07 - Uluslararası Örgütler.PDF

8/13/2019 07 - Uluslararas rgtler.PDF

1/32

U LUS LA R A R A S I ORG U T L E R


2/32

BM (BiRLE$Mi$ MiLLETLER) ORGUTU

TARiH(:E

'rlqmi Milletler iirgutu evrensel nite-

lik talyan, yani butun devletlere vebutun ulke!ere a~lk olan en buyuk

uluslararasl iirguttur. Ama b u alanda ilk iir-gut degildir: Birinci Dunya savamdan(1914-1918) soma, devletler arasmda ~lka-cak uyumazliklann ~iizumunde kuvvetkullanma yer ine hakemlik ve denetim me-kanizmalanru yerletirmek ve uluslararaslilikilerde hukuku hiikim blmak umuduylaMilletler Cemiyeti (MC) kurulmutu.

Milletler Cemiyeti'nin banl guvence al-

tma alma konusundaki baarlSlzligl, bir~okdevletin giderek ~ekilmesiyle etkisinin azal-maSl, lkinci Dunya savamda Almanya'yakafl savaan devletlerin, ge!ecekte saldlr-

ganhga engel olabilecek evrensel bir yetkiyesahip uluslararasl bir iirgut kurma d uunce-sini ele almalanna engel olmadl. Biiylece1945'te Birlqmi Milletler (BM)iirgutumeydana geldi. Merkezi New York'ta olan

iirgutun 1990 yilmdaki uye saYlsl 159'duroBirlemi Milletler iirgutunun kuruluunu

haznlayan iinemli tarihler iiyle snalamr :14 agustos 1941: Atlantik bildirisi F. D.Roosevelt'le W. Churchill guvenlik politika-lanrun ilkelerini a~lkliyorlar.1 ocak 1942 : Birieimii Milletler apklamasi.

ABD Bakam Roosevelt, Washington'da ya-Ylmlanan bir a~lklamada ilk defa " BirlqmiMilletler deyimini kullaruyor ; 26 ulkenintemsilcileri bu a~lklamayla Mihver devletle-rine karl birlikte savama siizu veriyor.30 ekim 1943: Moskova aflklamasi. lngiliz,amerikan, sovyet ve ~in temsilcilerince im-zalanan a~lklama, bantan yana butun ulke-lerin qitligi ilkesine dayanan ve uluslararasl

ban ve guvenligi korumaYl ama~layanuluslararasl bir iirgut kurulmasl geregini di-

Iegetiriyor.21 agustos - 7 ekim 1944: DumbartonOaks (Washington dolaymda bir yer) plant.Hukuk~ulardan meydana gelen bir komis-yon (ABD, lngiltere,


3/32

A 1931'de MillederCemiyeti toplanbSl.

Milletlq. Cemiyeti Ver

sailles antla~maslyla ku

ruldu (1919): merkezi

Cenevre'd e olan b u k u-rulu~, ban~l koruyan ilksiirekli uluslararasl brgutcur. Mille tler Cemiyeti

ba~anslzhga ugradl. c ;un -kii Amerika Bir le~i k D ev-

letleri orgutten destegini~ekti. Amerikan senatosuVersailles antla~maslruonaylamadl. brguttenyava~ yava~ c;ekilentota-liter devletlerin (Alman-ya, Japonya, Italya) 5al-dlrganhklanna MilletlerCemiyeti ancak etkisiz

tartl~malarla kar~1 koy-maya ~alt~tL

B- Birle~mi~ Millederantlamasmm

imzalanmasl.

26 haziran 1945'te San

Francis co k onferansmdairnzalanan Birle~mi~ Mil-letler antla~masl, 6rgiltiln

kurulu sozlemesidir.

Fransa, Moskova gorii-

me1erine katJ.lmadlg l i ~i n,

balanglc;t3, giriimin dl-

mda blfakilml~tl; sonanda c;agnda bulunandevletlere (ABD, Ingilte-re, SSCBve


4/32

~USLARARASI O R G U TLER

B M (B iR LE SM iS M i LL E T LE R)O R GOTU

A M A C ; V E iL K EL E R

irlqmi Milletler orgiitiiniin ama~ ve

i1keleri, 26 haziran 1945'te San Fran-cisco'da imzalanan antlamanm birin-

ci boliimiindeki 1.ve 2. maddelerde belirtil-mitir.

Ama~lar :- Uluslararasl ban ve giivenligi korumak.- Uluslar arasmda dostluk ilikilerini geli-tirmek.

- Ekonomi, sosyal sorunlar, kiiltiir ve insa"nkonulannda uluslararasl problemleri yumu-

atarak, insan haklanna ve temel ozgiirliik-lere sayglYI ge!itirerek uluslar arasmda i-birligi saglamak.

- Uluslann bu ortak ama~lara yonelik gay-retlerini bagdatmp sonu~landlracak bir

merkez olmak.tlkeler:

- Birlemi Milletler orgiitii biitiin iiye!eri-nin eit hiikiimranllgl ilkesine dayarur.- Uyeler imzaladlklan antlamayla iistlen-dikleri yiikiimliiliikleri iyi niyetle yerine ge-tireceklerdir.

- Oye!er uluslararasl uyumazhklanm, ulus-lararasl ban ve giivenligi ve adaleti tehlike-ye diiiirmeyecek bi~imde, ban9 yollarla~ozeceklerdir.- Oyeler uluslararasl ilikilerinde tehd idebavurmaktan veya kuvvet kullanmaktanka~macaklardu.- Uyeler antlamaya uygun olarak, orgiitiin

biitiin giriimlerini destekleyecek ve orgiittarafmdan kendisine kar 1 onleyici veyazorlaYlCl onlemler alman bir devlete yardlmetmekten ka~macaklardu.- Birlemi Milletler orgiitii, iiye olmayandevletlerin de, uluslararasl ban ve giivenli-gin korunmasmm gerektirdigi ol~iide ulusla-rarasl ban ve Birlemi Milletler i1ke!erineuygun davranmasml saglamaga ozen goste-recektir. .- Antlamamn hi~bir maddesi, BirlemiMilletler orgiitiiniin bir devletin ulusal yetkialaruna giren ilere kanmasma izin ver-mez.

irlqmi Milletler or giitiiniin bahca 6

orgam vardlr: Genel kurul, Giivenlikkonseyi, Ekonomik ve Sosyal konsey,

Vesayet konseyi, Uluslararasl Adalet divam,sekreterlik.

GeneI kuru!' YapIsl. Genel kurul, her biritek oya sahip, biitiin BM iiye!erinden olu-an en onemli karar orgarudu. Gene! kurululuslararasl ban ve giivenligin korunmasl,Giivenlik konseyinin siirekli olmayan iiye-

lerinin se~imi, Ekonomik ve Sosyal konseyiiyelerinin se~imi, Vesayet konseyi iiyeleri-

nin se~imi, orgiite yeni iiye ahnmasl, iiyeli-gi asbya alma veya iiye!ikten ~Ikarma, ve-sayet rejiminin ileyiiyle ilgili hususlar,

biit~eyle ilgili sorunlar gibi onemli konular-da ii~te iki ~ogunlukla karar ahr. Gene! ku-rul, diger sorunlan basit ~ogunlukla kararabaglar. Gene! kurul, Giivenlik konseyininonerisi iizerine genel sekreteri tayin eder.Yetkiler. Genel kurul, BM antlamasmm

~er~evesine giren tiim sorunlarla ileri gorii-ebilecegi gibi, antlamada ongoriilen or-ganlardan herhangi birinin gorev ve yetkile-rine ilikin konulan da.goriiebilir. Bu ilerveya sorunlar hakkmda devletlere tavsiye-lerde bulunabilir.

Genel kurulun tavsiye kararlannm dev-letler i~in zorlaylcl bir niteligi yoktur ; amabunlann, uluslararasl toplumun goriilerini

ifade etmek gibi manevi bir aguhgl ve etkisiolur.

