Page 1
โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด
รายงานฉบบนเปนสวนประกอบของโครงงานวทยาศาสตรประเภทส ารวจ ระดบมธยมศกษาตอนตน
ในการการประกวดแขงขนกจกรรมวทยาศาสตรและเทคโนโลยเนองในสปดาหวทยาศาสตรแหงชาต
ประจ าป 2557 ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 27 จงหวดรอยเอด
ณ โรงเรยนโพนทองพฒนาวทยาและโรงเรยนโพนทองวทยายน
วนท 7 เดอน สงหาคม พ.ศ. 2557
Page 2
โครงงานวทยาศาสตรประเภทส ารวจ ระดบมธยมศกษาตอนตน
เรอง : ความหลากหลายของแมงมมในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา
(Diversity of Spiders in Srisomdetpimpattanawittaya School)
โดย
1. เดกหญงณฐชา บวสงห
2. นายสธพงษ สลาโส
3. เดกหญงระพพรรณ โทนะหงษา
ครทปรกษา
1. นายศรวฒ บวสมาน
2. นางสาวพชราภรณ วงศธรรม
โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด
รายงานฉบบนเปนสวนประกอบของโครงงานวทยาศาสตรประเภทส ารวจ ระดบมธยมศกษาตอนตน
ในการการประกวดแขงขนกจกรรมวทยาศาสตรและเทคโนโลยเนองในสปดาหวทยาศาสตรแหงชาต
ประจ าป 2557 ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 27 จงหวดรอยเอด
ณ โรงเรยนโพนทองพฒนาวทยาและโรงเรยนโพนทองวทยายน
วนท 7 เดอน สงหาคม พ.ศ. 2557
Page 3
ชอโครงงาน ความหลากหลายของแมงมมในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา
ผท าโครงงาน เดกหญงณฐชา บวสงห, นายสธพงษ สลาโส, เดกหญงระพพรรณ โทนะหงษา
ครทปรกษา นายศรวฒ บวสมาน, นางสาวพชราภรณ วงศธรรม
สาขา วทยาศาสตรชวภาพ ประเภทโครงงาน ส ารวจ ระดบ มธยมศกษาตอนตน
โรงเรยน ศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ปการศกษา 2557
บทคดยอ
โครงงานเรอง “ความหลากหลายของแมงมมในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา” มวตถประสงค
เพอศกษาความหลากหลายของแมงมมและศกษาความสมพนธของแมงมมในระบบนเวศในโรงเรยนศร
สมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด สองบรเวณ คอ ปาไผและปาไมของโรงเรยน โดยวาง
แปลงขนาด 40 x 40 เมตร บรเวณละ 2 แปลงโดยใชกระบวนการนกส ารวจ 4 ขนตอน คอ ขนคนหา ส ารวจ
อนรกษและแบงปน จากการส ารวจ พบวา
พบแมงมมทงสน จ านวน 44 ชนด รวม 149 ตว โดยบรเวณปาไผ พบแมงมม จ านวน 7 ชนด รวม 24
ตว ไดแก แมงมมนงซนหลากส (Argiope versicolor),แมงมมเขยวใหญลายประดบ (Leucauge decorate),
แมงมม Crossopriza lyoni , แมงมมสองหาง วงศ Hersiliidae , แมงมมเตนทแดง (Cyrtophora unicolor),
แมงมมกระโดด สกล Rhene, แมงมมสกล Hippasa วงศ Lycosidae และพบทปาไมจ านวน 44 ชนด รวม 125
ตว ชนดทพบมากทสด คอ แมงมมใยทองลายขนาน (ยางซน) (Nephila pilipes) โดยพบบรเวณปาไมมากกวา
บรเวณปาไผ จ าแนกแมงมมได 2 กลมตามวธการจบอาหารหรอการชกใย คอ กลมทลาเหยอโดยวธชกใยหรอ
สรางรงเปนตาขาย (จ านวน 21 ชนด) และกลมทลาเหยอโดยไมชกใย (จ านวน 23 ชนด) และพบวา ลกษณะ
การชกใยและรปรางตาขายใยแมงมมจะแตกตางกนออกไปในแตละชนด ในตาขายของเสนใยมทงเสนใยท
เหนยวและไมเหนยวในรงเดยวกน พบความสมพนธของแมงมมในระบบนเวศในรปแบบภาวะลาเหยอ
(Predation; +,-) ซงเปนทงผลา/ตวห า(predator) และเปนผถกลา/เหยอ (prey) โดยแมงมมบางชนดลาทงแมงมม
และแมลงเปนอาหาร ซงมประโยชนตอเกษตรกร เพราะชวยก าจดแมลงศตรพช จ านวนและชนดของแมงมมพบ
มากทสดทระดบความสงปานกลาง ( 1-2 เมตร) และจ านวนจะลดลงเมอความสงเพมมากขนและจากการส ารวจ
ยงพบวา ประชากรของแมงมมในแตละชวงมจ านวนแตกตางกนไปขนอยกบชวงเวลาหรอฤดกาล อณหภม ถนท
อยอาศย และแมลงทเปนอาหาร พบแมลง 33ชนด ถามแมลงอยมาก แมงมมเพศเมยจะวางไขจ านวนมาก แมงมม
กจะเพมขนอยางรวดเรวและมขนาดใหญขน แสดงวา ความหลากหลายของชนดแมงมมสามารถใชเปนตวบงช
ความหลากหลายของแมลงได และความหลากหลายของแมลงเปนตวบงชความหลากหลายของชนดพชอาหาร
ก
Page 4
กตตกรรมประกาศ
โครงงานเรอง “ความหลากหลายของแมงมมในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา” ส าเรจลลวง
ไดดวยความกรณา อยางยงจากครศรวฒ บวสมาน และครพชราภรณ วงศธรรม ครทปรกษาโครงงาน ซงได
ใหค าปรกษาอนเปนแนวทางในการท าโครงงานและการแกไขขอบกพรองตางๆ ปลกฝงใหคณะผจดท าม
ความเพยรพยายามและรกการท างาน สนบสนน สงเสรม ใหโอกาส ใหก าลงใจ และเปนแบบอยางทดแก
คณะผจดท ามาโดยตลอดและขอขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ โอกาสน
ขอขอบพระคณทานสรศกด ศรละมนตร ผอ านวยการโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ทให
ก าลงใจและสนบสนนงบประมาณในการท าโครงงาน และขอขอบพระคณ คณครกลมสาระการเรยนร
วทยาศาสตร โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ทกทาน ทใหก าลงใจและค าแนะน าทดเสมอมา
