18 ปีที่ 4 ฉบับที่ 1 มกราคม – มิถุนายน 2557 · leadership, strategic planning of the production process and quality control,

18

http://e-jodil.stou.ac.th

ปท 4 ฉบบท 1 มกราคม – มถนายน 2557

เรองท 2

การพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล

Development of a Community Rice Center Network in the Mool River Basin

สจจา บรรจงศร บ าเพญ เขยวหวาน บญญฤทธ มงจองกลาง บณฑรกา นนทา และปาลรตน การด สาขาวชาเกษตรศาสตรและสหกรณ และสถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

[email protected]

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงค 1. เพอศกษาสถานการณศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล 2.เพอพฒนาเครอขาย

ศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล และ 3. เพอศกษาปจจยทเกยวของกบการสรางเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล

การวจยใชกระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม โดยการเลอกตวอยางแบบเจาะจงกบศนยขาวชมชนทอยในเขต

ลมน ามลจาก 9 จงหวดจ านวน 28 ศนยขาวชมชนแตละศนยขาวชมชน คดเลอกตวแทนผน าและสมาชกแบบเจาะจง เกบ

ขอมลโดยการสมภาษณ และการสมมนาเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เครองมอการวจยใชแบบสมภาษณแบบม

โครงสราง แบบประเมนองคประกอบตวชวดความเขมแขงของศนยขาวชมชน และประเดนการสมมนา การวเคราะหขอมล

เชงปรมาณวเคราะหโดยใชสถตเชงพรรณนา คอ คาเฉลย และคารอยละ ขอมลเชงคณภาพ วเคราะหโดยการเปรยบเทยบ

การศกษาความเปนเหตและผล การอธบายใหความหมาย และการจดหมวดหมขอมล

ผลการวจยพบวา

1. สถานการณการด าเนนงานของศนยขาวชมชนทศกษา จดตงมาแลวเฉลยประมาณ 8 ป โดยไดรบการ

สนบสนนปจจยการผลตจากกรมสงเสรมการเกษตร กรมการขาว และ อบต. สภาพพนทเปนทงพนทลม และพนทดอน การ

ผลตเมลดพนธมการปลกและคดเลอกพนธปน ขาวทปลกสวนใหญเปนขาวขาวดอกมะล 105 การกระจายพนธขาวสวน

ใหญกระจายเมลดพนธขาวใหกบเกษตรกรในชมชน และในพนทใกลเคยง ดานการบรหารกลมมการตงกรรมการศนยขาว

ชมชนทประกอบดวย ประธาน รองประธาน กรรมการ เหรญญก และเลขานการ มแปลงเรยนรตามระบบแปลงโรงเรยน

เกษตรกร ดานการบรหารกองทนมกฏระเบยบในการบรหารกองทน และมการปนผลใหกบสมาชก สภาพปญหาการ

ด าเนนงานของศนยขาวชมชนทมความรนแรงในระดบมาก ไดแก ปญหาดานการบรหารกลมในเรองของภาวะความเปน

ผน า การวางแผนและกจกรรมกลม การตดตามและประเมนผลกลม กฏระเบยบขอบงคบของกลม และการประชมกลม

ปญหาทมความรนแรงในระดบปานกลาง ไดแก ปญหาดานความร ดานการผลตเมลดพนธ ดานการตลาดและการ

กระจายพนธ ดานการจดการทน

*บทความในวารสารฉบบนมการเปลยนแปลงปทและฉบบทของวารสารจาก ปท 2 ฉบบท 1 ม.ค.-ม.ย.2557 เปน ปท 4 ฉบบท 1 ม.ค.-ม.ย.2557

เนองจากมความคลาดเคลอนในการเรยงลาดบวารสาร กรณการอางองบทความน ขอใหอางตามปและฉบบตามทแกไขใหมน

หากมขอสงสย กรณาสอบถามเพมเตมไดท สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช โทร.02 504 7588-9



19

2. การพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล ประกอบดวย 1) การพฒนาขนตอนการพฒนา

เครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล ม 6 ขนตอนไดแก การก าหนดเปาหมายในการพฒนาเครอขายศนยขาว

ชมชน ม 4 เรอง ไดแก การพฒนากระบวนการบรหารเครอขายศนยขาวชมชนทมประสทธภาพ การพฒนากจกรรมของ

เครอขายศนยขาวชมชนทกอใหเกดการเชอมโยง การพฒนาการเชอมโยงศนยขาวชมชนกบองคกรตางๆ และการ

พฒนาการสนบสนนศนยขาวชมชนจากภาครฐ การจดท าตวชวดความเขมแขงของเครอขายศนยขาวชมชน ม 4

ประเดนตวชวด คอ (1) กระบวนการบรหารเครอขาย (2) กจกรรมของเครอขาย (3) การเปนเครอขาย/การประสานงานกบ

กลมองคกรตางๆ และ (4) การสนบสนนจากภาครฐ การวางยทธศาสตรและแผนการพฒนาเครอขาย ประกอบดวย

แนวยทธศาสตรดานการขยายเครอขาย ดานการตลาด และดานการแลกเปลยนเรยนร สวนแผนการพฒนาเครอขายเปน

แผนของแตละศนยทเกยวของกบเครอขายสวนใหญเปนเรองทเกยวกบการอบรม การแลกเปลยนเรยนรศกษาดงานและ

การประชมวางแผนเครอขายในระดบจงหวดและในระดบลมน ามล การแลกเปลยนเรยนร มการศกษาดงาน 2 จดคอ

ศนยการเรยนรเกษตรกรรมแบบพอเพยงจงหวดยโสธร และศนยขาวชมชนจงหวดสรนทร การตดตามผลความกาวหนา

การพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน มการตดตามผลหลงจากมแผนแลว 1 ครง และการประเมนผลการพฒนา

เครอขายศนยขาวชมชน พบวา ศนยขาวชมชนไดมการด าเนนการตามตวชวดไดคอนขางเกอบครบทกประเดนของ

ตวชวด แตมบางประเดนทสมาชกเกอบครงยงไมมการด าเนนการ ไดแก ดานกจกรรมการตลาดของเครอขายเรองตรา

สญลกษณ ถงบรรจมาตรฐานเดยวกน การรบซอเมลดพนธจากกลมเครอขายเพอมาจ าหนาย และการตรวจสอบ

ยอนกลบโดยเครอขาย กจกรรมการแลกเปลยนและอนรกษพนธ ขาวเรองการอนรกษและรวบรวมพนธ ขาวทองถนใน

เครอขาย และการแลกเปลยนพนธ ขาวระหวางกลม ดานการเปนเครอขาย/การประสานงานกบกลมองคกรตางๆ ไดแก

ส านกงานพาณชยจงหวด รานคา และโรงส 2) แนวทางการสรางความเขมแขงใหกบเครอขายศนยขาวชมชน ม 4

ประการ คอ (1) แนวทางการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน (2) แนวทางการสรางเครอขายการตลาดและการกระจาย

พนธ (3) การก าหนดประเดนการแลกเปลยนเรยนรเพอเพมขดความสามารถของศนยขาวชมชน และ (4) แนวทางการ

แลกเปลยนเรยนรเพอพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน

3. ปจจยทเกยวของกบการพฒนาเครอขาย ม 2 ปจจย คอ ปจจยภายใน ไดแก วสยทศนและการน าองคกร

การวางแผนยทธศาสตรกระบวนการผลตและการควบคมคณภาพผลผลต การจดหาแหลงเงนทน การจดการระเบยบ