Buna karlhk Genel kurul ;- bir devletin ulusalyetki alamna giren ile-rine kanamaz.- Giivenlik konseyinin el koydugu bir an-

lamazhkla veya durumla ilgili hi~ bir tavsi-ye karan alamaz.- uluslararasl ban ve giivenligin korunma-slyla i1gili olan ve bir eylemi gerektiren her sorunu Giivenlik konseyine havale etmesigerekir.

Buna ragmen Gene! kurul, 1950'de alman

"b an i/ k or um ak i,in birlik "karan (


5/32

antlamada ongorUlen bu askeri mUdahelemekanizmaslllm yerini, savaan taraflannonaYlyla uygulanabilen, bu sebeple de fark-'

lilik arzeden mavi berelilerin araya girmesiuygulamasl almltlr (bk. sf. 652).Yapl. GUvenlik konseyinin Uye Ulkelerininkara, hava ve deniz kuvvetlerini kullanarak

askeri mUdahalede bulunmasmm birinci or-negi 1950-1953 Kore saval, son omegiyse1991 Irak savaldlr. MUdahale BirlemiMilletler adllla olmakla birlikte her iki sa-vata da kullarulan silahll kuvvetlerin ezici~ogunlugu Amerika Birleik Devletlerineaittir. Kore savalllda Sovyetler Bir ligi mU-dahaleye k arlydl, fakat GUvenlik konseyi

toplantIsma katl!madlgl i~invetosunu kulla-namadl. ABD'nin onderliginde Kuzey Ko-

re'nin saldlflsl pUskUrtUldU. Irak'll l 1990'da

komusu Kuveyt'i igal etmesi Uzerine GU-venlik k onseyince balatllan ekonomik on-lemlerin ktsa sUrede saldugaru geri ~ekilme-ye zorlayamamasl sonucunda bir kere dahasilahlt mUdahale gerekli oldu. Ve bu seferSovyetler Birligi de diger daimi Uylerle bir-likte (be bUyUkler) mUdahaleyi onayladl.Be bUyUklerden Fransa ve Ingiltere'nin si-lahlt destegi de eskisine oranla fazla oldu.Ama gene de yUkUn tamamma yaktruABD'nin sutIndaydl ve mUdahale ktsa sUre-de baanyla sonu~landl.

GUvenlik konseyi 15 Uyeden meydanagelir (1965'e kadar Uye saylSI ll'di). Bunla-nn bei daimi Uyedir: ABD, lngiltere,


6/32

B M (B i R L E S M i S M i LLE T L E R ) O R G U T U

komisyonu; HiikQmetler Dl~l Orgiitler ko-misyonu ; HiikQmetlerarasl Kurumlarla Gii-

rii~meler Yapmakla Giirevli komisyon.Diger daimi"organlar uzmanlardan oluur.

Bunlar iizellikle su~lann onlenmesi ve su~-

larla miicadele, kalkmmarun planlanmasl,tehlikeli maddelerin ta~lnmaSI gibi konular-la ugraan organlardu.

Vesayet Konseyi. Vesayet r ejimi altmdabulunan yerlerin yiinetimini denetlemeklegiirevlidir.

Bu rejimin (Milletler Cemiyeti tarafmdankurulan manda rejiminin uzantlSldu) amaCl,ozerk olmayan topraklann yiinetimini, iir-giitiin denetimi altmda, vesayetle giirevlibir makama emanet etmektir. Vesayet giire-vini yiiJ;iiten makam, bu topraklann iizerkli-

ge veya baglmslzhga ge~iini giizetecek vekollayacaktlr. Balangl~ta vesayet rejimine

alman 11 yerden 10'u, ya ayn bir devlet ha-line gelmek, ya da baglmslz bir kom~u dev-lete katllmak suretiyle baglmslzhga kavu~-mutur. Onbirinci, eskiden japonya'runmandasl durumunda olan, Pasifik okyanu-sundaki Mikronezya adalanmn bir klsmlY-dl ;ABD'nin stratejik vesayeti altma ve-

rildi ; ABD tarafmdan yiinetildi ve sonundabunlar ABD'yle serbest ortakhk statiisiinii

se~ti (Kuzey Mariannes 1977'den itibaren,Mikronezya federal devletleri 1985-1986'dan soma). Sonu~ta, artlk vesayet al-tmda olan bir yer kalmad!.

Vesayet konseyinin iiye saY1Sl(ilke olarakvasi devletlerle vasi olmayan devletler ara-

smda e~it saYlda biiliiiilmiitii), vesayet re-jimi altmdaki yerler seyrekletik~e, giderekazald!. "1986'da ancak 5 iiye kalmltl: ABD(vasi devlet) ve Giivenlik konseyinin iitekidiirt iiyesi (


7/32


8/32

[ ULUSLARARASI ORGUTLER

BM (BiRLE$Mi$ MiLLETLER) ORGOTO

Insanhk aitesinin btittin tiyelerinin vaz ge,ilmez vasn olan haysiyetlerineqit ve devreditemez haklanna gasteritecek saygmm, ozgtirltik, adalet ve

dtinya ban~mm temeli oldugu ;insan haklanrun tarunmamasuun ve hor goriHmesinin insanhk vicdaruru

isyana sevk eden vah~iliklere yol a,tlgull; saz ve inan, ozgtirltigtine daya-

nan, yugmhk ve yoksulluktan armml~ bir dtinya kurulmasuun insaruarm en

ytice ozlemi oldugunu ;insarun zor ve basklya kar~l son ,are olarak, ayaklanma durumunda kal-

mamas, i,in, insan haklanrun bir hukuk rejimiyle korunmaslrun temel bir madde XVII. 1 Herkesin, tek ba~ma veya toplu olarak, mal ve mtilk edin-zoruruuk oldugunu ; mege hakkJ vardlr.

Birle~mi~ Milletler halklanrun, antla~malannda, insarun teme! haklarma, 2 Hi, kimse keyfl olarak, mal varhgmdan yoksun editemez.

erkek ve kadlruann haysiyet ve degerine olan inan,lanm bir kez daha belirt- madde XVIII. Herkes dti~tince, vicdan ve din ozgtirltigtine sahiptir; bu haktiklerini ; toplumsal ge!i~meyi azendirmege ve daha tam bir azgtirltik i,inde gene herkes i,in, tek ba~ma veya topluca, kamu ontinde veya ozel olarak,

daha iyi ya~am ko~ullan kurmaga karar verdiklerini ; ogretimle, ibadet veya ayiruerle dinini veya inanCllUortaya koyma ozgtirlti-tiye devletlerin, BM orgtittiyle i~birligi ederek, insan haklanna ve teme! gtinti de gerektirir.

azgtirltiklerine ttim dtinyaca ger,ekten saygl gosterilmesinin saglanmaslmtistlenmi~ olduklanm ; madde XIX. Herkes gorti~lerinde ve gotti~lerini a,lklamada ozgtirdtir. Bu

bu hak ve ozgtirltiklerin herkes,e aym bi,imde arua~llmaslrun, yukandaki ozgtirltik, gorti~lerinden dolaYI tedirgin editmeme, tilke slmrlan gazetilme-

ytiktimltiltigtin eksiksiz bi,imde yerine getirilmesi baklmmdan son derece den bilgi ve dti~tincelerini herhangi bir aruatlm yoluyla arama, elde etme veonemli oldugunu ; yayma hakkJm da gerektirir.

uluslararasmda dost,a ili~kilerin geli~mesini madde XX. 1Herkesin toplanma ve ban~,l der-

saglamamn temel ~art oldugunu goz antinde bu- I'NSAN H AKLARI nek kurma hakkl vardlr;lunduran; 2 Hi, kimse bir demege girmege zorlanamaz.~~~~~:~rh~klan bildirisini, btittin halklann ve EVRENSEL BiLDiRisi maddeXXI.lHerkesin,dogrudandogruyaveya

btittin uluslann, ger,eklqtirmek i,in gayret goster- 1 1 I . . . . . ozgtirce se,ilen temsilciler araClhglyla, tilkesininme!eri gereken bir ideal olarak ilan eder ; ta ki, bti- kamu i~lerinin yonetimine katIlma hakkl vardlr.

