007 แนวคิดว่าด้วยการจัดการทรัพยากรร่

ชด หนงสอ การ สำรวจ องค ความ ร เพอ การ ปฏรป ประเทศไทย

àÃ×ͧ

á¹Ç¤Ô´Ç‹Ò´ŒÇ¡ÒèѴ¡Ò÷ÃѾÂÒ¡ÃËÇÁ: »ÃÐʺ¡Òó �¨Ò¡μ ‹Ò§»ÃÐà·ÈáÅÐá¹Ç¤Ô´ã¹»ÃÐà·Èä·ÂISBN: 978-616-7374-23-9

ท ปรกษา : นพ.สม ศกด ชณห รศ ม ดร.สม เกยรต ตง กจ วา น ชย ยวด คาด การณ ไกล

บรรณาธการ : ปกปอง จน วทย กอง บรรณาธการ : สกล ฤทธ จนทร พม ภท ชา ดวง กลด

หนงสอ ชด น เปน สวน หนง ของ โครงการ การ สำรวจ องค ความ ร เพอ การ ปฏรป ประเทศไทย โดย คณะ ทำงาน เครอ ขาย วชาการ เพอ การ ปฏรป คณะ กรรมการ สมชชา ปฏรป

จดพมพและเผยแพรโดยสำนกงานปฏรป (สปร.) 126/146 ชน 4 อาคาร 10 ชนสถาบนบำราศนราดร ซอยตวานนท 14 ถนนตวานนท อำเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000โทรศพท 0 2965 9531-3 โทรสาร 0 2965 9534 www.reform.or.th

á¹Ç¤Ô´ Ç‹Ò ŒÇ ¡Òà Ѵ¡Òà ·ÃѾÂҡà ËÇÁ: »ÃÐʺ¡Òó� Ò¡ μ ‹Ò§ »ÃÐà·È

áÅÐ á¹Ç¤Ô´ ã¹ »ÃÐà·Èä·Â

โดย ชล บนนาค

คณะ เศรษฐศาสตร มหาวทยาลย ธรรมศาสตร

Ph.D. Researcher

Institute for Environmental Studies

Faculty of Earth and Life Sciences (FALW)

VU University Amsterdam

º·¹Ó

แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม (Common-

Pool Resources) เปน แนวคด ท ได รบ การ พสจน แลว วา

ม ความ สำคญ อยาง ยง ใน โลก และ ใน ประเทศไทย เหน ได

จาก การ ท คณะ กรรมการ รางวล โน เบล สาขา เศรษฐศาสตร

ได เลอก Elinor Ostrom นก วชาการ ชน แนว หนา ใน

ประเดน น ขน รบ รางวล โน เบล สาขา เศรษฐศาสตร ใน ป

2009 นอกจาก น ประเดน น ม ความ สำคญ มาก ยง ขน

4 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ใน ระดบ โลก เนอง ดวย การ เปลยนแปลง สภาพ ภม อากาศ