ขอบงคบและการพฒนาบคลากรของศนยขาวชมชน สวนปจจยภายนอก ประกอบดวย การยอมรบคณภาพเมลดพนธของ

ชาวนากลมเปาหมาย เทคโนโลยททนสมยของเครองมอและอปกรณการผลตพนธ ขาว ราคาพนธ ขาวและคแขงขน

นโยบายและการสนบสนนจากภาครฐ การคาเสรในกลมประเทศอาเซยน การแขงขนของประเทศคแขง และการเชอมโยง

เปนเครอขายศนยขาวชมชนกบองคกรทเกยวของ

ค าส าคญ : เครอขายศนยขาวชมชน ลมน ามล

20



Abstract

This was a participatory action research with the objectives of 1. studying the

situation of community rice centers in the Mool River Basin; 2. developing a network of

community rice centers in the Mool River Basin; and 3. studying factors that affected the

development of that network. The sample population was the 28 community rice centers in

the 9 provinces of the study area, and from each rice center, representatives of leaders and

members were selected through purposive sampling. The tools used to collect data were

structured interview forms, topics at participatory action seminars and evaluation forms to

measure indicators of the strength of the community rice centers. Descriptive statistics

(percentage, mean and standard deviation) were used to analyze quantitative data and the

methods of comparison, causality analysis, interpretation and categorization were used to

analyze qualitative data.

The results showed that:

1. The community rice centers studied had been in operation for a mean of 8

years. They received assistance in the form of factors of production from the Department of

Agricultural Extension, the Rice Department and their local Tambol Administrative

Organizations. Geographically, some were located in valleys and some on plateaus. For rice

seed production, they planted rice and weeded out rogues. Most of the centers produced the

Kao Dok Mali 105 variety. They mostly distributed the seed to farmers in the community and

nearby areas. As for management, the rice centers were run by committees composed of a

chairman, vice chairman, members, treasurer and secretary. They had demonstration fields

following the farmer school model. They had rules for managing the centers’ funds and they

paid dividends to members. As for the problems faced by the community rice centers, the

most severe problems were management problems involving leadership, planning, group

activities, evaluation, rules, and meetings. Less severe problems were problems with

knowledge, seed production, marketing, distribution and fund management.

2. The development of a network of community rice centers in the Mool River

Basin consisted of 1) Setting the steps- 6 steps were decided on: goal setting, setting

indicators to measure the strength of the network, setting development strategies and plans,

exchange of knowledge, following up on progress with the network development, and

evaluation. 2) Analysis of the results of the process of developing the network of

community rice centers- the results of each step were as follows: Goals of the network—4

goals were identified: to make the management of rice centers more efficient, to develop

activities that would connect the rice centers in the network, to develop connections between

the network and outside organizations, and to develop more support from government

agencies. Indicators of the strength of the network—4 indicators were identified: (1) the

network management process; (2) network activities; (3) status of the network’s

operations/coordination with other groups and organizations; and (4) government support.

Strategies and plans to develop the network—strategies consisted of strategies to expand the



21

network, marketing strategies and knowledge exchange strategies. The plans were the

individual plans of each community rice center in the network, most of which involved

training, study tours, knowledge exchange, and provincial-level and whole network-level

meetings to set plans for the network. Knowledge exchange—2 study trips were organized to

visit the Yasothon Province Sufficiency Agriculture Learning Center and the Surin

Community Rice Center. Follow-up—one follow-up check was made after the plan had been

set. Evaluation—The community rice centers had taken action on almost all the indicators,

but there were some marketing, rice exchange and coordination activities that nearly half of

the member rice centers had not yet taken action on, namely: using the network logo, using

the same standard of packaging, buying rice seed from within the network for re-sale,

traceability checks, exchange of land race rice breeds, conservation of local land races and

germplasm collection by the network, and coordination with provincial commerce offices,

stores and rice mills. 3) Ways to strengthen the network- 4 areas were identified: (1) ways

to develop the network; (2) ways to build up a market and seed distribution network; (3)

setting of topics for knowledge exchange to increase the community rice centers’ capabilities;

and (4) ways of knowledge exchange to develop the network.

3. There were internal and external factors that affected development of the network of

community rice centers. Internal factors consisted of the organization’s vision and

leadership, strategic planning of the production process and quality control, acquisition of

funding, management of the rules of community rice centers and personnel development at

the rice centers. External factors consisted of target farmers’ acceptance of the quality of the

rice seed, technological level of the equipment and machinery used to produce the rice seed,

price of the rice seed, market competition, government policies and support, free trade in the

Association of Southeast Asian Nations (ASEAN), competing rice seed-producing countries,

and linkage of the network of community rice centers with related organizations.

Keyword(s) : community rice center, network, Mool River Basin

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

จากปรมาณความตองการขาวของตลาดโลกทเพมขนท าใหหลายประเทศทเปนผผลตและสงออกขาวทส าคญเชน อนเดย เวยดนาม สหรฐอเมรกา สาธารณรฐประชาชนจน เปนตน พยายามผลกดนนโยบาย การผลตเพอเพมศกยภาพการแขงขนในการเขามามสวนแบงทางการตลาด ส าหรบประเทศไทยในฐานะผน าการสงออกขาวของโลกจ าเปนตองปรบระบบการผลตเพอสามารถรกษาตลาดและความเปนผน าการสงออกโดยการเพมศกยภาพการแขงขนทางการคา ไดแก การลดตนทนการผลต การผลตโดยค านงถงความตองการของตลาดทงทางดานปรมาณและคณภาพและการผลตทปลอดภยทงตอสภาพแวดลอมและผบรโภค จากการศกษาของอจฉรา จตตลดากร และคณะ (2547) พบวา การผลตขาวของไทยเพอทจะใหสามารถแขงขนกบผผลตรายอน ๆ ไดนน มแนวทางหลกทส าคญพอสรปไดคอ การใช

22



ขาวพนธด การจดระบบการผลตทด การจดการน า และการใชเทคโนโลยทเหมาะสม และจากเอกสารของกลมสงเสรมการผลตขาว (ม.ป.ป.) รายงานวาเมลดพนธเปนปจจยพนฐานทส าคญในการผลตพชและการพฒนาการเกษตรของประเทศ การเพมผลผลตตอพนทโดยการใชเทคโนโลยการผลตทเหมาะสม เชน การใชพนธพชทด ป ยเคม สารเคม การเขตกรรมตาง ๆ นนการเลอกใชพนธ ดเปนวธทจะเพมผลผลตของเกษตรกรโดยเสยคาใชจายนอยทสด และเหมาะสมกบสภาพของการเกษตรไทยซงสวนใหญยงมขอจ ากดในการลงทน นอกจากนพนธพชทดยงมผลใหคณภาพของผลผลตดขนเปนทตองการของตลาด พชมการตอบสนองตอป ยและทนทานตอศตรพชตางๆ ไดด ท าใหลดการใชป ยและสารเคมทมผลตอผลผลตสภาพแวดลอมและตอตนทนการผลต จากหลกการดงกลาวสามารถน ามาประยกตใชกบการผลตพชทวไปโดยเฉพาะขาวไดอยางเหมาะสม แตอยางไรกตามทผานมาเกษตรกรผปลกขาวของไทยไมสามารถหาเมลดพนธคณภาพดไดอยางเพยงพอ เนองจากพนทในการปลกขาวของประเทศมประมาณ 66 ลานไร ตองการใชเมลดพนธ ขาวประมาณ 1 ลานตน ในขณะทหนวยงานราชการผลตไดเพยง 9 หมนตน สวนภาคเอกชนยงไมสนใจทจะลงทนในการผลตเมลดพนธ (อภชาต พงษศรหดลชย, 2549) ภาระในการจดหาเมลดพนธสวนทเหลอจงตกเปนของเกษตรกร นอกจากนเทคโนโลยการผลตเชน ป ย สารเคม ทใชยงเปนการพงพงจากภายนอกเปนสวนใหญ ดงนนการผลตจงจ าเปนตองแสวงหาวธการพงพาตนเองอยางยงยน เชน การใชภมปญญาทองถน การน าหลกทฤษฎเศรษฐกจพอเพยงมาปรบใช ดวยเหตนภาครฐจงไดสงเสรมใหเกษตรกรรวมกลมจดตงเปนศนยขาวชมชนเพอเปนแหลงผลตเมลดพนธดกระจายใหกบสมาชกและเปนแหลงเรยนรเรองการปลกขาว

