สุขภาวะ0810

Health of Buddhist Monks in Kalasin Province

Wannapa Nitimongkonchai*1 Som Nasa-arn1 Wimonrat Phupasuk4 Penkhae thamsenanupap 3

Sirichai Rintarhat2 Suwattana Onprasonk 5 Nisakorn Palasarn6 Burin Chindaphan6 ABSTRACT This cross-sectional study aimed to survey the Buddhist Monk’s health in Kalasin Province and use the data for health promotion planning. The research consisted of 2 phases: 1) mental health self-assessment evaluation 2) physical examination by the physicians and nurses. The data were collected from 2,206 Buddhist monks using healthy-evaluation questionnaire, which was developed by the Department of Health. Statistical analysis used both descriptive and inferential statistics.

The results revealed that ; The first phase, mental health self-assessment evaluation showed that total score of

mental health and anxiety level was low ( X =1.54). The details revealed that their comfort feeling and healthy was moderate ( X =2.02) and do anything late than normal was moderate (X= 2.10).

The second phase, the result of health-examination by the physicians and nurses indicate that the monks had risk of asymptomatic Disease with 44.38 % of diabetic, 11.74 % of stroke and 6.75 % of hypertension. And the monks had clinical disease with the highest percentage (29.87%) of High Density Lipoprotein (HDL), and the lesser percentage of Fasciopsiasis, Hypertension, and Diabetes Mellitus (i.e. 8.39%, 5.62%, and 5.26%), respectively.

Regarding this results, Public-Health Offices should set a policy to promote the physical and mental health for the Buddhist monks, particularly for the monks whom had chronic disease and anxiety problems. Key Word ; The Buddhist Monks, Kalasin Province 1Ph.D. Environmental Education , Developmental Public-Health Strategy, Kalasin Public Health Office, 2Ph.D. (Candidate) Environmental Education , Environmental Occupation Work-Group, Kalasin Hospital, 3Ph.D. (Biology) Lecturer, Faculty of Environment and Resource Studies, Mahasarakham University,

4MA.(Social Research) , Developmental Public-Health Strategy, Kalasin Public Health Office, 5M.PH.(Biostatistics), Developmental Public-Health Strategy, Kalasin Public Health Office, 6B.PH.(Public Health), Developmental Public-Health Strategy, Kalasin Public Health Office. *Corresponding Author : E-mail ; [email protected], [email protected].

สขภาวะของพระสงฆในจงหวดกาฬสนธ

วรรณภา นตมงคลชย* 1 สม นาสอาน1 วมลรตน ภผาสข4 เพญแข ธรรมเสนานภาพ 3

ศรชย รนทะราช2 สวฒนา ออนประสงค5 นสากร พละสาร6 บรนทร จนดาพรรณ6 บทคดยอ

การศกษาครnงนn ใชรปแบบการวจยเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง (Cross-sectional study) มวตถประสงคเพsอศกษาสขภาวะของพระสงฆในจงหวดกาฬสนธ และเพsอใชเปนขอมลในการสงเสรมการดแลสขภาพของพระสงฆในจงหวดกาฬสนธ แบงการวจยออกเปน 2 ระยะ ดงนn ระยะท= 1 การประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ และระยะท= 2 การตรวจสขภาพรางกายทsวไปโดยแพทยและพยาบาล เกบรวบรวมขอมลกบพระสงฆ จานวน 2,206 รป ใชแบบตรวจประเมนสขภาวะของพระสงฆของกรมอนามย วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนาและสถตวเคราะห ดาเนนการวจยระหวางวนทs 1 กรกฎาคม 2552 - 30 กนยายน 2552 ผลการศกษา ปรากฎดงนn

ระยะท= 1 การประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ พบวา พระสงฆในจงหวดกาฬสนธ มระดบสขภาพจตและความเครยดโดยรวมอยในระดบนอย ( X =1.54) เมsอพจารณาในรายละเอยด พบวา พระสงฆรสกสบายและมสขภาพดอยในระดบปานกลาง ( X =2.02) และทาอะไรชากวาปกตอยในระดบปานกลาง ( X = 2.10)

ระยะท= 2 การตรวจสขภาพรางกายทsวไปโดยแพทยและพยาบาล พบวา พระสงฆมภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานสงถงรอยละ 44.38 รองลงมาคอ โรคอมพฤกษ อมพาต คดเปนรอยละ 11.74 และโรคความดนโลหตสง คดเปนรอยละ 6.75 และมภาวะปวยเปนโรคไขมนในเลอดสงมากทsสด คดเปนรอยละ 29.87 รองลงมาคอ โรคพยาธใบไมในลาไส โรคความดนโลหตสง และโรคเบาหวาน คดเปนรอยละ 8.39, 5.62, และ 5.26 ตามลาดบ ซsงหนวยงานดานสาธารณสขควรมงเนนการวางแผนและนโยบายในการสงเสรมสขภาพของพระสงฆเพsมขn น และควรมงเนนใหความสาคญกบพระสงฆในกลมทsเปนโรคเรn อรงและกลมทsมปญหาสขภาพจตเพsมเตม

คาสาคญ : พระสงฆ จงหวดกาฬสนธ

กตตกรรมประกาศ

การศกษาวจยสขภาวะพระสงฆครnงนn ไดรบงบประมาณสนบสนนจากสานกงานสาธารณสขจงหวดกาฬสนธ และไดรบความกรณาอยางยsงจากทานนายแพทยพสทธ} เอn อวงศกล (นายแพทยสาธารณสขจงหวดกาฬสนธ) นายแพทยสมยศ ศรจารนย (นายแพทยเชsยวชาญ) นางธระพนธ ศรบญลอ (นกวชาการสาธารณสขเชsยวชาญ) และหวหนากลมงานทกกลมงานในสานกงานสาธารณสขจงหวดกาฬสนธ ทsใหคาปรกษาและใหการสนบสนนการดาเนนงานวจยจนสาเรจลลวง และทsสาคญการวจยครnงนn สาเรจลงไดดวยความรวมมออยางดยsงจากภาคเครอขายทกภาคสวน ไดแก เจาหนาทsจากโรงพยาบาลชมชนทกแหง เจาหนาทsจากสานกงานสาธารณสขอาเภอทกอาเภอ เจาหนาทsสถาน-อนามย นกวชาการสาธารณสข และอาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานทกคน ทsใหความรวมมอเกบรวบรวมขอมลวจย คณะผจดทาจงขอขอบคณมา ณ โอกาสนn

คณะผจดทา พฤศจกายน 2552

สารบญ

หนา Abstract ก บทคดยอ ค กตตกรรมประกาศ ง บททs 1 บทนา 1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา 1 วตถประสงค 2 ขอบเขตการวจย 2 เครsองมอทsใชในการวจย 3 นยามศพทเฉพาะ 3 ระยะเวลาทsใชในการวจย 3 บททs 2 เอกสารและงานวจยทsเกsยวของ 4 แนวคดเกsยวกบพฤตกรรมสขภาพ 4 แนวคดเกsยวกบการดแลสขภาพตนเอง 15 งานวจยทsเกsยวของ 23 บททs 3 ระเบยบวธวจย 28 บททs 4 ผลการศกษาวจย 29 บททs 5 สรปผลการวจยและอภปรายผล 40 เอกสารอางอง 47 ภาคผนวก เครsองมอทsใชในการวจย 52

สารบญตาราง

หนา ตารางทs 1 ขอมลทsวไป 29 ตารางทs 2 การประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ 34 ตารางทs 3 การตรวจสขภาพรางกายทsวไปโดยแพทยและพยาบาล 37 ตารางทs 4 เปรยบเทยบภาวะเสsยงตอการปวยดวยโรค (Clinical Disease) 5 อนดบแรกกบภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) 5 อนดบแรก

38

บทท= 1 บทนา

ความเปนมาและความสาคญของปญหา พระพทธศาสนากบสงคมไทย มความสมพนธและผกพนกนอยางลกซn ง สถาบนพระพทธศาสนาเปนสถาบนทsกลอมเกลาจตใจประชาชนใหยดมsนในการทาความดมาโดยตลอดตnงแตอดตจนถงปจจบน พระสงฆจงถอไดวาเปนบคคลทsมความสาคญมากในการอบรมสsงสอนและเผยแพรพระพทธศาสนาใหกบประชาชนเพsอใหประกอบแตกรรมด ละเวนการประพฤตความชsวและละเวนอบายมขทnงมวล ดงนnน การดาเนนวถชวตของพระสงฆจงตองเกsยวของสมพนธกบชมชน เพราะพระสงฆตองพงพงชวตความเปนอยกบชมชน เรsมตnงแตอาหาร ซsงพระสงฆไดรบจากการบณฑบาตจากประชาชนทsนามาถวาย รวมทnงปจจยอsนๆทsลวนไดรบจากชมชนทnงสnน

แตอยางไรกตามการอาศยปจจยสsในการดารงชวตของพระสงฆจากประชาชนนnน ไดสงผลกระทบตอสขภาวะรางกายของพระสงฆอยางชดเจน และเปนสาเหตทsสนบสนนใหเกดการเจบปวยในพระสงฆได อกทnง วถการดาเนนชวตของพระสงฆทsตองอยในกรอบวนยสงฆไมสามารถเลอกอาหารทsฉนได รวมถงการจดเตรยมอาหารถวายพระสงฆในปจจบน มงเนนความสะดวกรวดเรวเปนหลก ซnออาหารทsอยใกลตว โดยลมคดถงสมดลทางโภชนาการ โดยสวนใหญอาหารทsพระสงฆไดรบมกอดมไปดวยอาหารรสจด ทnงรสหวาน รสเคม และรสมนมากเกนไป รวมถงมปรมาณคารโบไฮเดรตและไขมนสง ทาใหยอยยาก ดงนnน พระสงฆจานวนมากจงตกอยในภาวะเสsยงตอการเจบปวยดวยโรคตางๆ เนsองจากตองฉนอาหารเหลานn เปนประจา

สวนสาเหตสนบสนนรองลงมา พบวา พระสงฆสวนใหญออกกาลงกาย โดยการเดนรอบวด/อโบสถ และกวาดลานวดเทานnน ซsงกจกรรมดงกลาว ใชระยะเวลาเฉลsยเพยงวนละ 10-15 นาท ซsงยงไมเพยงพอสาหรบการเผาพลาญพลงงานในแตละวน สงผลใหพระสงฆมความเสsยงตอการเจบปวยดวยโรคไขมนในเลอดสงและโรคอวนตามมา

จากผลการสมตรวจสขภาพพระสงฆทsวประเทศ โดยกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข (2551) จานวน 24,445 รป พบวา มพระสงฆสขภาพด ไมพบความผดปกตเพยงรอยละ 49 (ในจานวนนnพระสงฆทsสขภาพดทsสด อยในภาคเหนอ รอยละ 77) และทsเหลอรอยละ 51 แบงออกเปนรอยละ 28 เปนโรคแลว โดยโรคทsพบวาพระสงฆเปนกนมาก และเขารกษาตวมากเปนอนดบ 1 คอ โรคเบาหวาน ปละกวา 3,000 รป (มากทsสดในภาคกลาง พบรอยละ 39) ทsเหลออกรอยละ 24 มความเสsยงตอการเจบปวย ซsงหากไมแกไขจะกลายเปนผปวยใหมทนท

โดยพบวาพระสงฆมความเสsยงตอการเจบปวยดวยโรคไขมนในเลอดสง คดเปนรอยละ 18 รองลงมา คอ โรคความดนโลหตสงและโรคเบาหวาน คดเปนรอยละ 6 และรอยละ 5 ตามลาดบ

ทsสาคญพบวา พระสงฆมปญหาทางดานสขภาพทsเกsยวกบการเจบปวยดวยโรคอนเนsองจากการสบบหรsมากขn น ถงแมวาในปจจบนจะมการประชาสมพนธและการจดรณรงคงดถวายบหรsแกพระสงฆ รวมถงการรณรงควดปลอดบหรsกตาม แตปญหาดงกลาวกยงคงมอยและไมไดลดนอยลงไปแตอยางใด

ปจจบนจงหวดกาฬสนธ มพระสงฆทnงฝายธรรมยตและฝายมหานกายจานวนทnงสnน 3,607 รป และมวดจานวนทnงสnน 666 วด(www.itti-patihan.com ลงวนทs 3 ตลาคม 2552) ซsงทsผานมาพระสงฆในจงหวดกาฬสนธจะไดรบการดแลสขภาพเฉพาะยามเจบปวยเทานnน การดาเนนงานดานสาธารณสขยงขาดรปแบบการดแลสขภาพอยางตอเนsองจากกลมแพทยและพยาบาล โดยเฉพาะในกลมพระสงฆทsมโรคเรnอรง เชน โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง โรควณโรค และโรคทางจตเวช เปนตน

อกทnง การดาเนนงานดานการสงเสรมสขภาพของประชาชนตามนโยบายเมองไทยแขงแรงทsผานมา ยงคงเนนกลมเปาหมายไปยงประชาชนในพnนทsเปนหลก สงผลใหพระสงฆในพn นทsยงไมไดรบการดแลและสงเสรมสขภาพอยางจรงจงเทาทsควร

จากปญหาการขาดรปแบบการดแลและสงเสรมสขภาพของพระสงฆดงกลาว จงเปนสาเหตใหทางสานกงานสาธารณสขจงหวดกาฬสนธไดจดทาโครงการวจย “สขภาวะของพระสงฆในจงหวดกาฬสนธ” ขnน เพsอใชเปนขอมลพn นฐานในการวางแผน/นโยบายทางดานสาธารณสขเพsอสงเสรมการดแลสขภาพของพระสงฆในจงหวดกาฬสนธใหมสขภาวะทางรางกายและจตใจทsดตอไป วตถประสงค

เพsอไดขอมลเกsยวกบสขภาวะทางรางกายและจตใจของพระสงฆในจงหวดกาฬสนธ ขอบเขตการวจย กลมประชากร

ประชากรทsใชในการศกษา ประกอบดวย พระสงฆทsจาพรรษาในจงหวดกาฬสนธ สงกดทnงนกายธรรมยตและมหานกาย ในชวงวนทs 1 กรกฎาคม 2552- 30 กนยายน 2552 จานวน 3,607 รป

กลมตวอยาง กลมตวอยาง ประกอบดวย พระสงฆทsจาพรรษาในจงหวดกาฬสนธ สงกดทnงนกายธรรมยต

และมหานกาย ในชวงวนทs 1 กรกฎาคม 2552- 30 กนยายน 2552 ไดมาโดยวธการเลอกแบบเฉพาะเจาะจง (พระสงฆทsสมครใจเขารวมโครงการฯ) จานวน 2,206 รป

เคร=องมอท=ใชในการวจย ใชแบบตรวจประเมนสขภาวะของพระสงฆและแบบประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ

สรางขnนโดยกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข ประกอบดวย สวนท= 1 ขอมลทsวไป

สวนท= 2 แบบประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ จานวน 28 ขอ สวนท= 3 แบบตรวจรางกายและวนจฉยโรคทsวไป ประกอบดวย คาดชนมวลกาย ภาวะโรคอวน คานnาตาล ในเลอด คาความดนโลหตสง ผลทางหองปฏบตการ (ตรวจเลอดและตรวจหาพยาธ) ผลเอกซเรย และการวนจฉยโรคทsวไป ประกอบดวย สขภาพแขงแรง โรคทsเปน (Clinical Disease) และโรคทsมความเสsยง (Asymptomatic Disease)

นยามศพทเฉพาะ สขภาวะทางจต หมายถง สขภาพจตพระสงฆทsไดจากการประเมนสขภาพจตตนเองของ

พระสงฆตามแบบประเมนสขภาพจตทsกรมอนามยสรางขnน สขภาวะทางรางกาย หมายถง สขภาพรางกายพระสงฆทsไดจากการตรวจรางกายและ

วนจฉยโรคทsวไปจากคณะแพทยและพยาบาล พระสงฆ หมายถง พระสงฆฝายธรรมยตและฝายมหานกาย ทsพานกในวดตามทะเบยนของ

สานกพระพทธศาสนาของจงหวดกาฬสนธ

ระยะเวลาท=ใชในการวจย ดาเนนการวจยระหวางวนทs 1 กรกฏาคม 2552 -30 กนยายน 2552

บทท= 2 เอกสารและงานวจยท=เก=ยวของ

การศกษาวจย “สขภาวะของพระสงฆในจงหวดกาฬสนธ” คณะผวจยไดทบทวนเอกสาร

ทฤษฎและงานวจยทsเกsยวของเพsอจดทากรอบแนวคดการวจย โดยนาเสนอตามลาดบ ดงนn 1. แนวคดเกsยวกบพฤตกรรมสขภาพ 2. แนวคดเกsยวกบการดแลสขภาพตนเอง 3. งานวจยทsเกsยวของ

1. แนวคดเก=ยวกบพฤตกรรมสขภาพ ความหมายของ พฤตกรรม (Behavior) พฤตกรรม (Behavior) หมายถง การแสดงออก

ของสsงมชวตในลกษณะตางๆ ตามสภาพการณ สภาวะแวดลอม และสsงกระตนหรอสsงเรา (ธนวรรธน อsมสมบรณ, 2544 : 9) พฤตกรรมของมนษย หมายถงปฏกรยาตางๆ ทsบคคลนnนแสดงออกมาทnงภายในและภายนอกรางกายตวบคคลซsง Benjamin S. Bloom และ Masia (1985 อางถงใน อษณย วรรณาลย, 2550) ไดแบงพฤตกรรมออกเปน 3 ดาน คอ

1. พฤตกรรมดานพทธปญญา (Cognitive Domain) จะเปนความรความเขาใจ ขอเทจจรงตางๆ รวมทnงการพฒนาความสามารถ และทกษะทางสตปญญา การใชความคดวจารณญาณ เพsอประกอบการตดสนใจ พฤตกรรมดานนnประกอบดวย ความร หรอความจา ความเขาใจ การนาความรไปใช การวเคราะห การสงเคราะห และการประเมนผล

2. พฤตกรรมดานทศนคต (Affective Domain) หมายถง ความสนใจ ความรสก ทาท ความชอบ การใหคณคา การรบ การเปลsยนคานยมทsยดถออยซsงประกอบดวย การรบร การตอบสนอง การใหคา การจดกลมคา การแสดงคณลกษณะตามคานยมทsยดถอ

3. พฤตกรรมดานการปฏบต (Psychomotor Domain) เปนการใชความสามารถทsจะแสดงออก และ สงเกตไดในสถานการณหนsง พฤตกรรมนn เปนพฤตกรรมชn นสดทายทsตองอาศยพฤตกรรมดานพทธปญญา และทศนคต เปนสวนประกอบ

ทแวดเดล (Twaddle 1981 : 11) ใหความหมายพฤตกรรมวา เปนปฏกรยาหรอกจกรรมทกชนดของสsงมชวต พฤตกรรมของมนษยหมายถงปฏกรยาตางๆ ทsบคคลแสดงออกทnงภายในและภายนอกตวบคคล มทnงทsสงเกตไดและสงเกตไมได ซsงจะแตกตางกนไปตามสภาพสงคมวฒนธรรม โดยไดรบอทธพลจากความคาดหวงของบคคลในครอบครว สถานการณในขณะนnน และประสบการณในอดต

ประภาเพญ สวรรณ (2526 : 28) กลาววา พฤตกรรม หมายถงปฏกรยาหรอกจกรรมทกชนดทsมนษยกระทา แมวาจะสงเกตไดหรอไมไดกตาม สาหรบพฤตกรรมสขภาพกมความหมาย

ทานองเดยวกบพฤตกรรมทsวๆ ไป แตมงเนนเฉพาะในเรsองของสขภาพอนามย เชน การปฏบตตนเกsยวกบการรกษาความสะอาดของรางกาย ซsงไดแก การอาบนnา แปรงฟน ตดเลบ ทsแสดงออกดงตวอยางทsยกมานn จะสามารถมองเหนและสงเกตไดอยางชดเจนวาบคคลไดกระทาหรอปฏบต

สมจตต สพรรณทสน (2533 : 97) ใหความหมายของพฤตกรรมวา หมายถงการแสดงออก ทาทของบคคล การคด การพด การเดน การวsง การหวเราะ การรบประทานอาหาร การหายใจ การเตนของหวใจ ความรสกของบคคล ซsงลวนแตเปนพฤตกรรมของบคคลทnงสnน

พฤตกรรมแบงออกเปน 2 ลกษณะคอ 1. พฤตกรรมภายใน (Covert behavior) เปนพฤตกรรมทsไมสามารถมองเหนได แตมความ

พรอมทsจะแสดงออกมาใหปรากฏได เชน สญชาตญาณ ความรสกนกคด ความร ความเขาใจ ความเชsอและเจตคต ทsอยภายในตวของบคคล

2. พฤตกรรมภายนอก (Overt behavior) เปนพฤตกรรมทsบคคลแสดงออกมาใหมองเหนหรอสงเกตได เชน การกระทา การปฏบต ไมปฏบตรวมทnงการพด การเขยน ทsแสดงถงความร ความเขาใจ ความเชsอและเจตคตทsจะทาในเรsองใดเรsองหนsงดวย

ดงนnน จงสามารถสรปความหมายของคาวา “ พฤตกรรม (Behavior) ” ไดวา พฤตกรรม หมายถง ปฏกรยาตางๆ ทnงภายในและภายนอกทsบคคลแสดงออกมา โดยสามารถแบงออกไดเปนพฤตกรรมดานพทธปญญา พฤตกรรมดานทศนคต และพฤตกรรมดานการปฏบต

ความหมายของ สขภาพ (Health) สขภาพของคนเรานnนเปน คณภาพของชวต ซsงไมคงทsและไมแนนอนเสมอไป ขn นๆ ลงๆ หรอ