ขอขอบพระคณ คณพงศพฒนา วรวรรณนาวน ทชวยแนะน าเกยวกบชอและขอมลแมงมมผาน
face book นกส ารวจ ศ.พ.ว. อยางสม าเสมอ คณพสทธ เอกอ านวย และคณเกรยงไกร สวรรณภกด
ทแนะน าหนงสอเกยวกบแมลงชนดตางๆ ในประเทศไทย ขอขอบคณ กลมสาระนารจากแมลง ทใหความร
เกยวกบแมลงชนดตางๆ ขอขอบคณผดแลระบบของเวบไซต www.malaeng.com ทใหขอมลเกยวกบแมลง
ดมาก และขอขอบคณทกทานทเกยวของมา ณ โอกาสน
หวงเปนอยางยงวารายงานฉบบน คงมประโยชนหรอเปนแนวทางในการศกษาดานแมงมมใน
ทองถนตอไป และหวงวาคงมผพฒนาใหดยงขน
คณะผจดท า
ข
Page 5
สารบญ
หนา บทคดยอ ก กตตกรรมประกาศ ข สารบญ ค บทท 1 บทน า 1 1.1 ความเปนมาและความส าคญของโครงงาน 1 1.2 วตถประสงคของการศกษา 1 1.3 ขอบเขตของการศกษา 2 1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 2 บทท 2 เอกสารและทฤษฎทเกยวของ 3
2.1 ความรทวไปเกยวกบแมงมม 3
2.2 ประโยชนของใยแมงมม 8
บทท 3 อปกรณและวธการศกษา 10
3.1 อปกรณและเครองมอ 10 3.2 วธการศกษา 11 บทท 4 ผลการศกษา 16 4.1 ผลการศกษา 16 บทท 5 สรปผล อภปรายผลและขอเสนอแนะ 30 5.1 สรปผลการศกษา 30 5.2 อภปรายผล 30 5.3 ขอเสนอแนะ 31 5.4 ประโยชนทไดรบ 31 บรรณานกรม 32 ภาคผนวก 33-39
ค
Page 6
บทท 1
บทน า
1.1 ทมาและความส าคญของโครงงาน
สถานการณของโลกในปจจบนมเปลยนแปลงสภาพทางภมอากาศททวความรนแรงมากขนและมการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ ซงความหลากหลายทางชวภาพมความส าคญตอการด ารงชวตของมนษย และตอบสนองตอการเปลยนแปลงสภาพทางภมอากาศของโลก มนษยจ าเปนจะตองมการเตรยมความพรอมเพอรบมอกบการเปลยนแปลงทจะเกดขน รวมทงจะตองมการสรางความตระหนกในการลดความสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ ประเทศไทยเปนหนงในพนททมความหลากหลายทางชวภาพสงเพราะอยในเขตรอนชน แตยงขาดการส ารวจอยางจรงจง โดยเฉพาะความหลากหลายของสตวไมมกระดก สนหลง ซงแมงมมเปนอกกลมหนงทยงขาดการส ารวจและไดรบความสนใจนอยมาก ทงทแมงมมมบทบาทส าคญท าหนาทเปนผลาในระบบนเวศ และยงเปนอาหารส าหรบคนในบางทองถนของประเทศ ในประเทศไทยมการคาดการณวานาจะพบแมงมมประมาณ 6,000– 10,000 ชนด ซงในปจจบนเทาทมรายงานพบเพยง 600-700 ชนด เทานน สะทอนใหเหนวายงมแมงมมอกหลายชนดทยงรอการคนพบ (ประสทธ วงษพรม , 2555)
จากการทกลมของพวกเราเดนเลนในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวด
รอยเอด ระหวางอาคารจะมสวนหยอมและตนไมขนอยมากมาย พวกเราสงเกตพบวา มแมลงหลายชนดเกาะ
กนใบไมและอาศยอยบนกงไม แตมสงมชวตพวกหนงทมลกษณะพเศษ คอ มแปดขาและมการท ารงโดยชก
ใยสขาวใหแมลงตางๆ มาตดกบดกใยเพอเปนอาหารของมน สงมชวตทมลกษณะพเศษนคอ “แมงมม”
(Spider) ซงมสงทพเศษกวาแมลง/แมงชนดอนๆ ท าใหอยากเรยนรเกยวกบแมงมมและสงมชวตททเกยวของ
ดงนน กลมของพวกเราจงจงสนใจทจะศกษาเกยวกบความหลากหลายของแมงมมและความสมพนธของ
แมงมมในระบบนเวศ ภายในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา
1.2 วตถประสงคของการศกษา 1.2.1 เพอศกษาและเรยนรเกยวกบความหลากหลายของแมงมมในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนา
วทยา
1.2.2 เพอศกษาความสมพนธของแมงมมในระบบนเวศในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา
1.2.3 เพอจดท าฐานขอมลเกยวกบแมงมมสายพนธตางๆ ทพบในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา
Page 7
1.3 ขอบเขตของการศกษา
1.3.1 ระยะเวลาในการศกษา : 7 เดอน ตงแต 1 กรกฎาคม 2556 ถง 31 มกราคม 2557
1.3.2 พนทด าเนนการส ารวจ : ส ารวจเฉพาะในปาไผดานทศตะวนออกและปาไมดานทศตะวนตก
เฉยงใตของโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ต าบลศรสมเดจ อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด เทานน
1.3.3 ชวงเวลาในการส ารวจ : ส ารวจเฉพาะชวงเวลา 12.30 – 13.00 น. และ 15.30 – 16.30 น.
1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ
1.4.1 ไดเรยนรเทคนคการส ารวจความหลากหลายของแมงมม 1.4.2 ไดทราบความสมพนธของแมงมมในระบบนเวศในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา 1.4.3 ไดฐานขอมลเกยวกบแมงมมสายพนธตางๆ ในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา
2
Page 8
บทท 2
เอกสารและทฤษฎทเกยวของ
ผจดท าโครงงานไดศกษาเอกสาร ทฤษฎและงานวจยทเกยวของโดยน าเสนอในสวนทเกยวของกบ
โครงงาน ดงน
2.1 ความรทวไปเกยวกบแมงมม
2.1.1 ลกษณะทวไปของแมงมม