ในบรรดาขาวของประเทศตางๆ ทมการสงออกทงหลาย ขาวไทยนบวาไดรบการยอมรบจาก

ผบรโภคทวโลกวามคณภาพด โดยเฉพาะขาวขาวดอกมะล105 และขาว กข. 15 ทแหลงผลตสวนใหญอย

ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอโดยเฉพาะอยางยงในเขตลมแมน ามลซงมสภาพแวดลอมและแหลงน าท

เหมาะสมตอการปลกขาวโดยมพนทปลกขาวมากทสดถงรอยละ 75.38 ของพนทการเกษตรทงหมดของลม

น าการผลตขาวในเขตนกประสบกบปญหาเชนเดยวกบเขตอน ดงนนศนยขาวชมชนจงเขามามบทบาท

แตการพฒนาศนยขาวชมชนทผานมาแตละศนยตางพฒนาเฉพาะศนยของตนเองโดยไมมการเชอมโยงกบ

กลมตางๆ ทเกยวของทงในชมชนและตางศนยทอยภายนอก เนองจาก สมาชกไมเหนความส าคญของการ

มเครอขาย ขาดการสนบสนนจากภาครฐทงในดานงบประมาณและบคคลากร ผ ทเกยวของกบศนยขาว

ชมชนขาดความรความเขาใจ ขาดผน า ขาดศนยประสานงานหรอจดเชอมโยง เปนตน จากการศกษาของ

สจจา บรรจงศร และคณะ (2549) เรองการพฒนาศนยขาวชมชนพบวาแนวทางหนงในการสรางความ

เขมแขงใหกบศนยขาวชมชนใหมความยงยน คอการสรางเครอขายศนยขาวชมชน เนองจาก การพฒนา



23

จ าเปนตองอาศยการด าเนนการจากหลายภาคสวนดวยกน เพอการระดมทรพยากรทมในแตละสวน

เชอมโยงประสานงานเปนเครอขายเพอชวยเหลอซงกนและกน การรวมกนกอใหเกดพลงทงในดานการ

แลกเปลยนเรยนร การระดมความคดแกปญหารวมกน การเชอมโยงกจกรรม การแลกเปลยนทรพยากร

การผลตและขอมลขาวสารซงกนและกนโดยแนวทางการสงเสรมการสรางเครอขาย สามารถด าเนนการได

หลายรปแบบ เชน การกระตนใหมกจกรรมรวมกน การแลกเปลยนเรยนรการศกษาดงาน การประชมแบบ

หมนเวยน

จากทกลาวมาขางตนเหนไดวาการพฒนาการผลตขาวของไทยศนยขาวชมชนเปนกลไกส าคญแตการด าเนนงานของศนยขาวชมชนใหมความยงยน สงผลตอประสทธภาพและสามารถสนองตอบตอวตถประสงคของการจดตงไดนนการสรางเครอขายศนยขาวชมชนระหวางภาครฐ ภาคเอกชน กลมภายในและนอกชมชน หรอศนยขาวชมชนดวยกนเองสามารถสงเสรมสนบสนนงานศนยขาวชมชนในหลายดานดงนนจงมความจ าเปนอยางยงทจะตองจดสรางองคความรเพอการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน วตถประสงค

1. เพอศกษาสถานการณศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล 2. เพอพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล 3. เพอศกษาปจจยทเกยวของกบการสรางเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล

นยามศพท

1. ศนยขาวชมชน หมายถง กลมเกษตรกรทมอาชพท านาและไดขนทะเบยนเปนศนยขาวชมชนกบกรมการขาว โดยมวตถประสงคเพอผลตเมลดพนธขาวกระจายใหแกสมาชกและเกษตรกรรายอนๆ และเปนแหลงเรยนรทเกยวของกบการท านา 2. เครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล หมายถง กลมศนยขาวชมชนจากจงหวดรอยเอด ยโสธร อ านาจเจรญ อบลราชธาน ศรสะเกษ สรนทร บรรมย นครราชสมา และชยภม รวมทงเจาหนาทภาครฐและเอกชนทมารวมกลมกนเพอด าเนนกจกรรมตางๆ รวมกน

3. รปแบบการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน หมายถง ขนตอนกระบวนการในการด าเนนการเพอการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนใหมความเขมแขงและยงยน

ประโยชนทไดรบจากการวจย

24



1. หนวยงานทเกยวของ เชน กรมสงเสรมการเกษตร กรมการขาว ไดขอมลในการพฒนาก าหนดนโยบาย สงเสรม และการจดการศนยขาวชมชนและเครอขาย 2. นกพฒนาทงจากภาครฐและเอกชนไดองคความรส าหรบเปนแนวทางในการพฒนาชมชนกลมตางๆ และเครอขาย 3. สมาชกและผน าชมชนทรวมวจยเกดการเรยนร เกดความเขาใจ และเหนความส าคญในการสรางเครอขายศนยขาวชมชน 4. การเกดกระบวนการแลกเปลยนความรในการผลตเมลดพนธขาว การปลกขาว และการพฒนาการผลตขาวของประเทศ 5. การเพมศกยภาพทางการแขงขนของประเทศในการสงออกขาว

วธการวจย

ว ธ ด า เ น น ก า ร ว จ ย เ ป น ก า ร ว จ ย เ ช ง ป ฏ บ ต ก า ร แ บ บ ม ส ว น ร ว ม ประชากรและกลมตวอยาง ประกอบดวย ประชากรศนยขาวชมชนจ านวน 898 ศนย ทอยในเขตลมน ามล และประชากรทเปนบคคลทเกยวของกบศนยขาวชมชนทอยในเขตลมน ามล ก าหนดกลมตวอยางศนยขาวชมชน ใชวธการสมตวอยางศนยขาวชมชนแบบเจาะจงเพอใหไดศนยขาวชมชนทอยในเขตลมน ามล จ านวน 28 ศนย แลวสมแบบเจาะจงอกครงกบตวแทนผน า สมาชกศนยขาวชมชนและเจาหนาทสงเสรมการเกษตร

เครองมอทใชในการวจยใชแบบสมภาษณ แบบประเมนตวชวดความเขมแขงของเครอขาย และประเดนการสมมนาเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เครองมอแบบสมภาษณน าไปทดสอบกอนปรบปรงแกไขใหสมบรณกอนน าไปใช

