14-ANADOLU_UYGARLIKLARI

8/12/2019 14-ANADOLU_UYGARLIKLARI

http://slidepdf.com/reader/full/14-anadoluuygarliklari 1/8

Archaeologist / Editor

NezihBaflgelenArkeolog / Editör

Eski Van Kalesi’nin kuzeybat› ucunda,güçlü su kaynaklar›n›n yan›na yap›lanMad›rburç’u oluflturan devasa kalkerbloklar›n›n üzerinde do¤uda üç, bat›daüç kez tekrarlanm›fl, Assurçiviyaz›s›yla yaz›lm›fl bu sat›rlar tümdünyaya yeni bir krall›¤›n; Urartular›n

ve yeni bir baflkentin, Tuflpa’n›nkuruluflunu ilân etmektedir.Adlar›na Assur kaynaklar›nda Uruatriad› alt›nda en erken M.Ö. 1273 y›l›ndarastlanan Urartular, Bat› ‹ran’daUrmiye Gölü’nden F›rat Nehri boyuncakuzeyde Ç›ld›r ile Sevan’a (Gökçe Göl)ve Aras Vadisi’nden güneyde Halep’ekadar genifl bir alanda M.Ö. 9-6.yüzy›llarda egemen bir güç olarakYak›ndo¤u’nun büyük devletlerindenbiri olmufltur.

Do¤u Anadolu’nun da¤l›kco¤rafyas›n›n sert iklim koflullar›

alt›nda kendilerine özgü bir kültüryaratan Urartular, özellikle mimarl›ktave maden iflçili¤inde özgün eserlerortaya koymufllard›r.

M a y › s - H a z i r a n / M a y - J u n e 2 0

0 5 • S e r a m i k T ü r k i y e

Anadolu Uygarl›klar› / Anatolian Civilizations

128

U R A R T U L A R

V a n K a l e s i ’ n i n k a h r a m a n k r a l l a r ›

T h e H e r o i c K i n g s O f V a

n C a s t l e U r a r t u s

These lines carved in Assyriancuneiform repeated three times onthe east, three times on the west onthe monumental limestone blocks inMad›rburç built near the greatspringsat the north-western end ofthe old Van Castle proclaimed to theworld the foundation of a newkingdom, Urartians, and their newcapital city. Urartians, whose names

are first found in Assyrian sources asUruatri, earliest at 1273 B.C., wereone of the major states of the neareast as a sovereign power in 9-6 B.C.in a wide area from Lake Urmie inWestern Iran along the RiverEuphrates to Lakes Ç›ld›r and Sevan(Gökçe) in the north and along ArasValley to Aleppo in the south.

Urartular›n baflkenti Tuflpa’n›n yerald›¤› Eski Van KalesiOld Van Castle where Urartian capitalTushpa is situated in

“Lutipri o¤lu Sarduri, büyükkral, güçlü kral, dünyan›n kral›,Nairi ülkesinin kral›, benzeriolmayan kral, flafl›rt›c› çoban,baflkald›ran uyruklar›yla

savaflmaktan korkmayan kral›nyaz›t›d›r. Lutipri o¤lu Sarduri,krallar kral›, her kraldan haraçalm›fl olan. Lutipri o¤lu Sarduriflöyle der: Bu tafllar› Alniunukentinden getirttim ve bu duvar›yapt›rd›m.”

“This is the inscription of Lutipri’sson Sarduri, great king, powerful

king, the king of the world, kingof the Land of Nairi, matchlessking, the acclaimed shepherd,the king who is not scared tofight insurgent subjects (I am)king of kings, who has collectedtribute from all kings. Lutipri’sson Sarduri says: I brought theseblocks of stone from the city ofAlniunu and I built this wall.”



129

Yalç›n kayal›klar üzerinde görkemlikaleleri, büyük saraylar›, an›tsaltap›naklar›, planl› yerleflimleri,erifltikleri uygarl›k seviyesiniyans›tmaktad›r. Tar›m alan›nda daönemli ifller baflarm›fllar; ba¤lar,bahçeler, yeni ekim alanlar›

kurmufllar, topraklar›n› sulamak içinkanallar açm›fllar, suni göletler vebarajlar yapm›fllard›r. Tafl, kemik vekeramikten kendilerine has eserlerveren Urartular, bronz iflçili¤inde deça¤lar›n› aflan bir ustal›¤aeriflmifllerdir. Kulland›klar› bronzkemerlerin ve mi¤ferlerin üzerindezengin bezemeler yer almaktad›r.Hurriceye akraba bir dilleri olanUrartular, hem çiviyaz›s› hem deresimyaz› (hiyeroglif) kullanm›fllard›r.Egemen olduklar› genifl co¤rafyaiçinde tafl bloklar ya da kaya üzerindeb›rakt›klar› 500’ün üzerindeki çiviyaz›l›

yaz›tlar›, Urartular›n yurdumuzuygarl›klar› içinde farkl›özelliklerinden birini oluflturmaktad›r.Kurucu Kral Sarduri’den itibarenyapt›klar› iflleri, yapt›rd›klar› binalar›,sahip olduklar› ve tanr›lara adad›klar›eserleri yaz›yla kal›c› k›lm›fllard›r.Yarat›c› düflünce aç›s›ndan da önemli,onlara özgü iradelerini yans›tanan›tsal eserleri bugün deyaflamaktad›r.

