)

ความคดเหน

จ านวน(รอยละ)ของความคดเหนระดบตางๆ (N = 342)

เหนดวย

อยางยง

เหนดวย ไม

แนใจ

ไมเหน

ดวย

ไมเหนดวย

อยางยง

ดานรปแบบการคดกรองและสงตอ (7ขอ) (ตอ) การททานเขยนใบสงตวพรอมใหคาแนะนาจะชวยใหผรบบรการทสงสยเปนวณโรคยนยอมไปรบการตรวจวนจฉยตอทสถานพยาบาล

62 (18.13)

153 (44.74)

113 (33.04)

12 (3.5)

2 (0.59)

ทานควรสงตอผรบบรการทสงสยเปนวณโรคใหไดรบการตรวจวนจฉยทถกตองในสถานพยาบาลของรฐ

232 (67.8)

106 (31.0)

4 (1.2)

0 (0)

0 (0)

รปแบบเครอขายคดกรองและสงตอเปนการอานวยความสะดวกใหผปวยสามารถเขาถงบรการในสถานพยาบาลของรฐไดงาย

160 (46.8)

139 (40.6)

41 (12.0)

1 (0.3)

1 (0.3)

รานยาทรวมเปนเครอขายในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคจะตองไดรบการประเมนรานยากอนการเขารวม

83 (24.3)

186 (54.4)

54 (15.8)

13 (3.8)

6 (1.8)

เภสชกรรานยาควรมบทบาทตดตามการใชยาวณโรคกรณทผรบบรการไดรบการวนจฉยและรกษาวณโรคแลว

48 (14.0)

159 (46.5)

95 (27.8)

27 (7.9)

13 (3.8)

ดานการรบรของเภสชกรตอการคดกรองและสงตอ(2ขอ) การคดกรองวณโรคโดยการซกประวตอาจทาใหทานมโอกาสไดรบเชอวณโรคจากผรบบรการได

4 (1.2)

47 (13.7)

75 (21.9)

169 (49.4)

47 (13.7)

อาการไอเรอรงนานกวา 2 สปดาหเปนอาการสาคญทใชในการตดสนใจสงตอผมารบบรการในรานยาไปสถานพยาบาลของรฐ

76 (22.2)

135 (39.5)

74 (21.6)

47 (13.7)

10 (2.9)

59

ตารางท 5 ความถและรอยละของความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปน วณโรคในรานยา(ตอ)

ความคดเหน

จ านวน(รอยละ)ของความคดเหนระดบตางๆ (N = 342) เหนดวยอยาง

ยง เหนดวย ไม

แนใจ

ไมเหนดวย

ไมเหนดวยอยางยง

ดานผลกระทบตอรานยา (5ขอ) การคดกรองวณโรคในรานยาทาใหผปวยเสยเวลาเพราะตองกลบไปตรวจยนยนทโรงพยาบาลอกครง

9 (2.60)

42 (12.3)

39 (11.4)

163 (47.7)

89 (26.0)

การสงตอผรบบรการอาจทาใหผรบบรการไมเชอมนในตวทานและรานยาของทาน

1 (0.3)

7 (2.0)

34 (9.9)

163 (47.7)

137 (40.1)

การสงตอผรบบรการทสงสยเปนวณโรคทาใหผรบบรการเสยคาใชจายเพมขนจากการตองรบบรการทงรานยาและสถานพยาบาลของรฐ

3 (0.9)

20 (5.8)

34 (9.9)

173 (50.6)

112 (32.7)

ทานคดวาการสงตอผรบบรการไปรบการตรวจวนจฉยตอทสถานพยาบาลของรฐจะไมสงผลกระทบตอรายไดของรานทาน

141 (41.2)

178 (52.0)

20 (5.8)

3 (0.9)

0 (0)

บทบาทการคดกรองและสงตอผรบบรการในรานยาของเภสชกรเปนการเพมภาระงานใหกบสถานพยาบาลของรฐ

9 (2.6)

19 (5.6)

41 (12.0)

163 (47.7)

110 (32.2)

ดานการสนบสนนจากภาครฐ (3ขอ) การทางานของเครอขายรานยากบสถานพยาบาลของรฐควรมหนวยงานในพนทเปนตวกลางในการชวยประสานงาน

98 (28.7)

187

(54.7) 49

(14.3) 7

(2.0) 1

(0.3)

เภสชกรควรไดรบอบรมความรเพมเตมกอนเขารวมเปนเครอขายในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

189

(55.3) 144

(42.1) 8

(2.3) 1

(0.3) 0

(0)

รานยาควรไดรบการสนบสนนวสดอปกรณสาหรบใชในการคดกรองวณโรคและสงตอผสงสยเปนวณโรค เชนแบบฟอรมคดกรองและสงตอวณโรค แผนประชาสมพนธ ผาปดปาก เปนตน

229 (67.0)

107 (31.3)

5 (1.5)

1 (0.3)

0 (0)

60

จากตารางท 5 พบวาความคดเหนของกลมตวอยางทมความคดเหนทเหนดวยอยางยงสงทสด 3 ลาดบแรกคอทานควรสงตอผ รบบรการทสงสยเ ปนวณโรคใหได รบการตรวจวนจฉยทถกตองในสถานพยาบาลของรฐ (รอยละ 67.8)รานยาควรไดรบการสนบสนนวสดอปกรณสาหรบใชในการคดกรองวณโรคและสงตอผสงสยเปนวณโรค เชนแบบฟอรมคดกรองและสงตอวณโรค แผนประชาสมพนธ ผาปดปาก เปนตน (รอยละ 67.0) และเภสชกรควรไดรบอบรมความรเพมเตมกอนเขารวมเปนเครอขายในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค(รอยละ 55.3) และความคดเหนของกลมตวอยางทไมเหนดวยอยางยงสงทสด 3 ลาดบแรก คอ การสงตอผรบบรการอาจทาใหผรบบรการไมเชอมนในตวทานและรานยาของทาน (รอยละ 40.1) การสงตอผรบบรการทสงสยเปนวณโรคทาใหผรบบรการเสยคาใชจายเพมขนจากการตองรบบรการทงรานยาและสถานพยาบาลของรฐ (รอยละ 32.7) และบทบาทการคดกรองและสงตอผรบบรการในรานยาของเภสชกรเปนการเพมภาระงานใหกบสถานพยาบาลของรฐ (รอยละ 32.2)

61

ตารางท 6 ระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา จาแนกตามความคดเหนดานตางๆ

ความคดเหน คะแนนเฉลย

คะแนนเฉลยรายดาน

ระดบความคดเหน

ดานการรบรสถานการณของวณโรค ( 2 ขอ) การแพรกระจายของเชอวณโรคไดทางอากาศเปนปจจยททาใหวณโรคยงคงเปนปญหาสาธารณสขทสาคญ

4.32 4.21

เหนดวย

รานยาเปนสถานบรการสขภาพทมโอกาสคนพบผปวยวณโรคทยงไมไดรบการรกษาได

4.11

ดานรปแบบการคดกรองและสงตอ (7 ขอ) การคดกรองวณโรคโดยการซกประวตผรบบรการทมอาการไอ เปนวธทสามารถทาไดงายในรานยา

3.84

4.08

เหนดวย

การมแบบฟอรมสาหรบคดกรองจะชวยใหทานมแนวทางในการคดกรองวณโรคในรานยาอยางชดเจน

4.44

การททานเขยนใบสงตวพรอมใหคาแนะนาจะชวยใหผรบบรการทสงสยเปนวณโรคยนยอมไปรบการตรวจวนจฉยตอทสถานพยาบาลของรฐ

3.76

ทานควรสงตอผรบบรการทสงสยเปนวณโรคใหไดรบการตรวจวนจฉยทถกตองในสถานพยาบาลของรฐ

4.67

รปแบบเครอขายคดกรองและสงตอเปนการอานวยความสะดวกใหผปวยสามารถเขาถงบรการในสถานพยาบาลของรฐไดงาย

4.33

รานยาทรวมเปนเครอขายในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคจะตองไดรบการประเมนรานยากอนการเขารวม

3.96

เภสชกรรานยาควรมบทบาทตดตามการใชยาวณโรคกรณทผรบบรการไดรบการวนจฉยและรกษาวณโรคแลว

3.59

62

ตารางท 6ระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา จาแนกตามความคดเหนดานตางๆ(ตอ)

ความคดเหน คะแนนเฉลย

คะแนนเฉลยรายดาน

ระดบความคดเหน

ดานการรบรของเภสชกรตอการคดกรองและสงตอ(2 ขอ)

การคดกรองวณโรคโดยการซกประวตอาจทาใหทานมโอกาสไดรบเชอวณโรคจากผรบบรการได

2.39

3.02

ไมแนใจ อาการไอเรอรงนานกวา 2 สปดาหเปนอาการสาคญทใชในการตดสนใจสงตอผมารบบรการในรานยาไปสถานพยาบาลของรฐ

3.64

ดานผลกระทบตอรานยา (5ขอ) การคดกรองวณโรคในรานยาทาใหผปวยเสยเวลาเพราะตองกลบไปตรวจยนยนทโรงพยาบาลอกครง

3.82

4.10

เหนดวย

การสงตอผรบบรการอาจทาใหผรบบรการไมเชอมนในตวทานและรานยาของทาน

4.25

การสงตอผรบบรการทสงสยเปนวณโรคทาใหผรบบรการเสยคาใชจายเพมขนจากการตองรบบรการทงรานยาและสถานพยาบาลของรฐ

4.09

ทานคดวาการสงตอผรบบรการไปรบการตรวจวนจฉยตอทสถานพยาบาลของรฐจะไมสงผลกระทบตอรายไดของรานทาน

4.34

บทบาทการคดกรองและสงตอผรบบรการในรานยาของเภสชกรเปนการเพมภาระงานใหกบสถานพยาบาลของรฐ

4.01

ดานการสนบสนนจากภาครฐ (3ขอ) การทางานของเครอขายรานยากบสถานพยาบาลของรฐควรมหนวยงานในพนทเปนตวกลางในการชวยประสานงาน

4.09

4.42

เหนดวย เภสชกรควรไดรบอบรมความรเพมเตมกอนเขารวมเปนเครอขายในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

4.52

รานยาควรไดรบการสนบสนนวสดอปกรณสาหรบใชในการคดกรองวณโรคและสงตอผสงสยเปนวณโรค เชนแบบฟอรมคดกรองและสงตอวณโรค แผนประชาสมพนธ ผาปดปาก เปนตน

4.65

ความคดเหนรวมทกดานเฉลยรายบคคล 3.96 เหนดวย

63

จากตารางท 6พบวาเมอจาแนกความคดเหนของกลมตวอยางออกเปน5ดานดวยกนคอ ดานการรบรสถานการณของวณโรค (2 ขอ)ดานรปแบบการคดกรองและสงตอ (7 ขอ)ดานการรบรของเภสชกรตอการคดกรองและสงตอ(2 ขอ)ดานผลกระทบตอรานยา (5ขอ) และดานการสนบสนนจากภาครฐ (3ขอ) พบวาระดบความคดเหนของกลมตวอยางในเกอบทกดานคอดานการรบรสถานการณของวณโรค ดานรปแบบการคดกรองและสงตอ ดานผลกระทบตอรานยาและดานการสนบสนนจากภาครฐพบวากลมตวอยางมระดบความคดเหนทเหนดวย โดยมระดบคะแนนเฉลยสงมากกวา 3.67 คะแนนขนไป ยกเวนเพยงดานการรบรของเภสชกรตอการคดกรองและสงตอของกลมตวอยางทมระดบความเหนไมแนใจ โดยไดคะแนนเฉลยเพยง 3.02±0.722และเมอสรปเปนภาพรวมความคดเหนในทกดานทง 5 ดานของกลมตวอยางแลว พบวาอยในระดบเหนดวย มคะแนนเฉลยเทากบ 3.96±0.405

ตารางท7 จานวนและรอยละของระดบความคดเหนโดยรวมของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและ สงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

ระดบความคดเหนโดยรวม จ านวน (N=342)

รอยละ

ความคดเหนไมแนใจ 57 16.66 ความคดเหนทเหนดวย 285 83.34

จากตารางท 7 พบวาสามารถจาแนกระดบความคดเหนโดยรวมของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาพบวากลมตวอยางสวนใหญมระดบความคดเหนทเหนจานวน285คน คดเปนรอยละ 83.34มสวนนอยทมความคดเหนไมแนใจ จานวน 57 คน คดเปนรอยละ 16.66และไมพบวามกลมตวอยางทไมเหนดวยตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

64

2.2 ความคดเหนตอรปแบบและคาตอบแทนของระบบคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐ

ตารางท 8ความถและรอยละของความคดเหนตอระบบสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบ สถานพยาบาลของรฐจาแนกตามรปแบบการสงตอ

ความคดเหน จ านวน รอยละ

การเขารวม เครอขายการคดกรองและสงตอผทสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบ

สถานพยาบาลของรฐ (N=322)