อาจกลาวไดวา สขภาพเปนกระบวนการทsเปลsยนแปลงได (Dynamic Process) โดยสขภาพของคนเรา จะมการเปลsยนแปลงอยเปนครnงคราวเสมอในการดารงชวต และกระบวนการทsเปลsยนแปลงได สวนใหญขnนอยกบองคประกอบสาคญ 3 ประการของสขภาพ คอ กรรมพนธ สsงแวดลอม และสขปฏบต หรอทsเรยกวา พฤตกรรมสขภาพ นsนเอง (ปญญา สงขวด และคณะ,2543)

องคการอนามยโลก (WHO) กลาววา สขภาพ (Health) ของคนเรานnนประกอบดวย 4 มตทsสาคญ คอ มตทางกาย มตทางสงคม มตทางจต และมตทางจตวญญาณ ซsงการมสขภาพดนnน มตทnง 4 จะตองสมดลสอดคลองกน (ธวชชย เพงพนจ, 2548 : 2) พรอมทnงไดใหคานยามไววา “ Health is a state of complete physical, mental and social well being and not merely the absence of disease or infirmity ” ซsงหมายความวา “ สขภาพ ” หมายถง สภาวะทsมความสมบรณของรางกาย จตใจ และสามารถอยในสงคมไดอยางมความสข มใชเพยงแตปราศจากโรค และความพการเทานnน (ประเวศ วะส, 2541 : 4 อางถงใน ภาสน เขมทอง,2546 : 10)

สขภาพ (Health) หมายถง “ ภาวะแหงความสมบรณของรางกายและจตใจรวมถงการดารงชวตอยในสงคมดวยด และคาวาสขภาพนn มไดหมายความเฉพาะเพยงแตการไมเปนโรค หรอ ทพลภาพเทานnน” ซsงสขภาพอาจแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ

1. สขภาพสวนบคคล (Personal Health) เปนการกลาวถงความร เจตคต และการปฏบตตามหลกของสขภาพในแตละบคคลทsเกsยวของกบสภาพของรางกายและจตใจ เชน สขภาพ ห ตา ปาก ฟน ผวหนง มอ ผม เทา การปฏบตดานการแปรงฟน การอาบนnา การรบประทานอาหารใหถกสขลกษณะ เพsอกอใหเกดสขภาพทsดมสวสดภาพ

2. สขภาพสวนชมชน (Community Health) เปนการกลาวถงความรเจตคตและการปฏบตตามหลกของสขภาพในสวนทsเกsยวของกบชมชนหรอสาธารณะ ซsงถอเปนการสงเสรมสขภาพของคนแตละคนทsอาศยอยในชมชนนnน โดยมจดมงหมายทsจะชวยกนปฏบตทางสขภาพทsถกตองตามสขลกษณะ เชน การจดหานnาดsมทsสะอาด การกาจดขยะมลฝอย การลดมลภาวะทsกอใหเกดอนตรายตอสขภาพรวมถงการปองกนโรคระบาดตางๆ เปนตน

สขภาพทsสมบรณของบคคลนnน ยอมประกอบไปดวย 3 สวน คอ 1. สขภาพทางกาย (Physical Health) หมายถง สภาพทsดของรางกาย มการพฒนาทs

เหมาะสมกบวย ทาใหอวยวะสวนตางๆ ของรางกายอยในภาวะทsปกตแขงแรง ปราศจากโรคภยไขเจบ ไมมความพการใดๆ รางกายสามารถทางานตางๆ ไดอยางมประสทธภาพ ซsงลกษณะสขภาพทsดทางกายนnน ควรประกอบดวย

1.1 รางกายมความสมบรณแขงแรง ระบบตางๆ และอวยวะทกสวน ทางานไดดมประสทธภาพ

1.2 รางกายมความเจรญงอกงาม การเจรญของอวยวะตางๆ เปนไปเหมาะสมกบวย รวมทnงภาวะทางสมองดวย

1.3 รางกายมสมรรถภาพสง สามารถทางานไดนานๆ โดยไมเหนsอยงาย 1.4 การนอนและการพกผอนเปนไปตามปกต ภายหลงจากการนอนหลบและพกผอน

แลว รางกายจะคนสสภาพปกตสดชsน 1.5 สขภาพฟนมความแขงแรง หสามารถรบฟงไดด ตาสามารถมองเหนถนด 1.6 ผวพรรณผดผอง หนาตาอsมเอบ มความสดชsน 1.7 รปรางทรวดทรงสมสวน สงางาม 1.8 รางกายปราศจากโรคu3616 .◌ยไขเจบตางๆ

2. สขภาพทางจต (Mental Health) หมายถง มสภาพจตปกต สามารถปรบตวใหเขากบบรรยากาศของสงคมไดทกระดบชnน สามารถควบคมอารมณไดเหมาะสมกบสถานการณตางๆ ซsงผมสขภาพจตด ยอมมผลมาจากสขภาพกายดดวย ดงทs John Lock ไดกลาวไววา “ A Sound mind is in a sound body ” คอ “ จตใจทsแจมใส ยอมอยในรางกายทsสมบรณ ”

3. สขภาพทางสงคม (Social Health) หมายถง การมสภาพของความเปนอยหรอการดาเนนชวตอยในสงคมไดอยางปกตสขไมทาใหผอsนหรอสงคมเดอดรอนอกดวยสามารถเขากบบคคลและชมชนไดทกสถานะอาชพ ไมเปนคนถอตว ไมเปนคนเอารดเอาเปรยบบคคลอsน จะอยทsไหนทางาน

ในตาแหนงหนาทsอะไร มแตคนเขาชมชอบไปหมด เปนทsเคารพรกและเปนทsนบถอของคนทsวไป (อางแลว ปญญา สงขวด และคณะ, 2543)

จากคาจากดความของสขภาพโดยทsวไป พบวา มความเกsยวของซsงกนและกนของรางกาย จตใจ วญญาณ และสงคม ในมตทsเปนทnงดานบวก ไดแกการมสขภาพด จะรวมถงการมรางกายทsสมบรณแขงแรง และดานลบ ไดแก การเปนโรค ความเจบปวย ความไมสบายภาวะทsไมปรารถนา การบาดเจบ เปนตน นอกจากนn ยงมการกาหนดความหมายของสขภาพโดยการวดคาตางๆ ของรางกาย ไดแก ความดนโลหต อณหภม หากรางกายมอณหภม ความดนโลหต และคาอsนๆ เปนตน (จารวรรณ นพพานนท, รศ. และคณะ, 2550) หากคาทsวดเหลานnนอยในระดบปกต กถอวามสขภาพด หากคาทsวดไดไมอยในระดบปกต กถอวาสขภาพไมด ทnงนn เกณฑปกตสาหรบคนหนsงนnนอาจไมปกตสาหรบอกคนหนsงกได

ความหมายของ พฤตกรรมสขภาพ (Health behavior) สชาต โสมประยร (2525 : 44) ไดใหความหมายวา พฤตกรรมสขภาพ หมายถง

ความสามารถในการแสดงออกเกsยวกบสขภาพทnงทางดานความร เจตคต การปฏบตและทกษะ โดยเนนในเรsองพฤตกรรมสขภาพทsสามารถสงเกตและวดไดเพsอใหเกดการเรยนร ในเรsองสขภาพ

พฤตกรรมสขภาพ (Health behavior) หมายถง พฤตกรรมทsเกsยวของหรอมผลตอสขภาพของบคคล ครอบครวหรอชมชน ไมวาจะในลกษณะทsทาใหเกดผลด หรอผลเสยตอสขภาพ

พฤตกรรมสขภาพ เปนการจาแนกพฤตกรรมตามแนวคดทางสาธารณสข ซsงหมายถง การปฏบต หรอแสดงออกของบคคลในการกระทา หรองดเวนการกระทาในสsงทsมผลตอสขภาวะ โดยอาศยความร ความเขาใจ เจตคตและการปฏบตตนทางสขภาพทsเกsยวของสมพนธกนอยางเหมาะสม(เฉลม ตนสกล, 2543 : 17)

พฤตกรรมสขภาพ หมายถง การแสดงออกหรอการปฏบตของบคคลในเรsองการดแลเอาใจใสสขภาพของตนเองเพsอไมใหตนเองเจบปวย โดยทsวไปแลวพฤตกรรมสขภาพทsถกตอง ในทางดานสขศกษานnน จะตองมการแสดงออกอยางเดนชดและสามารถสงเกตเหนไดของทกษะทsสาคญ 3 ประการคอ ความรทางดานสขภาพ (Health knowledge) ทศนคตทางดานสขภาพ (Health attitude) และการปฏบตทางดานสขภาพ (Health practice) (อางแลว ปญญา สงขวด และคณะ, 2543)

พฤตกรรมสขภาพแบงออกเปน 2 ประเภท คอ 1. พฤตกรรมการปองกนโรคหรอสภาวะปกต หมายถง การปฏบตทกอยางทsจะชวยสงเสรม

สขภาพของบคคลและปองกนไมใหเกดโรค ม 2 ลกษณะคอ 1.1 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ เพsอรกษาสขภาพใหแขงแรง ดาเนนชวตอยาง

ปกตสข 1.2 พฤตกรรมปองกนไมใหเกดความเจบปวยหรอโรคตางๆ แบงเปน

1.2.1 การปองกนโรคเบnองตน 1.2.2 การปองกนความรนแรงของโรค

1.2.3 การปองกนการแพรระบาด 2. พฤตกรรมเมsอเจบปวย หมายถง การปฏบตงานของบคคล เมsอเจบปวยหรออยในภาวะ

สขภาพทsผดปกตซsงจะแตกตางกนไปขnนอยกบองคประกอบหลายๆอยางเชนความรเกsยวกบโรค การรบร เกsยวกบความรนแรง ความเชsอเดม คานยม ขนบธรรมเนยมประเพณ ฯลฯ (อางแลว อษณย วรรณาลย, 2551)

พฤตกรรมสขภาพ (Health Behavior) หมายถง การเปลsยนแปลงทsเกsยวของกบสขภาพซsงเกดขnนทnงภายใน (Covert Behavior) และภายนอก (Overt Behavior) พฤตกรรมสขภาพจะรวมถงการปฏบตทsสงเกตไดและการเปลsยนแปลงทsสงเกตไมได แตสามารถวดไดวาเกดขn น (Good, 1959) พฤตกรรมภายใน เปนปฏกรยาภายในตวบคคลมทnงเปนรปธรรมและนามธรรม ทsเปนรปธรรมซsงสามารถใชเครsองมอบางอยางเขาวดหรอสมผสได เชน การเตนของหวใจ การบบตวของลาไส พฤตกรรมเหลานn เปนปฏกรยาทsมอยตามสภาพของรางกาย สวนทsเปนนามธรรมไดแก ความคด ความรสก เจตคต คานยม เปนตน พฤตกรรมภายในนn ไมสามารถสมผสหรอวดดวยเครsองมอตางๆ ได เพราะไมมตวตน จะทราบไดเมsอแสดงพฤตกรรมออกมาเทานnน พฤตกรรมภายนอกเปนปฏกรยาตางๆ ของบคคลทsแสดงออกมาทnงทางวาจาและการกระทา ซsงปรากฏใหบคคลอsนเหนหรอสงเกตได เชน ทาทางหรอคาพดทsแสดงออกไมวาจะเปนนnาเสยง สหนา เปนตน

พฤตกรรมสขภาพ หมายถง ความสามารถในการแสดงออกเกsยวกบสขภาพทnงทางดานความร เจตคต และทกษะ โดยเนนเรsองพฤตกรรมสขภาพทsสามารถสงเกตและวดได เพsอใหเกดการเรยนรในเรsองสขภาพ

พฤตกรรมสขภาพ หมายถง การกระทา การปฏบต การแสดงออกและทาททsจะทา ซsงจะกอใหเกดผลด หรอผลเสยตอสขภาพของตนเอง ครอบครว หรอชมชน

พฤตกรรมสขภาพ จาแนกออกไดเปน 2 ลกษณะ คอ 1. เปนการกระทา (Action) พฤตกรรมสขภาพในลกษณะทsเปนการกระทา คอ การกระทาหรอ

การปฏบตของบคคลทsมผลดหรอผลเสยตอสขภาพ 2. เปนการไมกระทา (Non Action) สวนพฤตกรรมทsเปนการไมกระทา คอ การงดเวนไม

กระทาหรอการไมปฏบตของบคคลทsมผลดหรอผลเสยตอสขภาพ พฤตกรรมสขภาพ (Health Behavior) หมายถง กจกรรมหรอการปฏบตใดๆ ของปจเจก

บคคลทsกระทาไปเพsอจดประสงคในการสงเสรม ปองกน หรอบารงรกษาสขภาพ โดยไมคานงถงสถานะสขภาพทsดารงอยหรอรบรได ไมวาพฤตกรรมนnนๆ จะสมฤทธ}ผลสมความมงหมายหรอไมในทsสด (ปณธาน หลอเลศวทย, 2541 อางถงใน สภทร ชประดษฐ, 2550)

จากความหมายทsนกวชาการทางสขศกษาไดใหไวนnน พอสรปไดวา พฤตกรรมสขภาพ หมายถง การปฏบตหรอการแสดงออกของบคคลในการกระทา หรองดเวนการกระทาในสsงทsเปนผลดหรอผลเสยตอสขภาพ โดยอาศยความร ความเขาใจ เจตคตและการปฏบตทางสขภาพทsเกsยวของสมพนธกน

ลกษณะของพฤตกรรมสขภาพ 1. พฤตกรรมสขภาพทsพงประสงคหรอพฤตกรรมเชงบวก (Positive Behavior) หมายถง

พฤตกรรมทsบคคลปฏบตแลวสงผลดตอสขภาพของบคคลนnนเอง เปนพฤตกรรมทsควรสงเสรมใหบคคลปฏบตตอไป เชน การออกกาลงกาย การบประทานอาหารใหถกตองตามหลกโภชนาการ การแปรงฟนอยางถกวธ เปนตน พฤตกรรมสขภาพอนพงประสงคประกอบดวยพฤตกรรมสขภาพใน 4 กลมพฤตกรรมดวยกน คอ (ธนวรรธน อsมสมบร, 2544 : 99 – 100)

1.1 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพทsพงประสงค เปนพฤตกรรมสขภาพทsมความสาคญทsสดทsทาใหบคคลตางๆ ไมเจบปวย มสขภาพทsด และมความเสsยงตอการเจบปวยนอยทsสด พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพทsสาคญ คอ พฤตกรรมเกsยวกบการโภชนาการทsถกตองเหมาะสมของบคคลในแตละวย ตnงแตระหวางตnงครรภ หลงคลอดไปจนถงวยสงอาย พฤตกรรมการออกกาลงกาย และการพกผอนหยอนใจของคนทกเพศทกวย ตามสภาวะทางเศรษฐกจแตละบคคลหรอแตละครอบครว และตามสภาวะสงคมและสsงแวดลอมของแตละสงคม พฤตกรรมเกsยวกบการอนามยแมและเดกและพฤตกรรมเกsยวกบการสงเสรมทนตสขภาพของบคคลทกวย ฯลฯ

1.2 พฤตกรรมการปองกนโรคทsพงประสงค เปนพฤตกรรมสขภาพทnงในการปองกนโรคตดตอและโรคไมตดตอ รวมทnงการปองกนอบตภยและอsนๆ ดวยทsจะทาใหบคคลไมบาดเจบหรอเจบปวย พฤตกรรมปองกนโรคทsสาคญ ไดแก พฤตกรรมเกsยวกบสขปฏบตทsวไป พฤตกรรมเกsยวกบการสขาภบาลอาหาร พฤตกรรมเฉพาะการปองกนโรคบางโรค พฤตกรรมการปองกนอบตภย พฤตกรรมเกsยวกบการบรโภคอาหารและยา ฯลฯ

1.3 พฤตกรรมการเจบปวยและการรกษาพยาบาลทsพงประสงค เปนพฤตกรรมสขภาพทsพงประสงคสาหรบบคคลและครอบครวตางๆ เมsอเกดการเจบปวยขn นมา ในอนทsจะชวยเหลอและดแลตนเอง หรอบคคลอsนในครอบครวไดอยางถกตอง และเหมาะสมเพsอใหหายจากความเจบปวยและไมพการหรอเสยชวต พฤตกรรมการเจบปวยและการรกษาพยาบาลทsพงประสงคทsสาคญ ไดแก การทsบคคลมการรบร ถงความเจบปวยและสาเหตของความเจบปวยของตนเอง หรอบคคลอsนในครอบครวอยางถกตองตามหลกการทางวทยาศาสตรการแพทย มการดแลรกษาพยาบาลเบnองตนอยางถกวธ และมการแสวงหาบรการรกษาพยาบาลอยางถกวธ ฯลฯ ซsงจะทาใหผปวยหายจากการเจบปวยไดในทsสด

1.4 พฤตกรรมการมสวนรวมในการแกไขปญหาสาธารณสข พฤตกรรมสขภาพทsพงประสงคกลมสดทายทsมความสาคญตอการแกไขปญหาสขภาพชมชน โดยเฉพาะอยางยsงการควบคมโรคตดตอในชมชน เชน การควบคมโรคตดตอในระบบทางเดนอาหาร การควบคมโรคพษสนขบา การควบคมโรคไขเลอดออก การควบคมหนอนพยาธ และการควบคมโรคไขมาลาเรย เปนตน พฤตกรรมการมสวนรวมในการแกปญหาสาธารณสขทsสาคญ ไดแก พฤตกรรมการควบคมโรคตดตอตางๆ เชน การนาเดกไปรบการหยอดวคซนโปลโอในโครงการกวาดลางโปลโอ การนาสนขไปฉดวคซนปองกนพษสนขบา การทาลายแหลงเพาะพนธพนยงลายหรอตวออนของยงลาย การชบมงดวยสารเคมเพsอควบคม

ยงกนปลองทsเปนพาหะนาโรคมาลาเรย การกาจดขยะและสsงปฏกลของบานเรอนตางๆ อยางถกวธ การถายอจจาระในสวมทsถกสขลกษณะ การจดการสขาภบาลอาหารตามหลกการสขาภบาลอาหารของสถานประกอบการรานอาหาร และผสมผสอาหาร เปนตน

2. พฤตกรรมเชงลบ หรอ พฤตกรรมเสsยง (Negative Behavior) หมายถง พฤตกรรมทsบคคลปฏบตแลวจะสงผลเสยตอสขภาพ ทาใหเกดปญหาสขภาพ หรอเปนโรค เชน การดsมสรา และเครsองดsมทsมแอลกอฮอล การสบบหรs การรบประทานอาหารจาพวกแปงและ ไขมนมากเกนความจาเปน การบรโภคอาหารทsปรงไมสก เปนตน จะตองหาสาเหตทsกอใหเกดพฤตกรรม เพsอปรบเปลsยนและควบคมใหบคคลเปลsยนไปแสดงพฤตกรรมทsพงประสงค (เฉลมพล ตนสกล. 2543 : 18)

ประเภทของพฤตกรรมสขภาพ 1. มการแบงประเภทพฤตกรรมสขภาพ เปน 4 ลกษณะ ดงนn

1.1 พฤตกรรมการเจบปวย (Illness behavior) เปนพฤตกรรมทsแสดงออกในรปของการดแลแกไขปญหาเมsอตนเองหรอครอบครวปวย พฤตกรรมการเจบปวยนn รวมกลมพฤตกรรมตางๆ หลายอยางไวดวยกน เชน การรบรเมsอตนเองเจบปวย การรบรเมsอสมาชกในครอบครวเจบปวย แบบแผนการแสวงหาการรกษาการเจบปวยของบคคลหรอครอบครว การเปลsยนแปลงบทบาทของคนปวยในครอบครว การดแลพsงพาตนเองของบคคลหรอครอบครวเมsอเจบปวย

1.2 พฤตกรรมการปองกนโรค (Preventive behavior) เปนพฤตกรรมสขภาพทsแสดงออกในรปของการปองกนตนเอง หรอบคคลอsนมใหเจบปวย พฤตกรรมการปองกนโรคนn ไดแก การกระทาหรอปฏบตของบคคลทsนาไปสการปองกนโรค การปองกนการเจบปวย รวมทnงการปองกนอบตภยทnงของตนเอง ของครอบครวและของคนอsนในชมชนดวย

1.3 พฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ (Promotive behavior) เปนพฤตกรรมสขภาพทsแสดงออกโดยการกระทา หรอการปฏบต ทsสงผลกระทบตอการสงเสรมสขภาพของตนเองหรอบคคลอsนๆในครอบครวและชมชนดวย

1.4 พฤตกรรมการมสวนรวม เปนพฤตกรรมสขภาพทsแสดงออกในรปของการกระทา หรอการปฏบตรวมกบบคคลอsนๆ ในชมชน เพsอการแกไขปญหาสาธารณสขของชมชน

2. มการแบงพฤตกรรมสขภาพ เปน 5 ลกษณะพฤตกรรม ดงนn 2.1 พฤตกรรมการใชบรการ (Medical utilization) หมายถง พฤตกรรมการไปรบ

การรกษาตางๆไมวาจะเปนแผนปกตหรอแผนโบราณ การซn อยากนเองและการรบขอมลจากรานขายยา

2.2 พฤตกรรมการทาแผนการรกษา (Compliance behavior) หมายถง พฤตกรรมระหวางการรกษาหรอในการดแลของแพทย รวมถงกจกรรมทsเกsยวกบการรกษาของแพทย กจกรรมในชวตประจาวนทsแพทยตองการใหปฏบตในระหวางการรบการรกษา

2.3 พฤตกรรมการดแลตนเอง (Safe – care) หมายถง พฤตกรรมทsผปวยตองจดการกบชวตประจาวนของตน ขณะทsรกษาและขณะทsกลบบานและอยในสงคม

2.4 พฤตกรรมรบรขาวสาร (medical information seeking behavior) หมายถง การเสาะหาขอมลการเจบปวย และการรกษา การดแลตนเอง หมายรวมถงกลมคนทsผปวยสอบถามขอมลทsเกsยวกบการเจบปวย