Tek bir kral›n egemenli¤inde,merkeziyetçi ve teokratik bir yönetim

Urartians, who created an original culture inthe mountainous geography and severe climaticconditions of Eastern Anatolia, have createdunique works, especially in architecture andmetal working. Their magnificent fortresses onrugged rocks, their big palaces, monumentaltemples and planned settlements reflect thelevel of civilization they have reached. Urartians,who gave original works of stone, bone and

ceramic, attained a level of craftsmanshipbeyond their era in bronze working as well.There are rich decorations on the bronze beltsand helmets they used. Urartians, who had alanguage akin to Hurri, have used bothcuneiform and also hieroglyph. Over 500cuneiform inscriptions they left on stone blocksor rock outcrops on the wide territory they ruledcreate one of the distinct characteristics ofUrartians among the civilization of our country.They have rendered the works they have done,the buildings they have built and the works theyowned permanent, since the founder KingSarduri. There was a centralized and theocraticadministration system under the rule of a single

king. The throne was passed from the father tothe son. There was a ruler sent from the capitalin every province in the Urartu country,composed of many provinces. Provincial centerswere well planned, protected fortresses similarto the capital city Tushpa. As depicted in manyremaining pictures, they had a powerful armywith war chariots, cavalry men with shields andspears and troops with arrows, spears, swordsand shields.

The capital city of the kingdom was Tushpa,which was at the old Van Castle of today. At thepresent, Urartians settlements are spread overGeorgia, Armenia, Nahcevan, Iran and Iraq withEastern Anatolia being the center.

sistemleri vard›. Krall›k babadano¤ula geçiyordu. Çeflitli eyaletlerdenoluflan Urartu ülkesinde her eyaletinbafl›nda merkezden gönderilmifl biryönetici vard›. Eyalet merkezleri iyiplanlanm›fl korunakl› kalelerdi. Kalan

çok say›da betimde de tasvir edildi¤igibi savafl arabalar›, kalkanl›-m›zrakl›süvariler, okçular, m›zrakç›lar, k›l›çve kalkanl› piyadelerden oluflan güçlübir ordu kurmufllard›.

Eski Van Kalesi, Anal›k›zUrartu kutsal alan›Old Van Castle, Anal›k›zUrartian sacred area

Eski Van Kalesi’nde Urartu Kral›Argiflti I’in Kaya Mezar›Rock Toms of Urartian KingArghisti I in Old Van Castle



Krall›¤›n merkezi bugünkü Eski VanKalesi’nin üzerinde kurulmufl

bulunan Tuflpa idi. Urartu yerleflimleribugün genelde Do¤u Anadolu merkezolmak üzere Gürcistan, Ermenistan,Nahç›van, ‹ran ve Irak topraklar›ndayay›lm›fl durumdad›r.Krall›¤›n kurucusu Sarduri’nin (M.Ö.yak. 840-830) Van Kalesi’nin kuzeybat›eteklerinde “Mad›rburç’unduvarlar›ndaki kitabeleri, hem UrartuKrall›¤›’n›n hem de baflkent Tuflpa’n›n(Van) kuruluflunu belgelemektedir:Minua’n›n (M.Ö. 810-785/780)zaman›nda krall›k dört bir yandangenifllemifl, güçlü kaleler ve sulamakanallar› yap›lm›flt›r. Van Kalesi’ndeki

kaya mezar›n giriflinde, “HorhorKroni¤i” olarak tan›nan uzun

yaz›tlarda, Urartu s›n›rlar›n› geniflletendöneminin “fatihi” Kral I. Argisti’nin

(786-764) 22 y›ll›k yönetiminde,fetihleri ile birlikte Urartu Krall›¤›’n›nda yükselifli anlat›lmaktad›r. Krall›¤›ngücünün ve zenginli¤inin zirveye ç›kt›¤›dönem ise II. Sarduri’nin (M.Ö. 764-735) krall›¤›na rastlamaktad›r. VanKalesi’nin kuzeydo¤u ucunda yer alan“Anal›k›z” Kutsal Alan›’nda bulunanyaz›tlar bu dönemin baflar›lar›n›aktarmaktad›r. Van’›n 24 kmgüneydo¤usunda Gürp›nar Ovas›’ndaBol Da¤lar›’n›n bat› yamaçlar›üzerinde kurulu Çavufltepe Kalesi debu devri yans›tan önemli birmerkezdir.

