Kreu
PAGE
Kreu XIII: Msimdhnia efektive, msuesi, nxnsi.
Cikli par i studimeve n Msuesi pr arsimin fillor.
2014 - 2015
Kreu XIII
Msimdhnia efektive, msuesi, nxnsi.
1. Kuptimi mbi msimdhnien efektive.
2. Msuesi dhe cilsit e tij n nj msimdhnie efektive, (prgatitja
shkencore e metodike; organizimi dhe qartsia; entuziazmi dhe
ngrohtsia).
3. Zhvillimi i aftsive t t msuarit tek msuesit e rinj.
4. Modele msimdhnieje efektive.
1. Kuptimi mbi msimdhnien efektive.
Msimdhnia sht nj proces shum i komplikuar. Duhen br shum gjra
njhersh. Por, pavarsisht nga kjo, ekzistojn disa element
psikologjik, didaktik, social q ndihmojn n realizimin e nj
msimdhnieje efektive.
sht msimdhnia efektive? Msimdhnia efektive sht baz pr t nxnt e
sukseshm. Ajo identifikohet dhe ndrtohet mbi njohurit e mparshme,
bn lidhjen me jetn reale, zhvillon t kuptuarit e thell dhe
monitoron e reflekton mbi t nxnt.
Msuesit duhet t din se nuk ka receta e metoda teknike t gatshme
pr nj msimdhnie t till. do msim ka veorit e tij, do msues, nxns apo
situat sht gjithnj e veant. Por, nga ana tjetr, n nj nivel t
prgjithshm, sht e mundur t merren n konsiderat dhe t zbatohen disa
rregulla t prgjithshme, pasi jo n do moment t msimdhnies mund t
kemi mundsi dhe koh t reagojm n ast.
Nj msimdhnie efektive nuk lidhet thjesht me informimin e nxnsve.
Kjo do t ishte gjja m e thjesht. Dihet se msuesi merr shum vendime
gjat dits msimore, duke nisur q nga vendosja e tavolinave, e
mjeteve msimore, nga prcaktimi i objektivave dhe i metodave t
shpjegimit, kontrolli e detyrave dhe e njohurive, motivimi e
nxnsve, etj. Edhe kur nxnsit jan duke punuar n mnyr t pavarur apo n
grupe, prsri jan t ndikuar nga vendimet q ka marr msuesi pr ndarjen
n grupe, pr mnyrn e ndrtimit t pyetjeve, etj. Por nxnsit nuk jan
pjesmarrs pasiv q presin t mbushen me njohuri. N nj situat dinamike
msimore ata jan t plotfuqishm dhe ushtrojn forcn e tyre n
msimdhnie. Pra, nuk mjafton q msuesi thjesht t transmetoj
informacion, por duhet t marr n konsiderat edhe mjaft element t
tjer si motivimi i nxnsve pr t nxn, tia prshtas msimdhnien nivelit
t njohurive t nxnsve, t drejtoj sjelljet e nxnsve, t grupoj nxnsit
dhe t vlersoj t nxnt e tyre, t kuptoj q n fund t msimit nxnsit i
kan kuptuar apo jo konceptet e trajtuara, disa nxns mund ta msojn
msimin mjaft mir, ndrsa t tjer mund t mos zotrojn disa koncepte dhe
t shkoj drejt dshtimit, etj.
N studimet e tij Josef Lowman (1996) prshkruan dy dimensione t t
msuarit efektiv: (1) nxitja intelektuale (njohurit, entuziazmi,
pikpamjet interesante, qartsia, organzimi, frymzimi), (2) interesi
ndrprsonal/motivacioni (interesi, kujdesi, inkurajimi, sfida,
ndihma).
Grasha (1996) nnvizon pes stile t msuesit efektiv: ekspert, (i
lidhur me transmetimin e informacionit nga nj status ekspert, i
nxit nxnsit drejt rritjes s kompetencave t tyre; autoriteti formal
(sht I lidhur me mnyrat e pranueshme pr tu siguruar nxnsve drejt
rritjes s kompetencave t tyre; modeli prsonal (beson n t msuarit
prej shembullit prsonal, mbikqyr dhe drejton nxnsit drejt gars;
lehtsues (thekson natyrn personale t marrdhnieve msues nxns,
drejton nxnsit drejt zhvillimit t kapacitetit t tyre pr veprim t
pavarur dhe delegues (sht I lidhur me zhvillimin e kapacitetit t
nxnsve pr t funksionuar n mnyr t pavarur, inkurajon projekte t
pavarur).
2. Msuesi dhe cilsit e tij n nj msimdhnie efektive, (prgatitja
shkencore e metodike; organizimi dhe qartsia; entuziazmi dhe
ngrohtsia). Karakteristikat e msuesve t efektshm.
Mjaft studime lidhur me msimdhnien efektive e vn theksin, ve t
tjerash tek msuesi, puna dhe karakteristikat e tij. Prgjithsisht
prmenden tre karakteristika t msuesve efektiv: (a) njohurit dhe
prgatitja e tij shkencore e metodike; (b) organizimi dhe qartsia n
msim; (c) dashmirsia dhe ngrohtsia.
a) Njohurit dhe prgatitja shkencore e metodike e msuesit.
Njohurit jan t domosdoshme pr msimdhnie t efektshme, sepse sa m i
thell t jet msuesi n njohuri, aq m i qart dhe m i organizuar do t
jet n msim.
Msuesit ekspert kan sisteme t sofistikuara njohurish pr t
kuptuar problemet e msimdhnies. sht ajo q din msuesit ekspert dhe q
u mundson t jen kaq ekspert? Sipas Li Shulmani (1987), msuesit
ekspert njohin mir :
Lndt msimore q japin njohurit e tyre pr prmbajtjen jan t thella
dhe t ndrlidhura.
Strategjit e prgjithshme msimore q zbatojn n t gjitha lndt (psh,
parimet e drejtimit t klass, etj.)
Materialet dhe programet e kurrikuls q jan t prshtatshme pr lndn
e tyre dhe nivelin e klass.
Njohurit specifike t lnds, t nevojshme pr msimdhnien, (mnyra t
veanta pr t msuar nxns t veant dhe koncepte t veanta).
Karakteristikat dhe prejardhjet e nxnsve.
Mjediset ku msojn nxnsit n dyshe, n grupe t vogla, n ekipe, n
klasa, n shkolla dhe n komunitet.
Qllimet dhe piksynimet e msimdhnies.
Ndrvprimi msues nxns. Marredheniet midis strategjive te
mesimdhenies q prdor msuesi dhe te nxenit jane te nderlikuara.
Mnyra se si nxenesit procedojne lidhur me njohurit q jep msuesi,
percakton ne mase te madhe ate qe ata mesojne dhe mbajne mend. S
pari nxenesit duhet, te tregojne vemendje pr njohurit e dhna nga
msuesi i cili shpenzon shume kohe per te nxenit e nxnsve t tij,
duke permiresuar vazhdimisht menaxhimin e klases, format e metodat
e duke i mbajtur ata te motivuar dhe te perfshire gjat gjith kohs s
procesit msimor. Por koha dhe perkushtimi i msuesit nuk mund te
garantojne te nxenit e duhur dhe te efektshem. Koha duhet shpenzuar
mire, gjithashtu, edhe mbushja e kohes me metodat me te fundit te
mesimdhenies, perseri nuk garanton sukses. shtjet kryesore jane:
"fare po bejne nxenesit?", "fare po mendojne?", "Ne 'menyre po e
perpunojne informacionin?" Detyra qe mesuesi shtron per nxenesit e
tij eshte nje lidhje e rendesishme midis mesimdhenies dhe te
nxenit.
