1
REDAGUJE ZARZD MAOPOLSKIEGO STOWARZYSZENIA
DORADZTWA ROLNICZEGOoraz KATEDRA ROLNICTWA WIATOWEGO
I DORADZTWAUNIWERSYTETU ROLNICZEGO
IM. HUGONA KOTAJA W KRAKOWIE
PREZES ZARZDU MSDRdr hab. in. Jzef Kania
REDAKTOR ODPOWIEDZIALNYdr in. Stanisaw Legutko
31-121 Krakw, ul. Czysta 21tel. 012 662 43 31, fax 012 633 15
61
e-mail: [email protected]; www.msdr.edu.pl
Nakad 1000 egz.
Zdjcie na okadce: Agnieszka Tworzyk
Od Redakcji Nr 34(5556)/2008
Szanowni Pastwo,
Tradycyjnie najwicej miejsca powicamy w na-szym czasopimie
doradztwu rolniczemu. Wiodcym artykuem w biecym numerze WiD,
powico-nym zagadnieniom przepywu wiedzy i informacji od nauki do
praktyki rolniczej jest art. dr hab. in. Jzefa Kani pt. Rola
doradztwa w wielofunkcyjnym rozwoju rolnictwa i obszarw
wiejskich.
W artykule autor nie skupia si wycznie na zagad-nieniach typowo
rolniczych, ale na rnorodnoci funkcji rolnictwa w wielofunkcyjnym
rozwoju obszarw wiejskich, ktrego gwnym celem jest zwikszanie
zatrudnienia ludnoci w dziaalnoci pozarolniczej. Nie chodzi tu
tylko o produkcyjne funkcje rolnictwa, ale gwnie o funkcje
ekologiczne (ochron rodowiska i racjonaln gospodark zaso-bami
naturalnymi) i spoeczne (dostp do eduka-cji) w ramach zrwnowaonego
rozwoju obszarw wiejskich.
Pragniemy take zachci Pastwa do zapoznania si z artykuem dr in.
Marty Pisarek i in. Ho-noraty Woos pt. Zagroda Garncarska w Medyni
Gogowskiej wizytwk Podkarpacia opisujcym bardzo interesujc
inicjatyw wzbogacania i pro-mocji produktu agroturystycznego w woj.
podkar-packim. Garncarski Szlak w Medyni Gogowskiej w 2007 roku
zosta uhonorowany certyfikatem Pol-skiej Organizacji Turystycznej w
ramach konkursu na Najlepszy Produkt Turystyczny.
Polecamy take szeroki wachlarz ciekawych infor-macji zawartych w
dziale wielofunkcyjny rozwj obszarw wiejskich.
yczymy udanej lektury.
Zarzd i Rada MSDR
DORADZTWO I EDUKACJA
Jzef Kania
Rola doradztwa w wielofunkcyjnym rozwoju rolnictwa i obszarw
wiejskich 2
Leszek Leniak
Wyzwania dla doradztwa rolniczego w okresie transformacji
ustrojowej 11
WIELOFUNKCYJNY ROZWJ OBSZARW WIEJSKICH
Jzef Kania
Znaczenie dopat bezporednich w ksztatowaniu sytuacji
ekonomicznej gospodarstw rolnych w Unii Europejskiej 23
Barbara Kiebasa
Obowizki producentw rolnych wynikajce z wdroenia nowych zasad
otrzymywania dopat bezporednich 27
Monika Kska
Przemiany rolnictwa w gminie Sopnice w okresie transformacji
systemowej w Polsce 35
Wiesaw Tomczyk
Kierunki zmian w krajowym rolnictwie po przystpieniu Polski do
Unii Europejskiej 43
Sawomir Kalinowski
Zasig ubstwa na obszarach wiejskich wojewdztwa wielkopolskiego
48
Bronisaw Brzozowski
Promowanie spdzielni w Europie. Globalne znaczenie spdzielni
53
Marta Pisarek, Honorata Woos
Zagroda Garncarska w Medyni Gogowskiej wizytwk Podkarpacia.
Historia garncarstwa w Medyni Gogowskiej 56
Tomasz Wojewodzic, Renata Matysik-Pejas
Ocena wybranych elementw polityki informacyjnej gmin 63
EKOLOGIA I OCHRONA KRAJOBRAZU
Ryszard Kostuch
Kompensacja ekologiczna 70
Ryszard Kostuch
Rozprzestrzenianie si rolin 72
KRONIKA MSDR
Z kroniki aobnej
Wspomnienie mgr in. Dominik Brobar 17.09.1949 17.06.2008 76
22
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
1. Wstp
Ponadstuletnie dowiadczenie krajw zachodnich w dobitny sposb
potwierdza fundamentalny wkad nauki i doradztwa rolniczego w rozwj
rolnictwa. Najwyszy poziom rozwoju rolnictwa osignito w tych
krajach, w ktrych stosunkowo najwczeniej zapocztkowano tworzenie
instytucji doradztwa rol-niczego, cile wsppracujcego z nauk
rolnicz, bd te bdcego integraln czci uczelni rolni-czych (Japonia
1893, USA 1914, Wielka Brytania 1946). Pozwalao to na szybki
przepyw innowacji do praktyki rolniczej i uatwiao przekazywanie
aktu-alnych problemw rolnikw do rozwizywania przez naukowcw.
Zasadniczy postp w zakresie technologii produkcji dostpnych dla
rolnikw i przedsibiorcw, poczony z globalizacj rynkw i komunikacji,
jaki obserwuje-my na pocztku XXI wieku, zapewnia ogromn mo-liwo
poprawy jakoci ycia ludzi na caym wiecie. Wielu jednak spord ponad
szeciu miliardw ludzi z tego postpu nadal nie czerpie korzyci. Std
klu-czowym wyzwaniem dla spoecznoci midzynarodo-wej jest wdroenie
programu rozwoju, umoliwiajce-go wszystkim uczestniczenie w
korzyciach wynika-jcych z rewolucyjnych zmian w technologiach
pro-dukcji, technologiach informacyjno-komunikacyjnych oraz w
globalnym wzrocie gospodarczym. Zrwno-waony rozwj obszarw
wiejskich, wspierany przez nauk i nowoczesne doradztwo, stanowi
klucz do sprostania temu wyzwaniu, a w wielu krajach roz-wj ten
powinien by filarem kadej strategii majcej na celu zmniejszenie
biedy, zaspokojenie rosncych potrzeb ywnociowych oraz ochron
rodowiska i jej naturalnych zasobw.
Przepyw wiedzy i informacji od nauki i polityki przez doradztwo
do praktyki rolniczej (rolnikw) i od-wrotnie jest wanym
zagadnieniem w procesie zmian spoeczno-ekonomicznych, zwaszcza we
wzmacnia-niu zasobw ludzkich w rolnictwie. Doradcy z orga-nizacji
stanowicych ogniwo Systemu Wiedzy i Infor-macji Rolniczej maj do
spenienia szczeglne i bar-dzo trudne zadanie osignicie pozytywnych
zmian w zachowaniu rolnikw (zmian postaw i filozofii ich
mylenia). Bowiem to nie politycy, naukowcy czy doradcy zmieniaj
rolnictwo, ale waciciele gospo-darstw poprzez rozwizywanie
okrelonych proble-mw i podejmowanie trafnych decyzji. Osignicie
tych zmian bdzie jednak niemoliwe bez doradcw posiadajcych gruntown
specjalistyczn wiedz techniczn i ekonomiczn oraz umiejtnoci
komu-nikowania si z rolnikami i otoczeniem instytucjo-nalnym
rolnictwa, a take bez znaczcego wsparcia doradztwa, nauki i
rolnictwa ze strony pastwa oraz doradztwa ze strony nauki.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawie-nie roli
doradztwa rolniczego i niezbdnych jego dostosowa w aspekcie
wdraania koncepcji trwa-ego i zrwnowaonego rozwoju obszarw
wiejskich oraz uwypuklenie w tym procesie znaczenia
pozako-mercyjnych funkcji rolnictwa.
2. Czym jest doradztwo?
Doradztwo (ang. extension or advisory) kojarzy si nam gwnie z
dziaalnoci praktyczn doradza-niem, ktre jest zdarzeniem spoecznym
polegajcym na doranym dziaaniu udoskonalajcym zachowanie jednostek
lub grup przez udzia doradzajcego (do-radcy) w rozwizywaniu
problemw osb, ktrym si doradza, problemw dostrzeonych nie tyle
przez te osoby lub grupy, ile przez doradzajcego. Ma ono cz-sto
charakter komercyjny i wystpuje wwczas pod nazw konsulting (ang.
consulting). W doradztwie niekwestionowana jest wic przewaga
kompetencyj-na doradcy.
Terminem pokrewnym, a czsto zamiennym do doradztwa jest
poradnictwo (ang. counselling or counseling), znane w Polsce z
okresu agronomii spo-ecznej 19181939, definiowane jako forma pomocy
lub dziaanie spoeczne polegajce na przekazywaniu rad, porad,
informacji itp. jednej jednostce bdcej w sytuacji problemowej
(potrzebujcej rady) przez drug (doradc), ale take interakcja
personalna o charakterze pomocowym, jak rwnie dziaalno
zorganizowana prowadzona w instytucjach dorad-czych i
poradniach.
Dr hab. in. Jzef Kania
Rola doradztwa w wielofunkcyjnym rozwoju rolnictwa i obszarw
wiejskich
33
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
Analizujc rynek usug, mona miao stwierdzi, e yjemy w erze
koniunktury na doradztwo; dla jej oznaczenia ukuto angielskie
wyraenie counselling boom. W krajach UE obserwuje si szybki rozwj
doradztwa specjalistycznego, dotyczcego rnych dziedzin
gospodarczych i spoecznych, jak np. doradz-two w zarzdzaniu,
finansowe, inwestycyjne, ksigo-wo-podatkowe (rachunkowe), prawne,
zawodowe, per-sonalne, kredytowe, strategiczne, logistyczne, tech-
niczne, gospodarcze, informatyczne, polityczne itd.
Przedmiotem naszego zainteresowania w niniej-szym opracowaniu
jest doradztwo rolnicze (ang. agri-cultural extension) definiowane
w dziaalnoci prak-tycznej jako proces polegajcy na udzielaniu
pomocy rolnikom, rodzinom rolniczym i mieszkacom obsza-rw wiejskich
w podejmowaniu przez nich decyzji, dziki ktrym osigaj oni swoje
cele.
Doradztwo rolnicze (ang. extension education) to rwnie
dyscyplina wie-dzy (nauka o doradztwie, teoria doradz-twa, wiedza o
doradztwie) zorientowana na decyzje, wykorzystujca nauki spo-eczne,
takie jak: pedagogika (andrago-gika), psychologia, socjologia,
komuni-kowanie spoeczne, ekonomia, zarz-dzanie, marketing, ktre to
dyscypliny zorientowane s na wnioski. Programy nauczania doradztwa
obejmuj m. in. takie zagadnienia, jak: podstawy teore-tyczne
doradztwa, proces komunikowa-nia, zasady udzielania porad, metody i
techniki pracy doradczej, metody roz-wizywania problemw, modele
podej-mowania decyzji w doradztwie, marketing usug doradczych,
planowanie, monitoring i metody oceny pracy doradczej, zarzdzanie
projektami doradczymi, zarzdzanie organizacj doradcz.
3. Ksztatowanie rozwoju obszarw wiejskich
Doradztwo rolnicze w systemie rolnictwa uprzemy-sowionego, jakie
ma miejsce w pastwach rozwini-tych, nastawione jest gwnie na
maksymalizacj efektw produkcyjnych i ekonomicznych. Dominuj-cymi w
ocenie tego rolnictwa s kategorie i pojcia produkcyjne oraz
ekonomiczne, jak np. plony, zbio-ry, wydajno, koncentracja, skala
produkcji, towaro-wo, profesjonalizacja, komercjalizacja,
racjonaliza-cja, efektywno itp. Wci trudno jest wielu ekono-mistom
i politykom gospodarczym, nastawionym na wymierne sukcesy
ekonomiczne w rolnictwie i znaj-cym sposoby ich osigania, uwzgldni
inne kryteria jego oceny czy inne drogi dochodzenia, jak np.:
pry-
mat czowieka nad ekonomi, warto i cena zasobw rodowiska
przyrodniczego, jako ycia itp. Trudno jest im te odnie si do
wymiernych korzyci trwa-ego i zrwnowaonego rozwoju, w tym zwaszcza
na obszarach wiejskich.
Obszary wiejskie, zgodnie z definicj Komisji Euro-pejskiej, to
wszystkie tereny lece poza administra-cyjnym obrbem miast. Pojcie
obszary wiejskie jest szersze ni wie, aczkolwiek czsto jest z ni
utosa-miane lub zawane do rolnictwa.
Obszary wiejskie stanowi istotn cz geogra-ficznej specyfiki i
tosamoci Unii Europejskiej. Po-nad 91% terytorium UE to obszary
wiejskie, ktre zamieszkuje ponad 56% ludnoci 27 pastw czon-kowskich
UE.
