Dzieje grnictwa element europejskiego dziedzictwa kultury, pod
red. P.P. Zago d ona i M. Madziarza, Wrocaw 2008
Szklary, relikty dawnego grnictwa, eksploracja wyrobisk
Marek FURMANKIEWICZ Krzysztof KRZY ANOWSKI**
PODZIEMNE RELIKTY KOPALNI NIKLU W SZKLARACHArtyku przedstawia
histori kopalni niklu w Szklarach (pow. Zbkowice lskie), ktra
funkcjonowaa w latach 18901982, pocztkowo jako kopalnia podziemna,
potem jako odkrywkowa. Znaczna cz infrastruktury podziemnej zostaa
zniszczona w okresie eksploatacji odkrywkowej, szczeglnie po II
wojnie wiatowej. Obecnie w rejonie dawnego pola grniczego Martha i
Benno dostpnych jest okoo 2 km korytarzy. Najbardziej rozlegy jest
fragment zwizany ze sztolni Robert, do ktrej wejcie znajduje si koo
dawnego budynku dyrekcji kopalni. Kopalnia ta posiada zarwno
wartoci historyczne jak i przyrodnicze, jako zimowisko nietoperzy.
Na terenie czci kopalni tworzone jest prywatne muzeum geologiczne i
historyczne.
1. WprowadzenieDawna kopalnia niklu w Szklarach poo ona jest w
Masywie Szklar, okoo 7 km na pnoc od Zbkowic lskich. Masyw ten
tworzy pasmo wzgrz o wysokociach 345375 m n.p.m. o ukadzie
poudnikowym. Wystpuj tu serpentynity, w ktrych w wyniku wietrzenia
chemicznego wyksztaciy si zo a rud niklu [3, 5, 7, 8]. Po
wschodniej stronie wzgrz znajduje si stara wie Szklary (do 1945 r.
Glasendorf, dosownie wie szklarzy). Zabudowania Szklar przy drodze
krajowej nr 4 powstay w wikszoci po 1890 r., w wyniku rozbudowy
kopalni i zwizanych z ni osiedli robotniczych. Podziemna kopalnia
niklu funkcjonowaa w tym rejonie od 1890 r. do okoo 1920 r. W
pniejszym okresie na wiksz skal wprowadzono wydobycie metod
odkrywkow, ktra spowodowaa zniszczenie czci kopalni podziemnej. Do
czasw wspczesnych zachowaa si nieznaczna ilo podziemnych wyrobisk,
gwnie na polu grniczym Martha (Marta) i Benno. Niniejsze
opracowanie opisuje stan zachowania jedynie atwo dostpnych sztolni
i szybw, ktre nie wymagay dodatkowego udostpniania. __________
**
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu, Katedra Gospodarki
Przestrzennej, ul. Grunwaldzka 53, 50-357 Wrocaw, e-mail: marfurm
interia.pl. Miesicznik Sudety, ul. Kociuszki 51a, 50-011 Wrocaw,
e-mail: mediator.wroclaw wp.pl.
52
Marek FURMANKIEWICZ, Krzysztof KRZY ANOWSKI
2. Historia kopalniWystpowanie wietrzeniowej rudy niklu w
masywie Szklar stwierdzi w latach osiemdziesitych XIX w. Adolf
Reitsch, in ynier grnik z Zbkowic lskich. Zauwa y on podobiestwo
budowy geologicznej tego masywu i obszaru wystpowania z rudy niklu
w Nowej Kaledonii. W 1889 r. (l wrzenia) wspomniany Reitsch i
berliski kupiec Benon Sommer zo yli wniosek o koncesj na
eksploatacj rudy, za 24 lutego 1890 roku Gwny Urzd Grniczy we
Wrocawiu nada im akt wasnoci pierwszych pl grniczych: pola Martha
(Marta) i Benno w Masywie Szklar (rys. 1). W 1891 r. pola grnicze
tego zo a zostay sprzedane Rudolfowi Hrsche, ktry posiada ju kilka
kopalni w Nadrenii. Nowy waciciel jeszcze w tym Rys. 1. Pola
grnicze kopalni niklu w Szklarach samym roku uruchomi
przedsibiorstwo, wg J. Organiciaka [9] ktre rozpoczo dr enie szybw
Fig. 1. Mining fields of the nickel mine in Szklary i chodnikw
grniczych w celu dotarcia according to J. Organiciak [9] do
najbogatszych z i przygotowania ich do eksploatacji. W 1882 r.
dokonano nadania kolejnych pl grniczych: Alwine (Alwina) i Adolf
(por. rys. 1) [4, 9]. W tym czasie wykonano dokadne badania
geologiczne z , ktre pozwoliy na okrelenie ich budowy i genezy.
