04- TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Volkan DÜNDAR 1
04- TÜRKİYE’DE VE DÜNYADA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Volkan DÜNDAR
1
2
• Çalışma hayatının sağlık alanında iki temel göstergesi vardır;– İş kazası ve
– Meslek hastalığı
• Ülkelerin iş sağlığı ve güvenliği konusundakimevcut durumlarını ortaya koymak için öncelikleo ülkenin iş kazaları ve meslek hastalıklarıistatistiklerinin incelenmesi gerekmektedir.
3
Dünya Nüfusu
• 1 milyara 1802 yılında ulaşılmıştır.
• 2 milyara 1927 yılında ulaşılmıştır.
• 3 milyara 1961 yılında ulaşılmıştır.
• 4 milyara 1971 yılında ulaşılmıştır.
• 5 milyara 1987 yılında ulaşılmıştır.
• 6 milyara 1999 yılında ulaşılmıştır.
• 7 milyara 2011 yılında ulaşılmıştır.
• Dünya Nüfusunun yarısı 25 yaşın altındadır.
4
5
DÜNYADA DURUM
• Dünyada • 1.8 milyar erkek• 1.2 milyar kadın• 400 milyon 5-17 yaş arası çocuk çalışmaktadır
– % 90’ gelişmekte olan ülkelerde.– Gelişmiş ülkelerde çocukların % 2’si– Sahra altı Afrikada çocukların % 28’i– Ortadoğu ve kuzey Afrikada % 15’i– Asya ve pasifik ülkelerinde % 19’u çalışmaktadır– Türkiye’de 1994 yılında % 15 2006 yılında % 6
6
DÜNYA’DA DURUM
• İş sağlığı ve güvenliği konusu tüm dünyada önemli bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır.
• Her yıl çok sayıda insan rahatlıkla engellenebilecek ve hukuken de engellenmesi zorunlu olan iş kazaları ve meslek hastalıklarından yaşamını yitirmekte veya engelli hale gelmektedir.
7
DÜNYA’DA DURUM
• ILO’ya göre, her yıldünyada– 250 milyon iş kazasından
335 bin ölüm• %0.133
– 160 milyon hastalıktan birmilyon ölüm olmaktadır• % 1.2
• Buna göre Meslekhastalıkları iş kazalarınagöre 1,2/0.133= 9 katdaha ölümcüldür.
8
DÜNYA’DA DURUM
• DSÖ’ne göre, işyeri ölümleri, kazaları vehastalıkları halen beklenmedik düzeyde yüksektir
• Bu durum büyük boyutta gereksiz sağlık yüküyaratmaktadır;
• İş kazaları ve meslek hastalıkları sebebiyleendüstrileşmiş ülkeler; GSMH'nin %1.6-2.8'inin,
• Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler ise; GSMH'nin%3-5'inin kaybetmektedir.
9
DÜNYA’DA DURUM
• Her yıl dünya gelirinin % 4’ü yani yaklaşık 1.25 trilyon dolar iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle kaybedilmektedir.
• İş Kazası ve Meslek Hastalıkları’nın yarattığıekonomik kayıplar yanında sosyal kayıplar dagöz önüne alındığında;
• Önleyici İş Sağlığı ve Güvenliği faaliyetleri içinkatlanılacak maliyetlerin, akılda kalmayacakkadar önemsiz olduğu görülmektedir.
10
İş kazası ve meslek hastalıklarının maliyeti
• GÖRÜNÜR MALİYETLER
• Tıbbi maliyetler
• Sigortaya ödenen Maliyetler
• Tazminat maliyetleri
• GÖRÜNMEZ MALİYETLER
• İş günü ve iş gücü kaybı (yöneticilerin)
• Mahkeme masrafları
• Fazla mesai
• Bina, makine, alet teçhizat, üretim veya üründeki hasarın maliyeti
• İşin durması nedeniyle uğranılan maliyet
• Sipariş kayıpları
• Arızalı makinenin üretim dışı kalması
• İşyerinde yapılan denetim, araştırma ve yazışmaların maliyeti
• Verimin düşmesinin maliyeti• Çalışanlardaki moral
bozukluğunun getirdiği maliyet
• Kazalı işçinin yerine alınan geçici işçiye verilen eğitim maliyeti
• Şirketin prestij kaybı• Diğer Kayıplar
11
SORU
• Aşağıdakilerden hangisi iş kazasının oluşturduğu dolaylı maliyetlerden birisi değildir?
