-
The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science
Volume 6 Issue 1, p. 1407-1422, January 2013
EYTANLA LGL BAZI YETLERN SEMANTK TAHLL,
AIMIZIN ALKOL VE TRAFK PROBLEMLERNE
YANSIMALARI
SEMANTIC ANALIZING SOME VERSES OF THE CORAN ABOUT
SATAN AND THEIR PROJECTS TO ALCOHOL AND EXCESSIVE SPEED
PROBLEMS IN THE AGE
Yrd. Do. Dr. Bill TEMZ GAN Fen Edebiyat Fakltesi Dou Dilleri ve
Edebiyat Blm retim yesi.
Abstract
The Gracious Qoran emphasizes frequently that the Satan whom
was
created to balance the wisdom power, and never abandons his
behind space as
if walking in humans veins. Satan is the clearest and -in the
same time-the sliest
enemy for him.
Satan (who named Iblees in the orijin) is created as a virtual
effect
opposite to ore of mind which will be real effective with
support on the
religion. Satans created also to balance the mind. Satan has
rejected to kowtow
for Prophet Adam (p.b.u.h) because of was created from the fire
and fended off
by Allah. And this time, by the cause of its hoplessness, become
the most
harmfull enemy to Him and his generations.
-
eytanla lgili Baz yetlerin Semantik Tahlli, amzn Alkol
ve Trafik Problemlerine Yansmalar 1408
Allah has gave human freely to decide or invite what they do. So
He
exams them how they act by the deceptions or tricks of Satan.
Then Allah has
created the devil for instilling in people a passion that will
be breaked and
become usefull by the Coranic Religion.
One of the adjectives of the Devil is maarid or mareed that
means to be
out of control and never abstain from any crafty motivation. The
Devil
misguides and drugs the human being to a worst traffic accident
those dont
know him as the important and the biggest enemy. And another
adjective
mirreed as a co-origin word, means a blind drunken. If we
mention that the
Devil attempts the alcoholic drinks to its all phases, can
easily say that Satan
incites the alcoholic drivers through to road accidents as does
as in excessive
speed pasion.
If someone doesnt want to fall the trap of the Devil, he must be
resolute
against to Satanic motives and to take shelter in God. Because
the Devil isnt
effectual on those dont mention the Satanic tricks. Than to
prevent the traffic
accidents the most effective and unique precaution is the
education. Therefore if
the congenital roots of education dont be nourished by the
blieves, itll become
stumpy.
Key Words: Satan, misguiding, alcohol, traffic, excessive speed
and frustration.
z
Kuran- Kerm, akl cevherine kar ve onu dengelemek iin yaratlm
olan eytann, insann kan damarlarnda dolarcasna peini brakmadn
ve
onun hem apak hem de en sinsi dman olduunu srarla vurgular.
eytan (ilk ismiyle bls) din desteiyle gerek anlamda faal
olabilecek
akl cevherine kar ve onu dengelemek iin yaratlm, sanal
saylabilen bir
kuvvettir. Ateten yaratlm olmas bahanesiyle gururlanp Hz. dem
(a.s)e
secdeye etmediinden lh huzurdan kovulmu, bu defa da dt mit-
sizliin iddetiyle Hz. deme ve nesline en hilekr dman
kesilmitir.
Allah (c.c), insanlara yapacaklar fiilleri kendi hr iradeleriyle
tercih
etme hakkn vermi olup, aslnda onlar eytanlarn vesvese ve
aldatmalaryla
denemektedir. O halde Yce Allah eytan, din ile frenlenerek
faydal hale
getirilebilecek bir ihtiras insana alasn diye yaratm
olmaldr.
eytann vasflarndan mrid veya merd, onun kontrolden kp bir
ktle kilitlendiini ve onu dman bilmeyen insanlar da hataya
drp
kazalara ynlendirdiini anlatr. Ayn kkten mirrd kelimesi de fec
ekilde
alkoll demektir. retilmesinden iilmesine kadar alkoln her
safhasna katks
olan eytan, ar hz tutkusunda olduu gibi, alkoll ara kullanmada
da insan
en sivri drtlerle etkileyip trafik kazalarna srkler.
-
1409
Bill TEMZ
eytann tuzaklarna dmemek iin salam bir irdeyle Yce Allha
snmak gerekir; Onun ihlsl kullarn eytann hibir drts
etkileyemez.
Buna gre trafik kazalarn nlemenin en etkin yolu olan eitim,
insann ftra-
tna yerleik inan kkleriyle desteklenmeli ki, gdk kalmasn.
Anahtar Kelimeler: eytan, saptrma, alkol, trafik, ar hz ve
hsran
Giri: eytan Kimdir ve nsana Kar Konumu Nedir?
eytan, bedenleri ate, hava ve ryiha gibi ltif maddelerden
yaratlan, insann
be duyusunun alglayamad, akl ve irde sahibi ve ayn zamanda
enerjik u
snf varlktan biridir:
a) Tamamen iyilik ve hayra ynelik melekler,
b) Hem iyilie hem de ktle meyilli cinler,
c) Cin taifesinden olup sadece ktle can atarak alan
eytanlar1.
Allah Telnn Hz. dem (a.s.) ve neslini farkl bir konumda
yaratacan
meleklere sylemi ve yaratma sebebini nce Kendi ilminde sakl
tutmu, daha sonra
da bu sebebin insann retilebilir ve kendi iradesiyle ykselebilir
konumu olduunu
ifade buyurmutur2. Hemen ardndan da yaratt tm varlklarn ona
secde
etmelerini emretmi, sadece eytanlarn atas bls bu emre uymamtr.
Bu
itaatsizliine neden olarak da Hz. demi topraktan, kendisini ise
ateten yarattn
ileri srmtr.3 eytanlarn, melekler arasnda zikredilen bls
neslinden, onun da bir
baka yette cin trnden olduunun belirtilmektedir4.
Dier taraftan, ktl veya iyilii tercih edip o ynde mcdele verecek
tek
varlk insandr. Yine eytana kar zafer kazanma veya hezimete urama
sonular da
sadece insan iin sz konusudur5. O halde eytanlardan lhi emre
isyan bayran
eken bls, akl cevherine kar ve onu dengelemek iin yaratlm vehm
bir kuvvet
olarak alglanabilir6. Ateten yaratlm olmas bahanesiyle gurura
kaplp dem
1 er-Rb Hseyin b. Muhammed el- SFEHN (.502/565), el-Mfredt f
arbi'l-Kur'n, Ner.: Muhammed Ahmed HALEFULAH, Msr 1970, Cin madd.;
Ali Osman ATE, Kuran ve Hadislere
Gre Cinler-By, II. Basm, stanbul 1995, 18. 2 el-Bakara, 2/30-33.
