03 นิทรรศน์อัตลักษณ์ไทย : การใช้ ... · 2014-12-22 ·...

*บทความนเรยบเรยงและปรบปรงจากบทความเรอง Museums, the Politics of Space and Thai National Identity ซงนำาเสนอในงานสมมนาทางวชาการ The 12th International Conference on Thai Studies ณ มหาวทยาลยซดนย ประเทศออสเตรเลย ระหวางวนท 22-24 เมษายน 2557 และเปนสวนหนงของวทยานพนธระดบปรญญาเอก เรอง “Westernised Art in late 19th-early 20th Century Thailand: Monarchy, Identity and Memory-making.”** นกศกษาระดบปรญญาเอก Department of Art History, School of History, Art History and Philosophy, University of Sussex

03นทรรศนอตลกษณไทย : การใชพนทในเชงวฒนธรรมและการเมองในพพธภณฑสถาน*

Cabinet of Thai Identity :Museum Space in Cultural and Political Context

เอกสดา สงหลำาพอง**

Eksuda Singhalampong

76 76

บ ท ค ด ย อ

บทความนมจดประสงคในการศกษานทรรศการซงจดแสดงประวตศาสตรราชวงศในฐานะประวตศาสตรของกรงเทพฯ โดยมงเนนทการวเคราะหการสรางภาพความเปนไทยหรออตลกษณไทยผานความทรงจำารวมในประวตศาสตร และการปฏรปการแตงกายและงานศลปะทปรากฏใน 1) นทรรศนรตนโกสนทร 2) พพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ และ 3) นทรรศการศลปแผนดน ณ พระทนงอนนตสมาคม ทสำาคญอยางยงคอ เนอหานทรรศการชแนะถงพระปรชาสามารถของราชวงศจกรทมตอพฒนาการดานสงคมวฒนธรรมและการเมองไทยเปนอยางมาก จงแฝงเรนไปดวยอดมคตของเจานยมซงถอเปนแกนของประวตศาสตรทางการของไทยดวยเชนกน พนทตงและอาคารจดแสดงของนทรรศการดงกลาวมความนาสนใจอยางยงในฐานะทเปนพนททสรางโดย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เวนเพยงแตอาคารจดแสดงของ นทรรศนรตนโกสนทร กระนน ถนนราชดำาเนนกลางอนเปนทตงของอาคาร ดงกลาวกเปนโครงการของรชกาลท 5 เชนกน พนทอนเปนประเดนศกษาน ไดถกใชเปนเครองมอในแผนการการทำาประเทศไทยใหเปนตะวนตกในสมย รชกาลท 5 อยางไรกตาม นบเปนเวลาหลายทศวรรษทถนนราชดำาเนนถกใช ในการเคลอนไหวทางการเมองอยบอยครง จงปฏเสธไมไดวาพนทนมความ สำาคญอยางยงยวดทงในบรบทประวตศาสตรและการเมอง ความสำาคญนมความ เขมขนยงขนดวยการชวงชงพนทโดยขวการเมองทงฝายสนบสนนราชสำานกและ ฝายตรงขาม การตงคำาถามและการตอตานการดำารงอยของสถาบนกษตรยจงมผลกระทบเปนอยางยงตอการเกดขนของนทรรศการทมเนอหาสนบสนนราชสำานกบนพนทอนสำาคญน

คำาสำาคญ:  พพธภณฑวพากษ, การใชพนท, นทรรศการ, อตลกษณไทย

77 77

A b s t r a c t

The Nitasrattanakosin Exhibition Hall (Rattanakosin Exhibition), the Queen Sirikhit Museum of Textiles, and Sin Phaen Din (Art of the Kingdom) at the Ananta Samakhom Throne Hall are all recent exhibitions which display the history of Bangkok, the invention of the formal Thai national costume and the traditional arts and crafts of Thailand, respectively. This study aims to analyse the visualisation of Thai national identity or ‘Thainess’ through the collective memories of Thai history, sartorial reform and the works of art shown in the aforementioned exhibitions. Moreover, the locations these museums or exhibitions occupy, including their buildings, are very significant both historically and politically. They were initially constructed by the commissions of King Chulalongkorn (King Rama V), the embodiment of the notion of ‘Populist King’ in Thailand’s official history and the absolutist monarch. Except for the building of the Nitasrattanakosin, however, Ratchadamnoen Avenue where its building locates also built by King Chulalongkorn. This space was designed to distribute the power of monarchy under the absolute monarchy regime until the 1932 Revolution when the democracy was established and replaced the old regime. In more recent times, this space, especially the Ratchadamnoen Avenue, including the Royal Plaza have been used frequently in political rallies. Thus this paper aims to articulate the relationship between concrete geographical sites and historical circumstances through the exhibitions.

Keywords: Institution critique, Museum space, Exhibition, Thai identity

78 78

จากเขตพระบรมมหาราชวงถงพระราชวงดสตอนมถนนราชดำาเนนเปนเสนทางเชอมตอมการจดตงนทรรศการและพพธภณฑสถานขนหลายแหงบนพนทน การศกษาครงนเนนไปทการวเคราะหเนอหาการจดแสดงและพนทตงของกรณศกษาอนไดแก นทรรศการศลปแผนดน ณ พระทนงอนนตสมาคม (เปดเปนนทรรศการถาวรเมอ พ.ศ. 2551) นทรรศนรตนโกสนทร บนถนนราชดำาเนน (เปดใหเขาชม พ.ศ. 2553) และพพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ในพระบรมมหาราชวง (เปดทำาการเมอ พ.ศ. 2555) (รปท 1) นทรรศการทงสามน แมวาจะมการนำาเสนอเนอหาดานศลปวฒนธรรมและประวตศาสตรของไทยตามหวขอของแตละนทรรศการทหลากหลาย กลาวคอ นทรรศการศลปแผนดน เปนการจดแสดงศลปวตถทเปนฝมอของสมาชกสถาบนสรกต (โรงฝกศลปาชพ สวนจตรลดาแตเดม) จำาลองหรอเลยนแบบวตถในราชสำานก พทธศลป ไปจนถงภาพเลาเรองจากวรรณคดไทย ในขณะทนทรรศนรตนโกสนทรมการนำาเสนอเรองราวประวตศาสตรและศลปวฒนธรรมของกรงเทพฯ ทกนความมากภายในชวงเวลาทยาวนานของเมองหลวงน สวนพพธภณฑผาฯ เนนการจดแสดงชดไทยแบบพระราชนยมและพระราชกรณยกจในสมเดจพระนางเจาฯ ทเกยวของกบผาไทยและผาพนเมองตางๆ แตการจดแสดงของนทรรศการดงกลาวกมจดรวมของเนอหาอยทการนำาเสนอภาพของการสรางการหลอหลอมอตลกษณไทยหรอความเปนไทยทสะทอนผานความทรงจำารวมใน

