2005 YILI GAZİANTEP KALEHÖYÜK KAZILARI 

T.C.KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü

28.KAZI SONUÇLARI

TOPLANTISI2. CİLT

29 MAYIS - 2 HAZİRAN 2006ÇANAKKALE

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No : 3079-2Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 121-2

YAYINA HAZIRLAYANLARBirnur KORALDr. Haydar DÖNMEZMahmut AKPINAR

Kapak ve UygulamaSuna HÖKENEK

ISBN: 978-975-17-3244-6 (2. Cilt) 978-975-17-3242-2 ISSN: 1017-7655

Kapak Fotoğrafı: Sebastiana LAGONA Kyme, 2004

Not : Kazı raporları, dil ve yazım açısından Klâsik Filolog Dr. Haydar Dönmez tarafından denetlenmiştir. Yayımlanan yazıların içeriğinden yazarları sorumludur.

KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞIDÖSİMM BASIMEVİ

ANKARA-2007

İÇİNDEKİLEREbru PARMAN, Canan PARLA, Muradiye BURSALI Eskişehir (Merkez Karacaşehir Köyü) Karacahisar Kalesi 2005 Yılı Kazı Çalışmaları ...................................................................................1

Geoffrey SUMMERS Kerkenes Projesi 2004 ve 2005 .........................................................................13

Jürgen SEEHER Boğazköy / Hattuşa 2004-2005 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları ................27

Gürcan POLAT, Yasemin POLAT, Kahraman YAĞIZ Antandros 2005 Yılı Kazıları ..............................................................................43

R. R. R. Smith, Christopher RATTÉ Aphrodisias 2005 .............................................................................................63

Abdüsselâm ULUÇAM Hasankeyf Kazıları 2005 ...................................................................................73

Klaus SCHMIDT Göbekli Tepe Excavations 2005 ........................................................................97

Sevil GÜLÇUR, Yücel KİPER Güvercinkayası 2005 Yılı Kazısı Ön Raporu .....................................................111

Nur BALKAN-ATLI, Ludovic SLIMAK, Steven KUHN, Fazıl AÇIKGÖZ Kömürcü-Kaletepe Paleolitik Dönem Kazıları, 2005 ........................................125

Süheyla DEMİRCİ, Erksin GÜLEÇ, İsmail ÖZER, Cesur PEHLEVAN, Ayhan YİĞİT,Ferhat KAYA, Cem ERKMAN 2005 Yılı Sivas/Hayranlı-Haliminhanı Kazısı ....................................................141

Semiha YILDIZ ÖTÜKEN 2005 Yılı Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı .............................................................157

Remzi YAĞCI Soli/Pompeiopolis 2005 Yılı Kazıları ................................................................175

Güven BAKIR, Yaşar ERSOY, Hüseyin CEVİZOĞLU, İlkan HASDAĞLI 2005 Yılı Klazomenai Kazısı ............................................................................185

Thomas MARKSTEINER, A. KONECNY und mitarbeiter Bericht Der Grabungskampagne in Limyra 2005 ..............................................203

Tayfun YILDIRIM, İsmet EDİZ 2005 Yılı Resuloğlu Eski Tunç Çağı Mezarlık Kazısı .........................................211

Friedrich KRINZINGER Ephesos 2005 .................................................................................................223

Recep MERİÇ, Ali Kâzım ÖZ, Aygün EKİN MERİÇ, Serdar AYBEK, Eda GÜNGÖR 2005 Yılı Metropolis Kazıları ...........................................................................243

Eylem ÖZDOĞAN, Heiner SCHWARZBERG, Mehmet ÖZDOĞAN Kırklareli Höyüğü 2005 Yılı Çalışmaları ...........................................................253

Stuart CAMPBELL, Elizabeth CARTER Excavations at Domuztepe, 2005 ....................................................................269

Yutaka MİYAKE 2005 Yılı Diyarbakır İli, Salat Camii Yanı Kazısı ................................................283

Rüçhan ARIK Kubad Abad 2005 Yılı Çalışmaları ...................................................................295

Aykut ÇINAROĞLU, Duygu ÇELİK 2005 Yılı Alaca Höyük Kazısı ...........................................................................305

Marc WAELKENS Report on the 2005 Excavation and Restoration Campaign at Sagalassos ........317

Ömer ÖZYİĞİT 2005 Yılı Phokaia Kazı Çalışmaları ..................................................................341

Nicolò MARCHETTI The 2005 Joint Turkish-Italian Excavations at Tilmen Höyük ...........................355