เขารวมเครอขายการคดกรองและสงตอ 218 67.70

ไมเขารวมเครอขายการคดกรองและสงตอ 104 32.30

รปแบบการสงตอผรบบรการ (N=340) รานยาทาใบสงตวใหผรบบรการเพอนาไปตดตอทสถานพยาบาลของรฐดวยตนเอง 160 47.1

รานยาลงทะเบยนออนไลนกบหนวยงานสวนกลางเพอประสานงานกบสถานพยาบาลของรฐ

116 34.10

รานยาทาใบสงตวใหผรบบรการเพอนาไปตดตอกบหนวยงานสวนกลางในการประสานงานกบสถานพยาบาลของรฐตอไป

62 18.20

อนๆ 2 0.59

การตดตามผลการสงตอผปวยของรานยากบสถานพยาบาลของรฐ(N=340) หนวยงานสวนกลางแจงผลการสงตอผรบบรการโดยฐานขอมลระบบออนไลน 131 38.50

สถานพยาบาลของรฐเปนผแจงผลการสงตอผรบบรการแกรานยา 108 31.80

สถานพยาบาลของรฐแจงผลการสงตวใหผรบบรการนากลบไปยงรานยา 59 17.40

หนวยงานสวนกลางแจงผลการสงตอผรบบรการแกรานยา 25 7.40

รานยาตดตามผลดวยตนเองโดยสอบถามไปยงสถานพยาบาลของรฐ 14 4.10

อนๆ 3 0.90

วธในการประสานงานเพอแจงผลการวนจฉยสงตอกลบไปใหรานยา (N=340) ระบบรายงานจากฐานขอมลระบบออนไลน 124 36.50

โทรศพท 64 18.80

จดหมายอเลกทรอนกส 63 18.50

ผรบบรการ 51 15.00

จดหมาย 36 10.60

อนๆ 2 0.60

65

ตารางท 8ความถและรอยละของความคดเหนตอระบบสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบ สถานพยาบาลของรฐจาแนกตามรปแบบการสงตอ(ตอ)

ความคดเหน จ านวน รอยละ

หนวยงานทท าหนาทประเมนรานยากอนเขารวมเปนเครอขาย (N=340) สถานพยาบาลในพนทเดยวกบรานยา 132 38.80

สานกงานหลกประกนสขภาพถวนหนาเขตเดยวกบรานยา 75 22.10

สานกงานปองกนควบคมโรค (สคร.) เขตเดยวกบรานยา 60 17.60

สานกงานสาธารณสขจงหวดเดยวกบรานยา 59 17.40

อนๆ 14 4.10

จากตารางท 8 พบวา กลมตวอยางสวนใหญยนดเขารวมเครอขายการคดกรองและสงตอผทสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐ จานวน 218 คน คดเปนรอยละ 67.70 มเพยงสวนนอยทไมยนดเขารวม จานวน 104 คน คดเปนรอยละ 32.30 รปแบบของการสงตอผรบบรการระหวางรานยากบสถานพยาบาลทกลมตวอยางสวนใหญเหนดวยคอ รปแบบรานยาทาใบสงตวใหผรบบรการนาไปตดตอสถานพยาบาลของรฐดวยตนเอง มจานวน 160 คน คดเปนรอยละ 47.10 และความคดเหนอนๆเพมเตมคอ การสงตอระหวางรานยากบสถานพยาบาลของเอกชน จานวน 2 คน คดเปนรอยละ 0.59 รปแบบทกลมตวอยางสวนใหญเหนวาควรใชในการตดตามผลการวนจฉยสงตอกลบของรานยากบสถานพยาบาลนน คอ รปแบบทหนวยงานสวนกลางแจงผลการสงตอผรบบรการแกรานยาในฐานขอมลระบบออนไลน มจานวน 131 คนคดเปนรอยละ 38.50 และมความคดเหนอนๆเพมเตมคอ กลมตวอยางไมตองการรผลการสงตอผปวยจากรานยากบสถานพยาบาลจานวน 3 คน คดเปนรอยละ 0.90 วธการประสานงานเพอแจงผลการสงตอกลบไปใหรานยาทกลมตวอยางสวนใหญเหนวาควรใชเปนวธในการประสานงานระหวางรานยากบสถานพยาบาล คอ ระบบรายงานจากฐานทะเบยนขอมลออนไลน มจานวน 124 คน คดเปนรอยละ 36.50 และความคดเหนอนๆ เพมเตมคอ การสงขอมลผานทางระบบโซเชยลเนตเวรก จานวน 2 คน คดเปนรอยละ 0.60 และ หนวยงานทกลมตวอยางเหนวาควรมหนาทประเมนรานยากอนทจะเขารวมเปนเครอขายคดกรองและสงตอผปวยนนคอสถานพยาบาลในพนทเดยวกบรานยาโดยมจานวน 132 คนคดเปนรอยละ 38.80 และความคดเหนอนๆเพมเตม คอ สภาเภสชกรรม จานวน 8 คน และสานกงานคณะกรรมการอาหารและยา จานวน 6คน รวม 14 คนคดเปนรอยละ 4.10

66

ตารางท 9ความถและรอยละของความคดเหนตอระบบสงตอผรบบรการระหวางรานยากบสถานพยาบาล ของรฐจาแนกตามรปแบบคาตอบแทน

ความคดเหน จ านวน รอยละ รานยาควรไดรบคาตอบแทนในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค(N=341)

ควร 276 80.93 ไมควร 62 18.18 ไมมความคดเหน 3 0.89

รปแบบการจายคาตอบแทนในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค (N=276) จายตามจานวนการคดกรองแบบรายหว 173 62.68 จายตามจานวนผไดรบการสงตอและวนจฉยวาเปนวณโรค 74 26.82 จายแบบเหมาจายรายป กาหนดจานวนผรบการคดกรองขนตา 24 8.69 อนๆ 5 1.81

จ านวนเงนของคาตอบแทน (N=276)

นอยกวา 50 บาท/ราย 13 4.71 50 บาท/ราย 80 28.98 51-100 บาท/ ราย 94 34.07 มากกวา100บาท/ราย 80 28.98 จายเปนรายป 9 3.26

จากตารางท 9 พบวา กลมตวอยางสวนใหญเหนดวยวาควรไดรบคาตอบแทน ในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค มจานวน 276 คนคดเปนรอยละ 80.93และกรณทไดรบคาตอบแทนรปแบบของการจายคาตอบแทนทกลมตวอยางสวนใหญเหนดวยมากทสดคอ การจายคาตอบแทนตามจานวนการคดกรองแบบรายหว มจานวน 173 คนคดเปนรอยละ 62.68และมความคดเหนอนๆ เพมเตม คอการจายคาตอบแทนแบบผสมผสานระหวางรายปและรายหว จานวน 5 คน คดเปนรอยละ 1.81 จานวนคาตอบแทนทกลมตวอยางสวนใหญเหนดวยมากทสดคอ จานวนคาตอบแทน 51-100 บาท มจานวน 94คนคดเปนรอยละ 34.07 และมความคดเหนอนๆ เพมเตม คอการจายคาตอบแทนเปนรายป มจานวน 9 คนคดเปนรอยละ 3.26

67

2.3 ความคดเหนตอ ความส าเรจของโครงการ ปญหาและอปสรรคทอาจเกดขน ตารางท 10 ความถและรอยละของความคดเหนตอความสาเรจของโครงการ ปญหาและอปสรรคทอาจ เกดขน ความคดเหนตอความส าเรจของโครงการ ปญหา และอปสรรค(ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

จ านวน(N=136)

รอยละ

ดานระบบการจดการของโครงการ ความรวมมอ และความไววางใจซงกนและกนของทมสหสาขาวชาชพในการรบสงตอผรบบรการจากรานยา

105 77.20

การประชาสมพนธ โครงการในวงกวางใหประชาชนไดรบทราบขอมลของวณโรคและการคดกรองวณโรคในรานยา

62 45.58

การจดทากรอบและแนวทางในการคดกรองและสงตอผสงสยวณโรค ระบหนาทของแตละฝายอยางชดเจน

46 33.82

ภาระคาใชจาย งบประมาณสนบสนน 36 27.47

ความลาชาในการใหบรการประชาชนของสถานพยาบาลของรฐ 22 16.17

สทธผปวย การรกษาความลบของผรบบรการในรานยา 15 11.02

ดานของเภสชกร

ความรของเภสชกรในการคดกรองวณโรค 48 35.29

ความรวมมอของเภสชกรในรานยา 25 18.38

ความเสยงตอการตดเชอวณโรคของเภสชกร 22 16.17

ดานประชาชน

ความรวมมอของประชาชนในการคดกรองโรค 20 14.70

จากตารางท 10 พบวามกลมตวอยางจานวน 136 คน ไดเสนอความคดเหนตอความสาเรจของโครงการ ปญหาและอปสรรคทอาจเกดขนไดในโครงการ จานวนรวม 401 ขอ สามารถแบงออกเปน 3 ดานดงน ดานระบบการจดการของโครงการทพบมากทสด 3 ลาดบแรก คอ ความรวมมอและไววางใจซงกนและกนของทมสหสาขาวชาชพในการรบสงตอผรบบรการระหวางรานยากบสถานพยาบาล รอยละ 77.20 การประชาสมพนธโครงการในวงกวางใหประชาชนไดรบทราบขอมลของวณโรคและการคดกรองวณโรคใน

68

รานยา รอยละ 45.58 และการจดทากรอบและแนวทางในการคดกรองและสงตอผสงสยวณโรค ระบหนาทของแตละฝายอยางชดเจน รอยละ 33.82 ตามลาดบ ดานของเภสชกรพบวา ปจจยทมผลพบมากทสดคอ ความรเภสชกรในการคดกรองวณโรครอยละ 35.29 รองลงมา ความรวมมอของเภสชกรในรานยารอยละ 18.38 และความเสยงตอการตดเชอวณโรคของเภสชกร รอยละ 16.17 และดานของประชาชน พบวาปจจยทมผลคอ ความรวมมอของประชาชนในการคดกรองโรครอยละ 14.70

69

ตารางท 11 ความถและรอยละของความคดเหนตอขอเสนอแนะอนๆ ขอเสนอแนะอน จ านวน

(N=35) รอยละ

ขอเสนอแนะเชงบวก มการประชาสมพนธโครงการใหชมชนรบทราบอยางทวถง 4 14.28 การสรางความตระหนกของวณโรคแกประชาชนเพอเพมความใหความรวมมอของผรบบรการ

4 14.28

การเรมตนในรานยาจานวนนอยกอนไมเนนปรมาณแตเนนคณภาพการคดกรองดงนนรานยาทเขารวมตองมจตอาสาและยนดเขารวมอยางแทจรง

3 10.71

การนาหนวยงานเอกชน เชน โรงพยาบาลเอกชน หรอ คลนกเวชกรรม มาเขารวมดวยเพอความสะดวกในการสงตอผรบบรการ

3 10.71

การกาหนดแนวทางการชวยเหลอเภสชกรกรณทมการตดเชอวณโรคจากการคดกรองผปวยในรานยา

3 10.71

สถานทรานยาตองมการปรบปรงใหเหมาะสมกบการคดกรองผรบบรการเพอปองกนการแพรกระจายเชอแกผรบบรการอน

3 10.71

การจดทาหนวยบรการรปแบบ one stop service ในสถานพยาบาลของรฐ ในระบบการสงตอผปวยเพอลดขนตอนและชวยจงใจใหผรบบรการรวมมอรบการสงตอไปรบการรกษาตอยงสถานพยาบาลของรฐ

3 10.71

การอบรมความรของเภสชกรอาจใชวธการเขาถงผานระบบออนไลน เพอความสะดวกในการเขารบการอบรมความรของเภสชกร ไมจาเปนตองจดประชม

3 10.71

การทางานรวมกน ใหยดถอประโยชนของผปวยเปนหลกแลวโครงการจะสมฤทธผล 3 10.71 หนวยงานทเกยวของควรสนบสนนสงตางๆใหรานยาอยางครบถวนทง การอบรมความรแกเภสชกร และ อปกรณเครองมอตางๆ

2 7.14

รานยาควรมมาตรฐานในการคดกรองผรบบรการเทยบเทากน เพอใหระบบการคดกรองและสงตอมคณภาพ

2 7.14

เครองมอในการคดกรองตองงาย และมความเทยงตรง 2 7.14 ควรจดทาระบบการขนทะเบยนแบบออนไลน รวมกนกบโครงการคดกรองอนๆในรานยาเพอความสะดวกของเภสชกร เชนโครงการคดกรองกลมโรคเรอรงเชน เบาหวาน ความดนโลหตสงในรานยา

2 7.14

70

ตารางท 11 ความถและรอยละของความคดเหนตอขอเสนอแนะอนๆ(ตอ) ขอเสนอแนะอน จ านวน

(N=35) รอยละ

การจดอบรมความรเรองการคดกรองควรจดอบรมเฉพาะรานยาทสนใจเขารวม 2 7.14 ใหเครอขายสถานศกษา และวชาชพ เปนผรเรมทา ผลกดนโครงการโดยใชนกศกษาเภสชชนปท 6 ชวยในการคดกรอง