การเกบรวบรวมขอมล ผ วจยไดขอความรวมมอกบเจาหนาทสงเสรมการเกษตรในพนท เพอนดหมายเกษตรกรในการด าเนนการเกบรวบรวมขอมล ทงจากแบบสมภาษณ แบบประเมนตวชวดความเขมแขงของเครอขาย และการสมมนาเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

การวเคราะหขอมล ขอมลเชงปรมาณวเคราะหโดยใชสถตเชงพรรณนา คอ คาเฉลย และคารอยละขอมลเชงคณภาพใชการเปรยบเทยบการศกษาความเปนเหตและผล การอธบายใหความหมาย การจดหมวดหมขอมล

ผลการวจยและอภปรายผล



25

ผลการวจย

1.สถานการณศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล

ศนยขาวชมชนทศกษา จดตงมาแลวเฉลยประมาณ 8 ป ไดรบการสนบสนนปจจยการผลตจาก

หนวยงานราชการ คอ กรมสงเสรมการเกษตร กรมการขาว และ องคการบรหารสวนต าบล สภาพพนทเปน

ทงพนทลม และพนทดอน การผลตเมลดพนธมการปลกและคดเลอกพนธปนขาวทปลกสวนใหญเปนขาว

ขาวดอกมะล 105 การกระจายพนธขาวสวนใหญกระจายเมลดพนธขาวใหกบเกษตรกรในชมชน และใน

พนทใกลเคยง ดานกลมและการบรหารกลม มการตงกรรมการศนยขาวชมชนทประกอบดวย ประธาน

ศนย รองประธาน กรรมการ เหรญญก และเลขานการ สถานทเรยนรรวมกนของศนยคอ แปลงเรยนรตาม

ระบบแปลงโรงเรยนเกษตรกร ดานกองทนและการบรหารกองทนมกฎระเบยบในการบรหารกองทน และม

การปนผลใหกบสมาชกบาง สภาพปญหาการด าเนนงานของศนยขาวชมชนจากการศกษาสภาพปญหา

ของศนยขาวชมชน คอ ดานความรการผลตเมลดพนธ ดานการตลาดและการกระจายพนธ ดานการจดการ

ทน เปนปญหาทมความรนแรงในระดบปานกลาง สวนปญหาดานการบรหารกลมในเรองของภาวะความ

เปนผน า การวางแผนและกจกรรมกลม การตดตามและประเมนผลกลม กฎระเบยบขอบงคบของกลม และ

การประชมกลมเปนปญหาทมความรนแรงในระดบมาก

2.ขนตอนและผลการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล จากการวจยพบวา ประกอบดวย 1) การพฒนาขนตอนการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล ม 6 ขนตอนไดแก

(1) การก าหนดเปาหมายพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน มเปาหมายดงน (ก) การพฒนากระบวนการบรหารเครอขายศนยขาวชมชนทมประสทธภาพ

(ข) การพฒนากจกรรมของเครอขายศนยขาวชมชนทกอใหเกดการเชอมโยง

(ค) การพฒนาการเชอมโยงศนยขาวชมชนกบองคกรตางๆ

(ง) การพฒนาการสนบสนนศนยขาวชมชนจากภาครฐ

(2) การก าหนดตวชวดความเขมแขงของเครอขายศนยขาวชมชน จากการจย พบวา ม 4 ประเดนตวชวด คอ (ก) กระบวนการบรหารเครอขาย ไดแก การก าหนดนโยบายและทศทางของเครอขายการก าหนดแผนการด าเนนงานของเครอขายรวมกบกลมอนโครงสรางการท างานของเครอขายกฎระเบยบขอบงคบของเครอขายการประสานงาน/การสอสารเครอขายการประชาสมพนธเครอขายกองทนเครอขาย และการมทท าการศนยประสานงานเครอขาย (ข) กจกรรมของเครอขาย ไดแก กจกรรม

26



การผลตเมลดพนธ กจกรรมการตลาดของเครอขายกจกรรมการแลกเปลยนเรยนร และกจกรรมการแลกเปลยนและอนรกษพนธ ขาว (ค) การเปนเครอขาย/การประสานงานกบกลมองคกรตางๆ ไดแก ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ ศนยขาวชมชนอน สหกรณการเกษตรหนวยงานสงเสรมของภาครฐ สถาบนการศกษา องคการบรหารสวนต าบล เทศบาล ผน าชมชน (ผ ใหญบาน/ก านน) กลมตางๆ ในชมชน รานคา และโรงส และ (ง) การสนบสนนจากภาครฐ ไดแก การใหเมลดพนธตงตน การผลตป ยอนทรย/ปจจยอนๆ การสนบสนนงบประมาณเครอขาย การสนบสนนองคความรตางๆ (การใหค าแนะน า/อบรม/ เปนพเลยง) การสนบสนนการกอตงเครอขาย และเจาหนาทเขารวมท างานกบเครอขาย

(3) การก าหนดแนวยทธศาสตรการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน ม 3 ดาน คอ ดานการขยายเครอขาย ดานการตลาด และดานการแลกเปลยนเรยนร แผนปฏบตงานพฒนาเครอขาย

ศนยขาวชมชนแตละจงหวดเปนการก าหนดแผนภายใตแนวยทธศาสตร

(4) การแลกเป ลยนเรยน ร โดยการไปศกษาดงานใน 2 จดคอศนยการเรยน รเกษตรกรรมแบบพอเพยงจงหวดยโสธร และศนยขาวชมชนจงหวดสรนทร

(5) การตดตามผลการด าเนนงาน มการตดตามผลหลงจากมแผนแลว 1 ครง

(6) การประเมนผลการพฒนาเครอขาย โดยการประเมนตนเองจากแบบประเมนตวชวดการพฒนาเครอขายของสมาชกเครอขายศนยขาวชมชนทท าการประเมนภายหลงจากพฒนา เหนวาศนยขาวชมชนไดมการด าเนนการตามตวชวดไดคอนขางเกอบครบทกประเดนของตวชวดแตมบางประเดนทสมาชกเกอบครงยงไมมการด าเนนการ ไดแก ดานกจกรรมการตลาดของเครอขายเรองตราสญลกษณ (ยหอ) เดยวกน ถงบรรจมาตรฐานเดยวกน การรบซอเมลดพนธจากกลมเครอขายเพอมาจ าหนาย และการตรวจสอบยอนกลบโดยเครอขาย กจกรรมการแลกเปลยนและอนรกษพนธขาว เรองการอนรกษและรวบรวมพนธขาวทองถนในเครอขายและการแลกเปลยนพนธขาวระหวางกลม ดานการเปนเครอขาย/การประสานงานกบกลมองคกรตางๆ ไดแก ส านกงานพานชจงหวดรานคาและโรงส

2) แนวทางการสรางความเขมแขงใหกบเครอขายศนยขาวชมชน ม 4 ประการ คอ (1)

แนวทางการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน (2) แนวทางการสรางเครอขายการตลาดและการกระจายพนธ

(3) การก าหนดประเดนการแลกเปลยนเรยนรเพอเพมขดความสามารถของศนยขาวชมชน และ (4) แนว

ทางการแลกเปลยนเรยนรเพอพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน

3.ปจจยการทเกยวของกบการสรางเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล ม 2 ปจจยดงน