นทรรศนอตลกษณไทย : การใชพนทในเชงวฒนธรรมและการเมองในพพธภณฑสถาน

79 79

เ อ ก ส ด า ส ง ห ล า พ อ ง

ประวตศาสตรไทย และการมแกนการเลาเรองหลกอยทบทบาทของสถาบนพระมหากษตรยทมตอการสรางภาพของอตลกษณไทย ซงในทน หมายถงความเปนไทยทองแอบอยกบสถาบนชาต ศาสนาและพระมหากษตรย ทนาสนใจคอ สถานทตงของนทรรศการเหลาน ไดแก พระบรมมหาราชวง พระทนงอนนตสมาคม และถนนราชดำาเนน (รปท 2-4) อยบนพนททมประวตศาสตรทางการเมองมาเปนระยะเวลายาวนานนบตงแตแรกสรางในฐานะของพนททแสดงพระราชอำานาจของพระมหากษตรยแหงราชวงศจกร และเมอมการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตย พนทดงกลาวนกยงคงมบทบาทตอการเมองแบบประชาธปไตยของไทยเรอยมาจนถงปจจบน ดงนน ในสวนแรกของบทความจงขอกลาวถงความสำาคญของพนทกอนทจะเขาสเนอหาการจดแสดงของนทรรศการทงสามแหงตอไป

พนท-พนฐานแหงนยพระบรมมหาราชวงเปนสญลกษณหนงเดยวของศนยกลางพระราช

อำานาจของสถาบนพระมหากษตรยไทยมาโดยตลอดนบตงแตกอตงราชวงศจกร จนกระทงมาถงรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวเมอทรงสรางพระราชวงดสตขนเปนพระราชนเวศนแหงใหม ไดโปรดเกลาฯ ใหตดถนนขนเพอเปนทเสดจพระราชดำาเนนระหวางพระบรมมหาราชวงและพระราชวงดสต (การกอสรางทงสองอยางนโปรดเกลาฯ ใหสรางขนภาย

80 80

หลงจากทเสดจประพาสยโรปครงแรกเมอ พ.ศ. 2441) และไดพระราชทานนามวา ถนนราชดำาเนน (ราชกจจานเบกษา 2442: 276-279) นอกจากน ภายในเขตพระราชวงดสตไดโปรดเกลาฯ ใหสรางพระทนงอนนตสมาคมเพอใชเปนทองพระโรงเสดจออกมหาสมาคม โดยออกแบบเปนอาคารทรง basilica ทมโดมอยเหนอบรเวณ crossing อนเปนรปแบบสถาปตยกรรมเนองในศาสนาครสต การออกแบบดงกลาวสะทอนถงความตงใจในการนำา เสนอภาพของสยามทพยายามเปนตะวนตก (Westenised Siam) อนเปน กระบวนการสำาคญของชนชนนำาไทยในสมยรชกาลท 5 ทตองการปรบสยามใหมความเปนสมยใหมจากแบบแผนยโรป

อยางไรกตาม การใชงานพระทนงอนนตสมาคมในฐานะของการเปนทองพระโรงนนถอวาไมมความโดดเดนมากนก เนองจากพระทนงองคนสรางไมแลวเสรจในสมยรชกาลท 5 มาเสรจสนในรชกาลตอมาและไมปรากฏวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจะทรงใชงานพระทนงอนนตสมาคมบอยครงนกนบจากททำาการกอสรางแลวเสรจและมการเฉลมพระทนงในป พ.ศ. 2459 การทพระทนงองคนแทบไมไดใชในราชกจบอยนกอาจเปนเพราะรชกาลท 6 ประทบอยทพระราชวงพญาไทบอยครงกวา หรอเปนทคาดเดาวาอาจไมทรงโปรดในรปแบบของพระทนงซงดเปนการเลยนแบบตะวนตกจนเกนไปตามทพระองคไดทรงมพระราชวจารณเกยวกบการเอาอยางตะวนตก (พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว 2506: 1-9) ตอมาในสมยรชกาลท 7 ปรากฏหลกฐานวามการใชในพระราชพธมอบสาสนตราตงอครราชทตตางประเทศและการประชมอภรฐมนตรสภาและเสนาบดสภา (ยาสกจ ยาตาเบ 2550: 29) อยางไรกตาม เหตการณททำาใหพระทนงอนนตสมาคมอยในจดรวมสายตาในประวตศาสตรการเมอง คอ การเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เมอคณะราษฎรไดเขายดครองพนทบรเวณลานพระราชวงดสต หรอลานพระบรมรปทรงมา (ตอมาวนท 10 ธนวาคม พ.ศ. 2479 ไดมการปกหมดคณะราษฎรตรงบรเวณทมการอานประกาศคณะราษฎรขางพระบรมรปทรงมา) และใชพระทนง

81 81

อนนตสมาคมเปนฐานบญชาการ ในขณะทถนนราชดำาเนนภายหลงจากการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปน ระบอบประชาธปไตยกไดมการสรางอนสาวรยประชาธปไตยขนทกลาง วงเวยนถนนราชดำาเนนกลางในป พ.ศ. 2482 เพอเปนทระลกถงเหตการณการเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนระบอบประชาธปไตย

อนสาวรยประชาธปไตยนนถอเปนหมดหมายสำาคญทนำามาซงการใชงานบรเวณถนนราชดำาเนนในกจกรรมทางการเมองโดยภาคประชาชน สอดคลองกบอดมการณของคณะราษฎรในรฐบาลของจอมพล ป. พบลสงครามทสรางอนสาวรยนขน โดยมงหมายใหเปนสญลกษณสะทอนความสามคคและชยชนะของประชาชนตอการเปลยนแปลงการปกครอง ดงคำากลาวในพธเปดอนสาวรยประชาธปไตยเมอวนท 24 มถนายน 2483 วา

“การเปลยนแปลงการปกครองซงเปนผลสำาเรจลงดวยดนน กไดอาศยทไดรบความสนบสนนและความรวมมอรวมใจจากประชาชาตไทยในสวนรวม ประหนงวาการเปลยนแปลงการปกครองเปนของคนทงชาต หรอเปนการกระทำาทชอบดวยมตมหาชนทงชาตกวาได” (ราชกจจานเบกษา 2483: 872)

การทคณะราษฎรใชพนทพระราชอำานาจดงเดมของสถาบนพระมหากษตรยจงนบเปนจดเรมตนของการสรางสญลกษณของอำานาจทางการเมองทแสดงใหเหนถงการดงพนทเขามามสวนรวมในการประกาศอำานาจจากสองขวอดมการณระหวางราชาธปไตย (ราชสำานก) และประชาธปไตย (คณะราษฎรและภาคประชาชน) อยางชดเจน การใชพนทของกลมอำานาจการเมองแบบใหมไดตอเตมลมหายใจของสถานทดงกลาว ไมไดถกทำาใหเปนพนท “ตาย” ในกจกรรมทางการเมองแตทำาใหมความหมายและความสำาคญมากยงขน การตงอนสาวรยประชาธปไตยขนทกลางถนนราชดำาเนนไดกลายเปนสญลกษณทยดเหนยวและสรางโอกาสใหการเรยกรองประชาธปไตยในกจกรรมทางการเมองตางๆ ไมวาจะเปน เหตการณ 14 ตลาคม 2516 หรอ