3el-Arf, 7/11 4el-Bakara, 2/34 ve el-Kehf, 18/50. 5Fazlur-RAHMN
(.1998), Ana Konularyla Kuran, ev.: Alpaslan AIKGEN Ankara 1987,
252,
254. 6Eb Abdillh Muhammed b. Omer Fahruddn er-RZ (.606/1209),
Meftihu'l-ayb Tahran-(Msr-
1937 basksndan), XXVI, 229; Sleyman ATE, Yce Kurann ada Tefsiri,
stanbul 1988, VII,
494.
-
eytanla lgili Baz yetlerin Semantik Tahlli, amzn Alkol
ve Trafik Problemlerine Yansmalar 1410
(a.s)e secde etmedii iin lh huzurdan kovulmu, bu defa da dt
mitsizliin
iddetiyle Hz. deme ve nesline en hilekr dman kesilmitir7.
Dolaysyla eytann,
aldatc zellie sahip gurur duygusu ile ayn kkten gelen arr: ,sfat
ismi8 insana gururunu korumak bahanesiyle tatl diller, gler yzler
ve ok cazip tekliflerle
yaklap, usulca insann iine akan en byk aldatc anlamndadr.
Kurn- Kerme Gre eytann Yaratl Nedeni:
Kurna gre Allah (c.c), insanlara yapacaklar fiilleri kendi hr
irdeleriyle
tercih etme hakkn vermi olup, onlar eytanlarn vesvese ve
aldatmalaryla dene-
mektedir9. Yani eytann insan ayartabilme grevi, insann serbest
irdeyle yaratl-
d ve denemeye tabi tutulduu sistemin bir parasdr. Yoksa belirli
ileri yapmaya
mecbur bir varln, daha baka ileri de yapabilecek mi! diye bir
denemeye tabi
tutulmasnn bir anlam olmazd. O halde Yce Allah eytan, din ile
frenlenerek
faydal hale getirilebilecek bir ihtiras insana alasn diye yaratm
olmaldr10.
eytanlar her birinizin iinde, kann dolat gibi dolar: ,buyuran
Hz. Peygambere sahbler, Senin iinde de mi? diye sorduklarnda Evet
benim iimde de; ancak bendekine kar Allah bana yardm etti de,
zararndan
uzak kalabiliyorum. cevabn vermitir11. Bu tr nakiller yoruma
tabi tutulmadan,
yani zahir mnasyla benimsendii takdirde, cinler gibi eytanlarn
da insan
etkileyebildii kabul edilmi olur. demolu kendi irdesini nasl
kullanaca
konusunda imtihan edilmek zere yaratld iin, blse ve neslinden
gelen
eytanlara belirli bir sre iin bu izin verilmiti12. Artk Hz. dem
ve ei Hz.
Havvdan balayarak13 yeryzn ssl ve ilh yasaklar inemeyi
zevkli
gstererek her insan kandrp azdrmaya alacaktr ve sadece Allhn
ihlasl has
kullar bu bozucu abalardan etkilenmeyebilecektir14.
nsan artk kendine dost melike ile dman kesilen eytandan oluan
iki
etken arasndadr. Bir tarafnda meleklerden gelen iyi dnce ve
ilhamlar, dier
yannda eytandan kaynaklanan kt telkinler ve vesveseler.. Hads-i
erflerde,
demoluna melein de bir dokunuu vardr eytann da..15; Her
insann
7Bkz. el-Hcr, 15/32-40. 8Bkz. Lukmn, 31/33. 9el-Bakara, 2/155; l
Imrn, 3/86; el-Mide, 5/48; el-Enm, 6/165; Hd, 11/7; Muhammed, 47/4,
31;
el-Mlk, 67/2; ed-Dehr, 76/2; Kr. el-Bakara, 2/124; el-Mide,
5/94; en-Neml, 27/40 vb. 10 S. ATE, a.g.e, III, 324; V, 69. 11
el-mm Ahmed b. HANBEL (.241/855), el-Msned, Messeset Kurtuba, I-VI,
Khire, Bty.,
III,309; Eb Abdillah Muhammed b. sml el-BUHR el-Cuf (.256/ 870),
el-Cmius-sahh el-
Muhtasar, Tahk.: Mustaf Dibl-bu, Drubni Kesr, III. Basm, I-VI,
Beyrut 1987, II, 717; III, 1195; V, 2296; VI, 2623. Eb s Muhammed
b. s et-TRMZ es-Slem (.279/892), el-Cmius-sahh
Snent-Tirmiz, Tahk.: Ahmed Muhammed kir ve dierleri, Dru
ihyit-trsil-Arab, I-V,
Beyrut, bty., III, 475. Ahmed Sim KILAVUZ, TDV. slm Ans., Cin
maddesi, VIII, 7. 12 Sd, 38/84-85. 13 Bkz. el-Bakara, 2/36; Th,
20/20. 14 el-Hcr, 15/39-42. 15 et-TRMZ, a.g.e.., K. et-Tefsr, Sre 2
; S. ATE, a.g.e, X, 110.
-
1411
Bill TEMZ
meleklerden ve cinlerden/ eytanlardan mutlaka bir yolda vardr.
Meleklerden olan
onu hayra ynlendirirken, eytanlardan olan ona erri emir ve tevik
eder16
buyrulur. Demek ki, bunlarn her ikisi de insan psikolojisine
hitap eden lh
kanunlardr.
Allhn her Peygambere insan ve cin eytanlarndan dmanlar var
etmesi17,
Onun sosyolojik yasasna iarettir. Her iyinin karsnda bir ktnn
bulunmas
dnyada mcadele ve yarma ruhunu dourur; bylece toplumun
dinamizmi
salanr. Bu mcadele hikmeti olmasayd Allhn, belki de
Peygamberleri gnderip
semv Kitaplar indirmesine gerek kalmayacakt. Nitekim bu mcadele
bilim ve
tekniin ilerlemesine ve dnyann onarmna sebep olacak, baz
toplumlar dierlerine
galip gelecek ve sonuta gl olan hak ortaya kacaktr18. te bu
maksatla Allah
eytanlar serbest brakyor, dilemesi ve takdiri gerei, dostlar
zorluklara tahammle
alsnlar diye eytanlara izin veriyor. Bu demektir ki eytanlar
Allhn has kullarna,
yine Onun takdri dnda bir ktlk yapamyorlar19.