Zawarto niklu w rudzie wynosia w przypowierzchniowych partiach
11,5%, w gbszych 24%, a lokalnie nawet do 12 %. Ze wzgldu na
trudnoci finansowe pocztkowo nie wybudowano przy kopalni huty.
Jednak wywz rudy do innych hut okaza si nieekonomiczny. W
rezultacie w dniu 23 X 1894 r. powoano spk Gewerkschaft Schlesische
Nickelwerke (lskie Zakady Niklowe) z siedzib w Zbkowicach (do
Szklar przeniesiono j dopiero w 1917 r.), ktra wybudowaa niewielk
hut. Dyrektorem tej spki i jej gwnym udziaowcem zosta Rudolf
Hrsche. Inwestycja ta okazaa si niewystarczajca dla rentownej
eksploatacji zo a i w 1897 r. powoano now spk z udziaem kapitau
belgijskiego Compagnie Silesienne des Mines, ktra rozpocza nowe
inwestycje. W dniu 26 VI 1899 przystpiono do budowy zakadu
przerbczego, a 10 X 1899
Podziemne relikty kopalni niklu w Szklarach
53
poo ono kamie wgielny pod budow huty, ukoczonej w grudniu 1900
r. Rozpocza ona przerb rudy w 1901 r. Zakad zatrudnia 96 osb [9].
Dodatkowo w 1901 r. nadano nowe pole grnicze Michael (Micha). Po
tych inwestycjach kopalnia i huta zacza si szybko rozwija bazujc na
najbardziej zasobnych rudach o zawartoci niklu przekraczajcej 3%. W
latach 19021903 wydr ono gwny szyb wydobywczy na polu Martha na
zboczach Szklanej Gry (Glsendorfer Berge), z ktrego w nastpnych
latach prowadzono eksploatacj [9]. Na planie pola Martha i Benno z
1903 r., aktualizowanym do okoo 1918 r., zaznaczono rozlegy system
korytarzy na 5 gwnych poziomach [11]: grnym Martha (344,6 m
n.p.m.), oznaczanym umownie na mapach jako 15 m, drugim, porednim
(335,2 m n.p.m.), poziomie sztolni transportowej Robert (326,8 m
n.p.m.; 34 m), poziomie 308 m n.p.m. (54 m), najni szym poziomie
sztolni odwadniajcych 284,9 m n.p.m. (80 m). Oczywicie nale y
pamita, e rzeczywista wysokoci nad poziom morza i gboko wyrobisk
mogy w praktyce w r nych miejscach odbiega od tych umownych wartoci
(chocia by dla zachowania spadkw koniecznych dla ich grawitacyjnego
odwodnienia). W tym czasie gwnymi sztolniami transportowymi w
rejonie pola Benno i Marta byy (od pnocy) sztolnie: Tomnitz
(nazywana tak e Benno), Robert, Martha, Dornbruch i Rudolf (oraz w
mniejszym stopniu kilka innych nie posiadajcych nazw wasnych).
Sztolnie te su yy gwnie do transportu osb i przewietrzania,
natomiast ruda wydobywana bya na powierzchni z dolnych poziomw
przede wszystkim przez gwny szyb za pomoc elektrycznego koowrotu.