82 82

การชมนมประทวงอยางตอเนองและยาวนานจากภาคประชาชนตงแต พ.ศ. 2549 เปนตนมา อยางไรกตาม ณ พนทเดยวกนนยงคงมการสลบสบเปลยนกบการจดพระราชพธหรอการเฉลมฉลองเนองในวนสำาคญของราชวงศจกร เชน การประดบไฟการประดบซมตลอดถนนราชดำาเนนและพนทใกลเคยงเนองในวนเฉลมพระชนมพรรษาของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระบรมราชนนาถอยางตอเนอง โดยเฉพาะอยางยงในหวงทศวรรษทผานมามการจดพระราชพธเนองในวาระมหามงคลตางๆ ทเกยวของกบพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชขนบอยครง เชน งานฉลองสรราชสมบตครบ 60 ป พ.ศ. 2549 หรอพระราชพธเฉลมพระชนมพรรษาครบ 85 พรรษา พ.ศ. 2555 ซงลวนแลวแตขบเนนการแยงชงพนทเพอแสดงอำานาจของแตละฝายทดำาเนนเปนไปอยางเขมขนในชวงเวลาหลายสบปทผานมา

ในประเดนเรองการใชพนท (spatialisation) อองร เลอแฟบวร (Henri Lefebvre) นกปรชญาสายมารกซสมชาวฝรงเศส ระบวา พนทนนเปนสอกลางอยางหนงของการดนรนตอสและเปนผลตผลทางสงคมและ การเมองทสำาคญยงซงรวมไปถงการดนรนระหวางชนชน ในกรณน เลอแฟบวรยกตวอยางการแยงชง/การครอบครองพนทระหวางชนชนกลาง (bourgeiosie) และชนชนนำา (aristocracy) ในฝรงเศส หลงจากทชนชนกลางไดรบชยชนะทางการเมอง ไดมการรอเขตมาเรส (Le Marais) ซงเปน ยานประวตศาสตรของชนชนนำาในปารส และปรบเปลยนเปนพนทยาน ทอยอาศยและยานการคาของชนชนกลาง (Lefebvre 1991: 56-58) ตวอยางจากฝรงเศสนนนบวามความคลายคลงกบกรณประเทศไทยหลงการเปลยนแปลงการปกครองสำาเรจ รฐบาลจากระบอบประชาธปไตยไดเปลยนพระทนงอนนตสมาคมเปนรฐสภา (พ.ศ. 2475-2517) หรอการสรางอาคารพาณชยรมถนนราชดำาเนน เปนตน ในกรณของไทยนนแมจะเปนการจดการโดยภาครฐ แตกสะทอนใหเหนถงความสมพนธของพนทกบการเปลยนแปลงอำานาจการปกครองและความแตกตางของชนชน (จากพนท

83 83

ของระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาสพนทรฐบาลประชาธปไตย) ความสมพนธระหวางพนทและ (การรอฟน/การสานตอ) ประวตศาสตร จงมความจำาเปนอยางยงยวดตอการศกษาปรากฏการณการเกดขนของนทรรศการและพพธภณฑสถานทมเนอหาแนบแนนกบสถาบนกษตรยและราชวงศจกรทเชอมโยงไปถงความเปนไทยทยดโยงกบสถาบนชาต ศาสนา และพระมหากษตรย คำาถามสำาคญเกยวกบนทรรศการทไดคดเลอกมาทงสามแหงน นอกจากการอานวานทรรศการนำาเสนออะไร ในความคดเหนของผศกษาการคำานงถงวานทรรศการนสรางโดยใครกสำาคญไมแพกน นอกเหนอจากน พนทตงของพพธภณฑสถานทไดคดเลอกมาศกษานนมความสำาคญตอประวตศาสตรการเมองไทยและมการจดกจกรรมทางการเมองมาโดยตลอด จงทำาใหการศกษานจำาตองมการหยบยกประเดนทางการเมองสอดแทรกเขามาดวย

อตลกษไทยในตโชว/Cabinet of (Thai)Identity:ผลตผลแหงความทรงจำารวมในประวตศาสตร สถาบนกษตรย และพพธภณฑในฐานะพธกรรม

พพธภณฑสถานถกจดเปนสถาบนการเรยนรประเภทหนง เปนสถานทเปดกวางและใหความรแกสาธารณะ แตหากวเคราะหผานความสมพนธระหวางอำานาจและความรตามแนวคดของมเชล ฟโกต (Michel Foucault) พพธภณฑสถานรวมถงหอศลปตางมโครงสรางทเปนการแสดงอำานาจ มการควบคมอนซบซอน (กฎระเบยบการเขาชมตางๆ การออกแบบการจดแสดงทบงคบเสนทางการชม ฯลฯ) ตามทโทน เบนเนตต (Tony Bennett) นกสงคมวทยาชาวออสเตรเลยไดวเคราะหกระบวนการการทำางานของพพธภณฑสถานในการออกแบบการจดแสดงทสะทอนถงวาทกรรมของอำานาจ เบนเนตตมองวาพพธภณฑสถานมองคประกอบของการสรางวนย (discipline: ระเบยบการเขาชมนทรรศการ) การเฝาระวง (surveillance: กลองวงจรปด, เจาหนาทประจำาหองจดแสดงเดนตรวจ) และการแสดง

84 84

(spectacle: วตถจดแสดง, เนอหานทรรศการ) ซงเบนเนตตเรยกทฤษฎนวา ปมแหงนทรรศการ (Exhibitionary Complex) ทฤษฎนยงใหนยามของพพธภณฑสถานวาเปนสญลกษณของอำานาจ ความมงคง และความกาวหนาของชาตเชนกน (Bennett 1995: 59-69)

