10 Kriminal i Stirk A

8/11/2019 10 Kriminal i Stirk A

1/50

NOCIONI I SHKENCES SEKRIMINALISTIKES

PJESA I.

Kriminalistika sht shkenc disiplinore q objekti i saj sht ndonj ngjarje errezikshme q prmban veprn penale.Kriminalistika sht shkenc empiriste oseshkenc natrore q i zbaton n mnr direkte ose ia prshtat krimit zb!limit tveprave kriminale ose viktimave "do gj #llon me in$ormatat me njerz meb!rimet materiale .

Lnda dhe njohurit e prgjithshme t shkens krimina!istike "

%sht kriminalitti i prcept!ar n k!ptimin lokative t ksaj $jale .&het $jal pr nj lend t prbashkt speci#ke t njoh!rive kriminalistike dhe tshkencave tjera j!ridike dhe jo j!ridike t cilat merren me l!$timin e kriminalitetit.Kriminalistika e st!dion kriminalitetin si d!k!ri patologjike shoqrore e individ!alet realiz!ar n veprat penale sidomos nga pozicioni i kriminalitetit t zb!l!ar ' tnjoh!r ( dhe t pa zb!l!ar '!atent( n k!ptimin e )shi#rs s errt* si rreg!llkriminalistt miren me ngjarjet kriminale ose penale. Si" sht thn kto janngjarjet q tregojn s n to m!nde t shihet vepr penale.

Lnda dhe njohurit e $e%anta t shkens krimina!istike "

+nda 'objekti( i ve"ant i st!dimit t shkencs kriminalistike , +nda e ve"ant est!dimit t kriminalistiks represive jan ngjarjet kriminale dhe vepra penale.- procesin e hetimit t tre pra zb!limit dhe ndri"imit si veprimtari si s!igeneris kriminalistt shrbehen me metoda dhe me mjete t ve"antakriminalistike.

Noioni i krimina!istiks heuristike& '(u!uese) "

Kriminalistika he!ristike si" sht thn deri me tash i qaset veprs penale osengjarjs penale si nj d!k!ri reale dhe prmban veprimtarin e organit represivprej dshimit #llestare mbi ekzistimit e veprs penale deri t dshimi i baz!ar.- ket proces bhet gr!mb!llimi dhe analizimi i njo$timeve e t dhnavekrijohen versionet e m!ndshme n/irn pr$!ndimet bhen krahasimet bheteliminimi ose pranimi i $akteve etj.Kriminalistika he!ristike identi#kohet si zb!limi veprave kriminale dhe a!torve t tre qllim themelore i veprimitkriminalistiks he!ristike sht zb!limi dhe gr!mb!llimi i njoh!rive t

rndsishme pr inicimin e proced!rs penale .

Noioni i Krimina!istiks Si!ogjistike "


2/50

Kriminalistika silogjistike sht deg shkencore e kriminalistikes q merret meprmbajtjn dhe modalitet e proced!rs penale pr zgjedhjen e veprimeveprocesore plani#kimin e !dhheqjs s proced!rs shqrtimin kriminalistik tveprs penale dhe prgjegjsit penale t a!torit prp!nimin e vendimeve dhe tgjitha aspekteve reale t !dhheqjes s proced!rs konkrete penale t lendspenale. Kriminalistika silogjistike sht nj trsi e h!l!mtimeve sistematike mbiprmbajtjn reale t prmbajtjve t veprimtaris h!l!mt!ese t veprave penale.Pr dallim nga kriminalistika he!ristike edhe kriminalistika silogjistike i qaset

veprs penale si nj $enomen real por si nj lnd e proced!rs penale dhe tdrejts penale .

1. *et+rat e shkens krimina!istike "

0etr themelore e shkencs s kriminalistikes sht h!l!mtimi sistematik ilnds s saj t st!dimit. Si praktik ajo e ka detr q t optimalizojveprimtarit n lidhje me hetimin e veprave penale.1e kt rast ajo sht e orient!ar n t dhnat njo$timet b!rimet mnrat

mjetet dhe k!shtet e gr!mb!llimit t njoh!rive pra t prmbajtjs gnoseologjikedhe in$ormatat n ket k!ptim ajo bhet komponent racionale ose teknologjikee str!kt!rs s tersishme t procesit t prp!nimit jasht procesor e procesort veprave penale. 0etr themelore e kriminalistiks sht rekonstr!ktimi i skal!ars ngjarjet q hetohen pr indikacionet lidh!r me ekzistimin e veprspenale apo pr vet veprn penale n qo$t s ajo sht njoh!r q prej #llimit nesence detra e kriminalistiks m!nd t ndahen edhe n gr!pe.

,unksionet e shkens krimina!istike "

2!nksioni i prgjithshm i shkencs kriminalistike sht krijimi i themeleve prveprime sa m e#kase dhe sa m optimale me qllim t l!$timit t kriminalitetitk sht $!nksioni i prgjithshm i shkencs s kriminalistikes ngrthen n vettri nn $!nksionet , njohs konstr!kt!es dhe kom!nik!es.- str!kt!rn e lends s shkencs kriminalistike sik!rse edhe n str!kt!rat e"do shkence tjetr d!het t dallohen parimet teorike qndrimet dhe njoh!rit ngaporosit e drg!ara praktiks pr zb!limin dhe dshmimin e kriminalitetit.

Metodat e shkens krimina!istike "

3eprimtaria shkencore e shkencs kriminalistike sht e determin!ar ngaobjektivi i saj i prgjithshm e k sht si" sht thn l!$timi i kriminalitetit nrealizimin e ktre objektivave l!ajn role t madh metodat kriminalistike thetimit dhe dshmimit zb!limi dhe hetimi i $akteve relevante kriminalistike dhej!ridike d!het t zhvillohen sipas rreg!llave t shkencs kriminalistike pralegeartiszbatimi i metodave t ve"anta kriminalistike k!shtzoht nga $aktor tve"ant si" sht psh. +loji i ngjarjes ose veprs penale si dhe objektit tnjoh!ris kriminalistike prej t gjitha metodave shkencore q i merr pr nevojate veta shkenca e kriminalistiks prmbsin metodat natrore teknike .

Struktura e shkens krimina!istike "


3/50

Shkenca kriminalistike sht e vetmja shkence q pr arse praktike dhedidaktike ndahet n d 'diktomia( ose n tri 'trikotomia( degt.

0ikotomia J!ridike ka pik nisje ndarjn e shkencs s kriminalistikes n d $!shaapo n d deg ,

4. 5aktikn kriminalistike dhe6. 5eknikn kriminalistike.

Kto taktika t ve"anta jan q!ajt!r metodika kriminalistike.5aktika e kriminalistiks sht pjes e shkencs kriminalistike rreg!llat dhemetodat e s cils m!nd t zbatohen n hetimin e t gjitha veprave penale nga

katalog! inkriminimeve penale t disa kodeve penale.7shtja e str!kt!rskriminalistike sht vazhdimisht akt!ale mendojm s qasja trikotomike iprgjigjet me sh!me natrs dhe $!nksionit t shkencs s kriminalistiks sisistem.

Taktika krimina!istike "

%sht dege ose nn sistem i shkencs kriminalistike q merret me d!k!rit dhe

mnrat s veprave penale dhe motivet e kresve dhe qllimeve t tre 'taktikadhe teknika penale ose delik!ent( me dijet shkallsit doket shprehitbotk!ptimet mnrn e jetess dhe psikologji e kresve t veprave penale'$enomenologjia kriminalistike(

,enomeno!ogjia Krimina!istike "

%sht nnsistem 'element i taktiks kriminalistike ( n k!adr t$enomenologjis kriminalistike gr!mb!llohen shqrtohen dhe sistematizohen ,

4. 2orma e veprave penale 'mor$ologjia e kriminalitetit(.

6. 5iparet karakteristik t mnrs s krerjs s veprave penale konkrete tasht!q!ajt!rn teknik e krimit 'taktika dhe teknika e delik!encs(.

8. 1nrn e jets dhe sjelljes s delink!entit pra tiparet karakteristike tkrersit apo t asht!q!ajt!rs kriminogra#.

9. 2orma e veprave penale n raport me mnrn e krerjes 'n k!ptimin m tgjer t $jals (e t ngjashme.

2enomenologjia kriminalistike q!het edhe shkenc mbi mani$estimin e krimit .K!rbht $jal pr $enomenologjin kriminalistike d!het t ket k!jdes prteknologjin kriminalistike dhe taktikn e krimit .


4/50

Krimino!ogjia Krimina!istike "

St!dion krimin dhe delik!encn por se cila prej tre nga kndi i saj. Kriminologjiamerret kresisht me shkaqet k!shtet gjendjn dinamikn dhe preventivn socialet kriminalitetit ndrsa kriminalistika merret me masat represive taktike:teknikedhe me parandalimin e kriminalitetit. -dikimi reciprok i tre sht sh!m imadh .

Ksht! p.sh. njoh!rit kriminologjike mbi tipologjin e delik!enteve ose ve"orittipike t veprave penale t kategorive t cek!ra i shrbejn shkencs skriminologjis gjat prp!nimit t mnrave dhe metodave taktike metodave dhemjeteve shkencore teknike si dhe metodiks s zb!limit h!l!mtimit dhedshmimit t veprave penale e t a!toreve t tre.

-jeogra.a krimina!istike "

%sht pjes integrale e taktiks kriminalistike q pr$shin shtrirjn hapsinore tkriminalitetit n mjediset !rbane k nocion pr$shin edhe ekologjinkriminalistike. Shqrtimet #llestare kto n!k jan vepra penale dhe a!tort e trepor sht hapsira pra ve"antit str!kt!rale $!nksionale e kohore t njsipr$aqeje t cakt!ar gjeogra#ke me qllim t l!$timit e#kas t kriminalitetit.;jeogra#a kriminalistike ka lnd t saj h!l!mtimi hapsirn dhe jo sipr$aqen

str!kt!rn e saj . Ajo niset nga vendi i ngjarjs dhe koha e krerjs s veprspenale gj q qon n lidhshmrin e kresit t veprs me vendbanimin.1endihmn e gjeogra#s kriminalistike n/irren prgjigje mbi lvizjn e kriminelve'shk!arje:ardhje( dhe treg!esit n!merik n aspektin e dendsis s kriminalitetitn nj sipr$aqe t cakt!ar. Kt! bhet $jal pr mardhniet "shtje penale:hapsir.

- k!adrin e gjeogra#s kriminalistike 'kriminale( kombinohen tri metodathemelore

'4( 3rojtimi i drejtprdrejt dhe analiza e sjelljs s banorve paraqitja e veprave

penale e#kasiteti i masave represive e t ngjashme.

'6(


5/50

dhe interpretimit t gj!rmve dhe mjeteve q kan lidhshmri me nj vepr tcakt!ar penale pr qllime zb!l!ese e dshm!ese. 5eknika operativekriminalistike sht deg e tekniks kriminalistike q merret me gjetjen prsosjendhe zbatimin e metodave me t prshtatshme shkencore e teknike proced!ravedhe mjeteve q zbatohen n ndrmarrje operative operative:teknike dheoperative:hetimore me qllim q t m!ndsohet sig!rimi sa me i s!ksesshm idshmive materiale.

5eknika kriminalistike het!ese ose laboratorike prdoret pr h!l!mtimin dheanalizimin e bartsve material t in$ormacioneve t asht!q!ajt!ra sinjale n$orm t gj!rmve dhe mjeteve n proced!rn e dshmimit. -darja n teknikekriminalistike operative dhe het!ese lejohet vetm pr arse didaktike sepse ktod teknika prbejn nj tersi organike t nocionit t teknikes kriminalistike0isa kriminalist e q!ajn tekniken kriminalistike edhe kriminalistike natrore:shkencore.

;jat zbatimit t metodave dhe mjeteve teknike kriminalistike d!het tprmb!shn kto k!shte ,

4( q zbatimi i tre t jet i lej!are j!ridikisht .6( q t plotsohen k!shtet shkencore pr zbatim.8( q zbatimi i mjeteve ose metodave n praktiken kriminalistike t jetdshm!ar i s!ksesshm.9( q me prdorimin e tre t lndohet sa me pak integriteti psiko#zik dhe

dinjiteti i personave.

Metoda krimina!istike "

metoda kriminalistike , taktika kriminalistike n esence ka t bj me taktikn eprgjithshme. -ga gjiri i saj me koh jan ndar edhe teknika t ve"anta meemrin metodika kriminalistike. Ato prbejn pjesn e tret dhe t $!ndit tnnsistemit t shkencs kriminalistike n k!adrin e trikonomis ekzist!esehallkn e $!ndit t zin/hirit brenda t cilit st!diohen dhe h!l!mtohen ve"antit e

zb!limit h!l!mtimit dhe parandalimit t llojeve tipave t gr!peve t cakt!ara tveprave penale. +lojet e metodave kriminalistike prcaktohen sipas zgjedhjeve tbaz!ara n kodin penal. Prmbajtja e metodikave kriminalistike sht sistem iqndrimeve teorike metodave dhe mjeteve teknike mnrave teknike dherekomandimeve metodike q d!het t aplikohen n proced!rn e parandalimitzb!limit dhe dshmimit t kategorive t cakt!ara t veprave penale dhe a!torevet tre.

E$idenat krimina!istike "

Paraqesin gr!mb!llimin prp!nimin dhe regjistrimin sistematik t in$ormacionevet veri#k!ara mbi vepra penale personat mjetet objektet dhe ngjarjet erndsishme me policin dhe pr organet tjera represive me qllim t zb!limit tveprave penale identi#kimit t a!toreve t tre gjetjes s lendeve dhendrmarrjes s masave preventive. Evidenca kriminalistike bjn pjes n $!shn


6/50

e in$ormatiks kriminalistike .In$ormatika kriminalistike e ndihm!ar ngateknologjia in$ormative sht veprimtari in$ormative q vepron n $!shn el!$timit t kriminalitetit.

