1. Voved vo ekonomija.pptx

ЕКОНОМИЈАКРУМЕ

НИКОЛОСКИ

ЕКОНОМИЈАТА И ФУНДАМЕНТАЛНИТЕ

ЕКОНОМСКИ КОНЦЕПТИ

e-mail: [email protected]: www. ugd.edu.mk

Унив

ерзи

тет

Гоц

е Д

елче

в - Ш

тип

ШТО Е ЕКОНОМИЈА? Економистите зборуваат за добра и услуги коишто се важен

термин во еконмијата.

Добра материјални нешта коишто ќе можете да ги купите и да ги

консумирате, како што се облека и храна.

Услуги активности кои вие како индивидуи ги извршувате, како што

се купување на фризури или чистење на заби.

Со користење на различни видови на добра и услуги се овозможува да уживаме во полезноста и задоволството од истите.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО Е ЕКОНОМИЈА?Полезност означува среќа или задоволство што една индивидуа ја

добива од консумирање на едно добро или услуга. За да уживате во полезноста на добрата и услугите неопходно е

да поседувате определено количество на пари.

Пари еден вид на специфично добро со кое може да се купи било

кое друго добро. Со парите се дистрибуираат и разменуваат сите добра и услуги

(производи) кои се резултат на човековата работа. Директно не се продуктивни и претставуваат апстрактна куповна

моќ.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО Е ЕКОНОМИЈА?

Економијата се занимава со

производство и потрошувачка на добра и услуги.

• Што е производство?• Што е потрошувачка?

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО Е ЕКОНОМИЈА?Производство трансформација на инпутите во аутпут од страна на фирмите

со цел да остварат профит.

Производството создава понуда која им овозможува на потрошувачите да ги задоволат своите потреби и желби.

Производството на добра и услуги произведени од страна на фирмите се реализира во рамките на функционирање на пазарните услови.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО Е ЕКОНОМИЈА?Потрошувачка употреба на добрата и услугите за да се задоволат одредени

потреби. (се однесува на купување на добра и услуги).

Расположлив доход износ на доход што ќе и остане на одредена индивидуа

(физичко лице) по плаќањето на даноците. дел од расположливиот доход кој не е потрошен се нарекува

штедење.

Расположливиот доход потрошувачите го користат за купување на различни добра и услуги.

Потрошувачката ги вклучува расходи за одреден временски интервал направени за купување на добра и услуги што се користат во задоволувањето на човековите потреби и желби.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО Е ЕКОНОМИЈА?

Производство Потрошувачка

Економистите се занимаваат со тоа: колку економијата произведува, колку секоја фирма или индивидуа произведува; какви техники на производство се користат; колку луѓе се вработени.

Економистите се занимаваат со тоа: колку троши и колку заштедува вкупната популација; каков е моделот на потрошувачката во економијата; колку и што индивидуите избираат да купат; колку потрошувачката на луѓето е под влијание на цените, рекламата, модата и други фактори.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО Е ЕКОНОМИЈА?

1. Производсвото и потрошувачката се меѓузависни економски категории.

2. Може ли производството и потрошувачката да се замислат без пари и без ресурси?

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

РЕСУРСИ ВО ЕКОНОМИЈАТАШто е економија?

Ресурси се секој предмет во рамките на една економија што може да

се употреби за производство и дистрибуција на различни добра и услуги.

Економистите ги нарекуваат истите и инпути или фактори на производство. Можеме да ги класифицираме на:

1. Земја (природни ресурси);2. Труд (човечки ресурси);3. Капитал (производствени ресурси); 4. Претприемништво.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

1. ЗЕМЈАШто е економија?

Природни ресурси, дар на природата. Тука спаѓаат: обработливите земјишни површини, земја врз која

се градат објекти, минерални и рудни богатства содржани во земјата, енергетски ресурси како што се вода, нафта, гас, сонце...

Некои земји се богато обдарени со природни ресурси, и како резултат на тоа тие се специјализираат во експлоатацијата и производство на овие ресурси.

На пример, високата продуктивност на огромната расположлива површина на земјоделско земјиште во Канада и САД.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

2. ТРУДШто е економија?

Се сведува на трошење на физичките и умствените способности на работниците во економксиот процес, односно во процесот на производство на најразлични добра и услуги.

Работниците за да можат да произведуваат неопходно е да поседуваат соодветни квалификации, знаења, умеења, вештини и способности (човечки капитал) кои се стекнуваат низ системот на образование, тренинг и практична работа.

Различни професии бараат различни знаења и искуства.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

3. КАПИТАЛШто е економија?

Познат и како произведени ресурси. Капитални добра кои служат за производство на други добра

и услуги: алати, машини, опрема, производни хали, згради, комјутери, камиони, трактори, кранови, патишта, канали...

Ова значи дека во некои земја има повеќе фабрики, машини, алати, и така натаму.

Со повеќе капитал може да се произведат повеќе добра и услуги за широка потрошувачка како и услуги во иднина.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

4. ПРЕТПРИMЕАЧШто е економија?

Сопственик на капитал, односно на фирми способни да вршат постојано разместување на ресурсите кон најпродуктивните точки на нивната употреба;

Вршат постојана комбинација и рекомбинација на производните фактори (замена на поскапи со поефтини);

Неопходно е да имаат идеи и да се носители на одговорност; Воведуваат иновации во производството кои им носат висок

доход и да преземаат ризик во работењето.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ИНПУТИ И АУТПУТИ ВО ЕКОНОМИЈАТА

Земја

Труд

Капитал

Имаат употребна вредност (својство да задоволат определена човечка потреба), или директно одат во потрошувачката (пр. лебот) или пак служат за понатамошно производство (памук, жито..).

Инпути Добра и услуги што ги

користат фирмите во процесот на производство;

Аутпути Добра и услуги што се

добиваат во процесот на производство со комбинација на инпутите.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ИНПУТИ И АУТПУТИ ВО ЕКОНОМИЈАТА

Инпут Процес Аутпут

Врската помеѓу количеството на употребени инпути за да се произведе одредено количество на аутпут со дадено ниво на технологија се нарекува производна функција.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Пример:• За производство на чевли се потребни следниве инпути: кожа, гума, ѓон,

лепило, конец, машини за шиење, квалификуван човечки труд за производство на чевли.

• Чевлите како финален производ претставуваат аутпут.

ШТО Е ЕКОНОМИЈА? Сега кога знаете и за улогата на факторите на производство,

продолжуваме понатаму со изучувањето на економијата и во откривање на централниот економски проблем.

За таа цел, неопходно е да одговорите на следново прашање:

Дали би посакале да имате повеќе пари?

Еден од најдобрите начини за да се разбере природата на оскудните ресурси е да си замислите дека во вашите рацете ја држите златната рипка која се понудува да ви исполни три желби.

Што би и кажале на рипката?

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО Е ЕКОНОМИЈА? Суштината е дека вие практично имате неограничени желби,

додека ресурсите за исполнување на желбите се ограничени.