แมงมมเปนสงมชวตจ าพวกสตวขาขอปลอง (Arthropoda) จดอยในคลาสอะแรชนดา (Class Arachnida) มลกษณะส าคญ คอ ล าตวแบงออกเปน 2 สวน คอ สวนหวและสวนอกรวมเปนชนเดยวกน (cephalothorax) และสวนทองทไมแบงเปนปลอง ดานหนาของสวนทองทเชอมตอกบสวน cephalothorax มลกษณะเปนกานเลกๆ เรยกวา เพดดเซล (pedicel) มขา 4 ค ไมมขากรรไกร ไมมหนวด หายใจโดยทอลม หรอ แผงปอด (books lung) ปจจบนมแมงมมทถกคนพบแลวประมาณ 40,000 ชนด โดยแมงมมสายพนธทสามารถผลตเสนใยทมคณสมบตพเศษและแตกตางจากเสนใยทสรางจากหนอนไหม คอ แมงมมทมชอวทยาศาสตรวา Araneus diadematus (garden cross-spider) พบมากในแถบยโรปและอเมรกาเหนอ และแมงมม Nephila clavipes (golden orb-web spider) ทมเสนใยเปนสเหลองทองสวยงาม พบไดในทวปอเมรกา แมงมมทง 2 ชนดนเปนแมงมมใยกลม (orb-weaver spider) ซงสรางใยทมลกษณะคลายวงลอ
การสรางเสนใยของแมงมมเกดจากตอมผลตเสนใย (silk gland) ท าหนาทผลตโปรตนทใชสรางเสนใย เมอโปรตนถกหลงผาน spinnerets 1-3 ค ทเชอมตอกบ silk glands จะถกเปลยนสถานะจากของเหลวไปเปนของแขง หลงจากนนแมงมมกจะใชขาในการถกทอโปรตนเหลานใหเปนเสนใยทมขนาดใหญขน เปนใยแมงมมทเราเหนนนเอง
3
ภาพท 1.1
Page 9
ตอมผลตเสนใยของแมงมม มหลายตอมซงท าหนาทผลตเสนใย โดยแตละตอมจะผลตเสนใยทมคณสมบตตางกนดงน
ตอมผลตเสนใย
Major Ampullate
ผลตเสนใยทเปนโครงสรางหลกของใยแมงมม (dragline silk) ใชส าหรบรบแรง เดนและปลอยตวจากทสง (dragline silk) มความแขงแรงและเหนยวมาก
Flagelliform ผลตเสนใยทใชส าหรบจบเหยอซงมความยดหยนสงมาก (capture silk) ใชสงสญญาณเมอเหยอตดกบ (signal line)
Minor Ampullate
เปนเสนใยชวคราวทแมงมมใชเดนขณะก าลงทอใย (นงรานชวคราวขณะกอสราง)
Piriform ผลตเสนใยส าหรบใชประสานกบจดเชอมโยง เชน กงไม
Cylindrical ผลตเสนใยตรงจดศนยกลางวงลอเพอใชเฝารอเหยอและผลตเสนใยสรางรงชนนอก
Aciniform ผลตเสนใยทใชหอหมไข หอหมเหยอและสรางรงชนใน
Aggregate ผลตเสนใยทมความเหนยวเหมอนกาว (glue silk)
Tubiliformes ผลตเสนใยทใชสรางรงไหมเพอปกปองไข (cocoon silk)
ภาพท 1.2
4
Page 10
แมงมมเปนสงมชวตทจดอยในชน (Class) Arachnida ซงแตกตางกบแมลงซงจดอยในชน Insecta ดงตารางท 1
ตารางท 2.1 ตารางแสดงลกษณะเปรยบเทยบระหวางแมงมมกบแมลง
ลกษณะ แมงมม แมลง
สวนหลกของรางกาย 2 สวน คอ Cephalothoraxและ Abdomenโดยหวและอกจะรวมเปนสวนเดยว
3 สวน คอ Head Thoraxและ Abdomen
หนวด ( Antennae ) ไมม ม
ขา 4 ค 3 ค
Pedipalps มโดยจะพฒนาไปเปนอวยวะทใชในการผสมพนธของตวผ
ไมม
สวนทปลอยพษ สวนของรยางคปาก ( Chelicerae ) หากมจะอยสวนปลายของทอง
ปก ไมม สวนใหญม
ตา มตาเดยว ( Ocelli ) 6 หรอ 8 ตา ปกตมตาประกอบ 1 คหรอบางชนด
พบตาเดยว 2 หรอ 3 ตา
อวยวะทใชในการสรางใย
แมงมมทกชนดมอวยวะพเศษทใชในการสรางใย (Spinneret)
พบในระยะตวออนหรอในแมลงบางชนด
การยอยอาหาร ยอยโดยใชเอมไซนกอนทจะมการกลนกน โดยทวไปจะยอยหลงกลน
การเจรญเตบโต ไมม Metamorphosis ตวออนคลายพอแม
แมลงหลายชนดม Metamorphosis
ในระยะตวออนและดกแด
องคประกอบทางเคมและโครงสรางของเสนใยแมงมม
องคประกอบทางเคม
เสนใยแมงมมเปนเสนใยโปรตนธรรมชาตทเรยกวา สไปโดรอน (Spidroin) ประกอบดวยกรดอะมโนหลก 2 ชนด คอ ไกลซน (Glycine) รอยละ 40 และอะลานน (Alanine) รอยละ 25 อยในรปของโคพอลเมอรทจดแบบบลอก (Block Copolymer) ในแตละบลอกประกอบดวย อะลานนและไกลซน 4-9 โมเลกล สไปโดรอน ม 2 ชนด คอ สไปโดรอน 1(Spidroin 1) ซงเปนบลอกโคพอลเมอรทมล าดบกรดอะมโนอะ
5
Page 11
ลานนมากกวา (Alanine-rich) และสไปโดรอน 2 (Spidroin 2) ซงเปนบลอกโคพอลเมอรทมล าดบกรดอะ มโนไกลซนมากกวา (Glycine-rich) องคประกอบทเหลอ คอ กรดอะมโนชนดอน ไกลโคโปรตนเกลออนนทรย สารประกอบซลเฟอร และเอมน ซงปรมาณสารตางๆเหลานจะแตกตางกนตามสายพนธของแมงมม
โครงสรางของเสนใยแมงมม
ลกษณะภาคตดขวางของเสนใยแมงมมเปนวงกลม ชนนอกสดเปนชนไขมน ถดเขามาเปนชนไกลโคโปรตน แกนกลางของเสนใย คอ สวนของโปรตนทเรยกวา สไปโดรอน (Spidroin) สวนโครงสรางโมเลกลของเสนใยแมงมมนนประกอบดวยสวนทมการจดเรยงตวอยางเปนระเบยบหรอสวนทเปนผลก (crystalline region) ทเกดจากการสรางพนธะไฮโดรเจนระหวางC=O กบ N-H ของกรดอะมโนระหวางสายพอลอะลานนทอยคกน เกดเปนโครงสรางแบบแผน เรยกวา แผนพลทบตา(β- pleatedsheet ) บรเวณทเปนผลกเปนสวนทท าใหเสนใยมความแขงแรง สวนทเหลอเปนบรเวณของอสณฐาน (amorphous region) ทมการจดเรยงตวอยางไมเปนระเบยบ เกดจากการสรางพนธะไฮโดรเจนระหวาง C=Oของกรดอะมโนหนงกบ N-H ของกรดอะมโนถดไปอก 4 หนวยในสายพอลไกลซนเดยวกนเกดโครงสรางในลกษณะบดเปนเกลยวขดคลายสปรง เรยกวา เกลยวแอลฟา (α-helix) โครงสรางทบดเปนเกลยวนท าใหเสนใยยดหยนไดเมอมแรงมากระท า จากโครงสรางดงกลาวท าใหเสนใยแมงมมมจดเดนในดานสมบตเชงกลทงในแงของความแขงแรงและความยดหยน