1 3.57

การเรมโครงการในรานยาทเปดใหม เพอใหสถานทเหมาะสมกบการคดกรอง 1 3.57 ระบบรายงานแบบออนไลนควรมการจากดสทธการเขาถงเพอการรกษาความลบของผปวย

1 3.57

ขอเสนอแนะเชงลบ หนวยงานสาธารณสขรบผดชอบเหมอนเดม มอาสาสมครสาธารณสขคดกรองเชนเดมดอยแลว

3 10.71

วณโรคพบไดนอยในรานยา ไมมประโยชนในการทา 2 7.14

จากตารางท11 พบวามกลมตวอยางจานวน 35 คนทมขอเสนอแนะอนๆ เพมเตมเกยวกบเครอขายของการคดกรองและสงตอผสงสย เปนวณโรคในรานยากบสถานพยาบาลจานวน 47 ขอ แบงเปนขอเสนอแนะเชงบวกและลบ โดยมขอเสนอแนะเชงบวก ทพบมากทสดคอ การประชาสมพนธโครงการใหชมชนรบทราบอยางทวถง และ การสรางความตระหนกของวณโรคแกประชาชนเพอเพมความใหความรวมมอของผรบบรการ รอยละ 14.28 รองลงมาคอ การจดทาหนวยบรการรปแบบ one stop service ในสถานพยาบาลของรฐ ในระบบการสงตอผปวยเพอลดขนตอนและชวยจงใจใหผรบบรการรวมมอรบการสงตอไปรบการรกษาตอยงสถานพยาบาลของรฐการกาหนดแนวทางการชวยเหลอเภสชกรกรณทมการตดเช อวณโรคจากการคดกรองผปวยในรานยาสถานทรานยาตองมการปรบปรงใหเหมาะสมกบการคดกรองผรบบรการเพอปองกนการแพรกระจายเชอแกผรบบรการอนการทางานรวมกน ใหยดถอประโยชนของผปวยเปนหลกแลวโครงการจะสมฤทธผล การนาหนวยงานเอกชน เชน โรงพยาบาลเอกชน หรอ คลนกเวชกรรม มาเขารวมดวยเพอความสะดวกในการสงตอผรบบรการและ การเรมตนในรานยาจานวนนอยกอนไมเนนปรมาณแตเนนคณภาพการคดกรองดงนนรานยาทเขารวมตองมจตอาสาและยนดเขารวมอยางแทจรง รอยละ 10.71 หนวยงานทเกยวของควรสนบสนนสงตางๆใหรานยาอยางครบถวนทง การอบรมความรแกเภสชกร และ อปกรณเครองมอตางๆรานยาควรมมาตรฐานในการคดกรองผรบบรการเทยบเทากน เพอใหระบบการคดกรองและสงตอมคณภาพเครองมอในการคดกรองตองงาย และมความเทยงตรงการจดทาระบบ

71

การขนทะเบยนแบบออนไลน รวมกนกบโครงการคดกรองอนๆในรานยาเพอความสะดวกของเภสชกร เชนโครงการคดกรองกลมโรคเรอรงเชน เบาหวาน ความดนโลหตสงในรานยาและ การจดอบรมความรเรองการคดกรองควรจดอบรมเฉพาะรานยาทสนใจเขารวม รอยละ 7.14 และ ระบบรายงานแบบออนไลนควรมการกาจดสทธการเขาถงเพอการรกษาความลบของผปวย การเรมโครงการในรานยาทเปดใหม เพอใหสถานทเหมาะสมกบการคดกรองใหเครอขายสถานศกษา และวชาชพ เปนผรเรมทา ผลกดนโครงการโดยใชนกศกษาเภสชชนปท 6 ชวยในการคดกรอง รอยละ 3.57 นอกจากนมขอเสนอแนะเชงลบ ทเหนวาโครงการนไมมความจาเปนในการเขารวม คอ หนวยงานสาธารณสขรบผดชอบเหมอนเดม มอาสาสมครสาธารณสขคดกรองเชนเดมดอยแลว รอยละ10.71 และ วณโรคพบไดนอยในรานยา ไมมประโยชนในการทา รอยละ 7.14

72

สวนท 3 ความสมพนธของลกษณะทวไปของเภสชกรและรานยาคณภาพกบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

ในสวนท 3 จะนาเสนอผลการศกษาความสมพนธระหวางลกษณะทวไปของเภสชกรและรานยาคณภาพกบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา ดงแสดงในตารางท 12 -14ดงตอไปน ตารางท 12ความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคลตางๆกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคด

กรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา ปจจยสวนบคคล

จ านวน(รอยละ) P-value

เหนดวย ไมแนใจ เพศ1

0.686 ชาย 103 (84.42) 19 (15.58) หญง 182 (82.72) 38 (17.28)

อาย1 (ป) นอยกวาหรอเทากบ 30 99(88.39) 13(11.61)

31-40 110(86.61) 17(13.39) 41-50 48(77.42) 14(22.58) 0.020* 51-60 17(65.38) 9(34.62)

61 ขนไป 11(73.33) 4(26.67) ระดบการศกษา2

ปรญญาตร 229(84.50) 42(15.50) ปรญญาโท 53(80.30) 13(19.70) 0.186 ปรญญาเอก 3(60.00) 2(40.00)

ต าแหนงในรานยา 1 เภสชกรผปฏบตการ 118(86.13) 19(13.87) 0.256

เปนทงเจาของกจการและเภสชผปฏบตการ 167(81.46) 38(18.54)

1 ทดสอบดวย Chi-square test 2ทดสอบดวย Fisher’s exact test * มนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05

73

ตารางท 12ความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคลตางๆกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา(ตอ)

ปจจยสวนบคคล

จ านวน (รอยละ) P-value

เหนดวย ไมแนใจ

รายได 2 (บาท) ตากวา20,000บาท 8(88.88) 1(11.12)

20,001-40,000 128(86.48) 20(13.52) 40,001-60,000 78(86.66) 12(13.34) 0.226 60,001-80,000 14(70.00) 6(30.00) 80,001-100,000 16(76.19) 5(23.81)

ตงแต100,001ขนไป 26(76.47) 8(23.53)

ประสบการณการท างานในรานยา 1(ป)

นอยกวาหรอเทากบ 5 130(90.90) 13(9.10) 6-10 77(81.91) 17(18.09) 11-15 31(79.48) 8(20.52) 0.006* 16-20 25(75.75) 8(24.25)

21 ขนไป 22(66.66) 11(33.34)

การรบรขอมลสถานการณของวณโรค 1

เคย 133(91.09) 13(8.91) 0.001* ไมเคย 152(77.55) 44(22.45)

การทราบแนวทางรกษาวณโรคแหงชาต 1

ทราบ 192(90.56) 20(9.44) <0.05* ไมทราบ 93(71.53) 37(28.47)

ประวตการเจบปวยเปนวณโรค(ครอบครว/คนใกลชด) 1

ไมม 251(82.02) 55(17.98) 0.060 ม 34(94.44) 2(5.56)

1 ทดสอบดวย Chi-square test 2ทดสอบดวย Fisher’s exact test * มนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05

74

จากตารางท 12 เพศ พบวาเภสชกรทเปนเพศหญงมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 182 คน (รอยละ 82.72) และ ระดบความคดเหนทไมแนใจจานวนจานวน 38 คน(รอยละ 17.28) และเพศชายมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 103 คน (รอยละ 84.42)และความคดเหนไมแนใจ และจานวน 19 คน (รอยละ 15.58) ซงไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาเพศไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค ในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต (p=0.686)

อาย พบวาเภสชกรทมชวงอายนอยกวาหรอเทากบ 30 ป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 99 คน (รอยละ88.39) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 13 คน (รอยละ 11.61) ชวงอาย 31-40 ป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 110 คน (รอยละ 86.61) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 22.58 คน (รอยละ 13.39)ชวงอาย 41-50 ป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 48 คน (รอยละ 77.42)และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 14 คน (รอยละ 22.58)ชวงอาย 51-60 ป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 17 คน (รอยละ 65.38)และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน9 คน (รอยละ34.62)และอาย 61 ปขนไป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 11 คน (รอยละ 73.33) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 4 คน (รอยละ26.67) ซงมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาอายมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05 (p = 0.020)

ระดบการศกษา เภสชกรทมการศกษาในระดบปรญญาตรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 229 คน (รอยละ 66.96) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 42 คน (รอยละ 15.50) ระดบปรญญาโทมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 53 คน (รอยละ 80.30) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 13 คน (รอยละ 19.70) และปรญญาเอกมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 3 คน (รอยละ 60.00) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 2 คน (รอยละ 40.00) ซงไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาระดบการศกษาไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต(p=0.186)

ตาแหนงในรานยา เภสชกรทมตาแหนงในรานยาเปนเภสชกรผมหนาทปฏบตการมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน118 คน (รอยละ 86.13) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 19 คน (รอยละ 13.87) และตาแหนงเปนทงเจาของกจการและเภสชกรผปฏบตการมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 167 คน (รอยละ 81.46) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 38 คน (รอยละ 18.54) ซงไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาตาแหนงในรานยาไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต(p=0.256)

75

รายได เภสชกรทมรายไดตากวา 20,000 บาทสวนใหญมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 8 คน (รอยละ88.88) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 1 คน (รอยละ 11.12) รายได 20,001-40,000 บาท มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 128คน (รอยละ 86.48) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 20 คน (รอยละ 13.52) รายได40,001-60,000 บาท มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 78 คน (รอยละ 86.66) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 12 คน (รอยละ 13.34) รายได 60,001-80,000 บาท มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 14 คน(รอยละ 70.00) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 6 คน (รอยละ 30.00) รายได 80,001-100,000บาทมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 16 คน (รอยละ 4.96) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 16 คน (รอยละ 76.19) และรายไดตงแต100,001ขนไปมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 26 คน (รอยละ 76.47) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 8 คน (รอยละ 23.53) ซงไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวารายไดไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต (p = 0.226)

ประสบการณการทางานในรานยา เภสชกรทมประสบการณการทางานในรานยานอยกวาหรอเทากบ 5 ป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 130 คน (รอยละ 90.90)และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 13 คน (รอยละ 9.10) ประสบการณการทางานในรานยา 6-10 ป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 77 คน (รอยละ81.91) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 17 คน (รอยละ18.09) ประสบการณการทางานในรานยา 11-15 ปมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 31 คน (รอยละ 79.48)และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 8 คน (รอยละ 20.52) ประสบการณการทางานในรานยา 16-20 ป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 25 คน (รอยละ 75.75) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 8 คน (รอยละ 24.25) และ ประสบการณการทางานในรานยาตงแต 21 ปขนไป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 22 คน (รอยละ 66.66) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 11 คน (รอยละ 33.34) ซงมความแตกตางกนของระดบความคดเหนพบวาประสบการณการทางานในรานยามความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05(p=0.006)

การรบรขอมลสถานการณของวณโรค เภสชกรทเคยไดรบรขอมลสถานการณของวณโรคมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 133 คน (รอยละ 91.09) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 13 คน (รอยละ 8.91) และเภสชกรทไมเคยไดรบรขอมลสถานการณของวณโรคมความคดเหนทเหนดวยจานวน 152 คน (รอยละ 77.55)และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 44 คน (รอยละ 22.45) ซงมความแตกตางกนของระดบความคดเหนพบวาการรบรขอมลสถานการณของวณโรคมความสมพนธกบระดบความคดเหน

76

ของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05(p=0.001)

การทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาต เภสชกรททราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 192 คน (รอยละ 90.56) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 20 คน (รอยละ 9.44) เภสชกรทไมทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 93 คน (รอยละ 71.53) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน37 คน (รอยละ 28.47) ซงมความแตกตางกนของระดบความคดเหนพบวาการทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05(p<0.05)

ประวตการเจบปวยเปนวณโรคของคนในครอบครว /คนใกลชด พบวาเภสชกรทไมมประวตการเจบปวยเปนวณโรคของคนในครอบครว/คนใกลชด มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 251 คน (รอยละ 82.02) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 55 คน (รอยละ 17.98) และเภสชกรทมประวตการเจบปวยเปนวณโรค(ครอบครว/คนใกลชด)มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 34 คน (รอยละ 94.44) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 2 คน (รอยละ 4.46)ซงไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาการมประวตการเจบปวยเปนวณโรค (ครอบครว/คนใกลชด)ไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต(p=0.060)

77

ตารางท 13ความสมพนธของปจจยรานยากบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและ สงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

ปจจยรานยา

จ านวน (รอยละ) P-value

เหนดวย ไมแนใจ

ประเภทของรานยา 1 รานขายยาเดยว 198(82.84) 41(17.16) 0.712

รานขายยาเครอขาย 87(84.46) 16(15.54) ชวงเวลาเปดท าการของรานยา 1(ชวโมง)