Разликуваме две страни на оскудноста:

1. неограничена природа на човековите потреби, намери и желби и

2. ограничена природа на ресурсите расположливи за да се произведат различни видови на добра или услуги.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЗАКОН ЗА РЕТКОСТАЗакон на реткоста елементарен концепт во економијата кој укажува на фактот

дека ресурсите (инпутите) секогаш и насекаде се релативно ретки и ограничени.

Економски добра се однесува на сите добра и услуги кои се ретки и

ограничени на нашите потреби и желби.

Слободни добра се однесува на сонцето, реките, езерата, водата, воздухот

што секој слободно може да ги користи.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КАКВА НАУКА Е ЕКОНОМИЈАТА? Економијата се занимава со:

алокација на оскудните ресурси. производство и дистрибуција на пари и добра.

Економската науката не учи како да управуваме и рационално да ги користиме ретките и ограничени ресурси.

Наука за тоа како едно општество, индивидуа или фирма управува со своите оскудни ресурси со цел да се обидат да ги задоволат сопствените неограничени желби.или како се донесуваат одлуки во услови на оскудни ресурси.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КАКВА НАУКА Е ЕКОНОМИЈАТА? Неопходно е, секое домаќинството да ги алоцира своите

оскудни ресурси помеѓу одделните членови во семејството, имајќи ги предвид нивните способности, напори и желби.

Секое општеството има оскудни ресурси и затоа невозможно е да ги произведе сите добра и услуги кои индивидуите имаат желба да ги поседуваат и користат.

Запомнете! Неопходно е, секое домаќинство да знае како да управува со

сопствените оскудни ресурси. Неопходно е секое општество да знае како да управува со

општествените ресурси бидејќи и тие се оскудни.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КАКВА НАУКА Е ЕКОНОМИЈАТА? Домаќинствата и општествата се соочуваат со многу одлуки:

Кој ќе работи? Кои добра и колку од тие добра треба да бидат

произведени? Кои ресурси и како тие ресурси треба да бидат употребени

за производство? и По која цена треба да се продаваат произведените добра и

услуги?

Економијата ги опфаќа законите и принципите за управување со: домаќинствата, фирмите, државата и економијата во целина.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КАКВА НАУКА Е ЕКОНОМИЈАТА? Секое домаќинство, фирма и држава се соочува со еден

централен економски проблем од којшто произлегуваат сите други економски проблеми.

Економијата e систематско учење за механизмот за алокација на ресурсите и содржи три елементи потребни за разбирање на економската перспектива:

1. oскудни ресурси,

2. избор и

3. алтернативна употреба.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЕКОНОМИЈА

Оскудни ресурси

• Оскудноста е позната како централен економски проблем. Оскудноста постои, но потребите, желбите и барањата секогаш ќе бидат поголеми од расположливоста на ресурсите. Ова е фундаментална почетна точка за економската перспектива, односно предвидување.

Избор

• Економијата настојува да помогне при анализата и изборот или донесувањето на одлука. Таа има за цел да обезбеди рамка за избор така што целосните импликации на сите избори во услови на оскудност можат да се идентификуваат пред истите да бидат направени. При донесувањето на одлука имаме појава на односи на замена.

Алтернативна употреба

• Економистите се разликуваат од сметководителите во начинот на концепирање на трошоците. Тие размислуват за можната алтернативна употреба на секој ресурс во процесот на донесување на одлука, поточно секогаш кога сме соочени со односи на замена се јавува опортунитетниот трошок.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ОДНОСИ НА ЗАМЕНА (TRADE-ОFF’S) Во услови на оскудни ресурси, за да добиеме една цел,

вообичаено е да се откажеме од некоја друга цел. Пример: Храна наспроти облека; Слободно време наспроти работа; Работа наспроти студирање; Ефикасност наспроти еднаквост.

Потрошувачите имаат ограничен (расположлив) доход, којшто можат да го потрошат на различни добра и услуги или да го заштедат за во иднина.

Изборот на потрошувачите е насочен кон купување на добра и услуги кои ќе го максимизираат нивното задоволство и благостојба.

Фирмите се соочуваат со ограничувања во однос на видот на производи коишто можат да се произведат, како и во однос на ресурсите расположливи за нивно производство.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ОДНОСИ НА ЗАМЕНА (TRADE-

ОFF’S) Општествата се соочуваат со односи на замена помеѓу

ефикасноста и еднаквоста. Економска ефикасност е состојба каде што секое добро е

произведено со минимална цена и каде што индивидуите и фирмите добиваат максимална корист од нивните оскудни ресурси. значи дека општеството ќе добие најмногу од неговите оскудни

ресурси. Еднаквост значи дека полезноста од овие ресурси ќе биде

праведно распределена помеѓу сите членови во општеството. Ефикасноста се однесува на големината на економскиот колач,

додека еднаквоста (праведноста) се однесува на тоа како се дели колачот.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ОДНОСИ НА ЗАМЕНА (TRADE-ОFF’S) Распределбата е Парето ефикасна доколку ниту една

прераспределба на добра и услуги, неможе да доведе до подобрување на состојбата на едни, без притоа да се влоши состојбата на други.

За да може едно општество да постигне целосна економска ефикасност, неопходно е да бидат исполнети следниве услови:

1. ефикасност во производството, 2. ефикасност во потрошувачката и 3. ефикасност во специјализацијата и размената.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Ефикасност во производството. се постигнува кога производството на секое добро или услуга е со

минимум трошоци, односно со минимум трошоци да се произведе максимум аутпут.

Ефикасност во потрошувачката. се постигнува тогаш кога потрошувачите ги распределуваат нивните

трошоци со цел да добијат максимално задоволство од нивниот расположлив доход.

Ефикасност во специјализацијата и размената. се постигнува кога секоја фирма треба да се специјализира во

производство на добра и услуги што може да ги призведе за пократко време и со пониски трошоци со цел да ги продаде на потрошувачите и

кога секоја индивидуа ќе се специјализира за оние активности и работни места што таа најдобро умее да ги прави за да може да купи добра и услуги со цел да ги максимизира придобивките во однос на трошоците.

размената овозможува економските субјекти меѓусебно да си ја подобра состојбата и сите да имаат взаемна корист.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ИЗБОР И ОПОРТУНИТЕТЕН ТРОШОК Одлуките коишто треба да се донесат, бараат споредба на

трошоците и користа од повеќето алтернативи.

Доколку се одлучите за едната, автоматски го испуштате искористувањето на другата алтернатива.

Дали да се учи или да се занимавате со спорт? Дали да се оди на часови или да се спие? Дали да се произведуваат повеќе добра за широка

потрошувачка или пак повеќе инвестициони добра?

Опортунитетниот трошок го покажува изгубениот доход врзан за алтернативната употреба на ресурсите.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ИЗБОР И ОПОРТУНИТЕТЕН ТРОШОКПример:

Имате алтернатива да изберете или да студирате, или да работите. Доколку изберете да студирате, автоматски ја губите можноста да добивате плата.

Кои би биле опортунитетните трошоци доколку избереме една од овие две алтернативи?

1. Вкупното количество на пари кое ќе го добиете во форма на плата (за период од 4 години).