W Polsce obszary wiejskie zajmuj okoo 93% powierzchni kraju i
zamieszkuje je 38% ludnoci, a uytki rolne bdce gwnym i tradycyjnym
po-lem oddziaywania sub doradczych stanowi 60% z nich. Rodz si w
tym miejscu pytania, kto ma si zaj pozostaym obszarem (40%) w
sensie ksztato-wania odpowiedniego rozwoju i w poczuciu
odpowie-dzialnoci za integralno tych obszarw, oraz czy gospodarstwa
rolnicze s przygotowane i zdolne do realizacji wielu nowych i
rnorodnych funkcji wobec zmian w otoczeniu rolnictwa wywierajcych
wpyw na samo rolnictwo (wzrost kosztw pracy, wzrost cen rodkw
produkcji, stagnacja lub spadek cen produk-tw rolnych, polaryzacja
gospodarstw).
Krajobraz krajw UE wyrnia si swym piknem i rnorodnoci od gr po
stepy, od wielkich lasw po rozlege pola uprawne. Cz obszarw
wiejskich stoi jednak w obliczu powanych problemw. Wiele
gospodarstw rolnych i lenych musi zwiksza swoj konkurencyjno, by mc
przetrwa. Z reguy redni dochd na osob jest niszy w regionach
wiejskich ni
44
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
w miastach, przy jednoczesnym duym zrnicowa-niu poziomu
dochodowoci pomidzy gospodarstwami rynkowymi a tzw. socjalnymi.
Relatywnie niski jest tam poziom wyksztacenia, opieki zdrowotnej i
usug publicznych, niewystarczajcy poziom infrastruktu-ry
technicznej, w tym zwaszcza kanalizacji, sieci gazowniczej i
telefonicznej oraz Internetu.
Niemniej jednak obszary wiejskie maj duo do zaoferowania. Przede
wszystkim dostarczaj nam podstawowych surowcw ywnociowych. Ze
wzgldu na pikno natury s te atrakcyjnym miejscem wypo-czynku i
rekreacji. Musimy je chroni i przeciwdzia-a zmianom klimatu. Wielu
ludzi popiera pomys zamieszkania, inwestowania i prowa-dzenia
dziaalnoci gospodarczej na wsi pod warunkiem, e bd tam mieli dostp
do odpowiednich usug i infra-struktury.
Oznacza to, e unijna strategia liz-boska na rzecz wzrostu
gospodar-czego i zatrudnienia oraz przyjta na szczycie w Gteborgu
strategia na rzecz zrwnowaonego rozwoju maj istotne znaczenie
zarwno dla naszych terenw wiejskich, jak i dla naszych miast.
Celem polityki rozwoju obszarw wiejskich UE jest zatem
sprostanie wyzwaniom, jakie staj przed miesz-kacami obszarw
wiejskich oraz wy-korzystanie ich potencjau. Podstawo-we zasady
polityki rozwoju obszarw wiejskich na lata 20072013, a take
instrumenty polityczne, z jakich mog korzysta pastwa czonkowskie i
regiony, okrelone zostay w rozporzdzeniu Rady (WE) nr
1698/2005.
Zgodnie z nim unijna polityka rozwoju obszarw wiejskich skupia
si na trzech tzw. osiach tematycz-nych. S to: poprawa
konkurencyjnoci sektora rolnego i le-
nego (o 1 gospodarcza), poprawa stanu rodowiska i terenw
wiejskich (o
2 rodowiskowa), poprawa jakoci ycia na obszarach wiejskich
oraz wspieranie dywersyfikacji gospodarki wiej-skiej (o 3
spoeczna).
Pastwa czonkowskie i regiony zostay rwnie zobowizane w tym
rozporzdzeniu do przeniesie-nia czci rodkw na wspieranie projektw
wyni-kajcych z dowiadcze zebranych podczas wdra-ania inicjatyw
wsplnotowych np. w programie LEADER. Std w naszym kraju, w Planie
Rozwoju Obszarw Wiejskich (PROW) 20072013 mamy rw-nie o 4 LEADER
(wspierajc zadania osi 3), kt-rej celem jest wzmocnienie kapitau
spoecznego na
obszarach wiejskich poprzez promowanie inicjatyw oddolnych,
aktywizacj mieszkacw wsi na rzecz lokalnych spoecznoci oraz wymian
najlepszych praktyk w oparciu o dziaalno Lokalnych Grup Dzia-ania
(LGD).
Program Rozwoju Obszarw Wiejskich 20072013 w Polsce w obrbie
wymienionych osi obejmuje nast-pujce dziaania: O 1: szkolenia
zawodowe dla osb zatrudnio-
nych w rolnictwie i lenictwie, uatwianie star-tu modym rolnikom,
renty strukturalne, korzy-stanie z usug doradczych przez rolnikw i
posia-daczy lasw, modernizacja gospodarstw rolnych,
zwikszanie wartoci dodanej podstawowej pro-dukcji rolnej i
lenej, poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwizanej z rozwojem
i dostoso-waniem rolnictwa i lenictwa (scalanie gruntw i
gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi), uczestnictwo rolnikw w
systemach jakoci yw-noci, dziaania informacyjne i promocyjne oraz
grupy producentw rolnych;
O 2: wspieranie gospodarowania na obszarach grskich i innych
obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), program
rolno-rodowiskowy (patnoci rolno-rodowisko-we), zalesianie gruntw
rolnych oraz zalesianie gruntw innych ni rolne, odtwarzanie
potencja-u produkcji lenej zniszczonego przez katastro-fy oraz
wprowadzanie instrumentw zapobiegaw-czych;
O 3: rnicowanie w kierunku dziaalnoci nie-rolniczej, tworzenie i
rozwj mikroprzedsi-biorstw, podstawowe usugi dla gospodarki i
lud-noci wiejskiej, odnowa i rozwj wsi;
O 4 LEADER: wdraanie lokalnych strategii rozwoju, wdraanie
projektw wsppracy, funk-
55
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
cjonowanie lokalnej grupy dziaania, nabywanie umiejtnoci i
aktywizacja.
4. Wielofunkcyjno rolnictwa i obszarw wiejskich
W polskiej literaturze naukowej od kilkunastu lat dyskutuje si o
wielofunkcyjnoci wsi obszarw wiejskich (multifunctionality of rural
areas), rozu-miejc przez to dywersyfikacj ekonomiczn wsi, a wic
zwikszenie moliwoci zatrudnienia w dzie-dzinach pozarolniczych na
obszarach wiejskich.
Natomiast wielofunkcyjno rolnictwa (multi-functionality of
agriculture), jako zagadnienie spo-eczno-ekonomiczne i kategoria
analityczna, jest zagadnieniem mao rozpoznanym i niedostatecznie
uwzgldnianym w badaniach zarwno w Polsce, jak i w innych krajach.
Zainteresowanie wielofunk-cyjnoci rolnictwa stymulowane byo
dotychczas gwnie dyskusj o ekonomicznych, spoecznych i politycznych
podstawach legitymizacji wsparcia dla rolnictwa, zarwno na poziomie
krajowym, jak i Unii Europejskiej. Stao si to wane nie tylko na
uytek krajowy i unijny, ale take w dyskusjach na forum wiatowej
Organizacji Handlu (WTO). W tym kontekcie wzroso znaczenie naukowej
oceny kwestii wielofunkcyjnoci rolnictwa, a przede wszystkim za
pozaprodukcyjnych (nierynkowych) funkcji rolnic-twa (non-commodity
outputs of agriculture). Wilkin [2007] sprowadza to do stosunkowo
prostego pytania: Co wytwarza wspczesne rolnictwo i jak cz tego
efektu stanowi dobra rynkowe, a jak pozarynkowe? Okazuje si, e
na tak postawione pytanie odpowied nauki jest bardzo
ograniczona.
Rolnictwo to bardzo zoony ukad (system), w kt-rym splataj si
relacje dotyczce rnych sfer ycia: gospodarczego, spoecznego,
kulturowego i przyrodni-czego. System ten jest na og badany w
okruchach, tzn. poszczeglne jego skadniki s przedmiotem ana-liz
dyscyplin szczegowych, np. agrotechniki, zoo-techniki, ekonomiki
rolnictwa, melioracji, gospodar-ki przestrzennej, socjologii wsi
itp. Jest to zreszt tendencja wystpujca we wszystkich wspczesnych
dziedzinach nauki. W rezultacie lawinowy przyrost wiedzy szczegowej
nie idzie w parze z przyrostem wiedzy systemowej i zrozumieniem
tego, jak funkcjo-nuj i zmieniaj si ukady zoone, badane z punktu
widzenia rnych dyscyplin. To zjawisko przedsta-wia si zazwyczaj w
postaci prostego stwierdzenia: wielkiemu postpowi nauki nie
towarzyszy lepsze rozumienie wiata. Uwagi te odnosz si w caej
roz-cigoci do rolnictwa, jako ukadu zoonego, a take do tego, co
nazywamy wielofunkcyjnoci rolnictwa.
Literatura naukowa bardzo dobrze opisuje produk-cyjne (rynkowe)
funkcje rolnictwa. Sabo rozwinit czci bada jest ta, ktra dotyczy
nietowarowych czy nierynkowych efektw dziaalnoci rolniczej.
Zasadnicz trudnoci w tej dziedzinie jest identy-fikacja i
klasyfikacja szerokiej gamy nierynkowych efektw rolnictwa w sferze
gospodarczej, spoecznej, kulturowej i przyrodniczej. Klasyfikacj
rynkowych i pozarynkowych funkcji rolnictwa przedstawia ryci-na
1.
Ryc. 1. Klasyfikacja rynkowych i pozarynkowych funkcji
rolnictwa
rdo: opracowano na podstawie [Adamowicz 2000 i 2005, Zitara
2000, Wilkin 2007].
66
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
W zachodniej literaturze naukowej dotyczcej wie-lofunkcyjnoci
rolnictwa pojawia si nowa propozy-cja klasyfikacji pozakomercyjnych
funkcji rolnictwa, dzielca je na cztery grupy, tj. funkcje:
zielone, b-kitne, te i biae:1. Funkcje zielone: proekologiczna
agrotechnika,
ksztatowanie i ochrona krajobrazu naturalne-go i kulturowego,
wspdziaanie w utrzymaniu obszarw chronionych, poprawa obiegu
materii i energii, wytworzenie energii z biomasy, podtrzy-manie
biornorodnoci, zapewnienie dobrostanu zwierzt gospodarskich (ryc.
2).
2. Funkcje bkitne: zarzdzanie zasobami wod-nymi, wytwarzanie
energii wodnej i wiatrowej, zapobieganie powodziom, poprawa jakoci
wd (ryc. 3).
3. Funkcje te: utrzymanie spjnoci i ywotno-ci obszarw wiejskich,
podtrzymanie tosamoci wsi, ochrona tradycji i kultury ludowej,
rozwj produkcji i usug bezporednio zwizanych z rol-nictwem,
podtrzymanie i rozwj infrastruktury gospodarczej (ryc. 4).
4. Funkcje biae: zapewnienie bezpieczestwa yw-nociowego (food
security), zapewnienie wysokiej
Ryc. 2. Funkcje zielone
rdo: opracowano na podstawie [Huylenbroeck i in. 2007]
Ryc. 3. Funkcje bkitne
rdo: opracowano na podstawie [Huylenbroeck i In. 2007]
77
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
jakoci zdrowotnej ywnoci (food safety), zapew-nienie rnorodnoci
ywnoci, wytwarzanie yw-noci funkcjonalnej, produkcja rolna na
potrzeby farmaceutyczne (ryc. 5).
Wilkin [2007] wyranie podkrela, e pozakomercyj-ne (inaczej
pozarynkowe non-commodity outputs) funkcje rolnictwa s na og
powizane z jego funk-cjami produkcyjnymi. Zjawisko to okrela si
jako nierozdzielno (jointness) tych dwch rodzajw funk-cji. Aby mogy
by realizowane te pierwsze, rolnictwo musi istnie i dziaa w drugiej
sferze aktywnoci
produkcyjnej. Wiele powyszych nieprodukcyjnych funkcji rolnictwa
ma charakter produktu ubocznego lub efektu zewntrznego dziaalnoci
produkcyjno-komercyjnej. Dostrzeenie i docenienie wielofunkcyj-noci
rolnictwa skania wic do ochrony i wspierania rolnictwa jako
szczeglnego dziau gospodarki.
Rycina 6 ilustruje dugookresowe tendencje zmian midzy
produkcyjnymi i konsumpcyjnymi funkcjami obszarw wiejskich.
Produkcja rolna zmniejsza swj udzia w zestawie funkcji, jakie
speniaj obszary wiejskie na rzecz funkcji konsumpcyjnych i
pozarolniczych funkcji
Ryc. 4. Funkcje te
rdo: opracowano na podstawie [Huylenbroeck i in. 2007]
Ryc. 5. Funkcje biae
rdo: opracowano na podstawie [Huylenbroeck i in. 2007]
88
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
produkcyjnych. Wpyw na t tendencj maj czynni-ki zarwno popytu,
jak i poday. W wielu krajach UE uytki rolne bdce w dyspozycji
rolnikw stanowi ju poniej 50% terytorium kraju. Wysoka produk-tywno
rolnictwa pozwala na wyczenie z produkcji rolnej na inne cele
znacznego odsetka ziemi, zwasz-cza tej mniej urodzajnej. Ronie
zapotrzebowanie na cele rekreacyjne, zalesianie i cele
rezydencjalne. Od 2000 r. zwiksza si w Polsce odsetek i liczba
ludno-ci mieszkajcej na wsi; podobne tendencje wystpuj w kilku
innych krajach UE. Mieszkacy wsi, zarwno ci przebywajcy tam od
dawna, jak i nowi przybysze oczekuj zwikszonej oferty produktw i
usug, bd-cych przejawem wielofunkcyjnoci rolnictwa i wsi.
