Crisis als kans voor gebiedsontwikkeling 3.0 Jan Rotmans Culemborg, 27 oktober 2011
Crisis als kans voor gebiedsontwikkeling 3.0
Jan RotmansCulemborg, 27 oktober 2011
Urgentie
Urgentie
meervoudige urgentie
ruimtelijk
ecologisch
economisch
Ruimtelijke Urgentie
oogst van 60 jaar ruimtelijke ordening
• voor 8 miljoen mensen huizen, kantoren en infrastructuur gebouwd
• compacte steden, groene gebieden binnen bereik
• veel mis gegaan sinds de jaren 80 van vorige eeuw
– oprukkende verstedelijking ‐ verrommeling
– wildgroei aan bedrijventerreinen ‐ versnippering
– eenvormige woonlocaties ‐ horizonvervuiling
Ecologische Urgentie
Nederland staat voor een ongekende opgave
• Nederland klimaat‐, energie‐ en waterrobuust maken
• transitie naar decentrale, duurzame energievoorziening
• opgave vergelijkbaar met inpoldering aan eind Middeleeuwen
Dutch Research Institute For Transitions
Anticiperen op klimaatverandering
200519701900
Economische Urgentie
komende 50 jaar voor 800.000 mensen bouwen
• crisis heeft ruimtelijke ontwikkeling laten imploderen
• leegstand kantoren, tekorten grondexploitaties, bezuinigingsopgave
• traditionele gebiedsontwikkeling niet meer rendabel
Failliet van Ruimtelijke Ordening
traditionele gebiedsontwikkeling dood en begraven
teveel systeemfouten in gebiedsontwikkeling 1.0 & 2.0
‐ wet‐ en regelgeving
‐ modernistische planning en architectuur
‐ hoge bestuurlijke dichtheid
‐ bescherming van deelbelangen
‐ illusie van beheersbaarheid
Persistente Problematiek
Multi‐level systeem analyseMacro-level• globalisering• liberalisering• klimaatverandering• pluriforme samenleving
Meso-level• poldermodel overleg• decentralisering• deregulering• opheffing VROM ministerie
Micro-level• glocalisering• decentrale energie initiatieven• waarden gemeenschappen• prosumenten
Dominante Trends
macro‐schaal
globalisering vrije markt fetisjisme groeiparadigma
meso‐schaal
terugtrekkende overheid deregulering decentralisering
micro‐schaal
glocalisering beweging van onderop gemeenschappen
Paradigma Wisseling
oude wereldbeeld nieuwe wereldbeeld
exploitatiemodel co-operatiemodel
economisch rendement maatschap. rendement
lineaire processen kringlopen
waarde ontlenen waarde creëren
zelfredzaam samenredzaam
Transitie in Ruimtelijke Planning
herstellen van verbroken verbindingen
tussen mens en ruimte
individuele beleving collectieve waarde
groot ruimtelijk verhaal kleine ruimtelijke verhalen
ruimtelijke schaal bestuurlijke schaal
onthechting en vervreemding
Gebiedsontwikkeling 3.0
=
Duurzame gebiedsontwikkeling
Transitie Gebiedsontwikkeling
gebiedsontwikkeling 1.0 & 2.0 gebiedsontwikkeling 3.0
van naar
aanbodgestuurd vraaggestuurd
vastgoed gebiedswaarden
grondwinsten gebiedsrendement
Gebiedsontwikkeling 3.0
wezenlijk anders bij gebiedsontwikkeling 3.0
inhoud, proces, financiering
Inhoud
zoektocht naar de identiteit van een gebied
van waaruit de kernwaarden van een gebied
elkaar maximaal kunnen versterken zodat een
gebied zich organisch en in balans ontwikkelt
zonder afwenteling
gesloten kringlopen
Kernwaarden
1.0
infrastructuur, mobiliteit, economie
2.0
milieu, landschap, water
3.0
klimaat, lokale energie, gezondheid, beleving, identiteit
Proces
selectieve participatie
smal en diep draagvlak i.p.v. breed draagvlak
koplopers uit samenleving i.p.v. belangenbehartigers
geleidelijke draagvlakverbreding
organisch ontwikkelen
Proces
selectieve participatie
smal en diep draagvlak i.p.v. breed draagvlak
koplopers uit samenleving i.p.v. belangenbehartigers
geleidelijke draagvlakverbreding
organisch ontwikkelen
Spelregels
richtingwijzers voor duurzame ontwikkeling
balans tussen strikte, begrenzende spelregels
en flexibele, stimulerende spelregels
Duurzaamheids Spelregels Stadshavens
top 10
1. energieneutraal bouwen
2. klimaatbestendig bouwen
3. water en groen dragers van ontwikkeling
4. hergebruik bestaand materiaal/ producten
5. zo weinig mogelijk vervuiling genereren
Duurzaamheids Spelregels Stadshavens
top 10
6. diversiteit als uitgangspunt
7. menselijke maat als uitgangspunt
8. vanuit cultuurhistorisch perspectief
9. duurzame exploitatie en beheer van vastgoed
10. wijk/buurt economie is belangrijke pijler
Financiering
maatschappelijk rendement
partijen binden zich voor langere tijd aan een gebied
rendement strekt zich ook uit over langere periode
rendement uit creatie van gebiedwaarden
naast vastgoed: schone energie, schone lucht, schoon water,
schone mobiliteit, biologisch voedsel, natuur
Financierders
zorgverzekeraars
energiebedrijven
woningcorporaties
maatschappelijke instellingen
pensioenfondsen
gebiedsfonds voor grondontwikkeling & vastgoedexploitatie
Nieuwe Verdienmodellen
‐ ontwikkelen van groene daken en gevels (oppervlaktes)
‐ ondergronds ontwikkelen
‐ handelen in oppervlaktes
‐ gebiedsgebonden energie
‐ drijvend, duurzaam ontwikkelen
Rijnhaven
Dutch Research Institute For Transitions
Merwe‐Vierhavens
STADSOASE
Burgers
pro‐actief
prosument
mede ontwikkelaar
gemeenschappen
(collectief) particulier opdrachtgeverschap
Faciliterende Overheid
ruimte bieden
– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen – mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte
richting geven
– investeren in en realiseren van collectieve voorzieningen – afstemmen van ontwikkelingen in meer samenhang – herformulering van leidende principes voor gebied
faciliterende overheid
is heel wat anders als
terugtredende overheid
PlatformDGO• initiatief van ministerie van I&M, Kennis voor Klimaat en Urgenda
• beperkte duur: 2011 – 2013
• doelen:
– ontwikkeling integrale visie en nieuwe concepten DGO
– stimulering duurzaamheid in gebiedspraktijken
• missie: versnellen verduurzaming leefomgeving
Platformleden
Wouter de Jong Peter van Rooy Thomas Rau
Jan Rotmans Bas van de Griendt Rudy Stroink
Pier Vellinga Dorine Putman Jan Huijgen
Hans Verspoor Marjolein Demmers Henk Seinen
Cees Moons Marijn Schenk Anke van Hal
Marjan Minnesma Jan van der Meer Francine Houben
Marc Buiter Roger Cox Peter Schuthof
Tanja Klip‐Martin Pascal Lamberigts Arjan Verheul
Alex van Oost Jaap Dirkmaat
Ellen Nieuweboer Wim Hafkamp
Ergo
crisis is hét aangrijpingspunt voor
een wezenlijk andere gebiedsontwikkeling
ontwikkel mee met platform DGO!