10_Wiesław Wernic_PRZEZ GÓRY MONTANY

Indeks: 00147/2014/01/W_10

Opracowanie edytorskie: Jawa48

na podstawie egzemplarza ze zbiorw prywatnych

Tylko do uytku wewntrznego i osobistego bez prawa przedruku i publikacji tak w czci jak i w caoci.

Stycze 2014

Prawa autorskie

nale do autora, autorw ilustracji,

Wydawnictwa CZYTELNIK,

ich spadkobiercw oraz innych osb fizycznych i

prawnych majcych lub roszczcych sobie takie prawa. Materiay wykorzystane w opracowaniu, stanowi rdo danych o

naszej kulturze, literaturze i historii, stanowi wasno publiczn, a ich

rozpowszechnianie suy dobru oglnemu.

Wykorzystywanie tylko do uytku osobistego, tak jak czyta si ksik wypoyczon

z biblioteki, od ssiada, znajomego czy przyjaciela.

Wykorzystywanie w celach handlowych, komercyjnych, modyfikowanie, przedruk i tym

podobne bez zgody autora edycji zabronione.

Niniejsze opracowanie suy wycznie popularyzacji tej ksiki i przypomnienia

zapomnianych pozycji literatury z lat szkolnych.

Przez Gry i Prerie Tom 10 Wiesaw Wernic PRZEZ GRY MONTANY


7

Spis rozdziaw

Osada bez nazwy str. 8 Mapa str. 36 Nazwa bez osady str. 63 Czu-ga hata str. 89 Zielony szlak str. 113 Harry McNeer str. 133 Trzy pira str. 162 Coraz dalej str. 193 Czas powrotu str. 220 Nota edytorska str. 258



8

I

O s a d a b e z n a z w y

W roku 1877 Thomas Edison opatentowa fonograf. W roku 1878

powstao w Ameryce Pnocnej pierwsze przedsibiorstwo dla produkcji

prdu elektrycznego, a w 1879 zbudowano pierwsz na nowym

kontynencie lini telefoniczn, czc Boston z Lovell w stanie

Massachusetts.

Rozpoczynaa si wanie wiosna 1879 roku. Piotr Carr nic jednak

nie wiedzia ani o telefonie, ani o fonografie, ani o tym, czemu maj suy

oba wynalazki. Na jego usprawiedliwienie warto zauway, e inni

mieszkacy nowoczesnych miast Nowej Anglii1, z nielicznymi wyjtkami,

rwnie nie orientowali si, jakie zmiany w ich yciu wprowadzi telegraf,

telefon i arwka zastpujca naftow lamp.

Natomiast Piotr Carr wietnie orientowa si w sprawach, ktre

miay dla istotne znaczenie. Na przykad w bardzo ju zaawansowanej

budowie linii kolejowej Northern Pacific Railway, co zapowiadao znaczne

skrcenie czasu podry z Milwaukee nad jeziorem Michigan do granic

Montany. Piotr Carr mieszka w Milwaukee, jeli takim sowem, wolno

okreli coroczny pobyt w tym miecie, od pnej jesieni do wczesnej

wiosny. Prowadzi bowiem koczowniczy tryb ycia: byle dach nad gow i

mono spdzenia kilkunastu godzin w jakimkolwiek saloonie, gdzie atwo

si wygada przed przypadkowymi suchaczami, ktrych w tego rodzaju,

lokalach nigdy nie brak. Ba, kt by zachowa obojtno wobec

1 Najstarsze obszary osadnictwa obejmujce stany wschodniego wybrzea: Conecticut, Maine, New Hampshire,

Rhode Island, Vermont, Massachusetts.



9

malowniczych opowieci Carra, w ktrych prawda tak z bajk bywaa

pomieszana, e tylko bardzo bystry suchacz potrafiby odcedzi jedn od

drugiej. Ale suchaczw Piotra podczas takich saloonowych wieczorw,

znaczonych jak przecinki w zdaniach kuflami piwa i szklaneczkami

whisky, bystro raczej zawodzia.

Piotr Carr naley przyzna bezstronnie mia o czym

opowiada. Szkicowa obrazy swych prawdziwych i nieprawdziwych

przey na kanwie jake kolorowej przyrody Dalekiego Zachodu (zwanego

rwnie dzikim) ziem rozcigajcych si ongi na zachd od Mississipi,

obecnie na zachd od Missouri w jej grnym biegu. Granica midzy

starymi ziemiami osadniczymi a wielkim-nieznanym, ktre koczyo si

hen, u wybrzey Pacyfiku, bya zawsze granic ruchom. Wbrew

zawieranym przez rzd waszyngtoski, zrywanym i ponawianym traktatom

z plemionami Indian. Granica bya ruchoma wbrew, a moe wanie w

wyniku trwajcej krwawej partyzantki, przemieniajcej si co pewien

czas w regularne wojny biaych z czerwonymi. W takich warunkach, pod

naporem osadnikw ze wschodu, odbywa si podbj nowych ziem.

Jednake pnocne i pnocno-zachodnie obszary Stanw nadal

pozostaway we wadaniu Indian. Olbrzymie tereny wielkoci caych

pastw europejskich, lece w dorzeczu Missouri,, stanowiy pustkowie,

pene zwierzyny, na ktr polowali miedzianolicy myliwi, gdzie

galopoway jeszcze resztki stad mustangw, a nieliczne ju bizony kryy si

w grskich dolinach. Na niezmierzonych obszarach Pnocnej i Poudniowej

Dakoty nie brako antylop, grskich baranw, kozic, niedwiedzi i

wszdobylskich kujotw. Nie brako rwnie niebezpieczestw grocych

biaym miakom, penetrujcym dziewicze ziemie Dalekiego Zachodu, ze

strony czerwonoskrych wojownikw, bo chocia po klsce generaa

Jerzego Armstronga Custera w wojnie z Dakotami2 Sitting Buli wycofa si

a poza granic kanadyjsk, a grupy innych plemion zostay rozproszone

przez generaa Terry lub zepchnite na wydzielone im tereny rezerwatw

w praktyce spotkanie z Indianami byo zawsze prawdopodobne, a

konsekwencje takiego spotkania dla biaego wdrowca raczej... ryzykowne.

2 Klska armii amerykaskie nad rzeczk Little Bighorn w 1876 r.



10

Piotr Carr wiele o tych sprawach wiedzia, poniewa wizay si

one z zawodem, jakim si od lat para. By eksplorerem, wdrownym

poszukiwaczem skarbw ziemi tam, gdzie ich dotd nikt nie odkry, a wic

na dalekim, cigle prawie bezludnym i mao zbadanym tajemniczym

Zachodzie. Takie zajcie uczynio z Carra co poredniego midzy

westmanem gonicym za przygodami a traperem zarabiajcym na swe

utrzymanie owieniem futerkowych zwierzt.

Teraz Carr wybiera si do Montany, gdzie prawie poow

powierzchni stanowi gry, a drug poow Wielkie Rwniny

porozdzielane agodnymi sfalowania-mi gruntu i samotnymi szczytami.

Wrd tych rwnin powstaway nieliczne farmy, otaczajce wianuszkami

uprawnych gruntw mae miasteczka, bez historii, mierzce swj wiek

kilku latami, niekiedy miesicami.

Dalej ku zachodowi, im bliej Gr Skalistych, tym rzadziej trafia

si lad bladej twarzy, tym czciej czerwonoskrych wojownikw:

wzdu grnej Missouri Czarnych Stp i Algonkinw, w dolinie rzeki

Yellowstone Krukw, a na pnocnym zachodzie Kutenajw i

Szoszonw.

Piotr Carr nie po raz pierwszy wyrusza w pustkowia Montany na

poszukiwanie skarbw gr, przede wszystkim y zotononych, ktre ju w

roku 1857 przypadkowo tam odkryto. Tym razem skorzysta z przejazdu

kolej tak daleko, jak to tylko byo moliwe. Na zachodnim, najdalszym

odcinku Northern Pacific Railway regularna komunikacja jeszcze nie

istniaa, a nieregularna suya wycznie transportowi sprztu, ywnoci i

robotnikw zatrudnionych przy budowie. Innych pasaerw nie zabierano

nie z braku miejsc, lecz dlatego, e gdyby zezwolono chocia jednemu na

bezpatny przejazd, zwaliyby si ich tysice. Jednake przedsibiorczy Carr

zdoa sobie zjedna najpierw palacza, pniej maszynist, w kocu

kierownika pocigu.

Po tych trzech szczeblach wspi si do wagonu towarowego wraz

z siodem, uprz i potnym tumokiem, ktry z trudem wadowa do

tyle mrocznego, co brudnego wntrza. Ten pierwszy sukces u pocztkw

dalekiej drogi osignity zosta bez wielkiego trudu. Carr potrafi



11

zjednywa sobie ludzi zadziwiajco szybko. Nie odwag (chocia nie by

tchrzem) ani hojnoci (chocia nie by skpcem), ani zewntrznym

wygldem (chocia nie by odstrczajcy). Najbardziej charakterystyczn

jego cech bya wanie jego przecitno. -Niczym nie wyrnia si wrd

tumu innych, pki... nie otworzy ust. Czar jego wymowy zaiste by

zdumiewajcy, chocia wcale nie oparty na gadkich i wyszukanych

zwrotach ani nawet na poprawnoci jzyka. Za-to jake barwnych uywa

okrele, jak sugestywne potrafi malowa obrazy, jak prawdopodobne i...

nieprawdopodobne historie wasnych przygd roztacza przed suchaczem.

Pod wraeniem kolorowych sw (to chyba najlepsze okrelenie) Carra

ludzie wprost zatracali poczucie rzeczywistoci.

Pewien stary i kuty na cztery nogi traper da si kiedy tak

zahipnotyzowa wymowie Carra, e bez duszych nalega powid go w

nieznan dolin, gdzie mona byo garciami zbiera grskie krysztay o

rnobarwnych odcieniach, na ktre polowali jubilerzy wielkich miast, o

ktrych marzyy elegantki znad wybrzey Atlantyku.

Przypadek zdarzy, e po latach spotkaem si z tym wanie

traperem.

Musiaem dokumentnie zgupie opowiada.

Poprowadziem go, jak pies na smyczy, prosto do cudownej dolinki.

Znosiem mu ywno, pomagaem zbiera kolorowe kamyki, a kiedy

wyruszylimy w powrotn drog, on by obadowany jak mu, a ja nie

miaem ani odrobiny. Chyba mnie zaczarowa. W jaki sposb? Tego nie

mog poj. Przecie ta caa gadanina Piotra przypomina wielk gbk: jak

cisn, nic w rku nie zostaje, tylko struga wody na ziemi. Co za dziwo? Ale

w gruncie rzeczy to porzdny chop. Kiedy si dowiedzia, e nie mam ani

kamyczka, ani futerkowej skrki, ani centa w kieszeni, podzieli si ze mn

sprawiedliwie. Taki on jest. Kadego potrafi zagada, e czowiek zupenie

przestaje myle, albo tak myli, jak to jemu odpowiada.

Troch w tym byo przesady, ale i sporo prawdy. Bo e Carr

zalicza si do wyjtkowych gaduw to fakt. Nic wic dziwnego, e

rwnie bez wikszego trudu wepchn si do towarowego pocigu i przez

ca drog bawi towarzyszy opowiadaniem o swych niezwykych



12

przygodach. Noc i dzie, noc i dzie turkotay koa po szynach. Dalej i dalej

ku kamiennym waom Gr Skalistych, a zatrzymay si na miejscu, gdzie

nigdy dotd nie istniaa adna stacja kolejowa ani adne osiedle. Natomiast

zaraz za nasypem kolejowym Piotr Carr ujrza kbowisko domkw,

barakw i szaasw skleconych niesprawnie, ustawionych tu i tam w

nieuzasadnionej bliskoci lub nieuzasadnionej odlegoci jeden od drugiego.