5. Zrwnowaony rozwj obszarw wiejskich
Pojcie to zostao stworzone przez Hansa Carla von Carlowitza.
Oznaczao sposb gospodarowania la-sem, propagowany na pocztku XIX w.
przez wszyst-kie niemieckie wysze szkoy lene. Termin ten zosta
przeoony na jzyk angielski jako Sustained Yield Forestry i przyjty
przez ruch ekologiczny w latach osiemdziesitych XX w. jako
Sustainable Develop-ment (zrwnowaony i trway ekorozwj, trway
roz-wj, samopodtrzymujcy, stay).
Raport wiatowej Komisji rodowiska i Rozwoju ONZ pt. Nasza Wsplna
Przyszo (Raport Brund-tland) definiuje: Zrwnowaony rozwj to taki
roz-wj, ktry zapewnia zaspokojenie rosncych potrzeb wspczesnego
spoeczestwa bez naruszania moli-woci zaspokojenia potrzeb przyszych
pokole.
Wedug ekonomistw rolnych taki rodzaj rozwoju (w rolnictwie,
lenictwie i rybowstwie) konserwujc gleb, zasoby wodne, roliny oraz
genetyczne zasoby
zwierzt, nie degraduje rodowiska, wykorzystuje odpowiednie
technologie, jest ywotny ekonomicznie i akceptowany spoecznie.
W tradycyjnym ujciu modelu zrwnowaonego rozwoju, definicje
formuowane przez ekonomistw rolnych postrzegaj go jako proces, w
ktrym powin-ny by realizowane jednoczenie cele ekonomiczne,
spoeczne i ekologiczne, a wic proces, w ktrym nastpuje
harmonizowanie tych celw (ryc. 7).
Tak wic, przy planowaniu skutecznej strategii zrwnowaonego
rozwoju musz by uwzgldnione powysze cele obejmujce nastpujce
priorytetowe problemy:1. Rozwj ekonomiczny wzrost gospodarczy i
spra-
wiedliwy podzia korzyci: uatwienie dostpu do rynkw pracy dla
pastw
rozwijajcych si, finansowanie rozwoju,
Ryc. 6. Obszary wiejskie jako miejsce produkcji i konsumpcji
rdo: [Wilkin 2007]
Ryc. 7. Tradycyjne, trjktne ujcie modelu zrwnowaonego
rdo: [Kozowski 1997, Adamowicz 2000]a
99
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
zmiana nieproporcjonalnych wzorcw konsumpcji,
zmiany w technologiach produkcji.2. Rozwj spoeczny:
walka z ubstwem, dostp do edukacji, ochrona zdrowia, opieka
spoeczna.
3. Rozwj ekologiczny ochrona rodowiska i racjonalna gospodarka
zasobami natu-ralnymi: ograniczenie zanieczyszczenia rodo-
wiska, ochrona zagroonych wyginiciem ga-
tunkw zwierzt i rolin, promocja odnawialnych rde energii.
W systemowym ujciu modelu zrwnowao-nego rozwoju uwzgldnia si
ponadto trzy inne cele, tj. rozwj techniczno-technologicz-ny, rozwj
przestrzenny i rozwj etyczny (ryc. 8).
Wedug prawa ochrony rodowiska w systemowym ujciu modelu
zrwnowaonego rozwoju obok celw wczeniej ju przytaczanych bardzo du
uwag przywizuje si rwnie do rozwoju instytucjonalne-go [Kassenberg
2007].
6. Wyzwania dla doradztwa w aspekcie zrwnowaonego rozwoju
obszarw wiejskich
W kontekcie przedstawionej problematyki wielo-funkcyjnoci wsi i
rolnictwa oraz zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich pojawiaj si
nowe zada-nia (wyzwania) dla sub doradczych, a mianowicie: wdraanie
systemw produkcji integrowanej
i ekologicznej w gospodarstwach rolnych; zwikszanie wiadomoci
rodowiskowej miesz-
kacw wsi: doradztwo ma dy do tego, aby spoeczno
wiejska postrzegaa siebie jako cz systemu biologicznego, bowiem
to rolnicy wykorzystu-jcy potencja rodowiska wpywaj na jego jako i
stwarzaj dla niego okrelone zagro-enia,
rolnicy powinni by zatem wiadomi, jakiego rodzaju zagroenia
niesie za sob prowadzona przez nich dziaalno;
stymulowanie wrd dorosych i modziey pozy-tywnych postaw
etycznych i gotowoci do podj-cia opieki nad rodowiskiem: doradztwo
musi nauczy swoich klientw
nowego podejcia, tj. rwnowagi pomidzy ro-dowiskiem a rozwojem
gospodarstw,
prowadzenie procesu ksztacenia opartego na wynikach bada:
dziaania doradcze nie mog by w konflikcie
ze rodowiskiem, lecz winny stymulowa jego odnawianie;
upowszechnianie wrd rolnikw zasad polityki ekologicznej wobec
rolnictwa oraz instrumentw wsparcia w ramach polityki ekologicznej
finanso-wanej ze rodkw krajowych i budetu UE;
pomoc czonkom spoecznoci lokalnych w rozwi-zywaniu problemw
rodowiskowych przy pomo-cy multidyscyplinarnych zespow oraz
prowa-dzenie bd udzia w sesjach dotyczcych plano-wania
strategicznego i operacyjnego rozwoju spo-ecznoci lokalnych.
7. Wnioski
1) Strategia rozwoju rolnictwa i wsi w Polsce powin-na
wykorzystywa zarwno koncepcj rozwo-ju zrwnowaonego, uwzgldniajc
rwnowa-g sfery ekonomicznej, spoecznej i ekologicznej, jak te
koncepcj wielofunkcyjnego rozwoju rol-nictwa, dajcego szans na
dywersyfikacj pro-dukcji i lepsze wykorzystanie dostpnych zaso-bw.
Zrwnowaenie i wielofunkcyjno rozwoju wsi i rolnictwa stwarza
korzyci zarwno w sfe-rze zasobw, zwaszcza pochodzcych ze rodo-wiska
naturalnego, jak te w sferze efektw gospodarowania i wynikajcych z
nich dochodw ludnoci.
2) Rozwj zrwnowaony jakkolwiek jest koncepcj globaln to jednak
musi by oparty na racjonal-nych przesankach rozwoju regionalnego i
lokal-
Ryc. 8. Systemowe ujcie modelu zrwnowaonego rozwoju
rdo: [Siemiski 2001]
1010
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
nego, zgodnie z zasad Myl globalnie dzia-aj lokalnie. W lokalnej
spoecznoci konieczne jest: zrozumienie idei trwaego i
zrwnowaonego
rozwoju, zrozumienie zachodzcych procesw rozwojo-
wych, uwiadomienie sobie dalekosinych zagroe,
ogranicze i barier, identyfikacja najwaniejszych problemw i
ich
rozwizywania, znajdowanie rodkw na realizacj wyznaczo-
nych celw.3) We wdraaniu zrwnowaonego i wielofunkcyjne-
go rozwoju naley wykorzysta dorobek rnych dziedzin nauki i
stosowa podejcie interdyscy-plinarne, w ktrym wiodc rol moe odegra
doradztwo rolnicze.
4) Konieczne s odpowiednie programy edukacyjne, skierowane do
rolnikw i mieszkacw obszarw wiejskich w zakresie: wspczesnych
pozarynkowych funkcji rolnic-
twa, wiedzy rodowiskowej (KDPR, dobrostan zwie-
rzt, cross-compliance), rozwoju przedsibiorczoci rolniczej i
pozarol-
niczej, w tym agroturystyki, przekwalifikowania rolnikw i
przygotowania
ich do innych zawodw, organizacji grup producentw rolnych,
podejcia LEADER w aktywizacji mieszka-
cw obszarw wiejskich i budowania kapitau spoecznego na wsi (cele
osi 3 i 4 PROW 20072013),
wyjcie z now ofert do modziey w ramach klubw 4-H (w miejsce
programw typowo rol-niczych programy alternatywne,
multidyscy-plinarne i aplikacyjne).
Wszystkie dziaania na rzecz lepszego zrozumienia trwaego i
zrwnowaonego rozwoju oraz jego wdro-enia wymagaj wysokich
kwalifikacji zawodowych pracownikw doradztwa. Doradztwo musi
zatrud-nia rwnie specjalistw posiadajcych przygoto-wanie techniczne
w nietradycyjnych dziedzinach, takich, jak: ekologia, ekonomia
ekologiczna, socjo-logia, ekoturystyka, antropologia, nauki
polityczne, zarzdzanie rodowiskiem, rozwj spoeczny, hydro-logia,
chemia rolna, inynieria wodna, polityka pu-bliczna, biologia,
agronomia, mikrobiologia, meteoro-logia, itp.
Uniwersytet Rolniczy w KrakowieKatedra Rolnictwa wiatowego i
Doradztwa
Literatura1. Adamowicz M. 2000. Rola polityki agrarnej w
zrwno-waonym rozwoju obszarw wiejskich. Roczniki Naukowe, Seria
(II) 1, Warszawa Pozna Zamo.2. Adamowicz M. 2005. Zrwnowaony i
wielofunkcyjny rozwj rolnictwa a agronomia, Annales Vol. LX Sectio
E, UMCS, Lublin.3. Boland H. 1995. Podstawy komunikowania w
doradz-twie. CDiEwR, Pozna.4. Kania J. 2003. Wyzwania dla doradztwa
w aspekcie zrwnowaonego rozwoju obszarw wiejskich. Acta Agra-ria et
Silvestria, ser. Agraria, Sekcja Ekonomiczna, XL, Krakw.5. Kania J.
2007. Doradztwo rolnicze w Polsce w wietle potrzeb i dowiadcze
zagranicznych. Zesz. Nauk. AR, nr 440, ser. Rozprawy, z. 318,
Krakw.6. Kassenberg A. 2007. Zrwnowaony rozwj a progra-mowanie i
wdraanie funduszy strukturalnych. Instytut na rzecz Ekorozwoju,
Warszawa.7. Klepacki B. 2000. Zrwnowaony rozwj terenw wiej-skich
wybrane aspekty teoretyczne. Roczniki Naukowe ser. (II) 1, Warszawa
Pozna Zamo.8. Kozowski S. 1997. W drodze do ekorozwoju. PWN,
Warszawa.9. Rling N., Engel P. 1991. From a knowledge system
perspective: concepts and issues. [W:] Proceedings of the European
seminar on Knowledge Management and Infor-mation Technology.
Agricultural University, Department of Extension Science,
Wageningen, 315.10. Runowski H. 2002. Rozwj zrwnowaony rolnictwa i
gospodarstw rolniczych [W:] Wie i Rolnictwo Perspek-tywy rozwoju.
IERiG, IRWiR, SGH, Warszawa.11. Siemiski J.L. 2001. Koncepcje
sustainable deve-lopment rozwoju zrwnowaonego i trwaego obszarw
wiejskich w Polsce (szanse i moliwoci). Mat. konf. nauk., IUNG,
Puawy.12. Huylenbroeck G. van i inni. 2007. Multifunctiona-lity of
Agriculture: A Review of definitions, Evidence and Instruments,
www.livingreviews.org/lrlr-2007-3.13. Van den Ban A.W., Hawkins
H.S. 1997. Doradztwo rolnicze, wyd. I polskie. MSDR, Krakw.14.
Verma S., Coreil P. 2000. Rola doradztwa rolnicze-go w zrwnowaeniu
potrzeb rozwojowych i wymogw rodowiska [W:] Kierunki zmian w
systemach doradztwa rolniczego na wiecie (red. nauk. J. Kania i M.
Drygas). MSDR zs. w AR, Krakw.15. Wiatrak A.P. 2001. Polityka
ekologiczna w zrw-nowaonym rozwoju rolnictwa. Zagadnienia Doradztwa
Rolniczego nr 1.16. Wilkin J. 2007. Wielofunkcyjno rolnictwa i
obsza-rw wiejskich [W:] Wyzwania przed obszarami wiejskimi i
rolnictwem w perspektywie 20142020. Nowe ycie Gospodarcze, nr
21.17. Zitara W. 2000. Zrwnowaony rozwj obszarw wiejskich. Roczniki
Naukowe, ser. (II) 1, Warszawa Poz-na Zamo.
1111
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
Zmiany w systemie doradztwa rolniczego spowodo-wane z jednej
strony wzmocnieniem pozycji gospo-darstw indywidualnych przez
nadanie im konsty-tucyjnej trwaoci jako rodzinnym gospodarstwom
rolnym, a z drugiej strony procesem transfor-macji ustrojowej i
wprowadzaniem gospodarki ryn-kowej rozszerzyy pole dziaania
doradztwa rolni-czego.
Zadania doradztwa wynikajce z realizacji poli-tyki rolnej pastwa
w odniesieniu do wsi i rolnic-twa systematycznie rosn od momentu
podpisania ukadu stowarzyszeniowego Polski z Uni Euro-pejsk. Wynika
to z rnic w wielu zagadnieniach, jakie wystpuj w rolnictwie polskim
w porwnaniu z krajami UE. Zmniejszenie tych rnic byo jednym z wyzwa
dla caego systemu doradztwa rolniczego w Polsce.