Van Gölü’nün do¤u k›y›s›ndaki Ayanis(Rusahinili) kaz›lar› ise Urartu’nun

son parlak döneminde II. Rusazaman›na ait görkemli bir kale

yerlefliminin her yönüyle gözkamaflt›r›c› bulgular›n› vermesiaç›s›ndan son y›llardaki en önemliçal›flmalardan birisidir. UrartuKrall›¤›’n›n M.Ö. 7. yüzy›l›n sonlar›nado¤ru Yak›ndo¤u’da Asur‹mparatorlu¤u’nun da y›k›lmas›naneden olan olaylar s›ras›ndaegemenli¤ini yitirdi¤i san›lmaktad›r.Bu sonda, ‹skit-Med ak›nlar›n›n daetkili oldu¤u düflünülmektedir.Urartular›n görkemli kaleleriterkedildikten sonra, baflkentind›fl›nda uzun yüzy›llar yerleflimgörmemifl, XIX. ve XX. yüzy›lda

arkeologlar gelene kadar gizleriyletoprak alt›nda kalm›flt›r.




130

The scriptures of Sarduri, the founderof the kingdom (circa 840-830 B.C.)on the walls of “Madir Tower” in thenorth-western foot of Van Castledocument the foundation of both theUrartu Kingdom and also the capitalTushpa (Van). During the reign ofMinua (810-785/780 B.C.), theKingdom expanded all over andpowerful fortresses and irrigationcanals were built. The longinscriptions known as “HorhorChronicles” at the entrance to the

rock tomb in Van Castle tell of theconquers of King Argisti I (786-764),the conqueror of the era, whoexpanded the borders of Urartu and

also the rise of the Kingdom of Urartu.The era in which the power and wealthof the Kingdom peaked in the reignof Sarduri II. The inscriptions in thesacred area of “girl with mother”located at the north-eastern tip ofVan Castle convey the achievementsof this period. Çavufltepe Fortress,built on the western foot of Bolmountains in Gürp›nar Plane, 24 kmsouth-east of Van, is an importantsettlement reflecting this period.Ayanis (Rusahinili) excavations on the

eastern shore of Lake Van are one ofthe most important efforts carriedout in recent years as they give eyesmashing discoveries of an elegant

fortress settlement in the last periodof Urartu from the reign of Rusa II.It is believed that the Kingdom ofUrartu lost its sovereignty towardsthe end of 7th Century B.C. duringthe events which caused the fall ofthe Assyrian Empire in the Near East.It is believed that ‹skit-Med attacksplayed a role in this outcome. Thesplendid fortresses of Urartians werenot inhabited for centuries except forthe capital after they were abandonedand remained under the ground until

the arrival of archaeologists of XIXand XX centuries.

Giyimli adak hevhas›

Offering plate



Hemen hemen bütün Urartu yerleflmeleri, savunmada kolayl›ksa¤layan sarp kayal›klar›n veya yüksek tepelerin üstündekurulmufltur. Bugün Eski Van Kalesi’nde yer alan baflkentTuflpa, ayn› yöredeki Toprakkale ve Çavufltepe, Erzincan’dakiAlt›ntepe, A¤r›’n›n Patnos ‹lçesi’ndeki Anzavurtepe, Elaz›¤’daki

Palu gibi önemli Urartu merkezlerinin hepsi, eteklerindeki ovayabir tepeden bakar. Urartu kalelerinin en eski örnekleri ise, Kral‹spuini (M.Ö. 830-810) taraf›ndan yapt›r›lan, Van Ovas›’n›n güneyinehakim Zivistan (Elmal›k) Kalesi ile kuzeyine hakim Kalecik’tir.Tafl temeller üzerine örülmüfl yüksek kerpiç duvarlar vekulelerden oluflan Urartu kaleleri; saray, harem, tap›nak,sarn›çlar, büyük kapasiteli erzak depolar› ve atölyeler ile, arazinindurumuna göre ustaca biçimlendirilmifl çok iyi planlanm›flkomplekslerdir. Bu yap›lar düflmanlar›na ve uyruklar›na krall›¤›ngücünü, ihtiflam›n› ve zenginli¤ini gösteren an›tsal mimarl›körnekleridir. Çavufltepe’de, zemin bölümü do¤rudan kayalaraoyulmufl, üç katl› oldu¤u anlafl›lan büyük bir saray›n kal›nt›lar›bulunmufltur. Taht salonu, toplant› ve kabul salonu, haremdairesi, mutfaklara veya ana koridorlara aç›lan çok say›daodas›yla bu saray Kral II. Sarduri devrinin gücünü yans›tacak

kadar görkemlidir.

