2014 Drought Lessons Learned & Recommendations by Baton Begolli

DIALOGU KOMBËTAR PËR THATËSI

PIKA 3.3

Thatësia 2013/2014: mësimet e nxjerra dhe

rekomandimet

12.11.2014

Baton Begolli

Këshilltar për Politika Ujore, Këshilli Ndërministror për Ujëra

Korniza për Menaxhimin e Thatësisë (2011)

Një vlerësim gjithëpërfshirës i nevojave dhe

veprimeve për menaxhimin e thatësisë dhe

përmbytjeve

• Institucional dhe Politikave

• Korniza e Menaxhimit të të dhënave

• Sistemet për përkrahje të vendim-marrjes

& Paralajmërimi i hershëm

• Planet e KRU-ve për menaxhimin e

thatësisë

Task Forca e Ujërave (2011)

DMCSEE Janar 2014

Kronologjia e thatësisë së fundit

Qershor 2012 - mars 2014 u karakterizua me një mungesë të

zgjatur të reshjeve të cilat ishin poshtë normales

Viti hidrologjik tetor’12 – shtator’13 më i thati që nga 1951

436 mm krahasuar me një vit normal 599mm (5% probabilitet)

Nga qershori 2013: muaj të njëpasnjëshëm të thatë

thatësirë meteorologjike thatësire hidrologjike

Dhjetor 2013 - muaji i 5 më i thatë nga 1927

Shkurt 2014 - më i thati në historinë hidrometeorologjike (2.1 mm

reshje)

Standardized Precipitation Index (SPI) - Prishtina

Furnizimi me ujë

Batllava – Prishtinë Përlepnica – Gjilan

Deri në mars 2014 liqenet e furnizimit me ujë (Batllavë, Badovc & Përlepnicë) ishin

në 25% të niveleve normale - pothuajse të shterur.

≤ 6-8 javë të furnizimit me ujë për më shumë se 500.000 qytetarë

Shuarja e thatësisë!

Prilli 2014 - muaji më i lagësht!

227 mm vs. 51 mm

1 në 2000 vite!!!

Vendimi i Këshillit për menaxhimin e thatësisë

KNMU në mbledhjen e tretë (5 shkurt 2014) themeloi një Grup ndërinstitucional pune

për të menaxhuar situatën e thatësisë.

GP: Sekretariati, KRU Prishtina, MZHE, MMPH, AME, Komuna e Prishtinës, komuniteti i

donatorëve... Detyrat ishin:

Analizimi i situatës.

Vlerësimi i propozimeve teknike dhe politikave.

Informimi i Këshillit/Qeverisë për situatën dhe masat.

Propozimi dhe marrja e masave teknike dhe të politikave për menaxhimin dhe kapërcimin

e situatës.

Në takimin e pestë të Këshillit (5 nëntor 2014) u aprovua raporti mbi mësimet dhe

rekomandimet nga kjo thatësi.

Masat e menjëhershme

Transfer of water from Ujmani to Badovc

~ 300-400 m of corroded pipe needs replacement / wastewater discharge

prohibition / 400-600 l/s depending on pressure

Drill / use alternative wells to relieve dependency on Batllava (Llukar, F.

Pajtimi) & Badovc (Gërmia) + other sources.

Increase inspectorate & reduce commercial losses

Immediate stop of all irrigation / carwashes?

Support awareness campaigns for rational use and clean-ups

Start implementing Drought Management Framework!

Ongoing: RWC drought management plan (generic one by June’14; detailed

for Gjilan by July’14) + early warning system (drought and floods), e.g.

2006 flood, 2007 drought

Mësimi 1 - Të dhënat në dispozicion

Rekomandimet

Thellimi i njohurive për reshjet në nivelin e KRU-së është thelbësore: staf,

trajnim.

MZHE t’i obligojë KRU-të që të fillojnë me përcjelljen e rregullt të reshjeve,

të identifikojnë dhe të raportojnë këto të dhëna për çdo muaj në IHMK.

KRU-të duhet të përcjellin reshjet në secilën zonë të burimeve ujore. P.sh.

fabrikat për trajtimin ujit ideale 24 orë punë

IHMK-ja duhet ta marrë përgjegjësinë kryesore për instalimin e këtyre

matësve si dhe për trajnimin e vëzhguesve të KRU-ve.