2. Вкупните трошоци неопходни за студирање (сместување, храна, книги).

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ИЗБОР И ОПОРТУНИТЕТЕН ТРОШОК

Ресурсите имаат поголем број алтернативни употреби, опортунитетниот трошок секогаш се врзува за најдобрата алтернативна употреба на соодветниот ресурс.

Дарко Панчев македонската фудбалска ѕвезда одлучи да го прескокне факултетот и да се занимава со спорт при што заработи милиони американски долари.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАРГИНАЛНА АНАЛИЗА За да се разгледа процесот на алокација кај потрошувачите

особено кога избираат помеѓу различни добра и услугите, а во исто време за да може да се предвидат измените во потрошувачката и распределбата, потребно е да се разбере маргиналната анализа.

Економистите овој процес го објаснуваат, како маргинално донесување на одлуки, или "размислување на маргината.“

Терминот маргинален е со значење на дополнителен. Пример: маргинална, односно дополнителна корист, маргинален, односно дополнителен трошок итн.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАРГИНАЛНА АНАЛИЗАTехника којашто се користи во микроекономија.

Ги изучува малите промени на одредени варијабли и нивните ефекти и влијание врз поврзаните варијабли на системот во целина.

Теоретски, потрошувачот ги избира оние добра и услуги, коишто при даден доход и цени на различни добра и услуги го максимизираат неговото задоволство.

За да донесете одлука треба да ја знаете дополнителната корист која ќе ја добиете од консумирање на уште една дополнителна единица на одредено добро X.

Дополнителната корист ги мери промените во доплнителното задоволство од трошењето на дополнителната единица на доброто X. Маргиналната корист ја мери промената во вкупната корист.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАРГИНАЛНА АНАЛИЗА Со консумација на дополнителна единаца на доброто X вкупната

корист расте со опаѓачка прогресија како резултат на се помалата корист што се добива со консумација на секоја дополнителна единица. U = 12 + 10 + 9 + 7 = 38.

Трикот е во последната дополнителна единица од доброто X, која е на самата граница да биде или да не биде консумирана.

Рационалните луѓе преземаат одредена активност доколку маргиналната корист од таа активност го надминува маргиналниот трошок, односно донесуваат одлуки преку споредба на маргиналните трошоците и маргиналните користи.

Маргиналниот трошок за потрошувачот претставува цената којашто тој мора да ја плати за тоа добро.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАРГИНАЛНА АНАЛИЗА Потрошувачот рационално ја оценува маргиналната корист од

секое купено добро и услуга од аспект на цената, или поинаку кажано, го споредува сооодносот на маргиналната корист и маргиналниот трошок за секое добро и услуга.

Единици круши

Вкупна корист

Маргиналлна корист

1 7 7-0=72 13 13-7=63 18 18-13=54 22 22-18=45 25 25-22=36 27 27-25=27 28 28-27=18 28 28-28=0

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Кога потрошувачот ќе ја изедначи маргиналната корист и маргиналниот трошок за секое купено добро и услуга, неговите дефицитарни (ограничени средства) ќе бидат распределени така што ќе ја максимизираат вкупната корист.

МАРГИНАЛНА АНАЛИЗА

Во економијата “вистинско време” за нешто е оптимално или ефикасно количество, а ефикасно количество е износот при кој маргиналната корист е еднаква на маргиналниот трошок. (MB = MC).

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПОЗИТИВНА НАСПРОТИ НОРМАТИВНА АНАЛИЗА Позитивна анализа. Анализа којашто ја истражува врската на

одредена причина и ефект. Заклучоците на оваа економија обично се јасни, реални и

поткрепени со бројки. Позитивни се изјавите кои се обидуваат да го опишат светот онака

каков што е. Што е?” или “Што се случило?”

Нормативна анализа. Анализа којашто ги истражува прашањата за тоа како би требало да биде.

Се занимава со она што е посакувано или соодветно за економскиот резултат или политиката. Нормативни се изјавите за тоа каков би требал да биде светот. “Што треба да биде?”

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПОЗИТИВНА НАСПРОТИ НОРМАТИВНА АНАЛИЗАПозитивна или нормативна изјава?

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Кое е оптималното ниво на каматни стапки и даноци?

CETERIS PARIBUSceteris paribus “кога сите други нешта остануваат констатни “

Постојат повеќе согласувања помеѓу економистите во однос на позитивните прашања, отколку на нормативните.

Економистите се спори во достигнувањето на консензус на одредени економски идеи.

Тоа е резултат на природата на темите од студиите, од причина што е невозможно да се направат или тешко е да се направат експерименти за контрола на промените во променливите што се предмет на интерес, а во исто време да се одржат константни сите други фактори што имаат потенцијално влијание (ceteris paribus).

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЕКОНОМИСТОТ КАКО НАУЧНИК

Економската наука истражува комплексни економски прашања, појави, процеси и феномени.

Економските појави и процеси се условени од истовремено дејство на голем број фактори.

Целта на економското истражување не е да се биде „во право“, туку да се биде „точен“.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КАКО СЕ СПРОВЕДУВА ЕКОНОМСКО ИСТРАЖУВАЊЕ? Истажувањето се одвива, пред се, низ формулирање и

тестирање на теории.

Економска теорија врз оснава на заеднички карактеристики на одредени економски појави и процеси се утврдуваат законитостите и нивните движења. Збир на идеи за економијата организирани во логична рамка.

Економска анализапримена на економската теорија и решавање на одредени економски проблеми во одредена ситуација.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПОДЕЛБА НА ЕКОНОМИЈАТА

ЕКОНОМИЈА

МИКРОЕКОНОМЈА

МАКРОЕКОНОМИЈА

Ragnar Frish, Jan Tinbergen добитници на Нобелова награда од областа на економијата (1969), први ги вовеле термините ‘’micro-dynamics’’ и ‘’macro-dynamics’’ врз основа на кои во економската теорија се воведоа поимите микро и макро.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МИКРОЕКОНОМИЈА Се занимава со истражување на индивидуалниот избор на одделни

економски субјекти - потрошувачи, поединечни фирми, работници и инвеститори како и на одделни економски сектори на пазарите на кои учествуваат овие субјекти.

Ги истражува економските феномени коишто имаат влијание на тој избор, како и пазарите на кои учествуваат овие субјекти.

Како домаќинствата и фирмите донесуваат одлуки и какви се нивните интеракции на одреден пазар?

Истражува каков ефект имаат овие одлуки и како истите влијаат врз: Понудата, побарувачката и цените, Доходот на индивидуата или домаќинството, и Вработеност на индивидуата и секторот.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПОНУДА ПОБАРУВАЧКА И ПАЗАР

МИКРОЕКОНОМИЈА

Пазарот е збир од купувачи и продавачи кои преку нивните вистински или потенцијални интеракции ја определуваат пазарната цена, односно цената на еден производ или повеќе производи.

Понуда - количина на одредено добро што фирмите сакаат и се способни да ја произведат и продадат за определен временски период.

