Giáo trình Bệnh nhiễm268 BỆNH DỊCH HẠCH BS. Nguyễn Thế Dũng Mục tiêu học tập: 1.Nắm vững những điểm cơ bản về vi khuẩn gây bệnh dịch hạch. 2.Nắm vững những điểm chính về vệ sinh dịch tễ học 3.Nắm vững các thể lâm sàng 4.Biết cách chẩn đoán sơ bộ, xác định, phâ n biệt 5.Biết cách điều trị 6.Nắm vững phòng bệnh I.Định nghĩa: Bệnh dịch hạch là bệnh của súc vật, chủ yếu là loài gậm nhấm, có khả năng gây thành dịch. Bệnh lây qua người do trung gian truyền bệnh là loại bò chét sống ở súc vật mắc bệnh, bò sang cắn người, đưa vi khuẩn từ máu của súc vật mắc bệnh qua vết cắn ở da xâm nhập vào cơ thể người. Bệnh có khả năng gây thành dịch. Vi khuẩn gây bệnh là Yersinia pestis.II.Vi khuẩn gây bệnh dịch hạch: Yersinia pestis đa dạng, trong điều kiện phát triển đầy đủ có trực cầu trùng, bắt màu Gram (-), ăn màu hai đầu, đặc biệt bằng phươn g pháp nhuộm WAYSON. Yersinia pestis có kháng nguyên F 1 ở vỏ tế bào giúp vi khuẩn chống sự thực bào, có nội độc tố, … Nhờ đó Yersinia pestis gây bệnh. Hình 1. Bọ chét và vi khuẩn Y. pestisIII.Dịch tễ học: Yersinia pestistồn tại trong tự nhiên. Từ ký chủ mắc bệnh chủ yếu là loài gặm nhấm như chuột, … sang trung gian truyền bệnh là loại bọ chét như Xenopsylla cheopis, một loại bọ chét chuột phổ biến rồi xâm nhập qua da của ký chủ mới bởi vết cắn của trung gian tru yền bệnh. Đường lâ y tru yền chủ yếu là Yersinia pestistừ máu của ký chủ mắc bệnh qua vết cắn của trung gian truyền bệnh vào ống tiêu hóa của trung gian truyền bệnh, nhân lên trong đó, cùng với máu đông
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Mục tiêu học tập:1. Nắm vững những điểm cơ bản về vi khuẩn gây bệnh dịch hạch.
2.
Nắm vững những điểm chính về vệ sinh dịch tễ học3.
Nắm vững các thể lâm sàng
4. Biết cách chẩn đoán sơ bộ, xác định, phân biệt5. Biết cách điều trị
6. Nắm vững phòng bệnhI.Định nghĩa:
Bệnh dịch hạch là bệnh của súc vật, chủ yếu là loài gậm nhấm, có khả năng gâythành dịch.
Bệnh lây qua người do trung gian truyền bệnh là loại bò chét sống ở súc vật
mắc bệnh, bò sang cắn người, đưa vi khuẩn từ máu của súc vật mắc bệnh quavết cắn ở da xâm nhập vào cơ thể người. Bệnh có khả năng gây thành dịch.Vi khuẩn gây bệnh là Yersinia pestis.
II.Vi khuẩn gây bệnh dịch hạch:Yersinia pestis đa dạng, trong điều kiện phát triển đầy đủ có trực cầu trùng, bắt
màu Gram (-), ăn màu hai đầu, đặc biệt bằng phương pháp nhuộm WAYSON.Yersinia pestis có kháng nguyên F1 ở vỏ tế bào giúp vi khuẩn chống sự thực
bào, có nội độc tố, … Nhờ đó Yersinia pestis gây bệnh.
Hình 1. Bọ chét và vi khuẩn Y. pestis III.Dịch tễ học:
Yersinia pestis tồn tại trong tự nhiên. Từ ký chủ mắc bệnh chủ yếu là loài gặmnhấm như chuột, … sang trung gian truyền bệnh là loại bọ chét như Xenopsylla
cheopis, một loại bọ chét chuột phổ biến rồi xâm nhập qua da của ký chủ mới bởi vết cắn của trung gian truyền bệnh. Đường lây truyền chủ yếu là Yersinia
pestis từ máu của ký chủ mắc bệnh qua vết cắn của trung gian truyền bệnh vàoống tiêu hóa của trung gian truyền bệnh, nhân lên trong đó, cùng với máu đông
làm tắc nghẽn ống tiêu hóa của trung gian truyền bệnh khiến Yersinia pestis bịtrào ra ở miệng của trung gian truyền bệnh; khi trung gian truyền bệnh cắn ký
chủ mới, Yersinia pestis theo vết cắn ở da xâm nhập vào ký chủ mới. Người làký chủ tình cờ.
