مجلهابستاناره سوم/ت/شمن، سال چهارم ایراجتماعی توسعه ا مطالعات1931 Journal of Iranian Social Development Studies 2012 (summer), Vol. 4, No.3 له شناختی علرسی جامع بر گسترهجتماعی دری ا آسیب ها بینی شهر تهرانشین ها حاشیه ن)خاك سفید( چهار مورد مطالعه منطقه1 مع غ باس توسلی2 مراديه نور ، سكين9 چكيده حاشيهني نشي وت مشك آنوصا خص پس از پايان جنگ جهاني دوم بيش از پيش براي مديران شهري معضل ساز شد. ه نكتههم در م باره حاشيهني نشي اين است كه اين پديده در عين حال كه نتيجه و حاصلت معضهجتمهاعي ا ووصها خصقتصهادي ا است، بروز موجب مسائل وت مشكگري دي همچون بزهكاري مي گردد .آسهيبهاي هجتمهاعي ا در ايهران طيهعي وسهي ازبهاي آسيجتماعي، ااسي سي ودي راكهقتصا اعتيادمل؛ا شا واچاق ق مواد مخدر، خودكشي،ق، ط جرم و جنايت، پرخاشگري وت، كودكان خشون آسيبيده د اعم از كودكاناباني خي و دختراناري، فر روسپي گري،، جرايم تكدي مالي– قتصادي ا سرقت و غيره گيرد. برميرا در مي باشندملي كه باعوال ورسي وشناخت علق بره اصلي محقيق نيز مسال دراين تحق آمهدن بوجهود عهاي جمع آوري دادهق بر و محقشي استمايهش از نوع پيق در اين پژودد.روش تحقياعي مي گري اجتم آسيب ها از پرسهشها هيل داده تجزيه و تحلز براي نامه و مصاحبه و نيم افزار از نر هاSPSS از فرمهولتفاده اسه بهاه نمونه اسهت. حجهمرده كهستفاده ااد كوكران تعد473 مهينا ههق آن را به است كه محقران بدست آمدهان خاك سفيد تهشين حاشيه نرهاينواز سرپرست خا نفر ا در منطقهشيند غير حاشيه ن تعدا3 شان مي نيق هاي تحق. يافته كرده است مقايسه ،دزدي وفات جنسيدكه. انحرا دهداشهتن نتهخواسه پيشنهاد وهمترين مواجه اند. مطقه با آن من اينانست كه ساكنك سفيد اجتماعي خاي ان آسيب هاهمتري امنيت از مهت جههولين جامعهمسهو مصلحين ومات عاجلك سفيد واقدا وپليس در خاتي امنيروهاير چه بيشتر نيار ه استقر پاسخگويان كاهشز طريق برنامهن آسيب ا وكنترل اي ريزي هعي است .جتمات موثر ان مدار ومداخ اي درما ها کليد واژه: هاني، دافعهيه نشي حاش، ها جاذبه، محروميت، خاك سفيد نسبي1 ي اجتمع آسيب ها انوال وه شناختي علرسي جامع بروان:حت عنماعي تهش علوم اجتسي ارشد رشته پژوامه كارشنا نز پايانضر مأخوذ ا مقاله حا حاشيه اعيانشين ن منطقه3 ك سفيد تهران با تأكيد بر منطقه خا تهران2 عي تهرانجتماانشكده علوم ا جامعه شناسي دستادگروه ا4 تهرانحقيقاتاحد علوم ته آزاد ونشگاعي، داجتماهش علوم اس ارشد پژو كارشنا
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1931مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم/شماره سوم/تابستان مجله
Journal of Iranian Social Development Studies 2012 (summer), Vol. 4, No.3
حاشیه نشین های شهر تهران بین آسیب های اجتماعی درگستره بررسی جامعه شناختی علل
1مورد مطالعه منطقه چهار )خاك سفید(
9، سكينه نورمرادي2توسلی باسغالمع
چكيده
نكتهه .شد ساز معضل شهري مديران براي پيش از بيش دوم جهاني جنگ پايان از پس خصوصا آن مشكالت و نشيني حاشيه
اقتصهادي خصوصها و اجتمهاعي معضهالت حاصل و نتيجه كه حال عين در پديده اين كه است اين نشيني حاشيه باره مهم در
از وسهيعي طيه ايهران در اجتمهاعي ههاي .آسهيب گردد مي بزهكاري همچون ديگري مشكالت و مسائل موجب بروز ، است