Evidencat kriminalistike kan karakter t d#sht ,

a( karakter j!ridik:procesor . sepse n baze t tre vrtetohen disa $akte trndsishme j!ridike

b( karakter operativ kriminalistike sepse m!ndsojn zb!limin e a!toreve tpanjoh!r t veprave penale vrtetimin s sht krer vepr penale dhe sig!rimin.s

0arimi i !igjshmris dhe t $rtets "

PJESA II .

Parimi i ligjshmris , %sht parimi themelor i cili ka prmbajtjn rez!ltateve. Aisht n lidhshmri t ng!sht me parimet e njjta t s drejts penale materiale

dhe procesore. - esenc k parim do t thot s organi kompetent represivegjat p!ns s tij pr l!$timin e kriminalitetit d!het ti prmbahet rreptsisht dheplotsisht dispozitave pozitive ligjore. Parimi i t vrtets , sht gjithasht!parimi themelor. E vrteta sht nj dhe e vetme sht nj konstant .

=rganet e proced!rs jan t oblig!ara q me rastin e zb!limit dhe dshmimit t

veprs penale dhe a!torit t tre t vrtetojn me saktsi dhe n mnr t plotgjendjen $aktike n mnr q gjat proced!rs t m!nd t merren vendimet same objektive . Paversisht prej $azs s proced!rs.

0arimi i o(jekti$itetit dhe p!ani.kimi i $eprime$e metodike "

Parimi i objektivitetit , K parim themelor sht penges pr jo objektivitet.=bjektiviteti sht k!sht pr gjetjn e t vrtets. E vrteta m!nd t gjendetvetm n qo$t s organet represive "lirohen nga "$ar do $orme e s!bjektivitetit

anshmris paragjkimit dhe qndrimeve t ngjashme q ndikojn negativishtn gjetjen e s vrtets. Parimi i plani#kimit dhe veprimeve metodike , metodikan p!nn dhe plani#kimin e masave dhe veprimeve sht k!sht pr veprimsistematik t "do kriminalisti dhe njkohsisht krkes themelore e veprimittaktik e procesor. K parim krkon q "do veprim lidh!r me rastin konkret penald!het t jet i st!di!ar dhe i plani#k!ar para s ai t ndrmerret.

0arimi i operati$itetit dhe shpejtsis "

Parimi i operativitetit dhe shpejtsis, K sht nj parim kompleks i cili i pr$shinkto nn parime , shpejtsin koordinimin bashkp!nimin dhe prshtatjen np!n me rrethanat reale dhe $ormat speci#ke t veprimit. K parim q!het edheparim i shpejtsis i be$asis ose parimi i veprimit me koh. =perativiteti ka tbj me gjith sistemin e veprimtaris kriminalistike si edhe me s!bjekte t


7/50

cakt!ara. =perativiteti n p!nn e kriminalistve e plotson dhe i jep k!ptimparimit t shpejtsis.

0arimi i 0roporiona!itetit "

%sht parim q krkon ndrmarrjen e masave dhe veprimeve t prcakt!ara me

ligj d!ke pas!r k!jdes mbi domosdoshmrin dhe proporcionalitetin e masavedhe veprimeve t marra. Kjo do t thot s veprimtaria e organit proced!rald!het t jet e barabart me prmasat e objektivit t dshir!ar. K parim do tthot s g!/ojn t zbatohen vetm ato masa dhe veprime q n rastin konkretrespektojn objektivin e veprs s krer rrethanat reale dhe zgjidhjet alternativeevent!ale.

0arimi i ruajtjes s #shehtsis dhe koordinimit e (ashkpunimit "

K parim q!het parim i konspirativitetit pik s pari ka t bj me r!ajtjn esekretit zrtar. Ai sht n lidhshmri t ng!sht me parimin e be$asis. 1asatdhe veprimet taktike operative t policis m!nd t jen p!blike dhe jop!blike'diskrete dhe sekrete(.

Parimi i koordinimit dhe bashkp!nimit , k parim q!het edhe parim i !nitetit taksionit t gjitha $orcave kriminalistike. Ai krkon q p!na hetimore e vepravepenale si edhe veprimtaria e prgjithshme e l!$timit t kriminalitetit t jen torganiz!ara n at mnr q t sig!rojn veprim t koordin!ar t gjithapjesmarrsve.

0arimi i grum(u!!imit t ndershm t #akte$e t mira "

Parashikon gr!mb!llimin e provave n pajtim me dispozitat pozitive ligjore mestandardet etike pro$esionale dhe me post!latet kriminalistike t cilat kan tbjn me t drejtn e pjesmarrsve n proced!r sidomos t dsh!arve dhe tak!z!arve. K parim sht n lidhshmri sh!m t ng!sht me parimin e provavem t mira. K parim paraqet domosdoshmrin e n/jerrjs s provave m tmira pavarsisht prej shpenzimeve t n/jerrjs s tre.

Mn+ra e in#ormimit &njohjes) pr prgatitjen ose kr+erjen e $eprspena!e "

- praktiken e prditshme kriminalistike jan kristaliz!ar mnrat e mposhtmet njoh!rive pr prgatitjen dhe krerjen e veprave ose t ngjarjeve kriminale.

4. Paraqitja 'njo$timi( i personit #zik 't dmt!arit dshmitarit dhe kresit(.


8/50

6. Paraqitja e personit j!ridik ' organi shtetror shrbimit t inspekcionitdogans

qendrs pr ndihme sociale instit!cionit shndetsor etj (.

8. 3eprimtaria personale e personave t a!toriz!ar t organit represiv para sgjithash policit .

9. Kapja n veprim 'in >agranti(.

?. -eprmjet paraqitjeve anonime dhe me pse!donime.

@. 1e pshpritje p!blike.. -eprmjet mjeteve t in$ormimit p!blik 'mediave(.

B. -eprmjet personave t bes!eshm 'in$ormatorve( agjentve sekrethet!esve t

$sheht etj.

Noioni i para1itjes pena!e "

Paraqitja penale konsiderohet njo$timin e nj vepre penale t krer 'e cila ndiqetsipas detrs zrtare( dhe pr a!torin event!ale t ksaj vepre. - k!ptimin mt gjr t $jals me nocione paraqitja penale t ciln disa e q!ajn raportsidomos k!r bht $jal pr policin. - kt p!nim nnk!ptohet njo$timi i dik!jtpr nj ngjarje t cakt!ar e cila ka indikacione t veprs penale ose ngjarjspenale. Paramisht paraqitja penale sht e "lir!ar nga $ormat procesore. Ajo

m!nd t jet paraqitja me goj me shkrim me tele$on me telegra$ me mnradhe teknika t tjera t kom!nikimit me inqizime t ndrshme 'kaseta disketaC0etj( paraqitja m!nd t jet anonime ose me pse!donime D pjesrisht e vrtetdhe e pa vrtet 'e rrejshme(.

0ara1itja pena!e e dshmitarit oku!ar "

0shmitari i drejtprdrejt q!het edhe dshmitar ok!lar kta jan persona qn mnr t drejtprdrejt e kan par ngjarjen 'testi de scentia propria(.0shmitart e trthort jan personat q n!k e kan par drejt pr drejngjarjen por kan dgj!ar prej dik!jt tjetr ose n $ormat t ndrshme kanmarre vesh pr ngjarjen por kan vn re $enomenet ose $aktet q kan lidhjet trthorta me ngjarjen penale ose veprn penale. ;jat pranimit paraqitjspenale personat zrtar d!het t dgjojn e t shikojn me k!jdes d!het tparashtrojn petje t drejta e n kohn e d!h!r d!hen ta din vlern eprgjegjeve t marra etj. ;jithmon d!het t kihet parassh s karakteri dhenatra e veprs penale ndikojn n procesin e njohjes s dshmitarit ok!lar dhen reprod!ktimin e m vonshm t asaj q ka par n memorien e $akteve.


9/50

2et para1itja e kr+esit &autorit) "


10/50

Proced!rat kriminalistike n kt p!nim nnk!ptojn hetimet kriminalistike trrethanave $aktike t cilat tregojn n mnr t drejtprdrejt ose t trthortekzistimin e veprs penale dhe t kresit t saj. Fetimi n shkencn ekriminalistiks sht trsi e njoh!rive teorike dhe shkathtsive t cilat i zbatojnkriminalistt gjat p!ns s tre. F!l!mtimet kriminalistike zhvillohen n dmnra t ndrshme , me ndrmarrjn e masave dhe veprimeve jo$ormale

'operative( dhe $ormale 'procesore(.Policia merr pjes n kt proced!r vetm n rastet !rgjente t cilat n!k d!rojnzhagitje. Policia dhe prok!roria si rreg!ll veprojn n t asht!q!ajt!rn proced!rpara hetimore me qellim t zbatimit t veprave !rgjente hetimore. K sht njnnsistem me shkallen m t lart t dinamiks dhe prmbajtjs si edhe tlidhjeve kom!nik!ese e interaksionit. Proced!rat kriminalistike m!nd t jenstandarde dhe jo standarde. -ga pikpamja sociologjike proced!rat kriminalistikejan relativisht t pavar!ra nga rolet tjera shoqrore.

Noioni dhe !!ojet e prpunimit krimina!istik "

-ocioni i prp!nimit kriminalistik sot nnk!pton tersin e masave dheveprimeve t plani#k!ara ose t zbat!ara metodologjike t policis nproced!rn paragjqsore lidh!r me ngjarjn e cakt!ar kriminale ose veprnkriminale me qllim te $ormat #llestare t dshimit t cilat sht arrit!rneprmjet kontrollit kriminalistik t ngritn n at nivel t bes!eshmris q dot m!ndsoj marrjn e vendimeve t cakt!ara penalo:j!ridike. 3eprimtariajo$ormale dhe $ormale e policis n k!adrin e prp!nimit kriminalistike ka t bjme ,

4( vrtetimin e ekzistimit t veprs penale6( gjetjen dhe sig!rimin e gj!rmve mjeteve dhe dshmive tjera t lidh!ra meveprn penale8(zb!limi 'identi#kimi( i a!torit t panjoh!r t veprs penale dhe kapja e tij nseai gjendet n arrati ose $shehet si dhe identi#kimi dhe kapja e pjesmarrsvetjer n krerjen e veprs penale . -donjher kjo veprimtari ka t beje megjetjn e dshmitarve ok!lar dhe t dmt!arve.


11/50

sht e vetorganiz!ar dhe e vet rreg!ll!ar. -nsistemi kresor t ktij sistemijan,4(3eprimtaria para #llimit t proced!rs penale dhe6( 2aza paraprake e proced!rs penale.

Noioni i $eprimtaris operati$e dhe prpunimit t po!iis "

&het $jal pr nocionin e veprimtaris operative n k!ptimin e ng!sht. Sirreg!ll ajo prbhet nga nj sre masash dhe veprimesh operative taktike:teknike si" jan ,:Sh$rtzimi i in$ormatorve dhe besnikeve: 3eri#kimi i alibive:=bservimet speciale 'prcjellja e $sheht incizimi prgjimi etj(:Sh$rtzimi i mjeteve t ndrshme teknike 'detektori poligra# analizatori i zritsistemi i alarmit.: K!rthe provokimi i letrs s $sheht:3eri#kimet e ndrshme

:3eprimtarit krkimore:+egjitimimi bllokada racioni prita:3eprimtaria patr!ll!ese:Sh$rtzimi i qenit t policis:


12/50

;jithasht! sht e dmshme t zbatohet )teoria*e renditjs sipas t cils s pariveprohet n baz t versioneve me t bes!eshme e pastaj n baz t versionevetjera me renditje sipas kriterit t bes!eshmris.

Noioni i situats operati$e dhe hetuese "

Sit!ata operative dhe h!l!mt!ese ndaj t cils zbatohen proced!rat kriminalistikenga ana e organeve shtetrore kompetent para s gjithash policia prok!roriadhe gjkata. Kt! bhet $jal pr nj trsi k!shtesh n t cilat zhvillohetproced!ra kriminalistike jo$ormale ose $ormale. -ga aspekti teknik dhe metodikkjo tersi k!shtesh ndikonte n zgjedhjn e zgjedhjeve taktike n $orme tmnrave dhe kombinimeve taktike. Ekzistojn klasi#kime t ndrshme t ktresit!atave. 1 e rndsishmja prej tre sht ajo q i ndan n tipike dheindivid!ale. Sit!atat tipike i prp!non shkenca kriminalistike dhe i vendos nthemele t metodikave t cakt!ara kriminalistike me qllim t prp!nimit trekomandimeve kriminalistike. Sit!atat individ!ale i prp!non kriminalistinprmjet procesit ideor kriminalistik.

Sit!ata e vlersimit kriminalistik ,

7do vendimi t kriminalistit t marr me vetdije d!het ti paraprij vlersimi isit!ats. Kjo do t thot s ai d!het t shndrroj lajmet dhe t dhnat nvendime t baz!ara. 3lersimi i sit!ats sht pak!sht pa t cilin kriminalisti n!km!ndet dhe n!k g!/on t marr k!rr$ar vendimi.0eliktet t cilat prp!nohen gjat proced!rs penale shpesh kan str!kt!rsh!m komplekse prandaj krkojn qasje t plani#k!ara sistematike t koncip!ardhe t organiz!ar. improvizimet jan t palej!eshme.

1etodikat kriminalistike jan skema '$orm!lar(t ve"anta t veprimit. Si" shihet$jala sht pr mjete dhe interaksione me t cilat shrbehet kriminalisti dhe tcilat paraqitn brenda modelit dhe prmasave t tij. Prcaktimet m trndsishme jan ,

4( Prp!nimi kriminalistik:teknik i vendit t veprs ose ngjarjs penale mepjesmarrjn e ekspertve t $!shave t ndrshme.

6( 1arrja n petje e pjesmarrsve dhe dshmitareve t veprs ose ngjarjespenale n qo$t s ka pas!r.

8( =rganizimi dhe plani#kimi i h!l!mtimeve t veprs ose ngjarjes penale

9( -dihma pro$esionale dhe ekspertiza.

?( 3eprimet dhe masat tjera h!l!mt!ese t sit!ats dhe rrethanave t veprspenale.