II. Rusa zaman›nda Van’daki sarayda 5.507 görevlinin bulundu¤ukaynaklardan bilinmektedir. Osmanl› Dönemi’nde Topkap›Saray›’nda ayr›nt›l› yap›s›n› bildi¤imiz bir düzenin benzer birörne¤i Urartu saray› örgütlenmesinde karfl›m›za ç›kmaktad›r.Patnos yak›nlar›nda ortaya ç›kar›lan Giriktepe Saray› da Minua

döneminde yap›ld›¤› san›lan ve izlerden yang›n nedeniyle çöktü¤üanlafl›lan iki katl› ve kerpiçten yap›lar toplulu¤udur. Bir iç avlu,kabul salonlar›, büyük bir taht salonu, bunun hemen yan›ndabir pithoslu depo, mutfaklar, kilerler ve atölyeler ve yang›ndaoldu¤u gibi kalm›fl harem dairesi bulunmufltur. Harembölümünün içinde, 37 kiflinin yanm›fl iskeletleri ele geçmifltir.Saray halk›ndan ve ço¤unun kad›n oldu¤u anlafl›lan bu iskeletlerinüzerinde bulunan de¤erli tak›lar ve saray›n di¤er bölümlerindebulunan alt›n, gümüfl ve tunç eflya Urartular›n maden sanat›ndakiustal›¤›n› göstermektedir. Adilcevaz, Aznavurtepe’de oldu¤ugibi bu kaz›n›n da ayr›nt›l› yay›n›n›n yap›lmam›fl olmas› Do¤uAnadolu arkeolojisi için büyük bir kay›pt›r.

Urartu tap›naklar›, büyük yönetim merkezlerinde (örne¤inÇavufltepe, Ayanis, Alt›ntepe, Erebuni vd) saray›n adeta bir

bölümü gibidir.

Almost all Urartu settlements were founded on steep rocksor high hills, affording ease of defense. The capital city Tushpa,which currently is in the old Van Castle, Toprakkale andÇavufltepe in the same region, Alt›ntepe in Erzincan, Anzavurtepein Patnos district of A¤r› are all significant Urartu settlements,looking over a plain from the top. The oldest specimens ofUrartu castles are Zivistan (Elmal›k) controlling the south ofVan Plain, built by King Ispuini (830-810 B.C.) and Kalecik,controlling the north. This defense system made up of highsun dried brick walls and towers built over stone foundations

surrounded the palace, the harem, the temple, cisterns, largefood storerooms and workshops. These structures aremonumental architectural specimens demonstrating the power,magnificence and wealth of the kingdom to its enemies andsubjects. The remnants of a big palace, the foundation of whichcarved directly in rocks, deduced to have three storeys, wasfound in Çavufltepe. This palace is magnificent enough to reflectthe power of King II. Sarduri era with its throne hall, meetingand reception halls, harem suite and numerous rooms openingto kitchens or main corridors. It is understood from sourcesthat 5507 people were employed in the palace in Van duringthe reign of Rusa II. An early specimen of a patterns, details ofwhich we know from the Topkap› Palace in the Ottoman Era,appears in the layout of Urartian Palace. Giriktepe Palaceunearthed near Patnos is yet another Urartu remnant. The

structure, believed to have been constructed during the reignof Minua, thought to have collapsed because of a fire, mostprobably had sun dried walls sitting on stone foundations andhad two storeys. An inner yard, reception halls, a big thronehall, a store room with pithos, kitchens, storerooms, workshopsand a harem suite which escaped the fire unscathed werefound. The burnt skeletons of 37 people who took refuge thereto save their lives were found in the harem suite. The valuable

jewelry found on these skeletons understood to belong to thepalace, who are mostly women, and the golden, silver andbronze artifacts found in the other parts of the palacedemonstrate the craftsmanship of Urartians in metal working.It is a major loss for Anatolian archaeology that no detailedpublication of this excavation was made as in Adilcevaz,Anzavurtepe.

Urartu temples are almost a part of the palace in majoradministrative centers (e.g. Çavufltepe, Ayanis, Alt›ntepe,Erebuni). This shows us that in the theocratic order, the Kingof Urartu was the representative of God Haldi and the chiefenforcer of religion.

131

Üç ayak üzerinde Urartubronz kazanUrartian bronze crucible

on tripod



Bu da bize teokratik düzende Urartukral›n›n, Tanr› Haldi’nin temsilcisi ve

dinin bafl uygulay›c›s› oldu¤unugöstermektedir. Genellikle temellerisiyah bazalttan yap›lm›fl Urartutap›naklar›, tanr› heykelinin bulundu¤ubir kutsal oda (cella), bu merkezimekana aç›lan yan odalar ve avludanoluflan, köfleleri rizalitli, kare planl›yap›lard›r. Bu kule tap›naklar ile yüksekkuleli Urartu kaleleri, günümüzFas’›nda Dades ve Draa Vadisi’ndekikasbahlar›n mimarileriniand›rmaktad›r. Dini törenlerin yap›ld›¤›as›l bölüm olan avluda bir sunak tafl›,sunak masas› ve törenlerde kullan›ld›¤›anlafl›lan üç ayakl› portatif büyük tunç

kazanlar bulunmaktayd›. Çavufltepeve Alt›ntepe tap›naklar›n›n üç yan›sütunlu galerilerle çevrilidir. Özellikledi¤erlerinden daha sa¤lam durumdagünümüze ulaflm›fl olanErzincan/Alt›ntepe’deki saray-tap›nakkompleksi, çok renkli zengin duvarresimleriyle dikkati çekmektedir.Süphan Da¤›’n›n eteklerinde VanGölü’ne hakim Adilcevaz, KefKalesi’nde andezit tafl›ndan surduvarlar›, üzerleri kabartmalarla süslüeflsiz payeleri ile II. Rusa’n›n yapt›rd›¤›önemli bir saray yer almaktad›r.