W latach osiemdziesitych powstaa potrzeba na-dania Orodkom
Doradztwa Rolniczego charakteru samorzdowego. Std w 1990 r. podjto
ich reorga-nizacj, ktra polegaa na oddzieleniu od organizacji
doradczej gospodarstw rolnych i zweryfikowaniu ka-dry doradczej.
Powoano te spoeczne rady doradz-twa rolniczego, co stao si istotne
z punktu widzenia uspoecznienia organizacji doradczych. Redukcj
ka-dry wymusia rwnie trudna sytuacja gospodarcza kraju i kopoty
budetowe. Jej liczebno zmniejszo-no prawie o poow. W 1989 r.
Wojewdzkie Orodki Postpu Rolniczego zatrudniay ponad 10 tys.
dorad-cw, natomiast w 1991 w Orodkach Doradztwa Rol-niczego
pracowao niespena 6 tys. osb. Pod wzgl-dem wyksztacenia kadra ta
zachowaa takie same proporcje jak przed reorganizacj. Jedna trzecia
to doradcy ze rednim, a dwie trzecie z wyszym wy-ksztaceniem.
Nowe zadania dla doradcw wywoane procesem transformacji
ustrojowej
Doradcy rolni, jak wynika z bada ankietowych1 i analizy prac
konkursowych2, s grup zawodow majc poczucie niedoceniania i braku
poczucia sta-bilnoci zawodowej. Wywiera to negatywny wpyw na poziom
aktywnoci i zaangaowania w wykony-wane zadania. Pomimo tych
negatywnych zjawisk doradcy rolni wielokrotnie udowadniali, e
stanowi liczc si si sprawcz w rozwoju rolnictwa i obsza-rw
wiejskich.
Doradcy rolni bezporednio wsppracujc z rolni-kami, a nawet caymi
ich rodzinami, nawizuj trwa-e stosunki, co tworzy zobowizanie do
sprostania problemom, na ktre napotyka gospodarstwo rolne. Okres po
1990 r. szczeglnie obfitowa w rnego rodzaju trudne sytuacje w
gospodarstwach rolnych wynikajce z transformacji gospodarczej.
Sprostanie nowym zadaniom wymagao wprowa-dzenia nowych form
wsppracy doradcw z rolnika-mi, a take podnoszenia wiedzy i
doskonalenia umie-jtnoci doradczych.
Spord wszystkich doradcw objtych badaniem ankietowym na pytanie
o nowe zadania dla doradcw wywoane procesem transformacji
ustrojowej, odpo-wiedziao 271 osb, tj. 78,6% wszystkich
responden-tw. Analiza odpowiedzi pozwolia ustali nastpu-jce grupy
problemw okrelajce nowe zadania dla doradcw rolnych wywoane
procesem transformacji ustrojowej: 1. Doskonalenie zawodowe poprzez
doksztacanie
i samoksztacenie przez doradcw rolnych. 2. Doradztwo dla rolnikw
w zakresie opracowywa-
nia wnioskw o dopaty i dotacje.
Mgr Leszek Leniak
Wyzwania dla doradztwa rolniczego w okresie transformacji
ustrojowej
1 Badania ankietowe przeprowadzone przez autora artykuu w kocu
2006 i na pocztku 2007 r. na prbie 345 doradcw rolnych.
2 Konkurs zorganizowany w 2006 r. przez CDR Oddzia w Krakowie na
pamitniki, wspomnienia i wypowiedzi trzech pokole doradcw rolnych
pod hasem Z polskimi rolnikami ku nowoczesnej wsi.
1212
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
3. Doradztwo dla rolnikw w zakresie dostosowania gospodarstw do
zasad wolnego rynku.
4. Ksztatowanie wiadomoci rolnikw w kierunku otwierania si na
programy pomocowe UE.
5. Doradztwo ekonomiczne i w zakresie rozwoju przedsibiorczoci
na obszarach wiejskich.
6. Pomoc rolnikom w opracowaniu biznesplanw. 7. Systematyczne
poznawanie nowych przepisw
prawnych, w tym rwnie prawa UE. 8. Doradztwo w zakresie wdraania
nowych tech-
nologii w produkcji rolniczej. 9. Promowanie tworzenia i
wspieranie grup produ-
centw rolnych.10. Inne (np. zadania zlecone przez
Ministerstwo
Rolnictwa i Rozwoju Wsi; przekonywanie rolni-kw, e prowadzenie
gospodarstw w grach moe by opacalne).
11. Brak moliwoci identyfikacji nowych zada ze wzgldu na krtki
sta pracy w doradztwie.
Spord wszystkich respondentw 74, tj. 21,4% nie udzielio
odpowiedzi na pytanie VI.1. ankiety (Jakie nowe zadania stany przed
Pani/Panem po 1990 roku, wynikajce z procesu transformacji
ustrojo-wej?).
Ze wzgldu na znaczc liczb doradcw, ktrzy nie wypowiedzieli si na
temat nowych zada, pre-zentujemy poniej zwiz charakterystyk tej
grupy ankietowanych.
Wrd 74 doradcw 29 (39,2%) legitymuje si sta-em pracy w
doradztwie rolniczym poniej 5 lat, 34 (45,9%) nie pracowao w
doradztwie rolniczym przed 1990 r., a 30 (40,5%) legitymuje si
mniej ni pi-cioletnim staem pracy w doradztwie rolniczym po 1990
r., 20 osb (27,0%) nie przekroczyo 30 roku ycia, a 21 (28,4%)
liczyo w czasie prowadzenia bada ankietowych wicej ni 50 lat.
Informacje powysze uprawniaj do sformuowa-nia pogldu, e wikszo
respondentw, ktrzy nie udzielili odpowiedzi na pytanie o nowe
zadania wy-nikajce z procesu transformacji ustrojowej miaa istotne
powody, aby tak postpi.
Uzasadniaj to midzy innymi krtki sta w do-radztwie rolniczym, a
co istotniejsze fakt, e ponad 2/5 respondentw nie pracowao w
doradztwie rolni-czym przed 1990 r., a take mody wiek ponad 1/4 nie
przekroczya 30 roku ycia w chwili wypeniania ankiety.
Na wykresie 1 przedstawiono wizualizacj nowych zada, jakie
zdaniem doradcw rolnych wywoa
Wykres 1. Nowe zadania dla doradcw rolnych wywoane procesem
transformacji ustrojowej
rdo: badania wasne
1313
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
proces transformacji ustrojowej zwaszcza w odnie-sieniu do zmian
w systemie gospodarczym. Pokazane na wykresie wskaniki procentowe
odnosz si do liczby doradcw, ktrzy w badaniach ankietowych
udzielili odpowiedzi na pytanie o nowe zadania.
Charakterystyka respondentw, ktrzy zidentyfi-kowali nowe zadanie
wywoane procesem transfor-macji ustrojowej, wedug pci,
wyksztacenia, wieku, stau pracy w doradztwie rolniczym przed i po
1990 r. oraz cznej liczby lat pracy w Orodkach Doradztwa Rolniczego
przedstawia tabela nr 1.
Dominujce cechy charakterystyczne dla poszcze-glnych grup
respondentw, ktrzy uznali jako nowe zadania dla doradztwa
rolniczego wywoane proce-sem transformacji ustrojowej:1.
Doskonalenie zawodowe poprzez doksztacanie
i samoksztacenie przez doradcw rolnych: pe mczyni: 33 osoby
(51,6%); wyksztacenie wysze: 56 osb (87,5%); wiek 4049 i powyej 50
lat: po 27 osb (po 42,2%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r.
nie pracowa: 16 osb (25%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r.
1620 lat: 25 osb (39%); sta pracy w Orodkach Doradztwa Rolniczego
1620 i 2630: po 12 osb (po 18,7) w stosunku do tej grupy
respondentw.
2. Doradztwo dla rolnikw w zakresie opracowywa-nia wnioskw o
dopaty i dotacje: pe mczy-ni: 31 osb (50,8%); wyksztacenie wysze:
52 osoby (85,2%); wiek 4049 lat: 25 osb (41,0%); sta w doradztwie
rolniczym przed 1990 r. do 5 lat: 20 osb (32,8%); sta w doradztwie
rolniczym po 1990 r. 1620 lat 32 osoby (52,4%); sta pracy w ODR-ach
2125 lat: 17 osb (27,9%) w stosun-ku do tej grupy respondentw.
3. Doradztwo dla rolnikw w zakresie dostosowa-nia gospodarstw do
zasad wolnego rynku: pe mczyni: 20 osb (64,5%); wyksztacenie wysze:
26 osb (83,9%); wiek 4049 lat: 16 osb (51,6%); sta w doradztwie
rolniczym przed 1990 r. 610 lat: 13 osb (41,9%); sta w doradz-twie
rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 17 osb (54,8%); sta pracy w ODR-ach
2125 lat: 9 osb (29,0%) w stosunku do tej grupy respondentw.
4. Ksztatowanie wiadomoci rolnikw w kierun-ku otwierania si na
programy pomocowe UE: pe mczyni: 15 osb (57,7%); wyksztacenie
wysze: 23 osoby (88,5%); wiek 4049 lat: 13 osb (50,0%); sta w
doradztwie rolniczym przed 1990 r. 610 lat: 11 osb (42,3%); sta w
doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat 15 osb (57,7%); sta pracy
w ODR-ach 2125: 11 osb (42,3%) w stosunku do tej grupy
respondentw.
5. Doradztwo ekonomiczne i w zakresie rozwoju przedsibiorczoci
na obszarach wiejskich: pe mczyni: 13 osb (52,0%); wyksztacenie
wysze: 21 osb (84,0%); wiek 4049 lat: 12 osb (48,0%); sta w
doradztwie rolniczym przed 1990 r. 610 lat: 10 osb (40,0%); sta w
doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 16 osb (64,0%); sta
pracy w ODR-ach 2125lat: 10 osb (40,0%) w stosunku do tej grupy
responden-tw.
6. Pomoc rolnikom w opracowaniu biznesplanw: pe kobiety: 8 osb
(80,0%); wyksztacenie wysze: 10 osb (100,0%); wiek powyej. 50 lat:
5 osb (50,0%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. 610 lat: 7
osb (70,0%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 10
osb (100,0%); sta pracy w ODR-ach 2125 lat: 6 osb (60,0%) w
stosunku do tej grupy respon-dentw.
7. Systematyczne poznawanie nowych przepisw prawnych, w tym
rwnie prawa UE: pe po poowie; wyksztacenie wysze: 8 osb (80,0%);
wiek pow. 50 lat: 6 osb (60,0%); sta w doradz-twie rolniczym przed
1990 r. nie pracowa 6 osb (60,0%); sta w doradztwie rolniczym po
1990 r. 610 i 1620 lat: po 4 osoby (po 40,0%); sta pracy w ODR-ach
610 lat: 4 osoby (40,0%) w stosun-ku do tej grupy respondentw.
8. Doradztwo w zakresie wdraania nowych tech-nologii w produkcji
rolniczej: pe mczyni: 7 osb (70,0%); wyksztacenie wysze: 7 osb
(70,0%); wiek 4049 i pow. 50 lat: po 4 osoby (po 40,0%); sta w
doradztwie rolniczym przed 1990 r. 1115 lat 5 osb (50,0%); sta w
doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 5 osb (po 50,0%); sta
pracy w ODR-ach 05 i 2630 lat: po 3 osoby (po 30,0%) w stosunku do
tej grupy respondentw.
9. Promowanie tworzenia i wspieranie grup produ-centw rolnych:
pe mczyni: 4 osoby tj. 80,0 proc.; wyksztacenie wysze: 5 osb
(100,0%); wiek 3039 i powyej 50 lat: po 2 osoby (po 40,0%); sta w
doradztwie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa: 2 osoby (40,0%);
sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 3 osoby (60,0%);
sta pracy w ODR-ach 610 lat: 2 osoby (40,0%) w stosunku do tej
grupy respondentw.
10. Inne ni wyej wymienione: pe mczyni :4 osoby (57,1%);
wyksztacenie wysze: 4 osoby (57,1%); wiek 4049 lat: 3 osoby
(42,8%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990 r. nie praco-wa: 4
osoby (57,1%); sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 3
osoby (42,8%); sta pracy w ODR-ach 05, 610 i 2125 lat: po 2 osoby
(28,6%) w stosunku do tej grupy respondentw.
11.Brak moliwoci identyfikacji nowych zada ze
wzgldu na krtki sta pracy w doradztwie: pe kobiety: 14 osb
(63,6%); wyksztacenie wy-
1414
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
rdo: badania wasne
Nowe zadania dla doradcw
rolnych wywoane procesem
transformacji ustrojowej
Wskaniki Dos
kona
leni
e za
wod
owe
popr
zez
doks
zta
cani
e i s
amok
szta
cen
ie p
rzez
do
radc
w r
olny
ch.