Побарувачка - количина на одредедено добро што едно лице сака и е способно да ја плати во определен временски период.

Цена - паричен израз на вредноста на добрата и услугите. Се формираат на пазарот под дејство на понудата и побарувачката.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПОНУДА ПОБАРУВАЧКА И ПАЗАР Производителите се подготвени да понудат добра и услуги

по одредена цена, додека потрошувачите својот доход да го разменат за одредено добро и услуга.

Пазарот да биде правно регулиран и пазарната цена да биде основа за алокација на ресурсите.

Пазарите се добри организатори на економските активности. Одредени пазари постојат на точно одредени физички локации.

Останатите пазари функционираат преку телефон или се организирани преку интернет.

Пазарите меѓусебе се разликуваат според:1. бројот на учесници, односно купувачи и продавачи.2. моќта која ја имаат за да влијаат на висината на цената на

производот..

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПОНУДА ПОБАРУВАЧКА И ПАЗАР

МИКРОЕКОНОМИЈА

Домаќинствата одлучуваат што да купат и за кого да работат. Фирмите одлучуваат кого да вработат и што да произведат.

Цените се водич на донесувачите на одлуки во постигнување резултати кои имаат тенденција да се максимизира благосостојбата во општеството како целина.

Цените во пазарната економија играат важна улога во алокацијата на ретките ресурси кон нивната најпродуктивна употреба и нивно рационално и ефикасно користење.

Совршено конкурентен пазар. Пазар со многу купувачи и продавачи, така што ниту еден поединечен купувач или продавач нема значајно влијание врз цената.

Профитот е основниот мотив на економската активност на секоја индивидуа и фирма.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПОНУДА ПОБАРУВАЧКА И ПАЗАРМИКРОЕКОНОМИЈА

Потрошувачите имаат избор помеѓу производите на повеќе конкуренти.

Потрошувачите за секој производ се под влијание на релативните цени, односно цените на едно добро или услуга во однос на друго слично добро или услуга.

Потрошувачката е основен извор на побарувачка за добра и услуги (производи) што се продаваат на пазарот, што е половина од она што ги определуваат цените на пазарот за добра и услуги.

Додека, другата половина е врз основа на одлуките на фирмите што ќе ги донесат од аспект што да се произведе и како да се произведе.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МИКРОЕКОНОМИЈАМотивација

Однесувањето на луѓето може да се промени кога ќе се променат трошоците или користите.

Маргиналните промени во трошоците и користите ги мотивираат луѓето да реагираат.

Доколку јавната политика има влијание да ја промени мотивацијата, тогаш таа ќе допринесе луѓето да го променат однесувањето.

На пример: поскапувањето на бензин ги мотивира луѓето повеќе да користат јавен транспорт или да живеат поблиску до работното место.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МИКРОЕКОНОМИЈА Микроекономијата испитува каков ефект имаат овие одлуки

врз: понудата и побарувачката на добра и услугите, кои ги

одредуваат цените, и како цените, обратно, ја одредуваат понудата и

побарувачката на добрата и услугите.

Целите на микроекономијата е да ги анализира механизмите на пазарот, којшто ги одредува цените на добрата и услугите, ги алоцира ограничените ресурси и определува нивно алтернативно искористување.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПОНУДА ПОБАРУВАЧКА И ПАЗАР Едноставниот модел прикажан на графиконот ни покажува дека

пазарните сили ќе воспостават рамнотежна цена (P), онаму каде бројот на добра и услуги што се бараат е еднаков на бројот на добра и услуги што се нудат (Q).

Кривата на побарувачка е со наклон надолу движејќи се од лево кон десно, покажувајќи дека како опаѓа цената на одредено добро или услуга, така се зголемува побарувачката за истато и обратно.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МИКРОЕКОНОМИЈАТА И ИЗБОРОТ Разликуваме три категории на микроекономски избори кои

истовремено се и клучни економски проблеми: што, како и за кого да се произведува?

Овие проблеми мора да ги решава секое општество независно од достигнатиот степен на економска развиеност и независно од карактерот на економскиот систем.

Ние ќе разгледаме и дополнителни три прашања кои ќе ни дадат целосна претстава за решавањето на проблемите на оскудноста.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО, KАКО И ЗА КОГО ДА СЕ ПРОИЗВЕДУВАМикроекономијата и изборот

Што да се произведува? Oпштеството мора да одлучи што ќе произведува, односно кои видови добра и услуги ќе ги произведува и во колкави количини?

Како ќе се произведува? Каква технологија ќе се користи при производството на добрата и услугите – современа или пониска технологија? Каков извор на енергија ќе се користи? Со каква комбинација и заемна супституција на факторите на производство ќе се произведува?

За кого да се произведува? Каква ќе биде распределбата на дохдот, односно кој ќе ги ужива плодовите од производството, односно распределба на производите. Дали ќе имаме општество со малку богати и многу сиромашни? Проблемот на нееднаквоста!

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО, KАКО И ЗА КОГО ДА СЕ ПРОИЗВЕДУВАМикроекономијата и изборот

Дали ресурсите се користат ефикасно? Потребно е да знаеме дали ограничените ресурси се користат ефикасно. Ова е проблемот на економската ефикасност или проблемот на максимизација на благосостојбата.

Дали ресурсите се целосно ангажирани? Потребно е да постигне целосно (ангажирање) вработување на сите свои ресурси.

Како да се реализира раст во економијата? Доколку економијата е способна тоа да го направи, тогаш таа е во можност да се развива со брзо темпо и да се зголеми националниот доход на земјата. Неопходно е нејзиниот продуктивен капацитет да се зголемува во континутет, не смее да остане статичен.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА Се занимава со агрегатните економски варијабли, како што се

нивото и стапката на раст на националниот аутпут (БДП), агрегатна понуда и побарувачка, каматните стапки, невработеноста, инфлацијата и нивната меѓусебна зависност.

Таа ги изучува економските варијабли, коишто влијаат врз економијата како целина.

Процесот на собирање на поединечните економски варијабли, за да се добие вкупност на ниво на националната економија се нарекува агрегација.

Употребата на агрегацијата и нагласувањето на агрегатните количини, како што се агрегатна потрошувачка, агрегатни инвестиции и агрегатно производство се примарни фактори кои ја разликуваат макроекономијата од микроекономијата.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА Макроекономските проблеми се тесно поврзани со рамнотежата

помеѓу агрегатната понуда и агрегатната побарувачка.

Агрегатна побарувачка вкупен износ на потрошувачка во економијата, од страна на

индивидуите, домаќинствата, фирмите и владата.

Агрегатна понуда вкупен износ на национален аутпут во економијата.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА Макроекономските политики влијаат на преформансите на

економијата како целина.

Наjзначајното поле на интерес во областа на макроекономијата е прашањето на односот на државата кон економијата, односно нејзиното влијание изразено преку: фискалната и монетарна политика.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈАФискалната политика политика која се однесува на нивото на структурата на

државните купувања и оданочување.

Државни купувања се определени од креаторите на фискалната политика, односно централната власт.