เสนใยแมงมมมความแขงแรง ความยดหยน และความเหนยวมากกวาเสนใยไหมซงเปนเสนใย
ธรรมชาต และเสนใยสงเคราะหอยางไนลอน และเมอเปรยบเทยบกบวสดอน เชน เสนใยคารบอนและเหลก พบวา เสนใยแมงมมกยงมความยดหยน และความเหนยวมากกวาวสดเหลานน จากจดเดนดานสมบตเชงกลของเสนใยแมงมม อาจจะเปนแนวทางทนาสนใจในการน าเสนใยแมงมมมาประยกตใชงานดานตางๆ เชน เสอเกราะกนกระสนน าหนกเบา เขมขดนรภย รมชชพ บรรจภณฑทยอยสลายไดตามธรรมชาต หรอแมแตวสดทางการแพทย (ไหมเยบแผล เสนเอนเทยม) เปนตน อยางไรกตามเนองจากการผลตเสนใยแมงมม
ภาพท 1.3
6
Page 12
ใหไดปรมาณมากนนเปนเรองยาก การน าแมงมมมาเลยงรวมกนในปรมาณมากท าใหแมงมมกนกนเอง อกท งเสนใยแมงมมมขนาดเลกมาก เราตองใชแมงมมถง 400 ตวในการผลตผาขนาดหนงตารางหลา นอกจากนเสนใยแมงมมยงแขงตวเมอสมผสอากาศ จงจ าเปนตองอาศยการพฒนางานวจยเพอผลตเสนใยแมงมมเลยนแบบธรรมชาต ไมวาจะเปนการสงเคราะหโปรตนเสนใยแมงมม หรอการตดตอยนทเกยวกบการสรางเสนใยของแมงมมเขาไวในรหสพนธกรรมของสงมชวตอน เชน ตวไหม เปนตน คาดวาในไมชาเราอาจจะไดสวมใสหรอใชผลตภณฑทผลตจากเสนใยแมงมมกเปนได
2.1.2 ลกษณะทางกายวภาคของแมงมม รางกายของแมงมมประกอบไปดวย 2 สวนหลก คอ Cephalothorax และ Abdomen โดยมสวนทเชอมทง 2 สวนเขาดวยกนคอ Pedicell ดงภาพท
แมงมมแตกตางจากแมลงทมรางกายแบงออกเปน 2 สวน คอสวนแรกมสวนหวและอกเชอมเปนสวนเดยวกน (cephalothorax) แยกออกจากสวนทสองคอสวนทอง (abdomen) อยางชดเจน มเปลอกแขง (carapage) หมอยท งดานบนและดานลาง เปนทตงของตา ปาก มเพดพลพ (pedipal) ยนยาวออกมาดานหนาใชส าหรบเขยอาหารเขาปาก แมงมมบางชนดมเพดพลพยาวจนคลายขาแตไมไดท าหนาทเกาะหรอเดน ม เขยวทแหลมคมใชกดเหยอได มขา 4 ค แตละขาเปนขอปลองตอๆ กน ทปลายขามเลบเลก
ภาพท 1.4 ลกษณะทางกายวภาคของแมงมม
(ทมา : http://www.siaminsectzoo.com)
7
Page 13
แหลม มนจะใชน ามนลน ๆ เคลอบเลบนไว ท าใหเดนไปมาบนใยแมงมมเหนยวๆ ได สวนทองไมไดแบงเปนปลอง มลกษณะเปนถงนมๆ มนอยชนดทมเปลอกแขงหม สวนทองในเพศเมยมชองเปดของระบบหายใจ อวยวะขบถาย และรยางคปลอยเสนใย อยางไรกตามแมงมมบางชนดไมสรางเสนใย เชนแมงมมบานสน าตาลมขายาวทอยตามหองน าคอยจบแมลงสาบและสามงามกน รยางคผลตและปลอยเสนใย (spinneret) ของ แมงมมอยทปลายสดของสวนทอง แมงมมจะชกใยเพอสรางทอยอนปลอดภย และใชจบเหยอนอกจากนยงใชใยสรางถงใสไขของมนดวย ทปากของแมงมมมเขยวพษ ใชปองกนตวและฆาเหยอ ปากเลกๆ ของแมงมมใชเคยวเหยอไมได มนจะใชเขยวพษฆาเหยอหรอท าใหเปนอมพาต แลวใชปากดดของเหลวจากเหยอกนเปนอาหาร เมอแมงมมโตขน มนจะสรางรงของตวเอง โดยแมงมมตนไมจะปลอยใยยดไวตามกงไม ใยแมงมมมหลายแบบ ทงแบบกลม สามเหลยมและสเหลยม ใยแมงมมเปนกบดก เมอแมลงบนไปตดใยแมงมมเหนยวๆ มนจะหนไปไหนไมไดและถกแมงมมจบกนเปนอาหาร
2.2 ประโยชนของใยแมงมม
เสนใยทเกดจากธรรมชาต ถอไดวาเปนอกวตถดบทมนษย น ามาใชประโยชนอยางมากมาย มาตงแตครงโบราณกาล ทเราคนเคยกนดก คอ เสนใยจากตวไหม ทน ามาท าเสอผา ตางๆ แตรหรอไมวา ยงมเสนใยอกชนดนงทมคณภาพมากๆ เชนกน ในการน ามาใชประโยชนในชวต ประจ าวนของเราได คอ เสนใยจากแมงมมนนเอง ดวยคณสมบตพเศษของใยแมงมมซงแมเปนเสนใยทบางขนาดแคไมโครเมตรจน เกอบมองไมเหนแตมความเหนยว ทนทาน และยดหยนไดด ท าใหสามารถจบและยดแมลงทบนเขามาหาและตดตามผม ผวหนง และเสอผาของผทเดนเขาไปหาโดยไมไดตงใจ ดงนนนกวทยาศาสตรจงสนใจศกษาคณสมบตพเศษของใยแมงมมเหลาน
1. Ali Dhinojwala Vasav Sahni และ Todd A. Blackledge จากมหาวทยาลย Akron เมอ สองปทผานมาไดศกษากลไกทท าใหใยแมงมมของแมงมมทชกใยเปนรปวงลอ (แมงมม orb) สามารถยดจบเหยอ โดยทดสอบหยดกาวขนาดเลกทอยตามใยแมงมมโดยใชตวตดตาม (probe) แลวพบวาความยดหยนของไกลโคโปรตนท าใหกาวสามารถยดจบเหยอ และกาวมคณสมบตเหมอนของแขงทเหนยวและยดหดได ซงตางจากของเหลวทเหนยวและยดหดไดทสญเสยความยดหยนและความ สามารถในการยดเกาะเรว ตอมาไดเปรยบเทยบผลของความชนทมตอ คณสมบตของกาวของแมงมม orb และแมงมม cobweb (แมงมมทชกใยเปนรปสามมตอยางไมเปนระเบยบ) แลวพบวาความยดหยนและการยดจบของกาวของแมงมม cobweb คอนขางคงทแมความชนเปลยนแปลงไป ในขณะทกาวของแมงมม orb เปลยนแปลงตามความชนอยางมาก โดยกาวของแมงมม orb ขยายตวอยางมากและสญเสยความยดหยนเมอความชนเพมขนและยดจบได ดทสดทความชนระดบปานกลาง เมอตนปนไดเลยนแบบกลวธการ สรางใยแมงมมของแมงมม orb เพอผลตเสนใยสงเคราะหซงมลกษณะและคณสมบตเหมอนเสนใยตามธรรมชาต โดยดงเสนใย
8
Page 14