Dor
adzt
wo
dla
roln
ikw
w z
akre
sie
opra
cow
ywan
ia w
nios
kw
o d
opa
ty
i dot
acje
Dor
adzt
wo
dla
roln
ikw
w z
akre
sie
dost
osow
ania
gos
poda
rstw
do
zasa
d w
olne
go r
ynku
Ksz
tat
owan
ie
wia
dom
oci
rol
nik
w
w k
ieru
nku
otw
iera
nia
si
na
prog
ram
y po
moc
owe
UE
Dor
adzt
wo
ekon
omic
zne
i w z
akre
sie
rozw
oju
prze
dsi
bior
czo
ci n
a ob
szar
ach
wie
jski
ch
Pom
oc r
olni
kom
w o
prac
owan
iu
bizn
es p
lan
w
Syst
emat
yczn
e po
znaw
anie
now
ych
prze
pis
w p
raw
nych
, w t
ym r
wni
e
praw
a U
E
Dor
adzt
wo
w z
akre
sie
wdr
aan
ia
now
ych
tech
nolo
gii w
pro
dukc
ji ro
lnic
zej
Prom
owan
ie t
wor
zeni
a i w
spie
rani
e gr
up p
rodu
cent
w r
olny
ch
Inne
Bra
k m
oliw
oci
iden
tyfik
acji
now
ych
zada
ze
wzg
ldu
na
krt
ki s
ta
prac
y w
dor
adzt
wie
Liczba wskaza 64 61 31 26 25 10 10 10 5 7 22
Pe
kobieta
mczyzna
brak danych
31
33
0
26
31
4
11
20
0
10
15
1
12
13
0
8
2
0
5
5
0
3
7
0
1
4
0
4
3
0
14
8
0
Wyk
szt.
wysze
licencjat
rednie
brak danych
56
2
5
1
52
0
5
4
26
0
3
2
23
0
3
0
21
0
2
2
10
0
0
0
8
0
1
1
7
0
1
2
5
0
0
0
4
0
2
1
22
0
0
0
Wie
k
do 30 lat
3039
4049
pow. 50
brak danych
3
6
27
27
1
8
3
25
23
5
1
2
16
12
0
1
1
13
11
0
1
2
12
10
0
0
2
3
5
0
1
2
1
6
1
2
0
4
4
0
0
2
1
2
0
1
2
3
1
0
15
4
3
0
0
Sta pracy w doradztwie rolniczym (w latach)
Prze
d 19
90 r
okie
m
nie pracowa
do 5
610
1115
1620
2125
pow. 25
brak danych
16
13
15
13
3
1
0
3
15
20
16
3
2
1
0
4
3
7
13
5
2
0
0
1
7
1
11
3
2
0
1
1
5
4
10
4
0
0
0
2
0
0
7
3
0
0
0
0
6
0
2
2
0
0
0
0
4
1
0
5
0
0
0
0
2
0
1
1
1
0
0
0
4
0
2
0
0
1
0
0
19
2
0
0
0
0
0
1
Po 1
990
roku
do 5
610
1115
1620
2125
brak danych
9
10
16
25
1
3
12
4
6
32
1
6
1
7
5
17
0
1
1
3
6
15
0
1
1
3
3
16
0
2
0
0
0
10
0
0
1
4
0
4
0
1
3
1
1
5
0
0
0
2
0
3
0
0
2
2
0
3
0
0
15
6
0
1
0
0
cz
nie
w O
DR
-ach
05
610
1115
1620
2125
2630
pow. 30
brak danych
8
4
9
12
8
12
7
4
12
2
5
12
17
4
5
4
1
2
2
8
9
4
4
1
1
3
3
1
11
3
3
1
1
2
1
2
10
5
1
2
0
0
0
0
6
4
0
0
1
4
1
1
1
1
1
0
3
1
0
1
0
3
2
0
0
2
0
0
1
1
1
0
2
2
0
0
2
0
1
0
14
7
0
1
0
0
0
0
Tabela 1. Zestawienie danych charakteryzujcych poszczeglne grupy
respondentw
1515
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
sze: 22 osoby (100,0%); wiek do 30 lat: 15 osb (68,2%); sta w
doradztwie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa: 19 osb (86,4%); sta
w doradz-twie rolniczym po 1990 r. do 5 lat: 15 osb (68,2%); sta
pracy w ODR-ach 05 lat: 14 osb (63,6%) w stosunku do tej grupy
respondentw.
Jak wynika z analizy odpowiedzi, doradcy uznali, e najwaniejsze
zadanie wynikajce z procesu trans-formacji ustrojowej to:
doskonalenie zawodowe, doksztacanie i samoksztacenie samych doradcw
oraz nowe zadanie wynikajce gwnie z wprowadze-nia rnorodnych form
pomocy dla rolnictwa indy-widualnego jak np. kredyty preferencyjne,
a take pomocy wynikajcej z procesu integracji Polski z Uni
Europejsk, takiej jak dopaty bezporednie czy rnego rodzaju programy
pomocowe. Te nowe formy pomocy finansowej wymagay: doradztwa dla
rolnikw w zakresie opracowywania wnioskw o dopaty i dotacje, a take
pomocy w zakresie opra-cowywania biznesplanw. Warto rwnie podkreli,
e doradcy zidentyfikowali nowe zadanie polegajce na: doradztwie w
zakresie dostosowania gospodar-stwa rolnego do wymogw wolnego
rynku.
Aktywno doradcw celem sprostania wyzwaniom transformacji
ustrojowej
Transformacja ustrojowa wywoaa potrzeb nowych dziaa doradcw
rolnych. Wynikao to ze zmian za-chodzcych w podejciu samych rolnikw
do doradz-twa rolniczego. Doradcy sami musieli zidentyfikowa i
zrozumie nowe zadania, aby mc na nie odpowie-dzie waciwymi
dziaaniami i zachowaniami.
Analiza materiau zgromadzonego w wyniku bada ankietowych i
konkursu pamitnikarskiego pozwala przynajmniej w czci odpowiedzie
na pyta-nia o sposoby radzenia sobie doradcw z wyzwania-mi, jakie
przyniosy zmiany ustrojowe w Polsce.
Spord wszystkich doradcw objtych badaniem ankietowym na pytanie
o podjte przez nich dziaa-nia w celu sprostania wyzwaniom, ktre
przynis proces transformacji ustrojowej, odpowiedziao 271 (78,6%)
wszystkich respondentw. Analiza odpo-wiedzi pozwolia ustali
nastpujce grupy dziaa doradcw, ktre odpowiaday na nowe potrzeby:1.
Systematyczne doksztacanie si poprzez udzia
w kursach, a take samodzielne poszukiwanie aktualnych informacji
i samoksztacenie.
2. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych poprzez uczestnictwo w
studiach podyplomowych.
3. Nabywanie nowych umiejtnoci, zwaszcza w zakresie posugiwania
si komputerem, korzy-stania z poczty elektronicznej i
Internetu.
4. Przekwalifikowanie si i specjalizacja w kierunku
przedsibiorczoci i rozwoju obszarw wiejskich.
5. Nie mam zdania; zbyt krtko pracuj; nie podej-mowaem takich
dziaa.
6. Inne, np. wypracowywanie nowego stylu i nowej filozofii ycia
w celu radzenia sobie w nowej rze-czywistoci; wyjazdy do
gospodarstw rolnych w krajach czonkowskich UE; wyjazdy na rne
imprezy targowe i wystawowe; nawizanie wsp-pracy z uczelniami
rolniczymi.
Spord wszystkich respondentw 74 (21,4%) nie udzielio odpowiedzi
na pytanie VI.2. ankiety (Jakie Pani/Pan podja/podj dziaanie aby
sprosta
wyzwaniom, ktre przynis proces transformacji
ustrojowej?).Ze wzgldu na znaczn liczb doradcw, ktrzy nie
wypowiedzieli si na temat podejmowanych dziaa w celu sprostania
wyzwaniom, jakie przynis proces transformacji ustrojowej, poniej
zwiza charakte-rystyka tej grupy respondentw.
Wrd 74 doradcw 32 (43,2%) legitymuje si sta-em pracy w
doradztwie rolniczym poniej 5 lat, 39 (52,7%) nie pracowao w
doradztwie rolniczym przed 1990 r., a 33 (44,6%) posiada sta pracy
w doradz-twie rolniczym po 1990 r. poniej 5 lat, 21 (28,4%) nie
przekroczyo 30 roku ycia, a 18 (24,3%) w czasie prowadzenia bada
ankietowych miao wicej ni 50 lat.
Informacje powysze uprawniaj, analogicznie jak w przypadku
pytania o nowe zadania wywoane procesem transformacji ustrojowej,
do sformuowa-nia pogldu, e wikszo respondentw, ktrzy nie udzielili
odpowiedzi na pytanie o to, jakie dziaania podjli aby sprosta
wyzwaniom, ktre przynis pro-
ces transformacji ustrojowej miaa istotne powody, aby tak
postpi.
Uzasadniaj to m.in. krtki sta w doradztwie rolniczym, a co
istotniejsze fakt, e ponad poowa respondentw nie pracowaa w
doradztwie rolniczym przed 1990 r., a take mody wiek blisko 3/10
nie przekroczya 30. roku ycia w chwili wypeniania ankiety.
Na wykresie nr 2 przedstawiono wizualizacj dziaa, jakie doradcy
podejmowali w odpowiedzi na transformacj ustrojow. Pokazane na
wykresie wskaniki procentowe odnosz si do liczby dorad-cw, ktrzy w
badaniach ankietowych udzielili odpo-wiedzi na pytanie o
podejmowane dziaania w odpo-wiedzi na wyzwania wynikajce ze zmian
ustrojo-wych w Polsce po 1990 r.
Charakterystyk respondentw, ktrzy opisali dziaania podejmowane w
odpowiedzi na wyzwania wywoane procesem transformacji ustrojowej
przed-stawia tabela nr 2.
1616
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
W tabeli ujto wskaniki odnoszce si do: pci, wyksztacenia, wieku,
stau pracy w doradztwie rol-niczym przed i po 1990 roku oraz cznej
liczby lat pracy w Orodkach Doradztwa Rolniczego, stosujc zasad
wyboru najwyszego wskanika w kadej kategorii wskaza.
Dominujce cechy charakterystyczne dla poszcze-glnych grup
respondentw, ktrzy okrelili dziaa-nia stanowice odpowied na
wyzwania wywoane procesem transformacji ustrojowej:1. Systematyczne
doksztacanie si poprzez udzia
w kursach, a take samodzielne poszukiwanie aktualnych informacji
i samoksztacenie: pe mczyni: 94 osoby (53,7%); wyksztacenie wy-sze:
147 osb (84,0%); wiek powyej 50 lat: 74 osoby (po 50,3%); sta w
doradztwie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa: 50 osb (28,6%); sta
w doradztwie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 79 osb (45,1%); sta
pracy w ODR-ach 2125 lat: 40 osb (22,8%) w stosunku do tej grupy
respon-dentw.
2. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych poprzez
uczestnictwo w studiach podyplomowych: pe
mczyni: 15 osb (60,0); wyksztacenie wy-sze: 25 osb (100,0%);
wiek 4049 lat 12 osb (48,0%); sta w doradztwie rolniczym przed 1990
r. 610 lat:12 osb (48,0%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r.
1620 lat: 15 osb (60,0%); sta pracy w ODR-ach 2125 lat: 8 osb
(32,0%) w stosunku do tej grupy respondentw.
3. Nabywanie nowych umiejtnoci zwaszcza
w zakresie posugiwania si komputerem, korzy-stania z poczty
elektronicznej i Internetu: pe kobiety: 16 osb (66,7%);
wyksztacenie wy-sze: 21 osb (87,5%); wiek 4049 lat: 14 osb (58,3%);
sta w doradztwie rolniczym przed 1990 rokiem 610 lat: 13 osb
(54,2%); sta w doradz-twie rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 20 osb
(83,3%); sta pracy w ODR-ach 2125 lat: 12 osb (50,0%) w stosunku do
tej grupy responden-tw.
4. Przekwalifikowanie si i specjalizacja w kierun-ku
przedsibiorczoci i rozwoju obszarw wiej-skich: pe po poowie;
wyksztacenie wy-sze: 7 osb tj. 87,5 proc.; wiek powyej 50 lat: 4
osoby (50,0%); sta w doradztwie rolniczym
Wykres 2. Dziaania doradcw rolnych w odpowiedzi na wyzwania
wywoane procesem transformacji ustrojowej
rdo: badania wasne
1717
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
Dziaania podejmowane przez doradcw rolnych
w odpowiedzi na wyzwania wywoane
procesem transformacji
ustrojowej
Wskaniki Syst
emat
yczn
e do
kszt
aca
nie
si
popr
zez
udzi
a w
kur
sach
, a t
ake
sam
odzi
elne
po
szuk
iwan
ie a
ktua
lnyc
h in
form
acji
i sam
oksz
tac
enie
Podn
osze
nie
kwal
ifika
cji z
awod
owyc
h po
prze
z uc
zest
nict
wo
w s
tudi
ach
pody
-pl
omow
ych
Nab
ywan
ie n
owyc
h um
iej
tno
ci
zwa
szcz
a w
zak
resi
e po
sug
iwan
ia s
i
kom
pute
rem
, kor
zyst
ania
z p
oczt
y el
ek-
tron
iczn
ej i
Inte
rnet
u
Prze
kwal
ifiko
wan
ie s
i i
spec
jaliz
acja
w
kier
unku
prz
edsi
bio
rczo
ci i
roz
woj
u ob
szar
w w
iejs
kich
Nie
mam
zda
nia;
zby
t kr
tko
pra
cuj
; ni
e po
dejm
owa
em t
akic
h dz
iaa
Inne
np.