2.5 พฤตกรรมการเผชญปญหา (Coping behavior) หมายถง วธคด วธการขอความชวยเหลอ วธการขอขอมลขาวสาร เพsอใหสามารถควบคมภาวะทางจตใจและสถานการณทางสงคมในระหวางทsรกษา หรอเมsอกลบไปสสงคมและครอบครวแลว

องคประกอบของพฤตกรรมสขภาพ ความร (K = Knowledge) หมายถง ความสามารถในการจาหรอระลกไดซsงประสบการณ

ตางๆ ทsเคยไดรบรมา ความเชsอ (B = Belief) หมายถง ความนกคดหรอความเขาใจของบคคลตอสsงใดสsงหนsง

อาจจะมเหตผลหรอไมมเหตผลกได และจะทาใหมนษยมความโนมเอยงทsจะปฏบตตามแนวคดและความเขาใจนnนๆ

คานยม (V = Value) หมายถง ความตองการทsไดรบการประเมนคาอยางรอบคอบและปรากฏวามคณคาแกการเลอกไวเปนสมบตของตน

ความคดเหน (O = Opinion) หมายถง การแสดงออกดวยวาจาถงความรสกนกคดตอสsงใดสsงหนsงหรอประเดนเรsองใดหนsง นอกจากนn ยงหมายรวมถงเจตนารมณ ปฏกรยาความรสกนกคดทsเปนอคตดวย

การรบร (P = Perception) หมายถง การมองเหนตความ หรอการเขาใจสถานการณหรอสsงตางๆในลกษณะทsอาจเหมอนหรอแตกตางไปจากการมองเหน หรอความเขาใจของคนอsน ทnงนn เพราะเปนการตความจากมมมอง จากประสาทสมผสและประสบการณของตนเอง

ทศนคต หรอ เจตคต (A =Attitude) หมายถง สภาพทางจตใจ ความคดและปฏกรยาตอบสนองตอสsงเราหรอปฏกรยาของบคคลใดบคคลหนsง หรอเปนการแสดงถงความรสกทsมตอสsงใดสsงหนsง

ความตnงใจ (I = Intention) หมายถง การมเจตนา มจดมงหมาย หรอมเปาหมายในการกระทาสsงใดสsงหนsง

ทกษะ (S = Skill) หมายถง การมความเชsยวชาญ ชานาญ หรอมประสบการณในการปฏบตหรอการกระทา

การปฏบต ( P = Practice) หมายถง การไดกระทาประจา หรอซnาๆ จนเคยชน หรอ เปนนสยในชวงระยะเวลาหนsง

ตวกาหนดพฤตกรรมสขภาพ ตวกาหนดพฤตกรรมสขภาพหรอปจจยเสsยงตอสขภาพของประชาชนชาวไทย มดงนn 1. ปจจยเสsยงทางสรระภาพ (Physiological risk factor) วทยาการระบาดของโรคไมตดตอ

และอบตภยโรคทsเกดจากความเสsอมทาลาย และโรคตดตอบางชนดทsเปนปญหาปจจบนและอนาคตของประเทศเชน โรคความดน โลหตสง โรคเบาหวาน มะเรงเปนตน

2. ปจจยเสsยงทางสsงแวดลอม (Risk condition) ความยากจนและความเครยด อนตรายจากการทางาน ความแออดของทsพกอาศยและชมชน และมลภาวะทางสsงแวดลอม

3. ปจจยเสsยงทางสงคมจตวทยา (Psychosocial risk factor) การถกทอดทn ง การขาดแรงสนบสนนทางสงคม การไมมเครอขายทางสงคม ความเครยด ปญหาทางอารมณ มความภมใจในตนเองตsา ซsงจะนาไปสปญหาสขภาพจต เปนตน

4. ปจจยเสsยงทางพฤตกรรม (Behavior risk factor) การสบบหรs อปนสยในการบรโภคอาหาร การดsมสรา การใชสารเสพตด การออกกาลงกาย และการฝาฝนกฎระเบยบหรอกฎหมาย รวมถงปจจยทsมผลตอพฤตกรรมเหลานnนตวกาหนดพฤตกรรมสขภาพ และสถานะทางสขภาพ มความสมพนธกนในเกอบจะทกโรค สาเหตการตายทsสาคญของประชาชนในประเทศดอยพฒนา พบวาสวนใหญเปนโรคตดตอ สวนในประเทศพฒนาพบวาสวนใหญเปนโรคเรnอรงและอบตเหต

พฤตกรรมเส=ยงทางสขภาพ พฤตกรรมเสsยงทางสขภาพ คอ พฤตกรรมทsสมพนธกบการเกดโรค ปญหาสขภาพบางครnง

ตรวจวดไมไดชดเจนมากกวาหนsงปจจย พฤตกรรมเสsยงจงเปนรปแบบพฤตกรรมสขภาพของบคคลทsมการปฏบตตวไมถกตอง เปนผลเสยตอสขภาพ พฤตกรรมเสsยงเหลานn จะไมสามารถเกดขn นไดถาปราศจากสsงแวดลอมสนบสนนปจจยทsมผลตอพฤตกรรมสามารถจดกลมไดเปน 3 กลมปจจย ดงนn

ปจจยนา (Predisposing factor) หมายถง ปจจยทsเปนพn นฐาน และกอใหเกดแรงจงใจ ในการแสดงพฤตกรรมของบคคลหรอในอกดานหนsง ปจจยนn จะเปนความพอใจของบคคล ซsงไดมาจากประสบการณการเรยนร ปจจยนn มผลในทางสนบสนนหรอยบยnงการแสดงพฤตกรรม ทnงนn ขnนอยกบแตละบคคลไดความร ความเชsอ เจตคต คานยม การรบรเปนปจจยภายในตวบคคล

ปจจยเอn อ (Enabling factor) หมายถง สsงทsเปนแหลงทรพยากรทsจาเปนในการแสดงพฤตกรรมของบคคล ชมชน รวมทnงทกษะทsจะชวยใหบคคลสามารถแสดงพฤตกรรมนnนๆ ได และสามารถทsจะใชแหลงทรพยากรเหลานnน ซsงเกsยวของกบราคาระยะทาง เวลา ความยากงายของการเขาถงบรการ ประสบการณและอsนๆ ซsงเปนปจจยภายนอกตวบคคล

ปจจยเสรมหรอสนบสนน (Reinforcing factor) หมายถง ผลสะทอนทsบคคลจะไดรบ หรอคาดวาจะไดรบจากการแสดงพฤตกรรมนnน อาจชวยสนบสนนหรอยบยnงการแสดงพฤตกรรมสขภาพไดทnงสsงทsเปนรางวล ผลตอบแทนและการลงโทษ เชน ความคดเหนจากเพsอน ครอบครว เปนตน (อางแลว จารวรรณ นพพานนท, รศ. และคณะ, 2550)

ผลกระทบของพฤตกรรมตอปญหาสขภาพ พฤตกรรมสขภาพมผลกระทบโดยตรงตอปญหาสขภาพหรอปญหาสาธารณสข ทnงในสวนทsเปน

ปญหาสขภาพของแตละบคคล ปญหาสขภาพของแตละครอบครวปญหาสขภาพของแตละชมชน ดงตอไปนn

1. การทsบคคลมพฤตกรรมสขภาพไมถกตอง หรอไมเหมาะสม เปนสาเหตโดยตรงของการเจบปวยของบคคลนnนๆ เอง หรอเปนสาเหตโดยตรงของการเจบปวยของบคคลอsนๆ ในครอบครว รวมทnงเปนสาเหตโดยตรงของการเจบปวยของบคคลอsนๆ ในชมชนดวย เชน การทsบคคลรบประทานอาหารทsทาจากปลานnาจดชนดมเกลดโดยไมไมไดปรงสกดวยความรอนเสยกอนทาใหตดโรคพยาธใบไมนบได การทsผดแลเดกซsงเปนใครกไดไมไดลางมอฟอกสบกอนทาอาหารใหเดก ทาใหเดกเปนโรคอจจาระรวงเฉยบพลน การทsบคคลในบางครอบครวไมไดมการกาจดลกนnายงลายทาใหดเกดการแพรกระจายของโรคไขเลอดออกขnนในหมบาน เปนตน

2. เมsอบคคลเจบปวย ตวบคคลนnนเอง หรอบคคลอsนในครอบครวใหการดแลรกษาพยาบาลทsไมถกตองกจะทาใหการเจบปวยนnนรนแรงขnน หรอเสยชวตได เชน การซn อยามารบประทานเองโดยไมรแนวาปวยเปนโรคอะไร หรอเมsอแพทยใหยามารกษาแลว แตไมไดรบประทานยาใหถกตองและครบถวน กจะทาใหโรคไมหายและในบางครnงหรอในบางโรคกจะทาใหเกดการดn อยาของเชn อโรคดวย เชน ในการรกษาผปวยวณโรค ซsงตองการพฤตกรรมการรกษาทsถกตองสมsาเสมอและตอเนsองจน กวาโรคจะหาย ถาการรกษาไมสมsาเสมอนอกจากโรคจะไมหายแลวเชnอวณโรคอาจจะดn อตอยาและทาใหเกดการแพรกระจายของเชnอโรคทsดn อยา ซsงเปนปญหาของการควบคมวณโรคอยางมาก

3. ในการแกไขปญหาสขภาพของแตละบคคลของแตละครอบครว และของแตละชมชนตองอาศยการมพฤตกรรมสขภาพทsถกตองของบคคลตางๆ เปนสาคญ กลาวคอ ปญหาสขภาพของแตละบคคลหรอปญหาสาธารณสขของชมชนตางๆ จะแกไขไดนnน บคคลตางๆ ตองมพฤตกรรมสขภาพทsจาเปนสาหรบการสงเสรมสขภาพอยางพอเพยง จงจะมสขภาพทsด บคคลตางๆ ตองมการกระทา การปฏบต การไมกระทาหรอการไมปฏบตพฤตกรรมจะทาใหตนเองไมเจบปวย บคคลอsนๆ ในครอบครว หรอในชมชนไมเจบปวยในกรณทsบคคลใดกตาม หรอบคคลใดบคคลหนsงในครอบครวเกดการเจบปวยขnนมาไมวาดวยโรคอะไรกตาม บคคลนnนๆ หรอบคคลในครอบครวจาเปนตองมความร ความเขาใจทs ถกตองเกsยวกบการเจบปวยและสาเหตของการเจบปวย รวมทnงมการดแลรกษาอยางถกตองและทนทวงท จงจะทาใหหายปวย เชน เมsอบคคลปวยเปนโรคมาลาเรย บคคลนnนเองหรอบคคลอsนๆ ในครอบครวจาเปนตองรบรถงอาการของโรคไดอยางถกตอง มความตระหนกวานาจะเปนอาการของโรคมาลาเรย เพsอจะไดขอรบการตรวจวนจฉยตnงแตเมsอมอาการในระยะเรsมแรก และไดรบดารรกษาทนทวงทกอนทsโรคจะรนแรง หรอมการแพรกระจายของเชn อโรคตอไปยงบคคลอsนๆ ในชมชน และเมsอไดรบยารกษาจากสถานบรการสาธารณสขแลว กตองรบประทานยาจนครบตามแผนการรกษา เพsอใหหายขาดจากโรค ไมกลบเปนโรคซnา หรอทาใหโรคแพรกระจายออกไป และในบางกรณทาใหเกดการดnอยาของเชnอโรคได ดวยเหตนn การดาเนนงานแกไขปญหาสขภาพหรอปญหาสา

ธารสข จงตองมงเนนการพฒนาพฤตกรรมสขภาพของประชาชน เพsอนใหมการกระทาหรอการปฏบตทsถกตองสาหรบการแกไขปญหาสาธารณสขไดอยางยsงยน (ธนวรรธน อsมสมบรณ, 2544 : 94)

ความสาคญของการสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ คนเราทกคนยอมปรารถนาทsจะมสขภาพดดวยกนทnงนnน องคการอนามยโลกไดตn งความ

คาดหวงทsจะใหประชาชนในโลกมสขภาพด ไดใหความหมายของคาวา “ สขภาพด” ไววา หมายถง สภาวะทsรางกายมความสมบรณทnงรางกาย จตใจและสงคมปราศจากโรคหรอความพการใดๆ สขภาพทsสมบรณเปนสทธอนชอบธรรมของบคคล โดยไมคานงถงเชn อชาต ศาสนา การเมอง เศรษฐกจและสงคม ดงนnน หากประเทศใด ประชาชนมสขภาพสมบรณ กถอไดวาประเทศนnนมsนคงสมบรณ เนsองจากประชาชนสามารถทางานไดอยางเตมความสามารถ มรายไดด มการศกษาด มความเปนอยด ทsกลาวมาเปนความคาดหวงขององคการอนามยโลก แตในความเปนจรงภาวะสขภาพของบคคลจะมการเปลsยนแปลงเกดขn นไดตลอดเวลาในทกขnนตอนของชวต ภาวะสขภาพทsมความผดปกตของอวยวะตางๆ ภายในรางกายหรอความผดปกตทางใจ ทาใหเกดการเปลsยนแปลงหนาทsปกตทางดานรางกาย จตใจและสงคมแสดงวาเกดความเจบปวย คนทsอยในภาวะเจบปวยเลกนอยเปนคนทsเรsมมปญหาในการปรบตวทางดานรางกาย จตใจและสงคม เปนบางชวงเวลา และหากผนnนมปญหาในการปรบตวมากขnนและตลอดเวลา ทาใหเกดการเจบปวยรนแรงมากขn น ซsงจะตองไดรบการดแลรกษาทนทวงท มเชนนnนอาจทาใหถงแกความตายได แตถาหากผปวยไดรบการดแลรกษา กจะกลบไปสสภาวะปกตหรอสมบรณได ดงนnน จะเหนไดวาภาวะสขภาพและความเจบปวยเปนภาวะทsมการเปลsยนแปลงตอเนsองกน

ภาวะสขภาพและการเจบปวยทsเกดขnนตลอดเวลา การสงเสรมพฤตกรรมสขภาพของบคคลทsมสขภาพดถงสขภาพสมบรณมากในระยะนn จะตองเนนพฤตกรรมทsเกsยวของกบการสงเสรมสขภาพ การดแลรกษาสขภาพ การปองกนและการคาบคมโรค เชน ดานโภชนาการการสขาภบาล การสรางเสรมภมคมกนโรค ในขณะเดยวกนเมsอบคคลมความเจบปวยเลกนอย กตองปองกนไมใหเจบปวยรนแรงขnนหรอตายได การปองกนในระยะนn จะตองคนหาสsงผดปกตในขณะโรคเกดขnนแลว เพsอชวยลดความรนแรง หยดยnงการดาเนนของโรค ปองกนการแพรกระจายของโรค หมายความวา ในระยะทsบคคลรสกวามความผดปกตเกดขn นในรางกายบคคลจะตองแสวงหาการรกษา และใหความรวมมอในแผนการรกษาโดยการกระทาในสsงทsเปนผลดตอสขภาพและการงดกระทาหรอละเวนการปฏบตในสsงทsเปนผลดตอสขภาพ

2. แนวคดเก=ยวกบการดแลสขภาพตนเอง โดยธรรมชาตของมนษย เมsอเกดปญหาตางๆ ขn นในชวต กจะพยายามหาทางแกปญหาดวย

ตวเองกอนเปนอนดบแรก เมsอร วาไมสามารถแกปญหาไดเอง กจะแสวงหาความชวยเหลอจากผอsน ในเรsองความเจบปวย หรอปญหาสขภาพกเชนเดยวกน ทกคนตองการทsจะดแลตนเองใหมสขภาพดอยเสมอ ดงนnนกลาวไดวา " การดแลสขภาพตนเอง เปนกจกรรมทsบคคลแตละคนปฏบตและยดเปนแบบแผนในการปฏบตเพsอใหมสขภาพด " อาจแบงขอบเขตการดแลสขภาพตนเอง เปน 2 ลกษณะคอ

1. การดแลสขภาพตนเองในสภาวะปกต ถอเปนการดแลสขภาพตนเอง และสมาชกในครอบครว ใหมสขภาพแขงแรง สมบรณอยเสมอ ไดแก

1.1 การดแลสงเสรมสขภาพ เพsอใหสขภาพแขงแรง สามารถดาเนนชวตไดอยางปกตสข เชน การออกกาลงกาย การสรางสขวทยาสวนบคคลทsด ไมดsมสรา ไมสบบหรs หลกเลsยงจากสsงทsเปนอนตรายตอสขภาพ

1.2 การปองกนโรค เพsอไมใหเจบปวยเปนโรค เชน การไปรบภมคมกนโรคตางๆ การไปตรวจสขภาพ การปองกนตนเองไมใหตดโรค

2. การดแลสขภาพตนเองเม=อเจบปวย ไดแก การขอคาแนะนา แสวงหาวามรจากผร เชน อาสาสมครสาธารณสขตางๆ ในชมชน บคลากรสาธารณสข เพsอใหไดแนวทางปฏบต หรอการรกษาเบnองตนใหหาย จากความเจบปวย ประเมนตนเองไดวา เมsอไรควรไปพบแพทย เพsอรกษากอนทsจะเจบปวยรนแรง และปฏบตตามคาแนะนาของแพทย หรอบคลากรสาธารณสข เพsอบรรเทาความเจบปวย และมสขภาพดดงเดม

การทsประชาชนทsวไปสามารถดแลสขภาพตนเองไดนnน จาเปนตองมความร ความเขาใจในเรsองการดแลสขภาพ ตnงแตยงไมเจบปวย เพsอบารงรกษาตนเองใหสมบรณแขงแรง รจกทsจะปองกนตวเองมใหเกดโรค และเมsอเจบปวยกรวธทsจะรกษาตวเอง เบn องตนจนหายเปนปกต หรอรวาเมsอไรตองไปพบแพทย หรอเจาหนาทsสาธารณสข (สานกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย, 2545)

โดยทsวไปมนษยมความตองการทsจะดแลตนเอง เพsอดารงชวตและคงไวซsงสขภาพทsสมบรณ รวมทnงเพsอหลกเลsยงภยนตรายตางๆ ทsคกคามชวต การสงเสรมการดแลตนเองของบคคล จงเปนการชวยใหบคคลมความสามารถและรบผดชอบในการดแลสขภาพของตนเองครอบครว และชมชน (เบญจพร ทองเทsยงด, 2541 : 22)

เอn อมพร ทองกระจาย (2533 อางถงใน มนาพร สภาพ, 2542 : 21) ใหความหมายของการดแลสขภาพตนเองไวพอสรปไดวา การดแลสขภาพตนเองเปนกระบวนการทsทกคนสามารถทากจกรรมตางๆ ทsเกsยวของกบสขภาพไดดวยตนเอง โดยมวตถประสงคเพsอสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การบาบดรกษาตนเอง ซsงรวมไปถงการฟn นฟสภาพรางกายและจตใจหลงการเจบปวย กระบวนการดแลสขภาพตนเองนn เปนกระบวนการทsเกดขnนอยางตอเนsอง ตลอดชวงชวตของทกคน ไมไดเกดขnนเฉพาะครnงคราว

คารล และ คอบบ (Karl & Cobb, 1966 อางถงใน มลลกา มตโก, 2530 : 71) กลาววา การดแลสขภาพตนเอง เปนกจกรรมใดๆ ทsกระทาขn นโดยบคคล การดแลสขภาพตนเองเปนการดาเนนชวตของบคคลทsมแบบแผน การดแลสขภาพตนเองเชsอวาตนเองมสขภาพแขงแรง การกระทาพฤตกรรมเหลานnนลวนเปนไปเพsอการปองกนโรค หรอคนใหพบโรค ในขณะทsโรคนnนยงไมแสดงออกอาการออกมา

โอเรม (Orem, 1991 : 117) กลาววา การดแลสขภาพตนเองเปนกจกรรมตางๆ ทsบคคลรเรsมและกระทาดวยตนเอง เพsอใหเกดประโยชนในการทsจะดารงชวต สขภาพและความเปนอยทsด การดแลสขภาพตนเองเปนกจกรรมทsบคคลทาอยางจงใจและมเปาหมาย มระบบระเบยบเปนขnนตอน และเมsอกระทาอยางมประสทธภาพจะมสวนชวยใหโครงสราง หนาทsพฒนาการดาเนนไปไดถงขดสดของแตละบคคล

เพนเดอร (Pender, 1996 : 97 – 98) กลาวถง การดแลสขภาพตนเองวา เปนกจกรรมทsบคคลรเรsมและปฏบตเพsอใหเกดประโยชนแกตนเองในการทsจะดารงไว หรอทาใหดขn นเกsยวกบชวต สขภาพ และความเปนอยทsด ดงนnน การดแลสขภาพตนเองเปนกระบวนการทsบคคล และครอบครวมความรเรsมทsจะรบผดชอบในการพฒนาการดแลสขภาพของตนเองอยางมประสทธภาพ นอกจากนn การดแลสขภาพตนเองยงหมายถงสsงตางๆ ทsผปวยไดปฏบตดวยตนเอง เพsอชวยลดปญหาตางๆ ทsเกดจากโรคตลอดจนเปนกระบวนการทsบคคลทาหนาทsเพsอกอใหเกดประโยชนแกตนเองในการสงเสรมสขภาพ ปองกนและตรวจคนเกsยวกบโรค และการรกษา

อารย เจยมพก (2544 : 40) กลาวถงการดแลสขภาพตนเองวา หมายถง การดาเนนกจกรรมทางดานสขภาพดวยตนเองของปจเจกบคคล ครอบครว กลมเพsอนบาน กลมผรวมงานและชมชน จะโดยการปฏบตดวยตนเองหรอผอsนชวยเหลอ โดยรวมถงกระบวนการตดสนใจในเรsองทsเกsยวของกบสขภาพ การปองกนโรค การวนจฉย การรกษาโรค และการปฏบตตนภายหลงการรบบรการ ทnงนn เพsอใหเกดประโยชนในการพฒนาคณภาพชวตของตนเองและมความเปนอยทsด