By wczesny wit. Cisz mci jedynie syk pary w lokomotywie. Na

tym tle cay ten mietnik budowlany wyglda jak wymary. Ale oto poczli

wychodzi z wagonw towarzysze Carra. Gwar rozmw i haas, jaki czynili,

musia obudzi wszystko co ywe w tym dziwacznym osiedlu. Carr ujrza

pierwszych mieszkacw gramolcych si z bud i szaasw i ruszy na

poszukiwanie jajek smaonych na szynce, kufla piwa i gorcej kawy, ktra

by oczycia gardo z kurzu wielodniowej podry, a ciau dostarczya

odpowiedniej iloci ciepa. Zmarz podczas kilku ostatnich godzin jazdy, a

kiedy wyskoczy z wagonu, poczu jeszcze dotkliwszy chd. Montana daa

zna o swym klimacie.

Piotr chuchn i ujrza mgiek swego oddechu. No tak, tutaj o tej

porze dnia i roku nie mogo by inaczej.

Strzelb przewiesi na rzemieniu przez prawe rami, tumok

zarzuci na lewe, siodo i uprz uj w obie donie. Wszystko to byo

piekielnie cikie, ale Piotr nie zalicza si do uomkw. Szparko ruszy

przed siebie. Szed poprzez pltanin uliczek nie-uliczek, a trafi na szersz

drog, przy ktrej wznosi si pitrowy domek, z werand na ca szeroko

frontu i z przybit . nad wejciem desk, na ktrej widnia napis: Mary-Liza

Saloon.

Carr zatrzyma si i wytrzeszczy oczy. Pozna w swym

wczgowskim yciu sporo saloonw, ale nigdy nie spotka si z tak

dziwaczn nazw, skadajc si z dwu kobiecych imion. Wzruszy

ramionami na znak politowania, ale zaraz poczu nieznony ciar bagau,

ktrego jak najprdzej zapragn si pozby.

Drzwi byy otwarte. Wntrze pachniao kwano: piwem, whisky i

tytoniowym dymem. Do tego wczya si nieokrelona wo kurzu, ktry



13

wzburzya z podogi szczotka migajca w rkach chopaka odzianego w

nieokrelonej barwy spodnie, bardzo brudn kamizelk i rwnie brudn

kraciast koszul z podwinitymi rkawami. Lokal zamknity!

powiedzia bardzo gono, nie odrywajc oczu od desek podogi.

Jak zamknity, to trzeba go zamkn odpar Carr, po czym

zatrzasn drzwi i przekrci klucz.

Naley wyjani, e byy to solidne drzwi, a nie popularne w

saloonach Poudnia dwuskrzydowe, sigajce zaledwie piersi dorosego

mczyzny niby zamknicia. Ostre zimy Montany nie sprzyjay zwyczajom

praktykowanym w cieplejszym klimacie.

Powiedziaem, e lokal zamknity powtrzy chopak

przerywajc sw prac.

Na pewno zamknity stwierdzi spokojnie Carr. Przynie

wody i skrop podog. Strasznie tu duo kurzu. Czy nikt ci nie nauczy, jak

naley zamiata?

Sprowadz gospodarza..,



14

wietnie! Powiedz mu, e czekam na niadanie i e byle czym

nie dam si zadowoli. No, ruszaj!

Zapowied sprowadzenia gospodarza okazaa si jedynie czcz

grob.

On jeszcze pi...

Tak wanie mylaem. Przynie wody i skrop podog. Fu! A

w nosie wierci.

Czy pan jest znajomym gospodarza?

Przynie wody!

Chopak odstawi szczotk. Nabra pewnoci, e przybysz jest

istotnie znajomkiem gospodarza, kto wie, moe nawet przyjacielem?

Takiemu lepiej si nie sprzeciwia. Odszed wic i po kilku minutach wrci

z penym wiadrem. Obficie spryska ca salk i wrci do przerwanego

zajcia. Trwao dugo, bardzo dugo, a znudzony Carr opar okcie na stole,

wspar gow na doniach i... zasn. Ale e sen mia czujny, zbudzi si na

dwik szka. Chopak sta za szynkwasem i wyciera naczynia. Carr

ziewn.

Jak ci na imi?

Frank.

No to, Frank, daj co do zjedzenia.

Chopak znikn, by po chwili wrci z pmiskiem penym misa,

z bochenkiem chleba, noem, widelcem i talerzem.

Tego mi brakowao ucieszy si Carr. Gospodarz nadal

pi?

Mam go obudzi?

Nie, nie. Dam sobie rad.



15

Chopak wzruszy lekko ramionami i zaj si na nowo

czyszczeniem bufetu. Tymczasem ranny go zaj si pieczeni i chlebem.

Upora si z tym do szybko nie tylko dlatego, e wygodnia podczas

podry kolej, ale rwnie i dlatego, e lubi obfite posiki. Podobnie jak

wszyscy traperzy Dalekiego Zachodu, ktrzy potrafi na jeden raz

pochon tyle misa i pieczywa, ile przecitnemu mieszczuchowi

starczyoby na cay dzie. Ale te niejeden traper potrafi godowa i znosi

z humorem niekiedy parodniowy post, gdy wyczerpay si zapasy i

zabrako zwierzyny. A e Carr naby wiele dowiadczenia w swych licznych

wdrwkach, nauczy si je na zapas, gdy trafia si okazja.

Chopak skoczy wycieranie kufli i znw znikn w wskich

drzwiczkach prowadzcych zapewne do gospodarczej czci budynku. W

saloonie uczynio si nagle bardzo cicho. Przybysz ziewn i odsun pusty

talerz. Znowu poczu, e ogarnia go senna ociao. I pewnie zdrzemnby

si po raz drugi, gdyby nie usysza czyich krokw, skrzypienia desek i

pgonej rozmowy.

W czarnym otworze drzwi ukazaa si jasna posta. Wysoki, tgi

mczyzna w biaym kitlu sigajcym kolan.

Carr pomyla, e taki gospodarz z pewnoci nie potrzebuje

niczyjej pomocy przy wyrzucaniu z lokalu zbyt podochoconych goci, i

postanowi dziaa roztropnie.

My si znamy?

Nie znamy odpar go.

Wic c mi Frank gada?

Pewnie mu si tak zdawao.

Hm. A ty skd? Moe z Des Moines?

Z Des Moines? zdziwi si Carr. Nie, nigdy tam nie byem:

A Kansas City znasz?



16

Nie znam odpar zgodnie z rzeczywistoci. Czy

oczekujecie gocia stamtd? Ale ja tu przybyem wprost z Milwaukee, nie

zatrzymujc si po drodze.

Aha...

Wydao si Carrowi, jak gdyby nasroone oblicze gospodarza

nagle zagodniao.

Nie, nie czekam na nikogo, po prostu ciekaw jestem nowych

ludzi, a ciebie tu nigdy dotd nie widziaem.

Prawda przyzna Carr.

Czym mog suy?

Musz si wyspa. Ca noc tukem si pocigiem i nie dano mi

nawet zdrzemn si.

W imi bezstronnoci to wanie Carr nie da nikomu z

przygodnych towarzyszy zdrzemn si, gadajc bez przerwy do biaego

rana. Zreszt znalaz wdzicznych suchaczy.

Waciciel saloonu przeczu dobry zarobek. Umiechn si.

Spanie? Oczywicie. Mam ka tak wygodne, e ley si na nich

jak na bobrowych skrkach. Tylko sze na sali. Prawdziwy luksus.

Oj stkn Carr. To nie dla mnie. Potrzebuj ciszy. Jutro

ruszam w drog i powinienem dobrze wypocz. Nie ma czego

mniejszego?

Umiech na twarzy gospodarza sta si jeszcze wyraniejszy.

Oczywicie. W Mary-Liza jest wszystko, co po trzeba

podrnym. Mam pokj dwuosobowy.

Bd w nim sam?

Hm... trac w ten sposb jedno miejsce.



17

Tylu amatorw spania? A mnie si wydao, e tu raczej brakuje

przyjezdnych. Bardzo nie lubi cisku.. bd musia poszuka innego

noclegu.

Nie byo w tym ani sowa prawdy, ale Carr liczy si z kadym

centem i pacenie za dwa ka uzna za szczyt rozrzutnoci.

Ale nie! - zaprotestowa gospodarz. Akurat tak si

zoyo, e nie mam klientw na may pokj.

Znakomicie. A czy mona by tu kupi konia?

Czego si nie robi dla przybyszw z dalekich stron?

owiadczy pompatycznie waciciel saloonu. Potrzebny ko? Bdzie

ko.

Kiedy?

Jeszcze dzisiaj zapewni gorco. Za kilka godzin,

wierzchowiec jak si patrzy.

W poudnie?

Moe by i w poudnie.

Zgaduj, e to wasz ko.

Mj, ale go trzymam gdzie indziej. Tutaj nie miabym czasu

doglda. Konik lekki i cigy.

Lekki? To nie dla mnie. Lekkie zwierz potrafi nie tylko lekki

adunek, a ja mam sporo tumokw.

Dobrze. Znajdziemy ciszego konia chocia w tej dziurze o to

nieatwo. Cena take...

Znam si na koniach, a o cenie pogadamy, jak obejrz towar.

Gdzie ten pokj?

Frank rozkaza oberysta zaprowad!



18

I tak oto Carr powdrowa na piterko po skrzypicych schodach,

aby stwierdzi, e pokj by malutk klitk, oddzielon od reszty poddasza

przepierzeniem z cienkich desek. Stay tu dwie prycze nakryte zrudziaymi

kocami. Malutkie okienko co Carr zaraz sprawdzi pozwalao spojrze

na podwrze ograniczone jednej strony potem, z drugiej parterowym

baraczkiem.

W pokoiku byo duszno i pachniao sianem. Carr zwali w

przejcie midzy pryczami swj baga, a strzelb umieci pod cian.

jak si nazywa ta miejscowo?

Nie nazywa si.

Nie rozumiem.

No, do tej pory nikt jej nie nazwa. Komu na tym zaley? Tu

mieszkaj tylko robotnicy pracujcy przy budowie kolei. Jak tory posun si

dalej, rusz i oni.

To kto wznis te wszystkie domy i po co?

Domy! mrukn pogardliwie Frank. Same budy albo

szaasy i troch barakw kolejowych. Tylko Gardner postawi prawdziwy

dom. Zaryzykowa doda po chwili przerwy. Ale nie moja to sprawa.

Kt to ten Gardner?

Waciciel saloonu. Mylaem, e go znacie.

To ten, ktry ze mn rozmawia?

Innego nie ma.

A ja sdziem, e on si nazywa Mary-Liza.

To imiona jego crek chopak pokaza zby w umiechu.

Mieszkaj z ojcem?

Nie. ona Gardnera siedzi z crkami w Des Moines. Nie

sprowadzi ich tutaj, pki nie powstanie w tej osadzie szkoa. Chyba jednak



19

nigdy nie powstanie, bo i dla kogo? Ja jednak myl, e gospodarzowi chodzi

po prostu o to, aby jego ona czuwaa nad interesem w Des Moines. On ma

tam spory dom, hotel i restauracj.

Ho, ho! Taki bogacz? Po c si pcha do tej dziury?

Nie wiem. Ja u niego pracowaem w Des Moines, tu siedzimy od

p roku.

Jak widz, Frank, jeste ca fur wiadomoci. Powiedz mi

jeszcze, czy ten ko na sprzeda naley do twego szefa?

On ma konia, ale nie wydaje mi si, eby chcia si go pozby.

Aha mrukn Carr. Dzikuj ci, Frank, zostaw mnie teraz

samego.

Kiedy chopak odszed, Carr cign buty, zamkn na haczyk

drzwi klitki (klamki nie byo) i w ubraniu rozcign si na pryczy. Zasn

natychmiast.

Obudzio go soce migocce za szyb okienka i smug blasku

padajce wprost na twarz. W pokoiku zrobio si jeszcze duszniej ni

rankiem, a rozpalony dach strychu grza tak silnie, e Carr zerwa si

natychmiast z posania, nacign buty i zbieg na d, zapominajc o

strzelbie i bagaach.

Na dole byo tak samo pusto i cicho, jak przedtem, Frank gdzie

znik, a Gardner ziewa oparty o szynkwas.

Wysaem chopca po konia powiedzia. Piwa?

Carr skin gow.

Tam jest okropnie gorco zauway.

W dzie. W nocy cakiem przyjemnie.

Prdko bdzie ten ko?

Za jak godzin, moe za dwie.