Detyrat qe mesuesit percaktojne per nxenesit kane ne permbajtje
fakte, koncepte, opinione dhe parime. Detyrat qe u jepen nxenesve
perfshijne veprime te shumta, si : te riprodhojne, te klasifikojne,
te nxjerrin perfundime apo te zbatojne. Nderkohe qe nxenesi punon
me detyren, ne te njejten kohe, ai eshte duke msuar njohurit dhe
duke praktikuar veprimet sipas kerkeses s detyrs. Le te shohim per
nje moment elementin e dyte te nje detyre mesimore, veprimet qe
kerkohen ne te. Psikologu Doil ka sugjeruar se detyrat mesimore ne
baze te veprimeve qe kerkohen ndahen ne kater kategori : (1)
Detyrat per kujtesen u kerkojne nxenesve te njohin apo te
riprodhojne informacionin qe e kan mesuar me pare, psh, te
iftezojne kryeqytetet me shtete po te recitojne vargje nga nje
vjershe. (2) Detyrat e zakonshme apo proceduriale u kerkojne
nxenesve perdorimin e nje algoritmi (pershkrimin e rregullave per
hapat) per te zgjidhur nje problem. Nese nxenesit e zbatojne sakte,
ata marrin pergjigjen e duhur, psh, nese perdorin formulen per
siperfaqen e rrethit, atehere do te gjejne siperfaqen e nje rrethi
te dhene. (3) Detyrat per te kuptuarit u kerkojne nxenesve te
shkojne nje hap me tej, te transformojne informacionin, te zgjedhin
me te miren midis shume menyrash, psh, te kombinojne ide te
ndryshme per te zgjidhur nje problem te ri apo te shkruajne nje
fragment ne nje stil te caktuar. (4) Detyrat e opinionit u kerkojne
nxenesve te vendosin nje preference, si psh, cili karakter apo
personazh eshte me i parapelqyer ne nje tregim.
Menyre e dyte per te klasifikuar detyrat eshte respektimi i
rrezikut qe perfshihet ne te, psh, detyrat permes te cilave
shprehen opinionet jane te nje rreziku te ulet, per to nuk ka
pergjigje te gabuar apo te drejte. Kujtesa e thjeshte apo detyrat
proceduriale perfshijne pak rrezik ne vetvete, pasi gjetja e
pergjigjes se drejte eshte e lehte, duhet vetem te ndiqen hapat.
Veshtiresite jane me te medha ne detyrat per perdorimin e kujteses
afatgjate apo komplekse. Recitimi i 100 vargjeve nga Shekspiri
eshte nje detyre e veshtire, sepse nxenesit duhet te mesojne
permendesh nje sasi te madhe vargjesh. Detyrat proceduriale
gjithashtu jane te veshtira, si psh, zgjidhja e ekuacioneve te
shkalles se dyte, me nje apo dy te panjohura, permbajne mundesine e
mjaft gabimeve.
Se fundi, detyrat mund te kene pergjigje te prera qarte apo edhe
te dykuptimshme. Detyrat e opinionit apo te te kuptuarit jane te
dykuptimshme : eshte e veshtire per te percaktuar pergjigjen e
sakte (nese ajo ekziston) apo menyren per ta gjetur ate. Nese ju
kerkohet te shkruani dika per problemin qendror te nje qeverie
demokratike, nuk mund te dini me siguri cila eshte pergjigjja e
sakte. Detyrat e kujteses dhe ato proceduriale, nga ana tjeter,
jane jodykyptimeshe. Nese jeni duke recituar nje monolog nga
Hamleti, pergjigjja e sakte eshte e qarte, madje edhe atehere kur
detyra eshte e veshtire.
Cilet jane ata komponente te detyrave qe kane te bejne me
mesimdhenien e suksesshme? Mjaft nga nxenesit deshirojne te ulin
rrezikun apo veshtiresite dhe te menjanojne dykuptimesine qe
ndeshet shpesh ne punen e shkolles. Ne menyre te shpeshte, mesuesit
planifikojne nje kompleks detyrash per te kuptuarit, qe eshte
njeherazi i paqarte dhe i veshtire. Ata duan qe nxenesit e tyre te
mesojne te mendojne dhe te zgjidhin probleme. Por nxenesit,
ndoshta, duan me shume udheheqje, mund te dalin para tyre probleme
menaxhuese nese do te jene shume te paqarte. Ata mund te pyesin per
modele, rregulla, te dhena te domosdoshme apo formula : "Sa duhet
te lexoni per kete?", "Sa faqe duhet te lexoni?", A duhet te dime
data dhe emra?", "Na jep modelin qe te vazhdojme". Me fjale te
tjera, nxenesit fillojne detyren. Mesuesi nderton detyren duke
percaktuar tri pika me te cilat duhet tu drejtohet duke dhene nje
minimum faqesh te caktuara dhe duke u siguruar dhe materiale te
tjera shtese qe mund te jene te vlefshme. Keshtu, detyra per te
kuptuarit behet proceduriale. Perderisa nxenesit mesojne fare u
duhet, ata mesojne se si te kryejne proceduren dhe si te kerkojne
mbeshtetjen e mesuesit. Por, keta nxenes, ndoshta, nuk deshirojne
te mesojne shprehite e nderlikuara te zgjidhjes se problemit, qe
mesuesi e ka parashikuar ta beje. Keshtu nuk nxitet krijimtaria.
Eshte i nevojshem nje lloj ekuilibri. Udhezimet e mesuesit duhet te
jene te qarta. Detyrat qe i ndihmojne nxenesit te mesojne te
riprodhojne fakte nuk i ndihmojne te mesojne te kuptojne. Mesuesit
duhet te bejne zgjedhje te zgjuara e me pas t'i mbajne parasysh
edhe ne rastet kur nxenesit mundohen te bejne ndryshime.
Ka disa sisteme mesidhenieje te efektshme. Ato i ben te tilla
sistemi i detyrave mesimore te percaktuara per nxenesit. elesi
gjendet ne mendimet dhe veprimet e tyre.
Rouzenshain dhe Stivens (Stevens) kan dhn rekomandime pr
msimdhnie t suksesshme. Ato shrbejn si nj liste kontrolli apo
struktura pr aftsit baz t msimdhnies s msuesit:
Rishiko dhe kontrollo punen e nje dite me pare. Meso, kerko te
mesosh nese nxenesit kane kuptuar gabim apo kane bere gabime.
Paraqit material te ri. Percakto qarte qellimin, zhvillo
mesimdhenien ne hapa te vegjel, siguro shembuj te shumte dhe
sigurohu se nxenesit te kuptojne.
Siguro praktike te udhehequr. Pyet nxenesit, jep probleme
praktike dhe bej kujdes nese ka keqkonceptime dhe keqkuptime.
Shqyrto shkaqet nese eshte e nevojshme. Vazhdo praktiken e
udhehequr, derisa nxenesit te pergjigjen ne rreth 80% te pyetjeve
sakte.
Komento dhe korrigjo gabimet, bazuar ne pergjigjet e nxenesve.
Meso perseri nese eshte e nevojshme.
Siguro praktike te pavarur. Leri nxenesit te zbatojne te nxenit
e ri ne klase apo ne shtepi. Shkalla e suksesit, ne praktiken e
pavarur, duhet te jete mjaft e larte. Kjo do te thote se nxenesit
duhet te jene te pergatitur mire per punen dhe praktiken e
udhehequr dhe detyrat nuk duhet te jene shume te veshtira. Nxenesit
duhet te praktikohen derisa aftesite te mesohen mire dhe te behen
automatike, te shnderrohen ne shprehi.