Memorandumi të Mirëkuptimit ndërmjet IHMK-së dhe secilës KRU.

KRUj dhe komunat e interesuara të përfshihen në rrjet NËSE mund të ofrojnë

vend të sigurt dhe staf të besueshëm.

KRU-të duhet të përdorin ISR për identifikimin e rreziqeve në zhvillim për

shkak të mungesës së reshjeve.

Mësimi 2 - Përfshirja e KRU-ve në monitorimin e

reshjeve

Rekomandimet

Vëzhgues meteorologjik në secilin nga katër stacionet meteorologjike të

qeverisë. Mangësitë në të dhëna të mënjanohen.

Ministria të caktojë linjë buxhetore vjetore fikse për vëzhguesit rural.

Trajnimi i monitoruesve: përdorin tabelat themelore për llogaritje,

verifikimin e të dhënave dhe për kontrollin e cilësisë.

IHMK-ja të mbështetet me një ekspert të jashtëm afatgjatë.

Të dhënat e shimatësve manual të dorëzohen tek IHMK-së jo më vonë se në

ditën e 5-të të muajit. Të dhënat që nuk merren nga IHMK-ja në datën e

caktuar duhet vazhdimisht të kërkohen nga IHMK-ja.

Mësimi 3 - Sistemi i paralajmërimit të hershëm

Rekomandimet

ISR për secilin rajon të monitorohet nga IHMK dhe të transmetohet direkt në

uebfaqen e AMMK dhe/ose Agjencisë për Menaxhimin e Emergjencave

IHMK-ja të procedojë të gjitha të dhënat nga stacionet jo më vonë se në

ditën e 7-të çdo muaji, të llogaritë vlerat e ISR-së dhe të përditësojë

informatat.

KRU-të të zhvillojnë procedura për rrezikun nga thatësira të bazuara në

nivelet e alarmit të diktuara nga vlerat ISR-së nga shimatësit e tyre.

ISR-ja do të raportohet edhe në Bazën e të dhënave të ambientit në

Kosovë (KED)

Secili shimatës i regjistruar në KED do ta ketë një skedar të ISR-së lidhur me

të, i cili rillogaritet çdo herë kur futen të dhëna të reja. Vlerat momentale të

ISR-së për 1, 2, 3, 4, 6 dhe 12 muaj llogariten automatikisht, si dhe historiku

i ISR-së gjithashtu kontrollohet për secilin stacion.

Mësimi 4 - Plani kombëtar i menaxhimit të

thatësirës dhe i menaxhimit të emergjencave

Rekomandimet

MMPH, si kujdestar i burimeve ujore, të obligojë Departamentin e Ujërave

(dhe/ ose Autoritetin e ardhshëm të pellgut lumor) që menjëherë të zhvillojë

një Plan kombëtar për menaxhimin e thatësirës. Ky plan (apo këto plane në

nivel pellgu) duhet të koordinohen dhe rregullohen në kuadër të planeve

më të gjëra për menaxhimin e pellgut lumor.

MMPH-ja duhet të bashkëpunojë me AME në përgatitjen e një urdhri

administrativ mbi procedurat për përcjelljen e thatësirës dhe për

menaxhimin e emergjencave.

KNMU-ja do të obligojë të gjitha institucionet gjegjëse që t'i përgjigjen

hartimit të dokumenteve të mësipërme.

AME duhet të sigurojnë që planet e menaxhimit të thatësirës të jenë brenda

pritjeve të planeve të reagimit emergjent.

Mësimi 5 - Monitorimi i thatësirës dhe planet e

menaxhimit nga KRU-të

Rekomandimet

Kërkohet angazhim më i madh pro-aktiv në monitorimin e reshjeve.

ZRRUK dhe Njësia për Politika dhe Monitorimin e Ndërmarrjeve Publike

(MZHE) të sigurojnë që KRU-të hartojnë rregullat operative për të gjitha

burimet kryesore.

KRU-të të zhvillojnë plane të menaxhimit të rrezikut të thatësirës, duke

shfrytëzuar udhëzimin teknik të bërë nëpërmjet asistimit të GIZ-it. Planet

duhet të përfshijnë vlerësimin e rrezikut dhe veprimet lehtësuese.