G. Kenneth SAMS, R. Brendan BURKE, Andrew L. GOLDMAN Gordion, 2005 ................................................................................................365

Bedri YALMAN 2005 Yılı Tiyatro Kazısı ...................................................................................387

Andreas FURTWÄNGLER Didyma 2005 ..................................................................................................405

Ayla SEVİM, Cesur PEHLEVAN, Ayhan YİĞİT, Pınar Gözlük KIRMIZIOĞLU 2005 Yılı Çankırı Çorakyerler Kazısı ................................................................419

Christoph BRIESE, Maria Berg BRIESE, Poul PEDERSEN Investigations in Halikarnassos 2004-2005 ....................................................437

Jesus Gil FUENSANTA, Eyyup BUCAK, Eduardo CRIVELLI, Hasan KARABULUT, Herbert SAUREN, Petr CHARVAT, Rafael MOYA

The Tilbes Project Resarch in 2005: Surtepe Höyük Excavations ......................457

Fikri KULAKOĞLU 2005 Yılı Gaziantep Kalehöyük Kazıları ...........................................................471

Tunç SİPAHİ, İsmet EDİZ 2005 Yılı Boyalı Höyük Kazısı ..........................................................................481

Felix PIRSON Pergamon - Yeni Araştırma Programı ve 2005 Yılı Çalışmaları .........................493

Guido ROSADATyana/Kemerhisar: Gli Scavi 2005 ..........................................................................513

Aliye ÖZTAN, Fazlı AÇIKGÖZ, Süleyman ÖZKAN, Merih C. EREK, Benjamin S. ARBUCLE 2005 Yılı Köşk Höyük Kazıları Raporu .............................................................529

Aliye ÖZTAN 2005 Yılı Acemhöyük Kazıları ..........................................................................549

Eugenia EQUINI SCHNEIDER Elaiussa Sebaste - Report of 2005 Excavation Season .....................................561

Hans LOHMANN The Discovery and Excavation of the Archaic Panionion in the Mycale (Dilek Dağları) .................................................................................................575

Ahmet A. TIRPAN, Bilâl SÖĞÜT Lagina ve Börükçü 2005 Yılı Çalışmaları ..........................................................591

Mehmet ÖZSAİT 2005 Yılı Harmanören (Göndürle Höyük) Mezarlık Kazısı .................................613

Volkmar VON GRAEVE 2004-2005 Milet Çalışmaları ..........................................................................625

Ramazan ÖZGAN 2005 Yılı Knidos Kazıları .................................................................................649

Isabella CANEVA, Gülgün KÖROĞLU, Kemalettin KÖROĞLU, Tülay ÖZAYDIN Mersin Yumuktepe Höyüğü 2005 Yılı Kazı Çalışmaları .....................................669

Marie-Henriette GATES 2005 Season at Kinet Höyük (Yeşil-Dörtyol, Hatay) .........................................685

Peter JABLONKA 2005 Yılı Troia Kazı Sonuçları .........................................................................701

Nurettin YARDIMCI Harran 2005 Yılı Kazıları .................................................................................717

Christine KEPINSKI, Fatma BULGAN Research at Tilbeshar in 2005 City from the Early and Middle Bronze Ages .....733

Crawford H. GREENEWALT Sardis: Archaeological Research and Conservation Projects in 2005 ................743

471471

A. KAZI ÇALIŞMALARI

Gaziantep Kalehöyük kazılarının 2005 yılı çalışmaları, 15.7. 2005 tarihinde temizlik çalışmaları ile başladı. Kazı ekibi, Gaziantep Müzesi Müdür V. Fatma Bulgan başkanlığında, A.Ü. D.T.C.F. Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fikri Kulakoğlu, Dr. F. Filomena Squadrone, Kemal Sertok, Arkeolog Ahmet Beyazlar (Gaziantep Müzesi), Arkeolog, Sait Yılmaz ve Gökhan Turan ve Antropolog Coşkun Köysu’dan oluşmaktadır1.

Kazılar, 2003 yılında çalışmalara başlanan Güney yamaçtaki A ve C açmalarında sürdürülmüştür (Resim: 1).