Woda z wyrobisk w znacznym stopniu wypompowywana bya na potrzeby
huty, a reszta miaa zapewniony grawitacyjny odpyw do sztolni
odwadniajcej, ktra posiadaa ujcie w dolinie na pnocny-wschd od
kopalni [4]. Najbogatsze zo a zostay szybko wyczerpane i wkrtce
rozpoczto eksploatacj rudy o zawartoci niklu 12%, ktra nie
zapewniaa opacalnoci spki przy wczenie znanych procesach
technologicznych. Dlatego od 1905 r. zaczto dodatkowo importowa z
Nowej Kaledonii bogat rud o zawartoci niklu okoo 6%, ktr mieszano z
rud miejscow. Po wybuchu I wojny wiatowej zakad przeszed pod nadzr
pastwowy, a w 1915 r. belgijskie akcje spki wykupi koncern
Friedrich Krupp z Essen, ktry sta si odtd gwnym wacicielem kopalni
i huty. Koncern ten by gwnym dostarczycielem broni dla armii
niemieckiej. Inwestycje spowodoway unowoczenienie huty i zwikszenie
robt eksploatacyjnych. Prawdopodobnie dugo systemu podziemnych
chodnikw osigna wwczas maksimum, gdy w kolejnych latach stopniowo
zaczto zwiksza wydobycie metod odkrywkow, niszczc jednoczenie
najpytsze fragmenty dawnej kopalni podziemnej. W 1917 r. wydobycie
rudy byo omiokrotnie wy sze ni w 1913 r., jednak produkcja niklu
wzrosa tylko czterokrotnie na skutek wyczerpywania si najbogatszych
czci zo a. Bezporednio po I wojnie wiatowej
54
Marek FURMANKIEWICZ, Krzysztof KRZY ANOWSKI
nastpi kryzys rozwoju przemysu hutniczego, co w poczeniu z
wyczerpaniem najbogatszych zasobw rudy w rejonie Szklar spowodowao
zamknicie w 1920 r. kopalni, a dwa lata pniej rwnie huty. W latach
19211935 kopalnia bya nieczynna z powodu wyczerpania rud o
zawartoci niklu powy ej 1%. W 1934 r. koncern Kruppa wybudowa now
hut z dwoma piecami obrotowymi, zastosowano te procesy granulowania
i elektroseparacji, co pozwolio na eksploatacj rud o zawartoci
niklu poni ej 1%. Technologia ta zostaa przygotowana specjalnie dla
kopalni w Szklarach. W 1935 r. uruchomiono na du skal odkrywkowe
wydobycie rudy i wykorzystano cz starych zwaw kopalnianych. Zasoby
rud o zawartoci redniej 1% niklu szacowano w 1939 r. w kategorii
zasobw stwierdzonych na 2600 tys. ton, w kategorii zasobw
prawdopodobnych na 900 tys. ton, natomiast w kategorii zasobw mo
liwych na 500 tys. ton. Stwierdzono wystpowanie rud do gbokoci 6080
m od powierzchni [5].
Rys. 2. Fragment planu kopalni niklu Martha z 1903 r. obejmujcy
wejcie do sztolni Robert (poziom 34 m) i fragment sztolni
odwadniajcej na poziomie 80 m wraz z szybem Brunnen [11] Fig. 2.
Part of a map of the nickel mine Martha dated 1903, showing the
mouth of the Robert adit (34 m level) as well as part of a
dewatering adit on 80 m level with the Brunnen shaft [11]
Podziemne relikty kopalni niklu w Szklarach
55
Rys. 3. Plan poziomu sztolni Robert (34 m) okoo 1913 r. wg
Kchlera [4]. Fig. 3. A plan of the Robert adit level (34 m) ca 1913
according to Kchler [4]
Roboty odkrywkowe przy u yciu bagrw (czyli pogbiarek) w 1944 r.
signy do gbokoci 34 m od powierzchni w 3 poziomach. Przy
eksploatacji niklu przy okazji pozyskiwano magnezyt, gdy napotykano
na jego wiksze skupienia. W 1945 r., w wyniku dziaa wojennych, huta
ulega czciowemu zniszczeniu i zostaa zamknita. W latach 19471949
ocen wartoci przemysowej i zasobw zo a Szklary przeprowadzili
polscy geolodzy [7]. W 1950 r. kopalnia i huta zostay ponownie
uruchomione w oparciu o wyrobiska i technologie przedwojenne. W
latach 19501953 r. uruchomiono cznie 3 piece obrotowe do wytopu
niklu [8]. Nowe wyrobiska zaczto eksploatowa dopiero w 1961 r. Huta
funkcjonowaa do 1982 r., kiedy to zaprzestano produkcji z powodu
jej nierentownoci i zych warunkw pracy zaogi. Od 1982 do 1993 r.
zakad produkowa nawozy wapniowo-magnezowe, przerabiajc dolomit
sprowadzany ze Stronia lskiego i z kopalni elatowa koo Chrzanowa
[10].