Kurn- Kerme gre melekler Yce Allh tesbih ve takds grevini
yerine
getirdikleri halde, onlardan farkl bir konumda yaratlan Hz. dem,
her eyin
isimlerini tamamyla Allhn retmesiyle tek tek sayarak bilgi
edinme yeteneini
sergileyince20 Allah Tel meleklere, deme hrmeten secde
etmelerini emretti.
Btn melekler bu emre uyarak demin stnln kabullenip secde
ettiler;
sadece cinlerden biri olan bls, ondan daha stn yaratld iddia
ederek, secdeye
yanamad21. Rabbinin secde etmesi emrini tanmad ve Onun
huzurundan
kovuldu22. Sonra da bls, adnn mitsizlik anlamna uygun olarak
Allhn
rahmetinden midini kesti ve sanki kendine cehenneme bir yolda
ararcasna, Yce
Allahtan kullarn kandrp azdrmak iin izin istedi23, bylece
eytanlarn ilki ya da
atas oldu24. Yani eytanlar insanlar aldatma entrikalarna bls ile
balam oldular25.
eytann asl grevi insann, Rab Tel tarafndan snanmasnda onu
artc
rol stlenmektir. Bu nedenle Allah Tel, eytann verdii
vesveseleri, kalpleri
16 MSLM b. el-Haccc, Ebl-Huseyn el-Kueyr en-Nsbr (.261/874),
Sahhu Mslim, Tahk.:
Muhammed Fud ABDULBK, Dru ihyit-trsil-Arab, I-V, Beyrut Bty., I,
363; IV, 2167; A.
Osman ATE, a.g.e., 46. 17 Bkz. el-En'm, 6/112-113. 18 S. ATE,
a.g.e., III, 223-224. 19 Bkz. Seyyid KUTUB (.1386/1966), F
Zlli'l-Kur'n, IV. Bask, Beyrut- bty., VIII, 18. 20 Bkz. el-Bakara,
2/32-33. 21 Bkz. el-Bakara, 2/34; el-Arf, 7/11; el-Kehf, 18/59; Sd,
38/71-74. Ayrca Mslman her sreyi
okumaya ve dier ilerine balarken ektii her besmeleyle eytan-
racm yani kovulmu eytandan
Allha snr. 22 Sd, 38/75-78; Kr. el-Kehf, 18/50-51. 23 Sd,
38/79-83. 24 Bkz. el-Kehf, 18/50. 25 Fazlur-RAHMN, a.g.e., 70.
-
eytanla lgili Baz yetlerin Semantik Tahlli, amzn Alkol
ve Trafik Problemlerine Yansmalar 1412
mnev hastalk nedeniyle kaskat olan kimseleri snamak iin bir
vesle klar. Hz.
demden sonraki hemen her resl veya nebnin de, arzularna vesvese
kartrarak
tebli grevlerine engel olmaya alt26; nk onlar da ayn ilh snava
muhatap
idiler. Ama Allhn zel inayetiyle baarl olamamtr.
Allah Tel u yette eytana, kullarn nasl kandracan sanki
tlyor.
Ama aslnda insanlar eytann yaklam tarzlarn ihbar ederek, ondan
kurtulu
reetesini vermektedir: Sesin ile, gcnn yettiini yerinden oynat,
yaya ve
atllarnla onlara kar haykrarak yr. Mallarna ve ocuklarna ortak
ol, onlara
vaatlerde bulun. Ama eytan sadece onlar aldatmak iin vaatte
bulunur. Dorusu
Benim manl kullarm zerinde senin bir hkimiyetin olamaz. Rabbin
vekil olarak
yeter27.
ns olduu kadar cin eytanlarn da Peygamberlere bile musallat
edildiine28,
Hz. Ysuf ile kardelerinin arasn bozmalar29, sabr timsli Hz.
Eyyba yorgunluk
verip eziyet ederek Yce Rabbine yalvarmaya mecbur etmeleri30,
Hz. Msnn kavga
eden iki kiiyi aralamak iin birine bir yumruk vurmasyla,
cinlerin onu katil
durumuna drmeleri31 rnek verilebilir.
eytann ii-gc tuzak kurup, desse ve hle yapmak, vesvese
vermek,
yaldzl ve kof szlerle32 cimrilii ve hayaszl33 ho gstererek34
insanlar yoldan
evirip35 sinsice aldatmak36 ve sonra da aradan syrlver-mektir37.
Bu bakmdan Yce
Yaratc pek ok yette eytann insan iin apak bir dman olduunu
belirterek38
kulunun ona uymamasn ve ayan denk alp gfil avlanmamasn tler. Bir
rnek
vermek gerekirse, olup bitince der ki: Dorusu Allah size gerei
sz vermiti.
Ben de size sz verdimse de, sonradan caydm. Aslnda sizi
zorlayacak bir nfzum
yoktu; ardm, siz de geldiniz. O halde beni deil, kendinizi
knayn. Artk ne ben
sizi kurtarabilirim, ne de siz beni. Zaten beni Allha ortak
komanz daha nce de
kabul etmemitim. Dorusu hata edenlere elemli bir azap var!
der39.
Bu son yette eytann almet-i farkas, muhatabna sinsice sokulup
kafasn
26 Bkz. el-Hacc, 22/52-53. 27
el-sr, 17/64-65. 28 Bkz. el-Enm, 6/112. 29 Bkz. Ysuf, 12/100. 30
Bkz. Sd, 38/41. 31 Bkz. el-Kasas, 28/ 15. nk Hz. Msya ilim ve
hikmet verilmiti ve sriloullarnda bir kimsenin
kendisine emir veya hikmet verilmeden- bir bakasn ldrmesi
yasakt. Bkz. Crullah Mahmud b.
mer ez-ZEMAHER (.538/1143), el-Kef an Hakik avmidt- Tenzl ve
uyni'l-ekvl fi'
vchi't-te'vl, Drul-fikr, Beyrut, Bty., III, 169. 32 Bkz. el-Enm,
6/112. 33 Bkz. el-Bakara, 2/268, 275. 34 Bkz. en-Nis, 2/120. 35
Bkz. ez-Zuhruf, 43/62. 36 Bkz. Ftr, 35/5-6. 37 Bkz. el-Enfl, 8/48.