ซง เปน สมบต สาธารณะ ใน ระดบ โลก และ ความ จำกด

ของ ทรพยากร ท ม มาก ขน ทก ขณะ ใน หลาย พนท ความ

จำกด สวน หนง อาจ มา จาก ความ ตองการ ท มาก เกน กวา

ทรพยากร ท ม อย ใน ขณะ เดยวกน ความ จำกด ก อาจ มา

จาก การ ดแล ทรพยากร ท ไม ด พอ จน ทำให ระบบ ทรพยากร

(Resource System) ททำการ ผลต ทรพยากร นน เสอม

สภาพ ลง การ จดการ ทรพยากร ท ด ซง สง ผล จำกด ความ

ตองการ ใช ทรพยากร ให เหมาะ สม กบ ความ สามารถ ใน

การ ผลต ทรพยากร ของ ระบบ การ ผลต ทรพยากร หรอ

การ เพม ความ สามารถ ใน การ ผลต ของ ระบบ ทรพยากร จง

เปน สง ท จำเปน เพอ ให ทรพยากร สามารถ ถก ใช ประโยชน

ได อยาง ยงยน

ความ จำกด ของ ทรพยากร ดง กลาว ก เกด ขน เชนกน

ใน ประเทศไทย ทรพยากร สวน หนง เปน ทรพยากร ท

เกยวของ กบ วถ ชวต และ ความ เปน อย ของ ผคน จำนวน

มาก โดย เฉพาะ ผ ม ราย ได นอย ท ม ทดน ทางการ เกษตร

ไม มาก และ พงพา ทรพยากรธรรมชาต ใกล ตว ใน ดาน

5ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

อาหาร และ ราย ได บาง สวน ทรพยากร ดง กลาว ไดแก ปา

หรอ ปา ชาย เลน ทดน ทำ กน ทรพยากร นำ เปนตน ใน

อดต ประเทศไทย ใช วธ จดการ ทรพยากร เหลา น อยางนอย

3 ลกษณะ คอ 1) รฐ เปน ผ จดการ ดแล ทรพยากร รวม

เหลานเอง เชน ม การ จด ตง เขต ปา สงวน เพอ อนรกษ ปา ไม

และ ทรพยากร อนๆ ภายใน ปา โดย กน ม ให ม ผ ใด เขาไป ใช

ประ โย ชน ใดๆ จาก ปา ได เลย เปนตน 2) รฐ ให สมปทาน

กบ เอกชน ใน การ ใช ประโยชน และ ดแล ทรพยากร 3) ผ

ใช ทรพยากร เปน ผ กำหนด กตกา ใน การ ใช และ การ ดแล

ทรพยากร เหลา นน เอง เชน กรณ ของ ปา ชมชน หรอ การ

จดการ นำ ระหวาง หมบาน ท ใช แหลง นำ รวม กน

อยางไร ก ด ใน ปจจบน ผล การ ดำเนน การ เพอ

จดการ ทรพยากร และ อนรกษ ของ 2 วธ แรก นน เปน ท

ประจกษ แลว วา ไมม ประสทธภาพ ใน การ ดแล และ จดการ

ทรพยากร ดง ท เหน ได จาก การ เสอมโทรม ลง ของ สภาพ

แวดลอม และ ทรพยากร ใน ประเทศไทย เชน พนท ปา

สภาพ นำ เปนตน การ จดการ ใน ลกษณะ ท 3 นน ยง ไมได

รบ การ ยอมรบ อยาง เปน ทางการ จาก ภาค รฐ มาก นก และ

6 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

มก นำ ไป ส การ เกด ขอ พพาท ระหวาง ภาค รฐ และ ชาวบาน

บอย ครง เนองจาก ปญหา เรอง การ ทบ ซอน ระหวาง ทดน

ทำ กน หรอ บรเวณ ทรพยากร ท ชาว บาน ใช ดำรง ชวต กบ

พนท ถก ประกาศ ให เปน ของ รฐ เชน เขต ปา สงวน เปนตน

หรอ ม การ ให โฉนด ทดน กบ เอกชน ราย อน ทบ ซอน กบ พนท

ดง กลาว ปญหา น สง ผล ตอ ความ สามารถ ใน การ ดำรง ชวต

ของ ชาว บาน และ เกยว โยง กบ ประเดน ความ เปน ธรรม

ใน สงคม ปจจบน ปญหา เหลา น ก ยง คง อย ภาค รฐ ยง คง

ไม สามารถ หา วธ การ จดการ ทรพยากร ท เหมาะ สม คอ

สามารถ ตอบ ทง โจทย เรอง การ อนรกษ และ โจทย เรอง

ความ เปน ธรรม และ ความ เหลอม ลำ ใน สงคม ได