: wyp
raco
wyw
anie
now
ego
styl
u i n
owej
filo
zofii
yc
ia w
cel
u ra
dzen
ia
sobi
e w
now
ej r
zecz
ywis
toc
i; w
yjaz
-dy
do
gosp
odar
stw
rol
nych
w k
raja
ch
czo
nkow
skic
h U
E; w
yjaz
dy n
a r
ne
impr
ezy
targ
owe
i wys
taw
owe;
naw
iza
-ni
e w
sp
prac
y z
ucze
lnia
mi r
olni
czym
i
Liczba wskaza 175 25 24 8 15 24
Pe
kobieta mczyznabrak danych
8094
1
1015
0
1680
440
690
714
3
Wyk
szta
-ce
nie
wyszelicencjatredniebrak danych
1472
188
25000
21021
7001
14010
18051
Wie
k
do 30 lat30394049pow. 50brak danych
14186774
2
42
1270
01
1490
10340
120210
15990
Sta pracy w doradztwie rolniczym (w latach)
Prze
d 19
90 r
okie
m
nie pracowado 5 610111516202125pow. 25brak danych
50334730
5208
62
1222100
17
1311001
10231001
121000101
68232012
Po 1
990
roku
do 5 610111516202125brak danych
24303379
09
532
1500
102
2001
010601
1031100
172
1013
cz
nie
w O
DR
-ach
056101115162021252630pow. 30brak danych
24171626402815
9
34138240
1016
12211
01002131
103010010
25233432
Tabela 2. Zestawienie danych charakteryzujcych poszczeglne grupy
respondentw
rdo: badania wasne
1818
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
przed 1990 r. 1115 lat: 3 osoby (37,5%); sta w doradztwie
rolniczym po 1990 r. 1620 lat: 6 osb (75,0%); sta pracy w ODR-ach
powyej 30 lat: 3 osoby (37,5%) w stosunku do tej grupy
respondentw.
5. Nie mam zdania; zbyt krtko pracuj; nie podej-
mowaem takich dziaa: pe mczyni: 9 osb (60,0%); wyksztacenie
wysze: 14 osb (93,3%); wiek do 30 lat: 12 osb (80,0%); sta w
doradz-twie rolniczym przed 1990 r. nie pracowa: 12 osb (80,0%);
sta w doradztwie rolniczym po 1990 r. do 5 lat: 10 osb (66,6%); sta
pracy w ODR-ach 05 lat: 10 osb (66,6%) w stosun-ku do tej grupy
respondentw.
6. Inne np.: wypracowywanie nowego stylu i nowej filozofii ycia
w celu radzenia sobie w nowej rze-czywistoci, wyjazdy do
gospodarstw rolnych
w krajach czonkowskich UE, wyjazdy na rne imprezy targowe i
wystawowe, nawizanie wsp-pracy z uczelniami rolniczymi: pe mczyni:
14 osb (58,3%); wyksztacenie wysze: 18 osb (75,0%); wiek 4049 i
powyej 50 lat: po 9 osb (po 37,5%; sta w doradztwie rolniczym przed
1990 r. do 5 lat: 8 osb (33,3%); sta w doradz-twie rolniczym po
1990 r. 1620 lat: 10 osb (41,7%); sta pracy w ODR-ach 610 lat: 5
osb (20,8%) w stosunku do tej grupy respondentw.
Jak wynika z analizy odpowiedzi doradcy uznali, e najwaniejszym
dziaaniem, jakie podjli reagujc na proces transformacji ustrojowej,
byo: Systematyczne doksztacanie si poprzez udzia w kursach, a take
samodzielne poszukiwanie aktualnych informacji
i samoksztacenie. Prawie 65% respondentw, ktrzy udzielili
odpowiedzi na pytanie, opisao rnorodne formy zdobywania aktualnych
informacji, szkole, seminariw, wyjazdw studyjnych, nawizywania
kontaktw zagranicznych w celu poszerzania wie-dzy i doskonalenia
umiejtnoci doradczych.
Ponad 9% (25 doradcw rolnych), chcc sprosta nowym zadaniom,
podjo systematyczn nauk na studiach podyplomowych. Natomiast
niespena 9% respondentw (24 doradcw rolnych) postanowio si nauczy
posugiwania komputerem, w tym korzysta-nia z Internetu i poczty
elektronicznej. Oglnie w r-nych formach doskonalio swoje umiejtnoci
i zdo-bywao wiedz 224 respondentw, co stanowi ponad 82% proc. spord
tych, ktrzy udzielili odpowiedzi na pytanie, a blisko 65%
wszystkich doradcw obj-tych badaniem ankietowym.
Analizujc zgromadzony materia poznawczy, mo-na sformuowa pogld,
e doradcy rolni trafnie od-czytali zadania, jakie przed nimi
postawi proces transformacji ustrojowej. Doradcy nie tylko okrelili
te zadania, ale wdroyli je do praktyki.
wiadomo nowego w funkcjonowaniu gospo-darstw rolnych,
zrozumienie obaw i postaw rolnikw wobec tego nowego stao si dla
doradcw wyzwa-niem najwaniejszym w latach 90. XX wieku.
Informacja, wiedza, umiejtnoci i wola dziaania jest tym, co mogo
ocali ich autorytet wrd rolnikw i mieszkacw wsi.
Jak wynika z przedstawionej analizy, doradcy po-radzili sobie z
wyzwaniami i podjli dziaania, dzi-ki ktrym ich pozycja w
rodowiskach rolniczych nie ulega obnieniu, a wysiek przynis podane
re-zultaty.
Wyzwania dla doradztwa rolniczego wywoane procesem transformacji
ustrojowej w pamitnikach doradcw
Spord 74 prac, ktre doradcy rolni nadesali na kon-kurs na
pamitniki, wspomnienia i wypowiedzi pod hasem Z polskimi rolnikami
ku nowoczesnej wsi, 23 autorw w szerokiej i interesujcej formie
opisa-o nowe wyzwania dla doradztwa rolniczego, jakie narzuci
proces transformacji ustrojowej w Polsce. Natomiast co drugi autor
prac konkursowych w spo-sb poredni odnis si do problematyki
zwizanej z sytuacj doradcw rolnych po przeomie 1990 r. i osobistych
dowiadcze zwizanych z tym okresem.
Zofia Szalczyk [033] opisaa wiele wtkw, przed-stawiajc konkretne
sytuacje w rolnictwie i zachowa-nia doradztwa rolniczego, ktre byy
odpowiedzi na te sytuacje. (...) W latach dziewidziesitych kredy-ty
preferencyjne byy jednym z pierwszych pozytyw-nych posuni w
polityce rolnej i odwanym rolni-kom pomogy unowoczeni gospodarstwo,
urucho-
mi nowe kierunki produkcji. Przyczyniy si take do
modernizacji wielu mleczar, zakadw przetwrstwa
misnego i przetwrni owocowo-warzywnych.Branowy program
mleczarski dziki szczeglnym
preferencjom kredytowym dopomg rolnikom pro-
ducentom mleka w modernizacji obr, mechaniza-cji doju, odnowie
stad podstawowych krw mlecz-
nych i w kocowym efekcie w uzyskaniu opacalnych kwot mlecznych w
ramach WPR. Kilka spdzielni mleczarskich zmodernizowao linie
technologiczne,
wybudowao nowe obiekty i znacznie poszerzyo ofer-t rynkow.
W tych pozytywnych przemianach mieli swj nie-
may udzia doradcy, pomagajc rolnikom nie tylko
w przygotowaniu dokumentacji do bankw. Dorad-cy przekonywali
rolnikw do nowych przedsiwzi,
pokazujc konkretne przykady kalkulacji opacalno-
ci inwestycji oraz pokazujc przykady zrealizowa-
nych inwestycji.
1919
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
Nieraz widziaam, jak doradca niczym ojciec lub
starszy brat prowadzi oniemielonych rolnikw to
do bankw, to do ODR. Doradcy znaj to uczucie
satysfakcji, gdy widz, e dziki ich poradom kiepska
chopska zagroda stopniowo przeksztaca si w nowo-czesne
gospodarstwo rolne.
Wielokrotnie modzi ludzie po przejciu gospo-
darstwa po rodzicach przychodzili do nas z prob o opracowanie
biznesplanu i wniosku na kredyt pre-ferencyjny. Niektrzy dokadnie
wiedzieli, co chc
zrobi, jednak wikszo nie miaa wasnego zda-
nia, ale ufaa doradcom. Dla maych gospodarstw
doradzalimy pracochonne uprawy, jak na przykad
warzywa w gruncie.To dziki pomysom doradcw powstaway mikro-
rejony upraw specjalnych, jak rejony uprawy szpa-
ragw w powiecie nowotomyskim, warzyw grunto-wych w powiecie
redzkim, pieczarek w powiatach grodziskim i wolsztyskim, cebuli w
powiecie gnie-nieskim. Decyzje o wikszych inwestycjach rolnicy
zawsze podejmowali sami.
Pod koniec lat dziewidziesitych wielokrotnie
doradzalimy rolnikom, aby nie likwidowali stad
byda mlecznego, gdy wiadomo, e po wejciu Pol-
ski do UE opacalno produkcji mleka podniesie si.
Trafno tej porady potwierdzi czas.
Trudna sytuacja ekonomiczna w rolnictwie, niskie dochody rodzin
rolniczych na pocztku lat dziewi-
dziesitych spowodoway, e suba doradcza zacza
z wasnej woli poszukiwa sposobw pomocy rolni-kom w poprawie
opacalnoci produkcji, zdobywaniu innych pozarolniczych rde dochodw
dla ludnoci
rolniczej.
W Orodkach Doradztwa Rolniczego narodziy si
rne nowe pomysy na zwikszenie dochodw rol-
niczych. Tam powstay pierwsze projekty przedsi-
wzi edukacyjnych dotyczcych przedsibiorczoci
na obszarach wiejskich, pozyskiwania przez rolnikw
dodatkowych dochodw, upowszechniania agrotury-
styki, sprzeday bezporedniej, rolnictwa ekologiczne-
go, organizacji pomocy wzajemnej rolnikw. ODR-y
prowadziy szkolenia liderw wiejskich, pomagay
tworzy pierwsze grupy producentw rolnych.
We wszystkich ODR-ach zaczto organizowa wy-
stawy rolnicze majce na celu przyblienie rolnikom
lokalnego rynku rodkw produkcji i firm obsugu-jcych rolnictwo. W
niektrych Orodkach, jak na przykad w Barzkowicach, Szepietowie,
Bratoszewi-cach, Sielinku wystawy rolnicze nabray ponadre-
gionalnego znaczenia i stanowi wane wydarzenia w krajowym
programie dziaalnoci promujcej rol-nictwo i wie.
Due, praktyczne znaczenie miao opracowywanie
przez Orodki analiz ekonomicznych diagnozujcych
opacalno produkcji w rolnictwie. Kalkulacje rol-
nicze pokazyway, jaka bya faktyczna opacalno
rolnictwa i jak ksztatoway si dochody rolnikw. Wanym etapem w
rozwoju ODR-w byo wczenie suby doradczej do opiniowania planw
przedsi-
wzi gospodarczych (biznesplanw) niezbdnych
przy ubieganiu si o kredyty preferencyjne oraz do dziaa
zwizanych z prowadzeniem rachunkowoci rolnej przez modych rolnikw,
biorcych kredyty pre-
ferencyjne z linii mody rolnikPomoc rolnikom przy opracowywaniu
biznespla-
nw zaowocowaa realnym wpywem doradcw na
zmiany w gospodarstwach rolnych i skutecznym pod-niesieniem
umiejtnoci ekonomicznych wrd rolni-
kw. W latach dziewidziesitych zaczto wdraa rachunkowo roln wedug
unijnych standardw.
(...) Ju od pocztku lat dziewidziesitych ODR-y popularyzoway
wiedz o Europejskich Wsplnotach Gospodarczych. Prowadzilimy
szkolenia, wydawali-
my ulotki, pisalimy artykuy o Wsplnotowej Poli-tyce Rolnej i
problemach zwizanych z integracj Polski z Uni Europejsk.
Moim zdaniem dziki dziaaniom edukacyjnym
ODR-w spoeczno rolnicza zostaa lepiej poinfor-
mowana o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ni inne grupy zawodowe
(...).
Edward Bodkowski [043], podobnie jak Zofia Szal-czyk, wiele
miejsca w swej pracy konkursowej po-wica problemom wynikajcym ze
zmian zachodz-cych w rolnictwie i na wsi po wprowadzeniu zasad
gospodarki rynkowej. Zwraca uwag na przeniesienie w pracy doradcw
rolnych punktu cikoci z doradz-twa technologicznego na ekonomiczne,
w tym promo-wanie przedsibiorczoci na obszarach wiejskich.
(...) Od roku 1992 nastpuje rozwj agroturystyki, gdy na terenie
wojewdztwa jeleniogrskiego w rejo-nach grskich i podgrskich
znajduje si dua ilo gospodarstw rolnych, ktre z racji pooenia, nie
s w stanie utrzyma si z produkcji rolnej. Gospodar-stwa te dysponuj
najczciej duymi domami miesz-
kalnymi, pooonymi w ciekawej klimatycznie i krajo-brazowo
okolicy, wystarczajc iloci siy roboczej,
pewnymi tradycjami w obsudze ruchu turystyczne-go. Te naturalne
uwarunkowania predysponuj wiele
gospodarstw do przestawienia typowych gospodarstw
rolnych w kierunku agroturystyki.W swojej pracy doradczej (...)