Noioni i situats krimina!e "

7do vendim t kriminalistit t marr me vetdije d!het ti paraprij vlersimi isit!ats. Kjo do t thot s ajo d!het t shnoj lajmet dhe t dhnat n vendimete baz!ara. 3lersimi i sit!ats sht parak!sht pa t cilin kriminalisti n!km!ndet dhe n!k g!/on t marr k!rr$ar vendimi.


13/50

0eliktet t cilat prp!nohen gjat proced!rs penale shpesh her kan str!kt!resh!me komplekse prandaj krkojn qasje t plani#k!ar sistematike t koncip!ardhe t organiz!ar improvizimet jan t pa lej!eshme. 1etodikat kriminalistike

jan skema '$orm!lar( t ve"ant t veprimit. Si" shihet $jala sht pr mjetedhe interakcionet me t cilat shrbehet kriminalisti dhe t cilat paraqitn brendamodelit dhe prmasave t tij.

Prcaktimet me t rndsishme jan ,

4( Prp!nimi kriminalistike teknike i vendit t veprs ose ngjarjs penale mepjesmarrjen e ekspertve t $!shave t ndrshme.

6( 1arrja n petje e pjesmarrsve dhe dshmitareve t veprs ose ngjarjs

penale n qo$t s ka pas!r.

8( =rganizimi dhe plani#kimi i h!l!mtimeve t veprs ose ngjarjs penale.

9( -dihma pro$esionale dhe ekspertiza

?( 3eprimet dhe masat tjera h!l!mt!ese t sit!ats dhe rrethanave t veprspenale.

Noioni 3sinja!4 n traseo!ogji "Procesi i h!l!mtimit traseologjik k proces prbhet prej 8 $azave ,

4( Shikimi preliminar dhe st!dimi i gjetjeve objektive.6( Gra$shimi dhe8( Prshkrimi dhe vlersimi i t dhnave t #t!ara.

5 d etapat e para dominojn metodat e vrojtimit dhe eksperimentit ndrsa teetapa e tret shpjegohen t dhnat e dispon!eshme dhe rez!ltatet e arrit!ra. 1enocionin b!rmimet materiale ose bartsit e in$ormacioneve operative dhe

dshm!ese t asht!q!ajt!ra sinjale n ket p!nim nnk!ptohen gj!rmt dhemjetet e veprs penale.

Noioni dhe !!ojet e (urime$e persona!e t in#ormata$e "

PJESA III

&!rimet e in$ormacionit n shkencn kriminalistike jan sh!me heterogjene prnga natra prmbajtja dhe mekanizmi i sh$aqjs. - esenc ato ndahen n ,4(&!rime personale dhe6( b!rime materiale.


14/50

Mn+ra e sh#r+t'imit persona! t in#ormata$e "

&!rimet personale t in$ormacionit , jan njerzit t cilt m!nd t ken stat!s tndrshm n proced!rn kriminalistike 'viktima t dmt!ar etj( ato dallohensipas moshs gjinis pro$esionit stat!sit social prkatsis $etare pikpamjeve etj. Ato m!nd t jen b!rim aktiv i in$ormacioneve dhe b!rim pasiv iin$ormacioneve. &!rim aktiv jan ather k!r japin dshmi verbale ose meshkrim apo neprmjet ndonj mjeti teknik n procesin e marrjs n petjendrkaq b!rim pasiv jan ather k!r ata bhen objekt i ndjekjs s tre osekontrollit tr!por.

Noioni 3hetimi4 i personit "

0shmia personale , prbhet prej katr elementve kresore ,- procesit psikik t vrojtimit - memories - shprehjes s mendimit .

Ai prbn nj d!k!ri t ve"ant psikologjike. Proceset e prmend!ra psiqikendeshin n lidhshmri.

E!ement e nat+rs rea!e psiko!ogjike dhe taktike te hetimi i personit "

E!ementt e nat+rs rea!e, n kto elementt bjn pjes vendi dhe koha emarrjs n petje dhe njohja e lnds. Personat m!nd t petn n vendin ekrimit menjher pas zb!limit t veprs penale menjher pas kapjs n vendin ekrerjs s veprs ose menjher pas ksaj. Prparsi e marrjs n petje nvendin e krimit sht s me ket rast m!nd t prdoret shqetsimi ose stresi ipersonit. Pr $at t keq shpesh n!k ka k!shte adek!at pr marrje n petje dhepr regjistrim t dshmis n mnr t drejt. 0!het t kihet parassh s tdhnat e zb!l!ara n vendin e krimit >asin sh!m m qart s sa n salln e

gjkats.

E!ementt e nat+rs psiko!ogjike, 1arrsi n petje d!het t njoh psiqiknnjerzore. -se dshirojm t dim s "ka mendojn njerzit d!het t dim s sijetojn. -jerzit e ndrshm reagojn n mnr t ndrshme n teknikn emarrjs n petje. Si rreg!ll s!ksesi i marrjs n petje varet nga zgjedhja edrejt e tekniks. Shpesh marrja n petje sht l!$t psikologjike sidomos k!rbhet $jale pr njerz t ak!z!ar. Pr kt arse marrsi n petje d!het t ketnjoh!ri nga $orenzika dhe psikologjia kriminalistike.

E!ementt e nat+rs taktike, parimisht marrjn n petje d!het ta bj njperson:marrs n petje prve" k!r bhet $jale pr $mij dhe persona histerikndrsa marrja n petje ka lidhje me ab!zim seks!al. %sht e rndsishme q tdihet s cila petje taktike n cilin moment dhe sipas cilit rend d!het t n/irrini$aktet n dispozicion.


15/50

Ndr+shimi midis dshmitarit oku!ar dhe dshmitarit 1 ka dgjuare si(urim in#ormatash "

0shmitart zakonisht ndahen n dshmitar n t pare dhe n t dgj!ar.0shmitart me t par kan dijeni pr $akte t drejtprdrejta ndrsadshmitart me t ndgj!ar sjellin $akte q !a kan br t dit!r personat etret.

0shmitart me t dgj!are ka m!nd!r t ken marr dijeni pr $aktet relevantedrejtprdrejt nga personi q e ka vrejt!r por edhe nga ndonj preson tjetr qka dgj!ar si i ndrmjetm. - kt k!ptim dallohen rr#met baz dhekompleks t ve"!ar n 9 petje themelore ,

4( A i ka k!mt!ar dik!sh dshmitarit $aktet relevanteH

6( Se a i ka reprod!k!ar dshmitari me t dgj!are $akte relevanteH

8( - k!ptimin e dshmis "$ar sht reprod!k!ar saktsisht nga personi q eka vrejt!r ndodhin.

9( A sht i vrtet rr#mi i dshmitaritH

0eklarata e dshmitarit me t dgj!are konsiderohet me pak e sig!rt dhekrkon k!jdes t sht!ar t organeve t hetimit. 0eklaratat e dshmitarit me t

dgj!are nse organi i proced!rs pas vlersimit i pranon gjithmonkonsiderohen si dshmi indirekte 'iniciale(.0shmitaret m tej klasi#kohen sipasve"orive karaktereve t marrdhnieve me t ak!z!arin t ve"antive sociologjikedhe t rrethanave tjera.

Marrja n p+etje e dshmitarit "

3endimi varet prej asaj s a ka marrsi n petje dshmi t mja$t!eshme apo jo.Pr ngjarjen personi q merrt n petje d!het t pett me radh asht! si" ka

ndodh!r. Kjo mnr kronologjike e marrjs n petje ! m!ndson personave qmerrn n petje q t k!jtojn detaje dhe ka e$ekt t mire psikologjik. ;jatkohs s marrjs n petje petsi d!het t jet i njerzishm. - disa rraste tpet!rve d!het ti garantohet diskrecioni. %sht n interes t s vrtets q ipet!ri ta vizatoje skicn e vendit t ngjarjes 'kroki(. - rast s dshohet spersoni i marre me petje ka "rreg!llime mendore ose sht i sm!r d!het tkrkohet ndihma e mjek!t. I pet!ri n!k d!het t k!ptoj s "$ar in$ormacioneshkrkon petsi cilat $akte dhe rrethana i ka t njoh!ra dhe cilat n!k i ka. Petsin!k g!/on t >as sh!m. 0etr themelore e tij sht q t dgjoj e t pesdhe jo t >as. Prvoja e kriminalistiks tregon s sistemi i petjeve t trthortasht me i mire s aje i petjeve t drejtprdrejta n disa raste m!nd t jetedhe e k!ndrta.

,otogra.a simptomatike e t hetuarit "


16/50

Pamjen simptomatike t het!arit. Kto jan mani$estime t jashtme t karakteritjo verbal t pranishmve tek personi q hetohet sipas rreg!lls t dshimtit.Kto mani$estime jan rez!ltat t prjetimeve emocionale me s sh!mti t $riksnpr t ciln kalon i het!ari k!r balla$aqohet me ndjekjen penale dhe dnimin.- intensitetin dhe mnrn e shpr$aqjes s pamjes simptomatike ndikojnpesha e veprs penale ve"orit e prgjithshme t personalitetit t het!aritk!shtet e hetimit dhe qndrimi i het!esit. -johja e pamjeve simptomatike shtrelevante si pr hetimin e t dsh!arit:t ak!z!arit asht! edhe t dshmitarit q

jep deklarat t rrejshme. I ak!z!ari q gnjeshtrn e ka $orm kresore tmbrojtjs e shpreh at n mnr verbale dhe n kt e sipr prpiqet q $jalt ethna ti harmonizoje me veprimet tr!pore 'motorike(. Pamja simptomatikeprbn nj mozaik t saj!ar nga sh!me detaje. Kjo krkon nga kriminalisti t kett zhvill!ar a$tsin e t vrejt!rit Selektiv ti hetoj dhe interpretoj t gjithelementt e mnrs s sjelljes s personit q i nnshtrohet hetimit.

Kjo nnk!pton disa parak!shte teknike si" sht largsia reciproke ndrmjethet!esit dhe t het!arit 'jo me e madhe s 9? deri n B cm e asht!q!ajt!radistance personale ndrsa ndrmjet tre n!k g!/on t qndroje asnj penges.Fet!esi d!het t marr pozit t tille q i ndihmon vzhgim t plot t gjithamani$estimeve t personit q hetohet. 2ormat psiqike t mani$estimit tgnjeshtrs kan karakter t ve"ant t mekanizmit mbrojts. K!r i het!ari ndjenose i d!ket atij s )egoja* e tij sht e rrezik!ar vjen deri t rritja e tendosjsemocionale dhe t aktivizimi i ktre mekanizmave.

Rregu!!at psiko!ogjike t dshmimi dhe !akorja&para(o!a) e harress "

- lidhje me hetimin e personave d!het t kihen n mendje edhe rreg!llatpsikologjike t dshmimit. Kto rreg!lla jan ,

4( 3le$shmria e deklarats varet nga mnra si sht marr ajo 'elementet reale taktike dhe psikologjike t dshmis(

6( 0shmimi i gab!ar pr shkaqe objektive:s!bjektive n!k prjashtohet madje

m!nd t th!het s sht gj e zakonshme

8( ;abimet rritn n mnr progresive k!r a$rohet $aza e ndodhis penale k!rse brenda gabimeve gjenden detaje q jan $rt i imagjinats

9( -!k ka paralelizm ndrmjet gjersis s deklarats 'dshmis( dhe saktsiss

saj

?( 0eklaratat n!k mbshtetn vetm n gjrat e vrejt!ra por edhe n tvrejt!rit e

mhershm t prbashk!ara

@( 3le$shmria e dshmimit varet nga , gjersia saktsia dhe objekti me t cilinka

t bj deklarata


17/50

( Saktsisht besnikria e deklarats varet nga gjatsia e kohs q ka kal!ar qnga

"asti i t vrejt!rit e deri t dhnia e deklarats pra kastit t reprod!ktimit

B( 0shmitart shpesh >asin pr at s "$ar pr$!ndimesh kan n/jerr dhe mpak pr at q kan par pr shkak t procesit t harress etj.

+akorja e harress >et pr rolin e kalimit t kohs s saktsis e dshmimit. -

baz t eksperimenteve t sh!mt sht vrtet!ar s pas 9B orsh m!nd treprod!kohet vetm 4? e prmbajtjeve t vrejt!ra dhe prjet!ara k!rse passhtat ditsh vetm 4. 0shmitaret sh!me shpejt i harrojn detajet ose q atamendojn se jan )detaje* k!rse n t vrtet jan detaje sh!me t rndsishmepr t arrit!re deri t e vrteta. - praktik shpesh sh$aqn deklaratarelativiz!ese . Kto jan deklarata t paqarta t cilat m!nd t k!ptohen edheksht! edhe asht!. Jo rrall bhet $jal pr gnjeshtra dhe $antazi t personaveq japin deklaratat.

Noioni i inter$ists "

intervista , - parim don t thot bisede e plani#k!are e orient!ar kah cak! icakt!ar kah marrja e in$ormatave t cakt!ar ndihmat kshillimet. - aspektinkriminalistik ajo sht $orm e gr!mb!llimit t in$ormatave nga qtetaret me qrast dhnsi i in$ormats n!k ka stat!s t ak!z!arit. intervista sht nj ngateknikat m t rndsishme n sh!m pro$esione. 7do pro$esion ka intervist tspecializ!ar.

Intervista kriminalistike e karakterizojn ,

4( Cak! i biseds d!het t jet saktsisht i prcakt!ar

6( 0!het pas!r planin e llojit dhe radhitjen e petjeve t cilat jan paraprakisht tprgatit!ra dhe t preciz!ara deri n shkalle t cakt!ar

8( 0!het regjistr!ar prgjigjet dhe $otogra#t simptomatike t intervist!arve dhe

9( 0!het pas!r a$tsim praktik pr zhvillimin e intervists.Pr zrtart e policis m e pre$er!ara sht intervista sistematike kjo shtintervist q e bn zrtari policor ajo sht metod e p!ns teknike e mbledhjess in$ormatave.