องค ความ ร ใน การ จดการ สมบต สาธารณะ จง ม

ความ จำเปน อยาง ยง เพอ รกษา ทรพยากรธรรมชาต

อน เปน สมบต สาธารณะ ให ยง ดำรง อย ได และ เพอ ให

ชาวบาน ท เปน ผ ใช และ พง พง ทรพยากรธรรมชาต สามารถ

ใช ทรพยากร ดง กลาว เพอ ยงชพ ได อยาง ยงยน ซง จะ เปน

จด เรม ท จะ ลด ความ เหลอม ลำ และ สราง ความ เปน ธรรม

ใน สงคม ให มาก ขน ได ความ เขาใจ และ การ ประยกต ใช

7ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

องค ความ ร ดาน น อยาง เหมาะ สม ของ ภาค สวน ตางๆ ท

เกยวของ นา จะ ทำให การ จดการ ทรพยากรธรรมชาต อน

เปน ทรพยากร รวม นน เปน ไป อยาง เปน ธรรม สนต และ

ยงยน ได

รายงาน น ม จด มง หมาย เพอ สราง ฐาน องค ความร

เกยว กบ การ จดการ ทรพยากร เพอ เปน ขอมล และ องค

ความ ร ให ภาค สวน ท เกยวของ ทำความ เขาใจ และ นำ

ไป ประยกต ใช โดย จะ ทำการ สำรวจ สภาพ แนวคด และ

ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ สถานการณ และ

สภาพ ปญหา ใน ประเทศไทย อยางไร ก ด ใน บทความน

จะ ไม กลาว ถง ประเดน เรอง ความ เปน ธรรม และ ความ

เหลอม ลำ ใน สงคม ท เกยวของ กบ ประเดน ความ ไม เปน

ธรรม ใน การ ถอ ครอง สทธ เหนอ ทรพยากร เพราะ เปน

อก ประเดน หนง ท เปน ประเดน ใหญ และ ม ความ สำคญ ท

สำคญ ได รบ การ พจารณา ศกษา เปนการ เฉพาะ แยก ไป

จาก บทความ น

บทความ น จะ เรยง ลำดบ หวขอ การนำ เสนอ ดงน

สอง หวขอ แรก จะ พจารณา แนวคด ของ Elinor Ostrom

8 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

เจาของ รางวล โน เบล สาขา เศรษฐศาสตร จาก การ เปน ผนำ

ใน การ พฒนากร อบ การ วเคราะห เกยว กบ พฤตกรรม รวม

หม ท เกด ขน ดวย ตนเอง (Self-Organizing Collective

Action) ใน การ จดการ ทรพยากร รวม (Common-Pool

Resources) ผล งาน ของ เธอ ใน ป 1990 อน เปน หนงสอ

เลม หลก ท นำ มา ส การ ได รบ รางวล โน เบล และ ผล งาน ใน

ป 2010 อน เปน ปาฐกถา ท เธอ กลาว ใน พธ มอบ รางวล

โน เบล เปน งาน ท ม พน ฐาน มา จาก การ สำรวจ กรณ ศกษา

จาก ทวป ตางๆ ทว โลก และ นำ กรณ ตางๆ เหลานน

มาสกด เพอ หาก รอบ การ วเคราะห และ ทฤษฎ เพอ อธบาย

พฤตกรรม การ จดการ ทรพยากร ผ เขยน เหน วา ม ความ

เหมาะ สม ท จะ นำ มา เปน ฐาน องค ความ ร สำหรบ การ

จดการ ทรพยากร รวม ใน ประเทศไทย หวขอ ท 1 กลาว

ถง องค ความ ร ดงเดม ใน การ จดการ ทรพยากร รวม และ

แนวคด ของ Ostrom ท ไม เหน ดวย กบ องค ความ ร เดม

ดงกลาว และ องค ความ ร ใหม ท Ostrom นำ เสนอ หวขอ

ท 2 นำ เสนอ ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ โดย เฉพาะ

หลก การ จดการ ทรพยากร รวม ท Ostrom สกด ได จาก การ

9ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ศกษา กรณ ศกษา ตางๆ ทว โลก ใน ตอน ทาย ของ หวขอ น