ttin bireyler ve btittin sosyal gruplar bu bildirgeyi hatlrlanndan hi, ,lkarma- 2 Herkes tilkesindeki kamu hizmetlerinde e~it ko~ullar i,inde gorev almasmlar, agretim ve egitim yoluyla bu hak ve ozgtirltiklere saygl duygusllnu hakkma sahiptir.a~llamaYl bilsiruer ve hem ulusal hem de uluslararasl dtizeyde bu hak ve oz- 3 Kamu iktidan halkm iradesine dayarur; bu irade dtirtist se,irruerle belir-

gtirltiklerin, gerek tiye devlet halklan arasmda, gerek bu devletlerin yonetimi lenmeli ve bu se,irruer e~itlige dayanan genel se,imle ve gizli oyla veya oyla-

altmdaki topraklarda, evrensel ve etkin bir bi,imde tamnmaSlm ve uygulan- ma ozgtirltigtinti saglayacak herhangi bir ba~l>ayontemle, donemse! olarakmaSUllsaglaslruar. yapllmahdlr.

madde I. Btittin insaruar ozgtir, haysiyet ve haklar baklmmdan e~it dogarlar. madde XXII. Her insan, toplumun bir tiyesi olarak, sosyal gtivenlik hakkJnaAkl! ve vicdan sahibidirler ve birbirlerine kar~1 karde~lik duygusuyla hareket sahiptir. Bu hak, her insamn ulusal ,aba ve uluslararasl i~birligi sayesinde ve

etmelidirler. her tilkenin orgtitlenmesi ve kaynaklan goz ontinde tutularak ki~iliginin ge-li~mesi ve insanhk onurunun korunmasl iC;in vaz gec;ilmez saY llan iktisadiJsosyal ve kiiltiirel haklanru eide etmesine olanak vermelidir.

madde XXIII. 1Herkesin ,ah~maya, i~ini azgtirce se,meye, adit ve e!veri~-li ,ah~ma ko~ullanna, i~sizlige kar~, korunmaga hakkl vardlr.2 Herkes i,in, hi, bir aymm gozetilmeden, e~it i~e e~it ticret hakkl ge,erli-dir.

3 Her ,ah~arun kendisinin ve ailesinin, insarulk onuruna uygun bir ya~amsaglayacak ve gerekirse her ttir sosyal gtiveruik olanaklanyla tamamlananadil ve yeterli bir ticrete hakkJ vardlr.

4 Her insarun, ,Ikarlanm korumak i,in ba~kalanyla birlikte sendika kurma-ga ve kurulmu~ olan sendikalara girmege hakkJ vardlr.

madde XXIV. Her insarun dinlenme ve eglenme, Qzellikle de Ijahma siire-sini uygun ol,tiler i,inde .smlrlamaya ve donemsel olarak ticretli tatile hakklvardl!.

madde II. Herkes Irk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasl veya diger herhangi birgorti~, milll veya toplumsal kaken, zengiruik, dogum ya da ba~ka herhangi

bir aymm gozetilmeksizin, bu bildirgede ilan edilen btittin hak ve btittin az-gtirltiklerden yararlanabilir. Aynca ister baglmslz tilke uyrugu olsun, ister ve-sayet altmda veya ozerklikten yoksun ya da h tiktimranhgl herhangi bir bi-

,imde klsltlanml~ tilke YUrrta~1 olsun, bir ki~i hakkmda, uyrugu bulundugutilkenin siyasl, idarl veya uluslararasl stattistinden kaynaklanan herhangi bir

aymm yapllamaz.

madde III. Herkesin ya~ama, azgtirltik ve ki~ise!gtivenlik hakkJ vardlr.

madde IV. Hi, kimse kole veya esir durumuna getirilemez; kolelik ve kaleticaretinin her tiirii yasaktxr.

madde V. Hi, kimseye i~kence yapI1amaz ;zalimce, insarulk dl~l, a~agllatlClceza veya muamele uygulanamaz.

madde VI. Herkes, bulundugu her yerde, hukuksal k i~iliginin tarunmaslhakkma sahiptir.

madde VII. Yasa ontinde herkes e~ittir ve aynm gozetilmeden yasa hima-

yesinden herkesin e~it olarak yararlanma hakkl vardlr. Herkesin, bu Bildiriyeaykm her tiirli..iaynmcl muameleye ve bu t ur aynmclhk .i


9/32


10/32


11/32


12/32

UL f.! SL A R A RA SI ORGUTL ER

B M (B i R L E S Mi S Mi LL E T L E R ) O R G UT U

BM Miilteciler Yiiksek komiserligi (Uni-ted Nations High Commissioner for Refu-

gees / UNHCR).Kurulu~ :1951. 0 Merkez : Cenevre.Ama\' : kendi i.ilkesinde korunamayan mi.il-tedleri uluslararasl korumadan yararlandn-mak ve gerektiginde onlann yurtlanna do-ni.i~lerini kolayla~tlrmak. - Komiserlik, 1954ve 1981 Ylllannda Nobel ban~ odi.ili.iaid!.

Kadmlann Hayat Sartlanmn Geli!?tiril-

mesi i~in Uluslararasl Ara~tlrma ve Egi-rim ensritiisii (Intemational Research andTraining Institute for the Advancement ofWomen / INSTRA W).Kurulu~ : 1979. 0 Merkez: Santo Domin-

go.Ama\': kadnun ic;inde bulundugu ~artlannge1i~tirilmesi ve kalkmma c;abalanna dahil

edilmesi ic;in orgi.itler kurmak, bilgi ah~ veri-~inde bulunmak, yardlmla~ma, staj ve ara~-tlrma olanaklanm kolayla~tlrmak ve te~viketmek.

Diinya Glda programl (World Food Prog-ramme, / WFP).Kurulu~ : 1961. 0 Merkez :Roma.Amac; : dogal bir fe1aketle kar~lla~an i.ilkele-re veya kronik koti.i beslenme sorunlanolan i.ilkelere yardlm ula~tnmak. WFP sade-ce yiyecek yardlmmda bulunur.

BM Kalkmma prograrm (United NationsDevelopment Programme / UNDP).

Kurulu~ : 1965.0 Merkez : New York.Ama\' : ge1j~mekte olan i.ilkelere, ekonomikverimliligi artlrmalan ve kaynaklanm iyikullanmalan ic;in yardlmcl olmak ve halkmya~am di.izeyini geli~tirmek. - UNDP, kal-kJnma ic;in BM'nin giri~tigi i~lerde, tekniki~birligi ve finansman saglamakla gorevlimerkez tqkilatldlr. Bunun ic;in gerekli pro-jeleri " i.ilke programlan " araClhglyla yi.iri.it-meye \,ah~lr.

UNICEf'in faaliyetlerininfinansmaruru, devletlerinkendi istekleriyle yaptlk-Ian katkllarla, halkm ba-~l,lan saglar. UNICEF di-fek kampanyalan dUzen-

ler , kartlar bastmr v ebunlarla gelir kaynaklanyaratlr. En biiyuk ba~an-lanndan biri 1979'daki

Uluslara rasl C:o cu k G O -nti oldu. UNICEF'in ,a-balan, her ,ocuga 20 ka-Slm 1959'da Genel kurultarafmdan oybirligiylekabul edilen i;:ocuk Hak-

Ian bildirgesinde belirti-len temel haklarclan ya-ra rla nma o la nag l s ag la -maga yoneliktir.

BM

1974, Golan (Banm GozlenmesiyleGorevli Birle~mi Milletler Gi.ici.i)i

1978, Li.ibnan (Li.ibnan Ic;in BirlemiMilletler Gec;id Gi.ici.i).

1988'de Ban Gi.ici.i" Nobel banodi.ili.iaId!.


