ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΤΟΝ 20o ΑΙ. - ΤΟΜΟΣ Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ο – ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΛΟΓΙΟΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ Η περίοδος από την Άλωση μέχρι τις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης. Την ίδια περίοδο στη Δύση πραγματοποιείται η Επιστημονική Επανάσταση και ο Διαφωτισμός. 9.3. ΚΟΡΥΔΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ 9.3.1. Ο ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΝΟΤΑΡΑΣ ΚΑΙ Η ΝΕΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ 1. Η κυριαρχία της κορυδαλλικής φιλοσοφικής παιδείας φτάνει χωρίς σοβαρές αμφισβητήσεις εκ μέρους των λογίων έως τη δεύτερη δεκαετία του 18 ου αι. 2. Η ευρεία διάδοση των χειρογράφων του Κορυδαλλέα πιστοποιεί την εμπέδωση της νεοαριστοτελικής φυσικής φιλοσοφίας και το ενδιαφέρον των δασκάλων της επόχής για τη καλλιέργεια και διάδοσή της. 3. Ο συστηματικός λόγος του Κορυδαλλέα όμως επισκιάζει τη φυσική σκέψη των επιγόνων του, η οποία εξαντλείται στην αναπαραγωγή σχολίων στα αριστοτελικά κείμενα. 4. Πρέπει να φτάσουμε στο 1716 για να εμφανιστεί ένα έργο με εξίσου συμπαγή επιχειρηματολογία γύρω από τα φυσικά 1 Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
ΕΛΠ22 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Β9... Tip: όταν κατεβάζετε τις σημειώσεις απο το scribd να επιλέγετε να κατεβαίνουν ως doc κι οχι ως pdf, επειδή αλλάζει η μορφοποίηση τους και χαλάει η σειρά...
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
ΕΩΣ ΤΟΝ 20o ΑΙ. - ΤΟΜΟΣ Β’
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο – ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΛΟΓΙΟΙ
ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
Η περίοδος από την Άλωση μέχρι τις αρχές της Ελληνικής Επανάστασης.
Την ίδια περίοδο στη Δύση πραγματοποιείται η Επιστημονική Επανάσταση και ο
Διαφωτισμός.
9.3. ΚΟΡΥΔΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ
9.3.1. Ο ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΝΟΤΑΡΑΣ ΚΑΙ Η ΝΕΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ
1. Η κυριαρχία της κορυδαλλικής φιλοσοφικής παιδείας φτάνει χωρίς σοβαρές
αμφισβητήσεις εκ μέρους των λογίων έως τη δεύτερη δεκαετία του 18ου αι.
2. Η ευρεία διάδοση των χειρογράφων του Κορυδαλλέα πιστοποιεί την εμπέδωση
της νεοαριστοτελικής φυσικής φιλοσοφίας και το ενδιαφέρον των δασκάλων της
επόχής για τη καλλιέργεια και διάδοσή της.
3. Ο συστηματικός λόγος του Κορυδαλλέα όμως επισκιάζει τη φυσική σκέψη των
επιγόνων του, η οποία εξαντλείται στην αναπαραγωγή σχολίων στα αριστοτελικά
κείμενα.
4. Πρέπει να φτάσουμε στο 1716 για να εμφανιστεί ένα έργο με εξίσου συμπαγή
επιχειρηματολογία γύρω από τα φυσικά φαινόμενα, με συγγραφέα τον
Πατριάρχη Ιεροσολύμων Χρύσανθο Νοταρά.
5. Ο Νοταράς έλαβε τη βασική του φιλοσοφική παιδεία στην Πατριαρχική
Ακαδημία και 15 χρόνια μετά συνέχισε τις σπουδές του στη Δύση, στη Βιέννη
(1696), στη Βενετία και στην Πάδοβα, ενώ επισκέπτεται και το Παρίσι, όπου για
αρκετούς μήνες παρακολουθεί τις εργασίες στο αστεροσκοπείο.
6. Μολονότι ποτέ σεν άσκησε το επάγγελμα του διδασκάλου το 1707
επεξεργάσθηκε το πρόγραμμα μαθημάτων της Ακαδημίας του Βουκουρεστίου,
το οποίο αργότερα χρησιμοποιήθηκε και για την αναβάθμιση της Ακαδημίας του
Ιασίου.
1Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
7. Κύρια μαθήματα του προγράμματος: η αρχαία ελληνική γραμματεία, η
φιλοσοφία, και οι φυσικές επιστήμες.
8. Παρόλο που είχε ευρωπαϊκή παιδεία, πρότεινε η φιλοσοφία να ακολουθήσει το
κορυδαλλικό πρότυπο.
9. Όταν έγινε Πατριάρχης ανέπτυξε έντονη πολιτική δράση, που στόχο είχε την
αποτροπή της εξάπλωσης των καθολικών και την εμπέδωση της παρουσίας της
ορθόδοξης εκκλησίας στους Αγίους Τόπους.
10. Το 1719 δημοσιεύει το έργο του Εισαγωγή εις τα Γεωγραφικά και Σφαιρικά,
όπου σε μεγάλο βαθμό αναπαράγει το κορυδαλλικό πρότυπο.
1. Ωστόσο δεν τον ενδιαφέρει η προβολή της αριστοτελικής κοσμολογίας που
έχει γίνει στο μεταξύ κοινός τόπος.
2. Αυτό που τον απασχολεί είναι η υπεράσπιση του γεωκεντρικού συστήματος
έναντι των θεωριών του ηλιοκεντρισμού, οι οποίες εμφανίστηκαν την περίοδο
της Επιστημονικής Επανάστασης.
3. Σπεύδει από την αρχή να παραατηρήσει ότι οι αντιλήψεις αυτές δεν είναι
τίποτα παραπάνω από επανέκδοση των κοσμολογικών απόψεων του
Αρίσταρχου του Σάμιου.
4. Στο έργο του επιχειρεί να τεκμηριώσει ότι η Γη βρίσκεται στο κέντρο του
κόσμου
5. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιεί την κλασική αριστοτελική θεώρηση για το
ιεραρχημένο σύμπαν όπου οι διαφορετικοί τόποι αντιπροσωπεύουν και
διαφορετικές καταστάσεις της ύλης.
6. Ισχυρίζεται επίσης ότι η Γη είναι ακίνητη και δεν περιφέρεται γύρω από τον
Ήλιο, όπως διδάσκουν οι «Κοπερνικάνοι».
7. Ως απόδειξη επικαλείται σειρά βιβλικών εδαφίων, που χρησιμοποιούνται ως
θεϊκές μαρτυρίες για την ακινησία της Γης.
8. Η νεοαριστοτελική εμπειριοκρατία έρχεται να ενισχύσει την
επιχειρηματολογία του, αφού το άτοπο του ηλιοκεντρισμού βεβαιώνει και η
μαρτυρία των αισθήσεων, που συνιστά κύρια γνωσιολογική αρχή του
νεοαριστοτελισμού για τα φυσικά ζητήματα..
9. Η κατακλείδα των επιχειρημάτων του Νοταρά είναι φιλοσοφική:
1. Καμία κίνηση δεν γίνεται χωρίς κάποιο εσωτερικό ή εξωτερικό αίτιο, αφού
η κίνηση είναι μια διαδικασία που προκύπτει από την ενότητα «ποιούντος»
και «πάσχοντος».
2Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
2. Επομένως με δεδομένη την προφανή έλλειψη κινητικού αιτίου, η κίνηση
της Γης είναι αδιανόητη.
11. Ωστόσο το γεγονός ότι οι κρατούσες νεοαριστοτελικές απόψεις για τον κόσμο δεν
είχαν συναφθεί στο δογματικό επίπεδο με την ορθοδοξία (όπως στη Δύση με τον
αριστοτελισμό του Ακινάτη), επέτρεψε στον Νοταρά να εκθέσει λεπτομερώς τις
απόψεις του του Κοπέρνικου.
12. Έτσι το έργο του είναι το πρώτο βιβλίο στον ελλαδικό χώρο όπου αναπτύσσεται
εκτενώς το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου.
13. Τα περισσότερα μάλιστα σχήματα που συνοδεύουν την έκδοση αναπαριστούν το
ηλιοκεντρικό σύστημα.