ได นำ เสนอ แนว การ ศกษา เกยว กบ การ จดการ ทรพยากร

รวม ใน ปจจบน ให ทราบ กน พอ สงเขป อก ดวย

จาก นน หวขอ ท 3 จะ นำ เสนอ แนวคด การ

จดการ ทรพยากร ชมชน ใน ประเทศไทย โดย พยายาม สรป

แนวคด การ จดการ ทรพยากร ดง กลาว จาก การ สำรวจ

ขอ เขยน เชง วชาการ ทง วทยานพนธ บทความ วชาการ

หรอ บทความ ท อย บน เวบไซต ของ องคกร ท ทำงาน เกยว

กบ การ จดการ ทรพยากร รวม ถง ขาว ตางๆ จาก นน จง

นำ แนวคด ดงกลาว มา เปรยบ เทยบ กบ แนวคด จาก ตาง

ประเทศ ใน หวขอ กอน เพอ พจารณา วา ม ความ เหมอน หรอ

ตาง กน อยางไร เกยวของ กน อยางไร อนง การ จดการ

ทรพยากร ชมชน กบ การ จดการ ทรพยากร รวม นน ไมใช

สง เดยวกน แต เหต ท เรยก แนวคด จาก การ สำรวจ งาน

วชาการ ใน ประเทศไทย วา เปนการ จดการ ทรพยากร ชมชน

ก เพราะ วา งาน แทบ ทงหมด ท ไมใช งาน เชง เทคนค เกยว

กบ การ ชลประทาน วศวกรรม หรอ ผงเมอง จะ มง เนน ไป

ท การ จดการ ทรพยากร โดย ชมชน ตาง จาก งาน ลกษณะ

10 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

น ใน ตาง ประเทศ ท จะ ม การ ศกษา การ จดการ ทรพยากร

รวม เขต ชมชน เมอง หรอ เขต อตสาหกรรม โดย ความ รวม

มอ ของ กลม ผ ใช ทรพยากร ดวย พด อก อยาง หนง ก คอ

ใน บทความ น แนวคด การ จดการ ทรพยากร ชมชน ก คอ

แนวคด การ จดการ ทรพยากร รวม ท ม ชมชน เปน ตว ละคร

หลก ใน การ จดการ ทรพยากร นนเอง หวขอ ท ส เปนการ

สรป และ ตง ขอ สงเกต และ ขอ เสนอ แนะ เกยว กบ แนวคด

การ จดการ ทรพยากร รวม ใน ประเทศไทย การ ศกษา เพม

เตม และ แนวทาง ใน การนำ แนวคด ท ได นำ เสนอ มา ไป ใช

พอ สงเขป

1. ·ŒÒ·Ò ͧ¤� ¤ÇÒÁ ÃÙŒ ѧà ÔÁ ã¹ ¡Òà Ѵ¡ÒÃ

·ÃѾÂÒ¡Ã

Elinor Ostrom เปน นก วชาการ ใน สาขา ระบบ การ

จดการ ทาง เศรษฐกจ (Economic Governance) ประจำ

อย ท Indiana University และ Arizona State Univer-

11ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

sity ประเทศ สหรฐอเมรกา เวบไซต อยาง เปน ทางการ

ของ รางวล โน เบล สรป ใจความ สำคญ ของ คณประโยชน ท

Ostrom ม ตอ วง วชาการ เศรษฐศาสตร วา เธอ ได ‘ทาทาย

องค ความ ร ดงเดม โดย การ แสดง ให เหน วา ระบบ กรรมสทธ

ชมชน สามารถ จดการ ทรพยากร รวม ได สำเรจ โดย

ปราศจาก การ ควบคม โดย อำนาจ จาก สวน กลาง หรอ การ

ทำให ทรพยากร รวม กลาย เปน ทรพยสน เอกชน ได อยางไร’

(Nobelprize.org) เนอหา ใน หวขอ น จะ นำ เสนอ แนวคด

การ จดการ ทรพยากร รวม ของ Ostrom เพอ ให เกด ความ

เขาใจ ใน แนวคด ดง กลาว โดย นำ เสนอ ให เหน วา องค ความ

ร ดงเดม คอ อะไร และ สง ท เธอ นำ เสนอ นน คอ อะไร

1.1 ÅѡɳР¢Í§ ·ÃѾÂҡà ËÇÁ

(Common-Pool Resources)

ใน ทาง เศรษฐศาสตร สนคา ท ได รบ การ พจารณา

อย บอย ครง ใน ทฤษฎ ทาง เศรษฐศาสตร คอ สนคา

เอกชน (Private Goods) และ สนคา สาธารณะ (Public

12 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

Goods)

สนคา เอกชน คอ สนคา ท ม ลกษณะ สำคญ 2

ประการ คอ เปน สนคา ท สามารถ กดกน ได (Excludable)

และ ตอง ม การ แขงขน กน เพอ ให ได มา ซง การ บรโภค

(Rivalrous) เพราะ การ บรโภค สนคา หนวย หนง จะ

ลด ความ สามารถ ใน การ บรโภค ของ คน ถด ไป เนองจาก

จำนวน สนคา ลด นอย ลง ลกษณะ 2 ประการ น ทำให

สนคา เอกชน สามารถ ถก จดสรร โดย ตลาด ได เพราะ ผ

ผลต สามารถ ขาย สนคา ให แก ผ ซอ และ กดกน ผ ท ไม ได

ซอ ออก จาก การ บรโภค ได ผ บรโภค ก ตอง แขงขน กน และ

แสดง ความ ยนด จาย เพอ ให ได มา ซง สนคา หาก อย ใน

ตลาด แขงขน สมบรณ ราคา ท แสดง ใน ตลาด ก จะ แสดง

ตนทน ทแท จรง ของ สนคา และ ระดบ ความ ยนด จาย ของ

ผ บรโภค

สวน สนคา สาธารณะ ม ลกษณะ ตรง กน ขาม กบ

สนคา เอกชน กลาว คอ ไม สามารถ กดกน ได (Non-ex-

cludable) และ ไม จำเปน ตอง แขงขน เพอ ให ได มา ซง การ

บรโภค (Non-rivalrous) ลกษณะ ดง กลาว ทำให ตลาด ลม

13ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

เหลว (Market Failure) คอ ไมม การ ผลต และ แลก เปลยน

ซอ ขาย กน โดย เอกชน เพราะ ผ ผลต ขาด แรง จงใจ ใน การ

ผลต เนองจาก เมอ ผลต แลว ไม สามารถ กดกน คน ท ไม ซอ

จาก การ บรโภค ได ผ บรโภค ก ไม ยนด จาย เพราะ สามารถ

บรโภค ฟร ได ตวอยาง ของ สนคา สาธารณะ เชน บรการ

การ ปองกน ประเทศ สภาพ แวดลอม ท ด เปนตน เมอ เปน

เชน น รฐ จง ตอง เขา แทรกแซง ดวย การ เปน ผ ผลต สนคา

สาธารณะ น เอง และ บงคบ ให เอกชน รบ ภาระ รายจาย ผาน

กลไก ภาษ และ กล ไก อนๆ ท เกยวของ

ทรพยากร รวม (Common-pool Resources)

เปน ประเภท ของ สนคา ทาง เศรษฐศาสตร อก ลกษณะ

หนง ม ลกษณะ บาง ประการ เหมอน สนคา เอกชน และ

บาง ประการ เหมอน สนคา สาธารณะ กลาว คอ ทรพยากร

รวม ม ลกษณะ กดกน ได ยาก มาก เนองจาก ขอบเขต ของ

ทรพยากร ม ขนาด ใหญ (แต ใช วา จะ เปน ไป ไม ได ขน อย

กบ กตกา การ ใช และ เทคโนโลย) ใน ขณะ เดยวกน ตว

ทรพยากร เอง ม ลกษณะ ตอง แขงขน เพอ ให ได มา ซง การ

บรโภค (Rivalrous) ยง บรโภค หรอ เกบ เกยว มาก จำนวน

14 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ทรพยากร ท ใชได ก จะ นอย ลง เรอยๆ (ใน งาน ของ Ostrom