Bje punen e nxenesve te matshme per far bejne dhe kontrolloje
ate.
Organizo perseritjen do jave dhe do muaj, per te konsoliduar te
nxenit. Perfshi disa detyra shtepie per perseritje. Organizo
testime te shpeshta dhe rimesoji eshtjet qe mungojne ne teste.
Keto nuk jane hapa per t'u ndjekur sipas nje rregulli te veante,
por jane elemente te mesimdhenies se suksesshme, psh, njohja dhe
analiza e rezultateve, perseritja apo rimesimdhenia mund te ndodhin
kurdohere qe eshte e nevojshme dhe duhet te perputhen me qendrimet
e nxenesve.
Duke pasur parasysh kompleksitetin e procesit te mesimdhenies,
eshte veanerisht e domosdoshme qe theksi te vihet ne strukturen e
mesimit, atmosferen e klases, e cila ben qe mjedisi te jete
shoqeror dhe nxites per nxenesit, sidomos, per ata qe kane
rezultate te uleta ne mesime. Nxenes te tille e kane te nevojshme
nje mjedis te kesaj natyre ne klase bashke me nxitjen dhe kujdesjen
e perhershme nga ana e mesuesit.
Pr t organizuar punen ne klase, mesuesi vepron ne perputhje me
disa veori qe jane specifike per klasen, lenden, moshen e nxenesve,
vendin ku zhvillohet mesimi dhe materialet qe ka ne dispozicion per
mesimdhenien. Pavaresisht nga keto, per organizimin e mesimdhenies,
per te gjithe mesuesit jane te nevojshme dhe te domosdoshme, keto
udhezime :
Percakto strukturen e mesimit ne perputhje me nevojat e
nxenesve.
Perdori ngjarjet e paparashikuara si shkas per ta bere me
interesante mesimdhenien dhe si "lokomotive per te" duke zgjeruar
njohurite e nxenesve.
Perputh strategjite e mesimdhenies me objektivat.
Sigurohu qe objektivat per materiale te ndryshme te mesimdhenies
jane te qarta.
Vendos nje baraspeshe midis objektivave te sferes njohese dhe
asaj emocionale.
Ji fleksibel, nese nje metode nuk ecen mire me disa nxenes,
mundohu te perdoresh nje strategji tjeter.
Planifikimi. Gjat ktyre pak viteve t fundit, krkuesit n fushn e
arsimit kan shfaqur interesim t madh pr planifikimin e msuesit. Ata
kan evidentuar q :
S pari, planifikimi ndikon n at q s ka do t msojn nxnsit, sepse
kohn e disponueshme dhe materialet e kurrikules i shndrron n
veprimtari, detyra e msim koha sht thelbi i planifikimit. Planet e
bra q n fillim t vitit, jan veanrisht t rndsishme, pasi shum nga
veprimet rutin dhe modelet q do t ndiqen, si ndarjet e kohs,
vendosen q heret. Pra, edhe nj planifikim i vogl sht shum i
dobishm, n kuptimin se do tu shpjegohet nxnsve dhe do t msojn
ata.
S dyti, msuesit merren me nj sr nivelesh n planifikim
planifikojn punn q do t bjn gjat nj viti, nj semestri, nj jave, nj
dite, nj njsi. T gjitha kto nivele duhet t bashkrendohen.
S treti, planet e paksojn, por nuk e elemenojn pasigurin n
msimdhnie. Planet duhet t lejojn fleksibilitet.
S fundi, nuk ekziston ndonj model pr planifikim t efektshm. N
palnifikim nj mas nuk u prshtatet t gjithave. Pr msuesit me prvoj,
planifikimi sht proces krijues i zgjidhjes s problemeve, ata din se
si ti zhvillojn msimet n plotsin e tyre dhe si tu msojn nxnsve
segmente msimesh me efikasitet. Ata din se far presin dhe si
procedojn, kshtu jodetyrimisht vazhdojn t zbatojn modelet e planeve
t hollsishme q kan msuar n programet e tyre prgatitore t msuesis.
Planifikimi sht m i lirshm n kokat e tyre. Pavarsisht mnyrs s
planifikimit, duhet t keni n mendje nj qllim msimor.
Objektivat e t nxnit. Norman Gronlundi dhe Susan Brukharti
(2009) i prkufizojn objektivat msimore si rezultate msimore t
synuara. Objektivat jan prformancat q priten nga nxnsit pas
msimdhnies, pr t demonstruar nivelin e t nxnit t tyre. Objektivat e
hartuara nga njerzit me pikpamje bihejvioriste prqendrohen te
ndryshimet e vzhgueshme dhe t matshme te nxnsi. Objektivat
bihejvioriste prdorin terma t till si listoj, prkufizoj, shtoj ose
llogaris. Objektivat konjitiv, nga ana tjetr, theksojn t menduarit
dhe t kuptuarit, kshtu q jan m t prirur t prfshijn fjal si kuptoj,
njoh, krijoj ose zbatoj.
Ideja e Robert Magerit (1975) sht se objektivat duhet t
prshkruajn se duhet t bjn nxnsit kur t demonstrojn nivelin e tyre
msimor dhe t tregojn se si din msuesit se ata po e bjn kt, ndaj dhe
kto prgjithsisht konsiderohen si objektiva bihejvioriste. Sipas
tij, nj objektiv i mir ka tri pjes. S pari, prshkruan sjelljen e
pritshme t nxnsit. duhet t bj nxnsi? S dyti, rndit kushtet n cilat
do t ndodh sjellja. Si do t njihet ose do t testohet kjo sjellje? S
treti, shpalos kriteret pr mbarvajtje t pranueshme n test.
Gronlundi dhe Brukharti (2009) ofrojn nj metod tjetr q prdoret
pr t hartuar objektivat konjitive. Ata kan mendimin se nj objektiv
duhet t shprehet s pari, me terma t prgjithshm (kuptoj, zgjidh,
vlersoj, etj.), pastaj msuesi duhet ti qartsoj duke renditur nj
numr shembujsh model q do t prbnin prova se nxnsi e ka arritur
objektivin.
Planet fleksible dhe krijuese prdorimi i taksomanive. lloj t
menduari prfshihet n kryerjen e ktyre detyrave? (1) T mbash mend
faktet dhe temat? (2) T kuptosh idet kye? (3) T zbatosh
informacionin pr t zgjidhur problemet? (4) T analizosh nj situat,
detyr ose problem? (5) T bsh vlersime ose t japsh opinione? (6) T
krijosh ose t projektosh dika t re? Blumi (Bloom 1956) dhe kolegt e
tij zhvilluan nj taksomani, ose sistem klasifikimi t objektivave
msimore. Objektivat ndaheshin n tri fusha : konjitive, afektive dhe
psiko-lvizore. Ne do t veojm vetm at konjitive, pasi ato afektive
dhe psiko-lvizore do t trajtohen tek kapitulli i objektivave. N
taksomanin e fushs s t menduarit ose t fushs konjitive t Blumit
renditen gjasht objektiva.
1. Njohja: Rikujtimi ose njohja e dikaje jo doemos duke e
kuptuar, prdorur ose ndryshuar.
2. Kuptimi: Kuptimi i materialit q komunikohet jo doemos duke e
lidhur me dika tjetr.
3. Zbatimi: Prdorimi i nj koncepti t prgjithshm pr t zgjidhur nj
problem t caktuar.
4. Analiza: Zbrthimi i dikaje n pjest e saj prbrse.
5. Sinteza: Krijimi i dikaje t re duke ndrthurur ide t
ndryshme.