นอยกวา 4 ชวโมง 21(87.50) 3(12.50) 4-8 ชวโมง 34(94.44) 2(5.56) 9-12 ชวโมง 145(80.11) 36(19.88) 0.181

มากกวา 12 ชวโมง 84(84.00) 16(16.00) จ านวนปทเปดท าการของรานยา 1(ป)

1-5 ป 100(90.90) 10(9.10) 6-10 ป 74(86.04) 12(13.96) 0.003* 11-15 ป 33(82.50) 7(17.50) 16-20 ป 31(79.48) 8(20.52)

ตงแต 21 ปขนไป 31(65.95) 16(34.05) จ านวนปทเขารวมรานยาคณภาพ 1(ป)

1-3 ป 141(90.96) 14(9.04) 0.004* 4-6 ป 58(80.55) 14(19.45) 7-9 ป 48(75.00) 16(25.00)

ตงแต 10 ปขนไป 19(70.37) 8(29.63) 1 ทดสอบดวย Chi-square test 2ทดสอบดวย Fisher’s exact test * มนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05

78

ตารางท 13ความสมพนธของปจจยรานยากบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและ สงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา(ตอ)

ปจจยรานยา

จ านวน (รอยละ) P-value

เหนดวย ไมแนใจ

จ านวนผรบบรการตอวน1(คน) 1-50 122(87.14) 18(12.86)

51-100 107(79.85) 27(20.15) 0.340 101-150 14(93.33) 1(6.67) 151-200 14(82.35) 3(17.65)

ตงแต 201 ขนไป 28(77.77) 8(22.23) การจ าหนายยาวณโรค 2

มการจาหนาย 23(74.19) 8(25.81) 0.601 ไมมการจาหนาย 262(84.24) 49(15.76)

1 ทดสอบดวย Chi-square test 2ทดสอบดวย Fisher’s exact test * มนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05

จากตารางท 13ประเภทของรานยา พบวาเภสชกรในรานขายยาเดยวสวนใหญมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 198 คน (รอยละ82.82) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 41 คน (รอยละ 17.16) และเภสชกรในรานขายยาเครอขายมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 87 คน (รอยละ 84.46) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 16 คน (รอยละ 15.54) ซงไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาประเภทของรานยาไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต(p=0.712)

ชวงเวลาเปดทาการของรานยา พบวาเภสชกรในรานยาทมชวงเวลาเปดทาการของรานยานอยกวา 4 ชวโมงมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 21 คน (รอยละ 87.50) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 3 คน (รอยละ 12.50) ชวงเวลาเปดทาการของรานยา 4-8 ชวโมงเภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 34 คน (รอยละ 94.44) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 2 คน (รอยละ 5.56) ชวงเวลาเปดทาการของรานยา 9-12 ชวโมงเภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน145 คน (รอยละ 80.11) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 36 คน (รอยละ 19.88) ชวงเวลาเปดทาการของรานยามากกวา 12 ชวโมงเภสช

79

กรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 84 คน (รอยละ 84.00) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน16 คน (รอยละ 16.00) ซงไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาชวงเวลาเปดทาการของรานยาไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค ในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต (p=0.181)

จานวนปทเปดทาการของรานยา พบวาเภสชกรในรานยาทมจานวนปทเปดทาการของรานยา 1-5 ป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 100 คน (รอยละ 90.90) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน10 คน (รอยละ 9.10) จานวนปทเปดทาการของรานยา 6-10 ป เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 74 คน (รอยละ86.04) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน12 คน (รอยละ 13.96) จานวนปทเปดทาการของรานยา 11-15 ปเภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 33 คน(รอยละ 82.50) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน7 คน (รอยละ 17.50) จานวนปทเปดทาการของรานยา16-20 ป เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 31 คน (รอยละ 79.48) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน8 คน (รอยละ 20.52) และจานวนปทเปดทาการของรานยาตงแต 21 ปขนไป เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 31 คน (รอยละ 65.95) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน16 คน (รอยละ 34.04) ซงมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาจานวนปทเปดทาการของรานยามความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค ในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต ทระดบ α=0.05(p=0.003)

จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ พบวาเภสชกรในรานยาทมจานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ 1-3 ป มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 141 คน (รอยละ 90.96)และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 14 คน (รอยละ 9.04) จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ 4-6 ป เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 58 คน (รอยละ 80.55) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 14 คน (รอยละ 19.45) จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ 7-9 ป เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 48 คน (รอยละ 75.00) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 16 คน (รอยละ 25.00) และ จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ10 ปขนไป เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 19 คน (รอยละ 5.97) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน8 คน (รอยละ 29.63) ซงมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาจานวนปทเขารวมรานยาคณภาพมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค ในรานยาอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05 (p=0.004)

จานวนผรบบรการตอวนของรานยา พบวาเภสชกรในรานยาทมจานวนผรบบรการตอวนตงแต1-50 คน มระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 122 คน (รอยละ 87.14) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน18 คน (รอยละ 12.86) จานวนผรบบรการตอวน 51-100 คน เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 107

80

คน (รอยละ79.85)และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 27 คน (รอยละ 20.15) จานวนผรบบรการตอวน 101-150 คน เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 14คน(รอยละ 93.33) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน1 คน (รอยละ 6.67) จานวนผรบบรการตอวน 151-200 คน เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 14คน (รอยละ 82.35)และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 3 คน (รอยละ 17.65)และจานวนผรบบรการตอวนตงแต 201 คนขนไป เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 28 คน (รอยละ 77.77) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน8 คน (รอยละ 22.23) ซงไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาจานวนผรบบรการในรานยาไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต(p=0.340)

การจาหนายยาวณโรคพบวาเภสชกรในรานยาทมการจาหนายยาวณโรคในรานยามระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 23 คน (รอยละ 74.19) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน8 คน (รอยละ 25.81) และไมมการจาหนายยาวณโรคในรานยา เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน262 คน (รอยละ 84.24) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 49 คน (รอยละ 15.76) ซงไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหน พบวาการจาหนายยาวณโรคไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทก า ร ค ด ก ร อ ง แ ล ะ ส ง ต อ ผ ส ง ส ย เ ป น ว ณ โ ร ค ใ น ร า น ย า อ ย า ง ม น ย ส า ค ญ ท า งสถต (p=0.601) ตารางท 14ความสมพนธระหวางงานบรการตางๆในรานยากบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาท

การคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา

81

งานบรการทมในรานยา จ านวน (รอยละ) P-value

เหนดวย ไมแนใจ

บรการคดกรองโรคเรอรง (NCD)1 0.041*

ม 204(86.07) 33(13.93)

ไมม 81(77.14) 24(22.85) บรการคดกรองโรคตดเชอ1

0.087

ม 109(87.90) 15(12.09)

ไมม 176(80.73) 42(19.26) บรการสงตอผรบบรการกลมเสยง1

0.005* ม 204(87.17) 30(12.83) ไมม 81(75.00) 27(25.00)

บรการใหค าปรกษาโรคเบาหวานความดนโลหตสง1 ม 255(83.60) 50(16.40) 0.697

ไมม 30(81.08) 7(18.92) บรการใหค าปรกษาเลกบหร1

ม ไมม

216(84.7) 69(79.31)

39(15.30) 18(20.69)

0.244

จดท าแฟมประวตผปวย1 0.004* ม 188(88.67) 24(11.32)

ไมม 97(74.61) 33(25.38) 1 ทดสอบดวย Chi-square test 2ทดสอบดวย Fisher’s exact test * มนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05

ตารางท 14ความสมพนธระหวางงานบรการตางๆในรานยากบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาท

การคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา (ตอ) งานบรการทมในรานยา จ านวน (รอยละ) P-value

82

เหนดวย ไมแนใจ

บรการวดความดนโลหต1 ม 252(84.28) 47(15.71) 0.215

ไมม 33(76.74) 10(23.25) บรการตรวจน าตาลในเลอดดวยตนเอง1

0.804 ม 110(83.96) 21(16.04) ไมม 175(76.74) 36(17.07)

บรการเตมยาโรคเรอรง1 0.262 ม 128(85.90) 21(14.10)

ไมม 157(81.34) 36(18.66) เยยมบานตดตามการใชยา2

0.601

ม 23(79.31) 6(20.68)

ไมม 262(83.70) 51(16.29) 1 ทดสอบดวย Chi-square test 2ทดสอบดวย Fisher’s exact test * มนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05

จากตารางท 14งานบรการในรานยาพบวาเภสชกรในรานยาทมงานบรการในรานยา 3 งานบรการ คอ งานบรการคดกรองโรคเรอรง (NCD)งานบรการสงตอผรบบรการกลมเสยงและงานจดทาแฟมประวตผปวย ทมความแตกตางกนของระดบความคดเหนของเภสชกรโดยรานยาทมงานบรการคดกรองโรคเรอรง (NCD)เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 204 คน (รอยละ 86.07) และระดบความคดเหนไมแนใจ จานวน 33 คน (รอยละ 13.93) และไมมงานบรการคดกรองโรคเรอรง (NCD) เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 81 คน (รอยละ 77.14) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 24 คน (รอยละ 22.85) พบวามความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05 (p=0.041)งานบรการสงตอผรบบรการกลมเสยงเภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 204 คน (รอยละ 87.17) และระดบความคดเหนทไมแนใจจานวน 30 คน (รอยละ 12.83)และไมมงานบรการสงตอผรบบรการกลมเสยงเภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 81 คน (รอยละ 75.00) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 27 คน (รอยละ 25.00) พบวามความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสย

83

เปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05 (p=0.005)และ การจดทาแฟมประวตผปวยเภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 188 คน (รอยละ88.67) และระดบความคดเหนทไมแนใจจานวน 24 คน (รอยละ 11.32)และไมมการจดทาแฟมประวตผปวย เภสชกรมระดบความคดเหนทเหนดวยจานวน 97 คน (รอยละ 74.61) และระดบความคดเหนไมแนใจจานวน 33 คน(รอยละ 25.38)พบวามความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05 (p=0.004)สวนงานบรการในรานยาอนๆไดแก บรการคดกรองโรคตดเชอ บรการใหคาปรกษาโรคเบาหวานความดนโลหตสง บรการใหคาปรกษาเลกบหร บรการวดความดนโลหต บรการตรวจนาตาลในเลอดดวยตนเอง บรการเตมยาโรคเรอรง และบรการเยยมบานตดตามการใชยา พบวาไมมความแตกตางกนของระดบความคดเหนของเภสชกร ดงนนจงไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ α=0.05

84

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยเรอง ปจจยทสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค มวตถประสงคเพอศกษาความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพ และศกษาปจจยทมความสมพนธกบความคดเหนตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคของเภสชกรในรานยาคณภาพ โดยเปนการวจยเชงวเคราะหแบบภาคตดขวาง (Cross-sectional Analytical Research) เกบขอมลโดยใช แบบสอบถามชนดตอบดวยตนเอง (Self-administered questionnaire)โดยการสงทางไปรษณยไปยงกลมตวอยางทศกษา คอเภสชกรผมหนาทปฏบตการประจารานยาคณภาพจานวน 807 คน วเคราะหขอมลโดยใช การแจกแจงความถ รอยละ สวนเบยงเบนมาตรฐานในการอธบายลกษณะของกลมตวอยางและความคดเหนและใชการทดสอบไคสแควร(Chi – Square test) ในการหาความสมพนธระหวางปจจยตางๆกบระดบความคดเหนของกลมตวอยาง

กาหนดคานยสาคญทางสถตทระดบ α =0.05

สรปผลการศกษา

ผลการศกษาพบวากลมตวอยาง มอตราการตอบกลบของแบบสอบถามคดเปนรอยละ 42.37 โดยกลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 64.33มอายเฉลย 37.04 ป กลมตวอยางสวนใหญจบการศกษาระดบปรญญาตร รอยละ 79.20 มรายไดตอเดอนสวนใหญ อยระหวาง 20,001-40,000 บาท รอยละ 46.00 ตาแหนงงานในรานยาของกลมตวอยางสวนใหญเปนทงเจาของกจการและเภสชผมหนาทปฏบตการรอยละ 59.90 มประสบการณการทางานในรานยาเฉลย 9.66 ป กลมตวอยางเคยไดรบขอมลสถานการณของวณโรคภายในรอบ 1 ปทผานมา รอยละ 42.70โดยชองทางหลกในการรบขอมลขาวสารคอทางระบบอนเตอรเนต รอยละ 29.00กลมตวอยางสวนใหญทราบถงแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตของประเทศไทย รอยละ 62.00และเกอบทงหมดของกลมตวอยางไมมประวตเจบปวยของบคคลในครอบครวรอยละ 89.50 ประเภทของรานยา จานวนของรานยามากกวาครงหนงเปนรานขายยาเดยว รอยละ 69.90 จานวนชวโมงของเวลาเปดทาการของรานยาตอวนเฉลย 9.96 ชวโมงจานวนปทเปดทาการของรานยาเฉลย 11.96 ปจานวนปท