38 Bkz. el-Bakara, 2/168; el-Enm, 6/142; el-Arf, 7/175; Ysuf, 12/5;
Ysn, 36/60. 39 brhm, 14/22; Kr. el-Furkn, 25/27-29, el-Har,
59/15-17.
-
1413
Bill TEMZ
kartrmakla iine el atarak, bekledii kt sonucu alnca sessizce
gzden
kaybolduu vurgulanmaktadr. yleyse trafik kazalarnn balca
nedenlerinden alkol
ve ar hz konularna eytan drtlerinin etkileri asndan da bakmakta
fayda
vardr. Bu balamda eytanncaydrlamaz anlamnda mrid veya merd: /
nitelii, onun ktle meylettirme zelliini ifde etmektedir.
eytann nsan Trafik Canavar Yapma Drtleri:
eytanlar insanlar, yakaladklar her frsatta tuzaa drdkleri gibi,
onlar
birer trafik canavar yapmak iin de u iki drty n plana
karmaktadrlar:
a) Alkoll olduuna aldrmadan ara kullandrma,
b) Bir ey olmaz zannyla ve zevk iin ar hz yaptrma.
a) Alkol Ara Kullandrma Drts
eytan alkol almay insanlara her zaman cazip gsterir. Dier
taraftan trafik
kazalarnn en bata gelen sebeplerinden biri de baz kimselerin
alkoll iken, Bana
hi bir ey olmaz; ak gibiyim! gibi dncesizlikleridir. Bu da
eytann etkili
olduu bir irade kullanm kavadr.
Alkoll ikinin zararlar ve slma gre haram olduu bu makalenin
konusu
deildir. Ancak inanlarn kuvvetli ve aksiyoner olduu asr-
sadetten u bilgi
burada aktarlmaldr:
Tif Seferi hazrlklar srerken Sakf Kablesinden bir grup, eli
sfatyla
Reslullha gelerek, slmn baz prensiplerinin kendilerine daha
yumuak veya
toleransl uygulanmasn salamak amacyla birtakm sorular sorarlar.
lkin zinay,
ardndan fizi sorarlar. lgili yetlerle40 bunlarn haram olduu ve
kesin uzak
durulmas gerektii bildirilir. Sonra da, Peki araba ne
diyeceksin; kendi
topramzn meyve suyudur hani?!... diye sorduklarnda buna da: Ey
iman eden-
ler! arap, kumar, dikili talar (putlar), fal ve ans oklar eytann
ii birer pisliktir: bunlardan uzak durun ki beldan kurtulasnz41
;
yetiyle kendilerine cevap verilir. Bunun zerine o srada
oturmakta olan grubun hep
birden ayaa frlayp itiraz etmeleri42 ne derece alkol bamls
olduklarn gsterir.
40 el-sr, 17/32, meli: Zinaya yaklamayn; nk bir hayszlk ve ok kt
bir yoldur. Ve el-
Bakara, 2/278, meli: Ey iman edenler! Allahtan korkun; eer
gerekten inanyorsanz mevcut faiz
alacaklarnzdan vazgein. 41 el-Mide, 5/90. 42 Eb Abdirrahmn Ahmed
b. uayb en-NESE (.303/915), el-Mcteb mines-Snen, Tahk.
Abdlfetth Eb udde, Mektebetl-matbtil-slmiyye, III. Basm, I-VIII,
Halep 1986, 8, 315; Eb
Abdillah Muhammed b. Ebbekr Eyyb ez-ZER (.751/1350, Zdl-med f
hedyi hayril-ibd,
-
eytanla lgili Baz yetlerin Semantik Tahlli, amzn Alkol
ve Trafik Problemlerine Yansmalar 1414
Buna ramen sonunda, vakitli vakitsiz her trl erre, belya veya
felkete yol aan,
ksacas btn ktlklerin ana etkeni olan ikinin43 de haramln tam bir
tesli-
miyetle kabul edip ondan uzaklaabilmilerdir.
u yet melinde ise eytann aldatt alkoll bir srcnn hali, sanki
bire
bir tasvir edilmektedir: Rahmn anmaktan yz evirene ( ) bir eytan
musallat ederiz; artk onun yakn arkada odur. Dorusu onlar insanlar
yoldan karrlar ama
bu insanlar, doru yolda olanlarn kendileri olduunu sanrlar44. Bu
yetteki ( ) fiili, tavuk karas denilen bir eit krle yakalanmay, ya
da grmezlikten
gelmeyi ifde eder. Yani, Allh anmann hak olduunu bilir ama
bilmez grnr ve
aptalm gibi davranr demektir45. Kirli cisimlere sineklerin mesi,
kokumu
yerlere haertn yerlemesi gibi, Allh anmaya yanamayan insann
ruhuna vesvese
ve kt dnceler yerleir.
Dier ynden eytann, yukarda s geen bu itirafnda Allah size
inkrcl
takdir etmi ve sizi buna mecbur klmsa ben ne yapabilirdim?!
yerine, Kendinizi
knayn, nk Allhn size vermi olduu hidyetten dnverdiniz demesi,
kulun
eytan karsnda irdesini serbeste kullanabileceini gsterir46.
b) Ar Hz Yaptrma Drts
Makalemizin esas konusu olan ve eytann btn uyarlara duyarsz
ve
kaytsz kalarak bir hedefe doludizgin kilitlenmesini ifde eden
yetler melen
unlardr: nsanlar arasnda, bilgisizce Allah hakknda tartmaya
giren ve her inat
eytana uyan ( ) bir takm kimseler vardr. (Byle bir kimsenin)
zerine, Kim ona yaknlk duyar ve dost edinirse onu saptrp alevli ate
azbna gtrecei
yazlmtr 47.
eytann Mrid / Merd Sfatnn Semantik Aklamas :
kk harflerinden gelen sz konusu sfat, birinci ve drdnc baptan
olmak zere iki trl kullanlr:
a) Birinci bptan fiili, kesmek ve birisinin rz ve nmusunu
ayaklar altna alp inemek demektir. Ayrca, bir ii devaml ilemek
sretiyle alkanlk kazanmak, ksacas o fiile dadanmak demektir. Bir
ocuun
annesinin memesini emerek ve stn azaltarak yumuatmas, ayrca
ekmei suya
Tahk.: uayb el-ARNT-Abdlkadir el-ARNT, Messesetr-risle, I-V,
Beyrt 1986, XIV. Basm, II, 521. 43 MSLM b. el-Haccc, a.g.e., I,
145. 44 ez-Zuhruf, 43/36-37. 45 ez-ZEMAHER, a.g.e., III, 488. 46
Fahruddn er-RZ, a.g.e., XIX, 111, 114. 47 el-Hacc, 22/3-4. Bu
kimseler herhangi bir ipucu, bilgi vb. ellerine tutamak olacak bir
ey aramakszn
Allah hakknda tartmaya giriir ve Onun kudretini snrlamak
isterler.