13/32

'= '

DIGER DU

Y E T K i L E R i.. ..S IN IR L I O R G U T L E R

iikGmetler araSl bazl orgiitlerin, ev-

rensel ama~h kurulu~lar olmalannaragmen (yani, bu orgiitiin iiyeligine

kabul edilmek i~in herhangi bir cografi Sl-rurlama olmadlgl halde) ancak belirli bir~ah~ma alamyla slrurlanml~ yetk ileri var-du. Bu orgiitlerin ~ogu, Birle~mi~ Milletlerorgiitii sistemi i~inde uzman kurum statii-siine ahnml~tlr. Diger bir kismlysa (Inter-pol, WIO gibi), uluslararasl i~birligindeonemli roller oynamalanna ragmen, Birle~-mi~ Milletler orgiitii sisteminin dl~mda bl-raktlml~ar.

Uluslararasl Odemeler bankasl (Bank for International Settlements) / [BIS].Kurulu~ : 27 ~ubat 1930 (Lahey sozle~me-siloBIS, Isvi~re konfederasyonu tarafmdantarunml~ ozel bir statii ve tiiziige gore ~ah-~u. 20 mayls 1930 tarihinde ~ah~maya ba~-laml~tlr. 0Dyeleri : 29 iilkenin merkez ban-

kalan veya diger finans kurulu~lan (ABD,Almanya, Avustralya, Avusturya, Bel~ika,Bu!garistan,


14/32


15/32


16/32

AVRUPA TOPLULUGU'

vrupa T o plulugu'nu olu~turan ii~top-

lqlugun (CECA, Euratom, AET) ieraorganlan 8 ni5an 1965'te imzalana-

rak 1967 Ylhnda yiiriirliige giren Briik5elantla~ma5mdan ba~layarak, ortak hale gel-di. Bununla birlikte ii~topluluk gene de aynkaldl, e5kiden oldugu gibi kendi kurulu~antla~malanndaki kurallara gore yonetilme-

yi 5iirdiirdii.Ba~hea be~ ortak organm (K o11lisyon, Kon-

se y, Av rupll Asamblesi, Adalet Di v am , H es ap

M alzkeI1lesi) yarunda, topluluklann kurulu~antla~malannda ongoriilmeyen bir kurumuygulamada onemli bir rol kazandl : ba5mtaraEmdan zirve" veya Avrupa Kon5e-

yi " diye adlandmlan ve toplulugun devlet

veya hiikGmet ba~kanlanru d onem5e! ola-rak bir araya getiren konEeran5lar. Iki daru~-ma mecli5iyle, bir yardlmCl uzman organ-lar " grubu kurum5al yaplYl tamamlar.

Komisyon. Avrupa Toplulugunu yoneten

ve hiikGmetler ii5tii " olarak nitelenebileniki bah (Komi5yon + Kon5ey) bir yonetimorgarudlr.

Yap!: Komi5yon 17 tem5ilciden (komi-5er) olu~ur. (Almanya, Fran5a, Ingiltere, Ital-ya ve l5panya'run iki, oteki devletlerin birertem5ilcisi vardu). Temsilciler, iiye devletle-nn h iikGmetlerinin ortak gorli~iiyle 5e~ilir.Tem5ilciler kendilerini atayan devletlerden

bagml5lz olarak gorev yaparlar. 4 yll i~in5e-~ilir1er.

Merkcz : Komisyon 5iirekli olarak Briik-

5el' de ~ah~lr.t~lev: Komi5yonun kendiliginden hare-

A , B - Komisyon veKoosey.

Bu iki kurul birlikre :oToplulugun tanm, ener-

ji, sanayi, ara~tlnn a,


17/32

I bir met::;orumlanmasl veya ge


18/32


19/32


20/32

DiGER AVRUPA ORGUTLERi

S i Y A S E T V E

EKONOMI

vrupa Toplulugu gibi, soguk sava~ or-

taffiJnda kurulan diger siyasi ve eko-

nomik avrupa orgiitleri de, ~ogu za-man kltaYl ikiye aymrlar : bir yanda liberal

Avrupa, ate yanda sosyalist Avrupa. Aynca

bu orgiitlerin ~ogu Avrupa dl~1 iilkelere deseslenerek,Avrupa cografyasmm ~er~evesinide a~ar.

Avrupa konseyi (Council of Europe).

Kurulu~ : 5 Mayls 1949 (Londra antla~ma-

Sl).0 aye devlet saYlsl : 21, komiinist 01-maml~ avrupa devletlerinin tiimii (Andorra,

Monako, Santa Marino, Vatikan hari~). 0Merkez :Strasbourg.

Ama~: ortak kiiltiir mirasl saYllan ilke veidealleri k orumak ve geli~tirmek, ekonomik

ve sosyal geli~meleri desteklemek i~in Kon-sey iiyeleri arasmda slkl bir birlik saglamak.

- Avrupa konseyi sadece bir daru~ma orga-

rudlr : Bakanlar konseyince alman

kararlar hiikumetlere yapllml~ tavsiye-lerden ibarettir. Bununla beraber,

sozle~meler yoluyla, mevzuat alarunda

onemli i~ler goriir. Bu sozle~meler onlanonaylayan devletler i~in uyulmasl zorunlu

kurallardu. Kurulu~tan beri imzaCl devletle-

rin ~e~itli alanlardaki mevzuatl arasmda

uyum saglayan 124 sozle~me (konvansi-yon) yapllml~tlr. Bunlann ba~hcalan ~unlar-

dlr: Insan haklan (1950), sosyal giivenlik

(1961), mimarhk miraslrun korunmasl (1969

ve 1985), go~men i~~ilerin statiisii (1977),dogal ~evrenin k orunmasl (1979), spor gos-

terilerinde seyircilerin ~iddet ve ta~klnllklan(1985), vb.

insan haklan alarunda, 1948 tarihli BM

insan Haklan Evrensel Bildirgesi ndeki ba~-hca kurallan benimseyen Avrupa insan

Haklan Sozle~mesi 1953 Yllmda yiiriirliige

girdi. Avrupa Insan Haklan Sozle~mesi buhaklara sayglYl denetleyecek bir ba~vurumakaml yarattl. Bu merci Avrupa jns.an Hak-

Ian kom isyo nu ile Avrupa jn san H aklan mah-kemesi'nden olu~ur. Komisyon, yalruzcadevletlerce degil ozel ki~ilerce de harekete

ge~irilebilir. Avrupa konseyine iiye biitiin

devletler bu sozle~meyi imzalaml~larsa da,baZllan biitiin hiikiimleriyle kendini bagh

saymadlgmdan yiikiimliiliikleri e~it degil-dir.

Avrupa konseyi bir avrupa bayragl kabul

etti (mavi zemin iizerine daire bi~iminde di-

zili 12 san ytldlz) ve kurulu~unun Ylldonii-

mii olan 5 MaYIs'l Avrupa giinii olarak

ilan etti.

Yapl : birBakanlar komitesi :dl~ i~leri bakan-lanndan olu~ur; bir Dan1;ma meclisi: milli

parlamentolarca atanml~ 170 iiyeden mey-dana gelir.

Avrupa Serbest Miibadele birligi (Eu-

ropean Free Trade Association / EFTA).

Kurulu~: 4 ocak 1960 (Avusturya, Dani-

marka, Norve~, Portekiz, Ingiltere, lsve~ ve

Isvi~re tarafmdan imzalanan sozle~meyle).o aye devletler: 6 (Avusturya, Izlanda[1970], Finlandiya [1961'den beri ortak,

1986'dan beri tiim haklara sahip iiye], Nor-

ve~, Isve~, Isvi~re). Ingiltere (1972), Dani-marka (1972) ve Portekiz (1985) Avrupa

Topluluguna iiye olduktan soma Birlikten

aynldllar. 0 Merkez : Cenevre (isvi~re).