18/50

&iseda in$ormative n kriminalistike sht , bisede jo$ormale dhe $orme e procesitt kom!nikimit. Kjo sht veprimtari e shpesht e zrtarit policor e vshtir dheshpesh e lidh!r me personin e dsh!ar. Kjo bised padshim gjithnj shtproces i rekonstr!ksionit. =bjekti i biseds jan ngjarjet q kan ndodh!r n tkal!arn. Fet!esi pr shkak t natrs s psiks njerzore n!k m!nd ti k!jtohet"do gj plotsisht dhe objektivisht. Pr shkak t )zbehjes* s k!jtessne!tralizimit racionalizimit przierjes me ngjarje t tjera ajo sht mbajt!r mendshpesh m!nd t reprod!kohet vetm me ndihmn e intervist!esit dhe t

personave t tjera pro$esionist. Personi q jep deklarata shpesh n!k sht ngjendje t dalloje gjerat e vrejt!ra nga k!jtesa nga s!gjestioni besimi oselogjika. ;jat biseds in$ormative qtetari sht n pozit t nnshtr!ar dhe ngjendjen e nj tensioni t brendshm ndonjher sh!m t madh. Kto tensionehet!esi pr shkaqe t cakt!ara dhe n mnra t ndrshme prpiqet ta theksojen ve"anti.

Karakteristika e marrjs n p+etje t #mij$e dhe t mitur$e "

1arrja n petje e $mijve si dshmitar dhe viktim krkon prgatitje rrnjsoregjat s cils d!het prcakt!are shkallen e zhvillimit psiko#zik t $mijs dhem!ndsin e tij pr t k!pt!ar. &ehet $jal pr mnr t ve"ant t marrjs npetje d!ke e dit!r s $mijt dhe t mit!rit pr nga karakteristikat e trepsiko#zike kategori t ve"ant t het!arve 'i dshimt i dmt!ar dshmitar(.

-j n!mr i d!kshm i $mijve deri n 4? vjet jan eidetik q dmth m!nd tik!jtojn $are mire #zionomit dhe pamjet e personave sik!ndr edhe $ormn eobjekteve q kan par. 2mijt kan s!gjerstibilitt t sht!ar. Shpesh m!nd tndodh q marrjen n petje d!het bere n pranive t prindrve ose tk!jdestarit gj q sht sit!at delikat edhe pr psikolog!n respektivishtde$ektolog!n dhe p!ntorin social. 2mijt pas 6 min!tash e h!mbinkoncentrimin e ata me t vegjl edhe me shpejt. 2mijt kan $antazi t zhvill!ardhe shpesh transmetojn gjendjen e tre s!bjektive n botn objektive n!kdallojn gnjeshtrn nga e vrteta $antazin nga realiteti. 2antazia tek $mijtl!an rol t rndsishm dhe n!k d!het ln me nj an. 1e $mijt n!k d!het

$ol!r me ton $mijror por si me dike t barabart d!het het!ar seriozisht dhelogjikisht. Fet!esi d!het t ket njoh!ri nga psikologjia e $mijs. 0!het t jet id!r!eshm dhe ti lihet $mijs kohe e mja$t!eshme pr t mend!ar. &isednd!het regjistr!ar me $otogra# dhe ton.

Karakteristika e marrjes n p+etje t persona$e t moshuar "

Personat e mosh!ar n!k d!het ln t presin gjat dhe as marrja n petje d!hett zgjas sh!m pr shkak t lodhjs s shpejt. Kjo n!k do t thot s d!hetng!t!r .0!het t jemi t d!r!eshm. - ndonj rast do t d!het q personat emosh!ar pr shkak s jan t palvizshm t merren n petje n vendet k!gjenden.

Procesin e pleqris e zakonisht e ndjekin kto ndrshimet ,


19/50

4( 0obsimi #ziologjik dhe $!nksional i ndjeshmris e bashk me kt vjenedhe deri te gnjeshtra lajthitja edhe te il!zionet dhe hal!cinacionet. 1prehtsiae t vrejt!rit dobsohet dgjimi gjithasht! k!ptohet me ngadal sepsedobsohet a$tsia gjkimit etj.

6( 0obsohet mbaj mendja pr shkak t red!ktimit t plasticitetit t qendraveprkatse n tr! gj q qon deri t k!jtesa jo e plot e ngjarjeve t reja ose derite harresa. &oshllqe n t vrejt!r n mnrn t vetvetishme mb!shen me

prmbajtje t trill!ara. Personat e mosh!ar jan s!gjestibil dhe leht bien nnndikimin e personave t tjer dhe bhen kok$ort prplot ironi dhe !rrejtje osebhen t mshe$t dhe t qet ose ngjashme

8( Paraqitt ndrsh!eshmria e disponimit mosbesimi dshimi i pabaz!ar prpersonat

e tjer

9( Grall gjkojn n mnr objektive. Paraqitn edhe ndrshime t thella tkarakterit egocentrizmi q mani$estohet n ng!shtimin e interesimeve dhe nkrkesn q t respektohen shprehit e tre shndeti dhe interesi

?( &oshllqet n k!jtes plotsohen me elementet e ngjarjeve t mhershme'prjetimeve t mhershme(. 1eq kto plotsime ndodhin si proces ipavetdijshm ata besojn s >asin t vrtetn

@( Pr shkak t mbamendjs s dobt lodhjes s shpejt dhe s!gjestiviteti shtme rrezik q ti nnshtrohen hetimit t gjat etj.

5a!!a#a1imi me 1!!im identi.kimi "

&alla$aqimi me qllim identi#kimi ' agnoscia( q!het metoda identi#k!ese dhe llojii ve"ant i deklarats s personit. 1!nd t balla$aqohen personat dhe gjsendet

hapsirat dhe lokacionet makinat mjetet l!ndr!ese $otogra#t vizatime dhesh!m objekte dhe gjsende t tjera. -johja identi#kimi ve"mas i personavesht nj proces i komplik!ar psiqik pak a sh!m i ngjros!r emocionalisht i cilimbshtetet n prshtpjet e asaj q sht par m par. Shik!ar nga aspektipsikologjik:$orenzik t njoh!rit e personave mbshtett n themelet embamendjs s ve"orive individ!ale t personit q sht par dhe nsh$rtzimin e ktre ve"orive gjat procesit t k!jtess dhe t njohjs spersonit ose objektit n mes sh!m t tjerve t ngjashm ose t llojit t njjt.3lern e identi#kimit e k!shtzojn sh!me $aktor sik!ndr t prmbajt!rit striktndaj rreg!llave t proced!rs pr zhvillimin e procesin n mbshtetje tidenti#kimit bes!eshmria detajizimet dhe ve"orit e prshkrimit t mparshmsig!ria e identi#kimit dhe qartsia e deklarats s mparshme pr kt. -seobjekt identi#kimi jan gjsendet ose hapsirat d!het aplik!ar metodastandarde t prshkrimit t shenjave karaktersitk identi#k!ese.

Identi.kimi i ku#oma$e "


20/50

identi#kimi k!$oms , Kt identi#kim sh!m shpesh e ndjekin gabime. Shkaqetjan t sh!mta p.sh. Perspektiva nga e cila shikohet k!$oma m!ngesa e mimiksshtangimi i k!$oms gjendja n t ciln gjendet k!$oma para s t behetrreg!llimi i saj coptimi ose dmtimi shqetsimi i personit q kren identi#kiminera e rend etj. -se n!k posedohet mjet pr projeksionin e $otogra#s sk!$oms n plh!r ose n m!r pre$erohet q k!$oma t lidhet pas nj drras n

mnr q identi#kimi t behet n pozitn e qndrimit n kmbe ose !l!r.

Kto $aktor jan ,

4( Jo preciziteti i t vrejt!rit dhe k!pt!arit6( Jo preciziteti i t mbajt!rit mend8( Jo preciziteti i evokimit 'k!jtess( etj.

Shkaqet kresore t lajthitjes n rastin e identi#kimit jan

4( -drrimi i identiks me t ngjashmn

6( K!shtet e paprshtatshme t vrejt!rit t prgjithshme ose t ve"anta prndonj person 'shk!rtpamsia d!kshmria largsia pozita e objektit tvrejt!r lvizja e objektit pozita e dshmitarit gjat t vrejt!rit gjendja psiqikedhe emocionale e dshmitarit gjat t vrejt!rit shkalla e koncentrimit t tij etj(.5ek njerzit ekzistojn dallime individ!ale lidh!r me m!ndsit e identi#kimit.+!an rol mosha e dshmitarit gjinia etj.

5a!!a#a1imi "

&alla$aqimi 'con$rontation( sht veprim proced!ral me prmbajtje t pas!rkriminalistike n k!adr t cilit bashkrisht hetohen d persona rreth $akteve trndsishme dhe q deklaratat e tre t mparshme n!k prp!then jank!ndrsht!ese ose t ndrshme.

&alla$aqimi sipas rreg!lls mbshtett n krijimin e sit!ats kon>ikt!oze. Fet!esid!het t mbikqr trsisht ket kon>ikt zhvillimin e tij dhe ta regjistroje

rrjedhen e tij. Lllimi i balla$aqimit sht vlersimi i bes!eshmris sdeklaratave t personave. S!ksesi i balla$aqimit varet nga sh!m rrethanaobjektive dhe s!bjektive. Krkohet t p!nohet plani i balla$aqimit i cili n rend tpar pr$shin caktimi e radhs s deklaratave dhe personave q balla$aqohen.;jat balla$aqimit d!het vzhg!ar )t #o!urit e trupit ) t personave tballa$aq!ar. &alla$aqimi sht dl!$tim $jalsh dhe l!$t nervash. ;jat vlersimitt vrtetsis s deklaratave t marra d!het t jemi t k!jdesshm dhe t!dhhiqemi nga parimi i taktiks s kritiks dhe vetkritiks 'skepsa(. Plani#kimi iballa$aqimit n rend t pare pr$shin prcaktimin e renditjes s deklarataveprmes t cilave behet balla$aqimi.

2aktikisht pre$erohet q deklaratat e pare t jet ,

4( Pozitive 'me an t cils di"ka pohohet( 6( E tille q krersin e veprs ta ak!zoje pr veprn e krer8( -ga personi q ka propoz!ar balla$aqimin9( Ai pr t cilin besohet s thot t vrtetn dhe


21/50

?( -ga personi deklarata e t cilit zb!lohet pasaktsia e deklarats s tak!z!arit.

Sit!atat konkret e procedimit m!nd t krkoj nj qasje krejt tjetr.&alla$aqimin d!het ta bj personi zrtar i cili edhe m par ka br hetimin epersonave q balla$aqohen sepse i njeh detajet. Pre$erohet q balla$aqimin tabjn d het!es. Greziqet e balla$aqimit qndrojn n at s p.sh. ;njeshtarim!nd t ndikoj n pjestarin tjetr n balla$aqim q ai ta ndrshoj deklaratn

n dobi t mbrojtjs s rreme. ;njeshtra si e tille shpesh nnk!pton njohjen egjendjs $aktike q domethn m!ndsin e prgatitjes pr k!ndrdeklarat gjq dshmitarin e rrem m!nd t "oj n pozit me t mire n krahasim medshmitarin q thot t vrtetn i cili nga ana e tij i be$as!ar dezorientohet ngavendosmria e njeri!t q k!ndrshton dhe i h!t!ar m!nd t besoje s shtgab!ar.

M(!edhja e in#ormata$e prej 1+tetare$e nga ana e po!iis "

Shik!ar n nj aspekt me t gjr kjo sht $orm e veprimit operativ t policist cilin ajo e ndrmerr me iniciativ t vet n mnr t plani#k!ar dhe metodikeme qllim q t mbledh in$ormata pr zhvillimin e s!ksesshm t procesit. Knocion pr$shin si bisedat me persona asht! edhe mbledhjn e raporteve tshkr!ara dhe t dok!menteve t ndrshme dhe rez!ltatet nga veprimtariazb!l!ese e policis t cilat n!k jan ndrmarr n $orm procedimi.

Noioni gjurm krimina!istike "

-ocioni gj!rm kriminalistik n!k ka k!ptim t mvetsishm nse perdoret jashtprocesit t identi#kimit kriminalistik. 7do gj!rm kriminalistike d!het t jet elidh!r esencialisht me veprn penale.

Kjo lidhmri m!nd t jet ,4( E parndsishme 'n k!ptimin kohor dhe hapsinor( dhe6( E rndsishme ka!zale q dmth relevant.Pr "do dit operohet me nocionin gj!rm si nocion ontologjik dhe kategorishkencore pro$esionale.

2jala gj!rm gjendet n prdorim t prditshm n kom!nikim t zakonshmp.sh. 5i zb!lohen dik!jt gj!rmt. ;jithasht! nocioni gj!rm prdoret edhekategori pro$esionale n shkencn e kriminalistiks dhe t drejts penale.

L!ojet e gjurm$e Krimina!istike &k!asi.kimi)

+lojet e gj!rmve d!ke marre parassh Kompleksitetin e nocionit t gj!rmskriminalistike dhe t variacioneve q ato paraqitn klasi#kimi behet mevshtirsi. Ekzistojn kritere t ndrshme t klasi#kimit t gj!rmve p.sh.

4( sipas vendit k! gjenden gj!rmt6( sipas b!rimit t gj!rms q dmth sipas asaj q e shkakton ose le gj!rm


22/50

8( sipas llojeve t veprave penale 'aspekti metodologjik(9( sipas mnrs respektivisht mekanizmit t krijimit t tre 'klasi#kimi

teknik kriminalistik(?( sipas $!shave shkencore t cilat merren me prcaktimin e llojit t gj!rms.