20

No, to pjd przespacerowa si po tej miejscowoci bez

nazwy. Zabawne... oprni kufel i skierowa si ku drzwiom, ale

zawrci od progu. Do licha! klepn si w czoo. Musiaem zgupie

z tego gorca.

O co chodzi?

Na grce zostawiem swoje bagae, a drzwi nie maj zamka. Co

robi?

Nic odpar szynkarz. Nikt tam dzisiaj nie nocuje, a kto

chciaby dosta si na gr, musi przej obok mnie. Zreszt... nie m tu

zodziei.

Nie zabrzmiao to zbyt przekonujco, ale Carr, uspokojony, opuci

wntrze saloonu. Oblao go soce penego dnia. Przystan mrugajc

oczami, po czym ruszy przed siebie. Ulica nie-ulica, droga nie-droga,

zakurzony szlak poryty koleinami wozw, peen dziur i wzniesie cign

si nieregularnymi skrtami wrd dziwacznych budowli.

Frank nie myli si. To, co Carrowi w szarym wicie poranka

wydawao si domami, teraz, w blasku soca, ukazao swe prawdziwe

oblicze ruder skleconych z bali i desek, bud wzniesionych ze skrzynek, w

ktrych najpewniej dostarczano prowiant dla robotnikw, szaasw z

gazi, piwniczek wykopanych w ziemi i nakrytych darni. Dokoa cicho i

pusto. Carr przespa godziny najwikszego ruchu, gdy ludzie udawali si do

pracy. Teraz musieli przebywa gdzie tam u kracw kolejowego nasypu,

przy wytyczaniu dalszej trasy elaznego szlaku, przy zwoeniu ziemi,

ukadaniu podkadw i wbijaniu potnych wiekw.

Carr na prno rozglda si za jakim dwunonym

przedstawicielem osady. Skrci w pierwsze napotkane boczne przejcie i

od razu trafi w labirynt wyznaczony szeregami nibybudynkw. Szed

wolno, skrzypic podeszwami butw po rozgrzanym piasku, zerkajc na

prawo i lewo, niekiedy zagldajc w gb ciemnych wntrz, w ktrych

dostrzega jakie fragmenty sprztw o dziwacznych ksztatach i sporo

mieci. Wygldao to bardzo smtnie, a cisza wzmagaa jeszcze wraenie

smutku.



21

,,C za paskudna osada pomyla brzydka, brudna i

bezludna.

Wwczas dostrzeg czowieka. W zweniu szarej cieki sta

mczyzna w jasnym, szerokoskrzydym kapeluszu, w skrzanej kurcie i

takich spodniach, obszytych wzdu szww drobniutkimi frdzlami.

Wszystko to wygldao wieo i a byszczao czystoci. Kontrast tej

postaci z ndzn brzydot otoczenia by zaskakujcy.

Elegancik, greenhorn na mietnisku pomyla.

Pikny dzie powiedzia tamten. Szukasz tu kogo?

Szukam konia.

Zgin? Nie zgin, bo go nie miaem. Chc kupi.

Trudno bdzie. Tu prawie sami robotnicy. Chocia...

przerwa i zamyli .si.

Chocia co?

Hm... Znajdzie si ko, niezy.

Kupi.

Ba, jeszcze nie wiem, kiedy bd mg go sprzeda.

Carr spojrza bacznie w twarz mwicego. Podejrzewa kpin, ale

nie dostrzeg ani cienia umiechu.

Nie rozumiem odpowiedzia. Potrzebuj dobrego

wierzchowca jeszcze dzisiaj, najpniej jutro rano. Oberysta nawet mi

obieca jednego.

Skoro tak, nie ma czym si trapi.

Ba, chodzi jeszcze o cen wyzna Carr. Dlatego szukam na

wasn rk...

Oberysta ma konia stwierdzi nieznajomy. Ogldaem go,

bo swego trzymam w tej samej stajni.



22

I co? Dobry?

Chodzi w zaprzgu.

To na nic mrukn Carr. Potrzebuj zwierzcia pod siodo.

Istotnie, to na nic, ale...

Carr, ktry zamierza powdrowa dalej, zatrzyma si w p

kroku.

Tu jest kowal powiedzia nieznajomy.

C on ma do roboty?

Podkuwa zwierzta pocigowe przewoce materiay dla kolei.

Ale nie o to chodzi. Wydaje mi si, e ma wierzchowca na sprzeda.

Gdzie ten kowal?

Jak by to powiedzie... Znam drog, ale nie potrafi objani.

Zaprowadz was zdecydowa si nagle.

Ruszyli gmatwanin cieek, milczc cay czas. Carr zastanawia

si, kim jest ten nieoczekiwany przewodnik ale nie doszed do adnego

wniosku. Wdrwka nie trwaa dugo, osada zajmowaa niewielk

przestrze, chocia chaotycznie zabudowana, sprawiaa wraenie rozlegej.

Kunia stanowia co poredniego midzy szaasem a psi bud,

tyle e dostosowan do koskich rozmiarw. Natomiast kowal czyni

wraenie zupenie zwykego kowala, jakich spotyka si tysice w kraju, a

jego pomocnik niczym nie rni si od zwykych pomocnikw kowala.

Chopak pracowa wanie przy miechu dmc w rozarzon kupk

wgli, a kowal potnymi szczypcami obraca w pomieniu rozgrzan do

biaoci metalow sztab. Kiwn gow i poprosi, aby chwil zaczekali. Po

czym Carr sta si wiadkiem nadawania ksztatu podkowie, a rzucona, z

sykiem zatona w wiadrze penym wody.

Wtedy mistrz kowada, wycierajc donie w spodnie, zagadn:

Co sycha? Widz, e znalaz znajomka. Jego szukalicie?



23

Elegant umiechn si blado:

To nie ten...

Ach, nie ten... Widzi mi si, e nigdy nie znajdziecie

potrzebnego...

Kto wie? Ale my tu w innej sprawie. Szukamy konia do jazdy

wierzchem, zdrowego, modego konia. Co mi wspominalicie...

Dla kogo ten ko?

Czy to wane?

Dla mnie wane, bo nie oddam zwierzcia w byle jakie rce.

Ja potrzebuj konia odezwa si Carr.

Kowal spojrza na przenikliwie i ostro, jakby chcia wzrokiem

przewierci go na wylot. Lustracja musiaa wypa pomylnie.

Chodcie, a ty zwrci si do chopaka pilnuj i nie pozwl

nikomu grzeba w elastwie. Przyjdzie taki jeden z drugim, a pniej nie ma

haceli, nie ma sztab, nie ma podkw.

Poprowadzi ich niedaleko, wzdu cian kuni, a ujrzeli po

przeciwnej stronie przybudwk ze stromym daszkiem. Z wntrza

dochodzi stumiony szmer. Drzwi byy wysokie, mocno osadzone w

zawiasach, z dwoma skoblami i kdk. Zgrzytno. Po chwili kowal

wyprowadzi na rzemieniu konia.

Carr z trudem opanowa si nabywca nie powinien zdradza

zachwytu nad prezentowanym towarem.

U licha, przecie to by najprawdziwszy mustang, gniadosz z

biaymi plamami wielkoci jabka na kbach i czole! Ogon dugi, prawie do

pcin, byszcza w socu nitkami zota, a takim samym odcieniem mienia

si grzywa.

Carr odetchn gboko. Zna -si na koniach.



24

No i jak? zagadn kowal. Dugo by takiego szuka.

Moe mrukn Carr ale dla mnie koska uroda tyle

znaczy, co skra na niedwiedziu. Potrzebuj wierzchowca silnego,

wytrzymaego, szybkiego, gdy zajdzie potrzeba.

To wanie taki. Nigdy bym go nie sprzeda, ale czy w tej

przekltej dziurze mog by o zwierz spokojny?

Zodzieje? zaniepokoi si Carr wspomniawszy swe rzeczy

pozostawione w saloonie. Karczmarz mwi, e tu nie ma zodziei.

To bardzo naiwny, jeli uwierzye.



25

Zabrzmiao to obraliwie, ale Carr nie chcia zadziera z kowalem.

Jeszcze podnisby cen lub w ogle odmwi sprzeday? Chwyci

rzemienn link zwisajc z koskiego karku.

Ostronie! ostrzeg kowal. To nie pierwsza lepsza

chabeta. To bojowy ko, myl, e dlatego jeszcze go posiadam, chocia

koniokrady maj swoje sposoby...

Zwierz pooyo uszy po sobie i wyszczerzyo zby. Carr uskoczy

w sam por.

Niezy powiedzia drwico ale nie dla mnie. Nie mam

czasu na jego oswajanie. Tam, dokd si udaj, miaby zbyt wiele okazji do

ucieczki.

Tony! krzykn kowal.

Uszy wyprostoway si, rozdte chrapy zwziy, zby przestay

gronie byska.

Wart jest tyle zota, ile way.

A wic nie dla -mnie powtrzy Carr.

Zaraz, zaraz. Po co tak gwatownie? Prosz obejrze,

potrzymam, a o cenie pogadamy pniej. Spokojnie, Tony.

Carr obszed zwierz. Obmaca pciny, dotkn zadu, przesun

doni po karku. Ko ani drgn.

No i co?

Niezy, ale jake go osioda, kiedy si poszy?

Ale teraz sta jak gaz.

Teraz...

I nie bdzie si poszy. Jest na to sposb. Zdradz go, jak tylko

dobijemy targu.



26

Z mustangiem kady nowy waciciel ma sporo kopotu

zauway Carr a ja wcale tego nie pragn.

Nie bdzie adnych kopotw, w przeciwnymi wypadku oddam

zapat. Bior ci na wiadka zwrci si do eleganta.

No dobrze zgodzi si Carr jaka cena?

Pidziesit dolarw.

Co?! Carr wyda okrzyk szczerego oburzenia.

To jest appaloosa, najprawdziwszy appaloosa!3

Nieche i bdzie, ale nie za tyle. Trzeba by milionerem, nie

ubogim poszukiwaczem metali.

Eksplorer? Znajdziesz zot y, to ci starczy na setk

podobnych zwierzt.

Jeszcze nie znalazem, a jak znajd, nie zapac takiej ceny

nawet za lepszego wierzchowca. Nie oszalaem!

Nie ma lepszych na wiecie. Przyjrzyj si dobrze. Jeli si znasz

na koniach...

Przepraszam wtrci si elegant co to jest appaloosa?

Najwspanialsze mustangi znad rzeki Palause w Idaho.

Dziurawe Nosy4 maj ich tysice, lecz nie chc sprzedawa. I maj racj.

Takie zwierz to skarb.

Carr dobrze o tym wszystkim wiedzia, ale milcza i zastanawia

si.

Wic jake bdzie? 3 Konie rasy gorcokrwistej, o szlachetnej sylwetce i silnych koczynach. Wyhodowane przez Indian Nez Perce z bkajcych si po prerii kilku ras koni arabskich, berberyjskich, andaluzyjskich i wielu innych pozostaych po rozbiciu i wycieczeniu oddziaw hiszpaskich konkwistadorw, zmieniy cakowicie styl ycia Indian, ktrzy zaczli uywa koni do polowa, podry i wojen. [JW48] 4 Indianie Nez Perce znaczy tyle co Przekute Nosy; nazwa pochodzi od noszonych w nozdrzach rnego rodzaju

ozdb. Jedno z najbardziej pokojowo usposobionych plemion indiaskich zamieszkujcych na terenie dzisi4jszych stanw Idaho, Waszyngton i Oregon. [JW48]



27

Dam dwadziecia.

Kowal wzruszy ramionami:

Tyle kosztuje u nas krowa.

Wida krw tu mniej ni koni.

Taak? No to poprbuj znale innego sprzedawc.

Gardner obieca mi narai dobrego wierzchowca

A pewnie! Przecie go prosiem, eby mi znalaz kupca. To nie

on was przysa?

Nie wtrci si elegancik. Sami tu przywdrowalimy.

Niech bdzie i tak, ale teraz ju wiesz, e Gardner chce sprzeda

mego konia i na pewno dobrze na tym zarobi.

Carr westchn:

Poszukam gdzie indziej

miej si z tego. W tej dziurze tylko dwu ludzi ma konie:

karczmarz i ja. Ale jego ko to pocigowe zwierze i do jazdy wierzchem

wcale si nie nadaje. Moesz wierzy albo nie.