1) ปจจยภายในการบรหารจดการเครอขายศนยขาวชมชน ประกอบดวย

(1) ก าหนดวสยทศนวตถประสงคในการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน (2) การวางแผนยทธศาสตรของศนยขาวชมชน



27

(3) กระบวนการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน (4) การจดหาแหลงเงนทน (5) การจดการระเบยบขอบงคบของศนยขาวชมชน (6) พฒนาบคลากรตามกจกรรมของศนยขาวชมชน

2) ปจจยภายนอกในการบรหารจดการเครอขายศนยขาวชมชน ประกอบดวย

(1) การยอมรบคณภาพเมลดพนธ (2) เทคโนโลยของเครองมอและอปกรณการผลตพนธขาว (3) ราคาพนธขาวและคแขงขน (4) นโยบายและการสนบสนนเครอขายจากภาครฐ (5) การคาเสรในกลมประเทศอาเซยน (6) การแขงขนของประเทศคแขง (7) การเชอมโยงเปนเครอขายกบองคกรทเกยวของ

การอภปรายผล

1. ขนตอนการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน จากผลการศกษาเรองการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามลทไดขนตอนการพฒนา

เครอขายศนยขาวชมชน 6 ขนตอน ไดแก การก าหนดเปาหมายในการพฒนาเครอขาย การจดท าตวชวด

ความเขมแขงของเครอขายศนยขาวชมชน การวางแผนการพฒนาเครอขายการแลกเปล ยนเรยนรการ

ตดตามผลความกาวหนาแผนงานการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน และการประเมนผลการพฒนา

เครอขายศนยขาวชมชนของ สจจา บรรจงศรและคณะ (2549) ศกษาเรองการพฒนาศนยขาวชมชน

พบวา รปแบบทใชในการพฒนาการด าเนนงานของศนยขาวชมชนม 8 ขนตอน เรมจากการส ารวจพนท

การก าหนดเปาหมายและตวชวด การประเมนศนยขาวชมชนกอนเรมด าเนนการพฒนา การจดท า

ยทธศาสตรการพฒนาศนยขาวชมชน การสมมนาแลกเปลยนเรยนร การจดท าแผนปฏบตการ การตดตาม

ผลการด าเนนงาน และการประเมนผลภายหลงการพฒนา ซงผลการด าเนนการพฒนาตามขนตอน

ดงกลาว”พบวา ทกศนยขาวชมชนมการพฒนาไปสความเขมแขงเพมขนแตเมอวเคราะหผลการพฒนา

เครอขายจากการตดตามผลการด าเนนงานตามแผนและการประเมนตนเองจากแบบประเมนตวชวดการ

พฒนาเครอขายของสมาชกเครอขายศนยขาวชมชนทท าการประเมนภายหลงจากพฒนา พบวาผลการ

ด าเนนงานตามแผนถาแผนงานทก าหนดไวและศนยขาวชมชนสามารถด าเนนการไดเองแลวจะมการ

28



ด าเนนการเปนไปตามแผน แตถาตองประสานกบภายนอกจะมปญหา เชน เรองงบประมาณจากหนวยงาน

สนบสนน เรองบคลากรทมาสงเสรม เปนตน ส าหรบผลการประเมนตนเองจากแบบประเมนตวชวดการ

พฒนาเครอขายโดยการประเมนภายหลงจากพฒนา สวนใหญไดมการด าเนนการตามตวชวดไดคอนขาง

เกอบครบทกประเดนของตวชวดแตมบางประเดนทสมาชกเกอบครงยงไมมการด าเนนการ ไดแก ดาน

กจกรรมการตลาดของเครอขายเรองตราสญลกษณ (ยหอ) เดยวกนถงบรรจมาตรฐานเดยวกนโดย

เครอขายการรบซอเมลดพนธจากกลมเครอขายเพอมาจ าหนาย และการตรวจสอบยอนกลบโดยเครอขาย

กจกรรมการแลกเปลยนและอนรกษพนธขาวเรองการอนรกษและรวบรวมพนธขาวทองถนในเครอขายและ

การแลกเปลยนพนธขาวระหวางกลม ทงนเนองจากยงไมไดมการประชมและสรางขอตกลงรวมกนระหวาง

สมาชกเครอขาย ส าหรบดานการเปนเครอขาย/การประสานงานกบกลมองคกรตางๆ ไดแก ส านกงาน

พานชจงหวดรานคาและโรงสในเรองนสมาชกเหนวาส านกงานพานชจงหวดแทบจะไมมบทบาทตอการ

ผลตและการตลาดเมลดพนธขาวของเครอขาย ส าหรบรานคาและโรงสสมาชกเหนวานาจะเปนอปสรรคตอ

การคามากวาเปนโอกาสจงไมไดใหความสนใจเทาทควร

2. กระบวนการเสรมสรางเครอขาย

เมอพจารณากระบวนการเสรมสรางเครอขายจากการศกษาตามขนตอนกระบวนการเสรมสราง

เครอขายของ นฤมล นราทร (2542) ทจ าแนกเปน 4 ขนตอน คอ 1) ขนการตระหนกถงความจ าเปนในการ

สรางเครอขาย 2) ขนการตดตอกบองคกรทจะเปนเครอขาย 3) ขนตอนการสรางพนธกรณรวมกน และ

4) ขนตอนการพฒนาความสมพนธเหนวาไดด าเนนการอยในขนท 3) คอขนตอนการสรางพนธกรณรวมกน

โดยในขนตอนทศกษาไดมชแจงโครงการใหศนยขาวชมชนไดตระหนกถงความจ าเปนในการสรางเครอขาย

รวมทงพจารณาตดสนใจเขาเปนเครอขายในการท างาน จากนนมประชมรวมกนการสรางความผกพน

รวมกน การตกลงในความสมพนธตอกน ก าหนดแผนท างานรวมกน แลกเปลยนความรภายในกลม หรอ

แลกเปลยนกบองคกรนอกกลม เชน ศกษาดงาน เชญวทยากรมาถายทอดเพมพนความร เปนตน อาจเรยก

ขนตอนนวา เครอขายกลมศกษาเรยนร หากพจารณาในประเดนระดบการสรางเครอขายกเปนขนตอน

ของ informal co-operation และจากการศกษาของโครงการสงเสรมการมสวนรวมของเกษตรกรตาม

โครงการพฒนาไทย-เนเธอรแลนด (2536) ไดสรปประสบการณเกยวกบกระบวนการสงเสรมการสราง

เครอขายของกลมใน 7 ขนตอน กลาวคอ

1) การรจกกลม/ขยายแนวคดเรองกลม



29

2) การประชมกลม เรมตนเครอขาย เปนการกระตนใหกลมตางๆ เหนความส าคญและสนใจทจะมาพบกน เพอใหกลมมโอกาสพดคยแลกเปลยนกนใหมากขน ท าใหทราบแนวคดซงกนและกน นอกจากนยงเปนการสรางความสนทสนม ความเปนเพอนระหวางกลม

3) ก าหนดวตถประสงคแผนงานของเครอขาย เพอพดคยแลกเปลยนถงปญหาของแตละกลมเรองตางๆ

4) การทดลองท ากจกรรมรวมกนของเครอขาย 5) สรางความชดเจนของงานทท ารวมกนของเครอขาย โดยการก าหนดกจกรรมทชดเจนของ