Оданочувањето ги има следните карактеристики: прибирање на приходи; стабилност на цените; економски раст и целосна вработеност; прераспределба на доходот.

Структурата на приходите на современите држави се карактеризира со доминантно учество на даноците кои претставуваат околку 70% од вкупните јавни приходи.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА Фискалната политика претставува употреба на владините

приходи и расходи за дејствување на макроекономските агрегати, односно врз вкупната економска активност.

Основен инструмент на фискалната политика е буџетот - годишен план на вкупните јавни приходи и расходи.

Буџетот е законска категорија и на предлог на владата се усвојува од страна на парламентот како законодавна власт.

Дискрециона фискалната политика право на владата да предлагаат и спроведуваат промени во

јавните давачки (даночните стапки) и во програмите на државните купувања во зависност од економскиот циклус.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА Нивото на јавната потрошувачка има влијание врз

агрегатната побарувачка, односно на БДП и вработеноста во една економија.

Платите за јавната администрација и социјалните трансфери претставуваат околу 60% од вкупните трошоци на централниот буџет.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈАВрамнотежен буџет јавните приходи во буџетот се еднакви на јавните расходи,

односно приходната и расходната страна во буџетот се во рамнотежа.• државата троши онолку средства колку што буџетот успеал да

прибере преку јавните давачки

Буџетски дефицит јавните расходи ги надминуваат јавните приходи

Буџетски суфицит јавните приходи се поголеми од јавните расходи

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА Монетарната политика ја детерминира стапката на раст на

вкупната понуда на пари во една национална економијата и е под контрола на државна институција позната како централна банка (ЦБ).

Се потенцира значењето и одговорноста на централната банка како највисока банкарска институција којашто ја утврдува и спроведува монетарната политика.

Парите и кредитот се моќен инструмент во рацете на ЦБ - ја регулира понудата на пари.

Дискрециона монетарна политика Правото на ЦБ да ја менува понудата на пари и на тој начин

има активно влијание врз вкупните макроекономски движења.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА

Цели на централната банка

Се грижи за одржување на ценовната стабилност, однсно ниска стапка на инфалција.

Ценовната стабилност како важна претпоставка за одржување на стабилноста на домашната парична единица.

Ниската стапка на инфлација како важна претпоставка за одржлив економски раст и развој.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈАШто е инфлација?

Инфлација состојба во економијата кога паричните фондови ги

надминуваат стоковните фондови, поради што доаѓа до подигнување на општото ниво на цени.

Извор на инфлација: зголемена количина на пари.

Доколку во државата има зголемена количина на пари, вредноста на парите се намалува, а со тоа и нивната куповна моќ.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА

Што е инфлација?

Континуираното зголемување на цените на добрата и услугите придонесува да се намали животниот стандард на популацијата.

Кога во една економија би настапила висока инфлација тогаш цените престануваат да емитираат вистински сигнали за оптимална алокација на ресурсите.

Запомнете! одржувањето на ниска, едноцифрена инфлација е важна

претпоставка за одржлив и квалитетен економски раст и развој.

постигнување на ниска стапка на невработеност, односно висока стапка на вработеност е важна макроекономска цел.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Што е невработеност?

• Невработените лица не учествуваат во креирањето на економскиот раст, затоа што тие не произведуваат добра и услуги, немаат доволно ресурси за живеење, не се во можност да плаќаат даноци, а државата треба да има обезбедува социјална помош и затоа економијата губи.

• Невработените ги сочинуваат оние лица кои се способни да работат, сакаат да работат и активно бараат вработување, но неможат да го најдат.

МАКРОЕКОНОМИЈА

x100отна силаВкупна раб

лицавработени Број на неост невработенСтапка на

Забелешка: Вкупна работна сила = вработени + невработени

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈАОдносни на замена на краток рок помеѓу инфлација и навработенст Меѓу стапката на невработеност и стапката на инфлација

постои инверзна меѓузависност, еден вид компромис, односи на замена (trade off) - ниска невработеност за висока инфлација и обратно.

Односите на замена ги открил Албен Филипс за Велика Британија за период од 1861 до 1957 година. Според Фелпс, инфлацијата има тендеција да биде ниска кога невработеноста е висока и висока кога невработеноста е ниска.

Односите на замена помеѓу инфлацијата и невработеноста се илустрираат со крива.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

0

Стапка наинфлација

Стапка на невработеност

2 3 54

7,5

1

1

2

3

4

5

6

7

6

При стапка на невработеност од 1 %, инлацијата ќе изнесува 7,5 %

При стапка од 0 % инфлација, економијата ќе биде придржувана со 5,5% стапка на невработеност

ФИЛИПСОВА КРИВАД

оц

. д-р

Кр

ум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА И МИКРОЕКОНОМИЈА

Макроекономијата и микроекономијата се меѓусебно поврзании, влијаат една на друга и не постои остро или строго ограничување помеѓу нив, но сепак се разликуваат.Имаат повеќе заеднички основни економски идеи и методи: разликата меѓу нив е во нивото на кое се проучува економијата.

Понекогаш тие имаат различни приоди особено кога се однесуваат на проучување на различни економски прашања.

.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МАКРОЕКОНОМИЈА И МИКРОЕКОНОМИЈАМакрое

кономистот може да го

изучува ефекто

т од намалување

на државниот

данокот на

доход врз

вкупното

производство

на добра

и услуги.

Но, за да ги

анализира овие

прашања

неопходно е да ги

согледа како

ефектите од

намалувањењто на

даночните

стапки влијаат

на одлуките на

домаќинствата за тоа колку

да потрош

ат за купување на добра

и услуги.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЕКОНОМСКИ МОДЕЛИЕкономистите ги користат моделите за да ја поедностават и подобро да ја разберат реалноста.

Основни економски модели

1. Граница на производни можности (ГПМ) - Модел кој ни ја покажува максималната количина на аутпут што една што една економија може да го произведе при максимална искористеност на

сите расположливи.

2, Дијаграм за кружниот тек - Визуелен модел на економијата којшто покажува како денарите се движат преку пазарот помеѓу домаќинствата и

фирмите. Овој модел, има два вида на донесувачи на одлуки: фирми и домаќинства.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ВИ Е ДОБРО НАУЧИВТЕ ДЕКА РЕСУРСИТЕ СЕ ОГРАНИЧЕНИ, ПА СПОРЕД ТОА И ПРОИЗВОДНИТЕ МОЖНОСТИ НА ЕКОНОМИЈАТА СЕ ИСТО ТАКА ОГРАНИЧЕНИ.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ГРАНИЦА НА ПРОИЗВОДНИ МОЖНОСТИ ГПМ - ни ја покажува различната комбинација на аутпути што

една економијата може да ја произведе со дадени расположливи фактори на производство и расположлива производна технологија.

Економијата е продуктивно ефикасна доколку таа го произведува максимално количество на аутпут, со оглед на расположливите ресурси и производната технологија.

Подобриот начин на производство ќе придонесе за поголем аутпут од иста количина на фактори на производство.