แมวาการดแลสขภาพตนเองจะเปนการกระทาทsจงใจและมเปาหมาย แตการดแลสขภาพตนเองนnน จะกลายเปนสขนสยตดตวได ถาไดกระทาไปสกระยะหนsง บคคลนnนอาจจะกระทาโดยไมไดระลกถงเปาประสงคของการกระทา การทsจะปฏบตการดแลสขภาพตนเองเพsอดารงรกษาและสงเสรมสขภาพ ผปฏบตจะตองมความรเกsยวกบเปาหมายและสรางสขนสยในการปฏบต และเมsอสรางสขนสยในการปฏบตได บคคลจะกระทาไดโดยไมตองใชความพยายามหรอรสกเปนภาวะอกตอไป

สมจต หนเจรญกล (2537 : 24 – 25) กลาววา การดแลตนเอง เปนกจกรรมทsบคคลกระทาตามการรบรและการใหความหมายของการกระทานnนตอตนเอง ซsงมทnงการดแลตนเองทsถกตองและไมถกตอง การดแลตนเองนnนจะเปนประโยชนตอชวตและสขภาพกตอเมsอการกระทานnนกอใหเกดผลแกบคคลดงตอไปนn

1. สนบสนนกระบวนการตางๆ ของชวต และสงเสรมการทาหนาทsของรางกายใหเปนไปตามปกต

2. สงเสรมการเจรญเตบโต พฒนาการ การบรรลวฒภาวะของบคคลตามศกยภาพ 3. ปองกน ควบคม หรอรกษาโรคและการบาดเจบ 4. ปองกนความพการ หรอปรบชดเชยภาวะไรสมรรถภาพ 5. สงเสรมสมรรถภาพและความผาสกของบคคล การดแลสขภาพตนเอง จะชวยใหบคคลตระหนกถงความเปนจรงตามศกยภาพสงสดของตน

กจกรรมตางๆ เหลานnประกอบดวย การดแลสวนบคคล และสsงแวดลอม โภชนาการ การออกกาลงกาย การฝกปฏบตดานการปองกนโรค การแพทย และการบาบด (ทnงแบบพnนบานและทางการแพทย) ทsมงมsนตอการหายและการรกษา กจกรรมการดแลตนเองนnสามารถทาหนาทsแทน หรอถกใชในการเชsอมตอกบการดแลของนกวชาชพสขภาพ ซsงองคประกอบหลกของการดแลสขตนเอง มดงนn (ปราณ เสนย, 2545 : 15 – 16)

1. การสงเสรมสขภาพ (Health Promotion) หมายถง กจกรรมทsบคคลไดกระทาดวยตนเอง เพsอใหมสขภาพทsดมากทsสด แรงจงใจคอ เพsอปรบปรงสขภาพใหดขnนมากกวาปองกนโรค

2. การดารงรกษาสขภาพ (Health Maintenance) หมายถง การดารงไวซsงภาวะดลยภาพ (Homeostasis) ของสภาพทsเปนอยในปจจบน กจกรรมอาจจะเปนแบบทsทาเองอยางเขมแขง หรอเปนลกษณะทsทาตามปกต

3. การปองกนโรค (Disease Prevention) กจกรรมการปองกนโรคมจดหมายทsการลด หรอจากดความเสsยงของโรคเฉพาะ เชน การรบวคซน การลดอาหารมรสจด เปนตน

4. การตรวจคนหาโรค (Disease Protection) เปนกจกรรมทsประกอบดวยการเพsมความตระหนกถงสภาวะของรางกาย และอาการตางๆ ของรางกาย และการใชเครsองมอและเทคนควนจฉย

5. การบรหารจดการโรค (Disease Management) ประกอบดวยการดาเนนการและการตรวจสอบคาแนะนาของแผนการรกษา และนาคาแนะนาหรอขอควรปฏบตนnนมาใชในการดาเนนชวตประจาวน

มลลกา มตโก (2534 : 20 – 30) ไดสรปสาระสาคญเกsยวกบการดแลสขภาพตนเอง โดยการประมวลจากแนวคดพn นฐานตางๆ จากความหมายของการดแลสขภาพตนเอง โดยกาหนดขอบเขตเปน 2 ลกษณะใหญๆ ดงนn

1. การดแลสขภาพตนเองในภาวะปกต (self – care in health) 1.1 สงเสรมพฤตกรรมทsจะรกษาสขภาพใหแขงแรง ปราศจากความเจบปวย

สามารถดาเนนชวตอยางปกตสข พยายามหลกเลsยงจากอนตรายตางๆ ทsจะสงผลตอสขภาพและพยายามสรางเสรมสขภาพ โดยการออกกาลงกาย การมสขวทยาสวนบคคลทsด การควบคมอาหาร การไมดsมสรา ไมสบบหรs การกนวตามนตางๆ การตรวจสขภาพฟนทก 6 เดอน เปนตน

1.2 การปองกนโรค (disease prevention) เปนพฤตกรรมทsกระทาโดยมงทsจะปองกนไมใหเกดความเจบปวย หรอโรคตางๆ เชน การไปรบภมกนโรค โดยแบงระดบของการปองกนออกเปน 3 ระดบ คอ

ก. การปองกนความรนแรงของโรค เปนระดบของการปองกนทsมงจะขจดใหหมดไปกอนทsอาการของโรคจะรนแรงมากขnน

ข. การปองกนโรคเบnองตน เชน การไดรบภมคมกนโรค ค. การปองกนการแพรระบาดของโรค เปนระดบการปองกนทsมเปาหมายตองการยบยnงการ

แพรระบาดของโรคจากผปวยไปสคนอsนๆ 2. การดแลสขภาพตนเองเมsอเจบปวย (self – care in illness) คาวา “ ความเจบปวย

(illness) หมายถง ความรบรของบคคลทsมตอตวเขาเองวา มความผดปกตไปจากเดม ซsงอาจจะตดสนดวยตวเขาเอง ครอบครว หรอเครอขายสงคม โดยแตละคนจะตอบสนองตอความเจบปวยทsเกดขnนแตกตางกน เชน การงดของแสลง การใชสมนไพร การบบนวด การซnอยากนเอง เปนตน

จากความหมายทnงหมด พอสรปไดวา การดแลสขภาพตนเอง คอ พฤตกรรมการบารงรกษาตนในลกษณะตางๆ เพsอปองกนโรค สงเสรมสขภาวะ และบาบดรกษาโรค เพsอใหตนเองมความสขในการดารงชวต

การสงเสรมพฤตกรรมสขภาพตนเอง การสงเสรมสขภาพ ตามคาจากดความทsไดจากการประชม ณ กรงออตตาวา (Ottawa Charter)

ในป 1986 กลาวถงการสงเสรมสขภาพวา หมายถง กระบวนการทsกระตนใหประชาชนเพsมความสามารถในการควบคมตนเองดานสขภาพ และปรบปรงสขภาพของตนเพsอใหบรรลภาวะทsสมบรณทnงรางกาย จตใจ และสงคม (นคม มลเมอง, 2541 : 21) หรอเปนกระบวนการปลกฝง ใหคนเรามความสามารถทsจะควบคมปจจยตางๆ ทsเปนตวกาหนดภาวะสขภาพ เพsอใหมสขภาพทsดขnน

ในปจจบนเรsมมการใชคาวา การสรางเสรมสขภาพ โดยใหความหมายวา เปนกระบวนการใดๆ ทsเพsมความสามารถคนในการควบคมปจจยทsเปนตวกาหนดสขภาพ การจดการดานสsงแวดลอม เพsอลดสsงทsเปนอนตรายตอสขภาพ มผลในทางการสรางสขภาพ สรางความร และคานยมในทางบวกตอการมสขภาพดในหมประชาชนและสงคม รวมไปถงการจดบรการตางๆ ทsจาเปนตอการสรางสขภาพดดวย (พรสข หนนรนดร, 2543 : 9 – 10)

1. พฤตกรรมการบรโภคบหร= สรา และสารเสพตด พฤตกรรมการบรโภคบหรs และสารเสพตดยงมมาก แมมการรณรงคอยางตอเนsองและ

กอใหเกดผลเสยตอสขภาพของประชาชนอยางมาก ดงนn 1.1 พฤตกรรมการสบบหร= พระราชบญญตคมครองสขภาพของผไมสบบหรs

พ.ศ.2535 ไดใหความหมายบหรsไววา บหรs หมายถง บหรsซกการแรต บหรsซกการ บหรsอsนๆ ยาเสน หรอยาสนปรง ตามกฎหมายวาดวยยาสบ มสวนประกอบทsเปนสารเคมหลายรอยชนด และสารเคมนn จะเพsมมากขn นเมsอจดบหรs เนsองจากมการเผาไหมของยาสบ และสวนประกอบอsนๆ ของบหรs ซs งสวนประกอบทsสาคญของบหรsเมsอเกดการเผาไหม หรอเวลาทsสบบหรsกคอ สารนโคตน สวนทsเปนนnามนหรอยางของใบยาสบในควนบหรsและสวนทsเปน กาซแอมโมเนยมซลไฟด อารเซนฟนอล และ สารกมตรงส เชน Lead – 210, Polonium – 210 นอกจากนn ยงมสารอsนอกเปนจานวนมาก บหรs

เปนสารเสพตดชนดหนsงตามคานยามของคาวา สารเสพตดขององคการอนามยโลก ซsงนยามไววา สารเสพตด คอ ยาหรอสารเคมทsเสพเขาสรางกายแลวทาใหเกดพษเรn อรงแกรางกายของผเสพ และกอใหเกดความเสsอมโทรมทางรางกายและจตใจของผเสพ และยงกอความเสsอมโทรมไปถงสงคมอกดวย

องคการอนามยโลกไดคาดการณไววาคนทsสบบหรs 4 คน จะตองตายดวยโรคจากบหรs 1 คน อยางแนนอน หรอนาทละ 20 คน (นคม มลเมอง, 2541 : 52) และผทsสบบหรsมโอกาสตายจากหวใจขาดเลอดเฉยบพลน กลามเนn อหวใจตาย หรอหวใจหยดเตนเฉยบพลนประมาณ 2.4 เทา ของผทsไมสบบหรs โดยเฉพาะผทsสบบหรsมากกวา 40 มวน/วน จะมอตราเสsยงสงขnน (ณฐกฤช ฉายเสมแสง, 2543 : 78)

1.2 พฤตกรรมการใชสารเสพตด สารเสพตด คอ ยาหรอสารเคมทsเสพเขาสรางกายแลว ทาใหเกดพษเรnอรงแกรางกายของผเสพ และกอใหเกดความเสsอมโทรมทางรางกาย และจตใจของผเสพ และยงกอความเสsอมโทรมไปถงสงคมอกดวย ในอดต สารเสพตดทsเคยบอนทาลายสงคมเปนอยางมาก ไดแก ฝs น เฮโรอน มอรฟน ซsงพบวาผเสพสวนมากเปนวยผใหญ เนsองจากสารเสพตดในอดตมราคาคอนขางแพง แตในปจจบนไดมการผลตสารเสพตดชนดใหมๆ ขnนมาหลายชนด เชน ยาบา ยาอ และอกหลายๆ ชนดทsกาลงแพรระบาดอยางหนกในปจจบน เนsองจากเทคโนโลยการผลตทนสมย และสะดวกในการเคลsอนยายหนการจบกมของเจาหนาทsมากขn น ตนทนการผลตถกลง ทาใหมการแพรระบาดของสารเสพตดอยางรวดเรว ประกอบกบการรบเอากระแสของวฒนธรรมตะวนตกเขามาโดยขาดการพจารณาของสงคม โดยลมวถชวตความเปนไทย เชน การเอาวฒนธรรมการเทsยวกลางคนตามสถานบนเทงยามราตรแทนการใชชวตอยางเรยบงายตามแบบวถชวตไทย การทnงคานยม การอบรมปลกฝงคณธรรม-จรยธรรมใหกบเดกของครอบครวและสถานการศกษา การละเลยการปลกฝงใหเดกมความเคารพและเชsอฟงผใหญตnงแตเลก การใหอสรเสรกบเดกมากจนเกนขอบเขต ซsงสsงเหลานn เปนผลมาจากการเลn ยงดและการรบเอาคานยมตะวนตกทาใชอยางขาดปญญา โดยไมไดปรบใหเหมาะกบชวตและวฒนธรรมไทย จงทาใหเกดกระแสสงคมทsกอใหเกดผลลบตอสงคมไทยโดยรวม ซsงในปจจบนสารเสพตดไดกลายเปนปญหาทnงทางเศรษฐกจและสงคม เนsองจากกอใหเกดผลเสยในวงกวาง ทnงในดานสวนตว ครอบครว ชมชน ตลอดจนถงสงคมทsอยอาศยละสงคมใหญคอประเทศชาต เนsองจากยาเสพตดจะบsนทอนชวตทาใหคณภาพชวตลดลง มเวลาและโอกาสทsจะทาคณประโยชนแกชาตบานเมองนอยลง เพราะผทsตดสารเสพตดจะมสขภาพทรดโทรม อาจมอายสnนกวาทsควรเปนจากความเจบปวยตางๆ หรออาจเสsยงตอการเกดอาชญากรรมทnงเปนผกระทาและเปนผถกกระทา ซsงเปนผลจากการคบคนชsวเปนมตร เปนตน

2. พฤตกรรมการบรโภคอาหาร อาหารเปนหนsงในปจจยสsทsมความจาเปนตอการดารงชวตของมนษย ทnงเพsอการเจรญเตบโต

การซอมแซมสวนทsสกหรอ และใหมพลงสาหรบการทากจกรรมในชวตประจาวน ดงนnน เราควรเลอกรบประทานอาหารทsสะอาด ปลอดภย และมคณคาทางโภชนาการเพsอภาวะสขภาพทsด แตในปจจบนคนไทยยงประสบปญหาทางดานโภชนาการอยมากไมวาจะเปนการขาดอาหาร เชน โรคขาด

โปรตนและพลงงาน โรคขาดสารไอโอดน โรคโลหตจางจากการขาดธาตเหลก โรคเหลานnทาใหเดกไทยเจรญเตบโตและมพฒนาการทางรางกายออนแอ สมรรถภาพในการทางานตsา ในขณะเดยวกนภาวการณโภชนาการเกนกาลง เปนปญหาใหมทsมความรนแรงเพsมขn นเรsอยๆ อนจะนาไปสโรคทsเกsยวของอsนๆ เชน โรคอวน โรคหวใจขาดเลอด โรคมะเรง โรคเบาหวาน และโรคความดนโลหตสง เปนตน ซsงลวนเปนสาเหตการเจบปวยและเสยชวตของคนไทยในลาดบตนๆ

จากสภาพการเปลsยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม ทsสงผลกระทบตอวถชวตของประชาชนทsวไปใหตองดn นรนทามาหากนมากขn น จนบางครnงอาจลมหรอละเลยตอการคานงถงประโยชนหรอคณคาทางโภชนาการทsรางกายควรไดรบในแตละมn อ หรอในแตละวน และบอยครnงทsเราเลอกซn อหรอบรโภคอาหารเพยงเพราะวาสะดวก หรอตามทsมขาย เชน การซn ออาหารสาเรจรปแทนการทาอาหารรบประทานเองทกวน หรอเปนสวนมาก เนsองจากสะดวกหรอไมมเวลาทาเอง เปนตน ซsงอาจไมไดคณคาทางอาหารทางโภชนาการครบตามทsรางกายตองการได

3. พฤตกรรมการออกกาลงกาย การพฒนาประเทศจากเดมทsเนนการพฒนาเศรษฐกจเปนเปาหมายหลกนnน ตอมานบตnงแต

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบทs 8 (พ.ศ.2540 – 2544) เปนตนมา ไดเปลsยนทศทางมาสการพฒนาคนมากขnน คนเปนผกาหนดทศทางการพฒนา มการกาหนดแนวทางการพฒนา 2 ดาน ไดแก การพฒนาศกยภาพของคนทnงรางกาย สตปญญาและจตใจ เพsอใหมคณภาพชวตทsด และมสวนรวมในกระบวนการพฒนาไดอยางมประสทธภาพควบคไปกบการพฒนาสsงแวดลอม ดงนnนการพฒนาสขภาพและพลานามยของคนจงเปนองคประกอบและพn นฐานสาคญของการพฒนาศกยภาพของคน (นคม มลเมอง, 2541 : 55)

การออกกาลงกายเปนการทาใหรางกายไดใชกาลงงานเพsอใหรางกายทnงหมด หรอสวนใดสวนหนsงไดเคลsอนไหว หรอเปนกระบวนการทsทาใหคนเกดการเคลsอนไหว เพsอใหอวยวะและระบบตางๆ ในรางกายพรอมทsจะทางานไดอยางมประสทธภาพโดยทsกจกรรมทsเลอกมานnนตองเหมาะสมกบวย เพศ และสภาพความพรอมของรางกายเพsอชวยกระตนใหอวยวะตางๆ มสมรรถภาพในการทาหนาทsทsดยsงขnน

จะเหนไดวาการออกกาลงกายนnนเปนการชวยเสรมสรางสขภาพ และสงผลโดยตรงตอคณภาพชวตของประชาชนทกคน จงควรทsจะสงเสรมใหประชาชนทกคนไดตระหนกและเหนคณคาของการออกกาลงกาย เพsอเปนการสงเสรมคณภาพชวตประชาชนอกทางหนsงดวย

4. พฤตกรรมการจดการความเครยด ในสภาวะเศรษฐกจและสงคมปจจบนมการเปลsยนแปลงทsรวดเรว และมการแขงขนสง ซsงเปน

ผลสบเนsองมาจากการขยายตวทางเศรษฐกจอยางตอเนsองและรวดเรว แตเมsอเกดภาวะเศรษฐกจถดถอยเกดสภาวะการวางงานมากขn น บางคนมหนn สนมากทาใหประชาชนเผชญกบความเครยด ซsงตองตองอาศยการปรบตวอยางมาด ถาประชาชนไมสามารถปรบตวไดตามสถานการณกอาจทาใหเกดความเครยดและนาไปสปญหาสขภาพจตได และมแนวโนมทsปญหาทางดานสขภาพจตจะสงขn น

โดยเฉพาะในประชาชนเขตเมองหรอเขตอตสาหกรรม (อางแลว นคมมลเมอง, 2541 : 60) เมsอเราสงเกตไดวามความเครยดเกดขnนแลว จากลกษณะดงกลาวขางตน เราควรหาวธจดการกบความเครยดอยางเหมาะสม เพsอไมใหเกดผลเสยตางๆ ตามมาดงกลาว ซsงในทsนn จะขอเสนอวธการจดการกบความเครยด ดงนn เชน

1. เรยนรวธพกผอน หางานอดเรกทsนาสนใจทาในยามวาง รจกใชเวลาวางใหเปนประโยชน 2. ควบคมความเครยด และคนหารปแบบของความเครยดทsเหมาะสม ซsงจะแตกตางกนใน

แตละคน 3. ขจดอารมณเสยออกไป โดยการผอนคลายหรอระบายความเครยดในทางทsเหมาะสม เชน

การพด หรอระบายความรสกไมพอใจ เศราเสยใจ ทอแท สnนหวงใหกบคนใกลชดฟง เพsอใหเกดความรสกผอนคลาย และอาจทาใหไดรบฟงขอคดเหนทsเปนประโยชนมากขnน

4. นอนพกผอนใหเพยงพอ อยางนอยวนละ 6 – 8 ชsวโมง 5. แบงเวลาใหเปน โดยควรทางานอยางเตมทsวนละ 8 ชsวโมง การทางานมากเกนไป จะเปน

การเพsมความเครยด และความเครยดจะสะสมมากขnนถาไมไดรบการพกผอนอยางเพยงพอ 6. การออกกาลงกาย เปนการลดความเครยดทsไดผลด โดยเฉพาะการออกกาลงกายแบบแอ

โรบค อยางนอย 20 นาท (สมจตรา เหงาเกษ, 2539 : 43) 7. หดเปนคนใจกวาง ยอมรบฟงความคดเหนของผอsน มองคนโลกในแงด 8. รจกการใหและรบความรกและมตรภาพ รจกใหกาลงใจตนเองและผอsน 9. ควรหาเวลาอยคนเดยวบางในแตละวน และใชชวตแบบเรยบงาย 10. เขารวมกจกรรมสวนรวม และชวยเหลองานสงคมตามโอกาส 11. ฝกการสรางอารมณขน สรางจนตนาการในสsงทsตองการความคดเหนเหลานn จะสงผลตอ

ประสบการณและการกระทา 12. เขารวมกจกรรมทางศาสนา ฝกทาสมาธเพsอความสงบและพกผอนอยางแทจรง 13 การเปลsยนแปลงสภาพสsงแวดลอมเปนการเปลsยนบรรยากาศรอบตวบาง เชน

บรรยากาศหองทางานหรอทsบาน อาจมการใชหลก 5 ส. เชน สะสาง สะอาด สะดวก สขลกษณะและสรางสขนสย เปลsยนแปลงสsงรอบตวเทาทsเราจะทาได เชน ปลกตนไม ทาสวน จดต โตะเตยงใหม รวมทnงอาจหยดไปพกผอนทnงกาย ใจ อาจเปนทะเล ภเขา สถานทsสงบ วด ชนบท เปนตน

5. พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองดานการแสวงหาการรกษาพยาบาล การทsบคคลสามารถดแลสภาวะสขภาพของตนเองไดอยางมประสทธภาพนnน จาเปนตองใช

ความร ประสบการณ และทกษะทsไดสsงสมมาตลอดชวต ในการทsจะตดสนใจวาจะทาอยางไรในสถานการณทsกาลงคกคามหรอทsเผชญอย พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเอง ถอเปนพฤตกรรมทsเกดจากการเรยนร (Learned Behavior) ไมไดเกดจากสญชาตญาณ หรอปฏกรยาสะทอนของระบบประสาท มนษยจะแสวงหาแนวทางทsดทsสดสาหรบตนเอง หากไดผลดแลวกจะขยายความคดนnนไปสผอsนในครอบครว ชมชน (เอnอมพร ทองกระจาย, 2532 : 18)