-
1415
Bill TEMZ
batrp yumuatmak anlamlar da vardr48.
Yine fiili, haddini aarak taknlk gstererek, bir eye inadna devam
etmek veya .. fiili, bozuk plak gibi, bir sz bktrncaya kadar srarla
tekrar-layp durmak anlamndadr. Bundan tretilen sfat, niteledii
adamn, cin veya eytanlarn gem almaz, sz dinlemez serkelik niteliini
vurgular49. Nitekim
Allah Tel melen, evrenizdeki bedev Araplardan ve Medne halkndan
baz
mnfklar var ki, ikiyzll inadna srdrmekte sanki kaarlanm olurlar
( Sen onlar bilmezsin, Biz biliriz. Onlara iki kez azap edeceiz,
sonra da ..( byk bir azba itilecekler50 buyurur. Bu kimseler her
trl hayra inadna uzak
durmaktan bir trl kendilerini alamamladr.
Allha isyan ederek Onun emir ya da yasaklarna kar kmakta :
inatlaan eytana dendii gibi51 cin veya insan tr eytanlardan olan
hatta dier
btn hayvanlar arasnda da bulunabilen, kural tanmaz, irret mi
irret ve son derece
srnak kimse veya ey demektir52.
Bu balamda Trkede, bir canavarn avna dilerini geirerek avn pes
ettirip
ldrnceye kadar enesini hrsla ve smsk tutmas anlamnda di geirmek
ve
yrtc bir hayvann st brakp etle beslenmeye balayarak srarla av
aramas anla-
mnda diine kan demek deyimlerinin yan sra, Arap Dilindeki u
kullanmlar da
konuyu daha net ortaya koyar:
,da eytann bir ismidir ki yerden srekli toz kaldrp sonra , da
her yne yayarak ge ykselen kasrgann lakabdr. nsanlarn yzn
buruturduu ve zor katlanld, bir an nce dinmesi arzu edildii iin
olmal ki,
eytanla bir ilgisi kurularak byle bir kasrgaya, inat eytan: da
denir53..
.Adam sert davranarak hayvan hzl hzl srd :
. : Kayk kay gnder adl srkla kydan te kakt. demektir.
Ayrca Yksek bina anlamnda ve Yemmede rz adyla bilinen :
48 MTERCM SIM Efendi, Ebu'l-Keml Ahmed (.1236/1820).
el-Okynsu'l-Bast f Tercemeti'l-
Kmsi'l-Muht, Cemal Efendi Mat., I-IV, stanbul 1305, madd II, 22.
49 BN MANZR, a.g.e, III, 400. 50 et-Tevbe, 9/101. 51 Eb Cafer,
Muhammed b. Cerr b. Yezd b. Hlid et-TABER (.310/922), Cmiul-beyan
an
tevili yil-Kurn, I-XII, Byy. Bty., IV, 278. 52 Muhammed Abdurraf
el-MNV (.1031/1619), et-Tevfq al mhimmtit-terf, Tahk.:
Muhammed Rdvn ed-Dye, Drul-fikr, Dimek 1410h, I, 651. 53
el-FRZBD, Mecdddn, Muhammed b. Yakb, (.817/1414), el-Kmsu'l-Muht
ve'l-
Kbsu'l-Vast, Beyrut, Bty., I, 935.
-
eytanla lgili Baz yetlerin Semantik Tahlli, amzn Alkol
ve Trafik Problemlerine Yansmalar 1416
dan sivri burun gibi km bir ok siyah kayalklarnn da addr. Yine,
Dmetl-
cendelde Mrid ve Tim ilesindeki Eblak adl kalelerin ikisi de
yaln ve salamd.
Hre Melikesi Zb ok defa bu kaleleri feth ve zapt etmek iin
didinip ok aba sarf
etmise de, fethetmeyi baaramamt. Buna bir bir bahane bulmak
amacyla, Mrid
iyice sarplat, el-Eblak da glendike glendi: . diyerek mitsizlii
ile ba baa kalm; bu Arapa sz de elde edilemeyen eyleri anlatan bir
deyim hline
gelmitir54.
bn mer blgesinde , ya da mzdeki yaygn sylenen adyla evleri yaln
kayalklara yaplm olan55 Mardin ehri ve kazas merlinin
isimlerinin
nereden geldiini anlatr.
Netice itibariyle, kknden kullanldnda masdarlar, bir kimseyi
veya eyi drtmek, azgnlk ve tuyanda ileri gitmek, hatta
byle nitelenen grubu bile geride brakp u noktaya tek bana varmak
anlamndadr.
b) kknden kullanldnda ise eklindeki masdarlar dz, przsz ve
parlak olmak anlamndadr. : Binann d cephelerini svayp dzlemek, Hz.
Sleymnn kraliyet sarayn anlatan ifdesinde bu sfat : dz, svanm ve
cillanm eik anlamndan baka, semaya doru ykseltilmi
gkdelen bina anlamnda da kullanlm olabilir56.
yapraksz dal ve ;Daln yapraklarn syrmak : dalsz-budaksz aa
demektir. ) ( : stnde ot bitmeyen ve o nedenle hi hoa gitmeyen orak
arazi veya kumluk. Henz sakal kmam, sadece : by terlemeye balam
delikanl demektir. : Bir kimsenin sakalnn uzun sre kmamakta
direndikten sonra ktn anlatr.
Yine bir eyde temerrd etmek, ktlk yapmak iin inatlamak
(eanlamls
teannd) ve temle uymamak demektir. Nitekim zamannda hatta
belirli bir sre
getikten sonra da denmeyen borlara temerrd yani dememekte
direnme fizi
yklenir.
Ayn kelime felketleri ifde iin de kullanlr; mesel normal snrlarn
aan
su takn iin, Bu sel rndan kt: . denir57.