Carr uwierzy, ale zapyta: jeli tu nie ma koni, to co podkuwacie?

Zwierzta Northern Pacific Railway. Sprbuj, moe ci odstpi.

Carr poczu, e przegra.

Dam wam dwadziecia pi... powiedzia. Jak bd wraca,

odstpi za t sam cen.

Jak bdziesz wraca? Kiedy to?

Trzy, cztery miesice.

Ho, ho! Do tego czasu z tej osady moe i ladu nie bdzie.

Robotnicy powdruj na zachd i kto tu zostanie? Nie, nie! Ale przyjrzyj si



28

jeszcze. Patrz, ma czternacie doni.5 To rasa najlepszych i najwyszych

mustangw.

Prawda mrukn Carr tylko cena jeszcze wysza.

Nie przesadzaj. Wic ile proponujesz?

Trzydzieci i ani centa wicej.

Przykro mi. Nic z tego.

Odsprzedam, gdy bd wraca.

Skd pewno, e mnie tu jeszcze zastaniesz? Rusz inni, rusz

i ja.

Trudno stwierdzi zrezygnowanym tonem eksplorer. Nie

kupi.

Ja kupi odezwa si nieoczekiwanie elegancik.

Prosz, oto pidziesit dolarw.

Kowal otworzy usta w zdziwieniu, a Carr a zatrzs si z

oburzenia.

To nie w porzdku! krzykn. Ja mam pierwszestwo.

Zgadzam si. Wic prosz kupowa.

Oczywicie, e on by pierwszy popar Carra kowal. Ty

nigdy nie chciae naby konia.

Ale teraz nasza mnie chtka.

Daj trzydzieci pi wyrwa si Carr.

To twoje ostatnie sowo?

Najostatniejsze.

Nic z tego.

5 Do hand, angielska miara ustalania wysokoci konia, odpowiadajca w przyblieniu 4 calom (10 cm).



29

Bo tamten daje wicej! Niech ma!

Carr wcieky, wbrew rozsdkowi, odwrci si na picie i

odszed. W sekund pniej poaowa. Gdzie w tej dziurze kupi innego

wierzchowca? Ale duma nie pozwolia mu zawrci. Powlk si zupenie

zgnbiony, ze wzrokiem utkwionym w ziemi. W ten sposb o mao nie

wpad na Franka maszerujcego wawym krokiem.

Id po waszego konia wyjani chopak. Zaraz wracam.

Moesz si nie spieszy zauway z gorycz Carr. Ko ju

zmieni waciciela.

Oj! Szef zoi mi skr.

Nie zoi, jak mu powiesz, e za tak cen nie nabybym nawet

stada mustangw. Nie jestem milionerem.

Machn desperacko rk i ruszy nie zwracajc uwagi, dokd go

wiedzie wijca si wrd zabudowa cieka.

Hej!

Puci mimo uszu ten okrzyk.

Hej, hej!

Zatrzyma si i odwrci. Elegancik prowadzi na lince aciatego

mustanga.

Niech go... mrukn do siebie. Kto to waciwie jest?

zastanowi si. Ten jegomo jako tu nie pasuje. Zoty ptaszek? Szuler?

Moe zodziej? Trzeba mu si przyjrze lepiej.

No nareszcie. Gdzie tak pdzisz? Szuka innego konia? Tu si

nie znajdzie.

Ju to syszaem. Pierwszym pocigiem zabieram si std. Ale

wy... to wszystko przez was! Po co wam dwa konie? Przecie mwie, e

masz wierzchowca!



30

Prawda.

Myl, e z tym kowalem w kocu doszedbym do adu.

Za pidziesit dolarw. Taniej nie. To twardy jegomo, a

zwierz warte tej ceny.

Znacie si na koniach?

Troch. Kowal mwi prawd.

A mwi, mwi... tylko, e mnie potrzebny jest najzwyklejszy

czworong, aden appaloosa. Byle silny i wytrzymay. Najchtniej

nabybym mua, ale gdzie go szuka?

Jestecie eksplorerem?

Przecie mwiem.

Tak, tak. Oczywicie. Potrzebujecie dobrego zwierzcia.

Odpornego na trudy, ale i szybkiego. Tu jeszcze dzikie strony.

Carr spojrza podejrzliwie na mwicego.

Wiem o tym bardzo dobrze.

Hm... a gdyby... a gdybym tak odstpi zwierz?

Co? zapyta ostro Carr. Jestecie handlarzem koni? Teraz

wszystko zrozumiaem, ale na mnie nie zarobicie.

Nie jestem handlarzem elegant umiechn si i odpar

spokojnie. Znam si na koniach na pewno gorzej od ciebie i nie w tym

rzecz.

Nie rozumiem. Co zbyt mdrze gadacie.

To prosta sprawa. Odstpi wierzchowca za trzydzieci pi

dolarw. Tyle przecie gotw bye zapaci.

Carr osupia. Tak mu si absurdalna wydaa propozycja

nieznajomego.



31

C za dobroczyca! umiechn si gorzko.

Wszystko, tylko nie to skrzywi si zabawnie elegancik.

Ubijemy dodatkowy interes.

Oho! Nie chc z tob mie interesw. Ja jestem uczciwy

eksplorer i w adn paskudn histori nie dam si wcign.

wietnie! Takiej wanie odpowiedzi oczekiwaem. Myl, e

mona ci zaufa.

Najpierw musz wiedzie, o co chodzi.

Susznie.

Pogrzeba w kieszeni kurty i wycign rk. Podsun j pod oczy

Carra. Na doni spoczywa may metalowy przedmiot, paski, z wyrytym

rysunkiem.

Widziae co takiego?

Nigdy wzruszy ramionami Carr. Co to jest? Oko

opatrznoci?

Zgadza si. Syszae kiedy takie haso: Nie pimy nigdy?

Nie pimy nigdy? powtrzy Carr. Zaraz, zaraz... co mi si

plcze po gowie... ty moe jeste z Agencji Pinkertona?*6

Znakomicie! A teraz...

Jeszcze chwilk. Ludzie Pinkertona maj legitymacje. Poka.

Elegant wydoby z kieszeni prostoktn tekturk.

6 Agencja detektywistyczna zaoona przez Szkota Allana Pinkertona, bednarza z Glasgow. Po do przypadkowym zdemaskowaniu bandy rabusiw, zosta mianowany naczelnym detektywem Chicago, a w latach 50. XIX w. wraz adwokatem Edwardem Ruckerem zosta wsptwrc Plnocno-Zachodniej Agencji Policyjnej, nazywanej powszechnie Agencj Pinkertona. Ich znakiem firmowym byo szeroko otwarte oko i napis we never sleep (my nigdy nie pimy). Agencja zanotowaa na swym koncie szereg sukcesw, m. in. wykrycie spisku na ycie prezydenta Lincolna w 1861 r. Allan Pinkerton jako pierwszy opracowa system gromadzenia informacji kryminalnych, stosowany do dzi przez FBI. Sawa Agencji przygasa gdy zaangaowali si (ju po mierci Pinkertona) w ochron fabryk i tumienie strajkw robotniczych. [JW48]



32

John Webster przeczyta Carr. W porzdku. Czemu to

agencja pragnie dopaci do mego konia?

Ot to wanie. Na ten temat musimy pogada duej.

Wracajmy wobec tego do saloonu.

To najgorsze z najgorszych miejsce dla naszej rozmowy, ale i tu

rozejrza si dokoa nie czuj si swobodnie. Musimy wyj z tego

mietnika na wolniejsz przestrze.

A ko? Nie lepiej odprowadzi go do stajni?

Nie lepiej stwierdzi agent. Bo albo wrcimy do kowala, a

wtpi, aby przyj zwierz na przechowanie, do mia z nim kopotu, albo

powdrujemy do Mary-Liza. Nie sdz jednak, eby Gardner powita nas

radonie stwierdziwszy, e mu sprztnem zarobek sprzed nosa. Dla

pewnych przyczyn wol nie wchodzi z nim w zatarg. Mustang nie sprawi

nam kopotu, jest teraz agodny jak baranek. Prawda, Tony? zwrci si

do konia.

W odpowiedzi zwierz podeszo bliej i potaro bem o rami

Webstera.

Zdumiewajce szepn Carr.

Wycign rk, aby dotkn zocistej grzywy, ale byskawicznie j

cofn, na widok stulonych uszu i wyszczerzonych zbw.

O, do licha!

Kowal zgodnie z przyrzeczeniem zdradzi mi tajemnic.

Przeka j razem z koniem, jeli tylko uzgodnimy nasze interesy.

Nadal nie wiem, o czym mwisz.

Cierpliwoci.

Tak rozmawiajc wydostali si poza ostatni cuchnc zgnilizn

ziemiank. Ale zowonne lady osiedla cigny si dalej i byy, jeli to

moliwe, jeszcze bardziej wstrtne. Stosy odpadkw jedzenia, szmaty i



33

szko, papiery, porozrzucane tu i tam, pordzewiae, pogite puszki, doy

powykopywane w ziemi, z ktrych wiao odorem przyprawiajcym o

mdoci. Nad tym wielkim mietniskiem unosiy si chmary much.

Okropno stkn Carr. C to za ludzie?

Tacy, ktrzy za miesic lub dwa rusz dalej, aby tu nigdy nie

wrci.

To na co liczy Gardner? Postawi chaup mocn, e przetrwa

lata. Fu! A-mnie drapie w gardle od zaduchu. Zmykajmy.

Gardner odpowiedzia agent liczy na to, e tu wybuduj

stacj. Liczy rwnie na to, e przedsibiorstwo kolejowe posprzedaje

tereny cignce si wzdu torw, a wwczas powstanie osiedle farmerskie.

Ziemia jest dobra, wic amatorw chyba nie zabraknie.

Ryzyko, moe straci wszystko.

Jeli nawet straci to, co go kosztowaa budowa saloonu, nie

poniesie klski. To bardzo zamony czowiek.

Znasz go?

Co w tym rodzaju.

Wic mieszkasz tu od dawna.

Dopiero od tygodnia, ale karczmarza znam duej. Chocia... on

nie przypuszcza tego.

O! domyli si Carr. Sprawa Pinkertona.

Wanie.

Minli ostatnie wysypiska mieci Na prawo, w odlegoci jakiej

p mili, czernia si poprzez zielon rwnin prerii prosta linia kolejowego

nasypu.

Nie ma do czego przywiza konia zatroska si Carr.

Tam Webster wskaza palcem drzewo.



34

Powdrowali dalej: dwu ludzi i nie osiodany mustang. Przygodny

widz na pewno zastanowiby si, dokd tak maszeruj, ale w tej pustce i na

tym bezludziu nie byo adnego widza.

Drzewo, raczej drzewko, roso u podna maego pagrka.

Webster okrci link wok pnia i wspi si na spadziste zbocze.

Znakomite miejsce stwierdzi siadajc na obym szczycie.

Carr rozcign si obok.

No, to gadaj wreszcie, o co chodzi.

Zaczynam. Nazywasz si Piotr Carr, jeli mnie pami nie myli, i

jeste eksplorerem.

Zgadza si, ale skd...

Nie przerywaj. Pierwszy raz bawisz w Montanie?

Nie pierwszy, ale nigdy jeszcze nie trafiem na tak zakazane

miejsce i nie miaem takich kopotw z koniem. Czuj, e czekaj mnie

dalsze, po c bowiem zainteresowaby si mn Pinkerton? A przecie nic

nie mam na sumieniu.

Wierz. Chop uczciwy z kociami.

Zdye mnie pozna? zapyta podejrzliwie Carr.

Oczywicie. Twoje nazwisko zdobyem od twoich towarzyszy

podry wagonem. Nie bya to wielka sztuka, opowiadali mi o tobie. A twj

charakter nieco poznaem, gdy si targowa z kowalem. I powiem ci teraz

szczerze, e gdyby mu zapaci dan sum, nie zwrcibym si do ciebie z

moj spraw.

Nie bardzo rozumiem...

Kto bez wahania przystaje na kad cen, nie zasuguje na

zaufanie.

Tego to ju zupenie nie rozumiem.