14. Ενώ όμως η αντιπαράθεση του στις νέες αστρονομικές θεωρίες είναι ήπιες, η
θέση στην οποία καταλήγει επιχειρεί να συνδυάσει τη φιλοσοφική
επιχειρηματολογία με τη θεολογική ορθοδοξία.
15. Γράφει :
1. «είτε δεχτούμε πτολεμαϊκό σύστημα ως σωστό είτε το κοπερνίκειο η εικόνα
που έχουμε για τον αισθητό κόσμο δεν επηρεάζεται, αφού τόσο στη
γεωγραφία όσο και στην αστρονομία οι περιγραφές των φαινομένων
παραμένουν αναλλοίωτες».
2. Μια όμως και το πτολεμαϊκό σύστημα περιγράφει τα ουράνια φαινόμενα
τουλάχιστον τόσο ικανοποιητικά όσο και το κοπερνίκειο, ενώ επιπλέον
βρίσκεται σε συμφωνία με τις αισθήσεις και τις Γραφές, είναι εύλογο να
προτιμηθεί το πτολεμαϊκό έναντι των νεότερων αστρονομικών θεωριών
3Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΙΟΥ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ (331-333)
Νοταράς, Δαμοδός και Ανθρακίτης ζουν σε μια περίοδο (τέλη 17ου-αρχές 18ου αι.)
κοινωνικών ζυμώσεων, οι οποίες προκαλούν σοβαρές ανακατατάξεις στην
πνευματική ζωή των ελληνικών πληθυσμών των Βαλκανίων. Δύο φαινόμενα
εμφανίζονται σχεδόν ταυτόχρονα: το νέο κοινωνικό στρώμα των Φαναριωτών και η
μετάβαση Ελλήνων λογίων για σπουδές στην Ευρώπη και κυρίως η επιστροφή τους
απ’ αυτήν:
1. ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ : ήδη από τα τέλη του 17ου αι. το νέο αυτό κοινωνικό στρώμα
αρχίζει να συγκροτείται γύρω από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον
διοικητικό μηχανισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
1. Είναι άνθρωποι με ευρωπαίκή παιδεία και έντονες πολιτικές φιλοδοξίες, οι
οποίοι αρχίζουν σταδιακά να καταλαμβάνουν τα κοσμικά αξιώματα της
εκκλησία (οφφίκια) αλλά και υψηλές θέσεις μέσα στην οθωμανική διοίκηση.
2. Οπαδοί της φωτισμένης δεσποτείας, την οποία επιχειρούν να υλοποιήσουν
όσοι απ’ αυτούς διορίζονται ηγεμόνες της Μολδαβίας και της Βλαχίας.
3. Η δράση τους τόσο στην Κωνσταντινούπολη όσο και στις παραδουνάβιες
ηγεμονίες επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την ελληνική πνευματική ζωή:
1. Κωνσταντινούπολη : συγκροτούν ένα δίκτυο πολιτικής επιρροής γύρω από
τα κέντρα εξουσίας.
2. Παραδουνάβιες ηγεμονίες: οργανώνουν τις ηγεμονικές αυλές επιχειρώντας
να παγιώσουν την τοπική τους εξουσία.
4. Ο σημαντικότερος λόγος για την επιρροή αυτή είναι ότι οι αισθανόμενοι οι
ίδιοι μέρος της ευρωπαϊκής και κυρίως της γαλλικής κουλτούρας, φροντίζουν
να ανοίξουν διαύλους επικοινωνίας με τη δυτική παιδεία.
5. Είναι η πρώτη φορά μετά την Άλωση που η επικοινωνία με τη Δύση γίνεται με
διάθεση αφομοίωσης, έστω και επιλεκτικής, των νέων επιτεύξεων του
ευρωπαϊκού πνεύματος.
6. Επίσης για πρώτη φορά στον ελληνικό χώρο εμφανίζεται ένα κέντρο εξουσίας,
το οποίο διατηρεί μια σχετική αυτονομία από την εκκλησία, το οποίο μπορεί
να προσφέρει τις ευκαιρίες για την αναμόρφωση της πνευματικής ζωής του
τόπου.
4Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
7. Μολονότι στην πλειοψηφία τους οι λόγιοι εξακολουθούν να είναι κληρικοί,
γίνεται σταδιακά κοινή συνείδηση ότι η πνευματικά δραστηριότητα γενικά και
ο φιλοσοφικός στοχασμός ειδικά δεν περιχαρακώνονται πλέον στο δίπολο
θρησκευτική ορθοδοξία-νεοαριστοτελισμός.
8. Αλλά και η ίδια η εκπαιδευτική δραστηριότητα παύει να υπόκειται στον
αποκλειστικό έλεγχο της εκκλησίας.
9. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συμμετοχή του Νοταρά στην ανασυγκρότηση
των Ακαδημιών Βουκουρεστίου και Ιασίου, που αποδεικνύει ότι οι λόγιοι
εμπλέκονται πλέον σε πνευματικές δραστηριότητες που βρίσκονται πέρα από
την στενή επιρροή της εκκλησίας
2. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ ΣΠΟΥΔΑΓΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ
ΕΥΡΩΠΗ ΛΟΓΙΩΝ:
1. Την ίδια περίοδο όλο και περισσότεροι λόγιοι πάνε για σπουδές στην Ευρώπη,
αλλά το σημαντικότερο είναι ότι όλο και περισσότεροι επιστρέφουν στον
ελλαδικό χώρο για να ασκήσουν κυρίως το επάγγελμα του δασκάλου και
δευτερευόντος του γιατρού.
2. Μέχρι τον 17ο αι. οι Έλληνες λόγιοι είχαν μείνει μακριά από τις διεργασίες
της Αναγέννησης κυρίως λόγω της επιφυλακτικότητας απέναντι στον
καθολικισμό αλλά και επειδή τα πνευματικά ενδιαφέρονται της περιόδου ήταν
περιορισμένα.
3. Η κατάσταση αυτή όμως ήδη από τα τέλη του 17ου αντιστρέφεται, για δύο
κυρίως λόγους:
1. Ο πρώτος λόγος σχετίζεται με τις κοινωνικές διεργασίες στον
ευρύτερο βαλκανικό χώρο, με αποτέλεσμα ο μορφωμένος στη Δύση
λόγιος να βρίσκει σταδιακά τη θέση του στην υπό διαμόρφωση
ελληνική κοινωνία:
1. Αρχίζουν να φαίνονται τα πρώτα σημάδια συγκρότησης της
νεοελληνικής κοινωνίας, ακόμα κι αν αυτή περιορίζεται ακόμα στη
συγκρότηση της φαναριώτικης αριστοκρατίας.
5Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
2. Οι μορφωμένοι λοιπόν Έλληνες που επιστρέφουν στον ελλαδικό χώρο
βλέπουν να διανοίγονται μπροστά τους επαγγελματικές προοπτικές
που δεν υπήρχαν πριν.
3. Είναι η εποχή που δημιουργούνται όλο και περισσότερα σχολεία
ανώτερης παιδείας, ενώ διατίθενται μεγάλα ποσά από χορηγούς για τη
δημιουργία βιβλιοθηκών και για την έκδοση νέων βιβλίων.
4. Οι λόγιοι λοιπόν που επιστρέφουν έχουν σοβαρή πιθανότητα να
εργαστούν στα νέα αυτά σχολεία, εξασφαλίζοντας το εισόδημα τους.
5. Οι επαγγελματικές τους επιλογές διευρύνονται καθώς υπάρχει επίσης
ζήτηση για ιδιωτικούς δασκάλους, γραμματικούς και γιατρούς.
2. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι ο ίδιος αυτός λόγιος σταδιακά
περιθωριοποιείται από την πνευματική ζωή της Δύσης:
1. Οι Έλληνες που πάνε για σπουδές στη Δύση προέρχονται από μια
συμπαγή νεοαριστοτελική παιδεία, η οποία είναι συνυφασμένη με τη
μελέτη της ορθόδοξης θεολογίας και της αρχαίας γραμματείας.
2. Αυτό το είδος μόρφωσης είχε το αντίστοιχο του στη Δύση μέχρι και τα
μέσα του 17ου αι..