85

เขารวมเปนรานยาคณภาพเฉลย 4.46 ป จานวนผรบบรการตอวนเฉลย 83.09 คน งานบรการทมในรานยาสวนใหญ สงสด 3 ลาดบแรก คอ การใหคาปรกษาเบาหวาน ความดนโลหตสง รอยละ 89.20 บรการวดระดบความดนโลหต รอยละ 87.40 และใหคาปรกษาเลกบหร รอยละ 74.60 กลมตวอยางสวนใหญมการจดทาประวตผปวยทมารบบรการในรานยา รอยละ 61.98 โดยจะจดทาในรปแบบของแฟมบนทกประวตผปวยเปนสวนใหญ รอยละ 51.41 และดานการจาหนายยาวณโรคในรานยา พบวามการจาหนายยาในรานยาเพยงรอยละ 9.06 เทานน ซงยาวณโรคทมการจาหนายมากทสดคอ Rifampicin รอยละ 83.87

ในภาพรวมของความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค พบวากลมตวอยางมระดบความคดเหนทเหนดวยตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค รอยละ 83.34 และมระดบความคดเหนทไมแนใจตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค เพยงรอยละ 16.66 เมอจาแนกความคดเหนออกเปน 5 ดานพบวาดานการรบรของเภสชกรตอการคดกรองและสงตอ ซงเปนความคดเหนเกยวกบการคดกรองวณโรคโดยการซกประวตอาจทาใหมโอกาสไดรบเชอวณโรคจากผรบบรการและอาการสาคญทใชในการตดสนใจสงตอผมารบบรการในรานยาไปสถานพยาบาลของรฐ คออาการไอเรอรงนานกวา 2 สปดาหซงกลมตวอยางสวนใหญมความคดเหนในระดบไมแนใจ สวนความคดเหนอก 4 ดาน คอ ความคดเหนดานการรบรสถานการณของวณโรค ความคดเหนดานรปแบบการคดกรองและสงตอ ความคดเหนดานผลกระทบตอรานยา และความคดเหนดานการสนบสนนจากภาครฐ กลมตวอยางสวนใหญมความคดเหนในระดบทเหนดวย

ความคดเหนตอรปแบบและคาตอบแทนของระบบคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐพบวา กลมตวอยางสวนใหญยนดเขารวมเครอขายการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐ รอยละ 67.70 โดยรปแบบการสงตอผรบบรการทรานยาเหนดวยเปนสวนใหญ คอ รปแบบทรานยาทาใบสงตวใหผรบบรการนาไปตดตอกบสถานพยาบาลของรฐดวยตนเองรอยละ 47.10รองลงมาคอ รปแบบรานยาลงทะเบยนขอมลผรบบรการผานระบบออนไลนกบหนวยงานสวนกลางเพอประสานงานกบสถานพยาบาลของรฐ รอยละ 34.10 การตดตามผลการสงตอผปวยของรานยากบสถานพยาบาลของรฐทรานยาเหนดวยเปนสวนใหญ คอ การตดตามผลการสงตอผรบบรการโดยผานระบบออนไลนทหนวยงานสวนกลางแจงผลการสงตอผรบบรการโดยฐานขอมลระบบออนไลน รอยละ 38.50 วธในการประสานงานเพอแจงผลการสงตอกลบไปใหรานยาทเหมาะสมทสดคอ การรายงานผานระบบรายงานจากฐานขอมลระบบออนไลน รอยละ 36.50 ในดานคาตอบแทนของการคดกรองและสงตอผรบบรการในรานยา พบวารานยาสวนใหญเหนวาควรจายคาตอบแทนในการคดกรองและสงตอ รอยละ 80.93โดยรปแบบในการจายคาตอบแทนคอ จายตามจานวนการคดกรองแบบรายหว (รอยละ 62.68)ในอตรา51-100 บาทตอราย (รอยละ 34.07)และหากตองมการประเมนการเขารวมเปนเครอขายคด

86

กรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค กลมตวอยางสวนใหญเหนวา หนวยงานทมหนาทประเมน คอ สถานพยาบาลในพนทเดยวกบรานยา รอยละ 38.80

ความคดเหนตอความสาเรจของโครงการ ปญหาและอปสรรคทอาจเกดขน พบวา โครงการจะดาเนนการสาเรจไดจะขนกบระบบการจดการของเครอขาย เชน การจดทากรอบและแนวทางในการคดกรองและสงตอผสงสยวณโรคระบหนาทของแตละฝายอยางชดเจน ความรวมมอของสหสาขาวชาชพในการรบสงตอผรบบรการจากรานยา คาใชจายและงบประมาณสนบสนนของโครงการ การลดความลาชาของสถานพยาบาลของรฐเพอรองรบการสงตอผรบบรการจากรานยา มการจดการความเสยงเกยวกบการรกษาความลบของผรบบรการทไดรบการคดกรองวณโรคในรานยา และตองมการประชาสมพนธ โครงการในวงกวางใหประชาชนไดรบทราบขอมลของวณโรคและการคดกรองวณโรคในรานยา ดานของเภสชกร คอความร ความเสยงในการตดเชอและความรวมมอของเภสชกร ดานของประชาชน คอความรวมมอของประชาชนในการคดกรองโรค

ผลของความสมพนธระหวางปจจยตางๆกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคพบวา อาย (p=0.020)ประสบการณการทางานในรานยาของเภสชกร(p=0.006) การรบรขอมลสถานการณวณโรค(p=0.001)การทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาต (p<0.05) จานวนปทเปดทาการรานยา (p=0.007) จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ (p=0.008 ) งานบรการในรานยา บรการคดกรองโรคเรอรง (NCD) (p=0.041 ) งานบรการสงตอผรบบรการกลมเสยง (p=0.005 ) และ การจดทาประวตผรบบรการในรานยา (p=0.011)มความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรอง

และสงตอผสงสยเปนวณโรคอยางมนยสาคญทางสถตท ระดบ α =0.05สวนปจจยอนๆ คอ เพศ ระดบการศกษา รายได ตาแหนงในรานยา ประวตการเจบปวยเปนวณโรค (ครอบครว /คนใกลชด) ประเภทของรานยา ชวงเวลาเปดทาการของรานยา จานวนผรบบรการตอวน งานบรการในรานยา การคดกรองโรคตดเชอ การใหคาปรกษาเบาหวานความดนโลหตสง การใหคาปรกษาเลกบหร บรการวดความดนโลหต บรการตรวจนาตาลในเลอดดวยตนเอง บรการเตมยาโรคเรอรง และการเยยมบานตดตามการใชยา ไมมความสมพนธกบระดบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

87

การอภปรายผลการศกษา

จากการสรปผลการศกษา สามารถอภปรายผลได ดงน กลมตวอยางสวนใหญมความคดเหนทเหนดวยตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณ

โรคสงถงรอยละ83.34 และยนดเขารวมในเครอขายการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐรอยละ67.70 ซงเมอเปรยบเทยบกบการศกษาในประเทศเวยดนาม กมพชาและอนเดยแลวพบวามความสอดคลองกนโดยในประเทศดงกลาวมอตราการเขารวมของรานยาสงเชนกนรอยละ 67-98 [9,20,55]อาจเนองจากความชกของวณโรคของแตละประเทศ โดยทงไทย เวยดนาม กมพชา และอนเดย ตางเปนประเทศทจดอยในกลมของ 22 ประเทศแรกทมความชกของวณโรคสงของโลกจงอาจเหนความสาคญของวณโรคแตเหนความแตกตางกบการศกษาในประเทศโบลเวย[17] ทมอตราการเขารวมเปนเครอขายรานยาเพยงรอยละ 22 ซงคอนขางตา

ความคดเหนตอความเสยงของการตดเชอวณโรคอาจมผลตอการเขารวมเปนเครอขายในการคดกรองและสงตอวณโรค โดยกลมตวอยางของการศกษานมความกงวลเกยวกบความเสยงของการตดเชอวณโรคอยทรอยละ 16.17 ซงสอดคลองกบการศกษาในประเทศกมพชาของ Bell C.A.และคณะ [55] ทพบวาบคลากรในรานยามความกงวลในดานความเสยงของการตดเชอวณโรคในการคดกรองผปวยในรานยา สวนความคดเหนดานการรบรของเภสชกรในการคดกรองและสงตอผรบบรการซงกลมตวอยางสวนใหญรอยละ 60 ไมแนใจนนอาจเนองมาจากกลมตวอยางรอยละ 57 ทไมเคยไดรบรขอมลสถานการณของวณโรคในรอบ1ปทผานมา ทาใหการรบทราบขอมลของความเสยงของการตดเชอวณโรคและอาการสาคญในการคดกรองผสงสยเปนวณโรคนนคลาดเคลอนจากความเปนจรง ซงปจจยทมผลตอการตดเชอวณโรคนนประกอบไปดวย การเปนผสมผสใกลชด ปรมาณเชอ ระยะเวลาในการสมผส ภมคมกนของรางกาย และสภาพแวดลอมการระบายอากาศเปนตน [38] และอาการไอเรอรงโดยไมทราบสาเหตเกนกวา 2 สปดาหเปนอาการสาคญในการคดกรองผสงสยเปนวณโรคได[38]ในดานการสนบสนนจากภาครฐเพอเขารวมเ ปนเครอขายการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐกลมตวอยางมความคดเหนทเหนดวยซงสอดคลองกบการศกษาในประเทศกมพชาของ Bell C.A.และคณะ[55]ทตองการไดรบการสนบสนนอปกรณปองกนการตดเชอวณโรค และการไดรบการอบรมความรในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาเชนเดยวกน

ความคดเหนตอการจายคาตอบแทนใหแกรานยาในการคดกรองและสงตอนนพบวา กลมตวอยางสวนใหญ (รอยละ 80.7) เหนวาควรจายคาตอบแทนใหแกรานยา ซงไมสอดคลองกบการศกษาในประเทศกมพชาของ Bell CA.และคณะ [55]และการศกษาในประเทศเวยดนามของ Lonnroth K. และคณะ [15]ท

88

พบวารานยาสวนใหญไมตองการคาตอบแทนในการสงตอผปวยซงกลมตวอยางรอยละ 52 ไมตองการคาตอบแทนอาจเนองจากบคลากรรานยาคดวาการไดรบการเชอใจจากลกคาและชอเสยงเปนเสมอนคาตอบแทนทางออมอยแลว[15,55]และประกอบกบในประเทศเวยดนามรานยาจานวนมากมยาวณโรคจาหนายใหแกผรบบรการในรานยา (รอยละ 59.9)[15]สวนอตราคาตอบแทนของการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคกลมตวอยางมความคดเหนวาควรจายคาตอบแทนในชวง 51-100 บาทตอราย รอยละ 34.07 ซงเปนจานวนทแตกตางกบโครงการคดกรองโรคเรอรงเบาหวาน ความดนโลหตสง ของสานกหลกประกนสขภาพถวนหนาแหงชาตทมการศกษาในรานยาคณภาพจงหวดมหาสารคามทจายในอตรา50 บาทตอการคดกรอง 1 คน [49]ทงนอาจเปนเพราะวณโรคเปนโรคตดตอทมโอกาสแพรเชอทาใหมความเสยงมากกวาการคดกรองโรคเรอรงจงทาใหมความตองการคาตอบแทนทสงกวา

รปแบบของการจายคาตอบแทนทเภสชกรสวนใหญมความคดเหนวาเปนรปแบบทควรนามาใชจายในการคดกรอง คอ การจายคาตอบแทนตามจานวนการคดกรองรายหวทกรายรอยละ 62.68 ซงจะแตกตางจากการศกษาของ Lonnroth K. และคณะ[15]ทใหคาตอบแทนกรณทคดกรองและสงตอแลวพบวาผปวยไดรบการวนจฉยวาเปนวณโรคเสมหะบวกเทานน และการศกษาของนยะดา แซมมณ[3]ทจะไดคาตอบแทนเมอผปวยยอมมารบการสงตอทสถานพยาบาลเทานน

ดานรปแบบการสงตอผรบบรการในรานยากบสถานพยาบาลของรฐ ซงกลมตวอยางสวนใหญเหนดวยคอ รานยาทาใบสงตวใหผรบบรการเพอนาไปตดตอทสถานพยาบาลของรฐดวยตนเอง รอยละ 47.1 ซงสอดคลองกบการศกษาของ Lonnroth K. และคณะ [15], Vu DH. [16] และ นยะดา แซมมณ [3]ทใชใบสงตวจากรานยาใหผปวยนาไปตดตอรบการตรวจทสถานพยาบาลตอไป และสอดคลองกบการคดกรองโรคเรอรง เบาหวาน ความดนโลหตสง ในการศกษาของ พรยา สมสะอาดและคณะ[49]ทใชแบบบนทกการสงตอผทมความเสยงเปนเบาหวานหรอความดนโลหตสงในรานยาจงหวดมหาสารคาม

ผลของความสมพนธระหวางความคดเหนตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคกบปจจยตางๆ พบวาอาย มความสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาอยางมนยสาคญทางสถต โดยกลมตวอยางในแตละชวงอาย สวนใหญเหนดวย โดยในชวงอาย นอยกวา 40 ป จะมรอยละของคนทเหนดวยมากกวาชวงอายอน ซงไมสอดคลองกบการศกษาของLonnroth K. และคณะ[15]และBell CA.และคณะ[56]ทพบวาอายไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา อาจเนองมาจากกลมคนทมอายนอยกวา 40 ป เปนเภสชกรรนใหมทไดรบการเรยนรและฝกปฏบตงานวชาชพดานการบรบาลเภสชกรรม โดยการคดกรองแล ะสงตอผปวยในรานยานนเปนบทบาทหนงของเภสชกรในงานบรบาลเภสชกรรม ซงเภสชกรในรานยาสามารถชวยดแลสขภาพของประชาชนในชมชน

89

ประสบการณการทางานในรานยา มความสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาโดยประสบการณการทางานทนอยกวา 5 ปมความสมพนธกบความคดเหนซงแตกตางกบในการศกษาของLonnroth K. และคณะ[15] และBell CA. และคณะ [56] ทพบวาประสบการณทางานไมมความสมพนธกบการสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา อาจเนองมาจากกลมคนทมประสบการณการทางานทนอยกวา 5 ป นนจะเปนกลมคนทมอายนอยกวา 40 ป ซงเปนเภสชกรรนใหมทมแนวคดของการนาองคความรดานงานบรบาลเภสชกรรมมาใชในรานยาสงขน

การรบรขอมลสถานการณวณโรคมความสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาโดยกลมตวอยางทมการรบรขอมลสถานการณวณโรค จะมความคดเหนทเหนดวยมากกวากลมคนทไมทราบขอมลสถานการณวณอาจเนองจากกลมตวอยางททราบขอมลสถานการณของวณโรคนนอาจมความตระหนกและใหความสาคญกบวณโรคมากกวา

การทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตมความสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา โดยพบวากลมตวอยางททราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตจะมความคดเหนทเหนดวยมากกวากลมตวอยางทไมทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาต เนองจากการทราบแนวทางรกษาวณโรคแหงชาตเปนการชวยใหเภสชกรเขาใจถงแนวทางการดแลผปวยวณโรค และความสาคญของการรกษาวณโรค เขาใจถงวธการตรวจวนจฉยและรกษาวณโรคอยางถกตองเพอลดการแพรกระจายและความรนแรงของโรค ซงไมสอดคลองกบการศกษาของVu DH.[16]ทพบวาการทราบแนวทางการรกษาวณโรคของประเทศเวยดนามไมมความสมพนธกบการสงตอผสงสยเปนวณโรคอาจเนองจากความแตกตางของระบบสาธารณสขของแตละประเทศ โดยในประเทศไทยนน มระบบหลกประกนสขภาพถวนหนาในการดแลสขภาพประชาชน ดงนนการทราบแนวทางรกษาวณโรคแหงชาตจงมผลในการสงตอผปวยเพราะหากคนพบวาเจบปวย กสามารถสงตอผปวยไปใหไดรบการตรวจวนจฉยและรกษาตอไปได โดยอาจไมตองกงวลเรองคาใชจายของการรกษาพยาบาล ในขณะทประเทศเวยดนามประชาชนหากไปรบการรกษาตอนนจะมคาใชจายของการรกษาพยาบาลเกดขน ทาใหมผลตอการสงตอการรกษา โดยมขอมลของการศกษาวาการสงตอผปวยวณโรคของรานยาในประเทศเวยดนามจะมจานวนเพมขนเปน 5 เทาหากบคลากรในรานยาทราบขอมลการรกษาวณโรคฟรในสานกวณโรค[16]

ปจจยดานการใหบรการในรานยา ไดแกการใหบรการคดกรองโรคเรอรง บรการสงตอผรบบรการกลมเสยง และการจดทาแฟมประวตผปวยมความสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานพบวากลมตวอยางทมความคดเหนทเหนดวยสวนใหญเปนกลมตวอยางททางานในรานยาทมการใหบรการคดกรองโรคเรอรง (NCD) และการใหบรการสงตอผรบบรการกลมเสยงเปนประจาอยแลว ทาใหกลมตวอยางกลมนมความเขาใจตอบทบาทของการคดกรองโรคและสง

90

ตอผรบบรการในรานยาเปนอยางดและในสวนของการจดทาแฟมประวตผปวย กเปน การใหบรการทเกยวของกบการบรการคดกรองโรคเรอรงและการสงตอผรบบรการกลมเสยงอยแลว

ขอจ ากดของการศกษาในครงน

การเกบขอมลในการศกษานไดอตราการตอบกลบทคอนขางตา (รอยละ 42.4) เนองจากมขอจากดในการเกบขอมลจากเภสชกรผมหนาทในการปฏบตงานในรานยาประเภทเครอขายซงเปนสวนใหญของประชาการในการศกษาครงน เนองจากเปนรปแบบขององคกรขนาดใหญ ทาใหการขออนญาตเกบขอมลจาเปนตองไดรบความเหนชอบจากผบรหารขององคกรกอน

ขอเสนอแนะในการน าผลการศกษาไปใช

1. ใชเปนขอมลเบองตนในการกาหนดแนวทางและรปแบบในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยาคณภาพและสถานพยาบาลของรฐโดยนาปจจยทสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรประกอบดวย ปจจยสวนบคคล คอ อาย ประสบการณการทางานในรานยา การรบรขอมลวณโรค การทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาต ปจจยของรานยา คอ จานวนปทเปดทาการของรานยา จานวนปทเขารวมรานยาคณภาพ การใหบรการในรานยา บรการคดกรองโรคเรอรง (NCD) บรการสงตอผรบบรการกลมเสยง และจดทาแฟมประวตผปวยมาใชในการกาหนดรปแบบและแนวทางของเครอขายการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยาคณภาพและสถานพยาบาลของรฐ เพอใหเครอขายสามารถชวยลดความลาชาในการรกษาวณโรคเปนการชวยลดการแพรกระจายเชอวณโรคในชมชน และลดอตราการเจบปวยและตายของประชาชนในชมชนได

2. นาขอมลไปประยกตใชในการนารานยาคณภาพเขามาเปนเครอขายของสถานพยาบาลของรฐในการคดกรองและสงตอผปวยกลมโรคเรอรง (NCD) เชนโรคเบาหวาน และ ความดนโลหตสงโดยมรปแบบการสงตวผปวยกลมโรคเรอรงโดยการใชใบสงตวจากรานยาไปสถานพยาบาลของรฐ มการตดตามผลผานระบบการลงทะเบยนแบบออนไลน มคาตอบแทนของการคดกรองและสงตอผปวยเปนแบบรายหว และรานยาคณภาพใหคาแนะนาดานสขภาพและการปฏบตตนแกผปวยกลมโรคเรอรง (NCD) ทมารบการคดกรองในรานยาคณภาพ

91

ขอเสนอแนะส าหรบการศกษาครงตอไป

1. ควรมการจดทาเครอขายการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยาคณภาพ

และสถานพยาบาลของรฐในเขตพนททมความชกของวณโรคสง โดยเครอขายควรไดรบการสนบสนนจาก

ภาครฐในดานของการประชาสมพนธแกประชาชนในวงกวาง การจายคาตอบแทนของการคดกรอง การ

อบรมความรเภสชกร และการกาหนดรปแบบแนวทางและหนาทของแตละวชาชพอยางชดเจน

2. ควรมการศกษาเพอประเมนความคมคาของการดาเนนโครงการของการจดทาเครอขายการ

คดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคระหวางรานยาคณภาพและสถานพยาบาลของรฐ

92

รายการอางอง

[1] World Health Organization. (2014). Global tuberculosis report. Geneva: World Health Organization.

[2] พทกษพล บณยมาลกและคณะ. (2556). สรปสถตทส าคญ. กรงเทพฯ: สานกนโยบายและยทธศาสตรกระทรวงสาธารณสข.

[3] นยะดา แซมมณ. (2552). "การพฒนารปแบบการคนหาและสงตอผปวยทมอาการนาสงสยเปนวณโรคโดยบคลากรรานยา." เภสชศาสตรมหาบณฑต คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

[4] มาล โรจนพบลยสถตย และ เพชรวรรณ พงรศม. (2549). ความลาชาในการไปตรวจรบการรกษาและความลาชาในการตรวจวนจฉยของผปวยวณโรคปอดรายใหมในจงหวดสงขลา. บทบาทของรานยากบงานควบคมวณโรค. สถาบนวจยระบบสาธารณสข :กรงเทพฯ.

[5] Sreeramareddy C.T. et al. (2009). "Time delays in diagnosis of pulmonary tuberculosis: a systematic review of literature." BMC Infect Disease 11, (9): 91-101.

[6] Storla D.G.,Yimer S., and Bjune G.A. (2008). " A systematic review of delay in the diagnosis and treatment of tuberculosis." BMC Public Health 14, (8): 15-28.

[7] นราวฒ คาหอม. (2551). "ปจจยทมความสมพนธตอความลาชาในการรกษาวณโรคปอดเสมหะพบเชอรายใหมในจงหวดศรสะเกษ." คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน.

[8] Huong N.T., et al. (2007). " Delays in the diagnosis and treatment of tuberculosis patients in Vietnam: a cross-sectional study." BMC Public Health 13, (7): 110-119.

[9] Rajeswari R., et al. (2002). " Private pharmacies in tuberculosis control--a neglected link." International Journal Tuberculosis Lung Disease 6, (2): 171-173.

[10] วระศกด พทธาศร และคณะ. (2553). " รายงานฉบบสมบรณ โครงการการจดทาขอเสนอรานยาคณภาพกบระบบบรการสขภาพถวนหนา." สานกงานวจยเพอการพฒนาหลกประกนสขภาพไทย: กรงเทพ.

[11] สานกงานสถตแหงชาต. (2556).การส ารวจอนามยและสวสดการ:กรงเทพ. [12] จฬาภรณ อรณศรวฒนา และคณะ. (2553). "การนาแบบประเมนความเสยงโรคเบาหวานมาใช

ใหบรการในรานยา." วารสารสาธารณสขและการพฒนา8,3(กนยายน-ธนวาคม): 334-345.

93

[13] กตฐคณ คชการและคณะ. (2556)." ผลการบรบาลทางเภสชกรรมในผ ปวยโรคตดเชอทางเพศสมพนธ ณ รานยาคณภาพเขตจงหวดมหาสารคามและการสงตอคลนกบานรมเยน โรงพยาบาลมหาสารคาม." ในการประชมวชาการและนาเสนอผลงานระดบชาต The 5th

Annual Northeast Pharmacy Research Conference of 2013 "Pharmacy Profession:Moving Forward to ASEAN Harmonization".คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม : วนท 16-17 กมภาพนธ 2556.

[14] World Health Organization. (2012).Global tuberculosis report. Geneva: World Health Organization.

[15] Lonnroth K., et al.. (2003). " Referring TB suspects from private pharmacies to the National Tuberculosis Programme:experience from two districts in Ho Chi Minh City,Vietnam."The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease 7, (12): 1147-1153.

[16] Vu D.H., et al. (2012). " Suspected tuberculosis case detaction and referral in private pharmacies in Viet Nam." The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease16, (12): 1625-1629.

[17] Lambert M.L., et al. (2005). "Collaboration between private pharmacies and national tuberculosis programme: an intervention in Bolivia."Tropical Medicine and International Health, 10(3): 246-250.

[18] มาล โรจนพบลสถตย และเพชรวรรณ พงรศม . (2549). การส ารวจความร ทศนคตและทกษะความสามารถในการคนพบผปวยทมอาการนาสงสยเปนวณโรคของบคลากรรานยาในจงหวดสงขลา.บทบาทของรานยากบงานควบคมวณโรค.สถาบนวจยระบบสาธารณสข: กรงเทพฯ.

[19] มาล โรจนพบลยสถตย เพชรวรรณ พงรศม และนยะดา แซมมณ. (2553). " ผลการใหความรและฝกทกษะบคลากรรานยาในการคนหาและสงตอผปวยทมอาการนาสงสยเปนวณโรค."Thai Pharmaceutical and Health Science Journal, 5(1): 37-44.

[20] Lonnroth K., et al. (2000). " Private pharmacies and tuberculosis control: a survey of case detection skills and reported anti-tuberculosis drug dispensing in private pharmacies in

94

Ho Chi Minh City, Vietnam." The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease 4, (11): 1052-1059.

[21] สภาเภสชกรรม. (2546).มาตรฐานรานยาคณภาพ.เขาถงเมอ 12กมภาพนธ.เขาถงไดจาก.http://newsser.fda.moph.go.th/advancepharmacy/2009/introduce.php.