6. Vleresimi: Gjykimi i vlers se materialeve ose metodave q mund
t prdore n nj situat t caktuar.
N vitin 2001, nj grup krkuesish pedagogjik botuan nj version t
ri t rishikuar t taksomanis (Anderson & Krathohl, 2001) i cili
ruan t gjasht nivelet baz, sipas nj rendi paksa t ndryshm, por
emrat e tri niveleve jan ndryshuar pr t treguar proceset konjitive
t prfshira. Gjasht proceset konjitive jan : (1) mbajtja mend
(njohurit), (2) kuptimi (prvetsimi i materialit), (3) zbatimi, (4)
analiza, (5) vlersimi dhe (6) krjimi (sinteza). Por rishikuesit kan
shtuar nj prmas t re n taksomani, pr t pohuar se procesi konjitv
duhet t prpunoj dika njeriu duhet t mbaj mend ose t kuptoj apo t
zbatoj kt apo at njohuri. Tashm kemi gjasht procese : aktet
konjitive t mbajtjes mend, t kuptimit, t zbatimit, t analizs, t
vlersimit dhe t krijimit. Kto procese ndikojn n katr lloje
njohurish faktike, konceptuale, procedurale dhe metakonjitive.
Taksomania e rishikuar n fushn konjitive.
Prmasa e procesit konjitiv
Fusha e njohurive
1. T mbash mend
2. T kuptosh
3. T zbatosh
4. T analizosh
5. T vlersosh
6. T krijosh
A. Njohurit faktike
B. Njohurit konceptuale
C. Njohutit procedurale
D. Njohurit metakonjitive
Cilt do qofshin objektivat msimore pr nxnsit, Terri Ten Brinku
(2005) sugjeron kto kritere. Objektivat duhet t jen : (1) T
orientuara drejt nxnsit (theksi t jet mbi faktin se far pritet t bj
nxnsi). (2) T prshkruajn nj rezultat msimor t prshtatshm (t
prshtatshm si pr nga zhvillimi edhe pr nga renditja, ka do t thot
se objektivat m kompelse do t vijn pas objektivave themelore). (3)
T qarta dhe t kuptueshme (jo shum t prgjithshme ose shum
specifike). (4) T vzhgueshme (t shmangen rezultatet q nuk mund t
shihen, t till si vlersoj ose kuptoj).
Planifikimi sipas kndvshtrimit konstruktivist. Tradicionalisht,
brja e pjess m t madhe t planit msimor ka qen prgjegjsi e msuesit,
por sot, po lindin mnyra t reja planifikimi. N metodat
konstruktiviste, planifikimi bhet me bashkpunim dhe bisedime.
Msuesi dhe nxnsit marrin vendime s bashku rreth prmbajtjes,
veprimtarive dhe metodave. N vend q si objektiva t ken sjelljet dhe
aftsit specifike t nxnsve, msuesit kan parasysh qllime t gjra jan
idet e mdha ose temat e mdha q udhheqin planin. Gjat dhjetvjearit t
fundit, temat (njsit tematike) dhe prmbajtja e integruar n
msimdhnie kan qen elementt kryesor n planifikimin dhe projektimin e
msimeve dhe t njsive q nga kopshti deri n shkolln e mesme.
b) Organizimi dhe qartsia. N studimet e bra sht arritur n
prfundimin se qartsia dhe organizimi n msimdhnie jan cilsi mjaft t
rndsishme t msuesve pr nj msimdhnie efektive.
Msuesit q jan sistematik, q bjn prezantime dhe shpjegime t
qarta, kan prirjen t organizojn m mir msimin n klas se t tjert,
marrin m shum vlersime pozitive nga nxnsit dhe ndikojn q ata t nxn
m mir.sht e rndsishme lidhja midis njohuriv pr lndn, qartsis n
msimdhnie dhe nivelit t t nxnit t nxnsve. Msuesit me njohuri t
shumta dhe t konsoliduara kan prirjen t jen m t qart n paraqitjen e
lnds s tyre dhe anasjelltas. Q msuesit t jen organizues t mir t
msimit dhe t qart duhet: t shfrytzojn metodika dhe eksperienca t
msuesve t dalluar; t prdorin analogji t lehtsuar t kuptuarit e
ideve; t organizojn msimin n mnyr logjike; t theksoj aspektet m t
rndsihme t materialit; t prdori modele, shembuj dhe ilustrime; t
shpjegoj materialin msimor, t zgjedhi fjalt q jan t njohura pr
nxnsit, etj.
c) Ngrohtsia dhe entuziazmi. Disa msues jan shum m tepr
entuziast se disa t tjer e e kjo ndikon edhe n cilsin e procesit
msimor. Ngrohtsia dhe entuziazmi jan cilsi t mira pr msuesin, por
nuk sht e leht t prcaktos se cilat sjellje prcaktohen m
konkretisht.
Nse do t prmbledhim krkesat q lidhen me msuesit pr nj msimdhnie
efektive, do t rendisim ndr t tjera, kto veori t tyre:
Fillojn menjher msimin dhe jan t mirorganizuar.
Msojn me nj ritm t prshtatshm, por ndalen rregullisht pr t
kontrooluar t kuptuarit e fmijve dhe prfshirjen e tyre n pun.
Prdorin nj shumllojshmri strategjish, jo vetm shpjegimin.
Fokusohen tek tema dhe objektivat e tyre msimore dhe nuk dalin
jasht tyre. Shpjegimi sht i qart.
Prdorin humorin duke ruajtur stilet e tyre individuale.
Praktikojn teknika t mira menaxhuese t klass, duke mbajtur
vmendjen dhe respektin pr grupin.
Ndrveprojn me nxnsit duke dhn prgjigje t menjhershme pr pyetjet
apo komentet si dhe duke dhn feedback korrigjues kur duhet.
mojn prgjigjet e nxnsve dhe prdorin pyetje hetuese pr t zgjeruar
prgjigjen.
Sigurojn nj klim t ngroht n klas duke i lejuar nxnsit t flasin
lirshm duke prdorur humorin personal ose prpjekje t tjera pr t
treguar lidhje njerzore me nxnsit.
Prdorin sjellje jo verbale, si gjeste, ecje, kontaktin me sy, pr
t prforcuar komentet q bjne, etj.
3. Zhvillimi i aftsive t t msuarit tek msuesit e rinj.
Jo t gjith msuesit e rinj jan msimdhns efektiv q n fillimet e
puns s tyre. Robert Boice, pas disa vitesh studimit, identifikoi
disa karakteristika t atyre msuesve, q ai i quajti fillestr t
shpejt. Kta msues prshtaten leht dhe bjn progres t qndrueshm n pun
e tyre. Sipas tij, fillestart e shpejt:
Interesohen pr prfshirjen aktive t nxnsve n procesin e t
nxnti.
Shmangin ndjenjat e izolimit duke zhvilluar rrjetin social dhe
profesional me kolegt dhe t tjert.
Krkojn kshilla prej kolegve.
Shmangin t qnit kritik dhe negativ ndaj nxnsve.
Msojn t balancojn kohn midis t msuarit, krkimit dhe
shrbimit.
Jan mjaft energjik, kurioz dhe me humor.
Eison-i (1990) thekson rndsin e mirkuptimit pr msuesit e rinj.
Mirkuptimi ndrtohet mbi nj planifikim t mir, qllime t qarta dhe
kultivimit t vetvlersimit. Ai kshillon msuesit e rinj t shmangin
perfeksionizmin, t njohin kufizimet e tyre dhe t pranojn q nse ata
nuk i din t gjitha prgjigjet e fmijve, t mos e shohin kt si shenj
dshtimi.