- praktiken operative kriminalistike gj!rmt zakonisht ndahen ,

a( sipas madhsis n gj!rme makro miro dhe s!bmikro si k!# konsiderohet

madhsia me e vogl e gj!rms t ciln shqisat njerzore m!nd ta vrejn pandihmn e mjeteve teknike.

b(sipas n!mrit t dimensioneve t rndsishme , s cila gj!rme paraqitt nhapsire. Ajo ka vol!min sepse kjo sht n natrn e materies dhe d!het t jettre dimensionale.

c( sipas shkalles s t vrejt!rit , gj!rmt ndahen n t d!kshme dhe tpad!kshme. ;j!rmt e pad!kshme ose latente m!nd t jen t sh!mta. 1idistre bjn pjes edhe errat 'k!ndrmimet(.

d( sipas origjins , gj!rmt ndahen n ato me origjinn njerzore shtazore dhebimore gj!rm t gjsendeve gj!rm t veprimit t ndonj $orce 'zjarret dheeksplodimet(etj.

e( sipas mnrs s krijimit dallojn , gj!rm statike dhe dinamike. ;j!rmtstatike krijohen nga prekja e sipr$aqeve t d objekteve t cilt n!k lvizinshik!ar nga sipr$aqja e tre.

$( sipas llojit t in$ormats q prben gj!rma 'dallimi nga aspekti $!nksional( ,

4( gj!rmt t cilat bjn t dit!r krerjn e veprs penale rrjedhen e zhvillimit tsaj ndodhit e prparshme dhe t mpastajshme

6( gj!rmt q tregojn identitetin e krersit t veprs bashke pjesmarrsit dhet dmt!arit 'viktims(

8( gj!rmt q tregojn mnrn si sht krere vepra 'teknika kriminale ekrersit t veprs(

9( gj!rmt q tregojn rrjetin me t cilin sht krer vepra 'instr!ment!msceleris(

?( gj!rmt q tregojn pr vendin s k! sht krer vepra

@( gj!rmt q tregojn kohen k!r sht krer vepra

( gj!rmt q tregojn motivin

B( shkak!n e veprs

( prgjegjsin penale t krersit t veprs etj.


23/50

-j kategori t ve"ant t gj!rmve e prbejn t asht!q!ajt!rit gj!rmt ek!shtz!ara n aspektin psikik k! bjn pjes dorshkrimi zri etj.

Elementt kresore t gj!rmve ,4( +loji gjatsia lartsia 'thellsia( #llimi rrjedha dhe $!ndi i gj!rms6( Karakteristikat mor$ologjike '$ormat e sh$aqjes(8( &!rimet 'gjeneratort( e gj!rmve dhe mekanizimi i krijimit t tre9( +loji ve"orit dhe baza si bartse e gj!rmve

?( 0rejtimi i lvizjes s gj!rmve@( 3endi sakt i gjetjes dhe( 1atja e masave detaliz!ese 'lartsia nga toka thellsia gj!rmt pozitive ose4( negative relievore etj(.

-jsendet si dshmi materia!e "

- praktikn e kriminalistiks dallohen kto shkall t prp!nimit t gj!rmvemateriale ,

4( -johja6( Identi#kimi ose prcaktimi i prkatsis gr!pore8( Krahasimi9( Individ!alizmi?( Interpretimi@( Gekonstr!ktimi.

-ocioni njohje e gj!rmve materiale dhe gjsendeve pr$shin , t vrejt!rit epamjs karakteristike renditjs $orms dhe mostrs s gj!rmve s gjsendit

njohja e ve"orive #zike brja e provave paraprake n vendin e ngjarjs dheanalizave t dhnave. -se m!ngon prnjohja provat materiale potenciale n!kdo t ve"ohen dhe n!k do t r!hen.

Noioni i dshmis "

PJESA I3

1e nocionin dshmi n ket p!nim nnk!ptojm t dhnat $aktike t cilat jan tpr$shir si b!rime dshmish t parashik!ara me ligj ose bartsit e dshmive

'personat gj!rmt gjsendet dok!mentet /hirimet teknike( n baz t cilven procesin e parashkr!ar me an t dispozitave pozitive organi prcaktonekzistimin ose jo t veprs penale $ajsin e personit t cakt!ar dhe rrethanat etjera me rendsi pr marrjen e vendimit.

Noioni i #aktit n krimina!istik "

1e $akt n kt p!nim nnk!ptojm $enomenet n realitet t cilat jan tnjoh!ra q dmth kan kal!are npr organet e procedimit. Ato jan objekt i


24/50

njohjs n procesin e dshmimit. Kto jan gjsende ve"ori dhe marrdhnie tcilat vrtetohen gjat procesit.

2aktet si objekt prove ,4( d!het t jen t prcakt!ara6( d!het prcakt!ar mjetet $aktike t provs8( d!het prcakt!ar kohn proced!rale pr $aktsimin e provs 'a$atet(.

Noioni i dshmimit "

0shmimi n k!ptimin proced!ral sht trsi sistematike e aktiviteteveoperative e organeve kompetent prmes t cilve vihet n dijeni pr $aktetrelevant lidh!r me procesin penal.

Noioni 3n6jerrja e dshmi$e4 "

-/jerrja e dshmive sht vrtetimi i prmbajtjes s dshmive n mnrn eparashik!ar me ligjin e proced!rs penale dhe #ksimi i gjendjes s ktill $aktiken prp!thje me rreg!llat e procedimit. Prve" n/jerrjs proced!rale t dshmiveekziston edhe n/jerrja e tre teknike.

*shmit direkte ose t drejtprdrejta "

0shmia direkte t q!ajt!ra indikative jan ato tek t cilat krhet dshmimi me$akte vendimtare. S pari dshmohen nj ose disa $akte indikative prej t cilaven/irret per$!ndim logjik s ekziston $akti vendimtar. Pr$!ndimi logjik sht lloji ive"ant i vlersimit t dshmis.

*shmit indirekte ose iniia!e "

5 dshmit indirekte lidhja midis dshmis dhe $aktit vendimtar sht e njk!ptimt. Ksht! p.sh. k!r dshmitart kan pare dike d!ke vjedh!r dhe me von

e kan njoh!r 'm!nd t jet e dshimt vetm saktsia e njohjs(.

O(jekti i dshmimit "

=bjekti i dshmimit sht sh!ma e $akteve t cilt n proces vrtetohen prmesdshmis . 0shmit si $akte d!het t jen n lidhje objektive me objektin edshmimit. Si dshmi m!nd t #g!rojn vetm ato $akte q paraqesin in$ormatat cilat m!ndsojn n/jerrjn e pr$!ndimit pr veprn dhe krersin e saj.

Noioni i indikaione$e "


25/50

indikacioni q!het baz e dshimit ose t pasig!ris. &het $jal pr $akte oserrethana t cilat jan vrtet!ar me sig!ri dhe t cilat n mnr indirektetregojn m!ndsin e krerjs s veprs penale ose lidhjen e a$rt ose t largtndrmjet asaj vepre dhe t ndonj personi si kres i veprs respektivisht bashkpjesmarrsit viktims dshmitarit etj. -j n!mr i madh i veprave penalekrhet $shehtas ksht! q organet e proced!rs orientohen prmes indikacioneven p!nn e tre t zb!limit.

Indikaioni i ndikimit t $eprs m(i kr+ersin "

indikacionet e ndikimit psiqik t veprs penale n krersin e saj , pas krerjs sveprs penale tek krersit zakonisht mani$estohet ndikimi i veprs penale tek ai.K indikacion rrall mani$estohet te kriminelt pro$esionist dhe recidivisttndrsa sht e shpesht t krersit t cilt e kan krer veprn nga pak!jdesiaose e$ekti q ndrshe q!het krers i sit!ats.

Indikaioni i pjesmarrjs n $epr "

indikacionet e pjesmarrjs n krerjen e veprs, bhet $jal pr lloje tndrshme indikacionesh q b!rojn nga gj!rmt gjsendet dhe rrethanat eveprs penale. 2jala sht pr gj!rm, )tradhtare* t cilat gjendn n objektin es!lm!ar tek krersi dhe n vendin e krerjs s veprs dhe t gjith kto evendosin krersin n lidhje me veprn. indikacioni i pranis n vendin e krerjss veprs penale , e q!ajn edhe oport!nitet #zik ose material.

Indikaioni i sje!!js s d+shimt "

indikacionet e sjelljs dsh!ese , i q!ajn indikacione sipas gj!rmve shpirtrore.&ehet $jale pr veprimet e personave t ve"ant t cils i kan paraprir ose ekan ndjek!r krerjn e veprs penale ose q jan paraqit!r pas krerjs sveprs. 2jala sht pr sjelljn e disa personave e cila zb!lon gjendjn treshpirtrore p.sh. Lllimin e keq para krerjes s veprs penale ose )vetdijapenale* pas krerjes s veprs.

Koinidena e indikaione$e si indikaion i $e%ant "

Koincidenca e indikacioneve si indikacion i ve"ant , n!mri i indikacioneve #tonvler me harmonizimin e tre. indikacionet e llojit t njjt d!het plots!ar k!rsellojet e ve"anta t indikacioneve d!het harmoniz!ar mes veti. K!r disaindikacione kan t njjtn mostr koincidenca e tre paraqitt si indikacion ive"ant.

Indikaionet para kr+erjes s $eprs pena!e "


26/50

indikacionet q lindin para krerjes s veprs penale ,4( a$tsia morale pr t krere veprn penale. K sht indikacion sipas

karakterit 'character evidence(6( motivi i veprs penale si indikacion8( shprehja e v!llnetit pr krer vepr penale9( sjellja e dshimt si indikacion , sjellja e ke" shoqrimi me presona me

nam t keq mnra e panjoh!r e jets bredhja e vazhd!eshme zhvendosja

e shpesht ndrrimi i shpesht i pro$esioneve etj.?( dnimi i mhershm@( ve"orit #zike dhe shpirtrore t prshtatshme pr krerjen e veprs

penale dija a$tsia prvoja n ndonj pro$esion shkathtsit dhe shprehit( njohja e disa rrethanave q n!k jan t dit!re pr t gjith ose mosnjohja e

treB( m!nd t jen krcnime !dhzime pr krerjen e veprs penale prgatitje

!shtrime vzhgimi i viktims gjetja e mjeteve pr ekzek!tim etj.

Indikaionet gjat kr+erjes s $eprs pena!e "

Indikacionet q lind me rastin e krerjes s veprs penale ,

4( Prania n vendin e krerjes s veprs penale 'prpara gjat dhe menjherpas krerjes s veprs(6( Posedimi i mjeteve pr ekzek!tim 'krerje(8( 3e"ori t cakt!ara #zike dhe psikike dija a$ts!a prvoja shkathtsit dheshprehit9( Karakteri si indikacion'indikacion sipas karakterit(

?( -johja e disa rrethan q n!k jan t njoh!ra pr t gjith ose mosnjohja etre@( 1otivi i veprs penale( Pjesmarrja n krerjen e veprs penale etj.

Indikaionet pas kr+erjes s $eprs pena!e "

indikacionet q lind pas krerjes s veprs penale,4( ;j!rmt e veprs penale t krersi

6( Pjesmarrja n vepr8( 0obia nga vepra e krer dmth pasojat materiale t veprs penale9(-dikimi psikik i veprs penale t krersi?( Indikacionet e sjelljes s dshimt@( Indikacionet e arsetimit t ke" si" jan , kontradiktat n deklarat alibia errejshme etj(5 gjitha mnrat e sjelljes t $ol!rit ose t shkr!arit apo t mnrave t tjerat kom!nikimit ve"mas nse dallojn nga sjelljet e mparshme. Kt! ben pjesedhe ikja e paprit!r zhd!kja e gj!rmve dhe gjsendeve marrveshja meviktimn ndikimi tek dshmitaret jeta e shth!r!r etj.


27/50

78 Noioni i siguris"

Koncepti i sig!ris prmbajtja e tij dhe $!nksioni shoqror m!nd t k!ptohenvetm n qo$t se k $enomen vshtrohet n mnr interdisciplinare. 3et

zhvillimi i sig!ris k!shtet e sh$aqjes s tij se dhe $ormat e ndrshme torganizimit jan k!shtz!ar nga zhvillimi i shoqris njerzore. Ai ka lsh!arrrnj q para ekzistimit t shtetit pra edhe t normave politike j!ridike k!r tgjitha shoqrit kan pas!r $orm t thjeshta integrimi.

98 Ndarja sipas !!oje$e t siguris"

Sig!ria ndahet n kto lloje,

4. Sig!ria individ!ale6. Sig!ria j!ridike8. Sig!ria shoqrore.9. Sig!ria nacionale?. Sig!ria shtetrore@. Sig!ria ndrkombtare. Sig!ria ;lobale

:8 Siguria ;uridike"

Sig!ria j!ridike e cila sht e rreg!ll!ar me dispozita k!shtet!ese e j!ridikepr$shin nevojn q s!bjektet j!ridike t shtetit n t gjitha $!shat e jets dhep!ns sig!rojn nivelin e dshir!ar te sig!risme qllim t mbrojtjes s saj tplot nga t gjitha $ormat e krcnimeved!ke j! prmbajt!r n mnr rigorozezbatimit n praktik t k!shtet!tshmris dhe ligjshmris n shrbimet esig!ris si organe legjitime t shtetitdhe d!ke pas!r k!jdes respektimin eparimeve etike e pro$esionale.


28/50

8. Sig!rin sociale9. Sig!rin j!ridike?. Sig!rin ekologjike@. Sig!rin shtetrore

. Sig!rin e kom!nikacionitB. Sig!ria !shtarake etj.

>8 ?asja teorike n (a' t su(jekte$e apo o(jekte$e t m(rojtjesH

5rsia dhe kompleksiteti i t gjitha "shtjeve t sig!ris n shoqri krkonqasjen prmbajtjesore analiz dhe sintez t gjitha njoh!rive t deritanishmeteorike e praktike madje edhe vshtrimeve m t reja t shkencave ekzakte k!rbhet $jal pr vshtrimin e sig!ris ndaj objekteve dhe s!bjekteve.

. Ndarja sipas (urime$e t ndr+shme t rre'ikshmrisH

St!dimi i sig!ris n nj shoqri n!k m!nd problematizohet vetm nga disaaspekte. 1e kt d!am t themi se sig!ria n!k sht vetm "shtje politikej!ridike !shtarake dhe policore por edhe "shtje ekonomike sociale k!lt!rore edemogra#ke. Grezikshmria m!nd t jet natrore teknike:teknologjikeekonomike sociale nacionale rrezikshmri e shtetit n trsi ekologjike etj.