و پرخاشگري جنايت، و جرم طالق، خودكشي، مخدر، مواد قاچاق و شامل؛اعتياد اقتصادي راكه و سياسي اجتماعي، آسيبهاي
و سرقت اقتصادي – مالي تكدي، جرايم گري، روسپي فراري، دختران و خياباني كودكان از اعم ديده آسيب خشونت، كودكان
عه بوجهود آمهدن دراين تحقيق نيز مساله اصلي محقق بررسي وشناخت علل وعواملي كه بامي باشندرا در برمي گيرد. غيره
هها از پرسهش آسيب هاي اجتماعي مي گردد.روش تحقيق در اين پژوهش از نوع پيمايشي است و محقق براي جمع آوري داده
استفاده كهرده اسهت. حجهم نمونهه بها اسهتفاده از فرمهول SPSSها از نرم افزار نامه و مصاحبه و نيز براي تجزيه و تحليل داده
نفر از سرپرست خانوارهاي حاشيه نشينان خاك سفيد تهران بدست آمده است كه محقهق آن را بها همهين 473كوكران تعداد
نداشهتن دهدكه. انحرافات جنسي ،دزدي ومقايسه كرده است. يافته هاي تحقيق نشان مي 3تعداد غير حاشيه نشين در منطقه
امنيت از مهمترين آسيب هاي اجتماعي خاك سفيد است كه ساكنان اين منطقه با آن مواجه اند. مهمترين پيشنهاد وخواسهته
پاسخگويان استقرار هر چه بيشتر نيروهاي امنيتي وپليس در خاك سفيد واقدامات عاجل مصلحين ومسهوولين جامعهه جههت
اي درمان مدار ومداخالت موثر اجتماعي است .هريزيوكنترل اين آسيب از طريق برنامه كاهش
نشينان اعي حاشيه مقاله حاضر مأخوذ از پايان نامه كارشناسي ارشد رشته پژوهش علوم اجتماعي تحت عنوان: بررسي جامعه شناختي علل و انواع آسيب هاي اجتم 1
تهران با تأكيد بر منطقه خاك سفيد تهران 3منطقه استادگروه جامعه شناسي دانشكده علوم اجتماعي تهران 2 كارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعي، دانشگاه آزاد واحد علوم تحقيقات تهران 4
1931مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم/شماره سوم/ تابستان مجله66
مقدمه
شناسىى باستان و تاريخ جا كه آن تا اجتماعى-قراردادى يا و تاريخى -تصادفى يا اجتماعى طبيعت، حكم به ها انسان
جزئى همواره روابط اجتماعى، نتيجه در .اند زندگى كرده گروهى و جمعى طور به همواره دهد، مي قضاوت اجازه
نيىز تىاريخ طىو در هىا انسىان زنىدگى تكامىل رونىد .اند نبوده غافل آن نيز از ها انسان و بوده اجتماعى زندگى از
ايىن امىروز بىه تىا صىنعت و كشاورزى پيدايش با و اوليه هاى انسان عصر كه باشد مي روابط اجتماعى همين برآيند،
سىا از بعد على الخصوص و دوم جهانى جنگ از پس مخصوصا ما به نزديك دوران در و دهد مي نشان را تكامل
در مهمى ساختارى تغييرات موجب و اجتماعى، سياسى اقتصادى، ، آورى فن بهداشتى، متعدد عوامل م(،(0591هاى
تبىديل جمعيت، شديد افزايش به منجر خود، خودى به و بالطبع به امرخود اين .است گرديده سوم جهان كشورهاى
شىهرها بىى سىاب ه و شىتابان رشد و شهرنشينى گسترش نهايت در و شهرها به روستائيان ومهاجرت به شهرها روستاها
بىار به بسيارى منفى و ناخواسته سوم، پيامدهاى جهان در شهرنشينى رشد نابسامان و گسيخته افسار پديده .است شده
.(00 : 0131 سروستانى، باشد)صديق آن مورد ترين تهديد كننده شايد، نشينى حاشيه مهم مسأله كه آورده
وجود عدم و حاشيه در مهاجران متفاوت فرهنگي و قومي سوابق-ف ر : مانند عوارضي با نشيني حاشيه كه آنجايي از
- ح ىارت ارزشىي بىي و پىويي :ماننىد شخصيتي منفي هاي ويژگي بروز موجب ، است ارتباط در خصوصي حريم