ไนลอนขนาดเสนผานศนยกลาง 30 ไมโครเมตร ตามแนวดงจากสารละลาย polydimethylsiloxane (PDMS) แลวเสนใยเกดเปนหยดขนาดเลก และโดยการควบคมความเหนยวและความตงผวของสารละลายและอตราการดงเสนใยจาก สารละลายท าใหสามารถก าหนดเสนผานศนยกลางและระยะหางของหยดขนาดเลก นอกจากนยงพบวาลกษณะของกาวทตดอยตามเสนใยของใยแมงมมของแมงมม orb คลายลกปดในสรอยคอ (a beads-on-a-string morphology) เพมความสามารถในการยดจบโดยการเพมพนทสมผสระหวางแมลงและกาว และยงเพมพลงงานซงใชเพอปลอยแมลงเปนอสระ ขณะนก าลงประยกตใชความรทไดในการออกแบบสงตางๆ เชน ผาพนแผลทนน า สารกนรวใตน า
2. Frederick P. Gosselin จาก Polytechnique Montreal ตงใจ ศกษาความเหนยวอยางมากของใยแมงมม ซงบางสวนถอวาเปนเพราะพนธะไฮโดรเจนระหวางสวนทขดของสายโปรตนของ เสนใย โดยกอนหนานแสดงใหเหนวาการดงเสนใยเพมความยาวโดยท าลายพนธะ ไฮโดรเจนและคลายจากการขดสายทมลกษณะคลายสปรงขนาดนาโนเมตร ทเพงเรมพฒนาคอ วธการเพอเลยนแบบขบวนการระดบโมเลกลของสายนนดวยเสนใยพอลเมอรขด ซงมองเหนดวยตาเปลา ผลปรากฏวาเสนใยนนสามารถแสดงเหตการณคลายจากการขดแตความเหนยวของเสน ใยยงไมไดปรบใหเหมาะสม
3. Peggy Cebe David L. Kaplan Wenwen Huang และ Sreevidhya Krishnaji จากมหาวทยาลย Tufts สงเคราะห โคพอลเมอรทจดแบบบลอก (Block Copolymer) ทบลอกประกอบดวยล าดบกรดอะมโนทสวนใหญเปนอะลานนซงพบในสวนทท า ใหใยแมงมมของแมงมม orb (Nephila clavipes) มความทนทานและความเหนยว และล าดบกรดอะมโนทสวนใหญเปนไกลซนซงท าใหใยแมงมมมความยดหยน และโดยการปรบสวนประกอบของโคพอลเมอรนท าใหสามารถสรางวสดหลากหลาย ชนด เชน disordered films fibrils และ micelles
4. James S. Brook Eden Steven และคณะ จากมหาวทยาลย Florida State ท าใหใยแมงมมมคณสมบตน าไฟฟาและประยกตใชกบเครองใชไฟฟา โดยมความตองการพฒนาลวดขนาดเลกและตวเชอมไฟฟาชนดใหม
5. Xinwei Wang และคณะ จากมหาวทยาลย Iowa State รายงานเมอเรวๆ นวาเสนใยชนด dragline ของแมงมม N. clavipes เปนตวน าความรอนทดกวาวสดสวนใหญมาก โดยคนพบวาหลงจากเสนใยถกยดออกความสามารถในการน าความรอนมมากกวาทอง แดง นอกจากนยงคนพบอกวาในทางตรงขามกบวสดสวนใหญความสามารถในการน าความ รอนของเสนใยเพมขนภายหลงการท าใหตง
6. Shigeyoshi Osaki จากมหาวทยาลยการแพทย Nara ประเทศญปน ท าสายไวโอลนทท าจากเสนใยของใยแมงมมจ านวนพนเสนมาบดเปนเกลยวรวมกน ซงท าใหสายไวโอลนมเสยงทนมและลก ผลงานดงกลาวเพงเผยแพรเรวๆ นในวารสาร Physical Review Letters (ทมา http://kvamsook.com )
9
Page 15
บทท 3
อปกรณและวธการศกษา
3.1 อปกรณและเครองมอ
(ก) (ข)
(ค) (ง)
(ค) (ง)
(จ) (ฉ)
(จ) (ฉ)
ภาพท 3.1 อปกรณและเครองมอทใชในการส ารวจ (ก) กลองถายรป (ข) เขมทศ, (ค) ไมบรรทด, (ง) เทปวด,
(จ) สายวด, (ฉ) แวนขยาย
10
Page 16
3.2 วธการศกษา
ด าเนนการส ารวจ/ศกษา โดยใชกระบวนการของนกส ารวจแหงทองทง 4 ขนตอน ดงน
ขนท1 การคนหา
เดนคนหาพนทเปาหมายในการศกษาโดยเดนส ารวจหาพนททมแมงมม ภายในบรเวณพนทตางๆ
ของโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยาโดยรอบ แลวประชมสมาชกในกลมระดมความคดเหนเพอคดเลอก
พนทเปาหมายทเหมาะสมในการศกษา (1 สปดาห) ขนท2 การส ารวจ
ประชมวางแผน ก าหนดปญหา ก าหนดขอบเขตพนทเปาหมาย แบงกลมลงส ารวจพนทเปาหมาย
ครทปรกษาอบรมสมาชกในกลมเกยวกบวธการส ารวจความหลากหลายของแมงมมและแมลงและสงมชวต
อนๆ ทเกยวของ สบคนขอมล คนควาเอกสารและงานวจยทเกยวของ การเกบตวอยาง วธการถายภาพ
วธการสมภาษณ การบนทกขอมล การวเคราะหขอมล การเขยนรายงาน การน าเสนอขอมล เปนตน จากนน
ลงพนทส ารวจภาคสนามตามก าหนดการทวางแผนไว โดยส ารวจเกยวกบความหลากหลายของแมงมมและ
สงมชวตอนๆ ทเกยงของ สมภาษณภมปญญาชาวบานในการใชประโยชนจากแมงมม แลวน าผลการส ารวจ
มาจดกระท าขอมล วเคราะหขอมล สรปและอภปรายผล เขยนรายงานพรอมเขารปเลมใหสวยงามและจดท า
สงประดษฐ (12 สปดาห)
ระยะเวลาในการส ารวจ 7 เดอน ตงแต 1 กรกฎาคม 2556 ถง 31 มกราคม 2557 ส ารวจเฉพาะ
ชวงเวลา 12.30 – 13.00 น. และ 15.30 – 16.30 น. พนทด าเนนการส ารวจ ส ารวจเฉพาะในปาไผดานทศ
ตะวนออกและ ปาไมดานทศตะวนตกเฉยงใตของโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ต าบลศรสมเดจ อ าเภอ
ศรสมเดจ จงหวดรอยเอด
11
Page 17
ภาพท 3.2 แผนทดาวเทยมแสดงต าแหนงพนทส ารวจแมงมมในโรงเรยน
ศรสมเดจพมพพฒนาวทยา (จาก Google Earth)
12
Page 18
(ก)
(ข)
ภาพท 3.3 (ก)-(ข) พนทศกษา 2 บรเวณ คอ ปาไผดานทศตะวนออกและปาไม ดานทศตะวนตกเฉยงใตของ
โรงเรยน โดยวางแปลงขนาด 40 x 40 เมตร บรเวณละ 2 แปลง
40x40 m2
40x40 m2
40x40 m2 40x40 m2
13
Page 19
ภาพท 3.4 สภาพปาไผดานทศตะวนออกของโรงเรยน
ภาพท 3.5 สภาพปาไมดานทศตะวนตกเฉยงใตของโรงเรยน
14
Page 20
ขนท3 การอนรกษ
รณรงคใหเพอนนกเรยน คร ผปกครองนกเรยน ชมชน หนวยงานของรฐและเอกชนเหนคณคาและ
ความส าคญของแมงมมและสงมชวตอนๆ ทเกยวของในระบบนเวศ โดยเนนการมสวนรวมในการชวยกน