เครอขาย คดเลอกคณะกรรมการ ตงกฎกตการวมกน ก าหนดชวงเวลาของการพบกน 6) การพฒนาเปนองคกร โดยคณะกรรมการและสมาชกตองตดสนในรวมกนวาจะอยในรป

องคกรแบบใด 7) การกาวตอไปขององคกรเครอขาย เพอมงสการเปนองคกรของเกษตรกรทมการพงตนเอง

และมการพฒนาทยงยน สรปวาจากกระบวนการสรางเสรมเครอขายของศนยขาวชมชนทศกษา เครอขายศนยขาว

ชมชนทพฒนานนอยในขนตอนท 4 คอมการทดลองท ากจกรรมรวมกนของเครอขายโดยการท ากจกรรมการเรยนรศกษาดงานนอกสถานท แตยงไปไมถงการสรางความชดเจนของงานทท ารวมกนของเครอขาย โดยการก าหนดกจกรรมทชดเจนของเครอขาย คดเลอกคณะกรรมการ ตงกฎกตการวมกน ก าหนดชวงเวลาของการพบกน เหตผลทเครอขายทพฒนานนไมสามารถพฒนาไดอยางเตมรปแบบนน สวนใหญเปนปจจยภายนอกดานบทบาทของภาครฐ ดงท อมรวชช นาครทรรพ (2546) พระมหาสทตย อาภากโร (2547) สนต อทยพนธ (2546) และปาน กมป (2540) ทกลาวตรงกนวา ภาครฐควรใหความส าคญกบนโยบายของการเชอมโยงกบผ มสวนไดสวนเสยกบเครอขาย หนวยงานภาครฐทเกยวของยงไมมวสยทศน ไมมทศทาง และยทธศาสตรการพฒนาเครอขาย ยงไมมกระบวนการพฒนาแบบมสวนรวม นอกจากนภาครฐควรเขามาเปนสวนประสานงานเครอขาย มการจดสรรงบประมาณเพอขบเคลอนบางกจกรรมของเครอขาย มใชเปนแคการระดมคนมาประชมรวมกนแตเพยงอยางเดยว ดงท ธนา ประมขกล (2544) กลาวเอาไววา การจดการใหคนมานง “รวมกน” เพอพดคยสนทนากนเฉยๆ เปรยบเหมอนการเอากอนอฐมากองรวมกนยอมไมเกดประโยชนแตอยางใด การเชอมโยงเขาหากนจะเกดขนกตอเมอเอาอฐแตละกอนมากอกนเปนก าแพงโดยการประสานอฐแตละกอนเขากนอยางเปนระบบ และกไมใชเปนแคการรวมกลมของสมาชกทมความสนใจรวมกนเพยงเพอพบปะสงสรรคแลกเปลยนความคดเหนกนเทานน แตจะตองพฒนาไปสระดบของการลงมอท ากจกรรมรวมกนเพอใหบรรลเปาหมายรวมกนดวย และไมใชการรวบรวมรายชอบคคลทมความสนใจเหมอนกนไวในมอเพอสะดวกแกการตดตอ การมอบหมายใหสมาชกแตละคนหาสมาชกเพมขน ยงไดรายชอมามากกยงท าใหเครอขายใหญขน การกระท าเชนนเปรยบเสมอนการขยายถงใสอฐให

30



โตขนเพอจะไดบรรจอฐไดมากขน แตกองอฐในถงกยงวางระเกะระกะขาดการเชอมโยงประสานกนอยางเปนระบบ การรวมตวเปนเครอขายในลกษณะการแลกเปลยน ตองสกดเอาสวนดหรอจดแขงของแตละฝายมาเรยนรและสนบสนนกนและกน เปนการผนกก าลง ในลกษณะทมากกวา 1+1=2 แตตองเปน 1+1 > 2 เรยกวาเปน “พลงทวคณ” ผลลพธทไดจากการท างานเปนเครอขายตองดกวาผลรวมทเกดจากการปลอยใหตางคนตางท าแลวน าผลลพธของแตละคนมารวมกน

3. การเชอมโยงเครอขาย จากการศกษาพบวา การเชอมโยงระหวางศนยขาวชมชนกบเครอขายกบองคกรตางๆ ยงเปน

ลกษณะเฉพาะกจไมไดมนโยบายทเชอมโยงกนเปนเครอขาย ยงไมไดมกลยทธครอมองคกร คอการเรยนร

จากจดแขงซงกนและกน และการแนะน าปรบปรงจดออนเพอผนกก าลงก าหนดบทบาทหนาทขององคกรท

เกยวของในการพฒนาเครอขายรวมกน แนวทางในการปรบปรงคอพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนให เปน

เครอขายทมการก าหนดนโยบายรวมกนของ กรมการขาว กรมสงเสรมการเกษตร กรมชลประทาน กอง

วศวกรรมการเกษตร ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ องคการบรหารสวนทองถน สหกรณการเกษตร

เพอการตลาด เพอ รวมพลงพฒนาศกยภาพ ศนยขาวชมชนใหมการบรหารจดการทเขมแขง

มกฎระเบยบขอบงคบทเปนมาตรฐานทกศนยขาว มการก าหนดราคารวมกน แบงโซนการตลาดมเจาหนาท

สงเสรมการเกษตร เปนผ เชอมโยงเครอขายระหวางศนยขาวตางๆ เชอมโยงเปนเครอขายกบศนยขาวชมชน

อน แลกเปลยนขอมลการผลต การตลาด แลกเปลยนความร แลกเปลยนปจจยการผลต วางแผนการการ

ผลตรวมกนวางแผนการตลาดรวมกน ไมแขงขนตดราคากนเอง มการสรางระบบควบคมคณภาพเมลด

พนธขาว มการพฒนาผลตภณฑเรองหบหอใหเปนทเชอถอยอมรบของชาวนา เพราะการผนกก าลงกนเปน

เครอขาย สามารถจะแลกเปลยนองคความรทเปนจดแขง ปรบปรงแกไขประเดนทเปนจดออน หยบยม

แลกเปลยนทรพยากรกนได ทส าคญสมาชกทมหนสนตองขายขาวกอนถงฤดการซอพนธขาวจะไดรบการ

ชวยเหลอ รบจ าน าพนธขาวจากศนยทมผลก าไร

4. ปจจยการสรางเครอขาย

จากการศกษาพบวา ปจจยการสรางเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามลปจจยในการ

พฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล มทงปจจยภายในและปจจยภายนอก ซงปจจบนทเกยวกบ

การพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล ยงขาดวตถประสงคทชดเจน สอดคลองกบการศกษา

ของ ขนฏฐา กาญจนรงสนนท (2555) ทไดศกษาปจจยทมผลตอการพฒนาเครอขายในเรองการสราง

เครอขายเพอการพฒนา เอาไวในประเดนปจจยการสรางเครอขาย พบวา โดยทวไปเครอขายจะเกดขนมา



31

จากความตองการจ าเปนบางอยางของกลมบคคลหรอองคกรจ านวนหนง ซงความตองการจ าเปนดงกลาว

จะถกน ามาก าหนดเปนวตถประสงคของเครอขายแตกมเครอขายบางแหงไมเคยมการก าหนดเปาหมาย

วตถประสงคทชดเจนไวเลยเมอเครอขายไมมทศทางวตถประสงคทชดเจนบคคลหรอองคกรสมาชกทม

ความเขมแขงกวากมโอกาสเขามาครอบง าชกจงเครอขาย ไปในทางทเปนประโยชนเฉพาะกบบคคลหรอ

องคกรทมอ านาจมากกวานนเอง นอกจากนการไมมวตถประสงคของเครอขายทชดเจนยงท าใหการ

ตดตามประเมนผลเครอขายไปไดยากเพราะไมรวาจะวดผลสมฤทธของเครอขายทตรงไหนอกทงเปนการ

ยากทจะคงไวซงประโยชนของมวลสมาชก เครอขายลกษณะนใหผลตอสมาชกทสามารถวดไดนนนอยมาก

ดงนนปจจยในการการก าหนดวสยทศน ทมเปาหมายในการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชน ใหประสบ