56
Marek FURMANKIEWICZ, Krzysztof KRZY ANOWSKI
3. Dostpne relikty kopalniSztolnia Robert, do ktrej wejcie
prowadzi naprzeciwko budynku dawnej dyrekcji jest obecnie najdu
szym dostpnym fragmentem kopalni. Analiza obecnego przebiegu
sztolni i starych planw wykazuje (por. rys. 3), e na odcinku
obetonowanym a dalej obudowanym ceg, odcito dostp do korytarzy
prowadzcych w kierunku szybu gwnego, a tak e do chodnika
poudniowego (Sdliche Feldort), ktry prowadzi do wyrobisk kopalni
Rudolf (okoo 1 km). Po miniciu magazynu materiaw wybuchowych (w tym
rejonie tak e zamurowano stare korytarze prowadzce m.in. do
starszego magazynu dynamitu), dochodzimy do skrzy owania. W lewym
korytarzu zachoway si przed tam aweczki do odpoczynku (rys. 4),
prawy koczy si zawaem. Tak e kolejne kilkaset metrw gwnej sztolni
posiadao liczne odnogi, w wikszoci odcite obecnie tamami. Cz z nich
zostaa przebita przez eksploratorw, co umo liwia penetracj
niektrych bocznych wyrobisk. Wejcie do sztolni Martha znajdowao si
powy ej szybu gwnego. Poziom ten w wikszoci zosta zniszczony w
trakcie eksploatacji odkrywkowej. Niewielki fragment wyrobisk tego
poziomu o cznej dugoci okoo 48 m, znajduje si przy drodze,
niedaleko komina huty. Sztolnia Tomnitz zostaa prawdopodobnie w
latach trzydziestych XX w. zamurowana po kilku metrach od
zachowanego do dzi wejcia. Na planie z dat 1943 [6] kocowy odcinek
sztolni oznaczony jest ju jako piwnica (Benzin keller). Obecnie
fragment ten peni nadal funkcj magazynu. Autorzy nie odnaleli ladw
wejcia do sztolni Dornbruch w terenie. Lepiej widoczne s leje i
podu ne rowy bdce pozostaociami wlotw do sztolni w rejonie wyrobisk
zwizanych ze sztolni Rudolf. Nie s one jednak obecnie dostpne.
Fragmenty dawnych wyrobisk znajduj si tak e w pnocnej cianie
odkrywki przylegajcej do terenu dawnej huty. Pierwsza od strony
zabudowa jest sztolnia skadu materiaw wybuchowych. Za ni, kilka
metrw powy ej, znajduje si odsonite na skarpie wyrobiska wejcie do
starszej sztolni o cznej dugoci korytarzy okoo 70 m (prawdopodobnie
pozostao poziomu kopalni 15 m, rys. 7). Nieco dalej w tej samej
skarpie poo ony jest dawny schron dla zaogi kopalni odkrywkowej.
Niedaleko, na wy szym poziomie wyrobiska na wysokoci okoo 346 m
n.p.m. znajduj si dwa wejcia do pozostaoci wyrobisk na dawnym
poziomie 15 m. Gwny korytarz dugoci 67 m prowadzi do szybu o
wysokoci okoo 17 m. Kilka metrw nad dnem szybu naprzeciw siebie
odchodz dwa chodniki. W jednym z nich do okoo 2006 r. znajdowa si
stary wagonik grniczy (rys. 5). Zosta on wycignity z kopalni
prawdopodobnie w 2006 r. (autorom nie udao si w sposb pewny ustali
czy zosta on zabrany przez kolekcjonerw czy na zom). Z dna szybu
prowadz cztery korytarze, z tego jeden jest czciowo zasypany
urobkiem wydobytym w innej czci podziemi. Prawdopodobnie jest to
pozostao poziomu 34 m. Korytarze kocz si przodkami lub zawaami.
Zaway i odkrywka odciy poczenie tego fragmentu z chodnikami w
rejonie sztolni Robert.
Podziemne relikty kopalni niklu w Szklarach
57
Rys. 4. awki do odpoczynku w bocznym korytarzu kopalni. Fot.
M.Furmankiewicz Fig. 4. Benches in a resting place in one of the
mines side corridors. Phot. M. Furmankiewicz
Rys. 5. Wagonik w korytarzu przy szybie. Stan z 2005 r. Fot.