• A) İş günü kaybı maliyeti
• B) Tıbbi merkez maliyetleri
• C) Üretim kaybı maliyetleri
• D) İş gücü değiştirme maliyeti
12
DÜNYADA DURUM (ABD)
13
DÜNYADA DURUM
Çalışan her bin işçiden 4-12’sinde
bir yıl içinde yeni bir meslek hastalığı saptanmaktadır.
Her yıl, zehirli maddelerden dolayı 438 000 işçi yaşamını yitirmektedir
Meydana gelen cilt kanseri hastalıklarının %10’unun iş yerlerinde zehirli maddelerle temas yüzünden oluşmaktadır.
Her yıl asbest yüzünden 100 bin kişi yaşamını yitirmektedir.
14
DÜNYADA DURUM
• Her yıl silis tozundan kaynaklanan ve ölümcül bir akciğer hastalığı olan silicosis, on milyonlarca insanın hayatını etkilemektedir.
• Latin Amerika’da maden işçilerinin % 37’si bu hastalığa yakalanmış durumdadır ve bu oran 50 yaşın üzerindeki işçilerde % 50’ye yükselmektedir.
• Hindistan’da taş kalem işçilerinin % 50’si ve taş kırma işçilerinin % 36’sı bu hastalığa yakalanmış durumdadır.
15
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE İSG
Ortak Özellikleri:
• Ekonomileri zayıf• Sanayi kuruluşları az• Hakim çalışma alanı
tarım• Doğurganlık hızı
yüksek• Bebek ölüm hızı
yüksek• Eğitim düzeyi düşük• Kadın eğitim düzeyi
daha da düşük16
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE İSG
Çalışanların özellikleri:
• Genç nüfus çoğunluktadır. • 400 milyon çocuk çalışanın % 90’ı bu ülkelerde.• Genel sağlık durumları/verimleri düşük• Mesleki eğitim yetersiz• Sigortasız çalışma yüksek• Sendikalaşma zayıf, İSG yönünden etkisiz
17
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE İSG
İşyeri ve İşveren özellikleri:
• Tarım sektörü hakim;
• Küçük işletmeler; dağınık, denetimden uzak
• Ekonomik gücü zayıf
• İşverenin genel ve mesleki eğitimi yetersiz
• İşveren de çoğunlukla fiilen çalışır.
• Eski/verimsiz teknoloji
• İSG hizmetlerinden uzak. Mevzuat kapsamı dışında
18
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE İSG
İş sağlığı ve güvenliği:
• İş sağlığı ve güvenliğine ilgi az• Ekonomik kaygılar ön planda• Meslek hastalığı tanısı koymak için gerekli alt yapı ve
teknoloji zayıf• Meslek hastalığı sayısı çok düşük• İş kazası sayısı da gerçeğin çok altında.• İSG alanında yetişmiş eleman sayısı, ve niteliği az• İSG mevzuatı eski• Bir’den fazla farklı sosyal güvenlik sistemleri var
19
GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE İSG
• İSG düzeyi düşük• İş kazaları çok fazla• Meslek hastalıkları ve genel hastalıklar çok fazla• İşe devamsızlık çok fazla• İSG hizmetleri yetersiz• İSG kayıtları ve araştırmaları yetersiz• İSG denetimi için insan gücü ve teknoloji yetersiz.• Küçük işletmeler denetim için uygun değil• İSG Denetim örgütü yetersiz• İSG denetim örgütünün yaptırım gücü zayıf
20
SORU
• Çağdaş iş sağlığı anlayışı bakımından aşağıdaki
• ifadelerden hangisi yanlıştır?
• A) İş sağlığı çalışmaları bütün çalışmaları kapsar.
• B) Çalışanların sağlığı ile ailelerinin sağlığı arasında
• yakın ilişkiler vardır.
• C) İş sağlığı hizmetleri işverenin sorumluluğundadır.