Nj element ky n procesin e zhvillimit t t msuarit sht dhe
feedback. Marrja e informacionit prej secilit nxns mbi veprimet e
tij, sht e r2ndsishme pr prmirsim t vazhdueshm. Shumica e msuesve
marrin feedback pr t msuarit e tyre, duke skanuar fytyrat e nxnsve
n klas pr t marr sinjale interesi ose konfuzioni, nj pjes e tyre
prdorin rrug m sistematike pr t marr feedback. Disa mnyra jan
vlersimet e marra nga nxnsit, pyetsor, intervosta, etj.
Krkimi n klas, sht nj rrug mjaft sistematike pr t realizuar
rritjen e msuesit dhe t msuarit efektiv.
Detyrat sfiduese t msuesit jan t shumta. Nj ndr to lidhet me
reduktimin dhe menaxhimin e stresit. Ekspertt sugjerojn disa mnyra
pr t kontrolluar stresin nga msimdhnsit efektiv:
Ji m ngulmues pr t refuzuar krkesat e shumta.
Vendos prioritet (nj kalendar pune prpara fillimit t do
jave).
Prdor teknikat relaksuese.
Mendo pozitivisht.
Premisat e t msuarit.
Nuk ekziston nj stil i vetm i t msuarit.
Stili i t msuarit sht nj zgjerim i personalitetit t msuesit,
kshtu q disa teknika mund tju trheqin m shum se disa t tjera.
T msuarit mund t jet m i leht dhe m natyral tek disa, sesa tek
disa t tjer, por nuk ka msues t lindur q nuk kan nevoj t prmirsohen
ose t tjer q kurr nuk mund t prmirsohen, pavarsisht prpjekjeve.
Msuesit e mir punojn pr t qen t mir dhe kujdesen vazhdimisht pr
rrugt e prmirsimit.
Jo t gjitha teknikat jan efektive n do vend, n do situat dhe me
do grup.
Nj drejtim i ri nuk mund t provohet vetm sepse sht i ri, por as
t hidhet tej pr t njjtn arsye.
4. Modele msimdhnieje efektive.
Prpara se te trajtojme modele te ndryshme te msimdhnies, po e
fillojme me nje model te pergjithshem, i cili sht baze ne
mesimdhenie pavaresisht nga lenda, mosha e nxenesve, sistemi
arsimor, etj. Ai zbatohet per te gjitha modelet dhe strategjite e
mesimdhenies. Modeli ka kater pjese perberese, na jep nje ide te
pergjithshme dhe jo te nderlikuar te mesimdhenies duke krijuar
keshtu nje koncept te qarte per te e duke i dhene mundesi mesuesit
te planifikoje dhe te zbatoje planin e tij per nje te nxene
produktiv. Pjest prbrse t modelit jan :
Objektivat, t cilat do t trajtohen m gjrsisht n kapitujt
pasardhs.
Sjellja paraprake. Pershkruan nivelin e te kuptuarit te temes
perpara mesimit. Ajo u referohet njohurive qe nxenesit kane per
objektivat, aftesit intelektuale dhe zhvillimit te tyre, nivelit te
motivimit dhe aftesive per te nxene.
Teknikat e mesimdhenies. Pershkruan procesin e mesimdhenies,
strategjite, metodat, teknikat qe perdor mesuesi e cila sjell si
rezultat ndryshime ne sjelljen e nxenesit qe e kemi emertuar "te
nxenit". Studiuesit e sotem i kane ndare veprimtarite e
mesimdhenies ne dy nengrupe te medha: ne veprimtari bisedore te
mesuesit dhe detyra mesimore te nxenesit. Ne nengrupin e pare futen
tri veprimtarite kryesore te mesuesit, me ane te te cilave ai
zhvillon mesimin dhe komunikon me nxenesit. Ato jane: shpjegimi,
teknika e pyetjeve dhe diskutimet e te gjitha llojeve. Keto
veprimtari realizojne mesimdhenien e drejtperdrejte. Ne nengrupin e
dyte futen veprimtarite e nxenesit ne klase, nen drejtimin e
mesuesit. Ketu mund te permbledhim; mesimin problemor, zbulues,
lojen me role, llojet e ndryshme te veprimtarive me shkrim, punime
etj. Gjate ketyre veprimtarive nxenesi vihet ne rolin e kerkuesit e
te zbuluesit te njohurive, por gjithnje nen drejtimin e mesuesit.
Teoricient kt lloj mesimdhenie e kane klasifikuar si mesimdhenie jo
e drejtperdrejte.
Vleresimi, edhe pr kt do t flitet n nj kapitull t veant.
4.1. Msimdhnia e drejtprdrejt
Me ane te mesimdhenies se drejtperdrejte mesuesit tregojne,
demonstrojne, shpjegojne dhe marrin pergjegjesite me te medha per
zhvillimin e mesimit, pershtatin punen e tyre ne perputhje me
moshen dhe aftesite e nxenesve. Pervetesimi i njohurive nga
nxenesit eshte me i madh ne mesimdhenien e drejtperdrejte, sidomos
kur eshte fjala per informacionin faktik.
Ne modelin e hartuar prej Medelin Hunterit, autorja pretendon
per nje model universal, pavaresisht nga permbajtja e lendes qe u
mesohet nxenesve, organizimi i shkolles, mosha e nxenesve apo
statusi socialekonomik i tyre. Ky model perbehet nga hapat e
meposhtem permes te cileve arrihen objektivat e mesimit.
Hapi 1 : Hyrja. Kjo ka te beje me gatishmerine dhe vemendjen e
nxnsve. Hanteri sugjeron nje periudhe te shkurter per te perseritur
apo per te praktikuar ate qe eshte mesuar me pare. Me pas vemendja
e nxenesit perqendrohet ne ate ka duhet te mesoje gjate mesimit.
Mesuesi nuk duhet ta vazhdoje kete veprimtari pertej kohes se
nevojshme gjate se ciles arrihet perqendrimi i nxenesve,
njekohesisht ai duhet te jete i sigurt se tani ata jane gati per te
nxenit e ri.
Hapi 2 : Objektivat. Mesuesi duhet te informoje ne menyre te
qarte nxenesit se far do te jene ne gjendje te bejne ne perfundim
te mesimit dhe perse eshte e nevojshme qe ata te pervetesojne
permbajtjen e mesimit, kapitullit, etj. Ky hap reflekton
pergatitjen e meparshme te mesuesit per percaktimin e objektivave
te mesimit.
Hapi 3 : Dhnia e njohurive. Mesuesi duhet te vendose se cili
eshte informacioni i nevojshem, qe nxenesit te arrijne objektivat.
Ne 'menyre ai do te arsyetoje? Eshte mjaft e dobishme qe mesuesi te
percaktoje gatishmerine e nxenesve, perforcimin e nevojave te tyre,
thellesine e te kuptuarit te njohurive, parashikimin paraprak te
veprimtarive dhe ndonje veprim tjeter te veante.
Hapi 4 : Modelimi. Eshte e rendesishme per nxenesit te kene
mundesi te shohin shembuj konkrete te nje produkti perfundimtar te
vlefshem per ta. Msuesi duhet te kombinoje nxitesit gojore dhe
pamore ne menyre qe nxenesit te perqendrohen ne tiparet kryesore te
dukurise, konceptit etj., qe deshiron t'u mesoje nxnsve.
Hapi 5 : Kontrolli per te kuptuarit. Msuesi duhet te vleresoje
ne menyre te vazhdueshme nivelin e te kuptuarit t nxnsve.