ปลกตนไม ดแลสงแวดลอมใหนาอย โดยเชญชวนใหมการจดสวนและจดภมทศนในโรงเรยนและชมชนให
สวยงาม ใหความรเกยวกบการไมตดและท าลายตนไม ตดปายตนไมพดไดเพอใหแนวคดในการรกษาพช/
ตนไมทเปนแหลงทอยอาศยและแหลงอาหารของแมงมม แมลงและสงมชวตอนๆ ในสงแวดลอมและ
ธรรมชาต (3 สปดาห)
ขนท4 การแบงปน
แลกเปลยนประสบการณทไดจากการด าเนนโครงการฯ ใหกบเพอนๆ คร-อาจารย ชมชนหรอผท
สนใจ ในรปแบบ ดงตอไปน
- จดนทรรศการเกยวกบความหลากหลายแมงมม แมลงและสงมชวตอนๆ ทเกยงของ
- แลกเปลยนประสบการณผาน Facebook กลมนกส ารวจ ศ.พ.ว. และพลพรรครกษดอนป ตา
- การแตงบทเพลงเกยวกบแมงมมและการอนรกษพนทปาไมอนเปนแหลงทอยอาศยและแหลง
อาหารของแมงมม แมลงและสงมชวตอนๆ ในสงแวดลอมและธรรมชาต
- จดท าหนงสอการตนเลมเลกเกยวกบความสมพนธระหวางแมงมมกบแมลงในระบบนเวศ
- ประชาสมพนธประโยชนของแมงมมและแมลงทเกยวของกบการเกษตรและดานอนๆ ผาน
วทยชมชน
(4 สปดาห)
15
Page 21
บทท 4
ผลการศกษา
4.1 ผลการศกษา จากการลงพนทส ารวจความหลากหลายของแมงมมในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอ
ศรสมเดจ จงหวดรอยเอด สองบรเวณ คอ ปาไผและปาไมของโรงเรยน โดยวางแปลงขนาด 40 x 40 เมตร
บรเวณละ 2 แปลงโดยใชกระบวนการนกส ารวจ แหงทองทง พบวา
พบแมงมมทงสน จ านวน 44 ชนด รวม 149 ตว โดยบรเวณปาไผ พบแมงมม จ านวน 7 ชนด รวม 24
ตว และพบทปาไมจ านวน 44 ชนด รวม 125 ตว ชนดทพบมากทสด คอ แมงมมใยทองลายขนาน (ยางซน)
(Nephila pilipes) ดงแสดงในตารางท 4.1 โดยพบบรเวณปาไมมากกวาบรเวณปาไผ
จ าแนกแมงมมไดเปน 2 กลม ตามวธการจบอาหารหรอการชกใย คอ กลมทลาเหยอโดยวธชกใยหรอ
สรางรงเปนตาขายเมอแมลงบนไปตดใยแมงมมเหนยวๆ จะไปไหนไมไดและถกจบกนเปนอาหารและกลมทลา
เหยอโดยไมชกใย จะลาเหยอโดยเคลอนทไปรอบๆ เพอคนหาเหยอ
จากการศกษาพบวา ลกษณะการชกใยและรปรางตาขายใยแมงมมจะแตกตางกนออกไปในแตละชนด
ในตาขายของเสนใยมทงเสนใยทเหนยวและไมเหนยวในรงเดยวกน
จ านวนและชนดของแมงมมพบมากทสดทระดบความสงปานกลาง ( 1-2 เมตร) และจ านวนจะลดลง
เมอความสงเพมมากขนและจากการส ารวจยงพบวา ประชากรของแมงมมในแตละชวงมจ านวนแตกตางกนไป
ขนอยกบชวงเวลาหรอฤดกาล อณหภม ถนทอยอาศย และแมลงทเปนอาหาร
พบแมลง 33ชนด ไดแก มดน าผง มดแดง ตกแตนต าขาว ตกแตนฝาย ดวงดอกรกสน าเงน ผเสอหนอน
มะพราว แมลงปอบานไร แมลงวนเลยนตอ แมลงชางหนวดส น จกจนงวงแดง มวนสง แมลงคอมทอง ผเสอ
กลางคน มวนพฆาต มวนล าไย เพลยไกแจ ตกแตนหนวดยาว แมลงวนหวบบ ผเสอเชงลายธรรมดา มวน
ตองแตก แมลงนนเขยวธรรมดา แมลงปอเขม ตกแตนกงไม ผเสอหนอนใบรกธรรมดา ผเสอหางตง ผเสอเณร
แมลงหว ผเสอถงทองธรรมดา ตกแตนขาลายแขงแดง แมลงปอเขมหางแตมหนาสม มวนนกกลาม จงหรด และ
กงกอ ถามแมลงอยมาก แมงมมเพศเมยจะวางไขจ านวนมาก แมงมมกจะเพมขนอยางรวดเรวและมขนาดใหญ
ขน แสดงวา ความหลากหลายของชนด แมงมมสามารถใชเปนตวบงชความหลากหลายของแมลงได และ
ความหลากหลายของแมลงเปนตวบงชความหลากหลายของชนดพชอาหาร
16
Page 22
ตางรางท 4.1 แมงมมทส ารวจพบในพนทศกษา
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน/ชอ
วทยาศาสตร
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
1 แมงมมใยทอง
ลายขนาน(ยาง
ซน) Nephila
pilipes
- 12 - ใยขนาด
ใหญสงทตด
ใย เชน มวน
สง ดวง
ตกแตนต า
ขาว
ตนนนทร 2.50 ชาวบาน
นยมรบ
ประ
ทาน
2 แมงมมนงซน
หลากส
Argiope
versicolor
3 8 - ใยตรงกลาง
มสแฉก
ยง แมลงวน
ไผ มะขาม 1-2 รบประ
ทานได
3
แมงมมหลง
หนามเหลองจด
ด า
Gasteracantra
hasselti
- 2 - ใยไมคอย
เปนตาขาย
นก
ตนไผใน
ปาไมและ
ตนกระถน
1-2.5 -
4
แมงมมปขาว
Thomisus
spectabilis
- 1 - - ตนขอย 1 -
5
แมงมมเขยว
ใหญไขมก
Opadometa
fastigata
- 1 - ใยมลกษณะ
เปนเสน
มากกวาตา
ขาย
มะขามเทศ 2-3 -
17
Page 23
ตางรางท 4.1 แมงมมทส ารวจพบในพนทศกษา (ตอ)
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
6 แมงมมเขยว
ใหญลาย
ประดบ
Leucauge
decorata
5 7 - ตาขายถ กอไผ
ขอย
0.5-1 -
7 Argyrodes
flavescens
- 7 - - มกพบ
อาศยอย
บนใยของ
แมงมม
วงศ
Nephilidae
1-2 -
8
Cosmophasis
umbratica
- 2 - - ขอย 0-1 -
9
Crossopriza
lyoni
1 4 - ใยยงๆ เสน
เลกๆ
ชอบอยตาม
บานเรอน 0.5-2 -
10
กลมหลงหนาม
Gasteracantha
kuhlii
- 7 - ใยเปนแฉก/
รศม
กระถน
ขเหลก
1-2 -
18
Page 24
ตางรางท 4.1 แมงมมทส ารวจพบในพนทศกษา (ตอ)
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
11 Gea spinpes
- 7 - - ใบขอย 0.5 เปนเครอ
ญาตกบ
นงซน
12 แมงมมสอง
หาง พวก
Hersiliidae
3 3 - - หลบตาม
เปลอก
ตนไม
ขเหลก
1-3 -
13
Hyllus diardi - 5 - - ใบขอย 0.2-1 -
14
Lynx spider
Oxyopes sp.