54 Eb Abdillah Ykut b. Abdillh el-HAMEV (.636/1230),
Muceml-bldn, Drul-fikr, I-V,
Beyrut bty., V, 38. 55 BN MANZR, Ebu'l-fazl Cemluddn b. Mkerrem
(.711/1311), Lisnu'l-Arabi'l-Muht, Tahk.: Ysuf HAYYAT-Nedm MERAL,
Beyrt, Bty.; el-Kms, Cemal Efendi Matbaas, II, 23; 56 Bkz. en-Neml,
27/44. Meli : O (Yemen Melikesi Belksa), Kke gir! dendi. Melike
kapnn
giriini grnce derin bir su sand ve eteini yukar ekti. Sleyman,
Bu, camdan yaplm ve
cillanm bir eiktir deyince Melike, Rabbim! Ben gerekten kendime
yazk etmiim. Sleymanla
beraber lemlerin Rabbi Allha teslim oldum dedi. 57 el-HALL b.
Ahmed, a.g.e., VIII, 37; bn MANZR, a.g.e,, III, 400; el-Kms, Cemal
Efendi
Matbaas, II, 23.
-
1417
Bill TEMZ
Yine ayn kkten treyen zilzurna sarho: sfat, fec ekilde alkoll
demek olan ile eanlamldr58 ki sarhotan iyi ve mantkl bir ya da
davrann kmayacan anlatmas asndan dikkat ekicidir.
Bir hads-i erfte, Cennet ehli oraya ibe ve sulara bulamadan:
girecekler59 anlamnda kullanldna gre fiili, sulamalardan aklanp
kmak anlamnda olduu gibi, zt olarak iyilik ve itatten syrlp
uzaklamak anlamna da
gelmektedir.
Demek ki, kknn bir mnas da kaypaklk etmek ve her trl hayr-dan
soyutlanmaktr. Sval bina ( ) ve yapraklar etrafa salan aa ( (
deyimleri bu anlamdan kaynaklanr. eytann bu sfatla nitelenmesi ise
yalnzca erre
odaklanm olmas veya hi bir ey aslamayan, dolaysyla da insanlara
hibir hayr
dokunmayan dz ve budaksz bir sra benzetilmesi ya da, ksenin
sakalsz ene-
sinin ortada oluu asndan, ktlk iin ortada kol geziyor olmak gibi
bir ilgisi
kurulabilir60.
Ayn kk fiilin geisiz kullanmnda da ktlkte direnme; zararl
kacak
olsa da, hedefe varmak iin her przden soyutlanma anlam
yatmaktadr. Yani ok
gibi frlayp hibir eye taklmadan, ne pahasna olursa olsun hedefe
kilitlenip
vurmak anlam ykldr.
Sonu olarak, sz konusu kk fiilin geili anlam acmaszca
saldrmaktan
tretilen kontrol tanmaz: / sfat-fiili, bir hedefe kilitlendiinde
asla geri adm atmadan srnaklk derecesinde inat etmek demektir.
eytann en belirgin zelliini tantan sz konusu sfatnn semantik
alan
taramasndan sonra, onun ar hz tutkunlarna fit verdiini ifde eden
u yetlere de
yer vermek gerekir:
(O mrikler) Allh brakp yalnzca bir takm diilerden (kendilerinin
dii
ismi takt tanrlara) dua ediyorlar. ve sadece inat eytandan
dilekte bulunuyorlar
Allah o (eytan) lnetlemi; o da, Yemin ederim ki, kullarndan .
belli bir ksmna el atp onlar mutlaka saptrarak bo kuruntulara
boacam elbette..
Kesinlikle onlara emredeceim de hayvanlarn kulaklarn yararak
(onarl putlar iin
belirleyecekler). Yine, phesiz onlara emredeceim de Allhn yaratt
eyleri
deitirecekler (dedi). Kim Allh brakr da eytan dost edinirse
elbette apak bir
ziyana dmtr. eytan sz verip onlar mitlendirir ama onlara sz
vermesi
58 bn MANZR, a.g.e, III, 400. 59 Ahmed b. HANBEL, a.g.e., II,
295; V, 243; et-TRMZ, a.g.e., IV, 682, Hads no: 2545. 60 Ebul-Fadl
Mahmd el-LS (.1270/1854), Rhu-l-men f tefsril-Kurnil-azm
ves-sebil-
mesn, Dru ihyit-trsilArab, I-XXX, Beyrut, Bty., V, 149.
-
eytanla lgili Baz yetlerin Semantik Tahlli, amzn Alkol
ve Trafik Problemlerine Yansmalar 1418
aslnda aldatmadan baka bir ey deildir61.
te byle bir eytana bilerek ve isteyerek yaknlk duymak, hatta ona
dua
etmek, Ulhiyete son derece ters bir fiildir ve eytana tapnmaya
delil saylr.
Neredeyse hayrla ve hidyetle hi mi hi alkas kalmayacak kadar
azgnlkta
kemiklemi bir itat, haktan ok uzak ve u noktalarda bir
dallettir. eytan
dalletten dolay lnetlidir ve bu yzden ona boyun emenin
lanetlilik ve dallet
dnda bir getirisi olamaz. nsanlar doru yoldan saptrp helke
srklemeye son
derece gayretlidir62.
bnul-Katt, el-Evzn adl eserinde, Kim blse itat ederse, akama
yzst
srnr anlamnda . ifdesinin Arap ataszlerinden biri olduunu
syler63. Buna gre bir adam inat ve srnak biriyse, lnetli eytann en
belirgin
isimlerinden biri olan ifrt: sfat ile, kknden tretilen ve ifrti
izleyen / / / ikili sfatlarndan bir ift ile nitelenebilir64.
eytandan Korunma
eytan bu zellikleriyle anlatan Kurn- Kerm, Biz yakn semay
yldzlarla
ssledik ve (onu hedefe kilitlenmi gibi) inadna k yapan her
eytandan koruduk
( . ). Onlar, artk Mele-i Alya65 kulak veremezler. Her taraftan
talanr, kovulur ve atlrlar; onlar iin srekli bir azap vardr. Ancak
(orada konuu-
lanlardan) bir sz kapan olursa, onu da parlak bir k izleyip
deler geer66 yet
mealiyle eytann hedefe kilitlenme zellii tamamen kontrolsz
olmadn bildirir.
nsanoluna gre, eytan kendisiyle ba edilemez grnse de, Rahmn ve
Rahm olan
Rabbine gre yle deildir.