ดงนน พพธภณฑสถานหรอพนทจดแสดงจงไมใชแค ‘สถานททเกบรวบรวมและจดแสดงวตถ/ศลปวตถ’ เทานน กลไกของนทรรศการคอการกำาหนดการรบร การควบคมความทรงจำาและการประพฤตปฏบตของบคคลภายในพนททอยในขอบเขตอำานาจ แตขณะเดยวกนกมบทบาทในการสงเสรมศลปวฒนธรรม มการหลอหลอมและโนมนาวใหคลอยตามสำานกทางวฒนธรรมไปในตว นทรรศนรตนโกสนทรซงถายทอดประวตศาสตรกรงรตนโกสนทร (หรออกนยหนงคอประวตศาสตรของกรงเทพฯ) ผานสอการจดแสดงทหลากหลายกไดสรางสำานกเชนนนใหกบผเขาชม นทรรศการนมขนาดใหญทงเนอหาและพนท เนอหามทงหมด 9 หวขอ (รตนโกสนทรเรองโรจน, เกยรตยศแผนดนสยาม, เรองนามมหรสพศลป, ลอระบลพระราชพธ, สงาศรสถาปตยกรรม, ดมดำายานชมชน, เยยมยลถนกรง, เรองรงวถไทย และดวงใจปวงประชา) ซงครอบคลมบรบททางดานประวตศาสตรและวฒนธรรมของกรงเทพฯ เปนสำาคญ โดยมจดเชอมโยงอยทการเนนถงพระราชกรณยกจและพระปรชาสามารถของพระมหากษตรยราชวงศจกรทนำาพาความรงเรองมาสแผนดน ตวอยางทนาสนใจของการจดแสดง เชน ประวตศาสตรในสมยรชกาลท 7 ตอนการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตย ซงไดนำาภาพทเปนสญลกษณอนคนตา (iconic image) คออนสาวรยประชาธปไตยและภาพถายบนทกเหตการณทพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว ‘พระราชทาน’ รฐธรรมนญ โดยนำามาฉาย ซอนทบกนเพอสงสารวาประชาธปไตยไทยนนไดมาเพราะการพระราชทานจากพระมหากษตรย (รปท 5) หองจดแสดงดานศลปวฒนธรรมทงสวนของศลปะการแสดง ไดแก โขน หนกระบอก หนงใหญ และหนละครเลก และงานสถาปตยกรรม ตวอยางทยกมาคอพระบรมมหาราชวงและวดหลวง

85 85

เชน วดพระศรรตนศาสดาราม เปนตน กเปนงานทจดอยในประเภท high art และไดรบการอปภมภโดยราชสำานก หรออกตวอยาง คอ หองจดแสดงททำาเปนฉากจำาลองของฝาผนงบานไม (ใหความรสกของการหวนรำาลก วถชวตเกาซงเปนอกประเดนหนงทนาสนใจเชนกน แตนาเสยดายทไมอาจวเคราะหไดเพมเตมในการศกษาครงน) มหงพระ และประดบประดาดวยพระบรมฉายาลกษณของพระมหากษตรยทงในอดตและรชกาลปจจบน (รปท 6) สะทอนถงการเดนเรองหลกของหองจดแสดงทตงชอวา “ดวงใจปวงประชา” และยงสอถงสถาบนหลกในอดมคตของรฐไทย คอ ชาต ศาสนาและพระมหากษตรย อนเปนความทรงจำารวมของคนไทยทมาจากการสงสมของประวตศาสตรทางการของประเทศ ภาพรวมของนทรรศการจงเปนทงการบอกเลาความเปนมา ความเปนอยและเอกลกษณของกรงเทพมหานคร ทดจะมการใหนำาหนกในการเลาเรองทองถงสถาบนกษตรยทเปนโครงสรางสำาคญของการสรางกรงเทพฯ มากกวาบรบทอนๆ เชน วถชวตของชมชน ทมการจดแสดงอยในสามหองคอ ‘ดมดำายานชมชน’, ‘เยยมยลถนกรง’ และ ‘เรองรงวถไทย’

นอกจากนการใชพนทของนทรรศนรตนโกสนทรซงกอตงโดยสำานกทรพยสนสวนพระมหากษตรยยงมความนาสนใจอยางยง อาคารนทรรศการ คออาคารทเปนสถาปตยกรรมแบบทนสมย (modern architecture) สรางขนในสมยรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม เมอ พ.ศ. 2484 (ชาตร ประกตนนทการ 2550ก: 323-356) ตดกบลานพลบพลามหาเจษฎาบดนทร หนาวดราชนดดาทสรางขนเพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ถดออกไปทบรเวณสแยกผานฟาเปนทตงของพพธภณฑพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว และทฝงตรงขามเยองออกไปคอหอศลปสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ (เปดในป พ.ศ. 2546) สงแวดลอมของอาคารจดแสดงจงมพลงขบเนนทสงเสรมความใกลชดกบสถาบนพระมหากษตรย หรอแมกระทงการนำาอาคารทมแนวคดในการสรางยอนแยงกบขนบไทยประเพณกลบมารบใชโครงเรองประวตศาสตร

86 86

ทมสถาบนกษตรยเปนหวใจหลก กเปนกระบวนการปมแหงนทรรศการและ การชวงชงพนททสำาคญยง เพราะไดมการสะทอนใหเหนถงการนำาพนท มาใชตามการควบคมของอำานาจทตางกน และดเหมอนเปนภาพสะทอนกลบของกรณการนำาพระทนงอนนตสมาคมมาใชเปนททำาการของรฐบาลในชวงการเปลยนแปลงการปกครอง

กรณศกษาอกสองแหงคอ นทรรศการศลปแผนดน และพพธภณฑผาฯ เปนการนำาเสนอบทบาทของราชสำานกโดยเฉพาะอยางยงพระราชกรณยกจในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถในการจดแสดงนทรรศการดานศลปวฒนธรรมนอกเหนอจากหอศลปสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ตามทกลาวถงตอนตน (ยงไมรวมถงการปรบพระทนงวมานเมฆเปนทจดแสดงศลปวตถในรชกาลท 5 ตงแตป พ.ศ. 2525) แตเดมนนนทรรศการศลปแผนดนเปนนทรรศการชวคราวทจดแสดงและเปดใหประชาชนเขาชมเฉพาะเหตการณสำาคญเทานน โดยครงแรกจดขนระหวางวนท 8-31 สงหาคม พ.ศ. 2535 เพอเฉลมฉลองโอกาสทสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ทรงเจรญพระชนมพรรษาครบ 5 รอบ และไดจดมาเปนจำานวน 5 ครงตามพระราชวโรกาสตางๆ ตอมาจงไดมการยกระดบขนมาเปนนทรรศการถาวรเมอเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2551 ในทสด

เนอหาของนทรรศการศลปแผนดนคอการแสดงความวจตรตระการตา (แบบยอสวน) ของงานชางตามแบบแผนราชสำานก โดยเลอกจดแสดงแบบจำาลองวตถทใชในพระราชพธ เชน พระราชอาสน เรอพระราชพธ พทธศลป และภาพปกบรรยายฉากจากวรรณคดไทยฝมอการประดษฐโดยสมาชกสถาบนสรกต การจดแสดงวตถจำาลองนหากวเคราะหตามแนวคดของวอลเตอร เบนจามน (Walter Benjamin) เกยวกบการผลตซำาของงานศลปะ ถอวาออรา (aura-ผเขยนขอใชคำาทบศพทเนองจากนยามของออรา นนเบนจามนใหความหมายไวกวางเกนกวาคำาแปลภาษาไทยเพยงคำาเดยวจะครอบคลมได) และความจรงแทดงเดมของตววตถนนไมอาจเทยบเทากบงานตนฉบบไดและความเฉพาะตวกไดสญหายไป (Benjamin 1999:

87 87

212-218) โดยเฉพาะอยางยงวตถทมนยทางประวตศาสตรเชนพระทนงหรอ เรอพระราชพธดงกลาว อยางไรกด การผลตซำากใชวาจะมแตแงลบเสมอไป ตามทเบนจามนเสนอวตถจำาลองเหลานกลบตอบสนองความปรารถนาของมวลชนทตองการดงวตถเขาหาอยางใกลชดมากขน ดงนนในกรณของนทรรศการศลปแผนดน ความไมแทของตววตถไมไดมความสำาคญเทากบเปาหมายของการจดแสดงทตองการสงเสรมเอกลกษณแหงชาตดวยศลปวตถจากรววงทแสดงถงความเปนไทยประเพณและความกระตอรอรนของสาธารณชนทตองการมประสบการณใกลชดกบสถาบนกษตรย ดวยวาวตถทสบทอดขนบธรรมเนยมประเพณของราชสำานก (รวมถงวดวาอาราม หรอพทธศลป) เปนของทตองไดรบการอนรกษ สงเสรมและยกยองเปนศลปะขนสง (ประชา สวรานนท 2554: 42-45) เชนเดยวกบถายอนกลบไปดหองจดแสดงดานศลปะสถาปตยกรรมของนทรรศนรตนโกสนทร (หองสงาศรสถาปตยกรรม) กมการคดเลอกเอาตวอยางงานสถาปตยกรรมและ ศลปกรรมจากพระบรมมหาราชวง วดพระแกว และวดหลวงตางๆ มา นำาเสนอเปนตวแทนของสถาปตยกรรมไทย แตหากมองในมมกลบ การ จดแสดงนยงขบเนนความแตกตางของชนชนมากขน เพราะถงแมจะนำา ศลปวตถในราชสำานกทมความสงคาและความศกดสทธออกมาใหประชาชนทวไปไดชม แตกยงเปนเพยงแคของจำาลองเทานน ทายทสดจงไมไดมการ ดงความแตกตางของชนชนเขามาใกลกนมากขน

สเวตลานา อลเปอรส (Svetlana Alpers) ไดกลาวถงการแยกวตถออกจากพนทใชงานดงเดม เชน หวเสาแบบโรมาเนสก หรอฉากประดบแทนบชาสมยเรอเนสซองส แมจะถกดงออกจากบรบทเดมแตการเรยกรองใหเพงพนจการชกจงใหมองดกยงคงยดแนนอยกบตววตถและอาจจะยงเพมพนความเคารพตอชนงานอกดวย ซงอลเปอรสนยามวา ‘ปรากฏการณพพธภณฑ’ (the musuem effect) พพธภณฑสถานทำาใหวตถทถกแยกออกจากบรบทเดมแตกทำาใหเปนวตถแหงความสนใจทางสายตา (object of visual interest) (Alpers 1991: 25-28) เมอผชมจองมองทแบบจำาลอง

88 88

ของเรอพระทนงสพรรณหงสในนทรรศการศลปแผนดน (รปท 7) พนทของนทรรศการทำาใหเรอพระทนงในพระราชพธกลายเปนศลปวตถ มการชนชมในแงของความงามทางฝมอชางตามประเพณราชสำานกซงอาจแยกออกจากหนาทจรงของวตถตนแบบ ในมมมองของอลเปอรส หากวตถนนไมไดถกออกแบบมาเพอการเพงพจารณาแตเปนวตถทใชประกอบในพธกรรมหรอกจกรรมอนๆ ในชวตประจำาวน พพธภณฑสถานไดทำาหนาทสงเสรมใหวตถชนนนมความโดดเดนทางสายตามากกวาการใหคณคาทางวฒนธรรม อยางไรกตาม วตถจดแสดงทประดษฐขนจากโลหะราคาแพง ในนทรรศการศลปแผนดนทแมจะเปนแบบจำาลอง แตบทบาทดงเดมนน โดดเดนมากเนองจากเกยวของกบการแสดงทเรยกรองการมองอยกอนแลว คองานพระราชพธ และเมออยในพนททเปนทงพนทจดแสดงและเปน เขตพระราชฐาน สององคประกอบนอาจยงชวยขบเนนคณคาทางวฒนธรรม ของวตถจำาลองดงกลาวพอๆ กบบทบาทของการเปนศลปวตถของนทรรศการ ในกรณน การเปนวตถแหงความสนใจทางสายตาของ สงประดษฐจำาลองในนทรรศการศลปแผนดนอาจยงไมถกถอดถอนบรบทแวดลอมในฐานะวตถทใชประกอบพระราชพธหรอทเกยวเนองในศาสนา แตอาจชวยทำาใหผชมไดรำาลกถงความหมายเบองหลงหรอความสำาคญตดตวของวตถจำาลองดงกลาวน

นอกจากนผลกระทบอยางหนงของนทรรศการนทนาจะพจารณาคอ การนำางานชางราชสำานกมาจดแสดงยงเปนการเปดหรอนำาพาราชสำานกยคใหมใหมความใกลชดประชาชนยงขนไปผานเครองยศเครองสง (จำาลอง) อน เปนสญลกษณของสถาบนกษตรยทใชประกอบในพระราชพธตางๆ ซงปกตจะถกเกบรกษาอยางมดชดภายในเขตพระบรมมหาราชวง เชนเดยวกบการใชพนทภายในทองพระโรงของพระทนงอนนตสมาคมในการจดนทรรศการยงมผลตอการเปดพนทเขตพระราชฐานสสาธารณะมากขนและบอยครง ขนกวาการใชงานในอดต (ทองพระโรงและสภาผแทนราษฎรตามลำาดบ) แตแมจะถกใชเปนพนทจดแสดงในปจจบน พระทนงอนนตสมาคมกยงคง

89 89

มบทบาทในการจดพระราชพธอยเชนเดม ทสำาคญคอเนองจากมสถานะเปนพระราชฐานดงนนกฎระเบยบการเขาชมจงเขมงวดยงขน มการควบคม พฤตกรรม (แสดงอากปกรยาและการแตงกายทสำารวมและสภาพ) ตาม ขอบงคบทเครงครดใหเปนไปตามขอบงคบสงคมแตอยในสดสวนทจำากดการเฝาระวงและสอดสองไดอยางทวถงเชนในพพธภณฑสถาน อยางไรกตาม กมขอโตแยงวา ผชมสามารถเลอกหรอกำาหนดการชมนทรรศการดวยตนเองได เลอกทจะกำาหนดอตลกษณของตวเองได แตกอาจอยในกรอบทผจดนทรรศการกำาหนดไวแลว