ความส าเรจในระดบใด เมอไร และมกลยทธ ตลอดจนเรองทจะท าใหส าเรจตามวตถประสงคนนอยางไร จง

เปนปจจยทส าคญอยางยง

ขนฏฐา กาญจนรงสนนท (2555) กลาวถงปจจยตอมาคอการครอบง า เครอขายสามารถถก

ครอบง าไดโดยงายจากองคกรกลมผลประโยชนหวคะแนนนกการเมอง นกวชาการหรอผ มอทธพลอน ๆ

บอยครงทเครอขายเรมจากคนไมกคนหรอองคกรหนงทตองการหาคนทมใจตรงกนมาเปนพวก สถานภาพ

สมาชกและกจกรรมเครอขายจงเปนไปตามความพอใจของกลมผ กอตงหรอกลมทมอทธพลครอบง า

เครอขายความอจฉารษยาและความพอใจกนระหวางบคคลหรอองคกรอาจน าไปส การแยกตวออกมา

อยางเดดขาดของบางคนหรอบางองคกร เมอกระบวนการครอบง าเรมขนเปนเรองยากทจะหยดเพราะ

สมาชกภาพหนาทของเครอขายและระเบยบวาระการประชมเครอขายถกควบคมโดยกลมๆ หนงบคคลหรอ

องคกรทรสกวาถกครอบง าหรอถกกดกนมโอกาสนอยมากทจะเปลยนแปลงเครอขายคนพวกนอาจเลกยง

เกยวกบกจการของเครอขายหรออาจกอกวนและเปนปรปกษอยางรนแรงกบเครอขายเมอไมสามารถ

เปลยนแปลงอะไรในเครอขายไดเขากอาจแยกตวออกไปสรางหรอเขารวมในเครอขายกน

การพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล ยงมปญหาในเรองขาดงบประมาณในการ

ขยายเครอขาย การเพมผลผลต การพฒนาคณภาพ ตลอดจนการพฒนาเครอขายการตลาด และมกลยทธ

ทจะผลกดนโครงการนใหเปนนโยบายของ องคการบรหารสวนต าบลหรอเทศบาล ถาหากวาศนยขาวชมชน

ไมมวสยทศน พนกจ กลยทธทชดเจนกอาจจะโดนครอบง าจากนกการเมองทองถนไดโดยงาย

ขอเสนอแนะ

32



1. ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช ผวจยมขอเสนอในการน าผลการวจยไปใชตามรายละเอยดดงน

1.1 ขนตอนการด าเนนงานพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนยทธศาสตรการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนจากผลวเคราะหสรปจดออน จดแขง ภาวะคกคาม และโอกาสในการพฒนาทผานมายงมปญหาและอปสรรคทส าคญทจ าเปนจะตอง พฒนาเครอขายศนยขาวชมชนของจงหวดโดยสรางเครอขายศนยขาวแตละอ าเภอโดยมขนตอนในการด าเนนงานดงน

1) จดประชมระดมสมองวเคราะหจดออน จดแขงส าหรบปจจยภายใน ภาวะคกคามและโอกาสพฒนาส าหรบปจจยภายนอก

2) ก าหนดวสยทศนและกลยทธ โดยการปรบปรงจดออน 3) เขยนรายละเอยดเรองทจะท า (initiative) แตละกลยทธ 4) ก าหนดผ รบผดชอบทเหมาะสมมความสามารถ 5) ประเมนระยะเวลาการท างานแตละเรองทจะท า (initiatives) 6) หาขอมลสถตเดม (base line data) แตละเรองทจะท า (initiatives) 7) จดท าตวชวด (key performance indicator) I 8) ค านวณ งบประมาณ 9) การพฒนาความรของผ รบผดชอบตวชวดนนๆ โดยการก าหนดหนาทงาน ก าหนดความรทตอง

ใชก าหนดทกษะทางเทคนค ทกษะการบรหารจดการ ประเมนความรความสามารถ 10) จดท าแผนการฝกอบรมผ รบผดชอบในแตละตวชวด จดการอบรมโดยวทยากรทมความ

เชยวชาญเฉพาะดาน และมการประเมนความรหลงจากการฝกอบรม 11) การทบทวนการบรหาร (management review) ประจ าเดอนโดยคณะกรรมการขบเคลอนเพอ

ตดตามผลการด าเนนงาน ตลอดจนวเคราะหปญหาสาเหตทไมไดเปาหมาย 12) ปรบปรงแกไขปรบแผนงานใหสามารถบรรลเปาหมายตามตวชวดได การแกไขปญหาทส าคญทสดในกลยทธอนดบแรก คอการลดตนทนการผลตและเพมผลผลตให

ชาวนาสมาชกศนยขาวชมชนใหมก าไรเพอดงดดใจใหชาวนาสมาชกหนมาปลกพนธ ขาวจ าหนาย และ กลยทธอนดบตอมาคอการสรางเครอขายรวมพลงศนยขาวชมชนเพอก าหนดราคารวมกน เพราะจากสองกลยทธจะสามารถลดตนทนเพมรายไดและมราคาขายรายไดทยงยน 1.2 การสรางเครอขายดวยเวบไซต จากฐานขอมลระดบการศกษาของตวแทนศนยขาวชมชน

ในบทท 4 ไดชใหเหนวา มระดบการศกษามธยมศกษาปทหก รอยละ 34.78 รวมกบมธยมศกษาปท 3

รอยละ 23.91 รวมกบ ปรญญาตร รอยละ 4.34 ทงสนรวมกนรอยละ 63.03 นอกนนเปนประถมศกษาปท 4

รอยละ 28.26 เปนประถมศกษาปท 6 รอยละ 8.69 แสดงใหเหนวาศนยขาวชมชนมระดบความรเพยงพอ



33

ตอการน าระบบคอมพวเตอรเขามาใช ดงนนจงขอเสนอการน าผลวจยไปใชในครงนดวยการสรางเครอขาย

ศนยขาวชมชนในเขตลมน ามลโดยจดท า เวบไซตศนยขาวประจ าอ าเภอ

1.3 การพฒนาเครอขายวสาหกจ หรอคลสเตอร (cluster) ศนยขาวชมชน จากการวจย

โครงการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนในเขตลมน ามล ในครงน ไดขอสรปว าการผนกก าลงศนยขาว