KNMU duhet të përsëris planin e menaxhimit të thatësirës në KRU

Hidromorava tek KRU-të tjera.

ZRRUK të detyrojë KRU-të që të zhvillojnë dhe përditësojnë planet e

menaxhimit të rrezikut të thatësirës, si kusht gjatë procesit të licencimit.

Mësimi 6 - Zonat e mbrojtura ujore

Rekomandimet

Të ndërpritet shkarkimi i ujërave të zeza dhe hedhja e mbeturinave

përgjatë kanalit Ibër-Lepenc.

KRU-të (+MZHE & komunat?) të ndërtojnë sistemin e kanalizimit nëpër

fshatrat përgjatë kanalit. Përkohësisht, gropa septike.

Ndërtimet rreth Liqenit të Batllavës, në zonën e caktuar për mbrojtjen e

ujërave, duhet të ndalohen. Fshatrat përreth, në veçanti Orllani, duhet të

kenë një impiant për trajtimin e ujërave të zeza.

Pompat e derivateve afër liqenit të Badovcit të zhvendosen menjëherë!

MMPH-ja duhet të mbrojë zonat e mbrojtura dhe vazhdimisht të bëjë

mbrojtjen e të gjitha këtyre zonave. Zbatimin e vendimeve dhe

mirëmbajtjen nuk mund ta kenë KRU-të! MMPH-ja është kujdestari i

përcaktuar i të gjitha burimeve ujore dhe në këtë mënyrë duhet të marrë

përgjegjësinë e plotë

Mësimi 7 - Zhvillimi i burimeve ujore

Rekomandimet

KRU Prishtina duhet menjëherë të hartojë një plan emergjent për Batllavën.

Hulumtimi gjeologjik (MZHE) dhe MMPH-ja duhet të përfundojnë një studim

hulumtues të ujërave nëntokësore dhe të ndërtojnë një rrjet monitorimi (të

cilësisë dhe të sasisë).

Zhvillimi i resurseve ujore alternative

Të hulumtohet plani për një rezervuar rezervë në Krivarekë që mund të

mbushë liqenet e Përlepnicës dhe Badovcit.

MZHE të obligojë KRU-të që të vlerësojnë se çfarë shkalle të popullsisë

(urbane) në të vërtetë është e qëndrueshme sa i përket burimeve ujore që

janë në dispozicion.

Qeveria duhet të ndajë buxhet emergjent për fatkeqësitë natyrore (në këtë

rast për thatësira).

Mësimi 8 - Humbjet e ujit

Rekomandimet

MMPH-ja të përcjell lejet ujore për KRU-të dhe të mbledhjen e obligimeve

financiare.

MZHE të obligojë KRU-të të përgatisin planet afatgjata të investimeve për

reduktimin e humbjeve reale.

ZRRUK-i të obligojë KRU-të që të raportojnë mbi humbjet teknike vs.

komerciale.

KRU-të të forcojnë disiplinën në punë në reduktimin e humbjeve të dukshme

si dhe shpeshtojnë inspektimit.

MMPH-ja duhet të promovojnë teknologji për kursimin e ujit dhe industri me

shpenzim efikas të ujit brenda një zone specifike të burimit të ujit.

PMTh duhet parë si pjesë integrale të objektivave teknike dhe financiare të

planit të biznesit të kompanisë së ujit

Fushata për ndërgjegjësimin e popullatës në kursimin e ujit

Mësimi 9 - Objektet strategjike dhe inventari

Rekomandimet

Komunat + KRU të bëjnë vlerësimin e realizueshmërisë teknike për të

përfshirë të gjitha objektet e tilla në skemat për furnizim të pandërprerë

me ujë.

Nëse teknikisht e parealizueshme, komunat duhet që menjëherë të marrin

parasysh zgjidhjet alternative nëpërmjet puseve apo cisternave.

AME ta kryejë dhe ta përditësojë rregullisht inventarizimin e pajisjeve.

Mësimi 10 - Përdorimi jo-esencial i ujit

Rekomandimet

Të zbatohen masa graduale më të ashpra në çdo fazë të thatësirës.

Këto masa politikisht të vështira duhet të diskutohen paraprakisht me

grupet e duhura të interesit, të miratohen, dhe të mbështeten në një plan të

publikuar të KRU-ve kundër thatësirës.

Ju faleminderit!