การดแลสขภาพตนเองดานการแสวงหาการรกษาพยาบาลนnน บคคลจะกระทาเมsอเกดการรบร วามสsงผดปกตเกดขnนกบตนเอง ซsงอาจตดสนใจดวยตนเอง หรอสมาชกในครอบครว ในแตละบคคลจะมการตอบสนองตอความเจบปวยทsแตกตางกน ตnงแตเกดความตระหนก และประเมนผลเกsยวกบอาการผดปกตทsเกดขnน รวมถงการตดสนใจทsจะกระทาการใดๆ เกsยวกบอาการทsเกดขnนนnน ตnงแตการรกษาดวยวธการของตนเอง หรอแสวงหาคาแนะนา หรอการรกษาจากผอsน ทnงทsเปนสามญชนจากครอบครว และเครอขายทางสงคม ตลอดจนจากบคลากรทางสาธารณสข

พฤตกรรมสขภาพท=สาคญในอนาคต จากขอมลทsกลาวมา สามารถสรปเปนขอทานายอนาคตพฤตกรรมสขภาพของคนไทยใน

ทศวรรษหนา ตามแนวคดของ จารวรรณ นพพานนท, รศ. และคณะ (2550) ไดดงนn 1. พฤตกรรมการบรโภคยาสบของคนไทยในป 2563 กลมผบรโภคยาสบทsมการขยายตว

อยางชดเจน คอ กลมวยรน และผหญง ปจจยสาคญคอ ตลาดยาสบของโลกจะใชกลวธตางๆเขาถงกลมผบรโภค ตลอดจน ราคาบหรsลดลง ทาใหคนไทยหนมาบรโภคบหรsตางประเทศมากขn น และตลาดบหรsประเภทซการ มแนวโนมขยายตวในระยะยาว ซsงพฤตกรรมการบรโภคยาสบมสวนสมพนธกบพฤตกรรมการบรโภคยาเสพตดเพราะการสบบหรsนาไปสการเสพสsงเสพตดประเภทตางๆ ได

2. พฤตกรรมการบรโภคสราของคนไทยในป 2563 คนไทยจะบรโภคสราเพsมขn นทnงปรมาณและอตรา ซsงกลมทsขยายตวอยางชดเจน คอกลมวยรนและผหญง ปจจยสาคญทsทาใหคนไทยบรโภคสราเพsมขn น คอ นโยบายเปดตลาดการผลตสราเสร ตลอดจนการซn อขายสราไดอยางสะดวกและวฒนธรรมไทยทsถอวา การบรโภคสราเปนการเขาสงคม

3. พฤตกรรมการบรโภคยาเสพตดของคนไทยในป 2563 เปนปญหาสงคมทsสาคญพบปญหาทกพn นทs ทกชมชน การแพรระบาดถงกลมเยาวชน ปจจยสาคญ คอ รปแบบการตลาดทsใชกลยทธตางๆ เพsอใหเขาถงกลมผเสพ เชน เครอขายเชงธรกจการขายตรง เปนตน

4. พฤตกรรมการบรโภคอาหารของคนไทยในป 2563 แนวทางทsสงผลกระทบดานลบตอสขภาพ คอฐานะเศรษฐกจทsดขnน ความสะดวกในการเลอกซn ออาหาร ไมมเวลาประกอบอาหารทาใหบรโภคอาหารนอกบานมากขnน ตลอดจนพฤตกรรมการบรโภคตามตะวนตก และสsอโฆษณาทsกระตนและจงใจใหคนไทยบรโภคอาหารเสรมมากขn นผลกระทบทsเกดขn น คอ ทาใหขาดทnงสารอาหารและสารอาหารเกนความตองการ สวนการศกษาทsไมไดรบการพฒนาความเชsอเกsยวกบการบรโภคอาหารทsไมเหมาะสมยงคงมอย นอกจากนn ระบบเกษตรกรรมทsมการใชสารเคม ยาปฏชวนะหรอฮอรโมนเรงการผลตมากขnน ทาใหเปนโรคและเจบปวยจากสารเคมและสารกอมะเรงเพsมขn น สวนแนวคดทsสงผลดานบวกตอสขภาพ คอ แนวคดการนาอาหารมารกษาโรคระบบการศกษาทsครอบคลม มการตรวจสอบขอมลขาวสาร กฎหมายและมาตรการตางๆทsเขมแขง ตลอดจนมพลงประชาสงคมทsเขมแขงจนสามารถคานอานาจของกลมธรกจตางๆ และความตsนตวในเรsอง สขภาพของคนไทยจะทาใหคนไทยมพฤตกรรมบรโภคอาหารทsเหมาะสม

5. พฤตกรรมทางเพศของคนไทยในป 2563 พบวา คนไทยจะมเพศสมพนธแบบมคนอนหลายคนและเปลsยนคนอนสง การมเพศสมพนธตnงแตวยเรยนและกอนแตงงานเปนเรsองธรรมดา การมเพศสมพนธแบบ Heterosexual มปรมาณเทาๆกบ Homosexual และ Bisexual สถานบรการทางเพศมรปแบบหลากหลาย ปจจยทsทาใหคนไทยมพฤตกรรมเสsยงทางเพศมากขnน เพราะอทธพลจากการพฒนาสความทนสมย การมงเนนพฒนาทางดานวตถนยมและการพฒนาทางเทคโนโลยทsทนสมย คาดวาในป 2563 ปญหาสาธารณสขจากพฤตกรรมเสsยงทางเพศ คอ โรคเอดสจะลดความสาคญเนsองจากการคนพบวคซน แตโรคจากเพศสมพนธชนดอsนๆ จะกลบมาเปนปญหาสาธารณสขทsสาคญของพฤตกรรมทsเสsยงทางเพศ

6. พฤตกรรมความเครยดของคนไทยในป 2563 คนไทยจะมความเครยดมากขn น จากสถตการฆาตวตายในหมเยาวชน การฆาตวตายเลยนแบบ อตราโรคพษสราเรn อรงและปญหาอาชญากรรมเพsมขnน ปจจยทsทาใหคนไทยมความเครยดมากขnน คอ ปจจยสขภาพ เพราะแนวโนมคนไทยจะมปญหาโรคเรnอรงเพsมสงขnน กลมทsมความเครยดสงคอ เดกผสงอาย

7. พฤตกรรมการออกกาลงกายของคนไทยในป 2536 คนไทยในสงคมเมองจะออกกาลงกายมากขn น สวนคนในสงคมชนบท การออกกาลงกายจะผนวกเขาไปกบวถชวตของการประกอบอาชพ ปจจยทsสงเสรมใหคนไทยออกกาลงกายเพsมมากขnน คอนโยบายสงเสรมสขภาพของรฐบาล การสรางสนามกฬานโยบายสงเสรมการแขงขนกฬาระดบชาต การผอนคลายความเครยดและการกระจายโอกาสทางการศกษาเพsมขnน

3. งานวจยท=เก=ยวของ จากการศกษางานวจยทsเกsยวของกบพฤตกรรมสขภาพ และการดแลสขภาพตนเองจากหลาย

แหลงขอมล พบขอมลทsเกsยวของกบสขภาวะของพระสงฆคอนขางนอย คณะผวจย จงนาเสนอเฉพาะประเดนทsเกsยวของกบขอมลลกษณะทางประชากรของพระสงฆหรอตวแปรอสระเทานnน ดงนn

รองศาสตราจารย นายแพทยพทยา จารพนผล (2547) ไดทาการวจยเรsอง “ สขภาวะของพระภกษสงฆในเขตกรงเทพมหานคร ” โดยใชวธการสารวจจากการตรวจสขภาพเบn องตน และสมภาษณพระภกษสงฆจานวน 417 รป จาก 31 วดในเขตกรงเทพฯ ซsงสวนใหญอายเฉลsย 38 ป ในจานวนนn รอยละ 60 เปนกลมอาย 20 – 40 ป เฉลsยบวชมาประมาณ 10 พรรษา โดยรอยละ 42 บวชนอย กวา 5 พรรษา พบวา พระภกษสงฆสวนใหญมนnาหนกตวเกนเกณฑปกตมาก สงถงรอยละ 38.1 หรอ 159 รป รองลงมาเปนนnาหนก เกณฑปกต 37.6 หรอ 157 รป และระดบตsากวาเกณฑรอยละ 24.2 หรอ 101 รป โดยในจานวนนn มปญหาความดนโลหตสงขnนตน รอยละ 23.4 หรอ 97 รป และจากการสารวจถงพฤตกรรมสงเสรมและดแลสขภาพของพระภกษ พบวา มปญหาคอนขางมาก เนsองจากพระภกษสงฆเองไมไดใสใจตอเรsองนn เทาทsควร อยางไรกด ยงพบตวเลขทsนาสนใจ เพราะยงมพระภกษสงฆทsตองปรบปรงพฤตกรรมออกกาลงกายถง 51.8 หรอสงถง 216 รป ดงนnน เมsอ

วเคราะหในภาพรวมพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของพระภกษสงฆในกลมตวอยางสวนใหญ จงอยในเกณฑทsตองปรบปรงมากทsสด โดยสงถงรอยละ 90.9 อยในเกณฑพอใชเพยงรอย 2.16

รองศาสตราจารย เนาวรตน เจรญคา และคณะ (2547) ไดทาวจยเชงสารวจเกsยวการสบบหรsของพระสงฆในประเทศไทย พบวา อตราความชกของการสบบหรsในพระภกษสงฆในภาพรวมของทnงประเทศเปนรอยละ 24.4 โดยแตกตางกนสาหรบแตละภมภาค คอ อยในชวงรอยละ 14.6 สาหรบภาคเหนอ ถงรอยละ 40.5 ในภาคตะวนออก ภาคทsมอตราความชกของการสบบหรsในพระภกษสงฆคอนขางสงไดแก ภาคตะวนออก ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร (รอยละ 40.5, 40.2, 33.5, และ 29.7 ตามลาดบ) สวนภาคตะวนตก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและ ภาคเหนอ มอตราความชกเปน 22.8, 20.4, และ 14.6 ตามลาดบ

เปนทsนาสงเกตวา ภาคทsมอตราความชกของการสบบหรsในพระภกษสงฆคอนขางสงนnน สวนใหญเปนพระภกษมากกวาสามเณร และเปนพระทsคอนขางมอาย แมวาพระภกษจะทราบและตระหนกถงกฎระเบยบเกsยวกบการสบบหรsในศาสนสถาน ผลทsมตอสขภาพ และภาพลกษณในทางลบของการสบบหรs แตกยงมพระสงฆจานวนมากทsยงตดบหรsอย ซsงอาจเปนความแตกตางระหวางลกษณะการสบบหรsของพระสงฆในเขตเมองกบเขตชนบท พระสงฆทsสบบหรsมากกวารอยละ 90 รายงานวาเรsมสบบหรsมาตnงแตกอนบวช พระสงฆทsมาจากภาคทsมความชกของการสบบหรsคอนขางสง ระดบของการตดบหรsสงกวาภาคอsนๆ คอตองสบบหรsมวนแรกหลงจากตsนนอน ภายในครsงชsวโมง เหตผลทsสบบหรs เนsองมาจากความเครยด และรายงานวาการสบบหรsมผลตอสขภาพ มากกวาพระสงฆทsมาจากภาคทsมความชกตsา ประมาณรอยละ 60 ของพระสงฆทsเคยสบบหรs เลกสบในระหวางทsบวชอย สวนใหญเลกมาไดเกนกวา 5 ปแลว โดยใชความพยายาม 1 – 2 ครnงจงเลกไดสาเรจ และเคยไดรบคาแนะนาจากพระรปอsน ญาตโยม และ แพทย/พยาบาล พระสงฆสวนใหญใชวธเลกดวยตนเองหรอ คอยๆ ลดจานวนบหรsทsสบลง

ปจจยทsมความสมพนธกบการสบบหรsของพระภกษสงฆไดแก อาย สถานภาพ (พระภกษ/สามเณร) ระยะเวลาทsบวช และประเภทวด (พระอารามหลวง/วดราษฎร) พระสงฆทsมระดบการศกษาทางโลกสง มแนวโนมทsจะสบบหรsนอย พระสงฆสวนใหญเรsมสบบหรsตnงแตกอนบวช และพระสงฆทsเคยสบบหรsรอยละ 60 เลกสบบหรsในขณะทsยงบวชอย พระสงฆสวนใหญมความตองการทsจะลด ละ เลก การสบบหรs ประมาณรอยละ 44 ของพระสงฆทsสบบหรs ใหเหตผลวาไมสามารถเลกบหรsไดเนsองจากไมทราบวธและไมเคยไดรบคาแนะนาเกsยวกบการเลกบหรs ในหนsงปทsผานมามพระสงฆรอยละ 52 เคยพยายามเลกบหรs ซsงเปนตวเลขทsสงวาในประชาชนทsวไป รอยละ 72.5 ของพระสงฆทsสบบหรsตองการทsจะเลกสบบหรs พระสงฆทsสารวจในการศกษาครnงนn รอยละ 80 เสนอใหมการรณรงคไมใหญาตโยมถวายบหรsแกพระสงฆ และอกรอยละ 91 เสนอใหสงเสรมพระสงฆทsสบบหรsอยใหเลกสบ

นายแพทย มานพ ศรมหาราช (2548) เปดเผยผลการเกบขอมลสขภาพของพระสงฆ ดานสถานการณอาพาธของพระสงฆในสวนของโรงพยาบาลสงฆวา แตละปมพระสงฆอาพาธเขารบการตรวจ

ประมาณ 70,000 – 80,000 รป โดยสถตขอมลผปวยนอกพบวา โรคทsพระสงฆอาพาธมากทsสด 10 อนดบ คอ โรคความดนโลหตสง, โรคเบาหวาน, โรคถงลมโปงพอง, โรคกระดกเสsอม, โรคขอเขาเสsอม, โรคหวใจและหลอดเลอด, โรคไขมนในหลอดเลอดสง, โรคฟนผ, โรคเกsยวกบตา เชน ตอกระจก, โรคเหงอกอกเสบ และโรคทองเสย โดยพบวา โรคทsพระสงฆอาพาธเปนโรคทsเกดจากปจจยภายนอก เชน โรคถงลมโปงพอง, โรคความดนโลหตสง และโรคเบาหวาน คดเปนสดสวนประมาณ 25 – 30% ของพระสงฆอาพาธทsเขารบการรกษา

โดยสาเหตการอาพาธสวนใหญมาจากพฤตกรรมการบรโภค โดยเฉพาะการถวายภตตาหารของพทธศาสนกชนทsบางสวนอาจจะถวายภตตาหารทsเคมจด มนจด หรอหวานจด จนเปนปจจยทsมสวนทาใหพระสงฆอาพาธ เพราะอาหารทsมรสเคมจดจะทาใหเปนความดนโลหตสงได สวนอาหารทsหวานจด หากพระสงฆมพนธกรรมทsเปนโรคเบาหวานอยแลว ยsงจะเปนสวนเสรมใหเปนโรคเบาหวานไดงายขnน และในสวนของอาหารทsมนจนเกนไป จะทาใหเปนโรคไขมนในเลอดสงและไขมนอดตนในเสนเลอดได

สกญญา จงเอกวฒ และคณะ (2548) ไดจดทาโครงการวจยสรางเสรมสขภาพสาหรบพระภกษตามแนวพระพทธศาสนา จงหวดอางทอง โดยมวตถประสงค เพsอศกษาปญหาสขภาพและสมรรถภาพทางกายของพระภกษ เพsอศกษาวจยและพฒนาพฤตกรรมสขภาพของพระภกษจงหวดอางทอง และเพsอพฒนาคมอการสรางเสรมสขภาพสาหรบพระภกษตามแนวพทธศาสนาโดยมสวนรวมของพระภกษ พบวา พระภกษรอยละ 81.8 ไมเคยตรวจสขภาพ รอยละ 45.79 มโรคประจาตว รอยละ 53.1 ฉนกาแฟ รอยละ 51.2 ดsมเครsองดsมบารงสขภาพ รอยละ 48.8 ดsมเครsองบารงกาลง และรอยละ 42.7 สบบหรs นอกจากนn ยงพบวา พระภกษมระบบหายใจและระบบไหลเวยนโลหตอยในเกณฑตsากวาปกต และสวนใหญเปนโรคเกsยวกบกระดก โรคความดนโลหตสง และโรคเบาหวาน

โรงพยาบาลสงฆ กรมการแพทย (2549) ไดจดทาโครงการเพsอพฒนาสขภาพของพระสงฆ – สามเณรใหยsงยนแบบองครวม เนsองในโอกาสงานฉลองสรราชสมบต ครบ 60 ป

ระยะทs 1 (ดาเนนการระหวางเดอน กรกฎาคม – มนาคม 2549) พบวา พระภกษมลกษณะนสยในการเปนอยทsเอnอตอการมสขภาพทsดคอนขางนอย ดงนnน พระสงฆไมคอยออกกาลงกาย โดยออกกาลงนานๆ ครnง รอยละ 44.4 ไมเคยออกกาลงกายเลย รอยละ 17.5 และมการออกกาลงกายสมsาเสมอเพยง 3 ครnงตอสปดาหคดเปนรอยละ 8.7 สวนผลการตรวจทางหองปฏบตการ พบวา ดชนมวลกาย BMI (Body Mass Index) นอยเกนไป คดเปนรอยละ 17.7 ผลการตรวจปสสาวะผดปกต รอยละ 10.9 ผลการตรวจเลอดผดปกต รอยละ 37.1 ผลการตรวจเลอดทางเคม พบวา ระดบนnาตาลในเลอดผดปกต รอยละ 23.6 ไตผดปกต รอยละ 11.1 ไขมนผดปกต รอยละ 66.8 ตบผดปกต รอยละ 16.1 เอกซเรยปอดผดปกต รอยละ 12.5

กระทรวงสาธารณสข (2550) ไดทาการสารวจ “ ภาวะสขภาพพระภกษและสามเณร ” โดยใชประชากรพระภกษและสามเณรทsวประเทศ พบวา พระภกษประมาณรอยละ 4 หรอประมาณ 12,000 รป มปญหาในการงอเขา คกเขา, รอยละ 7 มอาการปวดหลง ปวดเอว หรอปวดเมsอยรางกาย

นอกจากนn พบวา พระภกษรอยละ 8 ตองใชยาแกปวดเปนประจา โดยมรอยละ 6 หรอประมาณ 18,000 รป ทsอาพาธจนไมสามารถปฏบตศาสนกจไดตามปกต

จากผลการสารวจนn กระทรวงสาธารณสขจงมนโยบายพฒนาวดทsวประเทศ ใหเปนวดสงเสรมสขภาพของประชาชนตnงแตเกดจนตาย เพsอสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมมความมsนคง โดยมงเนนองคประกอบ 3 อยาง คอ บาน วด โรงเรยน (บวร) โดยวดจะเปนสถานทsกลอมเกลา หลอหลอม และพฒนาดานจตใจ เพsอสรางพลงแหงสตปญญา จนสามารถชวยคลsคลายปญหาในชมชนและเปนทsพsงของชมชนได และขณะเดยวกนสขภาพพระภกษและสามเณรตองดเปนเบnองตนดวย โดยดาเนนการตรวจสขภาพพระภกษและสามเณร จดการสงเสรมสขภาพเพsอลดพฤตกรรมเสsยง และสงเสรมการออกกาลงกายตามความเหมาะสม ซsงหากมการปฏบตตวทsดจะทาใหลดอาการตางๆ เหลานn ได รวมทnงพระภกษสามารถเทศนาถายทอดความรเรsองการดแลสขภาพใหแกประชาชนดวย

กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข (2550) ไดทาการสารวจภาวะสขภาพของพระสงฆ โดยการตรวจสขภาพพระสงฆ – สามเณร ในเขตกรงเทพมหานคร เพsอคดกรองโรคตางๆ 28 วด จานวน 1,000 รป พบกวารอยละ 90 ของพระสงฆ–สามเณร ทsเขารบการตรวจสขภาพ มปญหาในชองปาก ไดแก ฟนผ รองลงมารอยละ 15 ปวยเปนโรคเรn อรง ไดแก โรคความดนโลหตสง โรคเบาหวาน โรคหวใจ โรคปวดเมsอย ปวดหลง โรคขอเขาอกเสบ มพระภกษอกรอยละ 13 อยในภาวะเสsยงในการเปนโรค ตองไดรบการดแลรกษาอยางตอเนsอง ในขณะทsผลการสารวจสขภาพพระเมsอ พ.ศ.2543 พบวา รอยละ 49 มปญหาสขภาพ โดยมพระสงฆ – สามเณร อาพาธจนไมสามารถปฏบตศาสนกจไดรอยละ 6 ตองนอนโรงพยาบาลรอยละ 1