Hapi 6 : Praktike e udhehequr. Mesuesi duhet te ndjek me kujdes
nxnsit gjat perpjekjeve te para t mesuar. Eshte e nevojshme qe ai
te qarkulloje midis tyre per tu siguruar se puna qe ata po bejne
eshte ne nivel te kenaqshem. Nxenesit duhet te praktikojne
shprehite e tyre, por, ne te njejten kohe, ata duhet edhe te
kontrollohen, me qellim qartesimin dhe riparimin e mundshem te
gabimeve.
Hapi 7 : Praktike e pavarur. Pasi nxenesit te kene riparuar
gabimet kryesore, atehere ata mund te zbatojne shprehite, sipas
kerkesave te mesuesit : detyre shtepie, referat, ndonje pune tjeter
me shkrim apo detyre me karakter praktik.
Duke e veshtruar me sy kritik mesimdhenien e drejtperdrejte,
mund te renditim disa perparesi dhe mangesi te saj .
Msimdhenia e drejtperdrejte mund te jete mjaft efikase nese
informacioni qe mbart nuk eshte i lehte te gjendet ne menyra e
forma te tjera. Ajo eshte, e parapelqyeshme edhe, kur shoqerohet me
leximet dhe ushtrimet ne liber dhe eshte nje menyre e mire per te
ruajtur interesin e nxenesve. Permes mesimdhenies se drejtperdejte,
nxenesit kane mundesi te shohin entuziazmin e mesuesit per
materialin, qe e paraqet ne nje menyre interesante. Rekomandohet qe
mesimi te filloje me nje permbledhje te ideve dhe te koncepteve qe
mesuesi do te paraqese para nxenesve duke u perpjekur keshtu te
lidhe konceptet e reja me njohurite e meparshme. Ai duhet te jete i
sigurt qe nxenesit te kuptojne do fjale te re qe u nevojitet.
Paraqitja e ideve dhe e koncepteve duhet te behet ne nje renditje
te pergatitur me kujdes dhe ne menyre logjike, qe eshte e
pershtatshme per nivelin e njohurive te nxenesve. Gjate procedimit
ne mesim, mesuesi duhet te perdore pyetje per te mbajtur klasen te
motivuar dhe te kontrolloje here pas here te kuptuarit e tyre.
Nxenesit duhet te njihen menjehere me rezultatet e tyre, ne menyre
qe ata vete te dine nese i kane kuptuar drejt apo gabim ato qe
mesuesi shpjegon apo diskuton me ta. Mesuesi lipset te jete
vigjilent ndaj shenjave te humbjes se vemendjes apo te merzitjes se
nxenesve dhe, menjehere, te perfshije ne veprimtari ate nxenes qe
paraqet shenja te tilla. Se fundi, mesuesi duhet te vazhdoje
mesimin me veprimtari te parashikuara prej tij e qe ndihmojne
ruajtjen ne kujtese te materialit te mesuar dhe te realizohet
keshtu, edhe transferimi i te nxenit. Nje rregull i mire per
mesuesit qe duhet te mbahet parasysh ne mesimdhenien e
drejtperdrejte eshte : tregoju nxenesve se far ke ndermend t'u
tregosh, tregoju atyre dhe me pas kujtoju se fare u tregove.
Mesuesi duhet te ruhet nga te folurit e shumte, nje zakon ky qe
vihet re ne mesimdhenien e drejtperdrejte, sidomos nga mesuesit e
rinj. Nese mesuesi mendon per far po ndodh, atehere duhet te
qendroje, te beje pyetje a te paraqese nje problem te pershtatshem.
Nje tjeter rrezik kur perdoret modeli, mesuesi mund t'u shpjegoje
apo t'u tregoje nxenesve dika qe ata e dine qe me pare. Ne menyre
te vazhdueshme mesuesi duhet te kontrolloje per keqinterpretime,
pasi permes komunikimit verbal keqtransmetohen fakte dhe dukuri.
Kur mesuesi rishikon permbajtjen e mesimit qe do te zhvilloje,
duhet te sigurohet se ai eshte i pershtatshem per mesimdhenie te
drejtperdrejte, pasi jo do ore vlen te organizohet sipas modelit
Hanter, psh, ne nje ore mesimi ne lenden e biologjise, mesuesi
deshiron qe nxenesit e tij te mesojne sa me shume zbatime te
zbulimeve per origjinen e njeriut. Por duke u shpjeguar ne nje
forme tregimtare, nuk eshte menyra me efikase per ta permbushur
kete synim. Nxenesit kane nevoje edhe te lexojne, te shikojne pamje
apo te zbulojne vete dika permes pamjeve, filmave, fotografive
etj., te diskutojne me njeri-tjetrin dhe te paraqesin edhe probleme
me karakter krijues. Ketu psh, mesuesi nevojitet qe te zhvilloje
edhe mesimdhenie jo te drejtpedrejte. E mete tjeter eshte se permes
mesimdhenies se drejtperdrejte, perve fakteve dhe informacionit,
transmetohen edhe ndjenja, besime, emocione, duke mos e lene
nxenesin te gjykoje vete emocionalisht per to. Mesimdhenia e
drejtperdrejte krijon nje force varesie te nxenesve nga mesuesi dhe
kjo duhet gershetuar me forma pune qe sjellin ne klase shanse per
vetvleresim dhe vetarsimim.
4.2. Msimdhnia jo e drejtprdrejt
Perballe kompleksitetit te shoqerise moderne, mesuesit jane te
ndergjegjshem, se nxenesit duhet te jene m pershtates dhe krijues.
Edhe dinamika e ndryshimit social i kerkon ata te tille. Njohja e
fakteve dhe e njohurive, nga njera ane, dhe e teknikave te te
nxenit, nga ana tjeter, te veuara, nuk jane te mjaftueshme.
Mesimdhenia qe nxit te nxenit zbulues e problemor eshte me pak e
strukturuar. Ne disa raste eshte me e pershtatshme qe mesuesi te
organizoje punen ne menyre te tille qe t'i nxite nxenesit te
mendojne rreth menyrave te ndryshme te zgjidhjes se problemit dhe
te punojne te pavarur e aktive per te kerkuar vete informacion. Kjo
eshte me e mire se te degjojne nje shpjegim ne forme leksioni, ne
nje menyre tregimtare apo te shikojne nje demonstrim te thate qe
nuk nxit mendimin e tyre. Duke ndihmuar nxenesit drejt kerkimit e
zbulimit te vete njohurive, arrihet qe te menduarit e tyre te jete
me produktiv. Edhe ne kete faze, eshte mire qe mesuesi te perdore
pyetje per t'i drejtuar nxenesit drejt kerkimit te pavarur te
informacionit, te ngreje kontradiksione e te mundohet t'i zgjidhe
ato. Mesuesi duhet te vihet ne rolin e nje nxitesi, qe nxenesit te
perdorin shembuj dhe modele nga pervoja e tyre, te kerkojne te
qartesojne gjerat e paqarta dhe te ndertojne keshtu "paralele" dhe
"prerje" ne ndihme te te kuptuarit dhe ruajtes ne kujtese te
materialit qe mesojne. Eshte mjaft i dobishem zhvillimi i
diskutimeve per te nxitur mendimin kritik, qe i ndihmon nxenesit te
shqyrtojne alternativa te ndryshme, te gjykojne zgjidhjet, te bejne
parashikime dhe te zbulojne pergjithesimet. Shembull i mesimdhenies
se drejtperdrejte eshte modeli i sjelle nga Bruneri. Ne te gjitha
punimet e tij, te trajtuara ne kendveshtrimin kognitiv, Bruneri
ndihmon qe te depertohet ne mesimdhenien me karakter zbulues (jo te
drejtperdrejte). Duke bere fjale per funksionet e klases dhe te
mesuesit, ai rendit tri burimet e sjelljes se mesuesit: se pari,
mesuesit jane komunikues te njohurive, kjo nenkupton zoterimin e
njohurive qe u behen te njohura nxenesve dhe metoden efikase te
komunikimit, mesuesi duhet te dije se fare do t'u mesoje nxenesve
dhe si do t'i mesoje ata, se dyti, mesuesit jane modele, ata duhet
te jene kompetente dhe individe entuziaste, qe i frymezojne
nxenesit per dashurine per te mesuar. Sjellja e tyre ne klase eshte
nje burim i rendesishem njohurish, udheheqjesh dhe motivimi per
nxenesit, se treti, mesuesit jane simbole, perfaqesues te edukimit
dhe, ne menyre te veante, figura bindese ne formimin tek nxenesit
te qendrimeve, interesave, opinioneve dhe vlerave, duke mos
permendur ketu arritjet dhe pervetesimin e njohurive ne te gjitha
lendet. Qe te parashikoje dhe te garantoje zhvillimin, permes
mesimdhenies sipas Bruner duhet:
Te percaktohen qarte ato pervoja qe krijojne predispozitat e nje
te riu drejt te nxenit. Cilat jane ato veprimtari qe do te perdoren
ne klase apo materialet qe nevojiten per te mesuar nxenesit? Si
mund t'i perfshije mesuesi psh nxenesit te mesojne nje pjesetim me
numra shumeshifrore?