A Açması

Açmadaki çalışmalara genel bir temizlik ile başlandı. Açmanın kuzeybatı köşesinde 2004 yılında açığa çıkarılan Geç Osmanlı-Erken Cumhuriyet Dönemine ait bir teras yapısının son temel taşları takip edilerek (B:112) bu alanın, protohistorik dönem yapı katlarından izole edilmesi sağlandı (Resim: 2). Ayrıca höyüğün güney yamacında, üstten akan malzemelerin ve yine Geç Osmanlı-Erken Cumhuriyet Dönemine ait kalıntıların oluşturduğu alan (B:124), diğer alanlardan ayrılarak, malzemeleri toplandı (Resim: 3).

2005 YILI GAZİANTEPKALEHÖYÜK KAZILARI

Fikri KULAKOĞLU*

* Prof.Dr. Fikri KULAKOĞLU, Ankara Üniversitesi, D.T.C.F. Arkeoloji Bölümü, Ankara/TÜRKİYE. [email protected]

1 2005 yılı kazıları Kültür ve Turizm Bakanlığı DÖSİMM tarafından sağlanan ödenekle yapılabildi. Kazıda çıkan kalıntı ve buluntuların değerlendirilmesi ise, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin akademik araştırmalara ayırdığı ödenekle gerçekleştirildi.

Üç sezon yapılan Gaziantep Kalehöyük kazıları, öncelikle Gaziantep Valiliği’nin katkıları ile sürdürüldü. 2003 ve 2004 yılında kazı ödeneği Gaziantep Valisi Sayın Lütfullah Bilgin’in çok özel katkılarıyla sağlanabildi. 2005 yılında da ilgi ve desteğini hiç esirgemeyen Vali Sayın Lütfullah Bilgin’e, Vali Yardımcısı Sayın İsmet Bayhan’a ve Gaziantep Müzesi Müdür V. Sayın Fatma Bulgan’a ve ekibine teşekkürlerimizi sunarız.

472472

Kaldırılan B:112 altından, 2004 yılında da kısmen tespit ettiğimiz ETÇ’ye ait yapı kalıntılarının izleri görüldü (B: 126) (Resim: 3). Ancak, hemen bu duvarın (B:126) kuzeyinde kazılmış olan bir çöp çukurunun (B:133) (Resim: 4), buradaki taban yüzeyini tahrip ettiği anlaşıldı. İçi gelişigüzel atılmış taşlarla dolmuş olan çukurdan toplanan malzeme, döneminin (ETÇ I) seramik örneklerini vermektedir. Açmada yapılan kazılarda, dört ayrı mekân oluşturan, birbirini kesen iki duvarın (B: 125, 126, 127, 129) temelleri açığa çıkarıldı (Resim: 5).

Yapının kuzeybatı-güneydoğu istikametindeki duvarının güneybatı ucunda ise bir çömlek mezara rastlandı (B:143). Bir önceki yapı katında yapılmış olan mezar söz konusu yapının duvarını tahrip etmiştir. Mezar açıldığında, içinden yaklaşık 6 yaşlarına ait bir çocuk iskeleti ile hediye olarak bırakılmış iki kemik halka ve bir amulet bulundu (Resim: 6).

A Açması’ndaki B: 125, 126, 127 ve 129 duvarlarının oluşturduğu yapının temel taşları kaldırıldığında, yeni bir yapıya ait duvarlar (Resim: 7) açığa çıkarıldı. Yapının B: 148 olarak adlandırılan kesiminde ocak parçalarına ve siyah renkli kaba mutfak kaplarına ait parçalar ele geçirildi.

Bu yapı katına ait mimarî kalıntılar belgelenip kaldırıldığında, sıvalı kerpiç ve kömürleşmiş hatıl parçalarından oluşan bir tabaka ile karşılaşıldı (Resim:8). Ancak bu kalıntılar, hem yangın hem de daha sonraki tabakalarda açılan çöp çukurları yüzünden anlaşılabilir bir plan vermedi. Kazılara devam edildiğinde, bu yangın tabakasının ait olduğu mimarî kalıntılar da görülmeye başladı. Fakat, bu yapı katının da, açılan çöp çukurları tarafından tahrip edilmesi nedeniyle, in situ mimarî kalıntı ve küçük buluntu ele geçirilemedi.