بىروز اصىلي عوامىل از يكىي تواند مي خود و گردد مي خشم مانند احساساتي بروز در توانايي عدم و سرخوردگي
توجىه بىا پس . شود غيره, سرقت و فيزيكي هاي برخورد ،تكدي گري، اعتياد جمله از آسيب ها وبزهكاري ها انواع
توسىط آن بىه توجىه جنايىات و جىرم كىاهش و سازي زيبا ، امنيتي ريزيهاي برنامه در نشيني حاشيه ن ش پررنگ به
. رسد مي نظر به ضروري مديران شهري
طرح و بيان مسأله
آرامىش، :امنيىت از منظور رو، ازاين باشند، داشته امنيت احساس آن در افراد كه است اي جامعه ايمن، و سالم جامعه
از بىودن مصىون بىه امنيت ديگر، عبارت به .است ديگران ازسوي خطر ايجاد خصوص در نگراني عدم و ترس ف دان
تعبيىر نيىز ببىرد، بىين از را انسان آرامش كه عاملي هر كل در و غيرمترقبه حوادث و ف ر مرگ،بيماري، خطر و تهديد
آسيب و امنيت احساس فرسايش باعث كه عواملي از يكي ترتيب همين به) 009: 0131،سروستاني صديق( است شده
بىي مطالعىه شناسىي اجتمىاعي، آسىيب .اسىت آن گيري شكل و زمينه هاي جرم وجود ميشود، ايمن جامعه براي زايي
ايىن حىل و پيشىگيري شامل شيوه هىاي ها، آن پيدايش انگيزه هاي و علل با همراه ، اجتماعي هاي آسيب و ها نظمي
و هىا نابهنجىاري سىاير و تبهكاري اصلي خاستگاه زيرا . باشد مي اجتماعي بيمارگونه شرايط مطالعه همچنين و مسائل
كجىروي راسىتا، ايىن در .كىرد جستجو انساني روابط خاص نوع و اجتماعي حيات كل در بايد را اجتماعي انحرافات
جمعىي عمىل عىام قواعد و اخالقي اصو ياريوب در كه شود مي اطالق جمعي يا فردي عمل نوع هر به اجتماعي
).گىردد) مىي مواجىه اجتمىاعي و اخالقىي قىب و قىانوني منىع با لذا و نميگيرد قرار افراد فعاليت محل جامعه،
.است آن برخالف و نبوده جامعه قبو هنجارهاي مورد با مطابق كه است رفتاري ، نابهنجار رفتار كلي طور به
كىرده و شناسىايي را اجتمىاعي هىاي ميكىروب بايىد اجتماعي علوم متخصصين كار اين (براي1380:178 پور، )رفيع
ميىان در هىم آن باشد، انحرافات؛ مي گسترده ت ريباً آن دامنه كه ما جامعه مهم بيماريهاي از .بپردازند درمان به سپس
مىي تحىو از پىر و گذاشىته سىر پشت را جنگ و دوران ان الب كه ما جامعه كنوني شرايط . باشد مي كشور جوانان
66حاشيه نشين هاي شهر تهرانبين آسيب هاي اجتماعی درگستره بررسی جامعه شناختی علل
77
ميىان در و شده عادي هنجارهاي به تبديل كم كم شد، مي محسوب ارزش ضد از اين پيش كه اعمالي واقع در .باشد
ايىن بىه منجىر كه وعواملي علل ، نيست سادگي اين به مسأله اما (0130) عبداللهي،.شود مي تل ي ارزش با نسل جديد
هىم و خىرد سىط در هىم آن علىل كىه اي اسىت انحرافات مسأله طرفي از . دارد علمي تبيين به نياز است شده مسأله
همچنين . كند مشخص را عوامل مهمترين تواند مي علمي بررسي بنابراين، .داشته باشد وجود تواند مي كالن درسط
كىرده محاسبه را تنها دستگيرشدگاني همگي موجود آمارهاي كه يرا كند مي معلوم دقيق بطور نيز را ميزان انحرافات
جىرايم ارتكىاب كىه پتانسىيل اسىت نشىده توجىه نكتىه به اين اما اند، شده مرتكب را تري سنگين جرايم شايد كه اند
امكىان انحرافىي اعمىا بىه دسىت زدن بىا ولي اند، نشده دستگير هنوز كه كرد كساني جستجو ميان در بايد را سنگين
بيشىتر آن خطىر پرداختىه شىود جىواني سنين در امور اين به اگر واقع در .است فراهم انحرافات زمينه در پيشرفت آنان