35

Przecie to proste. Przybywa nieznany czowiek do nieznanej

miejscowoci i za kad cen pragnie naby wierzchowca. W te strony

milionerzy raczej nie trafiaj. Kime moe wic by taki tajemniczy go?

Raczej osob podejrzan o ciemne sprawki. Przynajmniej dla mnie.

Carr bardzo si zdziwi usyszawszy o tego rodzaju sposobie

sprawdzania ludzkiej uczciwoci, ale poniewa tak twierdzi czowiek

Pinkertona, sawnej z sukcesw agencji, poniewa ponadto opinia Webstera

pochlebiaa mu, uzna twierdzenie agenta za suszne.

A teraz powiedzia nowy znajomy posuchaj, czego chc.

Kiedy std ruszasz?

Jak najprdzej. Zatrzymaem si tylko po to, eby kupi konia.

Wic moe jutro...

Nie, nie! Potrzebuj ciebie na dwa dni. Zgoda?

Dwa dni to adna rnica.

Bardzo dobrze. Dwa dni powinny mi starczy na sprawdzenie,

czy ten, ktrego znalazem, jest tym, ktrego szukam.

Domylam si, e przybye tutaj, aby kogo capn.

Wanie tak, a poniewa licz na twoj pomoc, zdradz jego

nazwisko.

Ja tu nie znam nikogo.

Jego ju poznae. To Erle Gardner.



36

I I

M a p a

Zdy przeby spory szmat drogi w chodzie porannego wiatru,

ktry wypasza zmczenie nie przespanej nocy. Ale pniej pocz

odczuwa dokuczliwo soca grzejcego tak mocno, jakby to nie bya

wczesna wiosna, lecz sam rodek lata. Carr poczu sie senny, a kiedy

wjecha w gb ustronnej dolinki o zboczach mrocznych od gstego lasu, o

dnie jasnym od wieej trawy, postanowi przerwa podr.

Zeskoczy z koskiego grzbietu, cugle przerzuci przez rami i

naszy wskro ki szuka dogodnego miejsca. Znalaz je nadspodziewanie

szybko na skraju puszczy ciurka po kamykach strumyczek, mienic si

zocicie w blasku soca.

Tego mi wanie brakowao mrukn. Puci cugle, uklk i

zanurzy gow w pytkiej wodzie. Potem parskn, otar twarz doni i...

zdj kapelusz.

Co podobnego! powiedzia. Co podobnego! Popatrz no,

Tony! zwrci si do czworonoga. Chyba zgupiaem. eby pakowa

eb do wody razem z kapeluszem! Wszystko przez to, e mnie sen morzy.

Oooch... stkn. Piotrze, musisz si kapink zdrzemn.

Podszed do wierzchowca, uwolni go z uprzy i jukw, cay ten

adunek umieci pod gaziami potnego jaowca.

No, Tony! Moesz si teraz nahasa do woli.

Pooy si na mchu, ale zaraz wsta.



37

Co si ze mn dzieje? Poczekaj, Tony!

Wycign z juku kawaek rzemienia i spta nim przednie nogi

mustanga.

Nie dlatego, ebym nie mia do ciebie zaufania tumaczy si

usprawiedliwiajco ale eby nie zabka si na bezdroach. No, baw si

dobrze

Wycign strzelb z futerau, umieci j przy siodle, zoy gow

na tej westmaskiej poduszce, zamamrota:

We bie mi huczy jak w ulu. Tylko kapink odpoczn. Kasiu;

chod ze mn w las, gdzie strumyk szemrze wrd drzew... zanuci

faszywie i urwa w p zwrotki, jako e pami go zawioda. A po chwili ju

spa.

Wszystko to, jak na Piotra Carra-eksplorera, ktry! niejeden raz i

niejedn ciek Dalekiego Zachodu przewdrowa, byo bardzo dziwne.

Nieprzespana noc nie usprawiedliwiaa postpowania tak bardzo

beztroskiego. Wprawdzie od osady bez nazwy nie odjecha daleko i

zaledwie trzy mile7 dzieliy go od miejsca budowy kolejowej linii, jednak za

granicami osady uryway si jako-tako cywilizowane szlaki. Zaczynaa si

gusza, pustka i moliwo wydarze nie do przewidzenia.

Carr spa, nieczuy na jakiekolwiek odgosy puszczy ani na szelest

wiatru wrd traw. Ba, nie zbudzio go nawet delikatne parsknicie

mustanga. Ko podnis gow, nastawi chrapy na wiatr, przez chwil sta

jak posg nieruchomo, a odszed nieco w bok od strumyka i leg wrd

traw. Wida poczu si znw bezpiecznie.

W konarach potnego wierku, pod ktrym lea Carr, co si

poruszyo. Na ziemi skoczyo zwierztko wielkoci maego psa, o sierci

tawoszarej, miejscami czarnej, z ogonkiem znaczonym czarno-

brzowymi poprzecznymi prgami, trzymajc w apie co, co wygldao na

kbek puchu. Czujnie rozejrzao si dokoa i ruszyo ku strumykowi. Nad

samym brzegiem zanurzyo jedn ap w wodzie burzc nurt. Wygldao to

7 Okoo 5,5 km.



38

bardzo zabawnie, przygodny wiadek nie powstrzymaby si od miechu,

ale wiadka przecie nie byo. Ko i jego pan spoczywali w cieniu drzewa.

Pierwszy obojtny na wszystko, co nie grozio mu niebezpieczestwem,

drugi rwnie obojtny, bo pogrony w nie.

Zwierztko wydobyo z wody palczast ap, zacinit na

pierzastym kbku, przypominajcym ksztatem ptaka, i podbiegszy

truchtem do najbliszego pnia, znikno wrd gazi.*8

Zbliao si poudnie, powietrze jakby stao od gorca, wiatr

usta i senna cisza zawisa nad puszcz.

Piotr Carr nadal spa. Przyczyn tego snu byo nie tylko jak sam

sobie tumaczy zmczenie po nie przespanych dwu nocach. Bo kiedy

witaniem tego wanie niedzielnego dnia wyniosy go. z saloonu Mary--

Liza ramiona czterech tgich robotnikw kolejowych i dosownie

posadziy na koskim grzbiecie, Carr czu si bohaterem nocy,

rozbawionym i podnieconym dug kolejk szklaneczek whisky, jakie

przyj z rk fundatorw! Ale podniecenie mijao z kadym jardem

ujechanej drogi, a oklap cakowicie i spocz w zacisznej dolince,

zapomniawszy o saloonie, o jego wacicielu, o Johnie Websterze i o

wszystkich innych wydarzeniach, ktre rozegray si na jego oczach

podczas dwu minionych nocy i dwu dni.

Erle Gardner? Gospodarz saloonu? powtrzy! niepotrzebnie

Carr. Rzeczywicie, jegomo nie wyglda sympatycznie. C on takiego

przeskroba?

Po pierwsze, zmieni nazwisko.

To jeszcze nie powd, eby go niepokoi.

Na pewno. I nie dlatego, depcc mu po pitach, przygnaem a

tutaj. Rzecz w tym, e najczciej zmienia si nazwisko, aby zatrze po sobie

lady. Czy tak postpuje uczciwy czowiek?

8 Najprawdopodobniej by to szop-pracz.



39

Hm... mrukn niepewnie Carr.

Nie ma co tu hmka, bo sprawa jest oczywista.

Przypumy. I c z tym Gardnerem?

Naprawd to on nazywa si White. Erle White, bo imienia nie

zmieni. Ot ten White mia nie tak dawno, zaledwie przed dwoma laty,

ma knajpk w Kansas City. Pniej sprzeda ruchomoci, zwin interes i,

jak to si mwi, znikn z horyzontu razem z on i dwojgiem dzieci. W p

roku pniej wysza na jaw przyczyna tej ucieczki, Oto grupa farmerw, a

raczej byych farmerw, zwrcia si do naszej agencji o pomoc. Wtedy

wyszo na jaw, jaki z tego White'a spryciarz! Zawiza fikcyjn spk z

kilkoma podobnymi sobie oszustami i pocz sprzedawa ziemi w

Wyoming, nad Pnocn Platte.

Cudz ziemi?

Zgade. To byy, a raczej nadal s stepowe tereny plemienia

Krukw.

Carr, ktry nieraz sysza o podstpnym wyudzaniu ziemi od

Indian, nie zdziwi si zbytnio.

No, no powiedzia i to Kruki, zawiadomiy Agencj

Pinkertona?

Czowieku, zastanw si, o co pytasz? Jeszcze si nie zdarzyo i

chyba nigdy nie zdarzy, aby Indianie szukali pomocy u prywatnego

detektywa. Wszystkiego dowiedzielimy si od farmerw. Gardner, a raczej

White ogosi w prasie, e rozporzdza tanimi dziakami pod upraw lub

hodowl byda na Zachodzie. Ogoszenie podpisane zostao przez

Agricultural Company i podany adres. Tam wanie zgasza si mieli

wszyscy amatorzy zagospodarowania si na zachd od Missouri. W biurze

tej Agricultural Company na przemian urzdowa White lub jego

wsplnicy. Tam poczli tumnie ciga klienci. Ceny byy rzeczywicie

bardzo niskie, a poza tym przedsibiorstwo suyo pomoc tym, ktrzy

pragnli sprzeda swe dotychczasowe gospodarstwa. Interes rozwija si z

szybkoci pospiesznego pocigu.



40

Ale naiwniacy! wykrzykn Carr. Nabywa grunt, ktrego

si nie ogldao!

Wcale nie naiwniacy zaprotestowa Webster. Po prostu

uczciwi, cho nieco atwowierni rolnicy.

No dobrze, niech bdzie i tak. Ale ja nie kupibym pola nie

wiedzc dokadnie, gdzie ley i jak wyglda.

Patrzcie go, jaki mdrala! White by jeszcze mdrzejszy!

Potrafi oczarowa swych klientw nie tylko sowami, ale i dowodami

wiadczcymi o tym, e przedsibiorstwo istotnie jest posiadaczem ziem

oferowanych do sprzeday. Jeden ze wsplnikw White'a by

najprawdziwszym mierniczym i sporzdzi dokadny plan nie istniejcych

terenw. To nie byo trudne. Wystarczya odrobina fantazji. Ogldaem ten

plan i ponumerowane na nim dziaki osadnicze. Ale to jeszcze nie wszystko.

Nabywcom naleao okaza dokument prawa wasnoci. I taki si znalaz.

Opatrzony podpisami wiadkw, nabywcw i sprzedawcw.

Sprzedawcw?

A jake! Wodzowie Krukw odcisnli swe goda na

dokumencie. Na tym nie koniec. Prawdziwo aktu kupna-sprzeday

zostaa potwierdzona przez sd w Scottsbluf nad Pnocn Platte w

Wyoming.

Wic wszystko byo w porzdku.

Rzecz w tym, e nic nie byo w porzdku. Farmerzy

posprzedawali swe zagrody na wschodzie i ruszyli na zachd. Chyba wiesz,

jak wyglda i jak dugo trwa podr wozem nawet na tak niewielkiej

przestrzeni, jaka dzieli Kansas od doliny Platte.

Ja bym nie wiedzia! wzruszy ramionami Carr.

Wlekli si z taborem, z komi i bydem. A kiedy przybyli do

celu...

Nie znaleli zakupionej ziemi dopowiedzia Carr.



41

Co w tym rodzaju, ale jeszcze gorzej. Napotkali Indian, a raczej

Indianie, zaciekawieni obozowiskiem na prerii, zoyli wizyt wdrowcom

pytajc o cel przybycia. Przelkli si, e blade twarze wystrzelaj im

zwierzyn. Z tego, co wiem, niewiele brakowao, a doszoby do wzajemnej

masakry. Farmerzy sdzili, e Kruki chc ich oszuka, ani im w gowie

zawitao, e padli ofiar Agricultural Company. Na szczcie Indian bya

spora gromada, i to dobrze uzbrojonych, co ostudzao wojenne zapay

wdrowcw. Jednak nie wierzc ani jednemu sowu Krukw pognali do

Scottsbluf z daniem pomocy wojska. I dopiero teraz dowiedzieli si

prawdy. aden dokument kupna-sprzeday nie zosta zarejestrowany w

tamtejszym sdzie. Nikt tu nigdy nie sysza o jakiej Agricultural

Company. To przekonao nawet najwikszych wrogw Indian. Zaczli

przypuszcza, e zasza pomyka co do miejsca. Peni niepokoju, wysali do

Kansas City trzech spord siebie, najlepszych jedcw, a sami wracali

powoli, udzc si, e to tylko nieporozumienie. Wysannicy, dotarszy do

Kansas, nie zastali ju w nim biura Agricultural Company. Lokal zosta

zamknity na cztery spusty. Waciciel budynku poinformowa, i biuro

zwinito przed dwoma tygodniami. Z jakich powodw? A, tego to on nie

wie!