ความนาสนใจอกประการของพระทนงอนนตสมาคมในฐานะอาคารจดแสดงคอ การเปนอาคารเกาทมโครงสรางอาคารแบบมหาวหารหรอแบบบาซลกาในครสตศาสนา ในการศกษาของ คาโรล ดนแคน (Carol Duncan) ไดวเคราะหวาอาคารนทรรศการหรอพพธภณฑสถานมกจะถกนำามาเทยบเคยงกบศาสนสถาน เนองจากตวอยางของพพธภณฑสถานนบตงแตครสตศตวรรษท 18 เรอยมาจนถงกลางศตวรรษท 20 เชน พพธภณฑสถานแหงชาตในกรงเบอรลน มวนค ลอนดอน และวอชงตน ด. ซ. มการออกแบบดานหนาอาคาร (façade) เลยนแบบวหารแบบกรก-โรมน ดงนนจงไมนาแปลกใจทจะมการเปรยบเทยบในลกษณะดงกลาว แตในกรณของพระทนงอนนตสมาคมเปนการนำาพนทเกาทเลยนแบบอาคารทางศาสนาอยแลวมาปรบใชเปนพนทจดแสดง ตวอาคารพระทนงมโถงทางเดนหลกเปนแนวยาว หากเปนการใชงานเนองในศาสนาผงดงกลาวเปนการนำาผชมไปสจดหมายทเปนศนยรวมสำาคญของอาคารคอแทนบชาทปลายดานทศตะวนออก แตเมอนำามาดดแปลงเปนพนทจดนทรรศการ ความสำาคญของการรวมสายตาดงกลาวไมเปนสงจำาเปนอกตอไป ทกพนทมความสำาคญเทากนหรอ อาจตามแตความสำาคญหรอความเปนชนเอกของวตถจดแสดง ซงดนแคน อธบายเพมเตมวาพนทจดแสดงมการออกแบบสำาหรบการเอาใจใสเปนพเศษคอการพนจพเคราะหการเรยนร และผชมจะถกคาดหวงใหประพฤตปฏบตอยางเหมาะสม ในขณะเดยวกนผชมนนกมการตอบสนองตอพนท

90 90

การถกบงคบใหเดนชมตามเสนทางการเลาเรองของนทรรศการเปรยบเสมอนการเดนในกระบวนพธบชาสงศกดสทธไมตางกบพนทการประกอบพธกรรม ซงใกลเคยงกบทฤษฎปมแหงนทรรศการของเบนเนตต ทวาดวยการควบคมรางกายภายในพนททถกออกแบบใหผชมตองอยภายใตการเฝามอง ภายใตกฏเกณฑทผจดนทรรศการบงคบใหเปนไปตามขอบงคบของพพธภณฑสถาน รวมถงการเลาเรองของนทรรศการ มการบงคบเสนทางเดนหลกใหสอดคลองกบการออกแบบการเลาเรองของนทรรศการ ดนแคนจงมองวาพพธภณฑนนกมหนาทเหมอนพธกรรมอยางหนง และการเลอกออกแบบพนทนทรรศการใหเหมอนศาสนสถานยค Classical Antiquity นาจะเพราะคำานงถงความสงางามของสถาปตยกรรม การแสดงออกถง อารยธรรมและรปทรงทเหมาะสมตอการใชงาน (Duncan 1998: 473-478) กรณของพระทนงอนนตสมาคมในฐานะอาคารจดแสดง การอยนอกเหนอบรบทของความเขาใจในศาสนสถานแบบตะวนตกกมสวนเปนอยางยงทความหมายทถกสงออกมาจะเปนไปในลกษณะของการแสดงแทนถงชวงหนงของหนาประวตศาสตรอนยาวนานมากกวาการสะทอนความเชอทางศาสนา อยางไรกตามแผนผงของอาคารนนกมสวนสำาคญอยางยงในการขบเนนความเปนพธกรรมของนทรรศการตามการวเคราะหทกลาวมาน

นทรรศการทมเนอหาเกยวของกบสถาบนกษตรยแหงลาสดซงมการดดแปลงอาคารเกามาเปนพพธภณฑสถานเชนกน คอ พพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ตวอาคารพพธภณฑดดแปลงจากหอรษฎากรพพฒนทสรางขนในราวป พ.ศ. 2416 ตามแบบสถาปตยกรรมตะวนตกเพอเปนททำาการของพระคลงมหาสมบต ตามพระราชประสงคของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว และมการใชงานโดยสลบสบเปลยนหนวยงานทมาใชสถานทเรอยมา จนถง พ.ศ. 2546 จงเรมมการซอมแซมและปรบปรงเปนอาคารจดแสดงนทรรศการทสะทอนบทบาทของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถในการอนรกษและสนบสนน

91 91

ผาทอพนเมองของไทย ตวอยางของฉลองพระองคซงตดเยบจากผาทอ พนเมองและผาไหมไทยถกคดเลอกมานำาเสนอเปนจดเดนของนทรรศการ หนงในนนคอ ชดประจำาชาตไทยสำาหรบสตร 8 แบบซงตอมาเรยกวา ชดไทย พระราชนยม (รปท 8) ออกแบบโดยปแอร บลแมง (Pierre Balmain) ดไซเนอรจากปารสเพอเปนฉลองพระองคของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถในคราวตามเสดจพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ไปเยอนสหรฐอเมรกาและประเทศในทวปยโรปเมอราว พ.ศ. 2503

ชดประจำาชาตฉลองพระองคของสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถททรงสวมในวาระโอกาสตางๆ ทงในและตางประเทศถกนำามา จดแสดงพรอมกบตวอยางผาจากราชสำานกในสมยรชกาลท 5 รวมถงภาพถายเกาของสตรในราชสำานกในสมยรชกาลท 4-5 ทใชเปนแหลงอางองและแรงบนดาลใจในการออกแบบชดประจำาชาตไทยรนใหมน กระบวนการออกแบบชดประจำาชาตไทยอาจไมตางจากการประดษฐใหมของประเพณในสวนทวา ผคดคนประเพณประดษฐใหมมความตองการทจะสานตอกบประวตศาสตรทเลอกสรรมาใหสอดรบกบเปาประสงคของประเพณทถกคดคนขนมาใหมน (Hobsbawm 2013: 1) ผลกระทบของการประดษฐ ชดประจำาชาตขนมาใหมนนอกจากจะแสดงถงการสบสานทางประวตศาสตรแลว ยงสรางความอาลยอาวรณตออดตทถกทำาใหนาประทบใจเกนจรง เปนอดตในอดมคต รวมทงแฝงลกษณะของ transnational/transcultural spaces (Roces & Edwards 2008: 5-6) เครองแตงกายกจดเปน ตวแทนในการนำาเสนอขนบธรรมเนยมประเพณและความเปนชาตอยางหนง ในแงการออกแบบชดประจำาชาตของสมเดจพระนางเจาสรกตฯ เปนการนำารปลกษณเกาของเครองแตงกายสตรในราชสำานกมาผสมผสานกบการตดเยบและการนงหมแบบสมยใหม (เครองแตงกายสตรในราชสำานกสมยรชกาลท 4-5 สวนใหญเปนการนำาผามาพนเขากบรางกาย เชน การหมสไบและการนงหนานาง) รวมถงการวาจางนกออกแบบเสอผาชนสงจากยโรป