Новата технологија го определува агрегатното количеството на аутпут (БДП) со дадено количество на инпути.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ГРАНИЦА НА ПРОИЗВОДНИ МОЖНОСТИ Алокативна ефикасност се јавува кога постои оптимална

распределба на добра и услуги во услови кога истите се распределени во зависност од вкусовите и преференциите на потрошувачите.

Ефикасноста ќе ја дефинираме кога цената на аутпутот (P) е еднаква на маргиналните трошоци (MC) на производството.

Цената што потрошувачите се подготвени и способни да ја платат е еднаква на маргиналната корисност што ја добиваат од користењето на добрата.

Затоа оптимална дистрибуција (распределба) се постигнува кога на маргиналната полезност (корист) на доброто е еднаква на маргиналните трошоци.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ГРАНИЦА НА ПРОИЗВОДНИ МОЖНОСТИВнимавајте! Една економија може да биде продуктивно ефикасно, но

распределбата да биде неефикасна, затоа што многу потрошувачи нема да имаат потреба од произведените добра и услуги.

Имајте предвид дека продуктивната ефикасност и алокативната ефикасност се две различни видови на ефикасност.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ГРАНИЦА НА ПРОИЗВОДНИ МОЖНОСТИПретпоставки:

Инпутите да се константни на краток рок. Економијата да произведува само две добра: автомобили и

компјутери. Крива на ГПМ ја покажува комбинацијата на две добра (секоја

точка на кривата покажува одреден број на компјутери и на автомобили).

Да постои целосно искористување на капацитетите, т.н полна вработеност.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Граница на производни можности

A

B

C

Количина на произведени автомобили

2,200

600

1,000

3000 700

2,000

3,000

1,000

Количина напроизведеникомпјутери

D

Неефикасна точка

Невозможна точка

Продуктивно ефикасни точки

ГРАНИЦА НА ПРОИЗВОДНИ МОЖНОСТИ До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Количина на автомобили

Количина на компјутери

3000

1000

C

0

2200

600

A2000

700

+100 автомобили

-200 компјутери

200 компјутери / 100 автомобили = 2 компјутера за 1 автомобил

ГРАНИЦА НА ПРОИЗВОДНИ МОЖНОСТИ

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Количина на автомобили

Количина на компјутери

1000

ГРАНИЦА НА ПРОИЗВОДНИ МОЖНОСТИ

0

Новата технологија ја поместува границата на производните можности.

3000

4000

1300

Eкономски раст

• квантитативно зголемување на потенцијалниот БДП на една економија со тек на време.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО НИ ИЛИУСТРИРА ГПМ? Кривата на ГПМ одлично го илустрира законот на реткоста во

економијата, а како резултат на ова и односите на замена, одлука да се произведе повеќе од едно добро за сметка на друго добро.

Сите точки на кривата покажуваат дека економијата максимално ги користи производните ресурси (точките се ефикасни А и С, економијата максимално добива од ограничените ресурси)

Економијата е ефикасна доколку рационално ги користи расположливите ресурси и доколку обидот да се зголеми производството на автомобили автоматски ќе значи жртвување на дел од компјутери. (економијата не може да произведува 3000 компјутери и 1000 автомобили).

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО НИ ИЛИУСТРИРА ГПМ? Продуктивна ефикасност се подразбира производство на

што е можно поголемо количество на добра и услуги со користење на факторите на производство (природните ресурси, труд и капитал). Точки A, и C, се продуктивно ефикасни.

Бидејќи расположливите ресурси се ограничени – сите тие ефикасно се користат и не е возможно користење на други ресурси, тие едноставно не постојат ( точката е надвор од сферата на невозможното, D).

Доколку една економија страда од недоволна ангажираност на ресурсите (невработеност, неискористеност на природните ресурси, необработени земјишни површини) тогаш таа функционира внатре во ГПМ (точка B).

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО НИ ИЛИУСТРИРА ГПМ? Доколку употребиме нови технологии се овозможува

истовремено економијата да произведува повеќе од сите добра (економски раст) и ГПМ се поместува нанадвор.

Доколку една земја остварува динамични и одржливи стапки на пораст на БДП и во континуитет го зголемува обемот на произведени добра и услуги овозможува зголемување на животниот стандард на своите граѓани.

Животниот стандард зависи од вкупното производство во земјата.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО НИ ИЛИУСТРИРА ГПМ?

Оскудност

Избор

Продуктивна ефикасност

Продуктивна неефикасност

Невработеност

Економски раст

Алтернативна употреба

Фундаментални економски

концепти

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЖИВОТЕН СТАНДАРДЖивотен стандард го покажува квантитетот и квалитетот на произведените

добра и услуги, како и нивната распределба и достапност до секоја индивидуа.

Како што едно домаќинство неможе да му овозможи на секој член од семејството да има се што ќе посака, така и општеството неможе на секоја индивидуа да и овозможи висок животен стандард.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЖИВОТЕН СТАНДАРД Може да биде измерен на различни начини. Пример: Со

споредба на вкупната пазарна вредност на националното производство (најчесто реалниот БДП per capita се користи како мерило за животниот стандард).

Кога вредноста на БДП ќе се подели со бројот на жители на една земја се добива категоријата БДП per capita, односно БДП по глава на жител.

Овозможува споредба на разликите во просечниот животен стандард меѓу одделни земји.

• Како можеме да ги објасниме овие разлики?

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЖИВОТЕН СТАНДАРД Разликите во животниот стандард помеѓу богатите и

сирамашните земји се објаснуваат преку разликите во продуктивноста (фактор на економски раст).

Продуктивност мерило на количеството на добра и услуги кои може да ги

произведе единица фактор на производство за единица време, најчесто за еден час.

ја одразува расположливата технологија со која факторите на производствo се трансформираат во аутпут.

Со зголемување на продуктивноста се зголемува производството и достапноста на добра и услуги и предизвикува раст на материјалното богатство, односно зголемување на нивото на животниот стандард на популацијата.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

1  Luxembourg $106,275

2  Norway $78,404

3  Switzerland $63,075

4  Denmark $55,944

5  Ireland $49,637

6  Netherlands $48,078

7  United States $45,674

11  Belgium $43,666

12  Sweden $43,209

13  France $41,080

14  Germany $40,466

15  Japan $39,810

16  Canada $39,599

17  Iceland $38,022

18  United Kingdom

$35,169

2 Liechtenstein 113,210

3 Luxembourg 105,350

4 Norway 79,089

5 Switzerland 63,629

6 Denmark 55,992

15 Australia 42,279

16 Andorra 41,130

17 France 41,051

75 Macedonia, Republic of

4,515

63 Serbia 5,819

24 Italy 35,084

25 Spain 31,774

26 Greece 29,24

GDP per capita for OECD countries:[16]

World Bank (2009)[2]

ТРГОВИЈА И СПЕЦИЈАЛИЗАЦИЈА Трговијата се заснова на размена на добра и услуги, но пред да

се разменат потребно е истите да се произведат. Економија понекогаш ја нарекува "наука за размена" од причини

што секогаш кога се дискутира за економија станува збор за размена.