Kuran- Kerme gre eytan ya da eytanlardan korunmann ilk art
olarak
onu apak dman ( bilmek ve tanmaktr67. kinci olarak da u
tavsiyede ( bulunur: Byle mer olmayan kumpaslar, mminleri zntye
bomak iin eytan
tarafndan telkin edilir. Ancak Allah dilemedike bu onlara asla
zarar vermez. O
61 en-Nis, 4/117-120. 62 EBUSSUD Muhammed b. Muhammed el-Imd
(.982/1574) rd aklis-selm il mezyl-
Kurnil-Kerm, Dru ihyit-trsilArab, I-IX, Beyrut, Bty, II, 234.
63bn MANZR, a.g.e, I, 625; Muhammed Murtad el-Huseyn el-Vst
ez-ZEBD, (.1145/1732),
Tcu'l-Ars min cevhiri'l-Kms, Byy. Bty. I, 725. 64 BN MANZR,
a.g.e, V, 224. 65 En yksek topluluk, Allah Telnn semlarda
zirvesinde yaratt, Onun gnderdii dnini,
dolaysyla da kudretini ifade etmekzere, vahy ettii eyleri konuan
meleklerin topluluudur. (BN
KESR, Ebu'l-Fid smil el-Kura (.774/1372), Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm,
Tahk.: Abdulazz
ANM, Muhammed Ahmed R, Muhammed brhim el-BENN, Kahire Bty. IV,
6). 66 es-Sfft, 37/6-9. 67 Bkz. el-Bakara, 2/186, 208; el-Enm,
6/142; el-Arf, 7/77; Ysuf, 12/5; el-Kehf, 18/50; Th,
20/117, 123; el-Kasas, 28/15; Ftr, 35/6; Ysn, 36/60.
-
1419
Bill TEMZ
halde mminler yalnz Allha gvensinler68.
Gerekli tedbirleri alarak Rabbine gvenenlere kar eytann bir gc
yoktur;
sadece nefsine ar deer verip, gnahlara son hzla koanlara kar
gldr69. Ve
asl ii de, kendine ar gvenen kimselerin basiretlerini
bulandrmaktr. nsann
karsna merte kmak yerine, hilekrl ve gz boyamay tercih eder.
Kurnn bu
konuda srarla vermek istedii mesaj, eytann faaliyetleri ok sinsi
ve yaygn
olduundan, insann her an tetikte olmas ve kendini kollamasdr. Ne
zaman nefsini
rahatlatr ve ii gevetirse, sersem sersem yzen bir baln daha byk
bir balk
tarafndan yutulmas gibi, eytann aldatmalarna derhal hedef
olabilir.
Aslnda her insan belli bir lde eytann drtlerine mruz kalr ve
denirse
de, ahlk tehlikeye kar devaml uyank olan takva sahipleri hemen
Allh hatrlar
ve gerei grrler70. Bu yzden eytan, sadece kendisine uyanlar
korkutabilir71.
Fakat i bittikten sonra, Allah size gerek vaatte bulunmutu: Ben
ise size vaatte
bulunmu isem de, hemen caymtm; zerinizde her hangi bir gcm
yoktu.
Dolaysyla beni deil, kendinizi ayplayn..72 tarznda cizliini
itiraf edecektir. te
bu ifdeleriyle onun kaypakln, ona gveneni yzst braktn Allah
(c.c)
imdiden aklyor ki, s dnceli ve yzeysel davranl kullar gururlanp
da ona
aldanmasn diye73.
Demek ki takv sahiplerinin rehberi hd, aldatlmann
tetikleyicisi
hevya tercih edilirse eytandan kurtulmak pekl mmkndr. Yeter ki,
irdeyi
hislere malup ettirip, yeryzn ifst ederek erre, kazzedeleri de
hsrana boan
eytann dostluu ve dostlar braklp Kurnn hidyetine uyulsun.
rdesine sahip
her insan, ayann kaydrld ve doru yoldan saptrld her konunun
ardnda
eytann olduunu grebilmelidir74.
Ksacas, eytann en ok kulland hilesi, en faydal ve en iyi sonu
verecek
tedbirleri pek yavan ve yaplmas ok g olarak telkin etmesi, buna
karlk
dnyann en sfl eylerini de gayet ssl ve gzel gstermesidir75.
yleyse hemen her gn trafik kazalarnn, vicdann kanatt insan olu,
u
ilh arya kulak vermelidir: eytan seni drtecek olursa Allha sn;
dorusu O
68 el-Mcdele, 58/10; Kr. l mrn, 3/36. 69 Bkz. en-Nahl,
16/99-100; Kr. el-Hcr, 15/41-42; sr, 17/64-65; el-Ahzb, 33/21. 70
Bkz. el-Arf, 7/200-201. 71 Bkz. l mrn, 3/175. 72 brhm, 14/22. 73
Ebulleys Nasr b. Muhammed b. Ahmed es-SEMERKAND (.375/ 985),
Bahru'l-Ulm, Tahk.: eyh
Ali Muhammed MUAVVID, eyh dil Ahmed ABDLMECD ve Dr. Zekeriyy
ABDLMECD, I. Basm, Beyrut Bty., II, 204. 74 S. KUTUP, a.g.e,
VIII, 138-139. 75Bkz. el-En'm, 6/43; el-Enfl, 8/48; en-Nahl,
16/63.
-
eytanla lgili Baz yetlerin Semantik Tahlli, amzn Alkol
ve Trafik Problemlerine Yansmalar 1420
iitir ve bilir. Allha kar gelmekten saknanlar, eytann
vesvesesini sezince, hemen
Allh anarlar ve gerei grrler. eytann kardeleri onlar azgnla
srkler ve
bundan da asla geri durmazlar76.
Kuran okuyacan zaman, kovulmu eytandan Allha sn. Dorusu
eytann, inananlar ve yalnzca Rabbine gvenenler zerinde bir nfzu
yoktur77. O
sadece kendisini dost edinenler ve Allha ortak koanlar zerinde
otoriterdir.
SONU
eytanlar atalar bls dhil, etrafa mitsizlik yayarlar. nsan aklnn
avantajn
dengelesin de planlanan ilh imtihan dilne gereklesin diye
yaratlm ve insan-
lar yanltp dorudan saptrma grevini stlenmilerdir.
eytann belirgin niteliklerinden dizginlenemezlii veya erre
kilitlenmi
olmas trafikte kazalarnn en nemi iki nedeni olan alkoll olarak
ara kullanmay
ve ar hz ve refleks kaybna bal olarak direksiyona hkim
olamamay
getirmektedir. Bunlar nlemenin en etkili yolunun da esasl eitim
olduu son derece
aktr.