จารน ยศปญญา และวนเพญ ศวารมย (2550) ไดศกษา รปแบบการดแลสขภาพองครวมของพระภกษสามเณรวดสงเสรมสขภาพในพnนทsรบผดชอบศนยอนามยทs 6 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข (ขอนแกน) พบวา พระภกษสามเณรมคาดชนมวลกายปกต รอยละ 69.5 รอบเอวปกต รอยละ 98.3 รอยละ 84.7 ไมมโรคประจาตว ทsมโรคประจาตวสวนใหญเปนโรคเกาทและเบาหวาน ในเรsองความรในการดแลสขภาพของพระภกษสามเณร พบวา หลงการดาเนนการจดเสวนาเรsองการดแลสขภาพองครวมในพระภกษสามเณร และถวายคมอการดแลสขภาพองครวมสาหรบพระภกษสามเณรแลว พบวา พระภกษสามเณรมความเขาใจเกsยวกบการดแลสขภาพองครวม ในเรsองอาหารทsเปนปจจยเสsยงตอการเกดโรคความดนโลหตสง และอาหารทsไมสงเสรมสขภาพ แตกตางอยางมนยสาคญทางสถต (P < 0.001 และ P = 0.008 ตามลาดบ) สวนเรsองการเกดโรคฟนผ โรคตดตอทางนnาลาย การออกกาลงกายเพsอสขภาพ ปจจยเสsยงตอการเกดโรคเบาหวานและการปองกนโรคทsตดตอทางนnาลาย เพsมขn นอยางไมมนยสาคญทางสถต สวนการปฏบตตวเกsยวกบการดแลสขภาพตนเองของพระภกษสามเณร ในดานพฤตกรรมเสsยงตอสขภาพ ไดแก 1) การสบบหรs กอนดาเนนการมการสบบหรsทกวน รอยละ 30.5 หลงดาเนนการลดลงเหลอ รอยละ 28.8 อยางมนยสาคญทางสถต (P = 0.046) 2) การฉนชา กาแฟ เครsองดsมชกาลง กอนดาเนนการ มการฉนทกวน รอยละ 28.8 หลงดาเนนการลดลงเหลอรอยละ 25.4 อยางไมมนยสาคญทางสถต 3) การใชชอน

กลางตกอาหาร กอนดาเนนการมการปฏบต รอยละ 50.0 หลงดาเนนการเพsมขn นเปน รอยละ 59.6 อยางมนยสาคญทางสถต (P = 0.260) 4) การลางมอดวยนnาและสบกอนฉนอาหารและหลงใชสวม กอนดาเนนการมการปฏบตทกครnง รอยละ 81.0 หลงดาเนนการมการปฏบตเพsมขn นเปนรอยละ 81.4 ดานพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ไดแก 1) การฉนเครsองดsมบารงสขภาพ กอนดาเนนการมการฉนทกวน รอยละ 32.2 ฉนเปนครnงคราว รอยละ 59.3 หลงดาเนนการมการฉนทกวน รอยละ 22.4 ฉนเปนครnงคราว รอยละ 74.4 2) การฉนผก ผลไม กอนดาเนนการมการฉนผกผลไมเปนประจาทกวน รอยละ 66.0 หลงดาเนนการเพsมขn นเปน รอยละ 67.8 3) การดแลสขภาพชองปาก กอนดาเนนการมการแปรงฟนทกเชา หลงฉนเพลและกอนนอน รอยละ 53.4 หลงดาเนนการเพsมขn นเปนรอยละ 55.2 4) การไปพบหมอฟนในรอบ 1 ปทsผานมา สวนใหญมการไปพบเพsอตรวจสขภาพฟน รอยละ 20.3 5) การออกกาลงกาย กอนดาเนนการมพฤตกรรมการออกกาลงกายตามกจของสงฆ ไดแก การเดนบณฑบาตและการกวาดลานวดรอยละ 83.1 และ 78.0 ตามลาดบ หลงดาเนนการมการออกกาลงกายทnงสองวธเพsมขn นเปน รอยละ 89.8 และ 88.1 ตามลาดบ 6) การนอนหลบพกผอน พบวา มการนอนในเวลากลางคนนาน 8 ชsวโมงไมเปลsยนแปลงมากนก โดยกอนดาเนนการปฏบต รอยละ 33.3 หลงดาเนนการปฏบต รอยละ 32.2

ในเรsองการสงเสรมภาวะโภชนาการแกพระภกษ – สามเณรโดยชมชน พบวา อาหารทsนามาถวายพระสวนใหญญาตโยมทsนามาถวายปรงประกอบเอง รอยละ 68.4 รองลงมา เปนการปรงประกอบเองและซnออาหารสาเรจจากตลาด ประเภทของอาหารทsนามาถวายพระภกษสามเณรสวนมากเปนอาหารประเภทตม แกง รองลงมาเปนอาหารประเภทผก ในสวนของความรดานสขาภบาลอาหารและสขวทยาสวนบคคลของ ญาตโยมทsปรงประกอบอาหารมาถวายพระภกษสามเณรเปนประจา พบวา มความร ในเรsองการหยบจบภาชนะอปกรณมากทsสด รองลงมา ไดแก การลางมอและการจดเกบอาหารสดและอาหารแหง ตามลาดบ

สรปไดวา จากผลการศกษาภาวะสขภาพของพระภกษในรอบหลายปทsผานมา พบวา พระภกษสวนใหญมปญหาดานสขภาพเกอบทกดาน และอยในภาวะเสsยงตอการเปนโรคอกเปนจานวนมาก โดยปญหาเหลานn สวนใหญเกดจากพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การไมไดออกกาลงกาย การนsงเปนเวลานานๆ และไมไดรบการดแลเรsองสขภาวะอยางถกตอง

บทท= 3 ระเบยบวธวจย

รปแบบการวจย การวจยครnงนn ใชรปแบบการวจยเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง (Cross-Section study) แบงการวจยออกเปน 2 ระยะ ดงนn

ระยะท= 1 การประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ ระยะท= 2 การตรวจสขภาพรางกายทsวไปโดยแพทยและพยาบาล

กลมประชากร

ประชากรทsใชในการศกษา ประกอบดวย พระสงฆทsจาพรรษาในจงหวดกาฬสนธ สงกดทnงนกายธรรมยตและมหานกายในชวงวนทs 1 กรกฎาคม 2552-30 กนยายน 2552 จานวน 3,607 รป

กลมตวอยาง

กลมตวอยาง ประกอบดวย พระสงฆทsจาพรรษาในจงหวดกาฬสนธ สงกดทnงนกายธรรมยตและมหานกาย ในชวงวนทs 1 กรกฎาคม 2552- 30 กนยายน 2552 ไดมาโดยวธการเลอกแบบเฉพาะเจาะจง (พระสงฆทsสมครใจเขารวมโครงการฯ) จานวน 2,206 รป

เคร=องมอท=ใชในการวจย

ใชแบบตรวจประเมนสขภาวะของพระสงฆและแบบประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆสรางขnนโดยกรมอนามย กระทรวงสาธารณสข ประกอบดวย สวนท= 1 ขอมลทsวไป

สวนท= 2 แบบประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ จานวน 28 ขอ สวนท= 3 แบบตรวจรางกายและวนจฉยโรคทsวไป ประกอบดวย คาดชนมวลกาย ภาวะโรคอวน คานnาตาล ในเลอด คาความดนโลหตสง ผลทางหองปฏบตการ (ตรวจเลอดและตรวจหาพยาธ) ผลเอกซเรย และการวนจฉยโรคทsวไป ประกอบดวย สขภาพแขงแรง โรคทsเปน (Clinical Disease) และโรคทsมความเสsยง (Asymptomatic Disease) สถตท=ใชในการวเคราะหขอมล ไดแก เชงพรรณนาและสถตวเคราะห ระยะเวลาท=ใชในการวจย

ดาเนนการวจยระหวางวนทs 1 กรกฏาคม 2552 -30 กนยายน 2552

บทท= 4 ผลการศกษาวจย

ผลการศกษา ขอมลท =วไป

พบวา พระสงฆฝายมหานกายมากทsสด คดเปนรอยละ 51.49 มอายเฉลsย 56.9 ป จานวนพรรษาทsบวช 11-15 พรรษามากทsสด คดเปนรอยละ 33.36 รองลงมา มากกวา 15 พรรษา รอยละ 32.60

ระดบการศกษาทางธรรม จบนกธรรมตรมากทsสด คดเปนรอยละ 52.45 และระดบการศกษาทางโลก จบชnนประถมศกษามากทsสด คดเปนรอยละ 26.70

พระสงฆปจจบนยงสบบหรs และเคยดsมเครsองดsมแอลกอฮอล คดเปนรอยละ 34.68 และ 36.63 อกทnง พบวา พระสงฆไมไดออกกาลงกายมากทsสด คดเปนรอยละ 45.42 และพระสงฆทsออกกาลงกายมรปแบบการออกกาลงกาย คอ เดนรอบวหาร/อโบสถ/บรเวณวดมากทsสด คดเปนรอยละ 56.98 รองลงมา รอยละ 33.47 ใชเครsองชวยออกกาลงกาย (รายละเอยดตามตารางทs 1) ตารางท= 1 ขอมลทsวไป

ตรวจสขภาพท =วไป

จานวน/รอยละของพระสงฆ จานวน รอยละ

1.วด -วดบาน (มหานกาย) -วดปา (ธรรมยต)

1136 1070

51.49 48.51

2.อาย -20-45 ป -46-60 ป -61 ปขnนไป

608 573 1025

27.56 25.98 46.46

3.จานวนพรรษาท=บวช -1-5 พรรษา -6-10 พรรษา -11-15 พรรษา -มากกวา 15 พรรษา

423 328 736 719

19.17 14.87 33.36 32.60

4.ระดบการศกษาทางธรรม -ไมไดศกษา

173

7.84

ตรวจสขภาพท =วไป

จานวน/รอยละของพระสงฆ จานวน รอยละ

-นกธรรมตร -นกธรรมโท -นกธรรมเอก

1,157 569 307

52.45 25.79 13.92

5.ระดบการศกษาทางโลก -ไมไดศกษา -ประถมศกษา -มธยมศกษา -อนปรญญา -ปรญญาตร -สงกวาปรญญาตร

197 589 524 312 355 229

8.93 26.70 23.75 14.14 16.09 10.38

6.สบบหร= -ไมสบ -เคยสบ แตเลกแลว -ปจจบนยงสบอย

829 612 765

37.58 27.74 34.68

7.ด=มเคร=องด=มแอลกอฮอล -ไมเคย -เคย

1,398 808

63.37 36.63

8.โรคประจาตว -ไมม -ม

2,006 200

90.90 9.10

9.รบประทานยาประจา -ไมม -ม

1,521 685

68.9 31.1

10.เขารบบรการตรวจสขภาพประจาป -ไมเคย -เคยประจาทกปตามแพทยนด -เคยเปนครnงคราว (ทก 2-3 ป)

1,668 102 436

75.60 4.62 19.76

11.การออกกาลงกาย -ไมไดออกกาลงกาย -นานๆ ครnง ไมสมsาเสมอ

1,002 369

45.42 16.72

ตรวจสขภาพท =วไป

จานวน/รอยละของพระสงฆ จานวน รอยละ

-ประมาณ 1-2 ครnงตอสปดาห -ประมาณ 3 ครnงตอสปดาห -ประจาทกวน หรอ มากกวา 3 ครnงตอ สปดาห

218 173 444

9.88 7.84 20.13

12. รปแบบการออกกาลงกาย -เดนรอบวหาร/อโบสถ/บรเวณวด -กายบรหาร -ใชเคร 'องชวยออกกาลงกาย

686 115 403

56.98 9.55 33.47

ระยะท= 1 การประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ พบวา พระสงฆมระดบสขภาพจตและความเครยดโดยรวมอยในระดบนอย (X=1.54) เมsอ

พจารณาในรายละเอยด พบวา พระสงฆรสกสบายและมสขภาพดอยในระดบปานกลาง (X=2.02) และทาอะไรชากวาปกตอยในระดบปานกลาง (X= 2.10) เมsอพจารณารายดาน พบวา

พระสงฆรสกสบายและมสขภาพดในระดบนอยมากทsสด คดเปนรอยละ 73.2 รองลงมา รอยละ 12.9 รสกสบายและมสขภาพดในระดบปกต และรสกสบายและมสขภาพดในระดบปานกลางและระดบมาก คดเปนรอยละ 12.5 และ 1.4 ตามลาดบ พระสงฆ รอยละ 43.2 รสกตองการยาบารงใหมกาลงวงชาในระดบปกต รองลงมา รสกตองการยาบารงใหมกาลงวงชาระดบนอย คดเปนรอยละ 35.4 และรสกตองการยาบารงใหมกาลงวงชาระดบปานกลางและระดบมาก คดเปนรอยละ 16.4 และ 5.1 ตามลาดบ

รสกไมสบายมากทsสดอยในระดบปกต รอยละ 50.4 และรอยละ 59.7 รสกเจบและปวดบรเวณศรษะมากทsสดอยในระดบปกต รสกตงหรอคลายมแรงกดทsศรษะมากทsสดอยในระดบปกต รอยละ 62.3 และรอยละ 47.1 รสกสขภาพทรดโทรมและสขภาพไมดอยในระดบปกตมากทsสด รวมทnงมอาการวบรอนหรอหนาวอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 69.5 และรสกกลวหรอตกใจ โดยไมมเหตผลสมควร คดเปนรอยละ 73.7

รสกนอนไมหลบเพราะกงวลใจอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 63.5 ไมสามารถหลบไดสนทหลงจากหลบไปแลวอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 63.1 และรอยละ 71.8 รสกตงเครยดอยตลอดเวลาอยในระดบปกต รสกหงดหงด อารมณไมดอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 52.9 และรสกกงวล กระวนกระวาย และเครยดอยตลอดเวลาอยในระดบปกตมาก

ทsสด คดเปนรอยละ 73.5 รวมถงรสกเรsองตางๆ ทบถมจนรบไมไหวอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 73.9

พระสงฆหาอะไรทาใหตวเองไมมเวลาวางไดอยในระดบนอยมากทsสด คดเปนรอยละ 81.1 รสกวาโดยทsวไปแลวทาอะไรๆ ไดดอยในระดบนอยมากทsสด คดเปนรอยละ 78.9 มความพอใจกบการทางานลลวงไปอยในระดบนอยมากทsสด คดเปนรอยละ 81.2 และรอยละ 81.5 รสกวาสามารถตดสนใจในเรsองตางๆไดอยในระดบนอย และรสกวาไดทาตวใหเปนประโยชนในเรsองตางๆ ไดอยในระดบนอยมากทsสด คดเปนรอยละ 76.2 รวมถงสามารถมความสขกบกจกรรมในชวตประจาวนตามปกตไดอยในระดบ 84.8 พระสงฆรสกไมคมคาทsจะมชวตอยตอไปอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 89.3 และรอยละ 9.3 รสกไมคมคาทsจะมชวตอยตอไปอยในระดบนอย และรสกไมคมคาทsจะมชวตอยตอไปอยในระดบปานกลางและระดบมาก คดเปนรอยละ 0.4 และ 1.0 ตามลาดบ พระสงฆคดวามความเปนไปไดทsจะอยากจบชวตตวเองอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 79.4 รองลงมา รอยละ 18.3 คดวามความเปนไปไดทsจะอยากจบชวตตวเองอยในระดบนอย และคดวามความเปนไปไดทsจะอยากจบชวตตวเองอยในระดบปานกลางและมาก คดเปนรอยละ 1.3 และ 1.0 ตามลาดบ รวมถงพระสงฆมความคดวาตวเองเปนคนไรคาอยในระดบปกตมากทsสด รอยละ 82.3 รองลงมา รอยละ 14.7 มความคดวาตวเองเปนคนไรคาอยในระดบนอย และมความคดวาตวเองเปนคนไรคาอยในระดบปานกลางและระดบมาก คดเปนรอยละ 2.2 และ 0.8 ตามลาดบ พระสงฆมความรสกวาชวตนn หมดหวงโดยสnนเชงอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 86.2 และรอยละ 12 มความรสกวาชวตนn หมดหวงโดยสnนเชงอยในระดบนอย อกทnง พบวา พระสงฆมความรสกวาชวตนn หมดหวงโดยสnนเชงอยในระดบปานกลางและระดบมาก คดเปนรอยละ 1.2 และ 0.6 ตามลาดบ คดวามความเปนไปไดทsจะอยากจบชวตตวเองอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 79.4 รองลงมา รอยละ 18.3 คดวามความเปนไปไดทsจะอยากจบชวตตวเองอยในระดบนอย และคดวามความเปนไปไดทsจะอยากจบชวตตวเองอยในระดบปานกลางและระดบมาก รอยละ 1.3 และ 1.0 ตามลาดบ พระสงฆรสกวาบางครnงทาอะไรไมไดเลยเพราะประสาทตงเครยดมากอยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 83.5 และรสกวาบางครnงทาอะไรไมไดเลยเพราะประสาทตงเครยดมากอยในระดบนอย ระดบปานกลาง และระดบมาก คดเปนรอยละ 13.5 2.4 และ 0.5 ตามลาดบ พระสงฆสวนใหญพบวาตวเองรสกอยากตายไปใหพนๆ อยในระดบปกต คดเปนรอยละ 92 และพบวาตวเองรสกอยากตายไปใหพนๆ อยในระดบนอย รอยละ 7.3 และรอยละ 0.2 และ พบวาตวเองรสกอยากตายไปใหพนๆ อยในระดบปานกลางและระดบมากตามลาดบ

พบวามความรสกทsอยากจะทาลายชวตตวเองเขามาอยในความคดเสมอๆ อยในระดบปกตมากทsสด คดเปนรอยละ 79.9 รองลงมา รอยละ 18.1 พบวามความรสกทsอยากจะทาลายชวตตวเองเขามาอยในความคดเสมอๆ อยในระดบนอย อกทnง พบวามความรสกทsอยากจะทาลายชวตตวเองเขามาอยในความคดเสมอๆ อยในระดบปานกลางและระดบมาก คดเปนรอยละ 1.4 และ 0.6 ตามลาดบ (รายละเอยดตามตารางทs 2)

ตารางท= 2 การประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ

สขภาพจตและความเครยด

จานวน/รอยละของพระสงฆ

คาเฉล=ย

(X)

S.D.

แปลผล

มาก N/%

ปานกลาง N/%

นอย N/%

ปกต N/%

1.รสกสบายและมสขภาพด 31/1.4 276/12.5 1,615/73.2 284/12.9 2.02 0.55 ปานกลาง 2.รสกตองการยาบารงใหมกาลงวงชา 113/5.1 361/16.4 780/35.4 952/43.2 1.83 0.87 นอย

3.รสกทรดโทรมและสขภาพไมด 91/4.1 328/14.8 749/34.0 1038/47.1 1.76 0.88 นอย

4.รสกไมสบาย 97/4.4 250/11.3 747/33.9 1112/50.4 1.70 0.87 นอย

5.เจบหรอปวดบรเวณศรษะ 50/2.3 161/7.3 678/30.7 1317/59.7 1.60 0.72 นอย

6.รสกตงหรอคลายมแรงกดทsศรษะ 52/2.4 197/8.9 582/26.4 1375/62.3 1.51 0.75 นอย

7.มอาการวบรอนหรอหนาว 42/1.9 169/7.7 461/20.9 1534/69.5 1.41 0.71 นอย

8.นอนไมหลบเพราะกงวลใจ 72/3.3 179/8.1 554/25.1 1401/63.5 1.50 0.77 นอย

9.ไมสามารถหลบไดสนทหลงจาก หลบแลว

61/2.8 204/9.2 550/24.9 1391/63.1 1.50 0.75 นอย

10.รสกตงเครยดอยตลอดเวลา 61/2.8 65/2.9 496/22.5 1584/71.8 1.35 0.64 นอย

11.รสกหงดหงด อารมณไมด 54/2.5 133/6.0 851/38.6 1168/52.9 1.57 0.70 นอย

12.รสกกลวหรอตกใจ โดยไมม เหตผลสมควร

18/0.8 73/3.3 489/22.2 1626/73.7 1.30 0.56 นอย

13.รสกเรsองตางๆทบถมจนรบไมไหว 29/1.3 55/2.5 492/22.3 1630/73.9 1.30 0.57 นอย

14.รสกกงวล กระวนกระวาย และ เครยดอยตลอดเวลา

29/1.3 62/2.8 494/22.4 1621/73.5 1.31 0.58 นอย

15.หาอะไรทาใหตวเองไมมเวลาวาง ได

22/1.0 116/5.3 1790/81.1 278/12.6 1.94 0.45 นอย

16.ทาอะไรชากวาปกต 48/2.2 252/11.4 1800/81.6 106/4.8 2.10 0.48 ปานกลาง

17.รสกวาโดยทsวไปแลวทาอะไรๆได ด

21/1.0 153/6.9 1740/78.9 292/13.2 1.95 0.48 นอย

18.พอใจกบการทางานลลวงไป 21/1.0 68/3.1 1792/81.2 325/14.7 1.89 0.44 นอย

19.รสกวาไดทาตวใหเปนประโยชนใน เรsองตางๆ

41/1.9 73/3.3 1681/76.2 411/18.6 1.87 0.51 นอย

20.รสกวาสามารถตดสนใจในเรsอง ตางๆได

12/0.6 56/2.5 1798/81.5 340/15.4 1.87 0.41 นอย

21.สามารถมความสขกบกจกรรมใน ชวตประจาวนตามปกตได

18/0.8 36/1.6 1870/84.8 282/12.8 1.89 0.39 นอย

ตาราง 2 (ตอ)

สขภาพจตและความเครยด

จานวน/รอยละของพระสงฆ

คาเฉล=ย

(X)

S.D.