B. Siguria indi$idua!eH

Sig!ria individ!ale de#nohet si obligim i shoqris q t sig!roj hapsir t tilldemokratike e t sig!ris me t ciln antart e saj do t m!nd t realizojn dhet mbrojn nevojat t drejtat dhe interesat e tre sipas t gjitha lirit e njoh!ra et pran!ara t cilat jan k!sht pr ndrtimin dhe zhvillimin e shoqrivebashkkohore qtetare.

@8 Siguria naiona!eH

Sig!ria nacionale de#nohet si )emblem e shtetit t pavar!r e Sovran i cili emerr prgjegjsin pr sig!rin e vet prgjegjsin pr sig!rin globale si edhepr sig!rin e pop!llit t vet e cila prbhet nga,4. Sig!ria e rrethins nacionale.6. 1brojtja e jets s njerzve.8. 1brojtja e interesave personale dhe t tjera.9. 1brojtja e t drejtave dhe lirive t njeri!t dhe vendosja e sig!ris nacionale.?. Greg!llimi i $!nksioneve themelore t shoqris dhe sig!ris t rrethins.

Sig!ria nacionale bashkkohore q shteti d!het t sig!roj q n k!shtedemokratike e t sig!ris t garantoj s!ndimin e ligjit me qllim t krijimit tklims s prgjithshme zhvillim shoqror ekonomik social e k!lt!ror tqtetarve dhe bashksis shoqrore n prgjithsi.


29/50


30/50

48. Teorit m(i shtetin"

Teorit patriarka!et cilat shtetin e vshtrojn si nj trsi k!antitative torganiz!ar e cila sht e $orms!ar sipas parimeve t organizmit #llestar #snor,

1. Teorit m(i prejardhjen h+jnore t pushtetitshtetror8

- kt peri!dh '1esjet( mendimi shoqror e politik i sht nnshtr!armendimit teologjik. Pr$aqs!esit e mendimit mesjetar mbi shtetin q n#llim por edhe m von n peri!dhn e $e!dalizmit t von n k!adrin emendimit teologjik dhe #lozo#k i kan prek!r edhe problemet politike dhe

kan zhvill!ar mendimi politike i cili ka pas!r ndikim t madh n mendimetteorike n shtet. Ata jan nis!r nga bashkimi i natrs dhe shoqris. -esenc bhet $jal pr teori teokratike t cilat jan nis!r nga s!pozimet se"do p!shtet ka prejardhje hjnore. -j variant m t b!t t konceptitteokratik e ka zhvill!ar Toma Akuinski &799


31/50

8 Teorit e #unksiona!i'imite vshtrojn shtetin si organizim pr krerjene nj $!nksioni n k!adrin e nj sistemi m t gjer social i cili paraqet njsisteme t $!nksioneve reciproke komplementare

D8 Teorit e normati$i'mit e trajtojn shtetin si organizim j!ridik tvendos!r sipas hierarkis s a!torizimeve dhe normave j!ridike.

7< 8 0SHTETI SHTETFROR"

P!shteti shtetror m!nd t de#nohet si str!kt!r e organiz!ar dshir!ar d!kepas!r k!jdes q veprimtaria e tre bazohet n legjitimitet sidomos k!r bhet$jal pr zbatimin e detrimit #zik. - kt k!ptim nj p!shtet i shtetit m!nd tkonsiderohet legjitim n qo$t se at e pranojn pjestart e nj bashksiepolitike 'shteti(

t cilt jan t bind!r se bhet $jal pr instit!cione t p!shtetit e pr !shtr!es ttreveprimtaria e t cilve bazohet n post!latet themelore t demokracis nrespektimin e t drejtave dhe lirive themelore t njeri!t n drejtsi dhe nbarazi t cilt jan zgjedh!r nprmjet zgjedhjeve demokratike sh!m partiakedhe jan plotsisht t paanshm e t mat!r dhe veprojn me koh sipas ligjitdhe n mnr t prgjegjshme me qllim t r!ajtjes s sig!ris n t gjithasegmentet e shoqris bashkkohore.

do pushtet shtetror e karakterizojn:

4. Pavarsia6. 3azhdimsia8. Pandashmria

7=8 So$raniteti"

5ermi sovranitet rrjedh prej $jals neolatine )s!peran!s* )s!prem!s* D m i lartis!preme dhe prej $jals $rnge )sovrain* e cila ka k!ptim t njjt terminologjik.1endimi politik ka #ll!ar t merret me kt problem qsh prej kohve m t

lashta e sidomos me lindjen e shtetit. Elementet e para t teoris mbisovranitetin i hasim n mileni!min e tret para Ers s Ge n Egjiptin e vjetr ntrsin e msimeve mbi piramidn sociale. Sovraniteti sht p!shteti m i lartm i pak!#z!ar m absol!te m i qndr!eshm m i patjetrs!eshm i cili eka t drejtn e n/jerrjes s ligjeve t emrtimit t zrtarve m t lartshtetror t vendosjes mbi l!$tn dhe paqen t $aljes t tatimit dhe t bindjes.Pra bhet $jal pr sovranitetin si 3pushtet m i !art i i!i nuk e njeh asnjpushtet tjetr m t !art se $eten48

7>8 Shteti kushtetor demokratikB(artsit e #unksione$e t siguris nSho1rin i$i!e"

Korniza themelore pr organizimin e jets n nj shtet sht k!shtet!ta e cilasht rez!ltat i politiks. 1e k!shtet!t zhvillimi i shoqris pl!rale dhedemokratike ka marr dimension demokratik politik. Ksht! shprehja


32/50

)demokratik* bhet element n $orm!limin dhe miratimin e k!shtet!ts modernebashkkohore. -!k ka demokraci pa vendosjen e instit!cioneve demokratike tcilat shprehin dhe sig!rojn vartsin e p!shtetit nga v!llneti i lir i qtetarvenga nevojat e tre dhe nga ndikimi permanent i tre n orientimin dheprmbajtjen e zbatimit t politiks.

5hn n mnr m precize pa zbatimin e plot t k!shtet!ts dhe ligjeve pas!ndimin e s drejts pa k!#zime t p!shtetit shtetror nprmjet kontrollit

demokratik legjitim t $orcs shtetrore pa parandalimin e keqprdorimit dhe pambrojtjen e nevojshme )t s drejts pr jet liri pron barazi t rrethanavejetsore dhe realizimin e $atit personal me "ka krijohet edhe e mira eprgjithshmeMM n!k arrihet as niveli i dshir!ar i sig!ris as i t drejtavethemelore dhe lirive t qtetarve as i hapsirs demokratike pr $!nksionimin einstit!cioneve demokratike.-j shoqri m!nd t ndrtoj me s!kses prmbajtje civiliz!ese t sig!ris vetmnse krijon baraspesh optimale ndrmjet sig!ris dhe liris s individit.

-ga sa ! tha deri m tash shteti k!shtet!es demokratik i cili konsiderohetprojekt i dshir!ar politik dhe rend i ardhmris nnk!pton shtetin q pr$shin

elementin e shoqris civile elementin shoqror e k!lt!ror dhe elementin ek!lt!rs demokratike politike k! politika e ka t k!#z!ar $!shn e a!torizimeve et veprimeve dhe k! krijohet hapsir dhe ambient pr respektimin ea!tonomis dhe t drejtave !niversale dhe lirive t njeri!t si edhe t $!shavetjera t jets dhe t p!ns.

- shtetin demokratik k!shtet!es p!shteti shtetror n t gjitha nivelet sht i

k!#z!ar me k!shtet!t dhe me ligje garantohen t drejtat themelore politikeekonomike sociale k!lt!rore ekologjike e t tjera dhe lirit e njeri!t e tqtetarit ka mekanizma demokratik e e#kas t kontrollit t k!shtet!tshmrisligjshmris dhe akteve nnligjore n mnr q t gjitha organet dheinstit!cionet e shtetit t ken dhe t krejn $!nksionin e tre n pajtim me ligjindhe me garanci gjqsore.

78 2!erat theme!ore sho1rore dhe m(rojtja e t+re"

3lerat e nj shoqrie jan piknisje themelore pr $ormsimin krijimin dheorientimin e t gjitha nnsistemeve n zbatimin e politiks dhe strategjis sveprimit pr mbrojtjen e tre. Ato e orientojn individin dhe shoqrin ndrejtimin e dshir!ar me qllim q t arritjes s kornizs s dshir!ar politike et sig!ris s prgjithshme e globale. Pr t elimin!ar k!#zimet n k!ptimin ek!shteve relevante t cilat n shoqrin e civilizimit bashkkohor kan rndsik"e pr realizimin e t drejtave dhe lirive vendosen mekanizmat e sig!ris meqllim t mbrojtjes s sig!ris s jashtme dhe t brendshme t shtetit.

4. Integriteti territorial6. Pavarsia8. Sovraniteti9. Gendi k!shtet!es?. 5 drejtat dhe lirit e njeri!t@. Paqja dhe sig!ria. E drejta e njerzve pop!llit dhe shtetitB. 3lerat k!lt!rore etj.


33/50

Sistemi i vlerave t shoqris demokratike i baz!ar n demokracin k!shtet!esedhe pl!raliste gjegjsisht n shtetin demokratik k!shtet!es me t gjithaelementet e shoqris s hap!r civile paraqet kornizn nprmjet t cils m!ndt k!ptojn organizimin qllimin objektivat dhe karakteristikat e sistemitbashkkohor nacional t sig!ris. 1brojtja adek!ate e t gjitha vleravedemokratike t shoqris civile sht parak!sht themelor i ekzistencs dhezhvillimit t shoqris. Pa dimensione prkatse t mbrojtjes t baz!ara n

k!shtet!t dhe ligj patjetr do t vinte deri rrezikimi i ktre vlerave. Kjo do tthot se njkohsisht do t rrezikoheshin edhe interesat vitale stabiliteti dhesovraniteti territorial i shtetit.

4B. Teorit dhe sistemet e siguris"

5eoria e sig!ris si shkenc interdisciplinare me qasje m!ltidisciplinare sistemoree metodologjike n k!shte dinamike t ndrvarsis t kompleksitetit dhemarrdhnieve kon>ikt!oze n shoqri h!l!mton st!dion sintetizon dhe

analizon n mnr komplekse d!k!rit e sig!ris. Ksht! krijohet kornizashkencore pr projektin hipotezave dhe rez!ltateve t h!l!mtimeve i cili do tM!shrbej t gjitha instit!cioneve t sistemit t sig!ris q n baz t vlersimevet sig!ris dhe vlersimeve t rrezikshmris t ndrtojn nj politik t qart tsig!ris e cila rez!lton me $ormsimin e objektivave t dshir!ara t sig!ris dhestrategjis s krijimit praktik t tre. Kjo implikon interes t vazhd!eshmshkencor pr veri#kimin e trsishm t zana#lls prcjelljes lvizjes dhendikimit t gjitha $ormave t rrezikshmris n stabilitetin e sig!ris s shoqris.

Por a!tonomia e veprimit t gjitha instit!cioneve d!het t zhvillohet &rendakornizs k!shtet!ese j!ridike me kontrollin civil legjitim.

7@8 Ku!tura po!itike dhe siguria"

;jith kjo kontrib!on n r!ajtjen dhe stabilitetin e shoqris me t gjitha vlerat eprbashkta dhe dallimet n ambientin politik t ligjsis demokratike mezgjidhje prkatse organizative $!nksionale e operative k!r bhet $jal pr masambrojts e t sig!ris s shtetit. 5 pr$!ndojm vetm koncepti i ri dhe zhvillimii k!lt!rs s sig!ris n shoqrin demokratike sig!ron vlerat e shtetit nzgjidhjen e k!ndrshtive t brendshme. - praktikn demokratike tsig!rispl!ralizmi promovon t gjitha vlerat politike e h!manitare t shoqrisbashkkohore.

9G8 Neutra!iteti po!itik i sistemit t siguris"

-e!traliteti politik sht element qensor pr vendosje n rrethana tkomplik!ara t sig!ris k! n plan t par d!het t jen a$tsit pro$esionale dhevetbesimi n veprimin operativ. - kso rrethanash d!het t vij n shprehjea!tonomia e#kasiteti dhe a$tsit me ndjenja t zhvill!ara pr zhvillimet politike


34/50

paraprake q kan pas!r ndikime n sit!atn e sig!ris n mnr q aktivitetete tre t mos marrin konotacione politike t cilat m!nd t shpien deri teproblemet politike social e t tjera n shoqri. 7do sh$rtzim i cilit do elementt sig!ris nga ana e politiks n rrethana q para s gjithash nevojitet zgjidhjapolitike konsiderohet keqprdorim. Pr kt arse organet dhe shrbimet embrojtjes t sig!ris dhe ato in$ormative gjat p!ns s tre n!k g!/ojn tveprojn n vend t politiks por d!het t veprojn n mnr q sht eprcakt!ar me k!shtet!t dhe me ligj. 7do paternalizm shpreh qart

indikacionet politike t instr!mentalizimit t sistemit t sig!ris i cili n!k m!nd tmarr mbi vete zgjidhjen e problemeve elementeve t sig!ris do t bhet $jaln pjesn q ka t bj me karakteristikat e sistemit bashkkohor t sig!risdhe me elementet e tij 'nnsistemet(.

978 Transparena kushtetuese !igjore e sistemit t siguris"

5ransparenca k!shtet!ese:ligjore e sistemit ndaj opinionit sht shts e $ort nzgjidhjen e problemeve t sig!ris me vshtrim t ve"ant n disa aspekte t

realitetit shoqror. - klimn e dshir!ar demokratike e t sig!ris krijohenm!ndsi q n k!adr t drejtave dhe lirive t tre elementare dhe politikeqtetart t shprehin njoh!rit dhe mendimet e tre dhe t ken vshtrim kritiklidh!r me "shtje t cakt!ara t shoqris pa $rik se nj individ apo nj gr!p dot krkoj prgjegjsi pr kt.Prej gjith ksaj m!nd t konkl!dohet se vetm nbaza k!shtet!ese:ligjore dhe sistemore si dhe t marrdhnieve t vazhd!eshmee t plani#k!ara me opinionin te baz!ara n objektivat e veri#k!ar opinionim!nd t njihet me koh dhe n mnr t sakt mbi t gjitha "shtjet relative tkarakterit t sig!ris. Kjo sht rr!ga pr $ormsimin dhe krijimin e atmos$ers smirk!ptimit dhe besimit e cila sht me rndsi t jashtzakonshme pr

krerjen e $!nksionit t sistemit t sig!ris n shoqrin civile.