• D) İş sağlığı hizmetlerinde başarılı olan ülkelerin
• hizmet modelleri bütün ülkelerde aynı şekilde
• uygulanabilir.
21
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
22
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• Türkiye gelişmişlik sınıflamasında “üst-orta” sınıfta yer almaktadır.
• Gelişmekte olan ülkelerin bir çok özelliği Türkiye için de geçerlidir.
• Çalışanların genel ve sağlık eğitimleri düşüktür.
• Pek çoğunun mesleki eğitimi yoktur.
• Sendikalaşma zayıf, İSG’ne etkisi az
23
24
TÜİK Hanehalkı İşgücü İstatistikleri 2012
25
26
TÜRKİYEDE ÇOCUK ÇALIŞMASI
• 1 milyondan fazla çalışan çocuk vardır.
• Çok daha fazla çocuk da kayıt dışı ve marjinal işlerde çalışmaktadır. (Tarım, ev hizmetleri)
• Aile ekonomisi için çocuğun gelirine gereksinme,
• Çocuğa verilen değer.• Temel eğitimin 8 yıl olması çocuk
çalışmasını azalttı. Ancak 12 yıla çıkması gerekiyor.
• Çocuklar, sigortasız, sendikasız çalışır.
27
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• Hakim çalışma alanı halen tarımdır
• 1 milyon 500 işyerinin 25000 kadarı (%2) 50 ve daha fazla işçi çalıştıran orta ölçekli ve büyük işyeridir
• 10 milyon sigortalı çalışanın 6 milyondan fazlası (% 62) 49 ve daha az işçi çalıştıran işyerlerinde çalışmaktadır
28
Türkiye’de İşyeri Büyüklüklerine Göre Çalışan Sayıları( SSK İstatistik Yıllığı 2010)
Çalışan İşçi Sayısı İşyeri İşçi
Sayı % Sayı %
1 485 687 36.6 485 687 4.9
2-9 651 116 49.1 2 506 470 25.0
10-49 163 600 12.3 3 201 281 31.9
50-249 22 267 1.7 2 208 708 22.0
250-499 2 173 0.2 741 192 7.4
500-1000 686 0.1 461 232 4.6
1001+ 220 0.02 426 240 4.2
TOPLAM 1 325 749 100.0 10 030 810 100.0
29
SORU
• Aşağıdakilerden hangisi Sosyal Güvenlik
• Kurumu istatistiklerinde yer verilen bilgilerden birisi değildir?
• A) İş kazası sebepleri
• B) Kadın işçi sayıları
• C) Gebe işçi sayıları
• D) İşyeri sayıları
30
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• 400’den fazla Küçük Sanayi Sitesi
• 276 Organize Sanayi bölgesi
• Dağınık işyerlerinin toparlanması, daha iyi İSG hizmeti götürülmesi ve işyeri denetimleri açısından olumlu bir gelişmedir.
31
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• 2012 tarihli “İş sağlığı ve Güvenliği Kanunu” Bütün çalışanları ve işyerlerini kapsamaktadır.
• Çalışan sayısı, işin türü, işyeri büyüklüğü dikkate alınmaksızın
• Tarım sektörü ve Hizmet sektörü de dahil tüm işleri kapsamaktadır.
• Bu geniş kapsamlı hizmeti verebilmek için gerekli İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimi açığını kapatmak üzere yoğun bir eğitim faaliyeti yürütülmektedir.
32
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• TÜİK istatistiklerine göre ülkemizde çalışanların %43’ü kayıtdışıdır.
• TÜİK’in bir araştırmasında, bir yıl içinde istihdamedilenlerin % 2,9’unun işle ilgili kaza veyarahatsızlığa maruz kaldığı tespit edilmiştir.
• TÜİK araştırmalarına göre
• Ülkemizde her yıl iş kazası geçiren kişi sayısı yılda 600 bin civarında olabilir.
33
34
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• Türkiye’de kullanılabilir İş Sağlığı ve Güvenliği verileri SGK’ya kayıtlı işçilere aittir.
– Her yıl– 100.000 İş Kazası– 1500-1600 Ölüm– 3500-4000 Malul rapor edilmektedir.
• Yıllar içinde kaza sayıları azalmakta ama ölümlü kaza oranı artmaktadır.