- 3 - - เฟองฟา
กระถน
ขอย
0.5-1 -
15
แมงมมเลยนมด
แดง
Myrmarachne
plantaleoides
- 5 - - เปลอก
ตนไม
ยคาลปตส
มะขามเทศ
1-2 -
19
Page 25
ตางรางท 4.1 แมงมมทส ารวจพบในพนทศกษา (ตอ)
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
16 Oxyopes
javanus
- 3 - - ใบขอย
กระถน
0.2-1 -
17 Parawixia
dehaani
- 5 - ใชใยหอ
ใบไม
นอนนง
โดยใช
ใบไมแหง
หอตวใช
ใยยด
0.5-1 -
18
แมงมมเตนท
แดง
Cyrtophora
unicolor
1 2 - - นอนนง
โดยใช
ใบไมแหง
หอตว
0.5-1 -
19
Telamonia
dimidiata
- 4 - - กงไมเลกๆ
เชน
กระถน
ขอย
0.5-1 -
20
สกล Marpissa
- 2 - - เปลอก
ตนไม
ตะเคยน
0.5-1 -
20
Page 26
ตางรางท 4.1 แมงมมทส ารวจพบในพนทศกษา (ตอ)
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
21 สกล Olios
- 1 - - ใตใบขอย 0.2-0.5 -
22 แมงมม
กระโดด วงศ
Salticidae
- 1 - - ใบกระถน 0.5-1 -
23
สกล Neoscona - 1 - - ใบอนทนล 0.5-1 -
24
แมงมมนงซน
หลงเงน
Argiope
catenulata
- 1 - ตรงกลางใย
มสขาวส
แฉก
- 1-2 -
25
แมงมม วงศ
Clubionidae
- 1 - ใยยงไมเปน
ระเบยบ
ตน
สาบเสอ
0.5-1 -
21
Page 27
ตางรางท 4.1 แมงมมทส ารวจพบในพนทศกษา (ตอ)
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
26 แมงมม สกล
Scytodes
- 1 - - ใบชงโค 0.5-1 -
27 แมงมม
กระโดด
Plexippus
petersi
- 1 - - พบได
บอยๆ ตาม
บานเรอน
2-3 เพศผ
28
แมงมม
กระโดด สกล
Cosmophasis
- 1 - - ใตใบขอย 2-3 เพศผ
29
แมงมม
กระโดด สกล
Rhene
1 1 - - ใบไผ 1-2 -
30
แมงมมป นาจะ
เปนสกล
Thomisus
- 2 - - บนใบไม
แหงบน
พนดน
0-1 -
22
Page 28
ตางรางท 4.1 แมงมมทส ารวจพบในพนทศกษา (ตอ)
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
31 แมงมมปเลยน
มดแดง
Amyciaea
lineatipes
- 2 - - กงไม
กระถน 0-1 -
32 แมงมมใยกลม
Eriovixia
laglaisei
- 1 - - กงไม 0.5-1 -
33
แมงมมใยเตนท
Cyrtophora
moluccensis
- 1 - ใยเปนตาขาย
ขนาดใหญ
ยางนา 2-3 -
34 แมงมมใยเตนท
สกล
Cyrtophora
- 3 - ใยยงขนาด
เลก
ตอไม 0-0.5 -
35
แมงมมสกล
Achaearanea
- 2 - ใชใยหอ
ใบไมเพอหอ
ตวท าเปนรง
ขอย 2-3 -
23
Page 29
ตางรางท 4.1 แมงมมทส ารวจพบในพนทศกษา (ตอ)
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
36 แมงมมสกล
Chrysso
- 2 - ใยขนาดเลก ขอย 1-2 -
37 แมงมมสกล
Hippasa วงศ
Lycosidae
10 4 - ใยเสนเลก
ท ารงเปนทอ
ตดพนดน
คลายพวกบง
กอไผ 1-2 -
38
แมงมมสกล
Storenomorpha
- 2 - - กงไม/ใบไม 0.5-1 -
39 แมงมมสกล
Tetragnatha
- 1 - - ใบกระถน 0.5-1 -
40
แมงมมสะสม
ขยะ Cyclosa
insulana
- 1 - ใยเสนเลกม
ลกษณะยงม
ซากแมลง
และพชเกาะ
เตมรง
ขอย 1-2 -
41
วงศ
Sparassidae
อาจเปนสกล
Heteropoda
- 1 - - เศษผาในปา 0.5 -
24
Page 30
ตางรางท 4.1 แมงมมทส ารวจพบในพนทศกษา (ตอ)
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
42 สกล Argiope
- 2 - ใยเปนตาขาย
รปแบบ
เฉพาะตว
ตนตะเคยน 0.5-1 -
43 สกล Argiope
ทยงระบชนด
ไมได
- 1 - ใยเปนตาขาย
ทมระเบยบ
มาก
ตนขอย 1-2 -
44
สกล
Eurychoera
- 1 - - บนพนดน 0-0.5 -
รวม 44 ชนด
- 24 ตว
7 ชนด
125
44
ชนด
21 23 - - 1-2 -
ปาไผ ส ารวจพบแมงมม 7 ชนด รวม 24 ตว ไดแก แมงมมนงซนหลากส (Argiope versicolor),
แมงมมเขยวใหญลายประดบ (Leucauge decorate), แมงมม Crossopriza lyoni , แมงมมสองหาง พวก
Hersiliidae , แมงมมเตนทแดง (Cyrtophora unicolor), แมงมมกระโดด สกล Rhene, แมงมมสกล Hippasa
วงศ Lycosidae
ปาไม ส ารวจพบแมงมม 44 ชนด รวม 125 ตว ดงตารางขางตน
25
Page 31
ภาพท 4.2 สายใยอาหาร (Food Web) ของแมงมมในระบบนเวศ
พบความสมพนธของแมงมมในระบบนเวศในรปแบบภาวะลาเหยอ (Predation; +,-) ซงเปนทงผลา/ตว
ห า(predator) และเปนผถกลา/เหยอ (prey) โดยแมงมมบางชนดลาทงแมงมมและแมลงเปนอาหาร ซงม
ประโยชนตอเกษตรกร เพราะ ชวยก าจดแมลงศตรพชทอยในแปลงผก ผลไมและนาขาว
26
Page 32
ภาพท 4.3 การลาเหยอของแมงมมและแมลงทตดใยแมงมม
27
Page 33
(ก) (ข)
(ค) (ง)
(จ) (ฉ) ภาพท 4.4 ตวอยางแมลงและแมงทพบในปาไมดานทศตะวนตกเฉยงใตของโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนา
วทยา (ก) ตกแตนสน าตาล, (ข) กระสนพระอนทร, (ค) กงกอ, (ง) ตกแตนขาลายแขงแดง (จ) แมลงวน
ชนดหนง, (ฉ) ตวออนตกแตนต าขาว
28
Page 34
(ช) (ซ)
(ฎ) (ฏ)
(ฐ) (ฑ) ภาพท 4.4 (ตอ) (ช) ตกแตนหนวดยาว, (ซ) มวนนกกลาม, (ฎ) ดวงดอกรกสน าเงน, (ฏ) จงหรด (ฐ)
ตวออนตกแตนต าขาว , (ฑ) ตวเตมวยตกแตนต าขาว
29
Page 35
บทท 5
สรปผล อภปรายผลและขอเสนอแนะ
5.1 สรปผลการศกษา จากการลงพนทส ารวจความหลากหลายของแมงมมในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอ
ศรสมเดจ จงหวดรอยเอด สองบรเวณ คอ ปาไผและปาไมของโรงเรยน โดยวางแปลงขนาด 40 x 40 เมตร
บรเวณละ 2 แปลงโดยใชกระบวนการนกส ารวจ แหงทองทง
พบแมงมมทงสน จ านวน 44 ชนด รวม 149 ตว โดยบรเวณปาไผ พบแมงมม จ านวน 7 ชนด รวม 24
ตว ไดแก แมงมมนงซนหลากส (Argiope versicolor),แมงมมเขยวใหญลายประดบ (Leucauge decorate),
แมงมม Crossopriza lyoni , แมงมมสองหาง วงศ Hersiliidae , แมงมมเตนทแดง (Cyrtophora unicolor),
แมงมมกระโดด สกล Rhene, แมงมมสกล Hippasa วงศ Lycosidae และพบทปาไมจ านวน 44 ชนด รวม
125 ตว ชนดทพบมากทสด คอ แมงมมใยทองลายขนาน (ยางซน) (Nephila pilipes) โดยพบบรเวณปาไม
มากกวาบรเวณปาไผ จ าแนกแมงมมไดเปน 2 กลม ตามวธการจบอาหารหรอการชกใย คอ กลมทลาเหยอโดย