ميىان در انحرافىات بررسي لذا .داشت خواهد آينده وجود در جرايم ارتكاب براي بيشتري فرصت يراكه بود، خواهد
درمىاني پرداخىت، بيمىاري اين درمان به بتوان تا كرد كسب اطالعات بايد پس . رسد مي نظر به ضروري جامعه افراد
صىورت ايىن بيمىاري قطعىي درمىان اگىر اسىت شده آن براي اي حساب شده و دقيق ريزي برنامه و موقت نبوده كه
شده تر كمرنگ انساني و مذهبي ارزشهاي .آورد خواهد ارمغان به را زوا و انحطاط و كرده پيشرفت بيماري نگيرد،
يعنىي، ايىن و شىد خواهد جايگزين دارد، همراه به را آني لذتهاي صرفاً كسب كه غيرانساني و مادي ارزشهاي تمام و
علىل شناسىايي كنىوني شىرايط در ح ي ت، ( در 1:0130)ستاريان، .جامعه متالشي شدن سپس و شدن خانواده متالشي
ويىژه ضىرورت از اجتمىاعي مسائل از هاي ناشي بحران و تنشها علي الخصوص درميان حاشيه نشين ها، جرم به ارتكاب
اسىت ، بعىدي نسل و جامعه براي خطري زنگ نابهنجاريها و انواع انحرافات افزون روز شيوع زيرا است، برخوردار اي
در اين ميان اكثر حاشيه نشينان شىهر كىه داراي وضىعيت اجتمىاعي و .است كرده نگاه آن به خاصي زاويه از كس هر و
دهىد. از جملىه ايىن خطر اجتماعي را ميان آنهىا افىزايش مىي پر اقتصادي ضعيفي هستند و همين امر احتما بروز رفتارهاي
توان از محله خاک سفيد در شما شرقي شهر تهران ياد كرد. در محله خاک سفيد به داليل گوناگون جوانىان محالت مي
در و جىوان اي جامعىه كىه سىبب آن به هم محله خاک سفيدمستعد روي آوردن به رفتارهاي پر خطر اجتماعي هستند.
هىاينمونىه بىا اسىت، مواجىه فرهنگي و اجتماعي اقتصادي، تغييرات پر شتاب با كه سبب آن به هم و است گذار حا
دراين تح يق نيز مساله اصلي مح ق بررسي وشىناخت علىل وعىواملي كىه است. به رو رو اجتماعي هايآسيب از فراواني
انواع جرائمي كىه در ميىان ايىن افىراد شىيوع پيىدا كىرده باعث بوجود آمدن آسيب هاي اجتماعي مي گردد ونيز شناسايي
ژوهش حاضر نيز رسيدن به سؤاالت مذكور است.است كه اميد است مح ق به آن دست يابد. هدف از انجام پ
مباني نظري تح يق
راسىتي بىه امىا . نيسىت ممكىن آنهىا آمىدن پديىد نحىوه به علم بدون اجتماعي انحرافات و مشكالت در مفيد مداخله
آراء معركىه آن، بىه پاسىخ كىه اسىت سؤالي اين آيند؟ مي پديد گونه يه اجتماعي )آسيبهاي( انحرافات و مشكالت
زمينىه در عمىدتاً رفتىاري علىوم متخصصىان ديگىر و روانشناسىان . اسىت بوده رفتاري و اجتماعي علوم پردازان نظريه
.اند كرده طرح نظرياتي اجتماعي انحرافات
Coleman JW and Cressey DR,1993,Eitzen DS andBaca-Zinn M,2006, Kornblum and
Julian J,1991, Putwain D and Sammons A, 2002 , Scarpitti FR and Anderson ازML,
1931مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم/شماره سوم/ تابستان مجله66
هىاي نظريىه در را اقتصىادي وضعيت و اجتماعي انحرافات ارتباط نيز علوم اقتصادي متخصصين ديگر ازسوي (1992
.اند ارايه نموده مختلفي
غالىب در شىده ن ىل(0513 ( بكر نظريه اجتماعي انحرافات درباره اقتصادي نظريه ترين معروف و نظريه بكر:نخستين
به تصميم گرفتن براي افراد آن طبق كه است" مستد انتخاب" به نام ,Thio) 0553جمله زمينه )از اين در معتبر منابع
مىي م ايسىه هم با را كار عمدتاً بهنجار رفتار براي و آن براي متصور ومضار منافع جرم، مثل انحرافي، رفتار ارتكاب