ใช คำ วา Subtractability คอ เมอ ใช แลว สามารถ ลด ลง

ได) ตวอยาง ของ ทรพยากร รวม ไดแก ปา และ ทรพยากร

จาก ปา ปลา ชนด ตางๆ นำ เปนตน ฉะนน ปญหา อน

เกด จาก การ ท ม ผ ใช ทรพยากร มาก ไป และ ปญหา การ ใช

ทรพยากร เกน พอด จง เปน ปญหา ของ การ ใช ประโยชน

ใน ทรพยากร รวม ขณะ เดยวกน ผ ใช ก ไมม แรง จงใจ ท จะ

ดแล รกษา เพราะ ไม สามารถ กดกน คน อน ท ไม ได รวม แบง

ปน ตนทน การ ดแล รกษา จาก การ ใช ทรพยากร ได อนง

จด สำคญ ท แบง แยก ทรพยากร รวม กบ สนคา สาธารณะ ก

คอ ปญหา การ ใช ทรพยากร เกน พอด นนเอง เพราะ สนคา

สาธารณะนน คน สามารถ บรโภค รวม กน ได ใน ขณะ ท

ทรพยากร รวม นน เมอ ม คน บรโภค ตว ทรพยากร แลว ทำให

ทรพยากร ท เหลอ อย ลด ลง

อนง Ostrom (1990)ได ช ประเดน ท นา สนใจ เอา ไว

วา ผคน มก จะ สบสน ระหวาง ทรพยากร รวม (Common-

pool resources) กบ ทรพยากร ท เปน กรรมสทธ สวน รวม

(Common Property Resources) กลาว คอ ทรพยากร

15ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

รวม เปน สนคา ทาง เศรษฐศาสตร ท ม ลกษณะ เฉพาะ ดง ท

ได กลาว ไป แลว ใน ขณะ ท คำ วา กรรมสทธ สวน รวม เปน

เรอง ของ กรรมสทธ เหนอ สนคา นน คอ สนคา เอกชน อาจ

จะ อย ภาย ใต กรรมสทธ สวน รวม กได หรอ ทรพยากร รวม

อาจ จะ ตก เปน กรรมสทธ ของ เอกชน กได เชน กน การ เอา

สอง คำ น มา รวม กน เปน ‘ทรพยากร ท เปน กรรมสทธ สวน

รวม’ อาจ ทำให สบสน เมอ ตองการ วเคราะห ทรพยากร

รวม ท อย ภาย ใต ระบบ กรรมสทธ ประเภท อน ดวย

1.2 ÍÐäà ¤×Í ¤ÇÒÁ ÃÙŒ ѧà ÔÁ à¡ÕÂÇ ¡Ñº ¡Òà Ѵ¡ÒÃ

·ÃѾÂÒ¡Ã

ความ ร ดงเดม เกยว กบ การ จดการ ทรพยากร อย บน

ฐาน ความ เชอ ท วา หาก ปลอย ให ทรพยากรธรรมชาต ถก ใช

ไป โดย ไมม การ ควบคม จาก รฐ หรอ ม การ มอบ กรรมสทธ

เหนอ ทรพยากร นน ให แก เอกชน ทรพยากรธรรมชาต นน

จะ ถก ใช จน หมด สน เพราะ ไมม ใคร สนใจ ดแล รกษา และ

16 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ผใช แตละ คน ก จะ พยายาม ใช ประโยชน จาก ทรพยากร นน

ให มาก ทสด เทา ท เปน ไป ได เพราะ ไมร วา หาก เฝา รอ ถง

อนาคต แลว วน ขาง หนา จะ ม ทรพยากร นน ให ใช ประโยชน

อก หรอ ไม แนวคด น เรยก สนๆ วา ‘โศกนาฏกรรม ของ

ทรพยากร รวม’ (The Tragedy of the Commons)

ผ ท นำ เสนอ แนวคด น จน เปน ท สนใจ และ อางอง

กน อยาง กวาง ขวาง คอ Garrett Hardin ใน ป 1968

Hardin ยก ตวอยาง คลาส สก ของ กรณ ทง หญา เลยง สตว

ท เปด กวาง ให ทก คน เขา มา ใชได (Open Access to All)