3. Παράλληλα υπήρχε μια κοινότητα φιλοσόφων, θεολόγων και
φιλολόγων, η οποία ενδιαφερόταν για αυτά τα ζητήματα, και η οποία
αποτελούσε έναν εν δυνάμει χώρο πνευματικής και επαγγελματικής
δραστηριοποίησης για τους Έλληνες λογίους.
4. Προς τα τέλη όμως τους 17ου αι. η κατάσταση στο χώρο της
φιλοσοφίας και των επιστημών αλλάζει δραματικά:
1. Στα περισσότερα ευρωπαϊκά κέντρα έχουν επικρατήσει οι ιδέες
του Διαφωτισμού, με αποτέλεσμα ο προηγούμενος τύπος ανώτατης
παιδείας να περιθωριοποιηθεί.
5. Παράλληλα διαμορφώνονται νέες επιστημονικές κοινότητες που
ενδιαφέρονται για την παραγωγή ενός φιλοσοφικού λόγου για τη
φύση, ο οποίος απέχει πολύ από τις φιλοσοφικές καταβολές των
Ελλήνων λογίων που την εποχή εκείνη σπουδάζουν στη Δύση.
6. Για το λόγο αυτό οι Έλληνες λόγιοι βρίσκονται μπροστά σε ένα
σοβαρό δίλημμα:
6Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
1. Είτε θα επιλέξουν να αφομοιωθούν από τη νέα κατάσταση
αποποιούμενοι παράλληλα την παραδοσιακή φιλοσοφική τους
παιδεία
2. Είτε θα αφομοιώσουν τις νέες αυτές ιδέες, μέσα στο δικό τους
όμως πολιτισμικό πλαίσιο, προβαίνοντας παράλληλα στις
απαραίτητες προσαρμογές και τροποποιήσεις.
7. Η περίπτωση Νοταρά είναι χαρακτηριστική:
1. Κοσμοπολίτης, σπούδασε στη Δύση, περιηγήθηκε στην Ευρώπη,
παρακολούθησε και τις εργασίες στο αστεροσκοπείο του
Παρισιού.
2. Ωστόσο επιστρέφει στην Ελλάδα και συγγράφει και εκδίδει ένα
έργο που υπερασπίζεται το πτολεμαϊκό σύστημα.
4. Οι ίδιες λοιπόν αιτίες που κάνουν τους μορφωμένους στην Ευρώπη λογίους να
επιστρέψουν στον ελλαδικό χώρο καθορίζουν και το ύφος της πνευματικής
τους δραστηριότητας.
5. Η αφομοίωση των νέων φιλοσοφικών και επιστημονικών ιδεών στο ιδιαίτερο
πνευματικό τους περιβάλλον αναδεικνύεται σε στόχο μείζονος σημασίας.
6. Οι Έλληνες λόγιοι λοιπόν προσπαθούν πλέον να συνθέσουν έναν δικό τους
φιλοσοφικό λόγο περί της φύσεως, ο οποίος θα περιλαμβάνει τόσο την
αρχαία κληρονομιά όσο και τα δόγματα της πίστης. Στην προσπάθεια τους
αυτή αντλούν πλέον υλικά και εργαλεία από 3 διακριτές παραδόσεις:
1. Νεοαριστοτελισμός.
2. Ορθοδοξία
3. Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός
7Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
9.3.2. ΜΕΘΟΔΙΟΣ ΑΝΘΡΑΚΙΤΗΣ ΚΑΙ ΒΙΚΕΝΤΙΟΣ ΔΑΜΟΔΟΣ, ΟΙ
ΠΡΩΤΕΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Την ίδια εποχή που δημοσιεύονται τα Γεωγραφικά του Νοταρά παρουσιάζονται
και οι πρώτες απόπειρες ανανέωσης του φιλοσοφικού στοχασμού.
Φορείς είναι οι: Μεθόδιος Ανθρακίτης και Βικέντιος Δαμοδός.
ΜΕΘΟΔΙΟΣ ΑΝΘΡΑΚΙΤΗΣ (1660-1736): είναι η κλασική φυσιογνωμία του
Έλληνα ουμανιστή της εποχής.
1. Γεννήθηκε στο Ζαγόρι το 1660 και πέθανε το 1736.
2. Σπούδασε στην Γκιούμειο Σχολή των Ιωαννίνων.