แปลผล

มาก N/%

ปานกลาง N/%

นอย N/%

ปกต N/%

22.คดวาตวเองเปนคนไรคา 18/0.8 49/2.2 324/14.7 1815/82.3 1.19 0.46 นอย

23.รสกวาชวตนnหมดหวงโดย สnนเชง

13/0.6 26/1.2 265/12.0 1902/86.2 1.15 0.41 นอย

24.รสกไมคมคาทsจะมชวตอย ตอไป

22/1.0 10/0.4 205/9.3 1969/89.3 1.11 0.35 นอย

25.คดวามความเปนไปไดทsจะ อยากจบชวตตวเอง

22/1.0 29/1.3 403/18.3 1752/79.4 1.23 0.49 นอย

26.รสกวาบางครnงทาอะไรไมได เลยเพราะประสาทตงเครยด มาก

12/0.5 53/2.4 298/13.5 1843/83.5 1.19 0.46 นอย

27.พบวาตวเองร สกอยากตายไป ใหพนๆ

10/0.5 5/0.2 161/7.3 2030/92.0 1.08 0.30 นอย

28.พบวามความรสกทsอยากจะ ทาลายชวตตวเองเขามาอยใน ความคดเสมอๆ

12/0.6 31/1.4 400/18.1 1763/79.9 1.21 0.46 นอย

รวม 1.54 0.57 นอย

ระยะท= 2 แบบสรปผลการตรวจสขภาพพระสงฆ (โดยแพทยและพยาบาล) พบวา พระสงฆมคาดชนมวลกาย เทากบ 18.5-23 (พอด) มากทsสด คดเปนรอยละ

39.94 รองลงมา เทากบ 23.1-29.9 (นnาหนกเกน) คดเปนรอยละ 36.54 (ในจานวนนn พบวามรอบเอวเกน 90 เซนตเมตร คดเปนรอยละ 37.83)

ปญหาความผดปกตของสายตา พบวา พระสงฆมสายตาพรามวมากทsสด คดเปนรอยละ 35.13 และมสายตาสnน คดเปนรอยละ 7.79 และพระสงฆมปญหาดานการไดยน คดเปนรอยละ 38.48

ทsสาคญ พบวา พระสงฆมภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานสงถงรอยละ 44.38 รองลงมา มภาวะเสsยงตอโรคอมพาต/อมพฤกษ รอยละ 11.74 และความดนโลหตสง รอยละ 6.75

ดานภาวะปวยเปนโรค พบวา พระสงฆปวยเปนโรคไขมนในเลอดสงมากทsสด คดเปนรอยละ 29.87 รองลงมา รอยละ 8.39 ปวยเปนโรคพยาธในลาไส ความดนโลหตสงและโรคเบาหวาน คดเปนรอยละ 5.62 และ 5.26 ตามลาดบ

ทsนาสงเกต พบวา พระสงฆในจานวน 2,206 รปทsไดรบการตรวจสขภาพโดยแพทย พบวามสขภาพด เพยง 56 รป หรอคดเปนรอยละ 2.5 เทานnน (รายละเอยดตามตารางทs 3)

ตารางท= 3 การตรวจสขภาพรางกายทsวไปโดยแพทยและพยาบาล

ตรวจสขภาพท =วไป จานวน/รอยละของพระสงฆ จานวน รอยละ

1.คาดชนมวลกาย -นอยกวา 18.5 (นอย) -18.5-23 (พอด) -23.1-29.9 (นnาหนกเกน) -มากกวา 30 (อวน)

212 881 806 307

9.61 39.94 36.54 13.91

2.วดรอบเอว (ไมเกน 90 เซนตเมตร) (1,113 รป) -ปกต -ผดปกต

692 421

62.17 37.83

3.ปญหาความผดปกตของสายตา -ไมม -สายตาสnน -สายตายาว -สายตาเอยง -ตาเข/ตาเหล -สายตาพรามว -ตาบอด

1,090 172 96 6 26 775 41

49.41 7.79 4.35 0.27 1.18 35.13 1.86

4.การไดยน -ไมมปญหา -มปญหาไดยนไมชดเจน -หหนวก

1,349 849 8

61.15 38.48 0.36

5.สขภาพแขงแรง (Healthy) 56 2.5 6.ภาวะเส=ยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) -เบาหวาน -ความดนโลหตสง -หวใจและหลอดเลอด -อมพาต อมพฤกษ -กลามเนn อ กระดกและขอ

979 149 109 259 93

44.38 6.75 4.94 11.74 4.22

ตรวจสขภาพท =วไป

จานวน/รอยละของพระสงฆ จานวน รอยละ

-วณโรค 31 1.41 7.ปวยเปนโรค (Clinical Disease)

-เบาหวาน -ความดนโลหตสง -หวใจและหลอดเลอด -วณโรค -อมพาต อมพฤกษ -ถงลมปอดอดก <นเร<อรง -หอบหด -ไขมนในเลอดสง -น <าหนกเกน/โรคอวน -ตบอกเสบ ตบแขง -กลามเน<อ กระดกและขอ -พยาธในลาไส

124 116 35 29 15 59 4

659 37 45 30 185

5.62 5.26 1.59 1.31 0.68 2.67 0.18 29.87 1.68 2.04 1.36 8.39

ตารางท= 4 เปรยบเทยบภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) 5 อนดบแรก

กบภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) 5 อนดบแรก ภาวะปวยเปนโรค (Clinical Disease)

พระสงฆ ภาวะเส=ยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease)

พระสงฆ จานวน รอยละ จานวน รอยละ

-ไขมนในเลอดสง -พยาธใบไมในลาไส -เบาหวาน -ความดนโลหตสง -ถงลมปอดอดก<นเร<อรง

659 185 124 116 59

29.87 8.39 5.62 5.26 2.67

-เบาหวาน -อมพาต อมพฤกษ -ความดนโลหตสง -หวใจและหลอดเลอด -กลามเนnอ กระดกและขอ

979 259 149 109 93

44.38 11.74 6.75 4.94 4.22

จากการเปรยบเทยบระหวางภาวะปวยเปนโรค (Clinical Disease) 5 อนดบแรก กบภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) 5 อนดบแรก พบวา

พระสงฆมภาวะปวย (Clinical Disease) ดวยโรค 5 อนดบแรก ไดแก โรคไขมนในเลอดสง พยาธใบไมในตบ โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง และโรคถงลมปอดอดกnนเรnอรง ตามลาดบ

พระสงฆมภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) 5 อนดบแรก ไดแก โรคเบาหวาน โรคอมพาต อมพฤกษ โรคความดนโลหตสง โรคหวใจและหลอดเลอด และโรคกลามเนn อ กระดก และขอ ตามลาดบ (รายละเอยดตามตารางทs 4)

บทท= 5 สรปผลการวจยและอภปรายผล

รปแบบการวจย การศกษาครnงนn ใชรปแบบการวจยเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง (Cross-sectional study) เกบรวบรวมขอมลระหวางวนทs 1 กรกฎาคม 2552 – 30 กนยายน 2552 โดยแบงการวจยออกเปน 2 ระยะ ดงนn

ระยะท= 1 การประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ ระยะท= 2 การตรวจสขภาพรางกายทsวไปโดยแพทยและพยาบาล

วตถประสงคการวจย

เพsอไดขอมลเกsยวกบสขภาวะทางรางกายและจตใจของพระสงฆในจงหวดกาฬสนธ กลมประชากร

ประชากรทsใชในการศกษา ประกอบดวย พระสงฆทsจาพรรษาในจงหวดกาฬสนธ สงกดทnงนกายธรรมยตและมหานกาย ในชวง วนทs 1 กรกฎาคม 2552- 30 กนยายน 2552 จานวน 3,607 รป

กลมตวอยาง

กลมตวอยาง ประกอบดวย พระสงฆทsจาพรรษาในจงหวดกาฬสนธ สงกดทnงนกายธรรมยตและมหานกาย ในชวงวนทs 1 กรกฎาคม 2552- 30 กนยายน 2552 ไดมาโดยวธการเลอกแบบเฉพาะเจาะจง (พระสงฆทsสมครใจเขารวมโครงการฯ) จานวน 2,206 รป

สรปผลการวจย

ระยะท= 1 การประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ พบวา พระสงฆมระดบสขภาพจตและความเครยดโดยรวมอยในระดบนอย (X=1.54) เมsอพจารณาในรายละเอยด พบวา พระสงฆรสกสบายและมสขภาพดอยในระดบปานกลาง (X=2.02) และทาอะไรชากวาปกตอยในระดบปานกลาง (X= 2.10) เมsอพจารณารายดาน พบวา พระสงฆรอยละ 5.1 รสกตองการยาบารงใหมกาลงวงชา รสกไมสบาย รสกสขภาพทรดโทรมและสขภาพไมด รอยละ 4.4 และ 4.1 ตามลาดบ นอนไมหลบเพราะกงวลใจ ไมสามารถหลบไดสนทหลงจากหลบไปแลว และรสกตงเครยดอยตลอดเวลา คดเปนรอยละ 3.3, 2.8 และ 2.8 ตามลาดบ

ทsสาคญ พบวา พระสงฆรสกไมคมคาทsจะมชวตอยตอไปและคดวามความเปนไปไดทsจะอยากจบชวตตวเอง คดเปนรอยละ 1.0 เทากน (22 รป) รวมถงพระสงฆมความคดวาตวเองเปนคนไรคา และรสกชวตนn หมดหวงโดยสnนเชง คดเปนรอยละ 0.8 (18 รป) และ 0.6 (13 รป) ตามลาดบ

ระยะท= 2 การตรวจสขภาพรางกายท =วไปโดยแพทยและพยาบาล พบวา พระสงฆมภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานสงถงรอยละ 44.38 รองลงมา โรคอมพาต/อมพฤกษและความดนโลหตสง รอยละ 11.74 และ6.75 ตามลาดบ มภาวะปวยเปนโรคไขมนในเลอดสงมากทsสด คดเปนรอยละ 29.87 รองลงมา โรคพยาธในลาไส ความดนโลหตสง และโรคเบาหวาน คดเปนรอยละ 8.39, 5.62 และ 5.26 ตามลาดบ อภปรายผล

ระยะท= 1 การประเมนสขภาพจตตนเองของพระสงฆ จากผลการศกษาทsพบวา รอยละ 1.0 ของพระสงฆ มความรสกไมคมคาทsจะมชวตอยตอไป และคดวามความเปนไปไดทsจะอยากจบชวตตวเอง รวมถงพระสงฆมความคดวาตวเองเปนคนไรคา และรสกชวตนn หมดหวงโดยสnนเชง คดเปนรอยละ 0.8 และ 0.6 ตามลาดบนnน พระสงฆกลมนn เปนกลมทsนาเปนหวงมาก และควรไดรบการดแลสภาพจตใจอยางใกลชด โดยเฉพาะในกลมพระสงฆทsมความรสกวาอยากตายไปใหพนๆ นnน ควรไดรบคาแนะนาจากนกจตวทยาหรอจตแพทย และควรไดรบการดแลอยางใกลชดจากเจาหนาทsสาธารณสขในพn นทsอยางเรงดวน เนsองจาก พระสงฆกลมนn ถอวาเปนกลมทsมความเสsยงสงในการทาลายตวเองได และควรไดรบการจดการความเครยดโดยเรวทsสด สอดคลองกบการศกษาของพทยา จารพนผล (2547) ทsพบวา พระสงฆมระดบความเครยดอยในระดบสง คดเปนรอยละ 80.7 โดยมพฤตกรรมและการแสดงออกวามความเครยดคอ วนวายใจ หงดหงด ราคาญใจและปวดเกรงกลามเนn อบรเวณหลงและไหลและเกดอาการมนงง ซsงจากสภาพจตใจดงกลาวอาจมสาเหตเนsองมาจาก พระสงฆสวนใหญมอายมาก มโรคประจาตวเรn อรง และขาดคาแนะนาในการดแลสขภาพรางกายและจตใจจากกลมแพทยและพยาบาล อกทnงพบวา การดาเนนงานสาธารณสขเชงรกทsผานมา เนนใหความสาคญกบการดแลสขภาพประชาชนในชมชนเปนหลก ขาดนโยบายและแผนงานในการสงเสรมพฤตกรรมสขภาพของพระสงฆในวด ซsงอาจเปนสาเหตใหพระในวดไมไดรบการดแลสภาพจตใจอยางจรงจง อกทnงวถการดารงชวตตามกจของสงฆ ไมสามารถออกเดนไปสงสรรค พดคย/ปรกษา/ปรบทกขกบญาตโยมได ซsงอาจเปนเหตใหพระสงฆเกดความซมเศราในการดารงชวตตามมาได

ดงนnน เพsอเปนการสงเสรมสขภาพจตของพระสงฆ ชมชน วด และโรงเรยน ควรมการจดกจกรรมรวมกนในการใหการชวยเหลอแกพระสงฆทsมปญหาดงกลาว สวนเจาหนาทsสาธารณสขในพn นทsควรใหการดแลอยางใกลชด และออกตรวจสขภาพและออกประเมนสขภาพจตในกลมพระสงฆ

เปนประจา เพsอใหพระสงฆมความรสกวาชวตนn มคณคาและไดรบการดแลเอาใจใสจากทกภาคสวนเพsมขnน

ระยะท= 2 การตรวจสขภาพรางกายท =วไปโดยแพทยและพยาบาล จากผลการตรวจสขภาพพระสงฆในจงหวดกาฬสนธ พบวา ปญหาทsพบและนาเปนหวงมากทsสด คอ สขภาวะของพระสงฆทsปวยเปนโรคไขมนในเลอดสง คดเปนรอยละ 29.87 และยงพบวา รอยละ 44.38 มภาวะความเสsยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานสงมาก ซsงหากขาดการการปฏบตตวทsด พระสงฆกลมนn จะกลายเปนผปวยใหมทนท ซsงจะกลายเปนกลมผปวยดวยโรคเรnองรงตอไป

สาเหตจากปญหาดงกลาว อาจเนsองจากการฉนอาหารทsเสsยงตอการเกดโรคคอ อาหารประเภทหวานจด เคมจด มนจด ซsงวถการดาเนนชวตของพระสงฆไมสามารถเลอกฉนได ตองฉนตามญาตโยมถวาย อกทnงการจดถวายภตตาหารพระสงฆในปจจบน มงเนนความสะดวกรวดเรวของญาตโยมเปนหลก โดยไมไดคานงถงภาวะสมดลทางโภชนาการเทาทsควร ดงนnน พระสงฆจานวนมากจงตกอยในภาวะเสsยงตอการเจบปวยดวยโรคตางๆ เนsองจากตองฉนอาหารเหลานn เปนประจา

สวนสาเหตสนบสนนรองลงมา พบวา พระสงฆสวนใหญไมไดออกกาลงกาย ซsงจากผลการศกษา พบวา พระสงฆรอยละ 45.42 ไมไดออกกาลงกาย สวนพระสงฆทsออกกาลงกาย พบวา ออกกาลงกายโดยการเดนรอบวด/อโบสถ/กวาดลานวด ซsงเปนการออกกาลงกายตามกจวตรของพระสงฆเทานnน กจกรรมดงกลาวจงยงไมเพยงพอสาหรบการเผาพลาญพลงงานในแตละวน สงผลใหพระสงฆมความเสsยงตอการเจบปวยดวยโรคไขมนในเลอดสงและโรคอวนตามมา สอดคลองกบการศกษาของสวฒสน รกขนโท (2550) ไดศกษาเรsองพฤตกรรมดแลสขภาพตนเองของพระภกษในเขตภาคใตตอนบน พบวา พระสงฆสวนใหญดsมนnาสะอาดไมถงวนละ 6 แกว ฉนภตตาหารทs มรสจด หวานจด มแปงและไขมนสง ทาใหมอตราการเจบปวยสงตามไปดวย นอกจากนn ยงออกกาลงกายนอย สวนใหญเปนการออกกาลงกายตามกจวตรของพระสงฆเทานnน และการทาบญของพทธศาสนกชนไทยมสวนสาคญตอสขภาพของพระภกษ และสอดคลองกบมาณพ ศรมหาราช (2548) ทsพบวา สาเหตการอาพาตสวนใหญมาจากพฤตกรรมการบรโภค โดยเฉพาะการถวายภตตาหารของพทธศาสนกชนทsมรสหวาน เคม มน มสวนทาใหพระสงฆอาพาต โดยอาหารรสเคมสงผลใหเกดภาวะเสsยงตอโรคความดนโลหตสง อาหารรสหวานจด ถาพระสงฆมพนธกรรมโรคเบาหวาน ยอมเปนสาเหตใหเกดความเสsยงเพsมขnน และอาจเจบปวยดวยโรคเบาหวานไดงายขn น สวนอาหารรสมนจด สามารถกอใหเกดโรคไขมนในเลอดสงและไขมนอดตนในเสนเลอดได

ดงนnน เพsอลดปญหาสขภาพดงกลาว ชาวพทธควรเปลsยนแนวคดการทาบญ ตกบาตรดวยอาหารเพsอสขภาพแกพระภกษสงฆเพsมขn น อกทnงถาไมอยากเหนพระภกษเจบปวยมากยsงขn น ชาวพทธทกๆ คนตองรวมมอกน อาจจะเรsมจากแกนนาหลก 3 ฝายในชมชน คอ วด โรงเรยน และชาวบาน ตnงกลมขn นมา รวมมอกนใสบาตรแตของทsมประโยชนตอพระสงฆ ไมใสบาตรอาหารทsมรสชาตมนจด เคมจด และหวานจด แตจะเนนไปทsอาหารเพsอสขภาพ ประกอบดวยผกและผลไมมากขnนเพsอสรางสขภาวะทsดใหกบพระสงฆตอไป

นอกจากนn ยง พบวา พระสงฆรอยละ 35.13 มปญหาดานการมองเหน มปญหาสายตาพรามว และมพระสงฆรอยละ 38.48 มปญหาการไดยน ซsงอาจมสาเหตเนsองจากพระสงฆมอายมาก โดยผลการศกษา พบวา พระสงฆมอายมากกวา 61 ปขnนไป มจานวนมากทsสด โดยมอายเฉลsย 56.9 ป จงอาจสงผลตอการเสsอมของอวยวะบางสวนของรางกายได ดงนnน ควรมรปแบบการสงเสรมสขภาพพระสงฆเพsมขn น อาท การออกตรวจประเมนสายตาและการไดยนเปนระยะ รวมทnงการใหคาแนะนาดานการใชอปกรณเสรมในพระสงฆบางรป เปนตน

จากการศกษาครnงนn ยงพบวา พระสงฆรอยละ 34.68 ปจจบนยงสบบหรsอย และรอยละ 36.63 เคยดsมเครsองดsมแอลกอฮอล สอดคลองกบคาใหสมภาษณของพระมหาขนบ สหายปญโญ อาจารยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หองเรยนสราษฎรธาน (อางในสวฒสน รกขนโท, อเนก คงขนทด และ สมาลย กาญจนะ, 2551) ทsกลาววา

“โยมตองเขาใจนะ วาพระมอยมากมายและยงมอกไมนอยทsยงคงสบบหรs และดsมกาแฟ

คอนขางมาก แตทกรปกทราบดอยแลววาอะไรด หรอไมดตอรางกาย ครnนจะใหเปลsยนแปลง พระกยงคงมทฐอย คงตองคอยเปนคอยไป อาจจะตองเรsมทsโยมใกลชดกบพระกอน จากนnนกตองแลกเปลsยนกนทnงสองฝาย วาการทาบญอยางไรถงจะเหมาะสม"

นอกจากนn ยงสอดคลองกบการศกษาของสวฒสน รกขนโท (2551) ทsพบวา พระสงฆใน

เขตภาคใตตอนบน รอยละ 26-38 มพฤตกรรมการเสพสsงเสพตดหรอสsงทsเปนอนตรายตอสขภาพ อาท พระสงฆมากกวา 50 เปอรเซนตยงคงสบบหรs เปนตน และสอดคลองกบเนาวรตน เจรญคาและคณะ (2547 ; อางในสวฒสน รกขนโท อเนก คงขนทด และสมาลย กาญจนะ,2551 ) ไดศกษาวจยเชงสารวจเกsยวการสบบหรsของพระสงฆในประเทศไทย พบวา อตราความชกของการสบบหรsในพระภกษสงฆในภาพรวมของทnงประเทศเปนรอยละ 24.4 โดยแตกตางกนสาหรบแตละภมภาค คอ อยในชวงรอยละ 14.6 สาหรบภาคเหนอ ถงรอยละ 40.5 ในภาคตะวนออก ภาคทsมอตราความชกของการสบบหรsในพระภกษสงฆคอนขางสงไดแก ภาคตะวนออก ภาคกลาง ภาคใต กรงเทพมหานคร (รอยละ 40.5, 40.2, 33.5, และ 29.7 ตามลาดบ) สวนภาคตะวนตก ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและ ภาคเหนอ มอตราความชกเปน 22.8, 20.4, และ 14.6 ตามลาดบ

เปนทsนาสงเกตวา ภาคทsมอตราความชกของการสบบหรsในพระภกษสงฆคอนขางสงนnน สวนใหญเปนพระภกษมากกวาสามเณร และเปนพระทsคอนขางมอาย แมวาพระภกษจะทราบและตระหนกถงกฎระเบยบเกsยวกบการสบบหรsในศาสนสถาน ผลทsมตอสขภาพ และภาพลกษณในทางลบของการสบบหรs แตกยงมพระสงฆจานวนมากทsยงตดบหรsอย ซsงอาจเปนความแตกตางระหวางลกษณะการสบบหรsของพระสงฆในเขตเมองกบเขตชนบท พระสงฆทsสบบหรsมากกวารอยละ 90 รายงานวาเรsมสบบหรsมาตnงแตกอนบวช พระสงฆทsมาจากภาคทsมความชกของการสบบหรsคอนขางสง

ระดบของการตดบหรsสงกวาภาคอsนๆ คอตองสบบหรsมวนแรกหลงจากตsนนอน ภายในครsงชsวโมง เหตผลทsสบบหรs เนsองมาจากความเครยด และรายงานวาการสบบหรsมผลตอสขภาพ มากกวาพระสงฆทsมาจากภาคทsมความชกตsา ประมาณรอยละ 60 ของพระสงฆทsเคยสบบหรs เลกสบในระหวางทsบวชอย สวนใหญเลกมาไดเกนกวา 5 ปแลว โดยใชความพยายาม 1 – 2 ครnงจงเลกไดสาเรจ และเคยไดรบคาแนะนาจากพระรปอsน ญาตโยม และ แพทย/พยาบาล พระสงฆสวนใหญใชวธเลกดวยตนเองหรอ คอยๆ ลดจานวนบหรsทsสบลง