หลก การ เบอง ตน ของ เรอง น ก คอ คน เลยง สตว แตละ คน

จะ ได ประโยชน โดยตรง จาก ทง หญา แต จะ ตอง แบก รบ

ตนทน จาก การ ให สตว เขา มา กน หญา มาก เกน ไป ใน ภาย

หลง เพราะ ทง หญา เสอม สภาพ ลง จาก การ ถก ใช ประโยชน

ซง คน เลยง สตว ทก คน ตอง แบก รบ ตนทน ดง กลาว เทาๆ

กน ฉะนน หาก เรา สมมต วา คน เลยง สตว ม เหต ม ผล ทาง

เศรษฐศาสตร ก ยอม นำ สตว เขา มา กน หญา ให มาก ทสด

เทา ท จะ เปน ไป ได กอน ท ทง หญา จะ เสอมโทรม ลง ทาย

ทสด ทง หญา ก ถก ใช ประโยชน เกน ศกยภาพ ท ทง หญา จะ

17ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

รบ ไหว และ เสอม สภาพ ลง อยาง รวดเรว เกน ควร

มใช เพยง Hardin เทานน ท เหน แนว โนม ของ การ ใช

ทรพยากร จะ เปน ไป ใน ลกษณะ น นก ปรชญา ใน อดต อยาง

เชน Aristotle หรอ Thomas Hobbs หรอ นกวชาการ

ใน ชวง ทศวรรษ ท 1970-80 ก ม ความ เหน ในทำนอง

เดยวกน กลาว คอ หาก ม คน จำนวน หนง สามารถ เขา ถง

ทรพยากร รวม ได อยาง เสร ปรมาณ ทรพยากร ท ถก ใช

ประโยชน จะ มาก เกน กวา ระดบ ท เหมาะ สม และ นำ ไป ส

การ สญ สลาย ของ ทรพยากร นน เปน แน (Clark 1976,

1980; Dasgupta and Heal 1979; Gordon 1954

อางอง จาก Ostrom 1990) นอกจาก น แนวคด น ถก นำ

ไป ใช อธบาย ปรากฏการณ ตางๆ ท เปน โศกนาฏกรรม ของ

ทรพยากร ชนด ตางๆ เชน ฝน ไม ฟน จนถง ปญหา ความ

รวม มอ ระหวาง ประเทศ

คำ อธบาย ทาง เศรษฐศาสตร ของ ปรากฏการณ

น มก ใช ทฤษฎ เกม (Game Theory) กรณ Prisoner

Dilemma (PD) กลาว คอ ใน สถานการณ ท ผ ตองหา 2 คน

ท รวม มอ กน กระทำ ความ ผด และ ถก ตำรวจ สบสวน แบบ

18 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

แยก หอง แตละ คน ม ทาง เลอก 2 ทาง คอ จะ สารภาพ

หรอ ไม สารภาพ ทาง เลอก ท ด ทสด คอ ไม สารภาพ ทง ค

เพราะ ตำรวจ จะ ไม สามารถ เอา เรอง ได หรอ อยาง นอย กได

รบ โทษ สถาน เบา แต ถา หาก คน ใด คน หนง สารภาพ คน ท

สารภาพ จะ ได รบ โทษ สถาน เบา ใน ขณะ คน ท ไม สารภาพ

จะ ได รบ โทษ อยาง หนก และ หาก สารภาพ ทง ค ก จะ ได รบ

โทษ หนก เชน กน แต นอย กวา กรณ ท ไม สารภาพ แต อก ฝาย

หนง สารภาพ ใน กรณ ท ตาง ฝาย ไม สามารถ สอสาร กน ได

ตาง ฝาย ตาง ตอง เลอก ท จะ สารภาพ แนนอน เพราะ ตาง

ฝาย ตาง ไมร วา อก ฝาย จะ สารภาพ หรอ ไม หาก ตน เลอก

ท จะ ไม สารภาพ อาจ ได รบ โทษ หนก ได เมอ ทง สอง ฝาย

สารภาพ ทง ค ก ตอง รบ โทษ สถาน หนก แทนท จะ ได รบ

โทษ สถาน เบา หาก ไม สารภาพ ทง ค

ใน กรณ การ จดสรร ทรพยากร รวม Hardin ยก

ตวอยาง วา สมมต วา ม คน เลยง สตว 2 คน แตละ คน ม ฝง

สตว ของ ตน ทง หญา ม ศกยภาพ ใน การ รองรบ ฝก สตว ได

L ตว ฉะนน ถา ให พอด แตละ คน ควร จะ เลยง สตว L/2

ตว ได ผลผลต คนละ 10 หนวย ก จะ ทำให สามารถ ใช

19ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ทงหญา น เลยง สตว ได ตอ ไป เรอยๆ แต หาก คน หนง เลอก ท