Wojewdzki Orodek
Doradztwa Rolniczego realizuje ten temat poprzez
organizacje szkole, konferencji, kursw oraz wyjaz-
dw dla rolnikw zainteresowanych podejmowaniem
dziaalnoci agroturystycznej. Efektem tej pracy
jest (...) okoo 200 gospodarstw agroturystycznych w byym
wojewdztwie jeleniogrskim.
Najwiksze zmiany w doradztwie rolniczym doko-nay si w okresie
transformacji ustrojowej i reform
2020
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
gospodarczych. Okres ten spowodowa powstawanie
i formuowanie nowych oczekiwa i potrzeb w sto-sunku do doradcw.
Wszystkie omawiane przemiany
doprowadziy do poszukiwania form, metod i sposo-bw dziaania
doradztwa rolniczego, ktre musiao
sprosta wyzwaniom okresu reformy rynkowej i inte-gracji z Uni
Europejsk oraz zmieniajcymi si wraz z tym potrzebami rolnikw.
Dominujce w poprzednim okresie doradztwo tech-nologiczne coraz
silniej jest powizane z ekonomik produkcji, a wic ze sposobami
obniania kosztw produkcji, poprawiania jakoci produktu z
zachowa-niem ekologii i etyki produkcji.
Programy doradcze powicone zagadnieniom eko-
nomii rynku rolnego i informacji staj si prioryteto-wymi.
Wprowadzone zostay do realizacji programy
w zakresie: rozwoju przedsibiorczoci w rolnictwie, doradztwa
socjalno-bytowego, wielofunkcyjnego roz-
woju wsi i rolnictwa, rozwoju spoecznoci lokalnych,
alternatywnych rde dochodu (rkodzielnictwo,
usugi, rzemioso agroturyzm), ekologicznych metod
gospodarowania w rolnictwie (...).Tradycyjne formy doradztwa
rolniczego, oparte na
wiedzy z zakresu technologii uprawy i hodowli zeszy na drugi
plan. Transformacja ustrojowa wywoaa potrzeb szerszego spojrzenia
na rolnictwo, rolnikw, a zwaszcza obszary wiejskie.
Maria Psujek [063] odnosi si do tej problematyki, opisujc proces
zmian w systemie doradztwa rolni-czego. (...) Upowszechniajc nowoci
zakadalimy demonstracje i wdroenia, dostarczalimy rodki produkcji.
Tymczasem na wsi zaczo by coraz go-
rzej. Wci brakowao rodkw produkcji, jeeli nie
nawozw, to rodkw ochrony rolin albo materiaw
budowlanych.
Naszym, doradcw celem nadrzdnym byo ju nie
tylko rolnictwo, ale take poprawa warunkw ycia
i pracy ludnoci wiejskiej. Podpowiadalimy, jak mona poprawi
sytuacj materialn rodziny pracu-
jcej w mao dochodowym gospodarstwie.Na pocztku lat
dziewidziesitych zachcali-
my do zakadania gospodarstw agroturystycznych. Jednoczenie
zmienilimy charakter naszej pracy.
Praca musi da wymierny efekt, dlatego prowadzo-
na jest tylko z tymi rolnikami, ktrzy chc korzysta z naszych
usug, poniewa widz w swoich gospodar-stwach moliwoci rozwojowe. Wic
od tej pory pra-
cowalimy z tymi, ktrzy zdecydowali si na rozwj konkretnego
kierunku produkcji.
W 1996 roku zwracajc si do rolnikw, opisa-
am w formie przystpnej systemy gospodarowania. Chciaam przybliy
w prosty sposb metody rolnic-twa konwencjonalnego, ekologicznego i
integrowa-nego. Namawiaam take na agroturystyk. Tutaj
posuyam si mow wiejsk, a swoje sowa skie-rowaam do gospody
wiejskich.
U nas na wschodzie zawsze bylimy bardziej zaco-
fani, a w skali kraju rozwj rolnictwa te ksztatowa si na kocu
tabeli wojewdztw. Wic agroturystyka te bya dopiero w
powijakach.
(...) O kierunkach rozwoju sadownictwa wykad prowadzi prof. dr
hab. Eberhard Makosz z Akade-mii Rolniczej w Lublinie. Pan Profesor
przypomnia, e w sadownictwie, podobnie jak w innych gaziach
produkcji rolniczej, wymogiem rynku jest dostarcza-
nie produktu jednego asortymentu, w przypadku owocw nawet
jednego gatunku. Odbiorca nie bdzie
przyjmowa maych partii rnych gatunkw. Ko-
czy si funkcjonowanie maych sklepikw, racj bytu
bd miay supermarkety, ktre potrzebuj duych
iloci towaru jednolitego gatunku.() Cay mj wywd zmierza do
powtrzenia za
Panem Profesorem, e jeden sadownik nic nie zdzia-
a, ale grupa producentw np. zrzeszenie sadownikw
ma tak szans. Bo kady ju wie, e dla grup pro-
ducentw przewidziana jest pomoc.
Teresa Zaworska [031] odnosi si w swej pracy kon-kursowej do
nowych zada dla doradztwa rolniczego w kontekcie wymogw, jakie
stawia prawo unijne wobec rolnictwa i rozwoju obszarw
wiejskich.
(...) Weszlimy do Unii Europejskiej. Praca dorad-cw i
specjalistw zakadowych, nadal jest bardzo trudna, natomiast
wymagania stawiane doradcom
stale rosn.
Do dotychczasowych obowizkw doradcw doszy
nowe zadania fundusze strukturalne, ktre stano-
wi najwaniejsz cz naszej pracy. Musimy pomc
rolnikom, by w jak najszerszym zakresie mogli sko-rzysta z
unijnych dotacji.
A co za tym idzie: znajomo przepisw, progra-
mw, konieczno tworzenia potrzebnej dokumenta-
cji, do ktrej wikszo rolnikw zupenie nie przy-
wizuje uwagi, wic obowizek ten spada na dorad-
cw (...)
Maria Szotkowska [011] w swej pracy konkurso-wej napisaa o
zachowaniach rolnikw i postawach doradcw rolnych, wywoanych nowymi
zadaniami wynikajcymi ze zmian w rolnictwie spowodowanych procesem
transformacji ustrojowej.
(...) Duymi krokami przybliay si zmiany. Roz-poczo si kwotowanie
mleka. Szkolenia, szkolenia
i jeszcze raz szkolenia, a pniej wypenianie wnio-skw, w moim
wypadku o przyznanie kwot mlecz-nych. Ludzie czsto nie mogli
zrozumie idei takiego
przedsiwzicia. Indywidualnie wymagali cigego
doradztwa. Jedni ogromnie si denerwowali, inni
podchodzili do problemu z kpin no c, rnie
2121
DORADZTWO I EDUKACJANR 34/5556/2008
byo! Najwiksz jednak cz stanowili gospodarze,
ktrzy chcieli mie wszystko w porzdku, ale nie wiedzieli, od
czego zacz, a na czym skoczy! Istny zamt! Wreszcie bezradno ich
wobec wypeniania
wnioskw bya ogromna. Doszo do tego, e przy
duym stole siedziao kilku naraz rolnikw i zbioro-wo pomagaam
wypenia wnioski, gdy nie mogam
nady robi to indywidualnie. Tumaczyam kad
rubryk i sama wypisywaam osobom najstarszym.(...) Przeom na
pewno stanowiy wnioski na dopa-
ty bezporednie. Rolnicy zachowywali si bardzo r-
nie. Jedni byli do nich bardzo pozytywnie nastawieni
i mona stwierdzi, e czekali na nie z ciekawoci i nadziej na
polepszenie warunkw ekonomicznych w swoich gospodarstwach, inni
zupenie nie mogli zrozumie tej idei, a pozostali nie chcieli nawet
o nich sysze, bo twierdzili, e to jaki podstp i wietrzy-li puapk, w
ktr chce ich kto zapa. Nie byo atwo.
(...) Porad indywidualnych setki. Cigle te same lub podobne
pytania! A potem pomoc w wypenia-niu wnioskw! Mimo szkole mao kto
umia, cho
w czci, zrobi to sam. Pewnie ja mam specyficzny teren, ale
sytuacje byy bardzo rne. Cz ludzi
przynosia faktycznie potrzebne dokumenty i mona im byo atwo
pomc, ale reszta! Byli ludzie, ktrzy
za adne skarby nie umieli swoich dziaek rozpozna
na mapach, lub z kolei dali, aby im pomc nie przy-noszc ze sob
prawie adnych danych.
Sytuacja troch uspokoia si, gdy pierwsi rolnicy
dostali pienidze. Nastpni przyszli tumaczc si,
e nie mieli pojcia, e to tak wyglda, e ssiad nie
chcia, to on te itd. Wszyscy zapragnli zwikszy
swj domowy budet i lawina wnioskw ruszya! (...)
Jan Purta [071] przedstawi w swojej wypowiedzi konkursowej
podobny problem.
(...) Mimo ogromnej pracy nie udao si wszyst-kim mieszkacom wsi
wpoi potrzeby uczestniczenia
w szkoleniach, co miao ujemny wpyw na pozyski-wanie przez szereg
rolnikw rodkw finansowych
z Unii Europejskiej. Spnienie si z przygotowaniem dokumentacji
do niektrych dziaa w ramach SOP i PROW bardzo drogo kosztowao
rolnikw, ktrzy nie mogli skorzysta z pomocy finansowej, poniewa
rodki na te cele zostay wykorzystane w cigu 30 dni i aktualnie
czekaj na Program Rozwoju Obsza-rw Wiejskich, ktry realizowany
bdzie w latach 20072013 (...)
Piotr Koczko [007], odwoujc si do swoich do-wiadcze w pracy
wdroeniowej z rolnikami, pod-nis problem dobrego przykadu jako
skutecznej metody w przekonywaniu rolnikw do stosowania nowych
rozwiza w swych gospodarstwach.
(...) Uwaam, e pomimo wprowadzenia gospodar-ki rynkowej, jako
metod we wprowadzaniu postpu
rolniczego na pierwszym miejscu naley wymieni
gospodarstwa wdroeniowe wsppracujce z ODR-em. Z moich
dugoletnich dowiadcze nad wdraa-niem postpu do rolnictwa wynika, e
na wyobrani
rolnika, na jego pozytywne motywacje, a ostatecznie na podjcie
decyzji produkcyjnych nic tak nie oddzia-
uje, jak dobry przykad innego rolnika, ssiada,
u ktrego mona dan nowo czy innowacj zoba-czy, odwzorowa i
ewentualnie zastosowa w swoim gospodarstwie. Szkolenie i wiedza
zawodowa bardzo pomaga w tym zakresie. Tak zasad zawsze kiero-waem
si w pracy.
Micha Kik [018] z niepokojem odnosi si do nowe-go, ktre wraz ze
zmianami po 1990 r. oraz przy-stpieniem Polski do UE pojawio si w
polskim rol-nictwie. Pokazuje w swej pracy konkursowej, jakie s
rnice w podejciu do przyszoci rolnictwa ludzi starszych i modych.
Niepokoi si o przetrwanie ma-ych rodzinnych gospodarstw
produkujcych ywno metodami tradycyjnymi.
(...) Coraz wicej z tych ludzi dostrzega, e dawne czasy ju nie
wrc, e rynek rzdzi si innymi pra-
wami, e trzeba si do tego dostosowa, lub zmieni
rdo utrzymania. Wiele osb tu, w Maopolsce, pra-cuje zawodowo w
Krakowie lub Nowej Hucie, bardzo wiele obecnie szuka szczcia za
granic. A cz osb pozostajca w domu zajmuje si gospodarstwem,
kt-rego gwn rol zazwyczaj jest produkcja na wasne
potrzeby.
Wiele osb, szczeglnie w starszym wieku zajmuje si t przydomow
gospodark bardziej z przyzwy-czajenia ni z potrzeby. Narzekaj na
mode pokole-nie, ktre nie widzi w cikiej pracy na roli adnej
rozrywki, ani sposobu na spdzanie wolnego czasu
po pracy. Takie gospodarstwa upadn i znikn wraz ze mierci tych,
ktrzy jeszcze na si, czsto wbrew
zdrowemu rozsdkowi i dbaoci o wasne zdrowie, siej, orz, doj. Oni
nie potrafi robi nic innego
i nie potrafi marnotrawi czasu na odpoczynek.Wrd modszych daje
si odczu ch do zmian, do
modernizacji, oni chc duo wiedzie, szukaj, pyta-
j, sigaj po wszelkie moliwe rodki pomocowe. Oni
mog tworzy nowoczesne rolnictwo.
Czyme ono ma jednak by? Oby nie byy to tylko
ogromne manufaktury, produkujce duo i tanio ywno, jak obecnie
mona kupi w hipermarke-tach. Taka poywno ma by jak wszechobecna
podkultura. Szybko, barwnie, krzykliwie szkoda
tylko, e bez smaku. A przecie chciaoby si czu, co si je i czerpa
z tego przyjemno. Miejmy wic nadziej, e w trakcie przemian w naszym
rolnictwie ominiemy okres bdw i wypacze, jaki mia miejsce
2222
DORADZTWO I EDUKACJA NR 34/5556/2008
w krajach zachodnich i zachowamy to, co najlepsze w naszej
rodzinnej strukturze rolnej. Oby wspieranie gospodarstw
niskotowarowych i ekologicznych przy-nioso dobre efekty i nie
zostaa zaprzepaszczona szansa na ich zachowanie i rozwj.