Трговијата овозможува секоја индивидуа да се специјализира за оние активности што таа најдобро умее да ги прави, независно дали станува збор за фурнаџија, земјоделец, кројач, градежен работник и друго.

Трговијата им овозможува на земјите да се специјализираат во она што најдобро умеат да го произведат за пократко време и со пониски трошоци и да уживаат во поголемиот избор на добра и услуги.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ТРГОВИЈА И СПЕЦИЈАЛИЗАЦИЈА Пазарите се добри кординатори и организатори на трговијата. Конкуренцијата има резултат во добивките од трговијата.

Економистот би ве советувал секој да произведува добра што тој или таа може да ги произведува по пониски трошоци.

Производство на едно добро или услуга се сведува на количината на други добра или услуги што мораат да се жртвуваат (да не се произведат) доколку се сака да се произведе ушете една дополнителна единица од истото добро или услуга.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ТРГОВИЈА И СПЕЦИЈАЛИЗАЦИЈА Теоријата на апсолутни предности се однесува на спредба

помеѓу две индивидуи (земји) што произведуваат едно добро врз основа на нивната продуктивност.

Индивидуата (земјата) која може да го произведе доброто со помалку количество на инпути се вели дека има апсолутна предност во прозводството на тоа добро.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Производ Франција - Број на проиводи за еден работен ден

Германија - Број на проиводи за еден работен ден

Телевизори 6 10

Телефони 30 20

Франција ќе се специјализира за производство на телефони и истите ќе ги разменув за германски телевизори и обратно.

ТРГОВИЈА И СПЕЦИЈАЛИЗАЦИЈА Теорија на компаративни предности се однесува на спредба на

индвидуите (земјите) што произведуваат едно добро врз основа на нивните опортунитетни трошоци.

Индивидуата (земјата) која има помал опортунитетен трошок за производство на доброто се вели дека има компаративна предност. Добивките од трговијата се базираат на компаративната, а не на апсолутната предност.

Трговијата овозможува индивидуите (земјите) да се специјализираа активности во кои тие имаат компаративни предности.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ТРГОВИЈА И СПЕЦИЈАЛИЗАЦИЈА Портогалија има компаративна предност во производството на

вино во однос на платно во сопствената земја. Доколку се специјализира за производство на вино ќе и бидат потребни 80 р.дена за да го произведе виното за сопствени потреби и 80 р.дена за да се произведе вино и да се размени за платно. Потребни се 160 р.дена, со што Портогалија заштедува 10 р.дена.

Производ Англија ПортугалијаПлатно 100 работни денови 90 работни деновиВино 120 работни денови 80 работни деновиВкупно 220 работни денови 170работни денови

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

СОПСТВЕНИЧКИ ПРАВАСопственичките права се дефинираат како институција, аранжман, со помош на кој се

управува со сопственоста, односно се овозможува користење и располагање со сопственоста над ресурсите, над добрата и услугите.

Реална сопственост вклучува поседување на инпути. Финансиска сопственост вклучува поседување на акции,

обврзници или пари. Интелектуална сопственост вклучува аутпут како разултат на

креативност и интуиција во истражувањето во форма на: книги, иновации, компјутери......

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КРУЖНО ДВИЖЕЊЕ НА ЕКОНОМИЈАТАФирми Произведуваат и продаваат добра и услуги. Од продажбите остваруваат приход. Приходот го користат за набавка или изнајмување (рентаат) на

нови фактори на производство од домаќинствата.

Домаќинства Купуваат и консумираат добра и услуги. Сопственици на факторите на производство. Инпутите ги продаваат или ги рентаат и како резултат на тоа

остваруваат факторски доход (плата, камата, рента, профит). Со стекнатиот факторски доход домаќинствата купуваат

разновидни добра и услуги произведени од страна на фирмите. Збирот на сите факторски доходи ја добиваме категоријата е

национален доход = плата + камата +рента + профит.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КРУЖНО ДВИЖЕЊЕ НА ЕКОНОМИЈАТА Факторските (пазарните) цени по кои фирмите ги земаат под наем

факторите на производство се рентални цени.

Рентална цена цената што ја плаќа секоја индивидуа за да го користи тој

фактор во ограничен временски интервал.

Куповна цена цената на капиталот што ја плаќа една индивидуа за да може

да го користи тој фактор неограничено.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КРУЖНО ДВИЖЕЊЕ НА ЕКОНОМИЈАТА

Пазари на добра и услуги

во

Пазари на фактори на производсто

Фирмите продаваат Домаќинствата купуваат

Домаќинствата продаваат Фирмите купуваат

Како можеме да ја измериме вредноста на вкупната економска активност на ниво на една земја?

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КРУЖНО ДВИЖЕЊЕ НА ЕКОНОМИЈАТА За економијата во целина, доходот мора да биде еднаков на

расходите. Зошто? Во секоја трансакција има купувач и продавач. Еден денар потрошен од некој купувач претставува еден

денар доход за некој продавач. Еднаквоста на доходот и расходот е прикажана на сликата за

кружниот тек на економијата.

Бруто домашен производ се дефинира како вкупна пазарна вредност на сите

произведени финални добра и услуги во рамките на една земја во текот на една година.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КРУЖНО ДВИЖЕЊЕ НА ЕКОНОМИЈАТА

Фирми Домаќинства

Пазар на фактори за

производство

Пазар на добра и услуги

Потрошувачка

Приход

Плата, рента и профит

Доход

Продадени добра и услуги

Купени добра и услуги

Труд, земја и капитал

Инпути за производство

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КРУЖНО ДВИЖЕЊЕ НА ЕКОНОМИЈАТА БДП е еднаков на вкупниот износ (расход) потрошен од

домаќинствата на пазарот на добра и услуги. Вкупните расходи направени од страна на домаќинствата се

нарекуваат расходи за лична потрошувачка (C). Останатиот дел од доходот, домаќинствата го штедат. Во макроекономскиот модел на кружното движење на

економијaта штедењата се дефинираат како разлика помеѓу вкупниот доход на домаќинствата и нивните вкупни расходи (Y = C+S).

БДП е еднаков на вкупниот (доход) наемнини, рента и профит исплатени од фирмите на пазарите на фактори на производство.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КРУЖНО ДВИЖЕЊЕ НА ЕКОНОМИЈАТА

Од количеството инпути со кои располага еднанационална економијата и

производната функција на економијата

зависи вкупното производство на добра и услуги (БДП) во една национална економија.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ШТО, KАКО И ЗА КОГО ДА СЕ ПРОИЗВЕДУВАТрите проблеми ги решаваат:

Различни економски системи

Пазарна економија Командна економија Мешана економија

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПАЗАРНИ ЕКОНОМИИПазарната економија модел на економска организација во кој алокацијата на

ресурсите кон точките на најпродуктивната (најефикасна) употреба ја врши пазарниот механизам.

Производителот сам одлучува како ќе го употреби својот капитал, каква фирма ќе основа, што и колку ќе произведува и каде ќе продава со цел максимизација на профитот.