วธชกใยหรอสรางรงเปนตาขายเมอแมลงบนไปตดใยแมงมมเหนยวๆ จะไปไหนไมไดและถกจบกนเปนอาหาร
และกลมทลาเหยอโดยไมชกใย จะลาเหยอโดยเคลอนทไปรอบๆ เพอคนหาเหยอ จากการศกษาพบวา ลกษณะ
การชกใยและรปรางตาขายใยแมงมมจะแตกตางกนออกไปในแตละชนด ในตาขายของเสนใยมท งเสนใยท
เหนยวและไมเหนยวในรงเดยวกน
5.2 อภปรายผล
จากการส ารวจ พบความสมพนธของแมงมมในระบบนเวศในรปแบบภาวะลาเหยอ (Predation; +,-) ซง
เปนทงผลา/ตวห า(predator) และเปนผถกลา/เหยอ (prey) โดยแมงมมบางชนดลาทงแมงมมและแมลงเปน
อาหาร ซงมประโยชนตอเกษตรกร เพราะ ชวยก าจดแมลงศตรพชทอยในแปลงผก ผลไมและนาขาว
จ านวนและชนดของแมงมมพบมากทสดทระดบความสงปานกลาง ( 1-2 เมตร) และจ านวนจะลดลง
เมอความสงเพมมากขนและจากการส ารวจยงพบวา ประชากรของแมงมมในแตละชวงมจ านวนแตกตางกนไป
ขนอยกบชวงเวลาหรอฤดกาล อณหภม ถนทอยอาศย และแมลงทเปนอาหาร
พบแมลง 33ชนด ไดแก มดน าผง มดแดง ตกแตนต าขาว ตกแตนฝาย ดวงดอกรกสน าเงน ผเสอหนอน
มะพราว แมลงปอบานไร แมลงวนเลยนตอ แมลงชางหนวดส น จกจนงวงแดง มวนสง แมลงคอมทอง ผเสอ
กลางคน มวนพฆาต มวนล าไย เพลยไกแจ ตกแตนหนวดยาว แมลงวนหวบบ ผเสอเชงลายธรรมดา มวน
30
Page 36
ตองแตก แมลงนนเขยวธรรมดา แมลงปอเขม ตกแตนกงไม ผเสอหนอนใบรกธรรมดา ผเสอหางตง ผเสอเณร
แมลงหว ผเสอถงทองธรรมดา ตกแตนขาลายแขงแดง แมลงปอเขมหางแตมหนาสม มวนนกกลาม จงหรด และ
กงกอ ถามแมลงอยมาก แมงมมเพศเมยจะวางไขจ านวนมาก แมงมมกจะเพมขนอยางรวดเรวและมขนาดใหญ
ขน แสดงวา ความหลากหลายของชนด
แมงมมสามารถใชเปนตวบงชความหลากหลายของแมลงได และความหลากหลายของแมลงเปนตว
บงชความหลากหลายของชนดพชอาหาร
5.3 ขอเสนอแนะ 5.3.1 ควรมการส ารวจแมงมมในสถานทอนๆ ดวย จะไดทราบถงความแตกตางของจ านวนและชนด
แมงมมในแตละระบบนเวศ
5.3.2 ควรมการศกษาโดยมการเกบตวอยางแมงมมดวย จะท าใหศกษารายละเอยดทางอนกรมวธานได
5.4 ประโยชนทไดรบ
5.4.1 ไดเรยนรเทคนคการส ารวจความหลากหลายของแมงมม 5.4.2 ไดทราบความสมพนธของแมงมมในระบบนเวศในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา 5.4.3 ไดฐานขอมลเกยวกบแมงมมสายพนธตางๆ ในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา
31
Page 37
บรรณานกรม เกรยงไกร สวรรณภกด. หนงสอชดสงเกตธรรมชาต ผเสอ. กรงเทพฯ: สารคด, 2540. 149 หนา.
___________. Photographic guide to Moths in Thailand. สมทรปราการ: BNEC., 2555. 64 หนา.
เกรยงไกร สวรรณภกด และจารจนต นภตะภฏ. คมอแมลง. กรงเทพฯ: สารคด, 2551. 224 หนา.
จารจนต นภตะภฏ และเกรยงไกร สวรรณภกด. คมอดผเสอในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพวนา,
2544. 320 หนา.
นดดา หงสววฒน. ผเสอแสนสวย. กรงเทพฯ: คต, 2554. 176 หนา.
พรมา ยนตรรกษ. แมลงกนได. กรงเทพฯ: นานมบคส, 2556, 160 หนา.
พสทธ เอกอ านวย. ตกแตนกงไม. กรงเทพฯ: บรษท พลสเพรส จ ากด, 2556, 40 หนา.
___________.ตกแตนตางๆ. กรงเทพฯ: บรษท พลสเพรส จ ากด, 2556, 40 หนา.
___________.ตกแตนต าขาว. กรงเทพฯ: บรษท พลสเพรส จ ากด, 2556, 40 หนา. ___________.ผเสอกลางวน. กรงเทพฯ: สายธรกจโรงพมพ, 2552, 32 หนา.
___________.แมลงปอ. กรงเทพฯ: สายธรกจโรงพมพ, 2552, 32 หนา.
___________.โรคและแมลงศตรพชทส าคญ. กรงเทพฯ: สายธรกจโรงพมพ, 2553(ฉบบแกไขเพมเตม), 591 หนา. ราชบณฑตยสถาน. ศพทพฤกษศาสตร องกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน,
2541. 366 หนา.
___________. อนกรมวธานพช อกษร ก. กรงเทพฯ: อรณการพมพ, 2546, 523 หนา.
___________. อนกรมวธานพช อกษร ข. กรงเทพฯ: อรณการพมพ, 2547, 263 หนา. สมฤทธ พมสวรรณ และคณะ. สารานกรมไทยส าหรบเยาวชนโดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว ฉบบเสรมการเรยนร เลม 7. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2555, 192 หนา. ส านกงานความหลากหลายทางชวภาพดานปาไม กรมปาไม.คมอการเรยนรดวยตนเองของชมชนดานความ หลากหลายทางชวภาพ “ดานแมลง”.กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2553.
*********************
32
Page 39
แบบบนทกการส ารวจแมงมมและแมลงในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา
วนทส ารวจ…………………………………เวลา……………………สถานท/พนท……………………………..
สภาพปา……………………………………
ผส ารวจ…………………………………………………………………………………………………………….
ท ชอ/วงศ/สกล/
กลม/ชอ
ทองถน
ภาพถาย จ านวนทพบใน
พนทส ารวจ
(ตว)
การชกใย
ลกษณะใย
(ถาม)/
สงทตดใย
(ถาม)
สงยด
เกาะ/
ตนไมท
อย
ความ
สงจาก
พนดน
(เมตร)
หมาย
เหต
ปาไผ ปาไม พบ ไมพบ
1
2
3
4
5
34
Page 40
ภาพประกอบโครงงาน
ภาพท 6.1 ลงพนทส ารวจแมงมมและแมลงทเกยวของทปาไมดานทศตะวนตกเฉยงใตของโรงเรยน
ภาพท 6.2 ลงพนทส ารวจแมงมมและแมลงทเกยวของทปาไมดานทศตะวนตกเฉยงใตของโรงเรยน
35
Page 41
ภาพท 6.3 ประชมและตรวจสอบเพอสรปชนดและรายชอแมงมมและแมลงจากหนงสออางอง
ทหองสมดโรงเรยน
36
Page 42
ขนอนรกษ (Conserve)
ภาพท 6.4 น าปายอนรกษทอยของแมงมมและแมลงไปตดทตนไมรอบๆ บรเวณทศกษา
ภาพท 6.5 เชญชวนคณะครและนกเรยนรวมกนปลกตนไมในปาและรอบๆโรงเรยน วนท 3 กนยายน 2556
37
Page 43
ขนแบงปน (Share)
ภาพท 6.6 การพดคยแลกเปลยนประสบการณโดยตรงและผาน Facebook แมงมมชกใยสายใยนเวศ
กลมนกส ารวจ ศ.พ.ว. รวมกบกลมพลพรรครกษดอนป ตา
ภาพท 6.7 แตงนทานและสมดเลมเลกไวใหอานในหองสมด
38
Page 44
ภาพท 6.8 ภาพวาดแมงมม (ผลงานนกเรยน)
39