Ama~: ekonomik biiyiimeyi desteklemek,tam istihdaml saglamak, iiretimi artmnak,

kaynaklann rasyonel kullammmi ger~eklq-

L 660 ._ ..__.~ -~ C'-~-~

tirmek, mall istikrar, ya~am diizeyini surek-Iiyiikseltmek ve uye devletler arasmda mu-

badele ~artlannda hakkaniyetli rekabeti sag-

lamak. -Ingiltere'nin tqvikiyle kurulan Bir-

lik Ortak Pazara gore ama~lannda daha i d -

diaSlzdlr: sadece bir serbest miibadele

bolgesi kurmak (dl~a kar~l tek bir giimruktariEesine sahip olmadan ve ekonomik bir

biitiinle~meye gitmeden).

YapI: bakanlar diizeyinde, ytlda iki kez

toplanan Konsey ve 15 gunde bir toplanandaimi temsilciler.

Comecon (Council for Mutual Economic

Assistance) [Kar~lhkh Ekonomik Yardlm

konseyi].

Kurulu~: 1949, Moskova. 0 aye devlet-ler: 10: Bulgaristan, Macaristan, Polonya,

Romanya, C;:ekoslovakya, SSCB (k urucuiiyeler); ADC (1950), Mogolistan (1962),Kiiba (1972), Vietnam (1978). Kurucu uye

olan Arnavutluk 1961'de iiyelikten ~ek ildi.

ADC 1990'da AFC ile birle~tigi i~in uyelik-ten aynldl. 0Merkez : Moskova.

Ama~ : i~birligi i~inde iiye devletler araSln-

da ekonomik geli~me saglamak, sosyalist

ekonomide biitiinle~meyi ve uluslararasl

sosyalist emek daglhmlill saglamak, ulusal

ekonomileri uyumlu bir bi~imde geli~tir-mek (plartlar), iiye iilkeleri ekonomik ve

teknolojik a~ldan geli~tirerek, daha az geli~-mi~ olan iilkeleri sanayilqtirmek, emeginiiretkertligini artlrmak, iiye devletlerin halk-lanrun ref ah diizeyini yiikseltmek.

Marshall plaruru dengelemek i~in Stalin ta-raEmdan kurulan Comecon, Sovyetler Birli-

gi'nin dogu avrupa ekonomilerini denetle-

mesini saglamak i~in 1958'de Hru~~ov za-

marunda yeniden diizenlendi. Sosyalist D.Avrupa iilkelerinde serbest piyasa ekonomi-

sine ge~i~in benimsenmesiyle 1990'lardaComecon'da degi~iklik yapllmasl da giinde-me geldi.

Yapl : yuksek organ olan Kons ey, iiye devlet

temsilcilerinden olu~ur ve Yllda en az birdeEa toplanu. Hiikumet ba~kartlanndan olu-

~an Yiiriitme kom itesi ii~ ayda bir toplarur.

Kuzey konseyi (Nordic Council).

Kurulu~ : 1952 (1962'de Helsinki'de imzala-nan. Kuzey I~birligi antla~maslyla kuruldu).

o Uye iilkeler: Danimarka, Nor ve~, Isve~,izlanda (kurucu iiyeler) ve Firtlandiya(1955).0 Merkez: Stockholm.

Ama~: iiye devletlerin ~Ikarlanna ili~kin

alartlarda (yasa, kiiltiir, ula~tlrma, ~ah~ma,

vb.) aralannda koordinasyon saglamak.

Yapl: Parlamentolararasl konsey, milli parla-

mentolarca se~ilmi~ 87 iiyeden olu~ur ;K u-zey Olkeleri Bakanlar konseyi, i~birligiyle ilgi-li bakanlan bir araya getirir.

Ekonomik i~birligi ve Kalkmma orgiitii

(Organization for Economic Cooperation

and Development / OECD) .Kurulu~ : 30 eyliil 1961, Paris. 1948'de ku-

rulmu~ olan Avrupa Ekollomik I~birligi or-

giitiiniin yerine ge~ti. 0 Uye devletler : 25

(eski Avrupa Ekonomik i~birligi Orgiituniin

iiyesi olan 20 Avrupa iilkesi [AFC, Avus-

turya, Bel~ika, Danimarka, Firtlandiya,

Fransa, Hollanda, Ingiltere, irlanda, Ispan-

ya, Isve~, Isvi~re, Italya, Izlanda, Luksem-

burg, Norve~, Portekiz, Tiirkiye, Yugoslav-ya, Yunanistan] ve aynca Kanada, ABD, Ja-ponya, Avustralya, Yeni Zelanda). 0 Mer-

kez: Paris.

Ama~ : iiye iilkelerde oldugu kadar iiye 01-

mayan iilkelerde de (ozellikle az geli~mi~

iilkelerin durumunu iyile~tirerek) saghkhekonomik geli~meye yonelik politikalandesteklemek.

- OECD korumaCl siyasetlerle miicadele

ederek, uluslararasl miibadeleyi liberalizme

dogru yonlendirme ve geli~tirmede onemli

bir role sahiptir.

Yapl : KO llsey, iiye iilkelerin birer temsilci-sinden olu~ur. Kararlar oybirligiyle ahrur.

Bu kararlar iiye ulkeleri baglar. - OECD'de

~ah~malann biiyuk bir boliimii ~e~itli uz-man C;:alr;ma komite ve gr uplan'nda (200'denfazla) yerine getirilir. Bunlar da, ekonornik

ve sosyal politikalann tiim yonleriyle ilgile-nirler. Aynca orgiit nezdinde ozerk ve yan-

ozerk bir~ok kurulu~ var dlr: Niikleer E ll er jiajansl (1958); Kalkmma merkezi (1962);

Ara ;ttrma ve Egitimde Yellilikler merkez i

(1968) ; Uiusiararasl Ellerji ajallsl (1974) ; kal-

klnmakta olan iilkelerle uyum i~inde geli-

~en, yannki ilerlemi~ sanayi toplumlanrun

evrimi iizerine ara~tlrma projesi (interfuturs,

1976).

B iL iM S E L

ALAN

vrupa bilimsel i~birligi, (Arialle uydu-sunun &rlatllmasl bunun simgesidir)

Avrupa Toplulugu ~ah~malannm ya-ru sua onemli ol~iide geli~mi~tir.

ESA (European Space Agency) [AvrupaUzayajansl].

Kurulu~ :30 Mayls 1975'te imzalanan soz-le~.meekim 1980'de resmen yiiriirliige girdi.o Uye iilkeler: 13 (Almanya F.e., Avustur-

ya, Bel~ika, Danimarka, Fransa, Hollanda,Ingiltere, irlanda, ispanya, lsve~, lsvi~re,

ltalya, Norve~. 0 Merkez :Paris.

Ama~ : JJan~~1ama~larla uzay ara~t!rmalanve teknolojisi alarunda avrupa d evletleri

ara.smda i~birligini saglamak ve geli~tirmek.

- Orgiit ii~ biiyiik ~ah~ma merkezine sahip-tir. Noordwijk'te (Holland a) bir uzay ara~-

tlrma ve teknolojisi merkezi, ESTEC;Darmstadt'ta (Almanya) uydulan denetle- '

yen bir uzay operasyortlan merkezi,ESOC ; Frascati'de (Italya) bir dokiimantas-

yon merkezi, ESRiN.

ESO (European Southern Observatory)[Avrupa Giiney rasathanesi].

Kurulu~: 1962. 0 aye devletler: 8 (AI-manya F.e., Bel~ika, Danimarka, Fransa,

Hollanda, isve~, lsvi~re, ltalya). 0 Merkez :Garching (Miinih yakinlan).

Ama~ : Giiney yankiirede yapllan astrono-

mi ~ah~malanm desteklemek. - ESO'nun

La Silla'da (~ili) kurulu rasathanesinde ~apl3,60 m'ye varan 14 teleskop ~ah~lr.

Cern (Conseil europeen pour la recherchenucleaire) [Avrupa Niikleer Ara~tlrma konse-

yiveya Avrupa Par~aC1kFizigi laboratuan].

Kurulu~: 1952 (Avrupa Niikleer Ara;ttrmakO llseyi ad! altlnda). 0 Uye devletler : 14 (AI-

manya F.e., Avusturya, Bel~ika, Danimarka,

Fransa, Hollanda, Ingiltere, lspanya, lsve~, Is-

vi~re, Italya, Norve~, Portekiz, Yunanistan).oMerkez :Meyrin (Fransa-lsvi~re smm).