• 15-24 yaş grubunda kaza oranı diğer yaş gruplarından % 50 fazladır.
35
36
37
38
39
Ölümlü iş kazası ve meslek hastalıkları vakalarının dağılımı / 100000 işçide
40
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• Ölümlü iş kazaları istatistiklerinde Avrupa'da ilk sırayı, dünyada ise 3. sırayı almaktayız.
• Yeni işe giren her 100 kişiden 44,71 ilk bir yıliçinde iş kazası yaşamaktadır.
• Yapılan hesaplamalara göre ülkemizdeki 2008 yılı iş kazalarıve meslek hastalıklarının toplam maliyeti 40 milyar TL ye yaklaşmaktadır
41
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Ülkemizde ilk,orta ve yuksek oğretime ayrılanpay GSMH'nin %4-5'idir
Bu oranın iş kazası ve meslekhastalıklarından kaynaklanan sebeplerlemeydana gelen %3-5'lik kayıpla aynı seviyedeolması oldukca dikkat cekicidir.
42
Türkiye’de Kaza türlerinin dağılımı
43
SORU
• Ülkemizde Sosyal Güvenlik Kurumunun 2011 yılı istatistiklerine göre 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4-1/a Maddesi Kapsamındaki Aktif Sigortalıların Geçirdiği İş Kazalarının Kaza Sebeplerine Göre Dağılımında aşağıdakilerden hangisi kaza sebepleri arasında en fazla orana sahiptir?
• A) Kişilerin düşmesi• B) Düşen cisimlerin çarpıp devirmesi• C) Makinelerin sebep olduğu kazalar• D) Bir veya birden fazla cismin sıkıştırması, ezmesi,• batması, kesmesi
44
45
46
İŞ KAZALARININ MEYDANA GELDİĞİ İŞ SAATLERİNE GÖRE DAĞILIM
-
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
2007 2008 2009
İŞ K
AZ
AS
I S
AY
ISI
YILLAR
İş Kazalarının Meydana Geldiği İş Saatlerine Göre Dağılımı (Son 3 Yıl)The number of employment injuries by the working-hours at which the injury occurred (latest 3 years)
1.SAAT - 1st Hour 2.SAAT - 2 nd Hours 3.SAAT - 3 th Hours 4.SAAT -4 th Hours 5.SAAT -5 th Hours
6.SAAT - 6 th Hours 7.SAAT - 7 th Hours 8.SAAT - 8 th Hours 9.SAAT+ - 9 th hours and Over Bilinmeyen
48
0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
16.000
Kafa
derisi, k
afa
tası, b
eyin
ve k
raniy
al…
Kula
k(l
ar)
Göz(l
er)
Diş
(ler)
Yüzün d
iğer
bölg
ele
ri
Kafa
, birden f
azla
ala
nın
etk
ilenm
iş o
lması
Kafa
da b
aşka y
erl
erd
e t
asnif e
dilm
eyen…
Kafa
da m
eydana g
elip b
elirl
enm
em
iş…
Boyun v
e o
murg
a
Boyun b
ölg
esin
de ö
zel ta
nım
lanm
am
ış…
Boyunda m
eydana g
elip b
elirlenem
em
iş…
Om
ur
ve o
murg
a
Sırt
bölg
esin
de ö
zel ta
nım
lanm
am
ış a
lanla
r
Sırt
bölg
esin
de m
eydana g
elip…
Göğüs k
afe
si (k
aburg
ala
r ve k
öprü
cük…
Boğaz için
deki iç
org
anla
rın b
ulu
nduğu…
Pelv
ik v
e k
arı
n b
ölg
esi, iç o
rganla
r
Dış
genital bölg
e
Gövdede b
irden ç
ok h
asarın o
lduğu…
Gövde ö
zel ta
nım
lanm
am
ış a
lanla
r
Gövde v
e iç o
rganla
r bölg
esin
de m
eydana…
Om
uz v
e o
muz e
kle
mle
ri
Kol ve d
irsek
Bilek El
Başparm
ak
Diğ
er
parm
akla
r
Kollard
a ç
oklu
yara
lanm
ala
r
Kollard
a ö
zel ta
nım
lanm
am
ış a
lanla
r
Kollard
a m
eydana g
elip b