Çalışmalar ilerlediğinde, yaklaşık olarak 80 cm. yüksekliğe sahip, beyaz sıvalı 60 cm. genişliğindeki iki duvarın oluşturduğu mekânın içinde, bölgedeki Geç Uruk Döneminden bilinen seramik parçaları yoğun olarak ele geçirilmeye başladı. Bu mekâna ait taban kaldırıldıktan sonra, steril, herhangi bir kültür malzemesi vermeyen kahverengi bir toprakla karşılaşıldı. Açmanın kuzeydoğu köşesinde söz konusu yapının duvarlarının arkasında kazılara devam edildiğinde de burada, 842.43 kodunda, höyüğün ve kalenin üzerine oturduğu kireçtaşı ana kayaya ulaşıldı (Resim: 9). Yapılan çalışmalarda ana kaya üzerindeki ilk iskânın G. Uruk Dönemine ait olduğu anlaşıldı. Çalışmalar, açmanın güney ucunda sürdürüldüğünde, kaleye ait galeri duvarlarının da,

473473

bu alanda ana kayaya oturtulduğu görüldü. Bu aşamadan sonra, bu açmada kazılar tamamlanarak, çalışmalara C açmasında devam edildi.

C Açması

A açmasında ulaşılamayan, ancak hem yüzey araştırmasında hem de kazılar sırasında üstteki tabakalarda intrusyon olarak ele geçirilen Halaf ve Ubeyd Dönemine ait tabakalara ulaşmak için C açmasında bir “derin sondaj” açıldı. 2004 yılında açığa çıkarılan ETÇ I’e ait yapı katlarının bütünlüğü bozulmadan, açmanın batı köşesinde 2x5 m. genişliğinde bir sondajda çalışmalara başlandı. Ayrıca, yine 2004 yılında kazılan tabakaların altındaki yapı katlarının en azından güney kesitte takip edilebilmesi için, açmanın güneyindeki kesit düzeltildi ve sistemli bir şekilde kesitten örnekler alındı (Resim: 10).

2004 yılında açığa çıkarılan taş sanduka mezarın hemen batısından itibaren devam eden düzensiz, plan vermeyen taş duvar B: 109 kaldırıldı. Bu duvarın ait olduğu yapı katının altında, açmanın güneyinde B: 108 duvarı kazıldı. Höyüğün güney ucunda olması nedeniyle üzerindeki kerpiç duvarı erimiş olan duvarın ancak taş temelleri korunabilmiştir. Çalışmalara devam edildiğinde bu duvarın iki safhalı olduğu ve B: 108 duvarının altında gelen B: 111 duvarının da birleşerek yaklaşık 1 m. kalınlığında bir duvar oluşturdukları görüldü. Bu duvarın hemen kuzeyinde olasılıkla bir fırın tabanı olabilecek yanmış bir kalıntı tespit edildi B: 114 (Resim: 11).

Bu yapı katına ait kalıntılar kaldırıldıktan sonra, B: 115 duvarına ait izler çıkmaya başladı. Herhangi bir mekâna bağlanamayan bu duvar kalıntısı kaldırıldıktan sonra, açmanın büyük bir kesiminde kerpiç döküntüleri ve küllü bir seviye ile karşılaşıldı. Bu seviyenin altında, açmanın güneyinde doğu-batı doğrultusunda bir duvarın taş temelleri B: 123 ve dağınık, plan vermeyen taşlar açığa çıkarıldı (Resim: 12). Söz konusu taş temeller kaldırılıp kazılara devam edildiğinde, hemen hemen açmanın tamamını kaplayacak kalınlıkta bir taş duvar B: 127 ile yine açmanın kuzeyi boyunca uzanan ikinci bir taş temel B: 128 açığa çıkarıldı. B: 127’nin güneyi bir kül çukuru ile tahrip edilmiştir (Resim: 13). B: 127 duvarının doğu ucu da, daha geç tabakalara ait bir çömlek mezar

474474

tarafından tahrip edilmiştir (Resim: 14). İçinden herhangi bir hediye çıkmayan mezar 6-8 yaşlarına ait bir çocuğu aittir.

Bu duvarlar kaldırıldığında, steril, herhangi bir kültür kalıntısı vermeyen, sert, kahverengi bir katmanla karşılaşıldı. Bu seviyeden sonra (848.30-848.00) kalenin üstüne inşa edildiği kireçtaşı ana kayaya ulaşılmış oldu (Resim: 15). Böylelikle bu açmada da kazılar sona erdirildi.

SONUÇ

2005 yılı kazıları, Gaziantep Kalesi Höyüğü’nün kronolojisi hakkında önemli buluntular sunmuştur. Bu sezon gerçekleştirilen kazılarda, ağırlıklı olarak Geç Uruk Çağına ait tabakalar araştırılabildi.