A w korytarzu agencji, w kolejce do zoenia wnio-sku mona usysze
czsto:
Panie, a po co to wszystko, wypenianie, nerww tyle, czasu
A co pan chcesz? Kas to pan potem bierzesz,
nie? Nie ma nic za darmo.
Jest wic chyba promyk nadziei, w tym tunelu nie-pewnoci i
marazmu. Niech polski rolnik, zmierzajc ku nowoczesnoci, wniesie w
ni wartoci, ktre moe niekoniecznie z ni s kojarzone. A przecie bez
nich rolnictwo stanie si puste jak ta ywno, ktrej smak
wszyscy okrelaj jednym mianem: trociny (...).
Zdzisaw Soszyski [037] opisujc swoje odczucia i pogldy na zmiany
zachodzce w rolnictwie odnis si bezporednio do sytuacji doradcw
rolnych i spo-sobu, w jaki doradcy s traktowani przez wadze
pastwowe. Pastwowe jednostki doradztwa rolni-czego s jednym z
najwaniejszych narzdzi oddzia-ywania na rolnikw w kontekcie
realizacji zada wynikajcych ze Wsplnej Polityki Rolnej UE i
kra-jowej polityki wobec obszarw wiejskich i rolnictwa w
Polsce.
(...) System dofinansowywania inwestycji w gospo-darstwach
rolnych ze rodkw UE jest tak skonstru-
owany, e rolnik musi wpierw zobowiza si do
wykonania inwestycji, pniej wykona j z wasnych lub poyczonych
rodkw, a dopiero po jej odbiorze przez ARiMR, dostaje zwrot
pienidzy.
() Myl jednak, e przy tak duych wydatkach na inwestycje winny
znale si znacznie wiksze
rodki na wyjazdy dla doradcw i rolnikw do gospodarstw na
zachodzie i to nie tylko po to, aby je zwiedzali, lecz po to, aby
odbywali w nich praktyki. Dotyczy to zwaszcza modych doradcw i
rolnikw znajcych zachodnie jzyki, lecz przy naszych skrom-
nych gaach, nie mogcych sobie pozwoli na takie
wyjazdy prywatne. Obecnie naley sobie zda spraw
i z tego, e rolnik od doradcy zaczyna wymaga wie-dzy na tematy
technologiczne i na tematy zwizane z dotacjami pochodzcymi z Unii
Europejskiej. Lata 2005 i 2006 byy wanie tego przykadem.
Rok 2007 moe spowodowa to, e przestaniemy
mc pomaga wszystkim rolnikom z powodu braku czasu. Uwaam, e do
niektrych dziaa mona by
bardziej dopracowa wymogi, dotyczy to zwaszcza
pomocy dla modych rolnikw i gospodarstw nisko-towarowych.
W Kanadzie obserwowaem wsk specjalizacj
doradcw, mieli oni znacznie mniej rolnikw do
obsugi. My jednak dugo nie bdziemy mieli takiego
wyposaenia, jakie mia ju wtedy doradca kanadyj-
ski. Rozwizanie tego problemu, zaczyna by wane
dzisiaj, gdy rolnicy po chwilowej fascynacji doradca-
mi firm paszowych, czy chemizacyjnych, zaczynaj
poszukiwa obiektywnej informacji, a my ni obecnie praktycznie
nie dysponujemy.
Podsumowanie
Transformacja ustrojowa przyniosa istotne zmiany w rolnictwie i
na obszarach wiejskich. Rolnictwo jako dzia gospodarki narodowej
poddane zostao oddzia-ywaniu mechanizmw rynkowych, ktre wywoay nowe
zjawiska dotychczas nieznane rolnikom.
Posiadana wiedza i umiejtnoci w prowadzeniu gospodarstwa rolnego
okazay si niewystarczajce, aby sprosta wyzwaniom, jakie przyniosy
reformy ekonomiczne.
W tym kontekcie doradztwo rolnicze stano przed nowymi
wyzwaniami, na ktre nie byo przygotowa-ne. W pierwszej kolejnoci
doradcy musieli zidentyfi-kowa nowe wyzwania, jakie przynis proces
trans-formacji ustrojowej do rolnictwa i na polsk wie.
Jak wynika z analizy zgromadzonego materiau poznawczego (badania
ankietowe, wypowiedzi dorad-cw nadesane na konkurs pamitnikarski),
doradcy rolni poradzili sobie z okreleniem nowych zada, ktre
powinni podj, by sprosta wyzwaniom wywo-anym transformacj
ustrojow.
Za najwaniejsze zadanie, jakie stoi przed nimi, uznali potrzeb
poszerzania wiedzy i doskonalenia umiejtnoci doradczych. Sam fakt
uwiadomienia sobie, e najwaniejsza jest wiedza, i to wiedza z
no-wych obszarw problemowych, naley oceni pozy-tywnie.
Umiejtno krytycznej samooceny i wyznaczanie sobie obszarw
wiedzy, jak naley uzyska, stano-wio o utrzymaniu przez doradcw
rolnych wysokiej pozycji wrd rolnikw.
Analizujc wypowiedzi doradcw zawarte w odpo-wiedziach na pytania
ankiety, a take szersze opisy i oceny sytuacji, w jakiej znaleli si
doradcy rolni po 1990 r., naley odnotowa czsto powtarzane opi-nie o
niedocenianiu przez wadze wszystkich szcze-bli roli, jak odgrywa
doradztwo rolnicze w yciu mieszkacw wsi i w procesach
modernizujcych rolnictwo.
To, co rwnoway ze nastroje wrd doradcw, to szacunek i uznanie ze
strony rolnikw.
Centrum Doradztwa RolniczegoOddzia w Krakowie
2323
WIELOFUNKCYJNY ROZWJ OBSZARW WIEJSKICHNR 34/5556/2008
Wstp
Przed przystpieniem Polski do Unii Europejskiej przewaay wrd
rolnikw postawy niechci i obaw zwizanych z integracj naszego kraju
z Uni. Jed-nake ju w 2003 r., podczas referendum w sprawie naszego
czonkostwa, wikszo mieszkacw wsi, tj. 66% opowiedziaa si za tym
historycznym krokiem. Obecnie, w cztery lata po akcesji, rolnicy
nale do najwikszych zwolennikw integracji europejskiej. Jest to
najlepszy dowd, e proces ten okaza si dla nich korzystny.
W wietle osignitych rezultatw po akcesji Pol-ski do UE mona
uzna, e nie potwierdziy si czarne scenariusze powszechnie
prezentowane przed 2004 r. Integracja europejska nie doprowadzia do
masowej redukcji maych gospodarstw i zuboenia mieszkacw wsi. Polski
rynek ywnociowy nie zo-sta zalany produktami z innych krajw
czonkow-skich, nastpio wrcz odwrotne zjawisko. Zarwno nasze
gospodarstwa rolne, jak i instytucje rzdowe poradziy sobie z
dystrybucj i absorpcj rodkw unijnych i ich stosunkowo efektywnym
wykorzy-staniem.
Korzyci dla rolnikw po akcesji do UE
Najwaniejsze korzystne zmiany dla rolnikw, bd-ce efektem
czonkostwa Polski z UE s nastpujce: wydatne zwikszenie transferu
rodkw publicz-
nych (krajowych i unijnych) do rolnictwa, co zwikszyo dochody
rolnikw oraz poprawio relacje dochodw rolniczych w stosunku do caej
gospodarki (tab. 1),
wzrost cen skupu wikszoci produktw rolnych, szybki wzrost
eksportu produktw rolno-spoyw-
czych, zwikszenie napywu rodkw na obszary wiej-
skie, nakierowane na inwestycje infrastruktural-ne i
dywersyfikacj ekonomiczn,
stabilizacja polityki rolnej,
podniesienie standardw jakociowych wielu pro-duktw rolnych (np.
mleczarskich i misnych),
silniejsze powizanie wsparcia publicznego dla rolnictwa z ochron
rodowiska naturalnego.
W latach 20032006 wydatki na realizacj polityki rolnej pochodzce
zarwno ze rde unijnych, jak i krajowych wzrosy 3,5-krotnie (z 5 080
mln z do 18 515 mln z).
Patnoci bezporednie w rolnictwie
Bardzo wane znaczenie zarwno dla poprawy sytu-acji dochodowej w
rolnictwie, jak i dla zmiany sto-sunku polskich rolnikw do UE byo
zastosowanie uproszczonej formuy podziau patnoci bezpored-nich, ktr
Polska wynegocjowaa w traktacie akce-syjnym. Jest to system patnoci
zwizanej z obsza-rem uytkw rolnych; jego wprowadzenie byo
sto-sunkowo proste i umoliwio wikszoci rolnikw skorzystanie z tej
formy wsparcia.
Celem patnoci bezporednich w krajach UE jest zabezpieczenie
odpowiedniego poziomu dochodw rolnikw, bez potrzeby podwyszenia cen
dla kon-sumentw. Po raz pierwszy patnoci bezporednie zostay
wypacone polskim rolnikom w okresie 18 padziernika 2004 r. 30
wrzenia 2005 r. Grupie
Dr hab. in. Jzef Kania
Znaczenie dopat bezporednich w ksztatowaniu sytuacji
ekonomicznej gospodarstw rolnych w Unii Europejskiej
2424
WIELOFUNKCYJNY ROZWJ OBSZARW WIEJSKICH NR 34/5556/2008
okoo 1,4 mln beneficjentw przekazane zostao 6,3 mld z w ramach
jednolitej i uzupeniajcej patnoci obszarowej.
Wysoko stawek dopat, z ktrych korzystali pol-scy rolnicy
zobrazowano w tabeli 1.
W roku bazowym 2004, tj. w roku naszego przyst-pienia do Unii
Europejskiej, wynegocjowana koperta finansowa w euro, powierzchnia
referencyjna upraw rolin podstawowych i specjalnych oraz dopata z
budetu krajowego pozwoliy na uzyskanie stosun-kowo korzystnej
stawki dopat JPO+UPO 503,31 z, ktra w latach 20042007 zwikszaa si o
5% rocz-nie, a od roku 2007 do 2010 r. wzrasta o 10% rocz-
nie zgodnie z Traktatem akcesyjnym. Spadek kursu euro do zotwki
w analizowanym okresie spowodo-wa znacznie niszy poziom stawek
dopat ni zaka-dano, szczeglnie w 2005 r. (507,35 z).
W latach 20042006 polscy rolnicy otrzymali w postaci dopat
bezporednich cznie 20,4 mld z. W przeliczeniu na hektar uytkw
rolnych wynosio to rednio 463 z w 2004 r. i 527 z w 2006 r. Patnoci
bezporednie, chocia powszechnie dostpne, okazay si czynnikiem
silnie rnicujcym sytuacj ekono-miczn gospodarstw; wielkoobszarowe
gospodarstwa rolne otrzymuj setki tysicy, a nawet miliony zo-tych
rocznie (np. Spdzielcza Agrofirma Witkowo
Tabela 1. Wysoko dopat bezporednich w rolnictwie polskim
Rodzaj dopatyRok
2004 2005 2006 2007 2008
Dopaty podstawowe (JPO) ogem w mln euro 660,00 823,20 997,50
1145,80 1432,20
JPO z / ha 210,53 225,00 276,28 301,00 339,30
Dopata uzupeniajca UPO z / ha 292,78 28,235 313,45 294,00
269,34
Dopata uzupeniajca PZ z / ha 438,00 379,55
Razem JPO + UPO 503,31 507,35 589,73 595,00 608,64
Razem JPO + PZ 739,00 718,85
Kurs wymiany Euro 4,0000 3,9185 3,9713 3,7730 3,3967
rdo: MRiRW
Tabela 2. Tworzenie dochodw w indywidualnych gospodarstwach
rolnych FADN w latach 20042007
WyszczeglnienieLata
2004 2005 2006 2007
Wielko ekonomiczna [ESU] 9,6 9,7 9,8 9,8
Powierzchnia uytkw rolnych [ha] 16,49 16,69 16,61 16,61
Produkcja ogem [z] 84 453 80 384 82 582 104 047
Zuycie porednie [z] 49 272 48 429 49 183 59 630
Amortyzacja [z] 12 672 13 065 12 771 13 219
Koszt czynnikw zewntrznych [z] 3 141 3 025 3 079 3 577
Podatki [z] 837 882 790 887
Dopaty do dziaalnoci operacyjnej [z] 2 748 8 694 13 317 12
161
Dochd z rodzinnego gospodarstwa rolnego [z] 20 741 22 540 28 598
37 417
Wzrost dochodw 2006/2004 i 2007/2006 [%] 37,9 30,8
Udzia dopat bezp. w dochodach gosp. [%] 13,2 45,4 64,2 58,6
rdo: IERiG
2525
WIELOFUNKCYJNY ROZWJ OBSZARW WIEJSKICHNR 34/5556/2008
7 667 tys. z, Top Farms Gubczyce 7 659 tys. z, Top Farms
Wielkopolska 7 454 tys. z), a w gospodar-stwach drobnych jest to
zazwyczaj kilkaset zotych, bd kilka tysicy zotych.
Z bada Komisji Europejskiej wyni