K nivel i transparencs ose i in$ormimit t opinionit d!het t ket snim krijimin parimeve demokratike e civiliz!ese n p!nn e str!kt!rave t sig!ris me ka

hapet rr!g pr lidhjen simbiotike reciproke. Prve" ksaj edhe zbatimi i ligjitd!het t ndikoj ngadal n krijimin e klims s prgjithshme demokratike dheinspirative. Pra koncepti i ri i transparencs patjetr d!het t ket #lozo#nzrtare t veprimit me instit!cionalizimin e ideve t reja t cilat do t rez!ltojnkrijimin e nj klime m t mir pr prezantimin e s!ksesshm t p!ns s tgjitha nnsistemeve q e prbjn sistemin e sig!ris n k!shtet bashkkohore.

998 0raktimi i sistemit t siguris n rra#shin shkenor"

Sistemi i sig!ris de#nohet si nnsistem dinamik kompleks dhe speci#k nzhvillimin e do shoqrie. 0etr themelore e tij sht q nprmjet instit!cionevet vendos!ra dhe organeve e shrbimeve t specializ!ara operative epro$esionale me t drejta t prcakt!ara qart si edhe nprmjet obligimevedetrave dhe pajisjeve t nevojshme teknike kadrovike n baz t njoh!riveshkencore e pro$esionale dhe n baz t prvojave n prcjelljen dhe analizimin e


35/50

d!k!rive t sig!ris t ndrmarr me koh t gjitha masat dhe veprimetoperative taktike teknike dhe masat preventive e represive pr evitimin mes!kses eliminimin dhe zb!limin e t gjitha b!rimeve t brendshme e t jashtmet rrezik!t. 5 gjitha kto kan pr qllim r!ajtjen dhe sig!rin e vleravethemelore t shoqris 'sovranitetin dhe integritetin e shtetit rendin k!shtet!espavarsin trsin territoriale t drejtat dhe lirit e qtetarve etj( gjithnjd!ke i! prmbajt!r n mnr strikte parimeve k!shtet!ese j!ridike e ligjore dheparimeve etike dhe pro$esionale.

9:8 Karakteristikat theme!ore t sistemit t siguris n kushte(ashkkohore"

4. 0inamikn6. Kompleksitetin8. Speci#kn9. 5ransparencn e tij.

Karakteristik tjetr e sistemit t sig!ris sht transparenca e tij e cila d!het t

jet n ato prmasa q krkon sot shoqria bashkkohore prkatsisht kornizaligjore q e rreg!llon kt $!sh. 0!het dit!r se $!nksion k" n zhvilliminshoqris demokratike dhe civile d!het t respektohen e drejta qtetare prtransparenc prkatsisht pr pjesmarrjen e tre n zhvillim e prgjithshm. Kjonnk!pton obligimin q t gjitha s!bjektet q prbjn sistemin e sig!ris tanjo$tojn opinionin mbi p!nn e tre por n pajtim me dispozitat e cakt!araligjore. 1 n $!nd k sht edhe parim k!shtet!es.Pa dimensionin e nevojshmetik p!na e organeve dhe instit!cioneve t sig!ris n!k m!nd t jet e#kase.Kodekset etike d!het t jen promotor t zhvillimit t shoqris civile dheorientimin t saj drejt ardhmris. 7do padit!ri paa$tsi jo pro$esionalizm

m!nges e dimensionit etik dhe m!nges e dinjitetit l gj!rm t thella nsistemin e sig!ris.

-drkaq shkelja e k!shtet!ts keqprdorimi i a!torizimeve dhe devijimet endrshme e sidomos korr!psioni tregojn qart se me "$ar serioziteti d!het tMiqaset p!ns sistemi i sig!rimit gjat trajtimit t gjitha ktre problemeve tshoqris bashkkohore me theks t ve"ant n aspektin etik t qasjes s tre.Sistemi i sig!ris m!nd t balla$aqohet n mnr adek!ate me t gjithaproblemet e sig!ris vetm $ormson dhe artik!lon n mnr praktike korp!sinprkats t parimeve etike t cilat b!rojn nga krkesat dhe nevojat e shoqrive.

=rganizimi dhe !dhheqja e sistemit t sig!ris n rrethanat e reja shoqrorekrkon nj model t ri i cili n marrdhniet komplekse t shoqrive t hap!rame strategji dhe politik t mend!ar mir m!ndson q veprimi gjithpr$shirst bazohet n premisat shkencore e pro$esionale. Pr t krer n mnr e#kaseobligimin e tij shoqror n shtetet demokratike j!ridike pra n shtetet q n vendt par e kan s!ndimin e ligjit dhe t drejts nj prej $aktorve t rndsishmsht edhe vlera morale e !dhheqsve dhe pjestarve t tjera.

0arimi i !igjsisBsht parim $!ndamental i cili paraqet post!latin themelor t"do sistemi t sig!ris n shoqrit demokratike. Ai sht shprehje legjitime enormave j!ridike t shoqris bashkkohore. K parim thot se ligji d!het tprcaktoj qart k!#jt dhe mnrn e sh$rtzimit t cilitdo a!torizim d!ke


36/50


37/50

nga agresioni i jashtm dhe $ormat tjera t krcnimit t $orcave t armatos!ra tjashtme dhe $orcave tjera q drejtohen k!ndr vlerave t prmend!ra. Kjo padshim tregon $!nksionin j!ridiko:k!shtet!es t sistemit mbrojts.

9D8 Sistemi in#ormati$e i siguris"

Sistemi in$ormative i sig!ris t nj shteti n pajtim me kompetencat e vetaprgjegjsit dhe mnrat e p!ns d!ke pas!r parassh t gjitha t drejtatligjore t gjitha shrbimeve in$ormative k!ndr in$ormative dhe organizative tsig!ris kren koordinimin e instit!cioneve t lartprmend!ra t cilat bjnmbledhjen sistematizimin analizn prcaktimin dhe pasimin e in$ormatave dhet dhnave 'komponentve in$ormative( zb!limin h!l!mtojn dhepam!ndsojn qllimet e shrbimeve t h!aja in$ormative ndaj shtetit t vet' komponentt k!ndr in$ormative( dhe me aplikimin e metodave t posa"medhe mjeteve t posa"me n zb!lim ndalim dhe h!l!mtim t gjitha d!k!rive dhengjarjeve q jan krcnim i sig!ris te nj shoqri ' komponent e sig!ris( apobien n petje gjendjen e knaqshme n at lmi.

9@8 Ndarja e shr(ime$e in#ormati$e"

4. Prgjithshme dhe t specializ!ara6. -acionale dhe mbi nacionale8. =$ensive dhe de$ensive9. Shrbim in$ormative n shkall t lart mesm dhe t !lt.?. Strategjik taktik dhe k!ndr in$ormativ.

:G8 Organet udhhe1se dhe udhhe1ja e shr(ime$e in#ormati$e"

=rganet apo tr!pat !dhheqse t shrbimeve in$ormative n str!kt!rnorganizative jan t vendos!ra n maje t qendrs gjegjsisht n maj tpiramids s organizats in$ormative ato jan, ' drejtoria gjenerale agjensionidrejtoria kresore kolegji!mi komiteti inspektorati etj.(- kre t organeve t cek!ra zakonisht gjendet drejtori prgjegjsi q sht nrang t ministrit apo ka tit!llin e ngjashm me at m t madh n !shtri.

4. =rganet pr !dhheqjen e shrbimeve in$ormative nga roli $!nksional k organsht I ngark!ar me plani#kimin dhe prcjelljen e aktiviteteve in$ormative.

6. =rganet e ngark!ara me p!n analitike kan rol relevant n ciklin in$ormative.Ata kan pr detr t mbledhin selektojn prp!nojn dhe analizojn t dhnatq j! epen nga organet operative.

8. =rganet e ngark!ara me politikn kadrovike:Politika kadrovike n shrbimetin$ormative paraqet aktivitet me t cilin prcaktohen principet kresore dhevrejtjet n plani#kim przgjedhje ndrtim lvizje dhe nevojat pr k!shte ttre t p!ns.


38/50

9. =rganet pr p!nt materiale dhe #nanciare krejn p!nt e kontabilitetit#nancave bjn gati analizat dhe in$ormatat pr organet !dhheqse mbigjendjen #nanciare dhe materiale etj.

:78 ?endrat in#ormati$e"

Lendrn in$ormative m!nd t de#nojm si lart t specializ!ar tpro$esionaliz!ar me prvoj njsi operative ekzek!t!ese t shrbimitin$ormative n kompetenc t s cils sht q n themelin e programeve tsaj!ara dhe veri#k!ara t h!l!mtimit in$ormative nga ana e str!kt!rave!dhheqse t qendrs pavarsisht organizon dhe n mnr permanenteh!l!mton lmit interesante in$ormative t jets dhe p!ns s shteteve tjera d!kei prshtat!r veprimet e veta me detra t de#n!ara dhe drejt!ar ato nga lmit eprcakt!ara.

:98 Nn1endrat in#ormati$e"

- aspektin $!nksional:organizacional dhe operativ nnqendra in$ormative sipjes e qendrs in$ormative pr arse objektive dhe relevante lakohet jashtselis s qendrs. -nqendra in$ormative sht direkte e nnrendit!r te qendrain$ormative. Ksht! q n prp!thje me detrat e plani#k!ara t qendrs mbledht dhna t cakt!ara por n k!ptim t ng!sht n aspektin hapsinor dheproblemor.

::8 0unkti in#ormati$"

P!nkti in$ormativ pr$aqson gr!p t vogl dhe t prkohshm in$ormative '9B=(e cila angazhohet pr realizimin e detrs konkrete n objektin apo hapsirn eprcakt!ar q jan lnd e interesit in$ormative. P!nkti ka karakter tprkohshm. Pra me krerjen e detrs ato ndalojn me p!n. P!nkti in$ormativem!nd t $ormohet me !rdhrin e shrbimit in$ormative jasht qendrs in$ormative.-jjt asht! m!nd t vendosin qendrat dhe nnqendrat in$ormative varsishtnga lnda dhe cak! i h!l!mtimit.

:


39/50

:=8 Metodo!ogjia e shr(imit in#ormati$"

1etodologjia e shrbimit in$ormativ paraqet trsi t metodave t prgjithshmedhe speci#ke me ndihmn e t cilave n p!nn operative:h!l!mt!ese dhe meprdorimin e mjeteve t posa"me realizon $!nksionin e vet delikat dhe sh!m tprgjegjshm. Ksht! q metodologjia e shrbimit in$ormativ d!het t st!dioj dhe

zhvilloj rrethin e nevojave shkencore dhe dijenis pro$esionale q n mnrprmbajtjesore ti analizoj veprimet mjeteve dhe rr!gt e veprimevein$ormativo:h!l!mt!ese.

:>8 Aspektet e ndr+shme dhe praktimi i metoda$e t shr(imitIn#ormati$"

Pl!ralizmi metodologjik prkatsisht prdorimi i sh!m metodave na shpijn te$akti se te h!l!mtimi in$ormative 'sekret dhe legal( d!het sintetiz!ar m sh!m

metoda posa"risht k!r kemi t bjm me detra komplekse operative:h!l!mt!ese. 5eoria dhe praktika shkencore padshim ka treg!ar se asnj metodapo trsi metodash n!k m!nd t shrbej si $orm !nike n raste t h!l!mtimitapo ndonj lmie t cakt!ar. 1e kombinimin e metodave shkencore dhe atre tposa"me dhe sh$rtzimin e mnrave dhe mjeteve t ndrshme ' mnra dhemjetet prbjn bashksi q q!het teknik ( paraprakisht t mend!ar mnrn eplani#k!ar t cikl!sit in$ormative na o$ron m!ndsia optimale e realizimit tcaqeve n lmine e interesit. 1etoda e mend!ar apo mnra e cakt!ar pr tkrer nj p!n. Kjo d.m.th. gati si shem 'renditja modeli proced!ra( nga e cilakrhet nj veprim praktik. - saj t gjithave del se metoda e shrbimeve

in$ormative sht trsi e veprimeve karakteristike dhe speci#ke t mbledhjes st dhnave in$ormative t cilat jan n $!nksion t mbrojtjes s vlerave t njshoqrie.

:8 Metoda e agjenturs"

1e t dhna sekrete nnk!ptojm t dhnat me rndsi t ve"ant dhe rndsime vler t posa"me pr nj shtet t cilat gjithasht! kan relevanc speci#ke naspektin e sig!ris:politike.

- teorin shkencore hasim n k!ptime divergjente q kan t bjn meklasi#kimin e metodave t shrbimeve in$ormative.

Gjat sht mbrojtur qndrimi, q implikonte klasifkimin n tre grupe:

4. 1etoda sekrete e mbledhjes s t dhnave6. 1etoda e mb!l!ar e mbledhjes s t dhnave8. 1etoda legale e mbledhjes s t dhnave

Prve metodave t cekura mund ta prmendi edhe kt qasje q implikon dgrupe!

4. 1etoda e veprimit in$ormativ6. 1etoda e veprimit jo in$ormativ

1irpo n praktik sht e zakonshme ndarja n metoda legale dhe ilegale


40/50

' sekrete (. -e n elaborimet e mtejm do ti prmbahemi klasi#kimit primar mekombinimin e metods s mb!l!ar t mbledhjes s t dhnave.