[22] นาฎพธ สงวนวงศ และมนะพล กลปราณต. (2555). แนวทางเวชปฎบตการรกษาวณโรคในผใหญ. กรงเทพมหานคร:สานกวณโรค กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

[23] Mary L. Good. (2006). Integrating the Individual and the Organization. New York: Wiley. [24] Luthans Freeman. (1995).Organization Behavioral. 7 ed. Singapore: McGraw-Hill. [25] บญเรยง ขจรศลป. (2534). วธวจยการศกษา. พมพครงท 3. กรงเทพมหานคร: พชาญพรนตง. [26] จาลอง เงนด. (2534). "เอกสารประกอบค าสอนวชาจตวทยาสงคม."กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. [27] ประภาเพญ สวรรณ. (2526). ความคดเหน:การวดการเปลยนแปลงและพฤตกรรมอนามย.

กรงเทพมหานคร: โรงพมพพระพธนา. [28] ลดดา กตตวภาค. (2526). ความคดเหนทางสงคมเบองตน.กรงเทพมหานคร: แสงจนทรการพมพ . [29] ศรวรรณ เสรรตนและคณะ. (2541). พฤตกรรมองคการ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพธระฟลมและ

ไซเทกซ. [30] ดวงอมา โสภา. (2551). " ระดบความคดเหนของประชาชนตอการใหบรการสานกทะเบยนอาเภอ

เมองมหาสารคามจงหวดมหาสารคาม."คณะรฐประศาสนศาสตรมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม.

[31] รชน พทกษญาต. (2546). " ความพงพอในของประชาชนทมตอการใหบรการงานทะเบยนราษฎรและบตรประจาตวประชาชนของสานกทะเบยนอาเภอเมองชลบร."รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยบรพา.

[32] Best J.W. (1977). Research in education. New Jersy: Prentice Hall,Inc. [33] วเชยร เกตสงห. (2541). สถตวเคราะหส าหรบการวจย. พมพครงท 4. กรงเทพ: ไทยวฒนาพานช. [34] พรเพญ เพชรสขศร. (2531).การวดทศนคต. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยมหดล. [35] สานกวณโรค กรมควบคมโรค. (2551). แนวทางการด าเนนงานควบคมวณโรคแหงชาต พ.ศ. 2551.

กระทรวงสาธารณสข:โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

95

[36] เจรญ ชโชตถาวร. (2548).วณโรคในผใหญ. ตาราโรคตดเชอ . พรรณทพย ฉายากลและคณะกรงเทพฯ: สมาคมโรคตดเชอแหงประเทศไทย กระทรวงสาธารณสข.

[37] องกร เกดพานช. (2540). "บทความฟนวชา:วณโรค."เวชสารแพทยทหารบก, 50(3): 151-161. [38] สานกวณโรค กรมควบคมโรค. (2556). แนวทางการด าเนนงานควบคมวณโรคแหงชาต พ.ศ.2556.

พมพครงท2(ฉบบปรบปรงเพมเตม). กระทรวงสาธารณสข. กรงเทพมหานคร: สานกกจการโรงพมพ องคการสงเคราะหทหารผานศก.

[39] ชาญกจ พฒเลอพงศ และคณะ. (2555). คมอส าหรบเภสชกร:การดแลผปวยวณโรค. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: สมาคมเภสชกรรมโรงพยาบาล(ประเทศไทย).

[40] องกร เกดพานช. (2549). "วณโรคในเดก." วารสารวณโรค โรคทรวงอกและเวชบ าบดวกฤต, 27(2): 69-94.

[41] CDC. (2005). "Guidelines for the investigation of contacts of persons with infectious tuberculosis." MMWR, 54(RR15): 1-37.

[42] สมาคมปราบวณโรคแหงประเทศไทย และสมาคมอรเวชชแหงประเทศไทย. (2543). แนวทางการวนจฉยและรกษาวณโรคในประเทศไทย. สมาคมปราบวณโรคแหงประเทศไทย กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข .

[43] พรอนนต โดมทอง วภา รชยพชตกล และวชรา บญสวสด. (2554). "Treatment of Tuberculosis from WHO guidelines 2010."วารสารอายรศาสตรอสาน, 10(1): 17-30.

[44] กตต พทกษนนตนนท. (2545). " รานขายยากบการสรางหลกประกนสขภาพถวนหนา." วงการยา, 2: 31-33.

[45] สานกคณะกรรมการอาหารและยา. (2557).ขอมลรานยาคณภาพ. เขาถงเมอ 12 กมภาพนธ. เขาถงไดจาก. http://newsser.fda.moph.go.th/advancepharmacy/2009/search.php.

[46] สภาเภสชกรรม. (2546)." รานยาคณภาพ." ในเอกสารประกอบการประชมเรองรานยาคณภาพ(อดสาเนา).สภาเภสชกรรม: เสนอทอาคารเฉลมพระบารม ซอยศนยวจย กรงเทพฯ วนท 27 กนยายน 2546.

[47] คฑา บณฑตานกล. (2545). " Community Pharmacy." ใน สารานกรมเภสชศาสตร เลม2คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒน: 21-22

[48] World Health Organization. (1994). " The Role of Pharmacist in the health care system." in Report of WHO consultative groupat 13-16 December 1988. WHO: New delhi, India.

96

[49] พรยา สมสะอาดและคณะ. (2553). "ผลการคดกรองผทมความเสยงโรคเบาหวานและความดนโลหตสงโดยเภสชกรในรานยาคณภาพ จงหวดมหาสารคาม."เภสชศาสตรอสาน,6(6):34-49.

[50] จรสดา คาสเขยวและคณะ. (2552). " การคดกรองโรคเบาหวานและความดนโลหตสงโดยรานยาคณภาพจงหวดขอนแกนภายใตโครงการนารองกบระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต." ศรนครนทรเวชสาร, 24(3): 215-223.

[51] ปารโมก เกดจนทก และคณะ. (2556). "การคดกรองและระบบสงตอผทมความเสยงตอการเกดโรคไตเรอรงในรานยา." เภสชศาสตรอสาน, 9(3):74-81.

[52] สณ เลศสนอดม และคณะ. (2557). " ผลการคดกรองความเสยงตอโรคของประชาชนโดยรานยาคณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน."เภสชศาสตรอสาน, 9(ฉบบพเศษม.ค. 2557): 155-158.

[53] ธารตา ขจรจรสกลและคณะ. (2556)."ผลของการดแลคณภาพการใชยาโดยเภสชกรในรานยาคณภาพ. " ในการประชมวชาการและนาเสนอผลงานระดบชาต The 5th Annual Northeast Pharmacy Research Conference of 2013 "Pharmacy Profession:Moving Forward to ASEAN Harmonization". 2556. คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม:วนท 16-17 กมภาพนธ 2556.

[54] Lambert M.L., et al. (2004). "Tuberculosis control and the private health sector in Bolivia: a survey of pharmacies." The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease 8, (11): 1325-1329.

[55] Bell C.A., et al. (2012). " Provider perceptions of pharmacy-initiated tuberculosis referral services in Cambodia, 2005-2010." The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease 16, (8): 1086-1091.

[56] Bell C.A., et al. (2015). "Referral of tuberculosis symptomatic clients from private pharmacies to public sector clinics for diagnosis and treatment in Cambodia." Journal of Evaluation in Clinical Practice, 21: 285-291.

[57] พวงรตน ทวรตน. (2540).วธการวจยทางพฤตกรรมศาสตรและสงคมศาสตร.พมพครงท 7.กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร.

97

[58] สน พนธพนจ. (2554). เทคนควจยทางสงคมศาสตร. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: บรษทจน พบลชชง จากด.

[59] ออมจตร พงษธระดลย. (2551). " ปจจยทมความสมพนธกบการปฏบตงานควบคมวณโรคตามแนวทางการดาเนนงานควบคมวณโรคแหงชาตของบคลากรสาธารณสขทปฎบตงานในศนยสขภาพชมชนจงหวดชยภม." คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน.

ภาคผนวก ก

เครองมอทใชในการศกษา

แบบสอบถาม

โครงการวจยเรองปจจยทมความสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

แบบสอบถามฉบบน เปนเครองมอทใชในการเกบขอมลสาหรบการทาวทยานพนธเรอง “ปจจยท มความสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค ” ของนกศกษาปรญญาโท หลกสตรปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข ภาควชาเภสชกรรมชมชน มหาวทยาลยศลปากร

แบบสอบถามมทงหมด 6 หนา ประกอบดวย 2 สวนคอ สวนท1 ขอมลทวไปของเภสชกร และขอมลของรานยา สวนท 2 ความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยา ค าชแจง

ขอมลทไดจากแบบเกบขอมลนถอเปนความลบ ไมมการเผยแพรเปนรายบคคล ไมมการระบชอผตอบ และในการวเคราะหขอมลจะเปนภาพรวม ไมเนนบคคลใดโดยเฉพาะ จงไมมผลกระทบตอ ทานแตประการใด ดงนนจงขอความรวมมอจากผตอบแบบสอบถามทกขอ และตอบตรงตามความเปนจรง เพราะขอมลแตละขอมความสาคญอยางยงในการทาวจยครงนผลการศกษาทไดจะนาไปใชประโยชนในทางวชาการสาหรบการศกษาเทานน นยามศพท

- ผสงสยเปนวณโรค หมายถง ผมารบบรการในรานยาทมอาการไอเรอรงนานกวา 2 สปดาห โดยทไมสามารถอธบายสาเหตได หรอไอเปนเลอด - เครอขายการคด กรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค ในรานยา หมายถง การใหรานยาเปนเค รอขายกบสถานพยาบาลของภาครฐ ในแผนงานวณโรคแหงชาต มสวนชวยในการคนหาผปวยวณโรครายใหม โดยการคดกรองผสงสยเปนวณโรคทมารบบรการในรานยา โดยการซกถามอาการไอ ประวต และแนะนาสงตอพรอมใบสงตว ใหแกผสงสยเปนวณโรคถอใบสงตวไปรบการตรวจวนจฉยตอยงสถานพยาบาลของภาครฐ และเภสชกรชวยตดตามการใชยาวณโรคของผรบบรการทถกสงตวไป แลวไดรบการวนจฉยและรกษาวณโรคจากสถานพยาบาลของรฐ - การคดกรองวณโรคในรานยา หมายถง การซกประวตของผรบบรการในรานยา ทมอาการนาสงสยเปนวณโรค ซงอาการนาสงสยเปนวณโรค คอ อาการไอเรอรงนานกวา 2 สปดาหโดยทไมสามารถอธบายสาเหตได หรอไอเปนเลอด - การสงตอผสงสยเปนวณโรค หมายถง การสงตวผรบบรการในรานยาทมอาการนา สงสยเปนวณโรค โดยเภสชกรใหคาแนะนาและเขยนแบบฟอรมใบสงตว เพอใหผรบบรการไปรบการตรวจวนจฉยตอยงสถานพยาบาลของภาครฐ *หมายเหตขอความกรณาสงแบบสอบถามกลบทางไปรษณยโดยใสซอง ทแนบมาพรอมแบบสอบถามน ซงเขยนทอย จาหนาซองถงผวจยเรยบรอยแลว และขอขอบพระคณทกทานเปนอยางสง ททานใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถามเปนอยางด

นางสาวธนกฤตา ฉนทรจ นกศกษาปรญญาโทสาขาวชาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข ค ณ ะ เ ภ ส ช ศ า ส ต ร ม ห า ว ท ย า ล ย ศ ล ป า ก ร Email:[email protected] โ ท ร ศ พ ท 085-3651266

99

แบบสอบถาม เรอง ปจจยทมความสมพนธกบความคดเหนของเภสชกรในรานยาคณภาพตอบทบาทการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค สวนท 1ขอมลทวไปของเภสชกรและขอมลของรานยา คาอธบาย โปรดเตมขอมลลงในชองวาง หรอทาเครองหมาย ใน หนาขอความทเปนจรงเกยวกบตวทานและรานยา

1. เพศ ชาย หญง

2. อาย……………..ป …………..เดอน 3. ระดบการศกษาสงสด ปรญญาตร ปรญญาโท สาขา....................................

ปรญญาเอก สาขา...................................... 4. รายไดเฉลยตอเดอน(โดยประมาณ) ไมเกน20,000 บาท 20,001-40,000 บาท 40,001-60,000 บาท 60,001-80,000 บาท 80,001-100,000บาท ตงแต 100,001 บาทขนไป

5. ตาแหนงในรานยา เภสชกรผปฎบตการ เจาของกจการ/ผจดการรานยา เปนทงสองตาแหนง

6. ประสบการณในการทางานในรานยา(รวมทกรานยา) รวมระยะเวลา.........ป.........เดอน 7. ทานเคยไดรบรขอมล สถานการณของวณโรคในรอบ 1 ปทผานมาหรอไม 8. เคย ไมเคย(ขามไปทาขอ 9) 9. กรณทเคยไดรบ ชองทางในการรบรขอมลสถานการณของวณโรคของทาน(ตอบไดมากกวา 1ขอ)

( ) การอบรม/ประชมวชาการ ( ) อนเตอรเนต ( ) สอสงพมพ ตางๆ ( ) วทยกระจายเสยง ( ) โทรทศน ( ) อนๆระบ...................