3. Από το 1697-1708, και ενώ υπηρετούσε ως ιερωμένος, σπούδασε στη Βενετία
γλώσσες, μαθηματικά και φιλοσοφία.
4. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα διδάσκει στη Σχολή της Καστοριάς.
5. Λέγεται ότι μετάφρασε Καρτέσιο και Malebranche και δίδαξε τις απόψεις τους.
6. Αν και δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για την εκπαιδευτική του
δραστηριότητα, φαίνεται ότι ενεπλάκη ως ένα βαθμό στη διαμάχη
νεοπλατωνισμού-αριστοτελισμού.
7. Το 1723 η Ιερά Σύνοδος τον καλεί σε απολογία, ο Ανθρακίτης αρνείται να πάει
και η Σύνοδος τον αφορίζει, ενώ καταδικάζει και τα βιβλία τους. Δύο είναι οι
αιτίες:
1. Η αντίθεση του στην επίσημη εκπαιδευτική πολιτική της εκκλησίας
2. Και οι συκοφαντίες άλλων ιερωμένων.
8. Μέσα στην ίδια χρονιά τον ξανακαλούν και αυτή τη φορά εμφανίζεται και
απολογείται με αποτέλεσμα να αρθεί ο αφορισμός.
9. Τα «τετράδια» του όμως καίγονται και αυτός καταφεύγει σε κρησφύγετο στην
Κωνσταντινούπολη.
10. Ενδεικτικό στοιχείο των ζυμώσεων της περιόδου είναι το γεγονός ότι ο
Ανθρακίτης κατά τη διάρκεια της απολογίας του ενώπιον της Συνόδου, επιμένει
στην αποσύνδεση της φιλοσοφίας από τα δόγματα της πίστης.
11. Σύμφωνα εξάλλου με επιστολή που έστειλε από το κρησφύγετο του η επιμονή του
αυτή εξόργισε περισσότερο τους κατηγόρους του και οδήγησε στην καταδίκη του.
8Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
12. Το 1725 η Ιερά Σύνοδος τον αποκαθιστά ως διδάσκαλο με τον απαράβατο όμως
όρο ότι θα διδάσκει τη φιλοσοφία αποκλειστικά με τον κορυδαλλικό πρότυπο.
13. Υπό τον όρο αυτό διορίζεται διευθυντής στην Γκιούμειο Σχολή.
14. Ο Ανθρακίτης διαμαρτυρόταν συνεχώς ότι καταδικάζεται ως φιλόσοφος και όχι
ως χριστιανός, ενώ η άρνηση του να υπογράψει την ομολογία που του είχαν
συνθέσει επειδή ήταν αντίθετη προς τη συνείδηση του συμφωνεί και με την
παρατήρηση της καταδικαστικής απόφασης «έχει παρατήσει και αποδοκιμάζει
την περιπατητική φιλοσοφία», καθώς και με την επιστολή που τον αποκαθιστά
υπό όρους το 1725 «διατάσσεται να διδάσκει στο μέλλον την περιπατητική
φιλοσοφία σύμφωνα με το κορυδαλλικό σύστημα».
15. Ο Ανθρακίτης υπήρξε εξέχων μαθηματικός και η διδασκαλία του προβάλλει
κυρίως το έργο των αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών και σε κάποιο βαθμό των
Βυζαντινών. Αγνοεί ωστόσο τα νεότερα δυτικά μαθηματικά.
16. Σε έργο του, που συμπλήρωσε και εξέδωσε το 1749 ο μαθητής του Βασιλόπουλος
Μπαλάνος, περιλαμβάνεται ευκλείδεια γεωμετρία, τα Σφαιρικά του Θεοδοσίου,
τριγωνομετρία κ.ά.
17. Στα αστρονομικά θέματα ακολουθεί τη διδασκαλία του φίλου του και
υπερασπιστή του κατά την απολογία του 1723, Πατριάρχη Χρύσανθου Νοταρά.
1. Αυτό αποτελεί σοβαρή ένδειξη ότι παραμένει πιστός σε κάποια έστω εκδοχή
της αριστοτελικής φιλοσοφίας και ότι η αντίθεση στην περιπατητική
φιλοσοφία δεν συνιστά καθολική αντίθεση προς τον αριστοτελισμό.