Urartu krallar›, ç›kt›klar› seferlerdenzaferle dönmeleri için adaklarsunduklar› Savafl Tanr›s› ve Bafltanr›Haldi için an›tsal tap›naklar yan› s›ra,kayal›klar›n tepesinde aç›k havasunaklar› ve kayalara oyulmufl an›tsaltafl kap›lar da yapt›rm›fllard›r. Büyükboyutlu ve etraf› çerçeveli, kayalaraoyulmufl bir kap›y› canland›ran buan›tlar›n önde gelen örnekleri Yeflilal›çile Toprakkale yak›n›ndakiMeherkap›’d›r. Bu an›t›n üzerindekiçiviyaz›l› kitabede, çok tanr›l› Urartudininin oluflturan tanr›lar›n vetanr›çalar›n adlar›yla her birine hangihayvandan kaç tane kurban etmek

gerekti¤i yaz›l›d›r. Tanr› listesininbafl›nda Haldi, Teifleba, fiivini, Hutuni,Turani, Ua, Nalaini fiebitu, ve Anapflayer almaktad›r. Bu önemli yaz›ttatoplam 69 tanr› ve tanr›çan›n ad›geçmektedir. Anadolu’da çok odal›an›tsal kaya mezarlar›n›n en eskiörnekleri de Urartular taraf›ndanyap›lm›flt›r. Özellikle Urartu krallar›naait bu an›tsal kaya mezarlar›n en iyiörnekleri Eski Van Kalesi’nde yer al›r.Bunlar içinde Büyük Horhor Ma¤aras›olarak da tan›nan ve giriflinde I.Argiflti’nin seferlerinin, zaferlerinin veicraatlar›n›n yaz›l› oldu¤u çok odal›

kaya mezar› ise, gerek tarihinin belliolmas› gerekse plan ve yap›l›fl›aç›s›ndan özgün Urartu özelliklerinedeniyle ayr› bir önem tafl›maktad›r.

Urartu temples, with mostly blackbasalt foundations, are squarebuildings with rizalite cornerscomposed of a sacred room (cella)containing the statue of the God,siderooms opening to this centralarea, and a yard. These fortresstemples are remisincent of theKasbah architecture in Dades andDraa valleys of today’s Morocco.There was an offering stone, offeringtable and tripod portable large bronze

crucibles understood to have beenused in ceremonies were found in theyard which was the main part in whichreligious ceremonies were held.Although three sides of Çavufltepeand Alt›ntepe temples weresurrounded by columned galleries,no trace of such a gallery was foundin the quite early dated Urartu templein Anzavurtepe. The palace-templecomplex in Alt›ntepe which is in bettercondition than others, draws attentionwith its very colorful, rich walldrawings. At the foot of Süphanmountain, there is an important

palace complex from Rusa II period,with unique pailles with reliefeddecorations on andezite walls in KefFortress in Adilcevaz overlooking

Lake Van. Urartu Kings also hadoutdoor temples and monumentalstone gates carved in stone, built ontop of rock outcrops beside thesemonumental temples for War of Godand Chief God Haldi who allowedthem to return to their war campaignsvictorious. The most significant onesof these documents large sizedmonuments representing a gatecarved in rocks are Yeflilal›ç andMeherkap› near Toprakkale. The

cuneiform inscription on thismonument tells the names of godsand goddesses of the polytheistUrartu religion and how many of eachanimal should be sacrificed for eachone. The list of gods is led by Haldi,Teifleba, fiivini, Hutuni, Turani, Ua,Nalaini fiebitu and Anapfla. Thenames of 69 gods and goddesses intotal are mentioned in this importantinscription.

The oldest specimens of multi-chamber monumental rock tombs inAnatolia were built by Urartians. The

best examples of these monumentalrock tombs of Urartu kings are foundin old Van Castle.