2003 yılında A açmasında yapılan kazılarda, kalenin kuzeyinde çıplak gözle de görülebilen kireçtaşı ana kaya ve kısmen de bu ana kayaya yaslanmış olan höyük üzerine kurulmuş olan kalenin ilk yapım evrelerine ait izler araştırılmış ve Eski Tunç Çağının geç evresine (yaklaşık olarak M.Ö. 2000-2100) ait tabakalara kadar inilebilmişti. Kalenin hem ilk yapım evresinde, hem de daha sonraki dönemlerde geçirdiği çeşitli onarım ve düzenlemelere ilişkin tabakalaşma, özellikle C açmasında tespit edilmişti.

2003 yılı çalışmalarında, yüzey araştırmasında çok sayıda seramik parçası bulunmasına karşın, kazılarda M.Ö. I. ve II. binyıla ait yerleşim katları tespit edilememişti. Kazılarda bu kültür tabakalarının, kalenin ilk yapım aşamasında kesildiği ve traşlandığı anlaşılmıştı.

ETÇ’nin en geç evresine ait tabakaların yer aldığı seviyeden itibaren, 2004 yılında yapılan kazılar, Gaziantep Kalehöyük’te yoğun bir Eski Tunç Çağı yerleşimi olduğunu gösterdi. İçinde erzak küplerinin depolandığı mekânlara sahip anıtsal bir yapının duvarları, höyüğün güney yamacı boyunca çıplak gözle izlenebilmektedir. A açmasından yaklaşık 100 m. daha doğuda yer alan C açmasında da, söz konusu yapıya ait duvarlar açığa çıkarıldı. En azından 100 m. uzunluğundaki bir yapının, idarî bir fonksiyonu olmalıdır.

2005 yılında her iki açmada sürdürülen kazıların hedefi , kalenin güney yamacında yapılan yüzey araştırmasında ve kazılarda bulduğumuz Ubeyd ve

475475

Halaf Dönemlerine ait yapı katlarına ulaşmaktı. Yapılan kazılarda ise, höyükteki en erken yerleşim katlarının Geç Uruk Dönemine ait olduğu anlaşıldı. Yaklaşık olarak günümüzden 6000 yıl öncesine tarihlenen bu kültürün maddî kalıntıları her iki açmada da tespit edildi.

Höyüğün üzerine kurulduğu ana kayanın üstünde Ubeyd ve Halaf Dönemlerine ait yerleşim katlarına rastlanmaması ilginç bir soru olarak karşımıza çıkmaktadır. Kalenin üzerine oturduğu ana kayaya yaslanmış olan höyük, aslında güneye doğru devam etmektedir. Halaf ve Ubeyd yerleşimleri, şimdi otopark olarak kullanılan ve eskiden çeşitli işyeri, han, çarşı vs. gibi kullanılan yapıların temelleri altında kalmış olmalıdır. Ancak, şu anda bu alanları araştırma imkânına sahip değiliz.

Sonuç olarak, Gaziantep Şehri’nin çekirdeği olan Gaziantep Kalehöyük’te yapılan arkeolojik kazı çalışmaları, şehrin tarihinin M.Ö. 5600’lara kadar uzandığını, bu tarihten itibaren kesintisiz olarak M.Ö. I. binyıla kadar yerleşildiğini göstermiştir.

476476

Resim 1: Gaziantep Kale Höyük, batıdan görünüm

Resim 3: Gaziantep Kale Höyük, A açması, B:124 ve 126

Resim 2: Gaziantep Kale Höyük, A açması, B:112

477477

Resim 5: Gaziantep Kale Höyük, A açması, B:125, 126, 127, 129, 133, 143

Resim 4: Gaziantep Kale Höyük, A açması, B:133

Resim 6: Gaziantep Kale Höyük, A açması, B:143 mezarı ve hediyeleri

478478

Resim 7: Gaziantep Kale Höyük, A açması, B: 124, 133, 146, 148, 151, 153 ve 155

Resim 9: Gaziantep Kale Höyük, A açması, ana kaya

Resim 8: Gaziantep Kale Höyük, A açması, yangın kalıntıları

479479

Resim 10: Gaziantep Kale Höyük, C açması

Resim 12: Gaziantep Kale Höyük, C açması, B: 123

Resim 11: Gaziantep Kale Höyük, C açması, B: 108, 111, 114, 115

480480

Resim 13: Gaziantep Kale Höyük, C açması, B: 127, 128

Resim 15: Gaziantep Kale Höyük, C açması, ana kaya

Resim 14: Gaziantep Kale Höyük, C açması, çömlek mezar