M.Furmankiewicz Fig. 5. Transport carriage in a corridor near the
shaft in 2005. Phot. M. Furmankiewicz
Interesujcy jest tak e poo ony poni ej szosy i hady przy
parkingu dawny szyb wentylacyjny, z ktrego wg planw prowadzio
poczenie do sztolni odwadniajcej na poziomie 80 m (rys. 6). Obecnie
jest on zalany ju na gbokoci okoo 5 m od poziomu gruntu i dodatkowo
prawdopodobnie niedro ny. Inne poczenie z najni szym poziomem
prowadzio przez szyb poo ony przy ulicy, koo budynku starej huty
(Brunnen Schacht), penicy obecnie funkcj ujcia wody. Wedug planw
znajduje si on bezporednio nad jedn z dawnych sztolni
odwadniajcych.
4. Wartoci przyrodniczeSztolnie kopalni niklu w Szklarach s
obecnie zimowiskiem cennych gatunkw nietoperzy. Odnotowano tu midzy
innymi do regularne zimowanie wpisanych do Polskiej czerwonej ksigi
zwierzt nockw orzsionych Myotis emarginatus, a tak e nocka
Bechsteina Myotis bechsteinii i sporadycznie mroczka pozocistego
Eptesicus nilsonii. Poza tym zimuj tu nockie du e Myotis myotis,
nocki rude Myotis daubentonii, nocki Natterera Myotis nattereri,
gacki brunatne Plecotus auritus, gacki szare Plecotus austriacus,
mopki Barbastella barbastellus i mroczki pne Eptesicus serotinus
[1]. Do najwa niejszych zimowisk nale y sztolnia Robert (maks. 18
osobnikw zim
58
Marek FURMANKIEWICZ, Krzysztof KRZY ANOWSKI
Rys. 6. Dawny szyb wentylacyjny poziomu sztolni odwadniajcej.
Fot. M.Furmankiewicz. Fig. 6. Former ventilation shaft of the
dewatering adit level. Phot. M. Furmankiewicz.
Rys. 7. Zachowane relikty dawnej kopalni na pnocnych zboczach
gwnej odkrywki. Fot. S. Telatyski. Fig. 7. Preserved relics of the
old mine on the northern slopes of the main quarry. Phot.
S.Telatyski.
Podziemne relikty kopalni niklu w Szklarach
59
2008) i sztolnia z szybem (maks. 18 osobnikw zim 2006). Przy
sztolni z szybem i prochowni obserwowano jesienne i wiosenne
rojenie nietoperzy. Dodatkowo w sztolni z szybem rozwijaj si co
jaki czas interesujce grzybnie pokrywajce ciany i stropy w okolicy
wejcia do szybu. Ze wzgldu na wystpowanie chronionych gatunkw
zwierzt stare sztolnie nie mog by celowo zniszczone, zamurowane lub
zasypane.
5. Mo liwoci zagospodarowania reliktw kopalniPo zamkniciu zakadw
grniczych oraz zakadu produkujcego nawozy, infrastruktura kopalni
bya stale niszczona i demontowana. Midzy innymi zniszczono
unikatowe, zabytkowe piece huty niklu. W ostatnim okresie jest
jednak szansa na ponowne zagospodarowanie czci tego interesujcego
terenu. Pan Tadeusz Domagaa, kolekcjoner mineraw, postanowi otworzy
w tym miejscu Muzeum kopalni rudy niklu w Szklarach. Na cele muzeum
remontowany jest budynek z 1948 r., w ktrym powsta ma wystawa
mineraw i ska z rejonu Szklar jak i caego wiata. W obiekcie
prezentowana ma by rwnie historia grnictwa Szklar. Dodatkowo,
planowane jest otwarcie plenerowej wystawy ska, podczas ktrej bdzie
mo na poznawa okazy geologiczne podczas spaceru po fragmencie
terenu dawnej kopalni [2]. Cz znanych wyrobisk podziemnych jest w
dobrym stanie grniczym, z ustalonymi warunkami geomechanicznymi. Po
ich odpowiednim zabezpieczeniu mogyby one stanowi interesujc
atrakcj turystyczn, na wzr orodkw funkcjonujcych z powodzeniem w
Zotym Stoku czy Nowej Rudzie. Najbardziej odpowiedni wydaje si pod
tym wzgldem sztolnia Robert, w ktrej obserwowa mo na szereg
ciekawostek zwizanych z dawnymi robotami grniczymi, r norodno
chodnikw, bocznych korytarzy i pozostaoci po instalacjach
podziemnych.