132

Çivi yaz›l› Urartu kitabesi ile Urartu Mi¤feri(Van Müzesi)Urartian helmet with juneiform Urartian inscription (Van Museum)



Bunun yan› s›ra Kayal›dere, Palu,Alt›ntepe, Marifet, Çelikli, Yo¤unhasanve fiirinkale’de kayalara oyulmuflmezar odalar› bulunmufltur. Bunlar›nbüyük bölümü yerel yöneticilere aittir.Kral mezarlar genellikle kayayaoyulmufl merdivenlerle inilen

konumlar›, bir büyük salona aç›lanodalar›yla di¤er mezarlardanayr›lmaktad›rlar. Mezar sahibine aitçeflitli eflyalar›n ve arma¤anlar›nkonuldu¤u pencere biçiminde nifllervard›r. Definecilerin ya¤mas›ndankurtulabilmifl örneklerden anlafl›ld›¤›kadar›yla Urartu mezarlar› çok zenginve de¤erli hediyeleri bar›nd›rmaktad›r.Örne¤in Erzincan yak›nlar›nda TahsinÖzgüç taraf›ndan kaz›lan Alt›ntepe’deyöneticilere ait yeralt› mezarlar›nda,kifliler lahitler içinde alt›n, gümüfl vede¤erli tafllarla birlikte, gösteriflligiysileriyle gömülmüfllerdir. Mezar

odalar›nda alt›n, gümüfl, demir, tunç,fildifli, tafl, keramik ve fayanstanyap›lm›fl say›s›z ölü hediyeleri ilebirlikte ahflap mobilyalar, tunçkazanlar ve bir savafl arabas›b›rak›lm›flt›r. Halk mezarlar›nda ise,kap içinde b›rak›lan yiyeceklerin yan›s›ra ölünün ikinci hayat›nda gerekecekbasit ve gündelik kullan›m eflyalar›görülmektedir.

A¤r› ‹li Tutak ‹lçesi’ne ba¤l› AtabindiKöyü yak›n›ndaki kaya mekanlar› isetümüyle ya da k›smen yak›lm›flölülerin kül ve kemiklerinin içine

kondu¤u kaplar›n yerlefltirildi¤inifllerin, duvarlarda s›ral› bir flekildeyer ald›¤› kremasyon mezarlar›n›n engeliflmifl örneklerinden birisidir.Urartular sanat›n di¤er dallar›nda dayönetim gücünü tanr›lar ve dinimotiflerle pekifltirmifllerdir. Eserlerinço¤unda tanr›lar, tanr›çalar, adaktörenleri, kutsal hayvanlar, kutsalhayat a¤ac› gibi din temalar› veyaseferden zaferle dönen krallar, Anzafkalkan›nda oldu¤u gibi Urartu’nundüflmanlar› ile savaflan tanr›lar,savaflç›lar gibi gücü simgeleyensahneler ifllenmifltir. Ayn› üslupta

yap›lm›fl figürler, sanki belli birtasla¤›n ço¤alt›lm›fl kopyalar› gibidir.Bu nedenle Urartu’da sanat›n, sarayaba¤l› atölyelerdeki sanatç›lar eliylegeleneksel formlarda bizzat kral›nistekleri do¤rultusunda üretildi¤isan›lmaktad›r.

Urartu serami¤i, daha çok saray veüst yönetimin kullanabilmesi içinüretilen, k›rm›z› perdahl›, özel iflçilikgösteren kaplarla tan›n›r. Yonca a¤›zl›tek kulplu testiler, kaseler, tabaklar,kupalar, urneler gibi çok çeflitliörnekler, Urartular›n seramikalan›nda eriflti¤i özgün üretimkalitesini yans›tmaktad›r. K›rm›z›perdahl› bu özgün seramik yap›mlar›yaklafl›k 2700 y›l sonra, XIX. yüzy›ldaVan’dan getirilen “gülbahar” ad›

133

The rock tomb known as the GrandHorhor Cave at the entrance of whichvictories and doings of Arghisti I areinscribed is even more significant asits date is known and it is an originalUrartu work in terms of its plan andconstruction. Also, tomb chambers

carved in rock were found inKayal›dere, Palu, Alt›ntepe, Marifet,Çelikli, Yo¤unhasan, and fiirinkale. Amajor portion of these belong to localrulers. King tombs are different fromothers with their positions usuallydescended to by stairs carved in rockand their monumental doors. Thereare window shaped niches on thewalls of tomb chambers opening toa large hall in which the tombbelongings and gifts of the tombinhabitant are placed. The tombscontained very rich and valuable giftsas far as it can be figured out from

specimens that manage to escapethe pillage of treasure hunters. Forexample, in the underground tombsof Alt›ntepe rulers excavated byTahsin Özgüç near Erzincan, peoplewere buried in tombs in ostentatiousoutfits with gold, silver and preciousstones. Next to gold, silver, iron,bronze, ivory, stone, ceramic and tilegifts for the dead, wooden furniture,bronze crucibles and a war chariotwere left in tomb chambers. In thetombs of ordinary people, food in potsand also simple and daily belongingsthat would be needed in the second

life of the dead were found.

Atabindi I rock-cut complex nearTutak at A¤r›, is the best example ofthe Urartian columbariums thathousing urns which contains theashes of the dead.In other branches of art too, Urartianshave reinforced the power of

administration with gods and religiousmotifs. Religious themes like gods,goddesses, offering ceremonies,sacred animals and sacred tree oflife or scenes depicting power likevictorious kings returning from acampaign, gods fighting with Urartu’senemies like in the Anzaf shield andsoldiers are depicted in most of theworks. This is seen on wall pictures,in palaces and temples, on seals andon forged decorations of offeringshields hung on the outer walls oftemples, helmets and jewels. Thefigures of the same style are almost

like reproduced copies of a certaindesign. Therefore, it is believed thatart in Urartu was produced throughartists in workshops of the palace intraditional forms in line with thewishes of the king himself.