92 92

จงมการใสความเปนสมยใหมหรอความรวมสมยเพอสรางอตลกษณไทยแบบใหมแตในขณะเดยวกนกยงคงรากเหงาดงเดมอยางประเพณไว*1

และนาจะไมใชเรองบงเอญทการกำาหนดภาพลกษณทางเครองแตงกายของสตรไทยโดยสมเดจพระราชนนาถของประเทศจะเกดขนในชวงเวลาไมหางไกลจากทราชวงศไดรบการรอฟนขนมาใหมในสมยรฐบาลจอมพลสฤษด ธนะรชต (ดำารงตำาแหนงนายกรฐมนตรคนท 11 ของไทยระหวาง พ.ศ. 2502-2506) หลงจากสถาบนกษตรยถกลดบทบาทลงอยางมากในสมยกอนหนา มการรอฟนพระราชพธหลายอยางขนมาใหม รวมถงการเสดจเยอนตางประเทศตามทกลาวมาแลวดวย ดงนนการสรางตวตนใหมโดยใชเครองแตงกายเปนสญญะแสดงถงการเปนอสระตอการถกควบคม ซงการแสดงออกทางรางกายนบรวมถงการประดษฐ (ใหม) เครองแตงกาย เครองแบบของสถาบนและบคคลทางการเมองกเปนกระบวนการสำาคญ ในการแสดงสถานะทางการเมองดวยเชนกน (Parkins 2002: 2-3) ชดประจำาชาตไทยสำาหรบสตรจากพระราชเสาวนยสมเดจพระนางเจาสรกตฯ ยงคงมบทบาทมาจนถงปจจบน ในงานพระราชพธหรอพธทางการทสำาคญ สมาชกราชวงศจกรฝายหญงมกปรากฏพระองคในชดไทยพระราชนยม เชน ชดไทยอมรนทร และชดไทยบรมพมาน รวมทงยงแพรหลายมาจนถงระดบบคคลทวไปทนยมนำามาใชเปนชดแตงงาน หรอสวมใสในพธทางการ สายการบน และโรงแรมหลายแหงกมการออกแบบเครองแตงกายทองจากชดไทย พระราชนยมน ซงลอรบกบตนกำาเนดของชดประจำาชาตไทยแบบใหมอยางนาสนใจ เนองจากองคกรเหลานเกยวของกบตางชาตและถกยกใหเปน หนาเปนตาของชาตไทย (อยางไมเปนทางการ) จงเปนพนททมความจำาเปน ทจะตองแสดงออกถงอตลกษณไทยตอสายตาคนนอก

* มขอสงเกตทนาสนใจคอ ศลปวตถทพยายามสอถงความเปนไทยทามกลางสถาปตยกรรมแบบตะวนตกสะทอนความยอนแยงทปรากฏในนทรรศการศลปแผนดนและพพธภณฑผาฯ เปนเหมอนเหรยญอกดานของพพธภณฑสถานในโลกตะวนตกทจดแสดงศลปวตถจากดนแดนตะวนออกหรอดนแดนในอาณานคม

93 93

การนำาชดไทยพระราชนยมมาจดแสดงในพพธภณฑผาฯ จงไมเปนเพยงแคการจดแสดงฉลองพระองคของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถเทานน แตยงเปนวธการสรางความตระหนกรถงอตลกษณและวฒนธรรมไทยตอสาธารณะ และยงสะทอนถงบทบาทหนาทของการกำาหนดอตลกษณไทยจากระดบราชสำานก เนนยำาวาชนชนนำายงคงมสวนตอการหลอหลอมความเปนไทยเหมอนในอดตและเปนการนำาเสนอตวตนของสถาบนกษตรยในการเปนผนำาแหงเอกลกษณไทย (nationalist icons) กระบวนการจดนทรรศการน รวมทงอกสองแหงทกลาวมาในฐานะสถาบนทางวฒนธรรมจงไมตางกบโครงเลาเรองหลกของประวตศาสตร หยบยกเอา ความทรงจำารวมทมสถาบนกษตรยเปนแกนหลกมายำามานำาเสนอใหเปน รปลกษณทชดเจน แฝงการกำาหนดหรอกอรางอตลกษณของไทยอยใน เนอหานทรรศการและวตถจดแสดง พลงของการเลาเรองนมผลตอผเขาชม ใหออนโอนตออตลกษณของชาตทถกกำาหนดขนภายใตกลไกปมแหงนทรรศการ (Bennett 1995: 95-101) พพธภณฑสถานจงมสวนสำาคญตอการหลอหลอมและกำาหนดวถทางสงคม วฒนธรรมและอตลกษณของชาต นอกจากน การกำาหนดอตลกษณของชาตโดยมสถาบนกษตรยเปนโครงสรางสำาคญในเนอหานทรรศการทงสาม ไมวาจะเปนการนำาเสนอประวตศาสตรราชวงศจกรหรอพระราชกรณยกจทมสวนสำาคญตอการเปนสมยรตนโกสนทร ศลปวตถจากราชสำานก การประดษฐใหมของชดประจำาชาต หรอการอนรกษและสงเสรมผาทอพนเมองในพระบรมราชนปถมภ สะทอนวาผจดนทรรศการเปนตวกระทำา (agent) ททรงพลงทสดตอการสรางอตลกษณมากกวาผสรางสรรควตถจดแสดง (อาจเปนคำาอธบายตอการไรขอมลดานชอเสยงเรยงนามของเหลาศลปน/ชาง ‘นรนาม’ ทประดษฐศลปวตถในนทรรศการศลปแผนดน) หรอแมแตผชม (Karp & Lavine 1991: 15)

ความเกยวของของสถาบนกษตรยในการกอตงนทรรศการบนพนทกรณศกษาน รวมกบการจดพระราชพธสำาคญอยางบอยครงชใหเหนถงความ

94 94

พยายามในการชวงชงพนทเพอแสดงสถานะทางการเมองและทางสงคมวฒนธรรมของสถาบน พนทเกาะรตนโกสนทรถกปฏบตโดยราชสำานกราวกบอาณาจกรอนศกดสทธของราชวงศ ในฐานะภาพแทนพระราชอำานาจ และตวแทนของอตลกษณแหงราชวงศจกร หากพระบรมมหาราชวงคอพนทแหงอำานาจราชวงศจกรในโลกเกา (แบบประเพณ) เขตพระราชวงดสตและถนนราชดำาเนนกนบเปนการกาวเขาสโลกใหมของสถาบนพระมหากษตรยโดยการดำาเนนแผนการขยบขยายเขตเมองในสมยรชกาลท 5 การใชพนททงสองแหงในสมยปจจบนนในฐานะพนทจดแสดงนทรรศการ จงเปนการเชอมโยงอดตของอดตและอดตของปจจบน เพอใชเปน ‘Theatre of Power’ ของราชวงศจกรและสานตอบทบาทของสถาบนกษตรยในประวตศาสตรและสงคมไทยในปจจบน