Trzej wysannicy byli energicznymi ludmi, wic zamiast podda

si bezsilnej rozpaczy, zawiadomili o sprawie miejscowego szeryfa, a

jednoczenie na wasn rk poczli szuka Erle White'a i jego wsplnikw.

Zanim karawana osadnicza wrcia do punktu swego wyjcia, wszystko

byo wiadome. White sprzeda sw knajp i razem z rodzin oddali si w

nieokrelonym kierunku. O jego wsplnikach nie zdoano zebra adnych

wiadomoci. Lekkomylni farmerzy nawet nie zapamitali ich nazwisk, a na

aktach sprzeday widniay podpisy czonkw dyrekcji tak zawikane, e

nieczytelne. ledztwo ju na samym pocztku utkno w miejscu.

Wznowiono je, gdy wrcili z dalekiej drogi niedoszli osadnicy. Rozesano

listy gocze, ale w tych listach tylko rysopis White'a jako-tako pasowa do

rzeczywistoci, i to raczej dziki zeznaniom staych klientw jego knajpki

ni pokrzywdzonych farmerw. Skutek listw goczych by taki sam, jak

gdyby kto wrzuci kamie do gbokiej wody. Wwczas poszkodowani

zwrcili si do Agencji Pinkertona. Dlatego wanie tu jestem.



42

Tak od razu?

Gdzie tam! Rwno rok min. Comy si naszukali, zanim, i to

przypadkowo, trafiem na pierwszy lad White'a w Des Moines!

Teraz rozumiem pokiwa gow Carr.

Co rozumiesz?

Kiedy przyszedem do Mary-Liza, Gardner mnie pyta, czy nie

jestem z Kansas lub Des Moines. Moe mnie wzi za ktrego z oszukanych

rolnikw?

Prawdopodobne. A co byo dalej? Ot White naby w Des

Moines hotel i restauracj oraz zmieni nazwisko na Gardner. Odwiedziem

t restauracj.

I poznae?

W tym czasie White'a ju tam nie byo. Zostawi on, dzieci i

znik. To bya bardzo delikatna sprawa. Pyta wprost nie mogem, sam

miaem wtpliwoci, czy Gardner to wanie White. Jako White'a nikt go

oczywicie w Des Moines nie zna.

A rysopis?

Ju mwiem, e by bardzo niedokadny. Staraem si

odszuka poprzedniego waciciela hotelu i restauracji. Niestety,

zlikwidowa swe interesy i wyjecha do Nowego Orleanu. Z koniecznoci

staem si hotelowym gociem i codziennie odwiedzaem restauracj

rzekomego Gardnera.

Wcale przyjemne zajcie zauway wesoo Carr.

Webster spojrza na ponuro.

Tak ci si wydaje. To byo paskudne zajcie. Mimo rnych

prb nie udao mi si nawiza bliszego kontaktu z pani Gardner w

sposb, ktry by nie wzbudzi w niej podejrze.

Naleao zwrci si do szeryfa.



43

Mdrala! Oczywicie, e tak zrobiem, ale nic z tego nie wyszo.

Podejrzewam, e szeryfowi wcale nie zaleao na sukcesie Agencji.

Najwicej wiadomoci udzielili mi pastwo Harper.

Kto z tych oszukanych farmerw?

Gdzie tam! Zupenie obcy ludzie. Rodzice chopaka, ktrego

widziae w saloonie.

Franka?

Tego samego. Mieszkajc w hotelu, atwo dowiedziaem si od

suby, e Gardner, raczej White, wyjecha do swych krewnych gdzie na

poudnie. Sowo gdzie oczywicie oznacza to samo, co nie wiadomo

gdzie. ona White'a na pewno znaa miejsce pobytu swego ma, ale jak

ju wspomniaem, nie mona byo nic si od niej dowiedzie.

Nie znalaze pretekstu?

Nie znalazem. Jeli Gardner by tym samym czowiekiem, co

White, wszelka natarczywo z mej strony moga wzbudzi w pani White

uzasadnione podejrzenie. Sprawa wygldaa wic zupenie beznadziejnie.

Na szczcie dowiedziaem si od barmana, e Gardner wyjecha do

krewnych razem z chopcem, ktry pracowa w restauracji. Dowiedziaem

si nazwiska chopaka i o wicej ju nie pytaem. Reszt dopiewa mi

pomocnik barmana nastpnego dnia: zdradzi adres rodzicw chopca. No i

oczywicie zoyem im wizyt.

Jako agent Pinkertona?

O, nie. Zbyt wiele musiabym wwczas tumaczy. Przyszedem

do Harperw z poleceniem od poprzedniego waciciela restauracji.

Tego, ktry wyjecha do Nowego Orleanu?

Tak.

Znae go?

Nie.



44

Oj westchn Carr coraz mniej mi si podoba wasza

robota. Co krok jakie krcenie lub zwyke kamstwo. Ju lepiej by

eksplorerem.

Przecie nikomu nie wyrzdziem krzywdy, a w susznej

sprawie czasem trzeba pokrci. Nie uwaasz?

Bywa tak, bywa... I co z tymi Harperami?

Poszedem do nich i przedstawiem si jako dobry znajomy

Corsona. Tak si zwa poprzednik White'a Gardnera. Powiedziaem, e

Corson prosi mnie, abym zwrci ich synowi dziesi dolarw. Jakoby

pomyli si w ostatnim obliczeniu zarobkw Franka.

Chytrze zauway pgbkiem Carr. . Harperowie ucieszyli

si z niespodziewanych pienidzy, a ja z wiadomoci, ktre od nich

uzyskaem. Okazao si, e Frank od czasu od czasu pisuje do rodzicw.

Listy przychodz z Montany, z jakiej osady, ktra nie ma nazwy, a ley przy

trasie nowo budowanej kolei. Odczytali mi jeden z tych listw, w ktrym ta

wanie dziura i droga do niej zostay dokadnie opisane. I oto dotarem

tam, gdzie potrzeba.

Ale co ja mam z t spraw?

Posuchaj. Odnalazem rzekomego Gardnera, rysopis White'a

niby do niego pasuje...

Jak to, niby?

No, bo jest mao dokadny. Ten rysopis.

Wystarczy zawie Gardnera do Kansas. Tam go rozpoznaj.

Moe mi zdradzisz, w jaki sposb mam tego dokona?

Nie jestem agentem.

Ano wanie! Przecie nie mog aresztowa Gardnera nie majc

dowodw, e jest White'em. Musz najpierw te dowody posiada.

A gdzie je tu znajdziesz?



45

Podejrzewam, e White, uciekajc, zabra ze sob niektre

papiery Agricultural Company.

Po co? Tylko wariat tak by postpi.

Mylisz si. Widziaem niejeden raz przestpc schwytanego z

dowodami w rku: jakie listy, notatki, nawet ogoszenia wycite z gazet. Po

co to nosi? Nieraz si nad tym zastanawiaem.

I sdzisz, e ten White jest tak samo nieostrony?

Zgade.

No, dobrze, tylko co ja mam z tym wszystkim wsplnego?

Dlaczego chcesz mi sprzeda konia za p ceny?

Za trzydzieci pi dolarw, a nie za p ceny sprostowa

agent. Nie mog zbyt wiele dokada do tego interesu.

Ale... dlaczego, po co to wszystko?

Zaraz zrozumiesz. Kiedy przybyem do tej dziury,

zamieszkaem oczywicie u Gardnera. Dowiedziaem si, e gospodarz i

jego pomocnik przybyli tu z Des Moines. Rysopis niby si zgadza, ale ile

w ten sposb popeniono omyek? Musz wic uzyska jaki dodatkowy

dowd. Sdziem, e jak zamieszkam w saloonie, atwiej mi bdzie

przeprowadzi rewizj w pokoju gospodarza.

No, niechby ci na tym przyapa!

Ale nie przyapa, chocia to podejrzliwy jegomo. Gociem u

niego tylko dwa dni i daem drapaka.

Niewygodnie?

Bardzo wygodnie, tylko na jeden krok nie mogem si ruszy

bez towarzystwa Franka lub Gardnera. Nie wiem, czy si czego domyla,

czy tylko taki ma charakter. eby go uspokoi, powiedziaem, e przyby tu

mj znajomy inynier i e przenosz si do niego, ale konia zostawiam, bo



46

inynier nie ma stajni. Pierwszy raz widziaem, jak waciciel saloonu

ucieszy si tracc klienta. O, tego nie potrafi ukry.

To znaczy, e ci przejrza.

W kadym razie co podejrzewa.

Pewnie. Ja rwnie nabrabym podejrzenia na widok takiego

elegancika, przyjedajcego nie wiadomo po co do tej zapadej dziury. Ja

sam, gdy ciebie ujrzaem, sdziem, e jeste nie lada ptaszek: zodziej albo

oszust uciekajcy przed prawem i szukajcy atwego zarobku. Twoje

ubranie zwraca uwag.

I ja tak sdz.

No, to po co tak si stroisz?

Przybyem tu jako przedstawiciel firmy budujcej kolej. Nie

wierzysz? Mog ci okaza papiery.

Nie trzeba, ale w kocu... kim ty jeste?

Agentem Pinkertona, jednak c miaby tu do roboty agent?

Naleao wymyli co, co usprawiedliwiaoby mj pobyt w tej osadzie.

Dostaem zawiadczenie jak si patrzy i zupenie legalnie. Pokazaem je, tak

od niechcenia, Gardnerowi, ale widziaem, e nie pozby si podejrzliwoci.

Przeniosem si do baraku inyniera. List polecajcy od dyrekcji Pacific

Railway bardzo mi w tym pomg. Inynier jest drug poza tob osob,

ktra wie, czym naprawd si zajmuj zawodowo. To solidny chop i nie

pinie na ten temat ani swka.

A nie boisz si, e ja pisn?

e lubisz duo gada, to ju wiem Postaraj si tym razem

trzyma jzyk za zbami, bo zostaniesz bez konia.

Dzikuj za pochlebn opini achn si Carr. I bez konia

milczabym. Pierwszy raz zdarzyo mi si znale w takiej gupiej sytuacji.

Czego ode mnie chcesz?



47

Tego, eby ktrego wieczoru, a moe i nocy tak zagada

Gardnera, aby ani na chwil nie opuci bufetu.

Po co? spyta Carr podejrzliwie.

Dla umoliwienia mi rewizji w mieszkaniu gospodarza.

To taka sprawa... Carr cicho gwizdn. No, niech ci

zapie... albo mnie...

Ciebie? A w jaki sposb? Czy ty bdziesz grzeba w rzeczach

Gardnera?

Due ryzyko.

Tylko ja ryzykuj, ale przy twej pomocy wszystko pjdzie jak z

patka.

Nie podoba mi si ta sprawa. Znajd sobie kogo innego

odpar Carr.

Nie chcesz konia? Nie znajd tu nikogo innego. A zreszt...

przypade mi do serca. Do kogo miabym si zwrci? Do robotnikw

kolejowych? Kady eksplorer jest znacznie sprytniejszy od mieszczucha, a

poza tym potrafisz przecie ciekawie opowiada. Nie, nie! Nikt nie nadaje

si lepiej ni ty. Co ryzykujesz?

Co ryzykuj? powtrzy Carr. A to dobre sobie! Przecie

jak wpadniesz, bd musia ci broni. Chociaby za tego konia.

To jeszcze jeden dowd umiechn si Webster e jeste

chop poczciwy z kociami. Nie martw si na zapas. Nie wpadn.

To si jeszcze okae ponuro mrukn Carr.

Jednak w chwil pniej uwanie wysucha wskazwek

Webstera, co i jak ma robi, postanawiajc zastosowa si do nich... jeli

okolicznoci zezwol.