Teoria duhet te percaktoj qarte menyren e strukturimit te
lendes, per te ndihmuar te nxenit. Mesuesit duhet te percaktojne,
nese lenda paraqitet qarte dhe nxenesit e dine se fare do te bejne
dhe arrijne te bejne. Keshtu mesuesi vepron si vendimmarres duke
vendosur qe materialet mesimore dhe metodat jane te pershtatshme
per moshen dhe nivelin e zhvillimit te nxenesve.
Te percaktohen kriteret qe garantojne renditjen optimale per
paraqitjen e materialit. A eshte mire qe gjithmone te veprohet duke
kaluar nga konkretja tek abstraktja, nga e thjeshta tek e
nderlikuara, nga pjesa tek e tera? Apo eshte me mire te paraqitet e
tere struktura dhe me pas te plotesohet me pjeset? Kur mesuesit i
udheheqin nxenesit drejt disa veprimtarive te percaktuara qe me
pare, ata veprojne si vendimmarres. Vendimi duhet te ndikoje
fuqishem mbi gjerat e lehta apo te veshtira qe mesojne
nxenesit.
Te percaktohet natyra dhe hapesira e shperblimeve dhe te
ndeshkimeve. Te nxenit varet nga njohja me rezultatet dhe teoria
duhet te tregoje ku, kur dhe ne fare rrethanash duhet te behet
korrigjimi, lavderimi ose shperblimi. Mesuesit, ne kete menyre,
perfshihen aktivisht ne mesimdhenien me nxenesit duke punuar se
bashku per korrigjimin e gabimeve dhe zbatimin e sakte te
informacionit.
Bruneri arriti ne perfundimin, se mesuesi duhet te pranoje qe
kurrikuli reflekton natyren e njohurive, natyren e nxenesve dhe
procesin e te nxenit. Per te qene e suksesshme, nje teori e
mesimdhenies duhet te fshije linjat e dallimit qe ndan keto tri
dimensione. Kuptimi i struktures se lendes, sipas pikepamjes se
Brunerit eshte eshtje qendrore. Objektivi i pare, qe eshte do
veprim i te nxenit, mbi dhe pertej kenaqesise qe ai mund te jape,
duhet te na sherbeje ne te ardhmen. Te nxenit nuk te merr per te te
uar diku, por lejon qe, me vone, te shkohet me lehtesi pertej asaj
qe aktualisht dihet. Sikurse vuri ne dukje Bruneri, te kuptosh
strukturen e lendes do te thote te mesosh ndertimin e saj dhe
menyren se si jane lidhur midis tyre konceptet, dukurite etj. Ideja
me qendrore eshte qe nxenesit mesojne dhe i zbatojne njohurite edhe
ne lende e fusha te tjera. Nese nxenesit e kuptojne strukturen e
lendes, ajo behet me e kuptueshme per ta, ndihmon kujtesen,
shpejton transferimin e te nxenit.
Si e ndihmojne idete e Brunerit mesimdhenien? Bruneri eshte i
mendimit qe nese mesuesit kuptojne stadet e zhvillimit mendor neper
te cilat kalon femija, atehere ata kane mundesi t'ia adaptojne
mesimdhenien moshes dhe zhvillimit te nxenesve. Keto stade i quan
menyrat e paraqitjes.
Niveli i pare eshte menyra e dekretimit te paraqitjes. Femija i
vogel e njeh boten vetem duke vepruar me te, perndryshe, objekti
nuk ekziston per te. Sikurse ve ne dukje Bruner, madje, edhe ne
jeten e te rriturit, ka raste kur fjalet nuk mund te shprehin nje
pervoje te caktuar.
Niveli i dyte eshte menyra ikonike e paraqitjes, term i Brunerit
per organizimin perceptual. Per nje individ qe perballohet me nje
seri detyrash qe ne dukje nuk kane lidhje midis tyre, zbulimi i
modelit e ben punen me te lehte. Problemet e formuluara me fjale
jane nje shembull i mire per kete. Kur nxenesit perceptojne hapat e
nevojshem (modelin) per te zgjidhur problemin, atehere zgjidhja
behet me realiste dhe me e lehte.
Niveli i trete eshte menyra simbolike e paraqitjes. Ne kete
nivel femija angazhohet ne veprimtari simbolike si gjuha (e folur
apo e shkruar) e matematika. Bruneri pohonte qe, kur femijet
perkthejne pervojen ne gjuhe, ata futen ne boten e mundesise, e
cila i afteson te zgjidhin probleme dhe te perfshihen ne mendimin
krijues.
Nxenesit mesojne ne perputhje me ate menyre qe bejne paraqitjen.
Per Brunerin, mesimi i nje lende perfshin tri procese simultante:
marrjen, transformimin dhe vleresimin e informacionit.
Marrja e informacionit te ri (qe zevendeson ose zgjeron ate qe
nxenesit e dine) eshte faza fillestare. Ketu femija bashkon
stimulin e mjedisit me menyren ekzistuese te paraqitjes, me ane te
veprimit fizik, formimit te imazheve apo abstraksionit, duke
krahasuar dhe gjykuar. Per ilustrim, le te marrim nje shembull nga
historia, perpara se nxenesit te kuptojne valen ne rritje per liri
dhe pavaresi te popullit te Kosoves, ata duhet te jene te
mirinformuar per historine e popullit kosovar, e ne menyre te
veante, ate te dhjetevjeareve te fundit.
Transformimi eshte faza e dyte. Kur nxenesit kerkojne
informacion, ata duhet te kryejne veprime ose ta ndryshojne ate ne
perputhje me detyrat e reja qe shtrohen para tyre. Bruner,
zakonisht, perdor ilustrimin per te shkuar pertej informacionit te
dhene, psh, duke kaluar ne korridorin e shkolles degjoni zerin e
nje mesuesi qe shpjegon. Nga zeri e njihni ate. Ne kete menyre kjo
tregon se stimuli verbal (fjala e mesuesit) vepron tek degjuesi
(kalimtari) dhe formoni idene e mesuesit qe e njihni.