Ama~ : ~ekirdek altl temel ara~tlrmalar ala-runda iiye devletler arasmda i~birligi sagla-mak. - Cern 28 GeV'a varan enerjilerle

1959'dan beri ~ah~an bir proton senkrotro-

nu (e~zamanll hlzlandmCl) in~a etti; 450GeV'luk bir proton senkrotronunu 1976'da

hizmete soktu; bir de diinyamn en biiyiik~arpl~ma halkasl (~evresi 27 km) LEP'i (Lar-ge electropositron collider) yaptl.


21/32

_U_L_U_S_L A _ R A_R A__ S_'_ O _ 'R_G_U_l_LE._R___________________ ---~

ogu-Batl e;atlmaSmm Dzellikle, Avru-pa btasllllll dlma da taan NATO

askeri ittifakl ile Varova paktl bOl-

gelerinde hissedilegelmitir.

NATO (North Atlantic Treaty Organiza-

tion) [Kuzey Atlantik Paktl antlamasl]. ..Kuruluo: 4 nisan 1949, Washington. 0Uye

devletler: ABD, Bele;ika, Danimarka, Fran-

sa, Hollanda, Kanada, Luksemburg, Ingilte-

re, Italya, Izlanda, Norvee;, Portekiz (kurucu

uyeler); Yunanistan ve Turkiye (1952), F.

Almanya (1955), lspanya (1982). 1966'da

Fransa, ittifak iiyeligini surdurmekle birlik-

te, askeri kurulutan aynldl ve NA TO'nun

tiim kurululanrun topraklanndan e;ekilme-sini istedi. 0Merkez : Bruksel.

Amae; : Ban ve guvenligi korumak ve Ku-

zey Atlantik bolgesinde refah ve istikran ge-

Iitirmek . 1949 antlamasl, sadece savun-

ma amaCI giiden bir orgiittiir. Oye devletle-

rin hukumranhk haklanru haleldar etmeden

kolektif bir savunma sistemi gelitirmitir.

Yapl: yonetim orgaru Kl lzey Atlamik konse-

yi'dir. 1966'dan bu yana savunma sorunlan

SavlIllIlla PIa/dart k omitesi tarafmdan ele ah-

rur. Asker; komite, ittifakm yiiksek komutan-

hgldlr, miittefik devletlerin genelkurmay

bakanlanndan oluur.

NATO savunma alam iie; komutanllgaaynlmltlr :

1 Avrupa Miittefik Kuvvetler Yiiksek

komutanhgl (SACEUR), Casteau (Bele;ika) ;

2 Atlantik Miittefik Kuvvetler Yiiksek ko-

mutanllgl (SACLANT), Norfolk (ABD); 3

Man Miittefik Kuvvetler komutanhgl

(CINCHAN), Northwood (Ingiltere).

;).- NATO ve Var~ovapaktuun asken

kuvvetleri.

19 89 'da Var~ova pa k tlrunasker saYlSl6 3lO 000dolaymd aydl. Fiill asker sa-

YlSl 5390000 olan NA-TO silahh kuvvetleriyle

920000 J,ijilik bir farkyard!. SSC.B i se tek ba~l-

na ABD'den lie; kat fazla

yedek askere sa hiptir. Eu

durumu muhremel bir

1;3tJ m acl a seferherlik h I-Zl Om l;ok 6nemli bir ct-ken olacag tnl dii~iindiire-gelmiti. Atlantik Paktl

t;en;evesinde Avrupa1da-

ki amerikan askerleri

354 000 kljidir 1991 ba- mda b u b ilgiler anlammlkaybetrnij gibiydi.

Varova Paktt.

Kurulu: 14 mayls 1955 tarihinde, ikili sa-

vunma anlamalanyla SSCB'ye bagh D()gu

Avrupa iilkeleri tarafllldan kuruldu. 0Uye

devletler: ADC, Arnavutluk (l968'e ka-dar), Bulgaristan,


22/32

AVRUPA DI$I BOLGESEL ORGUILER

COMECON - 1949

- AET-1957

oEFTA-1960m r rn OECD - 1961

UDEAC- 1964

oECOWAS-1975

A-Uluslararasl iktisadi orgiitIer.

Devletlerarasl iktisadi Ekonomik T oplulugu,

topluluklann amaCl, uye Afrika ve Ar ne r ika'nm

devletler arasmda ticari t;e~itliekonomik toplu-rnubadeleyi artmnak ve luklan), bie kISffil da seciktisat politikalanna daha best-miibadele bolgeleri

bie uyum saglamakttr. Bu bit;irnindedir (Avru-

topluluklardan biT klSffil pa'daki Avrupa Serbest

ortak bir pazar (Avrupa Mubadele birl igi gibi).

oArap birligi _ 1'945Vorjovo okll- 1955

Siyasi ve askeri agrrhklt.boIgesel topluJukIar.

Genel oIarak siyaset aglc geregini duysalar da,hkh topluluklann amaCl, uluslararasl bie 6rguteDye devlecler arasmda girmenin uygulamadadostluk kurulmasl ve gerekli klldlgl hakimiyet

mevcut veya i1eride do- s1mrlamalan gu


23/32

iitiin amerika devletlerini (ABD dahil,

Kanada hari~) bir araya getiren Ame-

rika Devletleri orgiitiiniin yarunda,

~e~itli latin amerika ve giiney amerika bol-

gesel dayaru~ma orgiitleri vardlr.

Arnerika Devletleri orgiitii (Organization

of American States / OAS).

Kurulu~ : 1948 (Bogota sozle~mesi). 0Dyedevletler : 32 (Kanada dl~mda, Karaip iilke-leri dahil tiim Amerika kitaSI iilkeleri).

1962'de Kiiba hiikGmeti orgiitten ~lkanldl,ama devlet olarak iiyeligini koruyor. 0Mer-

kez: Washington.

Ama~ : Amerika kltasmda ban~ ve giivenli-gi korumak, gii~liikleri kaynaklannda tespitetmek, anla~mazhklara ban~~l ~oziirnler

bulmak, bir iiye devlete yoneltilen saldmya

kar~l ortak eylemde bulunmak. Orgiitiin

kokeni, 1890'da kurulan Am erika Cu mhuri-yeller i U luslararasl Birligi'ne dayarur. Bu bir-

lik Monroe doktrininden esinlenmi~ti;

ozellikle tiim iiyeler, bir amerikah devletinesaldmrun, hepsine birden saldmlml~ anla-

mma geldigi dii~iincesini benimsiyorlardl.

1890 Birligi'nde ABD'nin oynadlgl iistiinrol, Bogota sozle~mesiyle kurulan diizende

de etkisini korudu. 0kadar ki, bu iIiki ~o-gu zaman orgiitiin, ABD hakimiyctinin bir

aleti oldugu duygusunu yaratt!. Bugiin OASsiyasl tartl~malar i~in bir forum olmaya de-yam etmekle birlikte (tartl~marun mer ke-zinde Orta Amerika bunahml ve Latin

Amerika'run bor~lanmasl yatmaktadu),

hiikGmetlerce getirilen kalkinma projelerine

mall ve teknik "yardlm saglamak suretiyledaha ~ok ekonomik alanda etkinlik goster-mektedir.