Wic zgoda?



48

Zgoda.

To ju wszystko stwierdzi agent. Wierz, e mnie nie

zawiedziesz. Teraz wracamy. Kady swoj ciek. eby Gardner nie

widzia nas razem.

A ko? zapyta Carr.

Mog ci go od razu odda, tylko... dokd go zaprowadzisz?

Przecie do stajni.

Przy saloonie?

Oczywicie.

Ech, czowieku! Wyobraasz sobie, jak si Gardner ucieszy na

widok twego nabytku?

O, do licha! Chyba si wcieknie.

Wic taki pomys do niczego. Ani ty, ani ja nie moemy

zaprowadzi zwierzcia do gospody.

Co robi?

Tam, gdzie teraz nocuj, u inyniera, stajni co prawda nie ma,

ale jest zagroda. Przez jedn noc mona w niej potrzyma mustanga. Nie ma

obawy, eby go ukradli, Tony potrafi si broni. Zwali z grzbietu kade-go

intruza. Ruszamy. W prawo czy w lewo?

W lewo odpowiedzia Carr.

No, to bywaj! I pki nie zapi Gardnera, nie znamy si!

Pamitaj!

Tak si rozstali. Webster ruszy z koniem ku nasypowi kolei, Carr

powdrowa ku pltaninie uliczek osiedla. Zamylony i peen wtpliwoci,

czy susznie postpi zawierajc ugod z agentem.



49

Ale ko, taki ko! tumaczy sobie. Appaloosa! Za bezcen.

Lecz jeli si Websterowi nie uda? Nie bdzie konia, bd kopoty. Co te mi

do gowy strzelio?

Pocz zastanawia si, czy moliwy jest odwrt z sytuacji, w

jakiej si znalaz. Wycofa si? Ale taka decyzja nie pozostawaa w zgodzie z

zasadami honoru prawdziwego mczyzny, a za takiego Piotr Carr zawsze

si uwaa. Wic te odrzuci j.

Daem si wprowadzi jak baran do szlachtuza westchn z

desperacj i by otrzsn si z ponurego nastroju, zacz wylicza sobie

kolejne zalety wierzchowca. A przecie i Webster nie by byle kim, lecz

dowiadczonym agentem sawnego przedsibiorstwa Allana Pinkertona,

wic wie, co robi.

Nie jest tak le, Piotrze pociesza samego siebie i nie naley

wpada w panik. Do licha! Z gorszych tarapatw potrafiem si wydosta.

I bya to prawda. Eksplorerski ywot Piotra wymaga nie byle

jakich zdolnoci, a przede wszystkim specjalnego instynktu, ktry rodzi si

w miar lat pobytu na j Dalekim Zachodzie.

Gdy Carr wybrn wreszcie z labiryntu uliczek, ujrza przed sob

fasad saloonu i pewnym krokiem wkroczy do rodka. Nie zatrzyma si w

pustej sali, lecz powdrowa schodami na gr. Stwierdzi z ulg, e

zarwno bagae, jak i bro znajdoway si w tym samym miejscu, gdzie je

zostawi. Uspokojony, rozcign si na pryczy i natychmiast zasn.

Posiada bowiem umiejtno zasypiania o kadej porze, lecz potrafi

rwnie czuwa przez kilka dni i nocy z rzdu. A przewidywa, e najblisza

noc nie przyniesie mu odpoczynku.

Kiedy si zbudzi, dostrzeg za oknem szary mrok. Wsta bardzo

niechtnie, wspomniawszy na umow zawart z Websterem, i poczapa na

d. Tym razem w sali znajdowao si kilka osb, a w promieniach

naftowych lamp, rozbysych pod sufitem, polatyway chmurki tytoniowego

dymu. Carr, ponury jak noc, wkroczy w ten dym i w gwar ludzkich gosw.

Zerkn ku bufetowi, ale tam krzta si tylko Frank Harper. Gardnera nie

byo.



50

Carr nie wiedzia, co waciwie w takiej sytuacji ma robi. Jak

speni przyrzeczenie dane agentowi? Czy szuka gospodarza, czy czeka na

niego? Zdecydowa si na to ostatnie. Tym bardziej, e poczu gd.

Frank powiedzia nie masz czego na zb?

Whisky?

Moe by i whisky, ale przede wszystkim co do jedzenia. Gdzie

gospodarz?

W kuchni. Zawoa?

Nie. Daj mi, a szybko, co tam masz.

Duszona baranina.

Niech bdzie.

Ju si robi.

Chopak znikn za drzwiami, a Carr pocz si bezskutecznie

zastanawia, gdzie teraz moe obraca si agent Pinkertona. Baranina

zjawia si wraz z Frankiem bardzo szybko i to skierowao zainteresowania

Carra w innym kierunku. Zabra parujcy talerz, n, widelec i siadszy przy

stole, zaj si jedzeniem. Nie byo mu jednak pisane dugo tkwi w tej

samotnoci.

Ej, kolego! Co tu robisz?

Carr niechtnie podnis gow znad talerza.

O co chodzi? zapyta na widok czerwonego, zaronitego

oblicza.

Nie poznajesz? Przecie jechalimy razem. Obiecae przy

okazji opowiedzie, jak si skoczyo to spotkanie z szarym niedwiedziem.

Hej, Fred! Chod no tu!

Czowiek nazwany Fredem pojawi si z przeciwnej strony.

Kogo widz?! zakrzykn. Nasz towarzysz z pocigu!



51

Carr ani rusz nie potrafi przypomnie sobie tych ludzi. Skoro

jednak twierdzili, e go znaj, musiao to by prawd.

Ano c odpar powoli zatrzymaem si tu na jeden dzie

i jutro chc ruszy dalej.

Szuka skarbw?

Jakie tam skarby obruszy si Carr. Jakbym znalaz

bonanz, nie gnabym znowu na zachd. Ani to zdrowe, ani bezpieczne.

Tak uwaasz? zamia si Fred. A takie cuda opowiadae

o swych wdrwkach.

Carr ju zdy zapomnie, o czym mwi w wagonie, ale przecie

nie mg si do tego przyzna.

Opowiadaem zgodzi si bo polubiem moje wczgi. Z

czasem czowiek przywyka nawet do najciszej roboty.

Mdrze pokiwali gowami, po czym Fred oddali si, i a po chwili

wrci dzierc w rkach butelk i trzy szklaneczki.

Skoro jutro wyruszasz, naley obla t wypraw.

Carr, wspomniawszy na umow z Websterem, chcia

zaprotestowa, nie mg jednak cakowicie odmwi poczstunku. eby si

jako odwdziczy (nie mia zamiaru zamawia nastpnej butelki), pocz

fundatorw raczy kolejn relacj z jednej ze swych przygd. Sprawa bya

baha, wizaa si zaledwie z przebyciem strumienia, ktry wezbra po

ulewnym deszczu, ale Carr potrafi tak udramatyzowa sytuacj, e

suchacze zapomnieli o whisky.

Opowiadajcy nie dobrn nawet do poowy swej historyjki, gdy

zauway, e ju nie dwu, ale piciu ciekawskich sterczy z rozdziawionymi

ustami. Mocno mu to pochlebio, wic fantazja go poniosa. Naiwni

robotnicy kolejowi przecie oni skadali si na grono suchaczw nie

dostrzegali nielogicznoci. Oto bowiem mieli przed sob najprawdziwszego,

w ich mniemaniu, westmana, a opowie-ba, jak snu, przewyszaa

wszystko, co dotd czytali lub syszeli o Dalekim Zachodzie. Kiedy wic Carr



52

umierci niedwiedzia i wydosta si na brzeg rzeki wraz z koniem (to

zakoczyo opowie), poczli poklepywa po plecach tak dzielnego

czowieka i przepija do raz po raz. Wpltao to naszego eksplorera w

dostatecznie dug kolejk oprnianych szklaneczek, by zupenie

zapomnie o Websterze.

Po historii o wezbranej rzece nastpia rwnie duga relacja ze

spotkania z samotnym mustangiem, ktry zaatakowa Carra i jego mua. Po

tej przygodzie wdrwka dolin usian zotymi kamykami, ktre tak

byszczay w socu, e blask ich grozi lepot. Wic tylko podczas nocy

mona byo je zbiera. Niestety, po dwu dniach trzsienie ziemi zawalio

dolin. Carr straci wszystko, co posiada- i cudem uszed mierci.



53

Ani spostrzeg, e otacza go ju cay tumek mczyzn. C

zreszt dziwnego, e przybysz sta si nie lada atrakcj dla tych ludzi,

ktrzy od miesicy spotykali si zawsze w tym samym saloonie i w tym

samym towarzystwie? By moe nastpnego dnia niektrzy dojd do

wniosku, e gadua musia nieco przesoli albo wrcz zmyli ca histori,

ale teraz wierzyli mu lepo i garzem nazwaliby kadego, kto usiowaby

Carrowi zaprzeczy.

Kiedy w kocu Carr owiadczy, e musi odpocz, i przesta

mwi, zabrali gos suchacze spierajc si na temat Dalekiego Zachodu i

skarbw, jakie tam w swym wntrzu kryje ziemia. Zoto! Metal, ktry

mona wydobywa garciami, od razu czysty, gotowy do wymiany lub

sprzeday. Byle tylko trafi na zotodajne gniazdo lub na y wijc si w

skale na ksztat wystygego strumienia! Teraz marzyli gono o takiej

bonanzie postanawiajc jak najrychlej rzuci robot przy budowie kolei.

Carr sucha tej jaowej gadaniny przekonany, e do witu

wszystko wywietrzeje im z gw razem z wypit whisky. Tote gdy jeden

lub drugi, klepic go po ramieniu, naprasza si na towarzysza dalekiej

wdrwki, nie odmawia.



54

Pogadamy o tym jutro odpowiada.

Traktowali to jako zgod i zadowoleni, koyszcym krokiem

odchodzili w stron szynkwasu. A zosta przy Piotrze tylko jeden. Ale on

wanie nie wspomnia ani swkiem o chci ruszenia w nieznane krainy.

Moe dlatego, e by trzewiejszy od reszty towarzystwa albo po prostu

potrafi myle rozsdniej. Gdy wok Piotra powstaa pustka, nieznajomy

przysun si i szepn tajemniczo:

Mam dla ciebie interes. Dobry interes powtrzy nie

dostrzegszy na twarzy suchacza ani cienia zainteresowania.

Jutro odpar eksplorer jutro o tym pogadamy.

Nie, nie jutro. To pilne. Chc ci pokaza co bardzo ciekawego.

Co powiadasz?

Co dla ciebie.

Piotr dopiero teraz odwrci gow, ale e dojrza oblicze tak

samo ogorzae i tak samo nie ogolone, jak dziesitek innych, ktre widzia w

saloonie, wzruszy ramionami.

Chcesz ze mn jecha? zapyta znudzonym tonem.

Nie chc.

No to... o co chodzi?

Posiadam przedmiot, ktry na pewno ciebie zainteresuje.

Przecie jeste eksplorerem.

Jestem.

Nieznajomy rozejrza si dokoa.

Widzisz powiedzia szeptem najlepiej byoby wyskoczy

na dwr. Zbyt duo tu osb. Tylko bieda z tym, e tam znw strasznie

ciemno.

To poczekajmy do jutra mrukn Carr.



55

Nie, nie! Suchaj...

Wetkn do w zanadrze zniszczonej kurty i znowu zerkn za

siebie i w bok. Carr przyglda mu si sennym wzrokiem, a ujrza jaki

zwitek tawej barwy.

Obejrzyj szepn nieznajomy. Bd uwaa, czy kto nie

podglda. Trzymaj...

Dopiero teraz Piotr ockn si z drtwoty.

Co to jest? zaciekawi si.

Rozwin co bardzo mikkiego, co okazao si sporym kawakiem

wietnie wyprawionej skry, gadkiej i mikkiej jak aksamit. Spojrza i

zdumia si to by plan, a raczej mapa. Oczywicie nie taka, jakich wiele

oglda w miastach Wschodu dzieo sztuki drukarskiej. Ale i to, co teraz

trzyma w rkach, nie byo mu cakiem obce. Rcznie malowana mapa, na

ktrej rzek oznaczaa duga, krta linia, biegnca w poprzek skrzanej

pachty. Gry lub pagrki atwo mg rozpozna po trjktach

zachodzcych jedne na drugie, rwnolegle do wowych splotw rzeki. Carr

odgad rwnie znaczenie postrzpionych kresek las, ale nie potrafi

zrozumie znaczenia dziwnego okrgego punktu, wymalowanego w

miejscu, w ktrym prostopadle do rzeki zostaa zaznaczona grska dolina.