ปจจยทsมความสมพนธกบการสบบหรsของพระภกษสงฆไดแก อาย สถานภาพ (พระภกษ/สามเณร) ระยะเวลาทsบวช และประเภทวด (พระอารามหลวง/วดราษฎร) พระสงฆทsมระดบการศกษาทางโลกสง มแนวโนมทsจะสบบหรsนอย พระสงฆสวนใหญเรsมสบบหรsตnงแตกอนบวช และพระสงฆทsเคยสบบหรsรอยละ 60 เลกสบบหรsในขณะทsยงบวชอย พระสงฆสวนใหญมความตองการทsจะลด ละ เลก การสบบหรs ประมาณรอยละ 44 ของพระสงฆทsสบบหรs ใหเหตผลวาไมสามารถเลกบหรsไดเนsองจากไมทราบวธและไมเคยไดรบคาแนะนาเกsยวกบการเลกบหรs ในหนsงปทsผานมามพระสงฆรอยละ 52 เคยพยายามเลกบหรs ซsงเปนตวเลขทsสงวาในประชาชนทsวไป รอยละ 72.5 ของพระสงฆทsสบบหรsตองการทsจะเลกสบบหรs พระสงฆทsสารวจในการศกษาครnงนn รอยละ 80 เสนอใหมการรณรงคไมใหญาตโยมถวายบหรsแกพระสงฆ และอกรอยละ 91 เสนอใหสงเสรมพระสงฆทsสบบหรsอยใหเลกสบ

ดงนnน เพsอเปนการสงเสรมพฤตกรรมสขภาพพระสงฆ หนวยงานดานสาธารณสขควรมบทบาทสาคญในการวางแผน/นโยบายในการจดรณรงควดปลอดบหรsในแนวทางใหม โดยเนนการมสวนรวมของพระสงฆทsสบบหรsเพsมขnน โดยมชมชนและโรงเรยนเปนกลมสนบสนนเพsมเตม

จากการเปรยบเทยบระหวางภาวะปวยเปนโรค (Clinical Disease) 5 อนดบแรก กบภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) 5 อนดบแรก พบวา

พระสงฆมภาวะปวย (Clinical Disease) ดวยโรค 5 อนดบแรก ดงนn โรคไขมนในเลอดสง พยาธใบไมในตบ โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง และโรคถงลมปอดอดกnนเรnอรง ตามลาดบ

พระสงฆมภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) 5 อนดบแรก ดงนn โรคเบาหวาน โรคอมพาต อมพฤกษ โรคความดนโลหตสง โรคหวใจและหลอดเลอด และโรคกลามเนn อ กระดก และขอ ตามลาดบ (รายละเอยดตามตารางทs 4) นnน เปนทsนาสงเกตวา พระสงฆทsมภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานมจานวนมากถง 979 รป หรอรอยละ 44.38 ซsงมจานวนมากกวาพระสงฆทsปวยเปนโรคดงกลาว (124 รป รอยละ 5.62) เกอบ 4 เทา ซsงหากหนวยงานสาธารณสขในพn นทsยงไมเรงพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพพระสงฆเพsอลดภาวะเสsยงดวยโรคดงกลาวแลวนnน นsนยอมหมายถงวาพระสงฆในกลมนnจะกลายเปนผปวยรายใหมทนท และกลายเปนผปวยโรคเรnอรงในชมชนตอไป

ดานภาวะปวยดวยโรคไขมนในเลอดสงในกลมพระสงฆนnน ถอเปนปญหาทsนาเปนหวงมากอกปญหาหนsง เนsองจากมจานวนมากถง 659 รป หรอรอยละ 29.87 ซsงสาเหตอาจอาจเนsองจาก

การฉนอาหารทsหวานจด เคมจด มนจด โดยไมไดคานงถงภาวะสมดลทางโภชนาการเทาทsควร อกทnงวถการดาเนนชวตของพระสงฆไมสามารถเลอกฉนได ตองฉนตามญาตโยมถวาย ดงนnน พระสงฆจานวนมากจงตกอยในภาวะเสsยงตอการเจบปวยดวยโรคตางๆ เนsองจากตองฉนอาหารเหลานn เปนประจาได

สวนสาเหตสนบสนนรองลงมา จากการศกษาพบวา พระสงฆสวนใหญไมไดออกกาลงกาย (รอยละ 45.42) สวนพระสงฆทsออกกาลงกาย พบวา ออกกาลงกายโดยการเดนรอบวด/อโบสถ/กวาดลานวด ซsงเปนการออกกาลงกายตามกจวตรของพระสงฆเทานnน กจกรรมดงกลาวจงยงไมเพยงพอสาหรบการเผาพลาญพลงงานในแตละวน สงผลใหพระสงฆมความเสsยงตอการเจบปวยดวยโรคไขมนในเลอดสงและโรคอวนตามมา สอดคลองกบโรงพยาบาลสงฆ กรมการแพทย (2549) ไดจดทาโครงการเพsอพฒนาสขภาพของพระสงฆ – สามเณรใหยsงยนแบบองครวม เนsองในโอกาสงานฉลองสรราชสมบต ครบ 60 ป พบวา พระภกษมลกษณะนสยในการเปนอยทsเอnอตอการมสขภาพทsดคอนขางนอย พระสงฆไมคอยออกกาลงกาย โดยออกกาลงกายนานๆ ครnง รอยละ 44.4 ไมเคยออกกาลงกายเลย รอยละ 17.5 และมการออกกาลงกายสมsาเสมอเพยง 3 ครnงตอสปดาห คดเปนรอยละ 8.7 สวนผลการตรวจทางหองปฏบตการ พบวา มไขมนผดปกต รอยละ 66.8

ดงนnน หนวยงานดานสาธารณสขจงควรพฒนาแนวทางในการสงเสรมสขภาพพระสงฆ เชน การจดถวายความร จดกจกรรมสงเสรมการออกกาลงกายทsเหมาะสมในกลมพระสงฆทsเจบปวย และการใหความรแกประชาชนในชมชนเกsยวกบการถวายอาหารทsไมกอใหเกดความเสsยงตอการเจบปวยดวยโรคตางๆ แกพระสงฆในพn นทs เปนตน รวมถงบคลากรทางการแพทยควรมมาตรการตดตาม ดแล และใหการรกษาในกลมพระสงฆทsปวยอยางตอเนsองดวยเชนกน

ดานภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรคความดนโลหตสง (149 รป) มจานวนมากกวาภาวะปวยดวยโรคความดนโลหต (116 รป) และมแนวโนมเชนเดยวกนกบโรคเบาหวาน ซsงเมsอพจารณาสาเหตการเกดโรคแลว พบวา ไมแตกตางจากโรคอsนๆ มากนก เนsองจากโรคความดนโลหตสงเกsยวของกบการฉนอาหารทsมรสเคมจดเชนกน สอดคลองกบการศกษาของจารน ยศปญญา และวนเพญ ศวารมย (2550) ไดศกษา รปแบบการดแลสขภาพองครวมของพระภกษสามเณรวดสงเสรมสขภาพในพnนทsรบผดชอบศนยอนามยทs 6 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข (ขอนแกน) พบวา จากผลการศกษาภาวะสขภาพของพระภกษในรอบหลายปทsผานมา พบวา พระภกษสวนใหญมปญหาดานสขภาพเกอบทกดาน และอยในภาวะเสsยงตอการเปนโรคอกเปนจานวนมาก โดยปญหาเหลานn สวนใหญเกดจากพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การไมไดออกกาลงกาย การนsงเปนเวลานานๆ และไมไดรบการดแลเรsองสขภาวะอยางถกตอง ดงนnน หนวยงานสาธารณสขควรพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพพระสงฆ โดยเฉพาะในกลมของพระสงฆทs มภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) ทsเปนปญหาสขภาพเพsมขnน

ดานโรคอมพาต อมพฤกษ ทsพบวาพระสงฆมภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค จานวน 259 รป (รอยละ 11.74) ซsงจากการศกษาของกระทรวงสาธารณสข (2550) ไดทาการสารวจ “ ภาวะ

สขภาพพระภกษและสามเณร ” โดยใชประชากรพระภกษและสามเณรทsวประเทศ พบวา พระภกษประมาณรอยละ 4 หรอประมาณ 12,000 รป มปญหาในการงอเขา คกเขา, รอยละ 7 มอาการปวดหลง ปวดเอว หรอปวดเมsอยรางกาย นอกจากนn พบวา พระภกษรอยละ 8 ตองใชยาแกปวดเปนประจา โดยมรอยละ 6 หรอประมาณ 18,000 รป ทsอาพาธจนไมสามารถปฏบตศาสนกจไดตามปกต

จากผลการสารวจนn กระทรวงสาธารณสขจงควรเรงใหมนโยบายพฒนาวดทsวประเทศ ใหเปนวดสงเสรมสขภาพของประชาชนตnงแตเกดจนตาย เพsอสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมมความมsนคง โดยมงเนนองคประกอบ 3 อยาง คอ บาน วด โรงเรยน (บวร) โดยวดจะเปนสถานทsกลอมเกลา หลอหลอม และพฒนาดานจตใจ เพsอสรางพลงแหงสตปญญา จนสามารถชวยคลsคลายปญหาในชมชนและเปนทsพsงของชมชนได และขณะเดยวกนสขภาพพระภกษและสามเณรตองดเปนเบnองตนดวย โดยดาเนนการตรวจสขภาพพระภกษและสามเณร จดการสงเสรมสขภาพเพsอลดพฤตกรรมเสsยง และสงเสรมการออกกาลงกายตามความเหมาะสม ซsงหากมการปฏบตตวทsดจะทาใหลดอาการตางๆ เหลานn ได รวมทnงพระภกษสามารถเทศนาถายทอดความรเรsองการดแลสขภาพใหแกประชาชนดวย

ขอเสนอแนะ

1. หนวยงานสาธารณสขควรพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพพระสงฆ โดยเฉพาะในกลมของพระสงฆทsมภาวะเสsยงตอการปวยเปนโรค (Asymptomatic Disease) ทsเปนปญหาสขภาพเพsมขnน

2. พฒนาแนวทางการตดตามเยsยม การดแลรกษา และการประเมนผลสขภาวะของพระสงฆอยางตอเนsอง โดยเฉพาะในกลมของพระสงฆทsปวยดวยโรคเรn อรงและกลมทsมปญหาสขภาพจตทsตองการการดแลอยางใกลชดจากแพทยและพยาบาล

เอกสารอางอง ภาษาไทย กมลรตน หลาสวงษ. จตวทยาสงคม. ภาควชาแนะแนว และจตวทยาการศกษา.คณะศกษาศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, กรงเทพฯ, 2527. กองแผนงาน. กจกรรมของวดซsงจะเปนทsเลsอมใสศรทธาของพทธศาสนกชน. เอกสารทาง

วชาการ. ลาดบทs 1/2529. กรมการศาสนา, กรงเทพฯ, 2529. เฉลม ตนสกล. พฤตกรรมศาสตรสาธารณสข. พมพครnงทs 3. ภาควชาสขศกษาและพฤตกรรมศาสตร

คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพมหานคร : 2543 ชศร วงครตนะ,รศ. เทคนคการใชสถตเพsอการวจย. พมพครnงทs 8. เทพเนรมตการพมพ, กรงเทพมหานคร : 2544. ฑตยา สวรรณชฏ, สนท สมครการ และ สนทร โคมน. ม.ป.ป. มนษยวทยา จตวทยาสงคม สงคม วทยา พฒนาการ แนวคดและทฤษฎ. สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย, กรงเทพฯ. ธนวรรธน อsมสมบรณ. เอกสารการสอนชดวชา สขศกษา และ การประชาสมพนธงานสาธารณสข

หนวยทs 3. ฉบบปรบปรงครnงทs 1. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช,กรงเทพมหานคร : 2544.

ณฐกฤช ฉายเสมแสง. ปจจยทsมอทธพลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ของขาราชการประจาการ จงหวดลพบร. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2543.

ณรงค คงนวล. บทบาทพระสงฆวดชลประทานราชรงสฤษฎกบการพฒนาสงคม. วทยานพนธ ปรญญาโท, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2539.

นคม มลเมอง. การสงเสรมสขภาพ : แนวคดกาวหนาของผประกอบวชาชพทางสขภาพ. มหาวทยาลยบรพา, ชลบร : 2541.

เบญจพร ทองเทsยงด, “ ปจจยทsมอทธพลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผปวยวณโรคในศนยวณโรคเขต 7 จงหวดอบลราชธาน ”. ปรญญานพนธ การศกษามหาบณฑต, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2541.

ประภาเพญ สวรรณ. ทศนคต : การวด การเปลsยนแปลและพฤตกรรมอนามย. โอเดยนสโตร, กรงเทพมหานคร : 2526.

ปราณ เสนย. การพฒนาหลกสตรการดแลสขภาพตนเองของตารวจตระเวนชายแดนคายนเรศวร จงหวดเพชรบร : หลกสตรฝกอบรมการดแลสขภาพทางระบบประสาท. วทยานพนธศกษาศาสตรดษฎบณฑต (หลกสตรและการสอน) บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2545.

พระราชวรมน (ประยทธ} ปยตโต). สถาบนสงฆกบสงคมไทย. มลนธโกมลคมทอง,กรงเทพฯ,2527.

.................. . สถาบนสงฆกบสงคมไทย. โรงพมพการศาสนา,กรงเทพฯ,2530. พรสข หนนรนดร. เอกสารคาสอนวชา สข 531 : พฤตกรรมศาสตรทางสขศกษา. มหาวทาลยศรนคร

นทรวโรฒ, กรงเทพมหานคร : 2543. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), ราชบณฑต. พจนานกรมเพsอการศกษาพทธศาสนชดคาวด. วด

ราชโอรสาราม, กรงเทพมหานคร : 2548. ภทรพร ไพเราะ. ความสมพนธระหวางปจจยคดสรรกบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผสงอาย

ในจงหวดนครปฐม. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาพยาบาลศาสตร, มหาวทยาลยมหดล, 2540.

ภาสน เขมทอง. “ พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของประชาชนวยทางานในจงหวดนครนายก ”. วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต. ภาควชาพลานามย,มหาวทยาลยรามคาแหง, 2546.

มนาพร สภาพ. ศกษาพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองดานการสงเสรมสขภาพและการรกษาโรคของผสงอายในตาบลกาแพงเซา อาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรม-ราช. ปรญญานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยทกษณ, 2542.

มลลกา มตโก. คมอวจยพฤตกรรมสขภาพ. โครงชวยงานวจยศนยศกษานโยบายสาธารณสข, มหาวทยาลยมหดล : 2534.

________. “ แนวคดและการพฒนาการของการดแลสขภาพตนเอง ” ในการดแลตนเองทศนะทางสงคมวฒธรรม. หนา 2 – 23.

พมพวลย ปรดาสวสด}, เพญศร กววงศประเสรฐ และอรญญา ปรณน บรรณาธการ. ศนยศกษานโยบายสาธารณสข มหาวทยาลยมหดล,นครปฐม : 2530.

รววรรณ ชนตระกล. การทาวจยทางการศกษา. ท.พ.ปรnนส, กรงเทพมหานคร : 2542. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2525. อกษรทศน, กรงเทพฯ,2525. ยพเยาว วศพรรณ. ปจจยทsสมพนธกบพฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของครอบครวคนงานใน

โรงงานอตสาหกรรมจงหวดจนทบร. วทยานพนธคหกรรมศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2548.

สงศร ชมภวงศ. การวจยเบnองตน. พมพครnงทs 3. คณะครศาสตร สถาบนราชภฏนครศร-ธรรมราช, นครศรธรรมราช : 2538.

สมจตต สพรรณทสน. สขศกษา หนวยทs 3. พมพครnงทs 8. มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, นนทบร : 2533.

สมจต หนเจรญกล, บรรณาธการ. การดแลตนเอง : ศาสตรและศลปทางการพยาบาล. พมพครnงทs 3. ว.เจ. พรnนตn ง, กรงเทพมหานคร : 2537.

สมจตรา เหงาเกษ. ความสมพนธระหวางปจจยคดสรรกบวถชวตทsสงเสรมสขภาพของพยาบาลวชาชพ ศนยบรการสาธารณสข สานกอนามย กรงเทพมหานคร. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยมหดล, 2539.

สชาต โสมประยร. การสอนสขศกษา. พมพครnงทs 3. ไทยวฒนาพานช, กรงเทพมหานคร : 2525. อารย เจยมพก. พฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยวณโรคทsมารบบรการ ณ คลนกวณโรค

โรงพยาบาลนครปฐม. ปรญญานพนธการศกษามหาบณฑต, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2544.

อทมพร จามรมาน. ทฤษฎการวดทางจตวทยา. โรงพมพฟนนsพบลชชsง, กรงเทพฯ, 2537. อษณย วรรณาลย, “ กระบวนการเรยนการสอนทางสขภาพ ”, (สาเนา), วทยาลยพยาบาลบรมราช

ชนนนครลาปาง, ลาปาง : 2550. เอnอมพร ทองกระจาย. การดแลสขภาพตนเอง : แนวคดและการประยกต. เอกสารประกอบการ

ประชมวชาการพฤตกรรมสขภาพ สถาบนพฒนาการสาธารรณสขอาเซยนมหาวทยาลยมหดล, นครปฐม : 2532.

เอกสารของสานกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาต (สปรส.). ธรรมนญสขภาพคนไทย “รางพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. …..” ฉบบปรบปรง 24 กนยายน พ.ศ.2545 (พมพครnงทs 2 เดอนสงหาคม 2546)

ภาษาองกฤษ Broom, L. and P. Selsrick. Sociology. Harper Row Publishing, New York. 1977. Cohen, B. Introduction to Sociology. McGraw–Hill Book Company, New York. 1979. Good, C. V. Dictionary of Education. New York : McGraw – Hill book Co. : 1959. Orem, D. E. Nursing : Concepts of practice. 4th ed.St.Louis : Mcgraw Hill. 1991. Pender, P. J. Health Promotion in nursing practice. 3d ed. Toronto : Prentice Hall Canada.

1996. Twaddle, A. C. Sickness behavior and the sick role. Cambridge, Massachusetts :Schenkman

Publishing Company. 1981 ขอมลอเลกทรอนคส กระทรวงสาธารณสข. “ เผยรอยละ 8 ของพระสงฆพsงยาแกปวดเมsอย 2 หมsนรปอาพาธปฏบต

ศาสนกจไมได ”, ผจดการออนไลน, <http://www.thaihed.com/hot_news/view.php?ID=614>, สงหาคม 2550.

กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. “ ทมงบกวา 100 ลาน พฒนาสขภาพพระสงฆ พรอมผาตดขอเขาเทยมฟร 61 ขอ ” , Hot News, < http://www.thaihed.com/hot_news/view.php?ID=614>, 2550.

คมชดลก, “ ทsงพระออกกาลงกายตานโรค 90ทาบรหารแบบอานาปนสต”, ขาวประจาวน , <http://www.komchadluek.com/2006/08/17/a001_38691.php?news_id=38691>, สงหาคม 2549.

จารน ยศปญญา และวนเพญ ศวารมย. “ รปแบบการดแลสขภาพองครวมของพระภกษสามเณรวดสงเสรมสขภาพ ในพn นทsรบผดชอบศนยอนามยทs 6 กรมอนามยกระทรวงสาธารณสข (ขอนแกน) ”, <http://203.157.71.149/nuke/modules.php? name=News&file=article&sid=181>, 2550.

จารวรรณ นพพานนท, รศ. และคณะ. “ สขศกษาและพฤตกรรมในงานสาธารณสข ”, BehaviorE–Learning, <http://vdo.kku.ac.th/mediacenter/mediacenter-uploads/libs/html/1031/lesson7.html>, ธนวาคม 2550.

ปญญา สงขวด และคณะ. “ พฤตกรรมสขภาพ ตอนทs 2 ”, <http://www.nu.ac.th/course_hp/001151/page/2-2.htm>, ธนวาคม 2543.

พระราชพพฒนโกศล. “ วจยพบพระเมองกรงอวนเพsมขnน ไมใสใจสขภาพ – ออกกาลงกาย ”, สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, <http://www.nrct.net/modules.php?op=modload &name=News&file=article&sid=1590&mode=thread&order=0&thold=0>, ธนวาคม2547.

พระศรญาณโสภณ. “ พทธวธคลายเครยด” , <http://tuchae.spaces.live.com/blog/>, 2550. พทยา จารพนผล, รศ.นพ. “ สขภาวะของพระภกษสงฆในเขตกรงเทพมหานคร ”, ผจดการออนไลน

, <http://www.manager.co.th>, 2548. มานพ ศรมหาราช, น.พ. “ วอนงดของบาป เหตพระอาพาธ ”,

<http://topicstock.pantip.com/religious/topicstock/2007/06/Y5497782/Y5497782.html>, 2548.

โรงพยาบาลสงฆ กรมการแพทย, “ โครงการเพsอพฒนาสขภาพของพระสงฆ – สามเณรใหยsงยนแบบองครวม ”, <http://www.priest-hospital.go.th>, พฤศจกายน 2548.

สกญญา จงเอกวฒ, เอก เกดเตมภม และสารอง คณวฒ. “ โครงการวจยสรางเสรมสขภาพสาหรบพระภกษตามแนวพระพทธศาสนาจงหวดอางทอง ”, <ttp://pubnet.moph.go.th/>, 2548.

สภทร ชประดษฐ. “ พฤตกรรมสขภาพ (Health Behavior) ”, <http://gotoknow.org/blog/wellness/22590>, พฤศจกายน 2550.

สานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, “ ขอมลพn นฐานทางพระพทธศาสนา ”, <http://www.onab.go.th/data/02.pdf>, ธนวาคม 2550.

สานกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย, “ การดแลสขภาพตนเอง ”, <http://advisor.anamai.moph.go.th/healthteen/family/self 01.html>, 2545.

อษณย วรรณาลย. “ กระบวนการเรยนการสอนทางสขภาพ ”, <http://www.centered.pbri.net/elearning/lampang/mui/index.html>, ตลาคม 2550.