Eitimin insan ftratna kk salp hayata yansmas salam
inanlardan
beslenmesiyle mmkndr; yoksa her zaman gdk kalr. O halde dar
anlamda
toplum ve geni mnada tm insanlk, eitimi batl bile olsa- inan
kaynaklarna
dayandrmal ve insann bilinaltna hitap eden Kurn ilkelerini
dikkate almaldr.
KAYNAKA
AHMED b. HANBEL Eb Abdillah e-eybn (.241/855), el-mm,
el-Msned,
Messeset Kurtuba, I-VI, Kahire Bty. (Hadslere uayb
el-ARNADun
yorumlaryla)
el-LS, Ebul-Fadl Mahmd (.1270/1854), Rhu-l-men f
tefsril-Kurnil-azm
ves-sebil-mesn, Dru ihyit-trsilArab, I-XXX, Beyrut, Bty,
ATE, Ali Osman, Kuran ve Hadislere Gre Cinler-By, II. Basm,
stanbul 1995.
ATE, Sleyman, Yce Kurann ada Tefsiri, stanbul 1988, VII,
494.
el-BUHR, Eb Abdillah Muhammed b. sml el-Cuf (.256/870),
el-Cmius-sahh
el-Muhtasar, Tahk.: Mustaf Dbl-bu, Drubni Kesr, III. Basm,
I-VI,
Beyrut 1987.
EBUSSUD Muhammed b. Muhammed el-Imd (.982/1574) rd aklis-selm
il
mezyl-Kurnil-Kerm, Dru ihyit-trsilArab, I-IX, Beyrut, Bty,
76el-Arf, 7/200-202; Ayrca bkz. el-Mminn, 23/97; Fussilet,
41/36. 77 en-Nahl, 16/98-99; ayrca bkz. el-Mmin, 40/56.
-
1421
Bill TEMZ
FAZLUR-RAHMN (.1998), Ana Konularyla Kuran, Terc.: Alpaslan
AIKGEN,
Ankara 1987.
el-FRZBD, Mecdddn Muhammed b. Yakb, (.817/1414),
el-Kmsu'l-muht
ve'l-kbsu'l-vast, Beyrut-ts.
el-HALL b. Ahmed, Eb Abdirrahmn el-Ferhid (v.175/791),
Kitbu'l-Ayn, Tahk.:
Mehd el-MAHZM-brhm es-SMUR, I.Basm, Beyrut 1988.
el-HAMEV, Eb Abdillah Ykut b. Abdillh (.626/1230), Muceml-bldn,
Drul-
fikr, I-V, Beyrut bty.
BN KESR, Ebu'l-Fid smil el-Kura (.774/1372),
Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, Tahk. :
Abdulazz ANM, Muhammed Ahmed R, Muhammed brhim el-
BENN, Kahire Bty.
BN MANZR, Ebu'l-Fazl Cemluddn b. Mkerrem (.711/1311),
Lisnu'l-Arabi'l-
Muht, Tahk.: Ysuf HAYYAT - Nedm MERAL, Beyrt-bty.
el-SFEHN, er-Rgp Hseyin b. Muhammed (.502/565?), el-Mfredt f
arbi'l-
Kur'n, Ner.: Muhammed Ahmed HALEFULAH, Msr-1970.
KILAVUZ, Ahmed Sim, TDV. slam Ans., Cin maddesi.
KUTUB, Seyyid (.1386/1966), F Zlli'l-Kur'n, IV. Bask, Beyrut,
bty.
el-MNV, Muhammed Abdurraf (.1031/1619), et-Tevqf al
mhimmtit-terf,
Tahk.: Muhammed Rdvn ed-Dye, Drul-fikr, Dimek 1410h, I, 651.
MSLM b. el-Haccc, Ebul-Huseyn el-Kueyr en-Nsbr (.261/874),
Sahhu
Mslim, Tahk.: Muhammed Fud ABDULBK, Dru ihyit-trsil-Arab,
I-V, Beyrut Bty.
MTERCM SIM Efendi, Ebu'l-Keml Ahmed (.1236/1820)
el-Okynsu'l-Bast f
Tercemeti'l-Kmsi'l-Muht, Cemal Efendi Matbaas, I-IV, stanbul
1305.
en-NES, Eb Abdirrahmn Ahmed b. uayb (.303/915), el-Mcteb
mines-Snen,
Tahk. Abdlfetth Eb udde, Mektebetl-matbtil-slmiyye, III.
Basm,
I-VIII, Halep 1986.
er-RZ, Eb Abdillh Muhammed b. Omer Fahruddn (.606/1209),
Meftihu'l-ayb
Tahran-(Msr-1937 basksndan), XXVI, 229; Sleyman ATE, Yce
Kurann
ada Tefsiri, stanbul 1988.
es-SEMERKAND, Ebulleys Nasr b. Muhammed b. Ahmed (.375/985),
Bahru'l-Ulm,
Tahk.: eyh Ali Muhammed MUAVVID, eyh dil Ahmed
ABDULMECD ve Dr. Zekeriyy ABDULMECD, I. Basm, Beyrut bty.
AHN, M. Sreyy, TDV. slam Ans., Cin madd.,
-
eytanla lgili Baz yetlerin Semantik Tahlli, amzn Alkol
ve Trafik Problemlerine Yansmalar 1422
et-TABER, Eb Cafer, Muhammed b. Cerr b. Yezd b. Hlid (.310/922),
Cmiul-
beyan an tevili yil-Kurn, I-XII,
et-TRMZ, Eb s Muhammed b.s es-Slem (.279/892), el-Cmius-sahh
Snent-Tirmiz, K. et-Tefsr, Sre 2, Tahk.: Ahmed Muhammed kir
ve
dierleri, Dru ihyit-trsil-Arab, I-V, Beyrut, bty.
ez-ZEBD, Muhammed Murtad el-Huseyn el-Vst (.1145/1732),
Tcu'l-Ars min
cevhiri'l-Kms, Byy.-ts.
ez-ZEMAHER, Crullah Mahmud b. mer (.538/1143), el-Kefu an
hakik
avmidt -Tenzl ve uynu'l-ekvli fi' vchi't-ve'vl, Beyrut,
t.y.,
ez-ZER, Eb Abdillah Muhammed b. Ebbekr Eyyb (.751/1350), Zdl-med
f
hedyi hayril-ibd, Tahk.: uayb el-ARNT-Abdlkadir el-ARNT,
Messesetr-risle, XIV. Basm, I-V, Beyrt 1986.