ชมชนกนใหเปนเครอขายนนมความส าคญและมประโยชนอยางยง แตเมอพจารณาถงความยงยนทจะ

เกดขนหลงจากโครงการจบไปแลว จะพบวายงไมมหลกประกนใดๆ ทจะมการน าเอาผลการศกษาและกล

ยทธในการพฒนาเครอขายศนยขาวชมชนทแนะน าเอาไวไปใชตอไดเอง อยางตอเนอง ทงนเนองจากการ

พฒนาเครอขายศนยขาวชมชนเกยวของกบหนวยงานของรฐ หลายภาคสวน หากปราศจากความรวมมอ

ชวยเหลอทจรงจงจากหนวยงานดงกลาวแลวความส าเรจจะเกดขนไดยากยง ดงนนผ วจยจงขอเสนอแนะ

โครงการอกแนวทางคอ การพฒนาเครอขายวสาหกจแบบคลสเตอรศนยขาวชมชนดงมรายละเอยดตอไปน

1) รปแบบของคลสเตอรศนยขาวชมชน มลกษณะของการรวมกลมของศนยขาว

ชมชนทตงอยในทองถนหรอพนททใกลเคยงกน และยงหมายรวมถง ผ ใหบรการสถาบนสนบสนนตางๆ

และหนวยงานของรฐ ทเกยวของในทองถน ซงจะชวยสงเสรมการพฒนาของคลสเตอรดวย

2) องคประกอบของคลสเตอร การทจะใหคลสเตอรแตละกลมสามารถขบเคลอนไป

ไดอยางมประสทธภาพและเกดประโยชนแกผ ทเกยวของคลสเตอรนนควรมองคประกอบดงน

(1) ภาคเอกชน: ประกอบไปดวยสมาชกซงด าเนนธรกจอนเปนแกนหลกของคลส

เตอรนน และมความรวมมอจากธรกจอนทเกยวของตงแตตนน าถงปลายน าเชน ศนยขาวชมชน กลมผผลต

ป ยอนทรยในแตละจงหวด กลมโรงสในแตละจงหวด เปนตน

(2) สถาบนการเงน : เพอเปนพนฐานดานทรพยากรทน เชน กลมสหกรณ

การเกษตรเพอการตลาดในแตละจงหวด ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ เปนตน

(3) สถาบนการศกษาองคกรผ ใหบรการ และ สถาบนวจยและพฒนา : เพอการพฒนาและเสรมสรางพนฐานดานทรพยากรมนษยและนวตกรรมการผลต

(4) ภาครฐบาลทเกยวของ: ใหการสนบสนนและรวมมอผานทาง นโยบาย/

มาตรการ/กฎ ระเบยบทเกยวของ

ทงนคลสเตอรจะมอปสงคเปนพลงขบเคลอนทส าคญ มยทธศาสตรทแนชด มการเชอมโยงทงในแนวตงและแนวนอน และตองสงเสรมการเปดกวางทางการคา โดยมหวใจอยท “ความ

34



รวมมอ” ของทกสวนทเกยวของ ซงประเดนส าคญในการรวมมอในลกษณะของคลสเตอรคอ ตรงไหนทรวมมอกนได (เพอไปแขงกบผ อน) กรวมกน ตรงไหนทยงตองแขงขนกยงแขงกนตอไป เพยงแตจะตองแขงขนกนอยางสรางสรร เชน แขงขนกนพฒนาคณภาพเมลดพนธ หรอ แขงขนกนปรบปรงกระบวนการผลต มใชแขงขนกนดวยการตดราคาคแขงโดยทไมไดลดตนทน

3) ขนตอนในการพฒนาคลสเตอร

(1) กระตนจตส านกใหเกดการรวมกลม

(2) วเคราะหสถานภาพของคลสเตอร

(3) จดท ายทธศาสตร

(4) น ายทธศาสตรไปสการปฏบต

2. ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป มดงน

2.1 การวจยแนวทางการขยายเครอขายไปยงภมภาคตาง ๆ ดวยการก าหนดโมเดล และ

กลยทธทชดเจนในการเปนตนแบบ (prototype)

2.2 การวจยในระยะยาวเพอศกษาถงความยงยนของเครอขายและปจจยทเกยวของ

2.3 การวจยแนวทางการบรหารจดการขยายเครอขาย ทเนน

1) การก าหนดภาพรวมอนาคตดวย scenario planning ของเครอขาย

2) การท า brains forming เรมตนจากแกนน าและตรวจสอบความเหนชอบจาก

สมาชก รองลงมาในเรองของการมองภาพจากภายนอก (เนนการตลาดน า) เขามา (เนนนวตกรรม)

3) ตวชวดทเนนความแตกตางของรายได และคณภาพชวต ตามเกณฑ จปฐ

2.4 การวจยแนวทางการสงเสรมการพฒนาการขยายเครอขาย ดวยการม strategy map

ทใช BSC และขนตอนด าเนนการ

บรรณานกรม

กลมสงเสรมการผลตขาว มปป. ศนยสงเสรมและผลตพนธขาวชมชน กรมสงเสรมการเกษตร กรงเทพฯ

ขนฏฐา กาญจนรงสนนท (2555) การสรางเครอขายเพอการพฒนา สบคนเมอวนท 12 มถนายน

2555 จาก http://www.google.co.th/url



35

โครงการสงเสรมการมสวนรวมของเกษตรกรตามโครงการพฒนาไทย -เนเธอรแลนด (2536) คมอการ

ท างานกบเกษตรกรรายยอยโดยกระบวนการกลม กรงเทพฯ : กรมสงเสรมการเกษตร

ธนา ประมขกล (2544) การพฒนาเครอขายสอบคคลเพอการประชาสมพนธ. สาขาวชานเทศศาสตร

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช นนทบร : ส านกพมพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

นฤมล นราทร (2542) การสรางเครอขายการท างาน คมอ (เอกสารอดส าเนา)

ปาน กมป (2540) การพฒนาเครอขายการเรยนรการศกษานอกโรงเรยนเพอการพงตนเองของ

ชมชน วทยานพนธดษฏบณฑต พฒนาศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

พระมหาสทตย อาภากโร (2547) เครอขาย: ธรรมชาต ความร และการจดการ. กรงเทพฯ :

โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข (สรส).

สจจา บรรจงศ ร และคณ ะ (2549) การพฒนาศน ย ข าว ชมชน นนทบ ร : มหาวทยาลย

สโขทยธรรมาธราช

สนต อทยพนธ (2546) การพฒนารปแบบกระบวนการเรยนรดานการบรหารจดการแก

กองทนหมบานของเครอขาย คณะกรรมการกองทนหมบานระดบต าบล จงหวดขอนแกน.

วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาสงเสรมการเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

นนทบร

อจฉรา จตตลดากร และคณะ (2549) โครงการวเคราะหเพอจดท าขอเสนอแนะเชงนโยบายในการพฒนา

ปรบปรงและสรางมลคาเพมกบกระบวนการผลตสนคาเกษตร อาหารจากไรนาถงผบรโภคภายใต

องคป ระกอบของสายโซแห งคณ คาอาหาร ( food value chain) นนทบ ร : มหาวทยาลย

สโขทยธรรมาธราช

อภชาต พงษศรหดลชย (2549) ศนยขาวชมชนทางรอดของชาวนาไทย. เอกสารประกอบ

ปาฐกถาพเศษในการสมมนา เรอง การพฒนาศนยขาวชมชน. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทย-

ธรรมาธราช

อมรวชช นาครทรรพ (2546) การพฒนานโยบายและแนวทางการจดการศกษาขนพนฐาน 12 ป

กรงเทพฯ : ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต

18 ปีที่ 4 ฉบับที่ 1 มกราคม – มิถุนายน 2557 · leadership, strategic planning of the production process and quality control,

Documents