จะ เลยง L/2 ตว แต อก คน กลบ เพม จำนวน มาก ขน เรอยๆ

ประโยชน ก จะ ตก อย กบ คน นน สมมต วา 11 หนวย

ในขณะ ท คน ท เลยง L/2 ก จะ ไม ได ประโยชน พรอม ทง

เสย ทง หญา ไป ดวย สมมต วา −1 หนวย และ ทาย ทสด

หาก ทง สอง คน ตาง เลอก ท จะ เลยง สตว มาก ทสด ท เปน ไป

ได ทง สอง คน จะ ไม ได ผลผลต อะไร เลย (0 หนวย) หาก

คน เลยง สตว ทง สอง คน ไม สามารถ เจรจา ตกลง กน ได ตาง

คน ตาง ยอม เลยง สตว ให มาก ทสด เพราะ ไมร วา อก ฝาย จะ

หก หลง ดวย การ เลยง สตว เพม มาก ขน หรอ ไม และ เทาใด

สง น ถอ เปน ความ ขด กน ของ ความ ม เหต ม ผล (Dilemma

of Rationality) คอ การก ระ ทำ อยาง ม เหต ม ผล ใน ระดบ

ปจเจก กลาย เปน ความ ไมม เหตผล เลย หาก มอง ใน ระดบ

สงคม สวน รวม ซง ทาง เลอก ท ม เหต ม ผล ไดแก แตละ คน

เลอก เลยง สตว L/2 ตว

สาร ทมา จาก แนวคด น ทำให ผ กำหนด นโยบาย

หลง เขาใจ วา ไม ควร ปลอย ให ทรพยากร เปน ทรพยสน

สาธารณะ ได เลย เพราะ ปจเจก ชน จะ ตก อย ภาย ใต กบ ดก

20 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ของ ความ ม เหต ม ผล และ จะ ใช ประโยชน จาก ทรพยากร จน

สญ ไป อยาง แนนอน วธ การ เดยว สำหรบ การ ดแล จดการ

ทรพยากรธรรมชาต คอ การ แทรกแซง และ ควบคม จาก

ภายนอก ผาน กลไก อยาง นอย 2 ประการ คอ 1) การ

ดแล ควบคม โดยตรง จาก รฐ หรอ 2) การ ให สมปทาน

กบ เอกชน

สำหรบ วธ การ แรก การ ควบคม โดย รฐ นน มา จาก

ความ เชอ ท วา หาก เรา ปลอย ให ปจเจก ชน ผ ใช ทรพยากร

ทำการ ใช ทรพยากร โดย ไมม การ ควบคม ทรพยากร จะ

ถก ใช จน หมด สน ฉะนน รฐ ควร จะ ม บทบาท เปน แรง

บงคบ จาก ภายนอก ให ปจเจก ชน เลอก ทาง เลอก ท ถก ตอง

และ ลงโทษ หาก ม การ ทำ ผดก ต กา อยางไร ก ด แนวคด น

อย บน ฐาน ความ เชอ วา รฐ ม ขอมล สมบรณ และ สามารถ

บงคบ ใช กฎ กตกา ได อยาง แมนยำ และ ทว ถง ซง ใน ความ

เปน จรง แลว หา เปน เชน นน ไม เพราะ รฐ คอน ขาง ออน

ประสทธภาพ ใน การ บงคบ ใช กตกา และ ใน บาง กรณ

กลบ ลงโทษ คน ท ทำตา มก ต กา ใน ขณะ ท ไม สามารถ จบ

และ ลงโทษ คน ท ไม ทำตา มก ต กา ได ทาย ทสด แลว จง

21ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ไมม คน ทำตา มก ต กา และ ทรพยากร ก ตก อย ใน สภาพ

เปด กวาง ไมม กรรมสทธ และ จบ ลง ดวย โศกนาฏกรรม

ขาง ตน เชนเดม

สวน วธ การ ท สอง หรอ การ ให สมปทาน นน ก

คอ การ ท รฐ แก ปญหา ของ ทรพยากร รวม โดย การ ทำให

กลาย เปน สนคา เอกชน โดย การ มอบ สทธ ให แก เอกชน

หนง (บคคล หรอ บรษท เอกชน) ให ทำการ ใช ประโยชน

และ ดแล รกษา ไป เลย โดย เชอ วา เมอ กลาย เปน สนคา

ของ เอกชน แลว เอกชน จะ ม แรง จงใจ ใน การ ดแล รกษา

ระบบ ทรพยากร นน ให อย ใน สภาพ ด การ ให สมปทาน ม

ขอด ตรง ท ตด ปญหา ของ ทรพยากร รวม ไป ได แต ขอ เสย

คอ หาก ธรรมชาต ของ ทรพยากร รวม ม ความ ไม แนนอน

ก เปน หนาท ของ เอกชน ท จะ ตอง แขง กบ ธรรมชาต แทน

เชน ทง หญา เลยง สตว ถก แบง เปน สอง สวน ให คน เลยง สตว

แตละ คน แต ทง เลยง สตว น บาง ฤด ฝง หนง ม หญา ฝง หนง

แหง แลง สลบ กน ไป ถา ป ไหน ราย ใด โชค ราย ท พนท ของ

ตน แหง แลง ก อาจ ขาดทน จน ไม สามารถ เลยง สตว ได อก

นอกจาก น ประสบการณ จรง ใน ประเทศ ตางๆ ก พสจน

22 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ให เหน แลว วา การ ให สมปทาน หรอ แมแต การ ดแล โดย