Urartu ceramic is rather known byred finished pots with specialworkmanship created for the palaceand upper administrators. Manyspecimens like single-handledpitchers with clover mouths, bowls,plates, mugs and urns reflect theoriginal production power attained

by Urartians in the field of ceramics.

Horhor kroni¤i olarak bilinen ArgifltiI’in yaz›t›ndan detayDetail from scripture of Arghisti Iknown as Horhor chronicle



verilen toprakla perdahlanarak,‹stanbul Tophane’de lüleci

çamurundan üretilmifl karakteristikseramiklerde tekrar karfl›m›zaç›kmaktad›r.

Urartu sanat›, ilk dönemlerinde büyükölçüde Mezopotamya kültürlerinin,özellikle de Assur sanat›n›n etkisialt›nda kalm›fl görülmektedir. Üslupve geleneksel anlat›m Assur, ancakiçerik ve biçimsel unsurlar Urartu’yahas özellikler tafl›maktad›r. Dahasonra Yeni Assur sanat›ndan etkiliama ba¤›ms›z olan özgün bir Urartusanat› ve mimarl›¤› geliflmifltir. II. Rusadönemi, bu özgün sanat›n en

karakteristik örneklerinin verildi¤i birsüreçtir. Bugün baflta Rusya, ‹ngiltere,Almanya, Fransa, ABD, Japonya ve‹srail’deki müze ve koleksiyonlarda,Urartu saray kullan›m›na ait çoksay›da üzerleri çiviyaz›l› mi¤fer, kalkan,kemer, sadak, at koflum tak›mlar›,silahlar, mobilya parçalar› gibi Urartueserleri bulunmaktad›r. Ancak neyaz›k ki, tüm bu ülke müzelerinin yerverdi¤i bu eserleri yaratm›fl uygarl›¤›nbaflkenti Van’da, bugün Urartuuygarl›¤›n›n görkemini yans›tacakanlay›flta ve zenginlikte bir müzebulunmamaktad›r.

1960’lardan sonra Do¤u Anadolu’dayap›lan kaz›larda çok say›da Urartumerkezi gün ›fl›¤›na ç›kar›lm›flt›r.Bunlar içinde Toprakkale (Van),Alt›ntepe (Erzincan), Adilcevaz (Bitlis),Aznavurtepe (A¤r›), Çavufltepe (Van),Kayal›dere (Bingöl) say›labilir.1990’lardan itibaren Van Bölgesi’ndeAyanis, Yukar› ve Afla¤› Anzaf, EskiVan Kalesi ve Höyü¤ü, Karagündüz’deyap›lan yeni kaz›larda Urartuuygarl›¤›na ait pek çok yeni bulgularelde edilmifltir. ‹lk dönemlerde TahsinÖzgüç, Afif Erzen, Emin Bilgiç, BakiÖ¤ün, Kemal Balkan; günümüzdeTaner Tarhan, Veli Sevin, AltanÇilingiro¤lu, Oktay Belli gibi de¤erlibilim adamlar›m›z›n büyük özverilerlesürdürdükleri kaz› ve araflt›rmalar,bu s›ra d›fl› uygarl›¤› daha iyianlamam›z› sa¤lam›flt›r.

Öte yandan Do¤u ve Güneydo¤uAnadolu’nun sorunlar›n› ak›ll›caçözmek istiyorsak, Urartu Dönemi’niher yönüyle çok iyi irdelememizgerekmektedir. Bay›nd›rl›k alan›nda,bölge co¤rafyas›n› tarihte en iyide¤erlendiren ulus olduklar›,b›rakt›klar› eserlerden

anlafl›lmaktad›r. Özellikle sondönemde elde edilen bulgularla yeni

These original ceramic works withred finish interestingly reappear incharacteristic ceramic ware createdfrom pipe clay in Tophane, finishedwith clay called “gülbahar” broughtfrom Van, approximately 2700 yearslater in XIX Century.

It is observed that in early periods,Urartian art was rather under theinfluence of Mesopotamian cultures,especially Assyrian art. The style andtradition expression hascharacteristics from Assyrian culturebut content and form elements arespecific to Urartu. Later, an originalUrartu art and architecture influencedby, yet independent of the newAssyrian art. Today, there arenumerous helmets, shields, belts,quivers, harnesses, weapons andfurniture components with cuneiforminscriptions are found in museumsand collections in Russia, England,Germany, France, USA, Japan and

Israel. Unfortunately, there is nomuseum in the concept and of

richness to reflect the magnificenceof Urartu civilization today in Van, thecapital of this civilization, incorporatedby all world museums.