Yersinia pestis có thể từ bệnh phẩm xâm nhập trực tiếp qua vết thương có sẵn ở
da hoặc qua lớp niêm mạc. Do đó người bị dịch hạch ở phổi, có thể lây trựctiếp sang cho người khác bởi đàm nhớt có Yersinia pestis qua niêm mạc hô hấphoặc niêm mạc mắt.
Như vậy về dịch tễ học, có một số điểm cần lưu ý: Yersinia pestis tồn tại trongtự nhiên ở các súc vật, chủ yếu là loài gặm nhấm do đó Yersinia pestis còn tồn
tại ở nơi hoang dã. Yersinia pestis trước khi bùng nổ thành dịch ở người, gâydịch ở súc vật trước. Do đó trong điều tra dịch tễ về bệnh dịch hạch, chúng ta
phải lưu ý nhiều xác súc vật (ví dụ chuột) chết không rõ lý do.
Sơ đồ lây truyền Yersinia pestis
Mũi tên dày: mức lây truyền thông thường
Mũi tên vừa: mức lây truyền tình cờ
Mũi tên mỏng: mức lây truyền hiếm
IV.Bệnh lý học:
Yersinia pestisi sau khi qua da hoặc niêm mạc của bệnh nhân, theo mạch bạchhuyết (có thể xâm nhập trực tiếp vào máu) đến hạch bạch huyết, gây viêm hạch
bạch huyết. Yersinia pestis bị các thực bào đơn nhân (mononuclear phagocyte)
thực bào nhưng không bị tiêu diệt, trái lại còn nhân lên trong đó, chính các thực bào đơn nhân bị nhiễm này vào máu rồi đưa Yersinia pestis đến tất cả các bộ
Yersinia pestis có rất nhiều độc tố, kể cá nội độc tố giúp Yersinia pestis chốnglại sức đề kháng của cơ thể, gây sốc nhiễm trùng hoặc những tổn thương ở các
cơ quan khác kèm theo những triệu chứng toàn thân như viêm phổi, tổn thươnggan, thận, xâm nhập viêm màng não, …
Đối với những cơ thể sức đề kháng kém, Yersinia pestis có thể không kịp gây
B.Thể nhiễm trùng huyết:Yersinia pestis từ hạch viêm có từng đợt xâm nhập vào máu (Intermittent
bacteriemia), cấy máu lúc nhập viện có thể dương tính đến 27%.Thể máu có tình trạng nặng hơn. Yersinia pestisi thường xuyên hiện diện trong
máu, soi phết máu ngoại biên có thể tìm thấy Yersinia pestis. Bệnh nhân
thường rơi vào tình trạng shock (shock nhiễm trùng).Thể máu có thể tiên phát trong những trường hợp Yersinia pestis xâm nhậpthẳng và phát triển trong máu, không kịp gây tình trạng viêm hạch.
C.Thể viêm phổi:Yersinia pestis xâm nhập vào máu đến phổi, nhân lên gây tổn thương nhu mô
phổi hay viêm phổi. Thể viêm phổi thường rất nặng.Viêm phổi có thể tự phát trong trường hợp bệnh nhân lây trực tiếp vào phổi bởi
những hạt bài tiết của bệnh nhân viêm phổi hoặc hít không khí bị nhiễmYersinia pestis (thường trong phòng xét nghiệm).
D.Thể viêm màng não:Viêm màng não thường xảy ra từ trường hợp thể viêm hạt được điều trị không
đầy đủ liều lượng hoặc thời gian. Viêm màng não do Yersinia pestis là viêmmàng não mủ.
Viêm màng não mủ tái phát do Yersinia pestis xâm nhập trực tiếp vào màngnão rất hiếm.
Ngoài những thể bệnh chính kể trên, còn có các biểu hiện lâm sàng khác như:Sang thương da, đa dạng, có thể gặp:
Xuất huyết điểm da niêm,
Hoại tử đen đầu chi,Mụn mủ,Vết loét.
Viêm họng, soi cấy có Yersinia pestis (có trường hợp không có biểu hiện lâmsàng).
Xuất huyết tiêu hóa.Suy thận cấp.
VI.Xét nghiệm:- Đa số bạch cầu máu ngoại biên tăng.
-
Đa số có đông máu nội mạch rải rác (DIC).- X quang phổi.
- Chức năng thận.- Soi phết máu ngoại biên tìm vi khuẩn dạng Yersinia pestis.
- Cấy bệnh phẩm tìm Yersinia pestis trong Chất hạch;