Vleresimi eshte faza e fundit. Nxenesit pyesin veten nese kane
vepruar ne menyre te suksesshme me informacionin. Cili informacion
eshte i pershtatshem per ta? A ishte i sakte?
Bruneri beri edhe rekomandime specifike per mesimdhenien, ne
menyre te veante, ato lidhen me perdorimin e vazhdueshem te te
nxenit zbulues. Ai theksonte se midis mjaft mjeteve ne ndihme te
mesimdhenies, ndihmesi kryesor per te nxenit ne klase ende mbetet
mesuesi. Nese lexuesi beson ne parimet kognitive te te nxenit,
duhet te marre ne konsiderate edhe sugjerimet me poshte.
Se pari, nese mesuesi deshiron te jape mesim ne menyre efikase,
ai duhet te zoteroje plotesisht lenden e tij.
Se dyti, ai duhet ta kete te qarte se perben nje model ne klase.
Mesuesit, qe nuk kane imagjinate te zhvilluar, nuk jane entuziazte
dhe jane te pasigurt, e kane te veshtire t'u ngjallin nxenesve
dashurine per te nxenit, kjo behet me e dukshme kur nxenesit vene
re se mesuesit i mungon kembengulja per t'i mesuar si duhet ata.
Mesuesi duhet ta dije mire se nxenesit e identifikojne ate si model
dhe shpesh kerkojne ta krahasojne me veten e tyre.
Mesimdhenia jo e drejperdrejte ka nje vend te dallueshem ne
klase, perderisa ajo i ndihmon nxenesit jo vetem te mesojne
konceptet, por edhe te aftesohen te nxjerrin perfundime dhe te
formojne pergjithesime. Njohurite qe perftohen prej ketij procesi
mund te jene me shume te kuptueshme per nxenesit, per shkak te
veteperfshirjes se tyre, e cila i ndihmon ne zbulimin e struktures
se lendes. Ata kane mundesine te shohin lidhjen e temave mesimore
me njera-tjetren, brenda nje lende, por edhe midis lendeve. Te dy
se bashku, motivimi dhe ruajtja ne kujtese e materialit te mesuar,
rezultojne te jene shume me cilesore me kete tip mesimdhenieje.
Duhet te theksojme se ka edhe disa mangesi ky tip i
mesimdhenies, prmbajtja e temes dhe situata duhet te jene te
pershtatshme. Gjithashtu, edhe koha ne dispozicion dhe perpjekjet
duhet te jene ne mase te konsiderueshme, po u sigurua kjo, atehere
do te arrihen me te vertete rezulate te paparashikuara me pare,
pozitive ose negative. Keshtu, psh, nxenesit e nje klase mund te
jene shume te zhurmshem, por aktive, nese angazhohen ne veprimtari.
Kjo detyron mesuesin te kontrolloje problemet qe mund te lindin. Si
pasoje e angazhimit ne pune te pavarur, ata mund te arrijne
perfundime qe permbushin plotesisht objektivat e caktuara nga
mesuesi. Ne kete menyre, duke kaluar nga mesimdhenia e
drejtperdrejte ne ate jo te drejtperdrejte, eliminohen problemet,
por edhe nxenesit mesojne permes veprimtarive te pavarura.
Nje nga rekomandimet me me vlere per mesuesin, per te shmangur
deshtimin ne kete lloj mesimdhenie eshte qe te jete mbeshtetes per
nxenesit. Mund te ndodhe, qe nxenesit te bejne nje fillim te gabuar
te veprimtarise, te bejne supozime te gabuara dhe ne kete menyre,
mund te arrijne ne perfundime te tilla. Mesuesi duhet te punoje me
nxenesit, te perforcoje ato ka nxenesit i bejne mire. Ne kete
menyre, duke punuar te pavarur, ata do te perfitojne me shume se sa
nga mesimdhenia e drejtperdrejte. Ne te njejten kohe, mesuesi duhet
t'i nxite te bashkepunojne me njeri tjetrin. Kjo gje i ndihmon te
zbulojne ide te reja dhe te nxiten edhe marredheniet pozitive midis
tyre.
Se bashku, mesimdhenia e drejtpedrejte dhe jo e drejtperdrejte
jane te nevojshme ne klase, perderisa nxenesve u nevojiten fakte
perpara se te fillojne te zgjidhin probleme. Gjithashtu, perdorimi
i kombinuar i dy tipave, argumentohet me domosdoshmerine per t'u
mesuar nxenesve keto shprehi me karakter adaptues, pasi do t'u
duhen t'i perdorin me pas edhe jashte klases.
A. Literatur baz:
1. Woolfolk Anita, Psikologji edukimi, Tiran 2011, fq. 417
452.
2. Musaj Bardhyl, Psikologjia e edukimit, Tiran, 1999.
3. Robert F. Biehler & Jack Snowman, Psikologjia e zbatuar n
msimdhnie, Tiran, 2004.
4. Myftiu Johana, Psikologji edukimi, msimdhnia dhe t nxnt,
Elbasan, 2013, fq 365-382.
B. Literatur e rekomanduar:
1. Tamo A, Rapti E, Karaj Th, Msimdhnia dhe t nxnit, Tiran,
2005.
2. Zenel I, Bazat psikologjike t t nxnit (Mekanizmat e
funksionimit t mendjes), Prishtin, 2006.
3. Zenelaj I, Bazat psikologjike t t nxnit (Mekanizmat e
funksionimit t mendjes), Prishtin, 2006.
4. Charles G. Morris, Albert A. Maisto, Psikologjia shkenca e
proceseve mendore dhe sjelljes njerzore, Tiran, 2008.
5. Ross Vasta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller, Psikologjia e
fmijs, shkenca modern, Tiran, 2007.
6. Zwiers, Jeff Zhvillimi i shprehive t menduarit n shkoll, pr
klasat 6-12, Tiran 2005.
7. Save the Children, Disiplina positive n klasa gjithprfshirse,
msimdhashse. Nj udhzues pr msuesit dhe trajnert. Tiran, 2007.
N kt leksion do t prqendrohemi te msimdhnia dhe te msuesit. S
pari do t shikojm se n mnyr e bn planifikimin msuesi, prfshir edhe
n mnyr i prdor taksomanit e objektivave msimore ose t temave q
prbjn bazen e planifikimit. dim tjetr pr msimdhnien? A ekzistojn
karakteristika t veanta q dallojn msuesit e efektshm nga ata t
paefektshm? N kt pik do t vm n dukje rndsin q kan nj sr faktorsh.
Njherit, duke marr n konsiderat mnyren e caktimit t qllimeve dhe t
hartimit t planeve, kalojm tek shqyrtimi i disa strategjive t
prqendruara te msuesi si: shpjegimi, puna e nxnsit n klas, detyrat
e shtpis, t pyeturit dhe diskutimet n grup. Nj vend t veant zn
metodat e prqendruar te nxnsit. N kohn kur do ta keni mbaruar kt
kapitull, duhet t jeni n gjendje tu prgjigjeni ktyre pyetjeve:
Cilat jan karakteristikat e msuesve t efektshm?
Kur dhe n mnyr duhet q msuesit t prdorin planifikimin e
objektivave dhe t temave t msimit?
N cilat situata do t ishin m t prshtatshme secili nga formatet
si: shpjegimi, puna e pavarur, kontrolli i dijeve dhe diskutimi n
grup?
Si ndryshon roli i msuesit n metodat e msimdhnies s drejtprdrejt
dhe konstruktiviste?
PAGE
| Prof. as. dr. Fatmir Vadohej