Потрошувачот сам одлучува кои производи и услуги ќе ги купи и од кого ќе ги купи; каде ќе се вработи, за колкава плата и друго.

Пазарот ја остварува функцијата на автоматски регулатор меѓу производството и потрошувачката во рамките на пазарната економија.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПАЗАРНИ ЕКОНОМИИ Како ценовниот механизам и конкурентниот пазар доведува до

Парето ефикасната алокација?

За потрошувачите, цената ја мери користа или добивката што потрошувачите очекуваат да ја примат од консумирање на единицата. Да бидеме прецизни, кривата на побарувачката ја одразува

маргиналната корист што потрошувачите ја примаат од консумирањето на секоја единица.

За производителите, цената ги мери трошоците на ресурсите вклучени во производство, вклучувајќи го и сопственото време и напорот. Сега, кривата на понудата ги одразува маргиналните трошоци.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПАЗАРНИ ЕКОНОМИИ Кога пазарот е во рамнотежа, маргиналната корист или

добивка е еднаква на маргиналниот трошок. Користа или добивката добиена од последната консумирана единица ќе

биде еднаква на трошоците за ресурси за производство на таа единица..

При пазарните економии веројатноста да се појави пазарна грешка, односно пазарен неуспех е значително мала.

Економскиот проблем се решава преку пазарот и слободното дејство на понудата, побарувачката и цените.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

КОМАНДНИ ЕКОНОМИИ Економскиот проблем се решава преку административно

централистичко планирање, односно институции кои однапред ги согледувале потребите за одделни производи и врз таа основа утврдувале колкави количини ќе се произведуваат од секој производ.

Карактеристика на овие економии е недостигот на одделни производи (има голема веројатност да се појават грешки во планирањето или пазарен неуспех на фирмите за да го реализираат планираното). Вкусовите и преференциите на индивидуите како потрошувачи се запоставени.

На пазарите постои и одреден вид на државна интервенција којашто е финансирана преку оданочување од страна на владата. Овие интервенции се состојат од наметнување даноци, фиксирање на цени, лиценцирање на снабдувачите или регулации за квалитет

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

МЕШАНА ЕКОНОМИЈА Економја во којашто пазарните сили и централното планирање

имаат подеднаква улога, односно ги комбинира деловите на пазарната економја со елементите од командниот модел.

Неопходно е да подвлечиме дека секоја национален модел има своја специфични карактеристики и затоа секое механичко објаснување за ваквиот систем не е допуштено.

Разликите се во механизмот на распределбата и прераспределбата. Во оваа смисла, социјално пазарна економија се совпаѓа со мешаната економија. Социјалниот карактер на државата се реализира главно преку даночната и кредитната политика на владата.

Познаваме многу земји со силно и доминантно влијание на државата во економскиот живот. Типичен пример се Кореa и Јапонија.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПАЗАРЕН НЕУСПЕХПазарен неуспех се случува кога пазарот не успева ефикасно и рационално

да ги алоцира ресурсите и да обезбеди соодветно решавање на проблемите при што е неопходна државна регулација на економскиот живот.

Зборот пазарен неуспех се користи за да ги покрие сите состојби во кои Парето ефикасноста не е постигната на пазарот.

Државата може да интервенира за да го подобри резултатот на пазарот. (државата може да интервенира за да ги промовира ефикасноста и еднаквоста).

Пазарниот неуспех може да биде предизвикан од: монополи, екстерналии, асиметрични информацци, јавни добра.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПАЗАРЕН НЕУСПЕХЕкстерналиите претставуваат позитивно или негативно влијание од

активностите на едно лице или фирма врз благосостојбата на другите.

Негативни екстерналии - загадување на животната средина (водата, воздухот, земјата) од страна на фабриките кои испуштаат гасови и отпадни води, како и загадување ва воздухот од густ сообраќај.

Позитивни екстернали - обиразовниот процес, иновациите итн.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПАЗАРНИОТ НЕУСПЕХАсиметрични информации состојба кога продавачите и купувачите поседуваат

различни информации за добрата и услугите што се предмет на тргување.

На пр. на пазарот на добра и услуги производителите располагаат со точни информации за квалитетот и перформансите на својот производ, за неговите добри но и за неговите лоши страни што не е случај со купувачот и обратно.

На пазарот на осигурување на живот, барателот на осигурувањето знае за сопствената здравствена состојба и може некој информацции да ги прикрие што не е случај со осигурителната компанија.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ПАЗАРНИОТ НЕУСПЕХПазарна моќ претставува способност на едно лице или фирма да има

прекумерно влијание врз пазарните цени. Еден сопственик, монопол има пазарна моќ врз продажбата

на одредено добро. Потребно е државна регулација.

Јавно добро добро или услуга, којашто, доколку е конзумирана од едно лице,

не може а да не биде конзумирана и од друго лице со што се карактеризира со неисклучивост и отсуство на ривалитет.

Градски паркови и зеленило, националната одбрана, улични светулки.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЗАКЛУЧОК Економистите конструираат модели и користат методи на

симплификација за да можат да го разберат светот на економијата. Дијаграмот на кружниот тек и границата на производните можности се два поедноставени модели.

Економијата е поделена на микро и макро ниво. Позитивната економија го претставува светот таков каков што е,

додека нормативната економија е тврдење за тоа каков треба да биде светот.

Економистите можеби ќе имаат заеднички предлог, а сепак креаторите на политиката да го игнорираат истиот.

Пазарите се добар начин за кординирање на активностите помеѓу купувачите и продавачите.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЗАКЛУЧОК Пазарите се добри координатори на трговијата. Доколку имаме пазарен неуспех државата може да ги подобри

резултатите и условите. Продуктивноста е најзначаен фактор на економски раст со кои се

овозможува зголемување на животниот стандард на популацијата.

Животниот стандард го покажува квантитетот и квалитетот на произведените добра и услуги, како и нивната распределба и достапност до секоја индивидуа.

Зголемената количина на пари е извор на инфлација која доведува до намалување на вредноста на парите, а континуираното зголемување на парите доведува до намалување на животниот стандард на популацијата.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЗАКЛУЧОКпринципи на економијата

Како луѓето донесуваат одлука?1. Луѓето се соочуваат со односи на замена.2. Опортунитетен трошок.3. Рационалните луѓе размислуваат на маргините.4. Луѓето реагираат на мотивациите.

Како луѓето можат да бидат во интеракција со другите?5. Пазарот може да ја подобри организацијата на

економските активности.6. Трговијата може да ја подобри економската состојба

на секоја индивидуа.7. Државата може да има влијание во подобрување на

економските резултати.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

ЗАКЛУЧОКпринципи на економијата

Сили и трендови што имаат влијание вра функционирањето на економијата во целина:

8. Животниот стандард зависи од вкупното производство на добра и услуги во една земјата.

9. Цените се зголемуваат кога државата ја зголемува количината на пари.

10. Општеството се соочува со односи на замена на краток рок помеѓу инфлацијата и невработеноста.

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И

Ви благодарам за вниманието!

До

ц. д

-р К

рум

е

НИ

КО

ЛО

СК

И