6. PodsumowaniePozostaoci dawnej kopalni niklu stanowi typowy
przykad wyrobisk podziemnych z przeomu XIX i XX wieku. Zbadanie
wikszej iloci wyrobisk wymagaoby prowadzenia prac eksploracyjnych
(odkopywanie). Ze wzgldu na swoje wartoci historyczne oraz
wystpowanie chronionych gatunkw zwierzt istniejce wyrobiska powinny
zosta zabezpieczone przed zniszczeniem. Teoretycznie cz sztolni mo
na wykorzysta turystycznie z uwzgldnieniem zasad ochrony
nietoperzy. Pewne nadzieje na zabezpieczenie pozostaoci kopalni
przed dalszym niszczeniem i zapomnieniem mo na wiza z powstajcym
muzeum.
60
Marek FURMANKIEWICZ, Krzysztof KRZY ANOWSKI
Autorzy skadaj podzikowania Panu Jerzemu Organiciakowi za
udostpnienie materiaw archiwalnych, Svenowi Strkowi za pomoc w
badaniach terenowych i Sawomirowi Telatyskiemu za udostpnienie
fotografii sztolni.
Literatura[1] CHARAZIAK-KOVACS A., DUMA K., FURMANKIEWICZ J.,
FURMANKIEWICZ M.,GWD M., MIELCAREK M., TELATYSKI S., URBAN R.,
Zimowe stanowiska nietoperzy na Przedgrzu Sudeckim. W: Bats of the
Sudetes, Proceedings of the 2nd Czech-Polish-German Conference. J.
Flousek, T. Bartonika (red.), Krkonoe National Park Administration,
Vrchlab, 2004, 5380. [2] DOMAGAA T., Muzeum kopalni niklu w
Szklarach, www.kopalniaszklary.pl, luty 2007. [3] FEDAK J.,
NIKIEWICZ J., Rudy Niklu. W: Surowce mineralne Dolnego lska. K
Dziedzic, A. Kozowski, A. Majerowicz, L. Sawicki (red.),
Ossolineum, Wrocaw, 1979, 136142. [4] KHLER, Nickelerbergbau bei
Frankenstein. W: Der Bergbau in Osten des Knigreichs Preussen. Band
IV. Die brigen Bergbaubezirke. Festschrift zum XII Allgemainen
Deutschen Bergmannstage in Breslau, Breslau, 1913, 251274. [5]
KRAJEWSKI R., 1948, Zo a rud na Dolnym lsku. W: Oblicze Ziem
Odzyskanych, Dolny lsk, Tom I Przyroda, Gospodarka. Ksi nica Atlas,
Wrocaw-Warszawa, 319344. [6] Lageplan der Fried.-Krupp A.G.
Abteilung. Schlesische Nickelwerke bei Frankenstein. 1:500 (na
planie rok 1943). [7] NIKIEWICZ J., Eksploatacja rud niklu na
Dolnym lsku, Przegld Geologiczny 8, 1963, 393394. [8] NIKIEWICZ J.,
Budowa geologiczna masywu Szklar (Dolny lsk). Rocznik Polskiego
Towarzystwa Gelogicznego t. 37, z. 3, 1967, 387416. [9] ORGANICIAK
J., Rys monograficzny zakadw grniczo-hutniczych Szklary w Szklarach
koo Zbkowic lskich. Informator Krajoznawczy, Komisja Krajoznawcza
Oddziau Wrocawskiego PTTK, Wrocaw, 1984, 916. [10] ORGANICIAK J.,
DUDZIAK T., DZIEDZIC M., Zbkowickie opowieci. Cz 3: Okolice Zbkowic
lskich. Monografia Krajoznawcza. Wyd. Agencja Reklamowo-Handlowa
WIST. Zbkowice lskie, 1997, 229236. [11] Uebersicht-Reiss der
Nickelersgruben Benno und Martha zu Kosemits und Glasendorf in den
Kraisen Nimptsch und Frankenstein. 1:2000. Copiert in Januar 1903
durch: Hellmich, Marksscheider.
Underground relics of nickel mine in SzklaryThe article
describes the history of the nickel mine in Szklary (in the area of
Zbkowice lskie), which operated from the 19th century till the
closure of the facility in 1982, at the beginning as an underground
mine and then as a strip mine. The great amount of underground
corridors was destroyed during excavation, especially after The
Second World War. Nearly 2 km of corridors are still accessible on
the Martha and Benno mine fields. The biggest part is connected
with Robert adit, which has its entrance near the old management
building. There is an indication towards historical and natural
values of the place, such as bats hibernaculum. The private
geological and historical museum is created in one part of the
mining area.