2. Πολλές φορές επαναλαμβάνει σχεδόν κατά γράμμα τα επιχειρήματα των
Γεωγραφικών του Νοταρά.
3. Υπερασπίζεται το γεωκεντρικό σύστημα αφενός με το γνωστό
αριστοτελικό επιχείρημα της πτώσης των βαρέων σωμάτων και αφετέρου με
αναφορές σε σχετικά βιβλικά χωρία.
4. Για τον ίδιο σκοπό χρησιμοποιεί το αίτημα της συμμετρίας του
σύμπαντος: αφού οι διαφορές του τόπου είναι έξι θα πρέπει η Γη να είναι
στο κέντρο όλων αυτών, αλλιώς θα συνέβαιναν παράξενα πράγματα, όπως
π.χ. ο Ήλιος και οι αστέρες θα ανέτειλαν και θα έδυαν ακανόνιστα χωρίς να
μεσουρανούν, τα δύο ημισφαίρια του ουρανού θα ήταν άνισα, η σκιά των
σωμάτων θα ήταν πάντα από τη μια μεριά.
18. Είναι λοιπόν σαφές ότι ο Ανθρακίτης χρησιμοποιεί τον αριστοτελικό
εμπειρισμό, για να επικυρώσει και να υπερασπιστεί το γεωκεντρικό σύστημα.
9Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
ΒΙΚΕΝΤΙΟΣ ΔΑΜΟΔΟΣ (1700-1754): γεννήθηκε στη Κεφαλονιά όπου φαίνεται
ότι έλαβε την εγκύκλιο μόρφωση.
1. 1713-1720: στο Φλαγγινιανό Φροντιστήριο στη Βενετία διδάσκεται γραμματική,
φιλολογία, ρητορική, λογική και φιλοσοφία.
2. Ο δάσκαλος του Αντώνιος Κατήφορος λέγεται ότι τον μύησε στη νεότερη, κυρίως
γαλλική, φιλοσοφία.
3. Το 1721, προσέρχεται στις εξετάσεις του Collegio Veneto και κατορθώνει χωρίς
προηγούμενη τετραετή φοίτηση να πάρει το πτυχίο του νομικού σε κανονικό και
αστικό δίκαιο.
4. Επιστρέφει στη γενέτειρά του, τα Χαβριάτα Κεφαλονιάς, όπου ιδρύει Σχολή και
μένει εκεί ασκώντας το επάγγελμα του δασκάλου έως το τέλος της ζωής του.
5. Ο Δαμοδός από δική του επιλογή, και μάλλον λόγω χαρακτήρα, επιλέγει να
παραμείνει μακριά από τα μεγάλα πνευματικά κέντρα της εποχής.
6. Ωστόσο η σχολή του θεωρούνταν από τις πλέον αξιόλογες και φημισμένες της
εποχής του και σε αυτή πιστεύεται ότι φοίτησαν πολλοί σημαντικοί Έλληνες
λόγιοι από τα Ιόνια και τις νοτιοδυτικές περιοχές της Βαλκανικής.
7. Από τα χειρόγραφα των έργων του είναι φανερό ότι το πρόγραμμα της σχολής
περιλάμβανε ολόκληρο τον κύκλο των φιλοσοφικών μαθημάτων και τη ρητορική.
8. Σημαντικά έργα του:
1. Επίτομος Λογική κατ’ Αριστοτέλην και Τέχνη Ρητορική, Βενετία, 1759
2. Μεταφυσική, ήτοι πρώτη φιλοσοφία και φυσική θεολογία
3. Φυσιολογία αιτιολογική κατά την κοινήν διάλεκτον, εν η περί των φυσικών
σωμάτων εστίν ο λόγος.
9. Και για τα τρία έργα υπάρχουν πλήθος από χειρόγραφα, αλλά τα δύο τελευταία
παραμένουν μέχρι σήμερα ανέκδοτα.
10. Η Φυσιολογία αποτελεί το σημαντικότερο ίσως έργο του Δαμοδού και ο μεγάλος
αριθμός των χειρογράφων δηλώνει τη σημαντική διάδοση της στον ελλαδικό
χώρο.