Amerika Devletleri orgiitiiniin b61gesel gii-venlige ili~kin onernli k ararlan arasmda

1962'de Sovyet fuzeleri ta~lyan gemiler ne-

deniyle Kiiba'ya konan ablukada ba~kanJohn Kennedy'nin ve 1965'te ABD'nin Do-

minik Cumhuriyeti'ne miidahalesinin d es-

teklenmesi saYllabilir. Ekonomik ve top-lumsal alanda elde edilen en onemli sonu~,ilerleme i~in ittifakm kurulmaslru saglayan,1961 tarihli Punta Del Este sozle~mesininAmerika Devletleri orgiitii tarafmdan be-

nimsenmesidir. AmerikaWararasl insan hak-

Ian mahkemesi de 1979'dan beri Kosta Ri-

ka'run San Jose kentinde ~ah~maktadlr.YapI: Gene l Me clis, yI!da bir defa, ya da ge-

rektiginde dl~i~leri bakanlanrun ~agnsl iize-rine top-Iarur; D/~i~/eri Bakanlart Dant~ma

top lantlsl, acele hallerde yapI!u; Da im f k on-

sey (Washington' dadu); gen el sekrel erlik.Amerikaltlararasl lnsan Ha kl ar t mahkemesi de

1978'de kuruldu.

Latin Arnerika Biitiin1e~me birligi (Latin

American Integration Association / LAIA).

Kurulu~: 1980 (Montevideo antla~masl).LAlA, 1960'ta kurulmu olan Larin Amerika

Serbest Miibadele birliginin yerini aid!. 0

Dye devletler: 11 (Arjantin, Bolivya, Bre-

zilya, Ekvadoi, Kolombiya, Meksika, Para-

guay, Peru, ~ili, Uruguay, Venezuela). 0

Merkez : Montevideo (Uruguay).Ama~: latin amerika iilkeleri arasmda bir

ortak pazar yaratmak. - LAlA az geli~mi~iilkelere (BoliY)'a, Ekvador, Paraguay) ozel

avantajh. giimriik tarifeleri uygulayan birsistem Kurmu~tur.

ArnerikahlararaSI Kalkmma bankasl (In-

ter-American Development Bank / lADB).

Kurulu~ : 8 nisan 1959'da Amerika Devlet-

leri orgiitiine iiye iilkelerin delegeleri tara-

fmdan kuruldu. 0Uye devletler: 44 (27

amerika iilkesi [Kanada dahill, 15 avrupa iil-

kesi [arada Federal Almanya, lngiltere, veFransa], Israil ve Japonya). 0Merkez : Was-

hington.Ama~ : iiye devletlere veya bu devletlerde-

ki ozel kurululara (bu durumda ilgili

hiikGmetin garantisiyle) odiin~ para sagla-maktlr.

CARiCOM (Caribbean Community) [Ka-

raib Ulkeleri toplulugu].Kurulu: 4 temmuz 1973 (Chaguaramas[Trinidad] aritlamasl). Caricom, 1965'te

kurulmu. olan CARIIT A'run yerini aId!. 0

Dye devletler: 13 (Barbados, Guyana, Ja-maika, Bahama, Trinidat ve Tobago (kuru-

cu iiyeler) ; Antigua, Belize, Dominik, Gre-nada, Montserrat, Saint Chr istopher and

Nevis/Anguilla, Santa Lucia, Saint Vincent

[1974'te katlldI!ar]). 0 Merkez: George-

town (Guyana).

Ama~ : ortak bir d l giimriik tarifesi ve dl~iilkelerle yapllacak ticari ilikilerde ortak

korumaci bir siyaset gelitirmek.

Orta Arnerika Devletleri orgiitii (Orga-

nization de Estados Centroamericanos /

ODECA).

Kurulu : 1951 (San Salvador antlamasl). 0

Dye devletler :5 (Kosta Rika, Salvador, Gu-

atemala, Honduras, Nikaragua). 0Merkez :

San Salvador.Ama~: Orta Amerika'nm birligini kuvvet-

lendirmek ve anla~mazhklan ban~1yoldan~ozmek. - Orta Amerika'run kalkinmasma

katkida bulunmak i~in iiye devletler 1960yI!mda (Managua'da irnzalanan bir antla-

mayla) bir Orta Amerika ortak pazan kur-

dular; (CACM [Central American Com-

mon Market]) ; ortak pazann merkezi Gua-temala'dadlr.

Arnazonlar Bolgesi i~birligi konseyi

(Amazonian Cooperation Council).

Kurulu: 1978. 0Dye devletler: 8 (Boliv-

ya, Brezilya, Ekvador, Guyana, Kolombiya,

Peru, Surinam, Venezuela). 0Merkez :Bra-silia.

Ama~: Amazon bolgesi iilkeleri arasmdayakin i~birligi saglamak.

And pakn

Kurulu : 1969 (Cartagena [Bolivya] antla-

masl). 0Dye devletler: 5 (Bolivya, Ekva-

dor, Kolombiya, Peru, [kurucu iiyeler], Ve-

nezuela [1973]), Paktm kurucu iiyesi olan~ili 1976'da aynld!. 0Merkez: Lima (Peru).

Ama~: iiye devletler arasmda ekonornik

biitiinle~me saglamak ve yaam diizeyleri

arasmda mevcut farkhhklan ortadan kaldl-

rarak bolgenin kalklnmaslru desteklemek.

Pakt, giimriik duvarlannm tedricen ortadankaldmlmaslru ve LAIA ~er~evesi i~inde tiimiiyelerinin katifdlgl bir ortak pazar kurulma-

Slruongormektedir.

frika'YI tek bir ses haline getirmek is-teyen Afrika Bir ligi orgiitiiniin ya-

runda Afrika'da ekonomik niteliklib61gesel orgiitler de vardlr.

Afrika Birligi orgiitii (Organization of Af-rican Unity / OAU).

Kurulu : Etyopya imparatoru Haile Selasi-

ye'nin tasansl iizerine 1963'te Addis Abeba

konferansmda kuruldu. 0 Dye devletler:

50, Giiney Afrika ve bantustanlan hari~, Af-

rika'daki biitiin baglmslz devletler. 0Mer-kez : Addis Abeba (Etyopya).Ama~: afrika devletleri arasmda birlik ve

dayarumaYI desteklemek; iiyelerinin top-

rak biitiinliigiinii ve bagunslzhklanru savun-

mak; Afrika'da her tiir somiirgecilige sonvermek.

YapI: Devlel ve Hiikumet Ba ~kanlarJ konfe -ranSI, Yllda bir kez toplanan en yiiksek veeitlik~i organdlr; Ba kanlar konseyi (genel-

likle dlileri bakanlan) Yllda iki kere ve ge-

rekirse olaganiistii olarak toplarur ; ve genel

sekrelerlik. - Bu organlann hi~ biri karar yet-

kisine sahip degildir ve genel olarak

OAU'nun eylemi slrurhdu. Uzlama ve Ha-

kern komisyonu, bir~ok slmr anla~mazhgl-na ve aynhk~1 hareketl~re ragmen hi~ birzaman ~ahamaml~tlr. Uyeler arasmda an-

cak somiirgecilikten kurtulma ilkeleri iize-

rinde anlarha olmu, bunun nasI! saglana-

cagl konusundaysa gorii birligi saglanama-

mltlr. Katanga ve Biafra olaylan slrasmda

veya Batl Sahra konusunda, hatta C;:ad an-

lamazhgmda ortaya ~lkan ve orgiitii az ~oksarsan bunahmlar buradan kaynaklanmak-

tadlr. (Batl Sahra 1982'de Sahra Arap cum-

huriyeti adlyla orgiite kabul edilmi, bu tu-

turn Fas'm orgiitten ~ekilmesine yol a~rru-tlr.) Bununla bir likte ~ok saglam bir temele

dayanmayan ve boliinmii~ olan orgiit, Afri-

ka baglmslzhk hareketlerini Birle~mi Mil-letlere kabul ettirerek ve uluslararasl forum-

larda Afrika'mn varhglm ve uluslararasl ye-

ni bir ekonomik diizenin gerekliligini kabul

ettirerek, onemli bir rol oynamltu. AfrikaBirligi orgiitiiniin uygulamadaki en onernli

baanlan, Cezayir-Fas anlamazhgl (1964-

65) ile Somali-Etyopya ve Kenya-Somali Sl-rur anlamazhklannda (1965-1967) yaptlgl

arabuluculuktur. Afrika Birligi uluslararasldiizeydeki giriirnlerini Birlemi Milletler

orgiitii i~inde oluturdugu Afrika grubu ara-Clhglyla siirdiirmektedir.