elirlenem
em
iş…
Kalç
a v
e k
alç
a e
kle
mi
Bacak,
diz
dahil
Ayak b
ileği
Ayak
Ayak p
arm
ağı(
ları
)
Bacakla
rda b
ir ç
ok y
ara
lı o
lan
Bacakla
rda ö
zel ta
nım
lanm
am
ış a
lanla
r
Bacakla
rda m
eydana g
elip b
elirlenem
em
iş…
Sis
tem
ik e
tkiler
(Örn
eğin
, zehirle
nm
eden…
Vücutt
a b
irden fazla
bölg
enin
etk
ilenm
iş…
VÜ
CU
DU
N D
İĞER B
ÖLÜ
MLERİN
İN…
TASN
İF E
DİL
MEM
İŞ V
ÜCU
T…
KAFA-5843 ADET BOYUN- 435SIRT-2909 GÖVDE -1810 ÜST ESTREMELER-36885 ALT EKSTREMELERBÜTÜN VÜCUTDİĞER BÖLÜMTASNİF
EDİLMEMİŞ
SORU
• Son on yıllık SGK istatistikleri incelendiğinde iş
• kazalarının gerek sayı gerekse ölüme yol açması
• açısından en çok görüldüğü sektörler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
• A) Kimya - Tarım - Gıda
• B) Maden - İnşaat - Metal
• C) Metal - Kimya - Maden
• D) Maden - Kimya - Denizcilik
49
SORU
• Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de mevcut İş Sağlığı ve Güvenliği durumu için doğru değildir?
• A) En çok metal sektöründe çalışanlarda meslek
• hastalıkları görülmektedir.
• B) En çok vardiya saatlerinin başında iş kazası
• görülmektedir.
• C) En çok görülen işe bağlı sakatlık etkeni iş
• kazalarıdır.
• D) En çok görülen meslek hastalığı mesleki solunum
• sistemi hastalıklarıdır.
50
SORU
• Sosyal Güvenlik Kurumu 2011 istatistik yıllığına göre 2011 yılında toplam kaç çalışan iş kazası sebebiyle hayatını kaybetmiştir?
• A) 1.700
• B) 64.316
• C) 685.318
• D) 1.572.106
51
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• ILO istatistiklerine göre dünyada çalışan her binişçiden 4-12’sinde bir yıl içinde yeni bir meslek hastalığı saptanmaktadır.
• Türkiye’de son on yıl içinde SGK kayıtlarında yıllık 600-400 meslek hastalığı saptanmaktadır.– (Yüzbinde 5-10)
• Beklenen sayılar ise 40 000 ile 130 000 arasındadır.
52
Meslek Hastalıklarının dağılımı (SGK , 1995-2009)
53
54
WHO – Dünya Sağlık Örgütü Verilerine Göre Beklenen (%0.4-% 1,2) ve
Tespit Edilen Meslek Hastalığı Sayıları
(2003-2007)
Çalışan sayısına
göre beklenen M.H.
Sayıları
2003 2004 2005 2006 2007
İsveç
(17.604-52.813)
25058 20460 16840 13951 11463
Finlandiya
(10.048-30.144)
--- --- 6774 6715 ---
Norveç
(9.772-29.316)
3423 2870 2274 3398 2871
Letonya
(4.476-13.428)965 1888 1673 1111 1591
Almanya
(152.492-457.476)17425 17413 16519 14732 ---
Türkiye*
(43.688-131.066)440 384 519 574 1208
Beyaz Rusya
(17.780-53.344)186 226 216 183 178
Moldova Cum.
(4.988-14.966)35 15 26 30 32
KAYNAK:(http://data.euro.who.int/hfadb/) (*Türkiye verileri SGK Yıllıklarından alınmıştır)
TÜRKİYEDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
• SSK kurulmasından sonra pnömokonyoztanıları konmaya başlanmıştır
• İSGÜM ve SSK Meslek hastalıkları hastanelerinin kurulmasından sonra kimyasal nedenli meslek hastalıkları da listede yer almaya başlamıştır.
• En çok kurşun zehirlenmesi ve Pnömokonyoztanıları görülmektedir.
56