مشين . يابد نيزافزايش جرم رود مي انتظار دستمزدها حداقل بودن پايين و بيكاري شرايط در مثالً اين نظريه طبق .كنند
1996 تىا 1975 سىالهاي فاصىله در هاي پليس انگلىيس ه داد مطالعه با(Machine and Meghir 2004) م ير و
رغىم علىي نيىز Kallem. 2004)) شود. كىالم ) مي منجر جرم به افزايش دستمزد حداقل كاهش كه اند داده نشان
.است ديده آمريكا ههاي داد در را رابطه اين همچنان دستمزدها، بر اثرافزايش بيكاري افزايش كنتر
دسىته سىه در غالبىاً را آنهىا كه اجتماعي است انحرافات و مشكالت درباره شناسان جامعه نظريات تر متنوع اينها از اما
تعامه بهر مبتنه ههاي نظريهه و گرا تعارض هاي نظريه ا، کارکردگر هاي نظريه :دهند مي كلي قرار
انحرافىات اجتمىاعي و مشىكالت با م ابله براي آنها از كه گرفت توان مي درسهايي ها نظريه اين ازنمادين گراي
:كنيم مي درسها اين به اي اشاره ذيل در .جست بهره توان مي
برخىي شىود، مىي و شىده طىرح اجتمىاعي انحرافىات و مشكالت پديدآيي زمينه در كه متنوعي هاي نظريه همه در-0
و مشىكالت موضىوع گسىتردگي گويي . گرفت درسي توان نيزمي نظريه هر از اين بر عالوه . دارد وجود مشتركات
بىا م ابله هنگام در اما برگزينيم، را ها نظريه از يكي صرفاً آنها نظري بررسي در كه كند مي اقتضا اجتماعي انحرافات
.بگيريم كمك آنها همه از ناگزيريم گستردگي همان دليل به هم باز اجتماعي انحرافات و مشكالت
مشىكل هىر بىا مىؤثر م ابله . دارد وجود اي شبكه و اي خوشه صورت به كه منفرد، صورت به نه اجتماعي مشكل -2
.است مشكالت ساير با آن روابط به توجه مستلزم
).روانشناختي( فردي هاي جنبه هم و دارد )اجتماعي( ساختاري هاي جنبه هم اجتماعي، انحراف ويژه به و مشكل -1
.است جنبه دو هر اين به توجه مستلزم مشكل، هر با مؤثر م ابله
جهىت و افىق را نابرابريهىا كىاهش گىرا، تعىار هاي نظريه به توجه با توان مي سامانمند، تلفيق يك به نيل براي -4
و طراحىي ديگر هاي نظريه از آموزي درس با كه داد قرار مدتي كوتاه و مدت ميان مداخالت همه مدت دراز گيري
و طراحي ديگري از متفاوت هاي گيري جهت با را مداخله هر است ممكن مدت، دراز افق آن بدون . شوند مي اجرا
مىدت كوتىاه و مدت ميان مداخالت به اعتنايي بي ديگر، سوي از . كنند خنثي را يكديگر نها آ سرانجام و كنيم اجرا
است، ها نابرابري مطلق محو آنها كنتر و كاهش راه تنها و نابرابريهاست در مشكالت همه ريشه كه تحليل اين با نيز
بىه آنكىه بىي بمىانيم، اجتمىاعي بىاز انحرافىات و مشكالت با م ابله در مفيدي كار هر انجام از شود سبب ممكن است
شويم. نزديك قدمي نيز خود ديرياب آرزوي
زيرا شوند كجروي درگير كه دارد احتما بيشتر تر پايين طب ات افراد فشارمرتون نظريه مطابق : اجتماعي فشار نظريه
در را آن اهىداف بىه رسىيدن ابىزار امىا نمايىد مي ترغيب بزرگ موف يتهاي كسب هدف داشتن به را ها جامعه آن كه
كىه زمىاني نمايىد مىي پيشىنهاد دهىد كىه مىي بسىط صىورت بىدين را نظريىه اين كوهن .دهد نمي قرار ها آن اختيار
63حاشيه نشين هاي شهر تهرانبين آسيب هاي اجتماعی درگستره بررسی جامعه شناختی علل
76
تشىويق پىايين طب ىات جوانان رود، مي ميان از متوسط به طب ات مربوط محيط در منزلت كسب براي ها آن آرزوهاي
)نمايند) جستجو خود ميان خالفكاري در شركتبا را منزلت كه شوند مي بىدين اوهلىين و كلوارد