กตตกรรมประกาศผเขยนขอขอบคณขอมลจากสถาบนสรกต สวนจตรลดา, นทรรศน

รตนโกสนทร และพพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

95 95

รปท 1 แผนทบรเวณแสดงตำาแหนงทตงของนทรรศการศลปแผนดน (พระทนงอนนตสมาคม) นทรรศนรตนโกสนทร (ถนนราชดำาเนนกลาง) และพพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ (หอรษฎากรพพฒน ในพระบรมมหาราชวง) (ทมา: ปรบปรงจาก Google Map 2014)

รปท 2 หอรษฎากรพพฒน ปจจบนเปนอาคารจดแสดงของพพธภณฑผาฯ(ทมา: จากความอนเคราะหของ ©2012 พพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ภาพถายโดย อนฆ นวราช)

96 96

รปท 3 พระทนงอนนตสมาคม อาคารจดแสดงนทรรศการศลปแผนดน

รปท 4 อาคารจดแสดงนทรรศนรตนโกสนทร บนถนนราชดำาเนนกลาง(ทมา: เลศลกษณา ยอดอาวธ และคณะ 2555)

97 97

รปท 5 หองจดแสดงดวงใจปวงประชา (รชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว) นทรรศนรตนโกสนทร

รปท 6 หองจดแสดงดวงใจปวงประชา นทรรศนรตนโกสนทร

98 98

รปท 7 เรอพระทนงสพรรณหงสจำาลอง นทรรศการศลปแผนดน(ทมา: สถาบนสรกต สวนจตรลดา 2555)

รปท 8: ตวอยางฉลองพระองคชดประจำาชาตไทยในหองจดแสดง 2: ไทยพระราชนยม ใน พพธภณฑผาฯ(ทมา: จากความอนเคราะหของ ©2012 พพธภณฑผาในสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ภาพถายโดย อนฆ นวราช)

99 99

บรรณานกรม

ชาตร ประกตนนทการ, 2550ก. การเมองและสงคมในศลปสถาปตยกรรม สยามสมย ไทยประยกต ชาตนยม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: มตชน.

_______, 2550ข. “ความทรงจำาและอำานาจบนถนนราชดำาเนน.” เมองโบราณ 33 (4) 67-86.

“ประกาศจดทสรางถนนราชดำาเนน,” 2442. ราชกจจานเบกษา เลม 16 ตอน 22 (วนท 27 สงหาคม): 276-279.

ประชา สวรานนท, 2554. อตลกษณไทย: จากไทยสไทยๆ. กรงเทพฯ: ฟาเดยวกน.

พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2506. ลทธเอาอยางและโคลนตดลอ. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

ยาสกจ ยาตาเบ, 2550. บนทกของทตญปน ผเหนเหตการณปฏวต 2475: การปฏวตและการเปลยนแปลงในประเทศสยาม. (แปลโดย เออจ มราชมา และนครนทร เมฆไตรรตน). กรงเทพฯ: มตชน.

“รายงานการสรางอนสาวรยประชาธปไตย,” 2483. ราชกจจานเบกษา เลม 57 (วนท 24 มถนายน): 870-876.

เลศลกษณา ยอดอาวธ, เทอดศกด รมจำาปา, สวชญ หาญดำารงครกษ และเอนก มากอนนต, 2555. นทรรศนรตนโกสนทร อญมณแหงมหานคร. กรงเทพฯ: สำานกงานทรพยสนสวนพระมหา กษตรย. คนเมอ 27 มถนายน 2555, จาก http://www.nitasrattanakosin.com/download_page.php?src=download059.pdf

สถาบนสรกต สวนจตรลดา, 2555. นทรรศการ: ชนงานสำาคญทจดแสดง. คนเมอ 21 มกราคม 2557, จาก http://www.artsofthekingdom.com/th/index.php?page=product_main

สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ, 2547. ความทรงจำาในการตามเสดจตางประเทศทางราชการ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: มลนธไทยชวยไทย.

สายชล สตยานรกษ, 2546. สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ: การสรางอตลกษณ “เมองไทย” และ “ชน” ของชาวสยาม. กรงเทพฯ: มตชน.

_______, 2548. “การสราง “ความเปนไทย” กระแสหลก และ “ความจรง” ท “ความเปนไทย” สราง.” คนเมอ 7 สงหาคม 2555, จาก http://thai-library.org/Resource/0000001026.pdf

Alpers S., 1991. “The Museum as a Way of Seeing.” In I. Karp & S.D. Lavine (eds.), Exhibiting Cultures: The Poetics and Politics of Museum Display (pp. 25-32). Washington: Smithsonian Institution Press.

Benjamin W., 1999. “The Work of Art in the Age of Mechanical Reproduction.” In H. Arendt (ed.), Illuminations (pp. 211-244). 2nd ed. London: Pimlico.

100 100

Bennett T., 1995. The Birth of the Museum: History, Theory, Politics. London: Routledge.

Duncan C., 1991. “Art Museums and the Ritual of Citizenship.” In I. Karp & S.D. Lavine (eds.), Exhibiting Cultures: The Poetics and Politics of Museum Display (pp. 88-104). Washington: Smithsonian Institution Press.

_______, 1998. “The Art Museums as Ritual.” In D. Prezionsi (ed.), The Art of Art History: A Critical Anthology (pp. 473-485). Oxford: Oxford University Press.

Elden S., 2007. “There is a Politics of Space because Space is Political: Henri Lefebvre and the Production of Space.” Radical Philosophy Review 10 (2): 101-116.

Google Maps, 2014. Grand  Palace,  Na  Phra  Lan  Rd,  Phra  Nakhon,  Bangkok, Thailand.  Retrieved May 11, 2014, from https://www.google.co.uk/maps/place/Grand+Palace/@13.750335,100.491535,17z/data=!3m1!4b1!4m2!3m1!1s0x30e2990f1400adc9:0xc7c8e2e28e73a435?hl=en

Hobsbawm E., 2013. “Introduction: Inventing Traditions.” In E. Hobsbawm & T. Ranger (ed.), The  Invention  of  Tradition (pp. 1-14). 21st ed. Cambridge: Cambridge University Press.

Karp I. & Lavine S.D. (eds.), 1991. Exhibiting Cultures: The Poetics and Politics of Museum Display. Washington: Smithsonian Institution Press.

Lefebvre H., 1991. The Production of Space. (Translated by D. Nicholson-Smith). Oxford: Blackwell Publisher.

Parkins W., 2002. Fashioning the Body Politics: Dress, Gender, Citizenship. Oxford: Berge.

Reynold C.J. (ed.), 2002. National identity and its defenders: Thailand Today. Chiang Mai: Silkworm Books.

Roces M. & Edwards L. (eds.), 2008. The Politics of Dress in Asia and The Americas. Brighton: Sussex Academic Press.

Soja E.W., 1990. Postmodern Geographies: The Reassertion of Space in Critical Social Theory. 2nd ed. London: Verso.