Obejrza wszystko bardzo dokadnie i zwrci skr wacicielowi.

Wyglda na pismo obrazkowe czerwonoskrych stwierdzi.

Pismo obrazkowe? zaszepta tamten. Czowieku! To

najdokadniejsza mapa, jak potrafili zrobi.

A czego to mapa?

Nieznajomy raz jeszcze rozejrza si dokoa.

Widzisz, dawniej ja, tak jak ty, zajmowaem si

eksplorerstwem. Jeszcze rok temu zwiedzaem montaskie gry, ale daem

temu spokj.

Za cika robota?



56

Po prostu nie miaem szczcia, a na dobitk ostatniej jesieni

zapaem reumatyzm. Ale co mi zostao z tamtej wyprawy. Wanie ta

mapa. Kiedy tak opowiada o swoich przygodach, pomylaem sobie: oto

czowiek, ktrego na pewno zainteresuje mj skarb.

Co za skarb?

Ta mapa jest skarbem.

Kiepski dowcip Carr wzruszy ramionami. Nie jestem

zbieraczem rysunkw. Znajd innego amatora.

Nieznajomy zamia si cicho.

To jest plan drogi wiodcej do bonanzy...

Jeli sdzi, e t informacj zadziwi suchacza, pomyli si.

Carr pokiwa gow, nie okazujc zbytniego zainteresowania. Ba,

nawet ziewn!

Bonanza? powtrzy drwicym tonem. To skacz na konia

i gnaj do niej.

Powiedziaem, e zdrowie mi nie pozwala na takie wyprawy.

Nawet na jeszcze jedn? Kiepski to musi by skarb, skoro nie

chcesz zaryzykowa.

Powiem szczerze, nie bd niczego ukrywa: do tej bonanzy

wiedzie dugi i trudny szlak, ponad moje siy. Ryzykowa nie chc, bo

musiabym ryzykowa swoim yciem, a ono jest dla mnie wicej warte od

caej fury zota.

Susznie zgodzi si Carr. Podejrzewam jednak, e nie

jeste zbyt pewien tej bonanzy. Bye tam?

Nigdy.

No, to skd wiesz o jej istnieniu?

A mapa?



57

Mapa oznacza moe bardzo wiele rzeczy nie majcych nic

wsplnego ze zotem. Poka jeszcze raz.

Rozoy skrk na stole.

Uwaaj przestrzeg nieznajomy.

Gupstwo! uspokoi go Carr. Nikt nic z tego nie zrozumie.

Ja to otrzymaem od Indianina.

Przypumy. No i co z tego?

To by wdz Krukw. Uratowaem mu ycie, a on mi ofiarowa

t map wskaza palcem na czarny punkt. Tu jest zota ya.

Tak ci powiedzia? zagadn Carr.

Wanie tak.

Wic czemu natychmiast nie pogna do tych skarbw?

Zbliaa si zima, a mnie tak pokrci reumatyzm, e ledwie

dowlokem si w cywilizowane strony.

I ja mam w to wszystko uwierzy? Ale niech tam! Powiedz

wreszcie, po co mi o tym opowiadasz?

Chc ci sprzeda t map.

No, to zgadem.

Myl, e dojdziemy do zgody. Musz ci si przyzna, e przed

paru godzinami zgraem si do ostatniego centa i chc si odegra. Czuj, e

mi teraz pjdzie karta.

A gdzie tu graj?

W tamtym kcie wskaza palcem za siebie. Chcesz

sprbowa?



58

Ani mi to w gowie. Ale... przypumy, e nabd t skrk. Czy

wytumaczysz mi, w ktrej stronie wiata pynie ta rzeka i jak si nazywa? I

gdzie te gry? Domylam si, e Skaliste, ale ktre pasmo?

Dowiesz si o wszystkim, gdy kupisz map.

Ile chcesz?

Sto dolarw.

Oszalae?!

picy przebudzi si. Siad, instynktownie chwyci strzelb.

Niepotrzebnie. Dolinka nadal bya pusta, cicha i tylko zielone zbocze na

sekund przekrelia rud j prg zwinna wiewirka. Znika w mroku lasu.

Carr wsta. W gowie mu szumiao, lecz wszystkie inne lady I nie

przespanej nocy ju miny. Spojrza w gr, do- I strzeg, e soce

przesuno si znacznie i cieniste miejsce, na ktrym spa, upodobnio si

teraz do rozgrzanej, I byszczcej patelni. Ten blask musia go zbudzi.

Powdrowa do strumyka, zanurzy gow, tym razem zdjwszy

uprzednio kapelusz. Orzewi si. Z ulg I stwierdzi, e mustang pasie si w

pobliu, e uprz I i tumoczki spoczywaj tam wanie, gdzie je przedtem

zoy.

Och powiedzia do siebie ju nigdy tak nie j postpi.

Wolno zgupie raz, to kademu si przytrafi, ale biada eksplorerowi, gdy

gupstwa powtarza.

Wygosiwszy tak mdr maksym, zaj si szukaniem fajki,

kapciucha z tytoniem i zapaek. Zabiera zawsze z sob krzesiwko, lecz

uywa je tylko w wyjtkowych wypadkach, gdy zapaki albo si

wyczerpay, albo zamoky. Zreszt nie sposb byo zapali fajk

krzesiwkiem.

Gdy wreszcie znalaz szukane przedmioty, siad w cieniu pod

drzewem oparszy si o pie i zacz wciga i wydmuchiwa dym, co wcale



59

nie przeszkadzao mu w rozmylaniach, a nawet im sprzyjao. Myli kryy

wok spraw, jakie wydarzyy si w sali Mary-Liza dzie i dwa dni temu.

Chcia stu dolarw. Wariat!

Czy sdzi, e kto, udajcy si na Daleki

Zachd, wiezie z sob skrzyni

pienidzy? I na koniec sprzeda skrk

za... dziesi dolarw! Chyba by pijany?

Albo oszust. Kt przy zdrowych

zmysach odstpuje plan bonanzy za

dziesi dolarw? Musiaem mie

dobrze w czubie przystajc na tak

transakcj. Ta mapa jest jednym

wielkim oszustwem. Pewnie sam je

maluje i podsuwa naiwnym. To jasne!

Pomarkotnia od takich myli.

Da si nabra jak pierwszy lepszy

greenhorn! Zacz przypomina sobie

kolejne szczegy.

Wwczas w Mary-Liza pocztkowo nie mia zamiaru naby

mapy. Jego okrzyk reakcja na wymienion cen wynik po prostu z

tego, e dano tak wysokiej sumy. Bowiem mapa, jeli by nawet

wskazywaa prawdziw drog do prawdziwej bonanzy, nie stanowia sama

majtku. Najpierw naleao trafi do oznaczonego miejsca, a pniej jeszcze

dobrze si namozoli nad wydobyciem zotego piasku. Praca eksplorerska

bya chyba najciszym zawodem wrd wszystkich dziwnych zawodw,

jakie narodziy si w wyniku odkrycia Dalekiego Zachodu i prb jego

zagospodarowania. Wymagaa olbrzymiego wysiku fizycznego,

umiejtnoci posugiwania si kilofem i opat, przemywania urobku w

zimnej jak ld wodzie grskich potokw. I dlatego Carr uznaby za suszne

danie zapaty, a nawet nierwnomiernego podziau uzyskanego zota,

gdyby jego odkrywca bra udzia w pracy wydobywczej, ale tak?

Mimo wszystko doszo do targu. Jego pierwsza cz rozegraa si

przy stole, druga przy szynkwasie. Od tego ostatniego momentu w



60

pamici Carra powstaway niczym nie wypenione luki. Zapamita, e w

kocu naby skrk. Za dziesi dolarw! Ale ile wyda przy szynkwasie? W

ostatecznym rachunku mapa kosztowaa go znacznie wicej.

Skoczy pali, sign do kieszeni spodni i wydoby skrzan

sakiewk. Gdy przyby do osady bez nazwy, pkata bya od srebrnych

dolarwek i od rnej wartoci monet centowych. Zaopatrzy si w ten

drobiazg wiedzc, e w osadach i miasteczkach Dalekiego Zachodu ludzie

raczej nie siedz na pienidzach i gdy si cokolwiek kupuje, trzeba mie

odliczon sum, reszty nie wydadz, bo nie maj czym.

Teraz sakiewka przypominaa balon, z ktrego uleciao sporo

gazu. Rozsupa rzemyk i wytrzsn zawarto na do. Wypado kilka

drobnych monet. Westchn ciko. Z kolei sign do wewntrznej kieszeni

kurty. Wycign stary, wywiechtany portfel. Pamita, ile zielonkawych

banknotw umieci w jego wntrzu.

Podejrzliwie rozejrza si dokoa, naty such. Nie dojrza ani nie

dosysza niczego. Mustang pas si spokojnie, nie zdradzajc niepokoju.

Carr zacz liczy,

Niewiele tego byo. aden eksplorer nie wozi ze sob majtku,

chyba e wraca do rodzinnych pieleszy po odkryciu zotej yy lub pokadu

drogocennych kamieni.

Szybko upora si ze sprawdzeniem zawartoci portfelu. Ubyo

czterdzieci dolarw. A spoci si z wraenia. Cena skrawka skry znowu

wzrosa.

Tony! zawoa pgosem.

Mustang zastrzyg uszami i zabawnie podskakujc! sptanymi

nogami zbliy si do swego pana.

Tony - powtrzy Carr jestem osem albo czym jeszcze

gorszym Rozumiesz?

Zwierz cicho parskno.



61

Jeli kiedykolwiek znowu sign po whisky, masa prawo mnie

kopn. Syszysz? Oczywicie, w drodze! na Dziki Zachd poprawi si.

Bo w zimie to co innego. Id ju. Tyle przetraci! jkn. Wszystko

przez tego agenta Pinkertona. Gdyby nie on, poszedbym spa i nie zadawa

si z oszustem i pijusami. Chwileczk... zastanowi si. Przecie

kupiem konia za trzydzieci pi dolarw. Wic ostatecznie nie jest tak le.

Jednak... inne wydatki rwnay si wyrzuceniu pienidzy w boto!

Przed dwoma dniami, kiedy sta oparty o szynkwas saloonu

Mary-Liza, nie bardzo ju zdajc sobie spraw, gdzie si znajduje, czyja

do mocna i twarda chwycia go za rami. Pomyla, e to pewnie w

nieznajomy sprzedawca mapy, i da si bez oporu wycign z tumu, a

nawet wyprowadzi na dwr.

Bya noc, ale widna, otulona srebrnym welonem ksiycowego

blasku. Carr stpa sztywno, jakby kij pokn, podtrzymywany rk

przewodnika. Tak dobrnli do miejsca, w ktrym tu pod okapem dachu

staa wielka beczka, prawdopodobnie przeznaczona na deszczwk. Carr

nieco si zdziwi ujrzawszy j nagle przed sob, lecz nie starczyo mu czasu

na wyraenie tego sowami, bo niespodziewanie ta sama silna do

przesuna si z ramienia na kark, zgia go ciarem wielu funtw i w

cigu sekundy gowa Carra znalaza si w beczce, a raczej w wypeniajcej

j wodzie. Zachysn si. Ucisk zela, ale nim zdy wyparska ciecz o

mdym smaku, jego twarz znowu pogrya si w wodzie. Po raz drugi, po

raz trzeci.

No, jak si czujesz? zagadn znajomy gos.

Odwrci si, spojrza i natychmiast wytrzewia. Przed nim sta

John Webster.

To tak dotrzymuje si umowy? a nie uzyskawszy

odpowiedzi, cign dalej: Miae zagada Gardnera, miae pilnowa go

do chwili mego powrotu. Pamitasz?

Pamitam szepn Carr, ktremu wrcia zdolno

10_Wiesław Wernic_PRZEZ GÓRY MONTANY

Documents