1. Η συγγραφή της ολοκληρώθηκε το 1739 και αποτελεί το πρωιμότερο έργο
φυσικής φιλοσοφίας του 18ου αι.
2. Αποτελείται από τρία μέρη, από τα οποία το πρώτο πραγματεύεται τη
γενική φυσιολογία "περί του φυσικού σώματος απλώς θεωρουμένου",
10Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
το δεύτερο τη μερική φυσιολογία "περί του αψύχου σώματος" και το
τρίτο τη μερική φυσιολογία "περί του εμψύχου σώματος".
3. Στόχος του Δαμοδού : να καταστήσει γνωστές σε όσους δεν είναι σε θέση
να μελετήσουν τα λατινικά κείμενα τις απόψεις των νεότερων φιλοσόφων,
οι οποίοι "ηύξησαν και ελάμπρυναν τόσον τα εφευρήματα των παλαιών
φυσιολόγων".
4. Η μέθοδος που ακολουθεί για την ανάπτυξη του έργου τους είναι η εξής:
1. Πρώτα παραθέτει την άποψη του Αριστοτέλη
2. Στη συνέχεια την άποψη των Σχολαστικών
3. Τέλος, την άποψη των νεοτέρων φιλοσόφων.
11. Συνοψίζοντας το έργο του Δαμοδού στη φυσική φιλοσοφία θα λέγαμε ότι
επιχειρεί να αφομοιώσει τις αρχές της καρτεσιανής φιλοσοφίας στο πλαίσιο
της αριστοτελικής φυσικής.
12. Η ώσμωση αυτή της φυσικής φιλοσοφίας του Καρτέσιου με την αριστοτελική
οντολογία εγκαινιάζει μια πρακτική που πολλοί λόγιοι πρόκειται να
ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια.
13. Η κοσμολογική θεώρηση του Δαμοδού είναι ενδιαφέρουσα γιατί συνιστά την
πιο ριζική προσπάθεια εκσυγχρονισμού του νεοαριστοτελικού σύμπαντος.
14. Με την χαρακτηριστική ανοχή που είδαμε και στον Νοταρά, παραθέτει και τα
τρία (3) κοσμολογικά συστήματα: το πτολεμαϊκό, το κοπερνίκειο και το
τυχώνειο, σημειώνοντας ότι αυτά τα συστήματα αποτελούν υποθέσεις οι οποίες
στόχο έχουν την επαρκέστερη εξήγηση των αστρονομικών φαινομένων.
15. Ο ίδιος δέχεται την ορθότητα του τυχώνειου συστήματος -με επιχειρήματα που
αργότερα θα τα δούμε να επαναλαμβάνονται στο έργο του Βούλγαρη- επειδή:
1. Σύμφωνα με την νεοαριστοτελική εμπειριοκρατία είναι προφανές ότι η Γη
είναι ακίνητη.
2. Το τυχώνειο σύστημα «σώζει τα φαινόμενα» εξίσου ικανοποιητικά με κάθε
άλλο αστρονομικό σύστημα.
3. Συμφωνεί με τις Γραφές οι οποίες θέλουν τον Ήλιο να περιστρέφεται γύρω
από τη Γη και όχι το αντίθετο.
16. Τα βασικά του επιχειρήματα εναντίον του κοπερνίκειου συστήματος έχουν
θεολογικό χαρακτήρα, ενώ συγχρόνως διαφωνεί και με το πτολεμαϊκό σύστημα.
11Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ22 – 2012-2013
9.4. ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ: Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
9.4.1. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΟ Β’ ΜΙΣΟ ΤΟΥ 18 ου ΑΙ.
1. Η περίοδος που ακολουθεί (από τα μέσα του 18ου αι. και μετά – δηλ. 1750)
συνδέεται με μια σειρά κοινωνικών ανακατατάξεων στον ελλαδικό χώρο, όπου
νέα κοινωνικά στρώματα έρχονται στο προσκήνιο.
2. Οι έμποροι των μεγάλων αστικών κέντρων αποτελούν πια αξιόλογη κοινωνική
δύναμη και καθορίζουν με τη δράση τους τη φυσιογνωμία των ελληνικών
κοινοτήτων τόσο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όσο και των άλλων