10. ทานเคยทราบแนวทางการรกษาวณโรคแหงชาตของประเทศไทยหรอไม ทราบ ไมทราบ

11. คนในครอบครวของทานทอาศยในบานเดยวกนมประวตเคยเปนวณโรคหรอไม ไมม ไมทราบ ม จานวน..........คน

No._________

12. ประเภทของรานยา รานขายยาเดยว รานขายยาเครอขาย (Chain store) ( ) Boots ( ) Watson ( )P&F ( ) Pure( ) Fasino ( ) Exta ( ) Health up ( ) กรงเทพดรกสโตร( ) อนๆระบ............................

13. เวลาเปดทาการของรานยา วนเปดทาการ............................................................... .......................... เวลาเปดทาการ........................................................................................

14. ระยะเวลาการดาเนนกจการของรานยา.....................ป.............เดอน 15. ปทไดรบการประเมนใหเปนรานยาคณภาพ พ.ศ. .............................. 16. จานวนผรบบรการในรานยา(โดยประมาณ).................................คนตอวน 17. งานบรการทมในรานยาของทาน (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

( ) คดกรองกลมเสยงโรคNCDsเชนโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง ( ) คดกรองกลมเสยงโรคตดเชอตางๆเชน ไขเลอดออก ไขหวดใหญ โรคมอเทาปาก ( ) สงตอผปวยกลมเสยงตางๆไปรบการตรวจรกษาตอทโรงพยาบาล ( ) ใหคาปรกษาโรคเบาหวานความดนโลหตสง ( ) ใหคาปรกษาเลกบหร ( ) จดทาประวตผปวย (Patient profile) ( ) วดระดบความดนโลหต ( ) ตรวจวดระดบนาตาลในเลอดดวยตวเอง

( ) ใหบรการในการเตมยาแกผปวยโรคเรอรง ( ) เยยมบานผปวยในรศม 5 กโลเมตรเพอตดตามการใชยา ( ) อนๆ ระบ............................................................................................................

18. การจดทาประวตผปวยทมารบบรการในรานยา ไมม ม รปแบบ ( ) แฟมบนทกประวตผปวย

( ) โปรแกรมคอมพวเตอรสาเรจรป ( ) อนๆ ระบ...................................................................................

19. ยาวณโรคทมจาหนายในรานยา ไมม ม ระบ (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) ( ) Isoniazid ( ) Rifampicin ( ) Pyrazinamide ( ) Ethambutol ( )Streptomycin ( )อนๆระบ……………………………

สวนท 2 ความคดเหนของเภสชกรตอบทบาทในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคในรานยาค าชแจง แบบสอบถามสวนนเปนการสอบถามความคดเหน ซงแบงระดบความคดเหนเปน 5 ระดบ คอ ไมเหนดวยอยางยง , ไมเหนดวย , ไมแนใจ , เหนดวย และเหนดวยอยางยง ใหทานเลอกระดบความคดเหนทมตอขอความในแตละขอ (คอลมนดานซาย) โดยท าเครองหมายหรอ X ลงในชองวาง (คอลมนดานขวา) ทตรงกบความรสก หรอ ความคดเหนของทานมากทสด โดยไมไดหมายถงสงทถกหรอผด

ขอความ ระดบความคดเหน ทานคดวา......................................... ไมเหนดวย

อยางยง ไมเหนดวย ไมแนใจ เหนดวย เหนดวย

อยางยง

1.การแพรกระจายของเชอวณโรคไดทางอากาศเปนปจจยททาใหวณโรคยงคงเปนปญหาสาธารณสขทสาคญ

2.รานยาเปนสถานบรการสขภาพทมโอกาสคนพบผปวยวณโรคทยงไมไดรบการรกษาได

3.การคดกรองวณโรคโดยการซกประวตอาจทาใหทานมโอกาสไดรบเชอวณโรคจากผรบบรการได

4.การคดกรองวณโรคโดยการซกประวตผรบบรการทมอาการไอ เปนวธทสามารถทาไดงายในรานยา

5.อาการไอเรอรงนานกวา 2 สปดาหเปนอาการสาคญทใชในการตดสนใจสงตอผมารบบรการในรานยาไปสถานพยาบาลของรฐ

6.การคดกรองวณโรคในรานยาทาใหผปวยเสยเวลาเพราะตองกลบไปตรวจยนยนทโรงพยาบาลอกครง

7. การมแบบฟอรมสาหรบคดกรองจะชวยใหทานมแนวทางในการคดกรองวณโรคในรานยาอยางชดเจน

8.การททานเขยนใบสงตวพรอมใหคาแนะนาจะชวยใหผรบบรการทสงสยเปนวณโรคยนยอมไปรบการตรวจวนจฉยตอทสถานพยาบาลของรฐ

9.ทานควรสงตอผรบบรการทสงสยเปนวณโรคใหไดรบการตรวจวนจฉยทถกตองในสถานพยาบาลของรฐ

ขอความ ระดบความคดเหน ทานคดวา......................................... ไมเหนดวย

อยางยง ไมเหนดวย

ไมแนใจ เหนดวย เหนดวยอยางยง

10. การสงตอผรบบรการอาจทาใหผรบบรการไมเชอมนในตวทานและรานยาของทาน

11. การสงตอผรบบรการทสงสยเปนวณโรคทาใหผรบบรการเสยคาใชจายเพมขนจากการตองรบบรการทงรานยาและสถานพยาบาลของรฐ

12. ทานคดวาการสงตอผรบบรการไปรบการตรวจวนจฉยตอทสถานพยาบาลของรฐจะไมสงผลกระทบตอรายไดของรานทาน

13. รปแบบเครอขายคดกรองและสงตอเปนการอานวยความสะดวกใหผปวยสามารถเขาถงบรการในสถานพยาบาลของรฐไดงาย

14.บทบาทการคดกรองและสงตอผรบบรการในรานยาของเภสชกรเปนการเพมภาระงานใหกบสถานพยาบาลของรฐ

15.การทางานของเครอขายรานยากบสถานพยาบาลของรฐควรมหนวยงานในพนทเปนตวกลางในการชวยประสานงาน

16.รานยาทรวมเปนเครอขายในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคจะตองไดรบการประเมนรานยากอนการเขารวม

17.เภสชกรรานยาควรมบทบาทตดตามการใชยาวณโรคกรณทผรบบรการไดรบการวนจฉยและรกษาวณโรคแลว

18.เภสชกรควรไดรบอบรมความรเพมเตมกอนเขารวมเปนเครอขายในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรค

19.รานยาควรไดรบการสนบสนนวสดอปกรณสาหรบใชในการคดกรองวณโรคและสงตอผสงสยเปนวณโรค เชนแบบฟอรมคดกรองและสงตอวณโรค แผนประชาสมพนธ ผาปดปาก เปนตน

20. หากมเครอขายการคดกรองและสงตอผทสงสยเปนวณโรคระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐ

ทานยนดเขารวมโครงการหรอไม ยนดเขารวม ไมแนใจ ไมยนดเขารวม ระบเหตผล..........................................................................................

21. หากมระบบสงตอผรบบรการระหวางรานยากบสถานพยาบาลของรฐทานคดวารปแบบของการสงตอผรบบรการควรเปนรปแบบใดเหมาะสมทสด(เลอกตอบเพยงขอเดยว) รานยาทาใบสงตวใหผรบบรการ เพอนาไปตดตอทสถานพยาบาลของรฐดวยตวเอง รานยาทาใบสงตวใหผรบบรการ เพอนาไปตดตอกบหนวยงานสวนกลางในการประสานงานกบสถานพยาบาลของรฐ รานยาลงทะเบยนออนไลนกบหนวยงานสวนกลางเพอประสานงานกบสถานพยาบาลของรฐ อนๆ ระบ .....................................................................................

22. ในการตดตามการสงตอผรบบรการจากรานยาทสงตอไปสถานพยาบาลของรฐ ทานคดวาควรมรปแบบใดเหมาะสมทสด(เลอกตอบเพยงขอเดยว) รานยาตดตามผลการสงตอดวยตนเองโดยการสอบถามไปยงสถานพยาบาลของรฐ สถานพยาบาลแจงผลการสงตวมอบใหผรบบรการถอนากลบไปแจงรานยาดวยตนเอง สถานพยาบาลแจงผลการสงตอผรบบรการแกรานยา ในกรณทผรบบรการมารบการ ตรวจทสถานพยาบาล หนวยงานสวนกลางแจงผลการสงตอผรบบรการแกรานยา ในกรณทผรบบรการมาตดตอกบหนวยงานสวนกลาง

หนวยงานสวนกลางแจงผลการสงตอผรบบรการแกรานยาในฐานขอมลระบบออนไลน อนๆ ระบ.......................................................................................

23. วธในการประสานงานเพอแจงผลการสงตอกลบไปใหรานยาควรเปนวธใดเหมาะสมทสด(เลอกตอบเพยงขอเดยว) ผรบบรการ ทางโทรศพท ทางจดหมาย ทางจดหมายอเลกทรอนกส (อเมล) ระบบรายงานจากฐานทะเบยนขอมลออนไลน อนๆ..............................................................

24. ทานคดวาควรมคาตอบแทนใหแกรานยาในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคหรอไม ควร ไมควร

25. กรณมการจายคาตอบแทน ทานคดวาการใหคาตอบแทนในการคดกรองและสงตอผสงสยเปนวณโรคจากรานยาไปสถานพยาบาลของรฐ ควรเปนรปแบบใด

จายคาตอบแทนตามจานวนการคดกรองแบบรายหว จายคาตอบแทนตามจานวนผไดรบการสงตวและวนจฉยวาเปนวณโรคแบบรายหว จายคาตอบแทนแบบเหมาจายรายป กาหนดจานวนผรบการคดกรองขนตา อนๆ ระบ.......................................................................

26. กรณมการจายคาตอบแทนเปนรายหว ทานคดวาควรไดรบคาตอบแทนเปนเงนจานวนเทาไร นอยกวา50 บาท/ราย 50บาท/ราย 51-100 บาท/ราย มากกวา100 บาท/ราย อนๆระบ....................................................

27. กรณตองมการประเมนรานยาทจะเขารวมเปนเครอขายคดกรองและสงตอผปวย ควรไดรบการประเมนจากหนวยงานใด สถานพยาบาลในพนทเดยวกบรานยา สานกงานสาธารณสขจงหวดเดยวกบรานยา สานกงานปองกนควบคมโรค( สคร.)ในแตละเขตทรบผดชอบเดยวกบรานยา สานกหลกประกนสขภาพถวนหนาในแตละเขตทรบผดชอบเดยวกบรานยา อนๆ................................................................

28. ปจจยทจะทาใหโครงการประสบความสาเรจ และปญหาอปสรรคทอาจเกดขน ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………….

29. ขอเสนอแนะอนๆ ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………….

ขอบพระคณทกทานทใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม

ภาคผนวก ข

การพจารณาของคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย

107

ภาคผนวก ค

หนงสอขอความอนเคราะหการเกบรวบรวมขอมล

109

ภาคผนวก ง

รายชอผทรงคณวฒ

ตรวจสอบคณภาพ ความตรงตามเนอหา (Content Validation)

111

ผทรงคณวฒ ตรวจสอบคณภาพ ความตรงตามเนอหา (Content Validation) จ านวน 3 ทานไดแก

เภสชกรหญง ผศ. ดร.ผกามาศ ไมตรมตร อาจารยประจา ภาควชาเภสชกรรมชมชน คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

เภสชกรหญง นาทพย สวรรณกจบรหาร เภสชกรประจารานยาคณภาพ นาทพยเภสช เภสชกร นรตม เมองศร เภสชกรปฏบตการ

คลนกวณโรค โรงพยาบาลระยอง

112

ประวตผวจย

ชอ – สกล ทอย ททางาน ประวตการศกษา พ.ศ. 2544 พ.ศ. 2554 ประวตการทางาน พ.ศ. 2544 – 2550 พ.ศ. 2550–ปจจบน

นางสาวธนกฤตา ฉนทรจ 188/11 หมท9 ตาบลบานสวน อาเภอเมอง จงหวดชลบร 20000 โรงพยาบาลพานทอง หมท8 ตาบลพานทอง อาเภอพานทอง จงหวดชลบร 20160 สาเรจการศกษาเภสชศาสตรบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม ศกษาตอระดบปรญญามหาบณฑต สาขาการคมครองผบรโภคดานสาธารณสข บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร เภสชกรปฏบตการ กลมงานคมครองผบรโภคและเภสชสาธารณสข โรงพยาบาลพานทอง จงหวดชลบร เภสชกรชานาญการ กลมงานคมครองผบรโภคและเภสชสาธารณสข โรงพยาบาลพานทอง จงหวดชลบร