Afrika Birligi orgiitiinde devlet ve hiikumel ba~ -

kanlart zirveleri: 1964 Kahire; 1965 Akra;

1966 Addis Abeba; 1967 Kinasa; 1968 Ce-zayir; 1969, 1970, 1971 Addis Abeba;

1972 Rabat; 1973 Addis Abeba; 1974 Mo-gadiu ; 1975 Kampala; 1976 Port-Louis;

1977 Kahire; 1978 Trablus; 1979 Monro-

via; 1980 Free Town; 1981 Nairobi; 1983,1983'ten beri Addis Abeba.

Olag aniistii topla ntl lar: 1976 Addis Abeba;

1980 Lagos; 1987 Addis Abeba.

Afrika Kalkmma bankasl (African Devel-

opment Bank / AIDB veya ADB).

Kurulu : 4 agustos 1963 (Hartum). 0Dyedevletler: Afrika, Amerika, Asya ve Avru-

pa kltasmdan 75 iilke. 0Merkez: Abijan

(FildiiKtYISI).Ama~: uyelerinin ekonomik ve toplumsal

kalkinmalanna k atkida bulunmak; Afrikaulkeleri arasmda ibirligi saglamak. - Afrika

Kalkinma fonuyla (1972'de Afrika Kalkm-

ma bankasma fon saglamak i~in kuruldu)

birleen ADB bu kurulula birlikte "Afrika

Kalkinma bankasl grubu "nu oluturdu.

Antant konseyi (Entente Council).

Kurulu: 29 mayls 1959 Abijan. 0 Dyedevletler :5 (Benin, Burkina Faso, Fildii Kt-

ylSI, Nijerya [kurucu uyeler], Togo [1966]).

o Merkez :Abijan.Ama~: bolgenin ekonomik kalkinmasma

katkida bulunmak. '

Ban Afrika Ekonomik toplulugu (WestAfrican Ekonomic Community / W AEC).


24/32


25/32

Korfez Dlkeleri i~birligi konseyi (Coop-eration Council for the Arap States of t he

Golf ICCASG).Kurulu: 1981 (Abu Dabi). 0Dye devlet-

ler: 6 (Suudi Arabistan, Bahreyn, Birleik

Arap Emirlikleri, Kuveyt, Vmman, Katar).o Merkez :Riyad (Suudi Arabistan).

Ama~: Korfez Olkeleri ibirligi konseyi,

taraf ulkeler arasmda ekonomik konularda-ki ibirligini kuvvetiendirmek ve dltan ge-

lebilecek tehlikelere karl, hem uye ulkele-

rin ayn ayn, hem d e ortak guvenliklerini

saglamak. - Suudi Arabistan'm buyuk et-kinlik gosterdigi Korf ez Olkeleri ibirligi

konseyinde, silahli k uvvetler arasmda aktif

bir ibirligi saglanmasma, ortak bir hava sa-

I vunmaSI sistemi ve ortak bir sava sanayiikurulmasma


26/32

ULUSLA RARAS' ORGUTLER ~~----~--------~~

A V R U P A D IS I B O L GE S E L O R G O T LE R

KIT A L A R A R A S I.. ..O R G U T L E R

yelik i


27/32

OZEL ORGUILER

iN SANCIL AMAc;L1O RG UTLER

luslararasl resmi olmayan orgutler ve-

ya hukGmetler dl~1orgutler uC;olc;u-de tarumlarur: uyelerinin veya faali-

yetlerinin uluslararasl olmasl; kurulu~lan-run gayri resmi (ozel) olmasl (devlet iradesi-

ni degil, ozel giriimden kaynaklanan

demekc;i bir hareketi temsil eder) ; faaliyet-lerinin gonullu olmas!. Bu tur orgutler bu-

gun, maddi olanaklan ve geni~ personel

kadrolanyla, kamuoyu uzerinde,

hukGmetler uzerinde ve uluslararasl orgut-

ler uzerinde (c;ogu kez bu orgutler nezdinde

daru~manhk statuleri vardlr) ciddi etkileriy-

Ie buyuk bir onem ta~lmaktadlr.


28/32

O ZE l O R G U T l E R

revli sayar; kiliselerdeki hristiyan telkinleri-

ne karl i1gisiz kalanlann kaplsml


29/32


30/32

..O Z E l O R G U T l E R

I DOGAYI

I KO RUM A

i O R G UTLER!I I

kinci Dunya sava~mm hemen ardmdan

~evre korumadaki buyuk atJhm, ulusla-. raraSI alanda ~ogu kez yakm i~birligi

i~inde ~ah~an iki orgutUn kurulmaslyla so-nu~landl.

Uiuslararasl Dogayt ve Dogal Kayttak-Ian Koruma birligi (International Union

for Conservation of Nature and Natural

Ressources /IUCN).

Kurulu~: 1948; Fontainebleau (Fransa). 0

Oyeler: 54 ulke, 126 kamu kurulu~u, 369

gayri resmi kurulu~. 0Merkez: Gland (Is-

vi~re).Ama~ :dogal kaynaklann uzun sureli kulla-

ruml ve korunmasJYla ilgili bilimsel ~ah~ma-Ian geli~tirmek, yenilenebilir d ogal kaynak

potansiyelinin ~imdiki ve g elecek nesillerin

yaranna korunmasml saglamak. - Birligin

ba~hca ~ah~masl, teWike yaratan dogal yer-le~imlerin ve az bulunur turlerin korunmasl-

na ili~kin program ve incelemeler yapmak-

tlr. Ilgili giri~imler i~in hukumetlerin ve uz-

man kurumlann dikkatini ~eker, dogarunkorunmasl i~in gerekli bilimsel goru~lerini

bildirir ve uzmanlan gorevlendirir. BM


31/32

ve universite duzeyinde egitim), toplantllar

duzenler, Rom ana dergisini ve Balaguer'ineserlerini yaYlmlar. Franco' cular d onernin-

de lspanya'da uyeleri, hukumetlerin bir~o-

guna katlldllar. lspanya'da, maliye ve ba-

sm ~evrelerindeki buyuk etkileri devam et-mektedir.

Saint-Jean ~ovalyeleri tarikan veya Mal-

ta ~ovalyeleri.Kurulu: 1099 tarihinde, Kudus'e Ha~hla-nn girilerinin ardmdan, kendini hristiyan

hacJlann hizmetine adaml bir topluluk ola-rak kuruldu. Papa ll. Paschalis'in muhurlu

senediyle 15 ubat 1113'te dim bir tarikat

haline geldi ve Kudus Sa int-Jean M isafi rpe r-

verIer ta rika tt adml aldl. Tarikat 1961 ve

1966 Yillannda yapllan bazl duze.nlemelerle

yeni bir yaplya kavuturuldu. 0Uyeler : ul-kelerin ovalyelik milli dernekleri. 0Mer-

kez : Roma (13. yy'a kadar Kudus, 1522'yekadar Rodas, Napolyon savalanna kadar

Malta).

Masonluk gizli birdemek yaplsmdadu ve bu yuzden, resmiolmayan uluslarar.asl orgutler listesinde

pek yer almaz. Uyeleri dunyarun dort

koesine dagllml durumdadlr, ama bu

konudaki istatistiklere guvenilmez. Enkalabahk olduklan yerler ABD (4milyon

?) ve Batl Avrupa'dlr; ozellikle lngiltere

(1 milyon ?), Fransa (100 000 kadar), Bel-

~ika, Hollanda, Norve~, Almanya, Avus-turya, ltalya ve Portekiz ... SSCB'de ve es-ki halk demokrasilerinde masonluk yaa-

yamadl (Kuba hari~); Islam ulkelerindeve Kara Afrika'da da konumu pek parlak

degildir; lspanya'da, Franco donemindeyasaklanmltl, onun olumunden somayeniden serbest buakildl.

Masonlar balangl~lanru Eski


32/32

07 - Uluslararası Örgütler.PDF

Documents