:D8 Metoda e #sheht e m(!edhjes in#ormati$e n strukturat t shtetit t

Interesuar metoda e in.!trimit"

-j prej detrave m komplekse dhe m t rrezikshme t metods sekrete tp!ns sht $!tja e pjestarit t shrbimit in$ormative n str!kt!rat e shtetit meinteres. 1etoda e in#ltrimit prndrshe sht metoda m e vjetr t cilt eprcjellim q nga peri!dha e shoqris skllavopronare. - "ka qndron rndsia$!ndamentale e metods s cek!rH Ai prbhet nga $akti se pjestari i shrbimitin$ormative $!tet n mnrn m t $sheht dhe t mbrojt!r n str!kt!rat ek!ndrshtarit. Pasi q bhet $jal pr b!rim in$ormatash speci#ke delikate trrezikshme por precize dhe sh!m t bes!eshme si parak!sht i s!ksesit

gjegjsisht realizimit t planit operativ nevojitet kreativitet i lartpro$esionalizm prgjegjsi a$tsi trimri gjindshmri i cili n "$ar do sit!atdo t n/jerr zgjedhje adek!ate n mnr q t r!aj dinjitetin e shrbimit q epr$aqson.

Pra edhe metoda e in#ltrimit n!k m!nd t paramendohet absol!tisht pa!dhheqjen adek!ate dhe k!adro operative. 1etodn sekrete t sh$rtzimit dot m!nd t de#nonim si in#ltrim dhe sh$rtzim sekret 'ilegal( prkatsishtprdorimin e llojeve t ndrshme t mjeteve sh!m t so#stik!ara tekniko:teknologjike dhe pajisjeve tjera speciale me ndihmn e t cilave in$ormatort

apo agjentt mbledhin dhe me koh i pasojn t dhnat in$ormative precize dhet bes!eshme t cilat jan me rndsi t ve"ant pr sig!rin e shtetit.

:@8 Metoda e '(atimit t #sheht t mjete$e teknikeBteknika operati$e"

- praktikn in$ormative m!nd t vrejm ndarjen e mjeteve teknike q varetnga mass s angazhimit t mjeteve teknike dhe orientimit t tre nga cak!konkret. Ksht! m!nd t >itet pr prdorimin e tre n k!ptim t ng!sht dhe tgjer. -se in#ltrimi dhe prdorimi sekret i mjeteve teknike bhet nga

in$ormatort dhe agjentt ather m!nd t >itet pr metod t ng!sht. -mjetet e prmend!ra n k!ptim t ng!sht bjn pjes mjetet elektronike 53dhe mjetet video:teknike $otot mjetet kimike 'indigo pr shkr!arjen e $sheht tlidhjeve dhe pena pr shkr!arjen e $sheht t lidhjeve prej nga dallohen$otogra#met dhe mjetet kriptogra#ke(. K!r sht n petje metoda e zgjer!arather paraprakisht mendohet n ndarje n krahasim me sistemet e zhvill!arateknike. 3shtr!ar globalisht n veprimin in$ormative sot prdoren aeroplantnndetset anijet me paisjet t posa"me stacione radarike si dhe stacione tjerapr kapjen e radio:emisioneve radio:goniometri optike ndri"!ese hidroak!stikemagnetike termike dhe aparate tjera kamera t ndrshme indikatordetektor satelit vrojtim aeroplan pa ek!ipazh teknik laserike etj.


41/50

1etoda sekrete e h!l!mtimit shkencor ka vend t ve"ant n praktikn eprgjithshme in$ormativo:h!l!mt!ese. Prdorimi i saj z vende t rndsishmd!ke pas!r parassh zhvillimin e shkencs dhe teknologjis. 5 arrit!ratshkencore n t gjitha lmit e zhvillimit te civilizimit dhe ndikimi i tre n sig!rine shteteve krkonte metoda tjera. Pra edhe shrbimet in$ormative sht dashttMi prshtaten ktre ndrrimeve. 3etm n kt mnr m!nd t kreninobligimet e veta gjegjsisht tMi knaqin nevojat e tre politike. 1e metodnsekrete t h!l!mtimit shkencor nnk!ptojm angazhimin plani#k!ar t

shkenctarve apo enteve shkencore t cilat n mnr sekrete do torganizonin h!l!mtimin shkencor pr mbledhjen e t dhnave in$ormative mbiarmik!n.

L h!l!mtimin shkencor t ket legjitimitetin e d!h!r ajo vendoset n projekteth!l!mt!ese si dhe k"jen n h!l!mtime t ndrshme k! mblidhen t dhnatpolitike ekonomike nacionale ind!striale si dhe $!nksioneve tjera q jan tem

e h!l!mtimit in$ormative.


42/50

9. Shrbimi in$ormativ i armats?. Shrbimi in$ormativ i marins !shtarake@. Shrbimi in$ormativ i aviacionit. Shrbimi in$ormativ i korp!sit t marinsB. Agjensioni kombtar pr incizimin dhe hartogra#.


43/50

ikt!oze dhe e b!rimeve t tjera trrezikshme t kanosjes. Shpeshher kan rez!lt!ar edhe kriza politike rrethndarjes s mjeteve t ve"anta 'parave(. -darja e mjeteve t nevojshmeagjensioneve t ndrshme ka #t!ar emrin )$orca e mirat!ar e sig!riskombtare*.


44/50

- prp!thje me vendin dhe rolin e saj speci#ke n bashksin e lajmrimit tSF&A ajo ka pr detr q t krijoj dhe !dhheq me sistemin virt!al t tillsistemin sh!m kompleks dhe me marrdhnie brenda organizative tcentraliz!me integrale me t cilat do ta sig!roj dhe n baz t principeve dhesjelljeve t pran!ara plani#kimi dhe reagimi t gjitha organeve t !dhheqsishshtetrore t SF&A n kompetencat dhe aktivitetet ndr t tjerat sht edhembledhja e shnimeve lajmr!ese nga radio stacionet t h!aja. Kt! bhet $jal

pr sig!rimin ' mbledhjen( e sig!rimit optimal t kom!nikacionit ndrmjetagjensioneve t ndrshme shtetrore t cilat prve" ksaj cila sht prmend!rimplikon edhe marrjen e hapave adek!ate n nivelimin p!blikimin dhe lejimin ehapave kom!nitative dhe kodeve nga ana e agjensioneve t shn!ara t shtetitt SF&A.

Prve" ksaj kt! sht edhe detra pr t krij!ar kom!nikimin t nevojshm mekom!nikimin me sistemin satelitor pr mbrojtje pastaj krijimi 'sig!rimi( isig!rimit kom!nikativ k!r jan n petje sistemet strategjike t armatimit mecak!n t qart q me marrjen e hapave preventive lajmr!ese t ndrprehen

tentimet t prdorjs t palej!ara ndrhrjet edhe ndoshta dgjimi sekret e cilagjithqsh n t madhe do t kishte zvogl!ar lnd!eshmrin n t ardhmen tsistemeve mbrojtse:lajmr!ese. Plani#kon koordinon dhe n mnr direkte!dhheq me $azat operative:lajmr!ese pr mbledhjen e t dhnaveprp!nimi sistematizimi deshi$rimi dhe prkthimi i tre analiza dhe dorzimish$rtz!eseve kompetent.

-SA aktivitetet dhe hapat e cek!ra i merr n prp!thje me planet e veri#k!aradhe t pran!ara dhe i ka prioritetet e h!l!mtimit t lajmrimeve t cilat i caktondrejtori i Shrbimit qendror t lajmrimit '0C=(. E realizon kontrollin permanentedhe preciz dhe mbrojtjen 'r!ajtn( e t gjitha kanaleve kom!nikative dhein$ormative dhe i merr t gjitha hapat t nevojshme gjat aktivitetit operative:lajmr!es n mbledhjen e t dhnave lajmr!ese t cilt jan t drg!ara nradio tra#k!n t h!aj dhe me aktivitete adek!ate t instit!cioneve shtetrorepr gr!mb!llimin dhe centralizimin e t dhnave lajmr!ese dhe dhnia eprkrahjes lajmr!ese agjensioni pr sig!rimin nacional '-SA( n rast nevoje e

kren edhe detrn t k!#zimit tek disa mjete dhe t dhna t cilat jan ninteres vital dhe t cilt shrbejn pr njo$timin dhe eksploatimin t personavet par politik !shtarak dhe establishmentit t sig!ris.

K!jdeset pr kom!nikimin t hapt ndrmjet elementeve t bashksislajmr!ese s SF&A:ve p!nn e tre ve"anrisht k!jdeset pr principet dhehapat sekrete t vendos!ra dhe t krij!ara t cilt d!het ti prcjellin t gjithaorganet shtetrore !dhheqse t SF&A:ve. Per$ektizon prparon dheimplementon mjete m bashkkohore tekniko:teknologjike dhe standardetsistemit SI;-I5 dhe komponentve t saj imanente pr t gjitha balla$aqimet ikren n mnr analoge organizimin dhe trans$ormimin ose rikompozimin edisa elementeve ndr str!kt!rale me sig!rimin maksimal 'kriptologjik( nmnrn e $!nksionimit. I merr hapat dhe aktivitetet e nevojshme pr sig!rimin ekom!nikimit t !dhheqsis s SF&A dhe elementeve t tjera t bashksis slajmrimit d!ke ! k!jdes!r q metodat $!qit dhe mjetet e prdor!ra n lminee ndjeshm dhe speci#k t rrjedh me pranimin e t arrit!rave ekzakte nga sa


45/50

m sh!m disiplina shkencore e posa"risht n lmine e teorin e in$ormatiksdhe kriptologjis.

=G8 ,5I"

1inistria e 0rejtsis sht themel!ar qsh n vitin 7DG. 1idis organizatave t

$orm!ara gjendet edhe &roja 2ederale e Fetimeve '2&I(7@GD.


46/50

nga qllimet dhe in#ltrimet e shrbimeve t h!aja in$ormative nga terrorizmi dhevatrat tjer t krcnimit. Pr aktivitetet e saj 2&I ! prgjigjet para s gjithashprok!rorit p!blik shtetror dhe 1inistris s 0rejtsis ndrsa t gjithaaktivitetet e k!ndrzb!limit d!het t zhvillohen me pajtimin e drejtorit tShrbimit Lendror in$ormative '0CI( i cili sht i oblig!ar q t gjitha t dhnatdhe in$ormacionet e analizat tMia paraqes Kshillit pr Sig!ri -acionale '-SC( icili sht tr!pi m i lart q sht i ngark!ar me t gjitha "shtjet q kan tbjn m sig!rin nacionale. ;jithasht! n k!adrin e a!torizimeve t veta bn

h!l!mtime prkatse ose bn aranzhmane me instit!cionet shkencore bn$!rnizimin me mjetet m bashkkohore teknike e t tjera t cilat jan tnevojshme pr zbatimin e detrave. 0rejtorin e 2&I:s e emron Presidenti iSF&A:ve -drsa e miraton Senati i SF&A:ve. 1andati i drejtorit m!nd t jet ms sh!mti 4 vjet.

=78 Sistemi po!itik i 5ritanis s Madhe"

Sistemi parlamentar britanik m!nd t themi lirisht sht sistemi q sht

st!di!ar dhe sht kopj!ar m s sh!mti n historin politike. K sistem politik kaqen objekt interesimi dhe inspirimi por edhe $ondament empirik pr t gjithata q jan prpjek!r t $ormsojn nj model t till t rreg!llimit politik i cili dot jet n gjendja t r!aj stabilitetin dhe sig!rin e sistemit. 2ormsimipr$!ndimtar i sistemit parlamentar sht br nprmjet sh!m ndrshimevedhe re$ormave politike sociale ekonomike e k!shtet!ese d!ke marrkarakteristika speci#ke dhe t ve"anta. Pr shkak t historis sh!m t pas!r dhesh!m interesante politike dhe t ve"anta. Pr shkak t historis sh!m t pas!rdhe sh!m interesante politike e instit!cioneve si edhe t marrdhnievekolektive n zhvillimin e instit!cioneve politike dhe ndrshimeve q jan br n

marrdhniet ekonomike sociale e t tjera konsiderohet si model pragmatik idemokracis parlamentare. Aktet m t rndsishme mbi t cilat bazohetrreg!llimi shtetror jan kto dok!mente,

78 Magna arta !i(eratatumBKarta e madhe e +iris '464?(98 Ha(eas Corpus akt'4@(:8 5i!! o# Rights:0eklarata e t drejtave '4@B(


47/50

metropolitane gjendet komisionari 'Commissioner o$ police o$ the metropolis( icili i ka pes ndihms.Emrimi i komisionarit dhe i ndihmsve t tij bhet nga k!rora 'mbretresha( mepropozimin e ministrit t P!nve t &rendshme. Komisionari i prgjigjet pr p!nne tij ministrit t P!nve t &rendshme.

"truktura organizative e "cotland #ardit sht e ndrtuar mbi parimin e gjasht

departamenteve!

4. 0epartamenti pr !dhheqje dhe veprimtari operative6. 0epartamenti pr kom!nikacion e transport8. 0epartamenti pr hetime kriminalistike 'CI0(9. 0epartamenti pr organizim e trajnim?. 0epartamenti pr p!n t prgjithshme dhe pr k!adr@. 0epartamenti pr "shtje j!ridike.

=:8 0o!iia -ro#o$ite &regjiona!e)"

=rganizimi i policis sht i lidh!r n mnr t drejtprdrejt me rrethetadministrative $ormat #llestare organizative t cilave datojn qsh n peri!dhne evol!cionit historik prkatsisht organizmit territorial t p!shtetit n Angli. 1eorganizimin territorial ndarjen n rrethe 'gro$ovi( sht krij!ar ambienti prorganizimin e policis kompetenc e s cils sht veprimi vetm &renda k!#jvet gro$ovis 'kt! vjen n shprehje parimi i teritorialitetit(. - kre t $orcave tpolicis sht she# i policis 'Chie$ constable( i cili emrohet nga komisioni prpolici. Kjo mnr e emrimit t njerzve !dhheqs t $orcave t policis bhet

sipas $orm adek!ate t vetqeverisjes. Por krahas a!tonomis evidente n $azne propozimit t zrtarve !dhheqs t policis plqimin pr emrimin e tred!het t

10 Kriminal i Stirk A

Documents