In the excavations made in EasternAnatolia after 1960s, many Urartiansettlements were unearthed.Toprakkale (Van), Alt›ntepe (Erzincan),Adilcevaz (Bitlis), Aznavurtepe (A¤r›),Çavufltepe (Van) and Kayal›dere(Bingöl) may be enumerated amongthese. In the new excavations madein Ayanis, Upper and Lower Anzaf,Old Van Castle and Hoyuk andKaragündüz in Van area since 1990s,many new artifacts were discoveredfrom Urartu civilization. Excavationsand research carried out by ourdistinguished archaeologist likeTahsin Özgüç, Afif Erzen, Emin Bilgiç,Baki Ö¤ün and Kemal Balkan in earlyperiods, and Taner Tarhan, Veli Sevin,Altan Çilingiro¤lu and Oktay Belli todayhave allowed us to understand this

extraordinary civilization better.




134

Bronz Urartu kemeri / Bronze Urartian belt

Bronz Urartu aslan› / Bronze Urartian lion



flehirler, kaleler, saraylar, ba¤lar,bahçeler, barajlar kurmas›n›n yan›s›ra tap›nakta hizmet etmekistemeyenin çorak topraklardan tafltoplayarak ekilecek alankazand›r›lmas›n›n da eflde¤er ibadetolaca¤›n› yaz›tlar›nda belirten II. Rusa,

Anadolu tarihinin çok farkl› birflahsiyeti olarak karfl›m›zaç›kmaktad›r. ‹lginçtir ki biz onu dahayeni yeni tan›maya bafll›yoruz.

Öte yandan, bu eserlerin yap›m›ndakiirade ve düflünce de¤erlerini daha iyiçözümleyebilirsek, Urartular›nBat›’daki uygarl›klardan çok önce, pekçok s›rad›fl› baflar›y› gerçeklefltirdi¤inigörebiliriz. Bu aç›dan Do¤uAnadolu’daki Urartu miras›n› özenleve dikkatle korumal›y›z. Bugüne kadarkaçak kaz›larla ve define bulmaamac›yla yap›lan tahribatlar›n, bu

uygarl›¤a ait pek çok de¤erli bilgiyi vebulguyu yok etti¤ini de unutmamal›y›z.

135

K›rm›z› perdahl› Urartu seramikörnekleri (Van Müzesi)Urartian ceramic specimens with redfinish (Van Museum)

On the other hand, if we want toresolve the problems of Eastern andSouth Eastern Anatolia, we have toanalyze the Urartu period thoroughlyin every respect. It is understood fromthe works they have left that they werethe nation who utilized the geographyof the region best in history, especiallyin the area of public works.

If we can grasp the will and ideas inconstruction of these works better,

we can see that Urartians achievedmany extraordinary successes longbefore the civilizations in the west.Therefore, we must protect the Urartuheritage in Eastern Anatolia carefully.We must not forget that thedestruction caused by illegalexcavations and for treasure huntscaused knowledge to disappear.

Kaynakça/ Bibliography

Azarpay, G., Urartian Art and Artifacts, Los Angeles 1968.Barnett, R. D., “Urartu”, CAH III, 314. vd.

Baflgelen, N., Güneflin Bahçesi Anadolu, ‹stanbul 1995.Baflgelen, N., “Do¤u Anadolu’da ‹ki Yeni Urartu Kaya Mezar›”, Sanat 3, 1993, 96-103.Belli, O., “Urartular”, Anadolu Uygarl›klar› Ansiklopedisi I, 104 vd.Belli, O., Do¤u Anadolu Urartu Sulama Kanallar›, ‹stanbul 1997.Belli O., Anzaf Kalesi ve Urartu Tanr›lar›, ‹stanbul 1999.Burney, C., “First Season of Excavation of The Urartian Citadel of Kayal›dere”, Anatolian Studies 16, 1966, 55.Çilingiro¤lu, A., Urartu Tarihi, ‹zmir 1994.Çilingiro¤lu, A., Urartu Krall›¤›, Tarihi ve Sanat›, ‹zmir 1997.Çilingiro¤lu, A., M. Salvini (ed.), Ayanis I, Roma 2001.Erzen, A.,Çavufltepe I, Ankara 1978.Frankel, D., The Kingdom of Urartu, Londra 1979.Forbes, T. B., Urartian Architecture, 1983.Özgüç, T., Alt›ntepe I, Ankara 1966.Özgüç, T., Alt›ntepe II, Ankara 1969.Piotrovskii, B. B., Urartu, Cenevre 1969.

Salvini, M., Geschichte und Kultur der Urartäer, Darmstadt 1995.Sevin, V., E. Kavakl›, Van/Karagündüz Bir Erken Demir Ça¤ Nekropolü, ‹stanbul 1996.Sevin, V., E. Kavakl›, Eski Anadolu ve Trakya, ‹stanbul 2003.Van Loon, Urartian Art, ‹stanbul 1966.Zimansky, P., Ecology and Empire: The Structure of the Urartian State, Chicago 1985.

14-ANADOLU_UYGARLIKLARI

Documents