รฐ เอง ก ไม ได ชวย ใหการ อนรกษ ทรพยากร รวม เปน ไป

อยาง ม ประสทธภาพ แต อยาง ใด

1.3 ÁØÁ Áͧ ãËÁ‹ áÅÐ ÊÔ§ ·Õ à¡Ô´ ¢Ö¹ ÃÔ§ ã¹ ÀÒ¤ ʹÒÁ

องค ความ ร ดงเดม นน ตง อย บน ขอ สมมต บาง

ประการ ของ วชา เศรษฐศาสตร ไดแก ความ ม เหต ม ผล

ใน ทาง เศรษฐศาสตร (Rationality) ความ สมบรณ ของ

ขอมล ขาวสาร (Perfect Information) ความ สมพนธ

ของ การก ระ ทำ ของ ผคน รวม ถง ความ แนนอน คงท ของ

สภาพ แวดลอม (Certainty) เปนตน กลาว โดย สรป

องค ความ ร ดงเดม ดาน น เชอ วา ผ ใช ทรพยากร ม เหต

ม ผล ใน ทาง เศรษฐศาสตร หาก การก ระ ทำ ใด ทำให ได

ประโยชน มากกวา ตนทน เขา ยอม เลอก ท จะ กระทำ สง นน

การกระทำ ของ แตละ คน แยก ขาด ออก จาก กน ไม สมพนธ

กน ขอมล ขาวสาร ม ความ สมบรณ สภาพ แวดลอม ท คน

23ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

เหลา น อาศย และ กระทำ การ ตางๆ นน ม ความ แนนอน

หาก พจารณา ภาย ใต เงอนไข เหลา น โศกนาฏกรรม

ของ ทรพยากร รวม ก จะ เกด ขน ปจเจก ชน ผ ใช ทรพยากร จะ

ไม สามารถ หลด ออก จาก กบ ดก ของ ความ ขด กน ของ ความ

ม เหต ม ผล ได การ แทรกแซง จาก ภายนอก ไม วา จะ จาก รฐ

นก วชาการ หรอ นก พฒนา จง เปน สง จำเปน การ ควบคม

ดแล จาก รฐ ก จะ เปน ไป อยาง ม ประสทธภาพ และ สามารถ

บงคบ ใช กฎ กตกา การ ใช ทรพยากร ได อยาง ม ประสทธภาพ

เอกชน ท ได รบ สมปทาน ก จะ ใช ประโยชน จาก ทรพยากร

และ ดแล ระบบ ทรพยากร ตาม ท ได สญญา กน ไว

อยางไร ก ด ตลอด ชวง เวลา ท ผาน มา นก วชาการ

จำนวน มาก ใน หลาก หลาย สาขา ให ความ สนใจ ศกษา วา

แทจรง แลว ผ ใช ทรพยากร ตก อย ภาย ใต กบ ดก ของ ความ

ม เหต ม ผล จรง หรอ ไม งาน ศกษา จำนวน มาก เกยว กบ

การ จดการ ทรพยากร ขนาด เลก และ ขนาด กลาง พบ วา ใน

หลาย กรณ ผ ใช ทรพยากร สามารถ จดการ ทรพยากร รวม

ได อยาง ม ประสทธภาพ Schlager (1994 อางอง จาก

Ostrom 2010) และ การ จดการ ทรพยากร โดย ภาค รฐ

24 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

จะ ม ประสทธภาพ ตำ กวา การ จดการ โดย องคกร ชมชน

Blomquist และ คณะ (1994 อางอง จาก Ostrom 2010)

พบ วา โครงสราง การ จดการ ทรพยากร รวม ท ออกแบบ

โดย ผ ใช เอง ม แนว โนม ท จะ ม ประสทธภาพ มากกวา เชน กน

อยางไร ก ด เนองจาก กรณ ศกษา เหลา น กระจดกระจาย อย

ตาม สาขา ตางๆ และ ไมม การ รวบรวม กรณ โศกนาฏกรรม

จง ได รบ ความ สนใจ มากกวา จน กระทง หลง ป 1986

หลง การ ประชม วชาการ ของ National Academy of

Sciences ใน สหรฐอเมรกา ใน หวขอ เกยว กบ การ จดการ

ทรพยากร กรรมสทธ รวม (Panel on Common Property

Resource Management) ทม ของ Ostrom ท Indiana

University จง ได ทำการ รวบรวม กรณ ศกษา เหลา น จาก

หลาก หลาย สาขา และ สงเคราะห กรณ ศกษา เหลา น งาน

ของ Ostrom ก อย บน ฐาน ของ ชด ขอมล น เชน กน

Ostrom (1990) เหน วา สภาพ ความ เปน จรง เชง

ประจกษ แตก ตาง อยาง มาก กบ องค ความ ร ดงเดม เพราะ

องค ความ ร ดงเดม นน ม ขอ สมมต เกยว กบ ปจเจก ชน และ

สถานการณ ท ปจเจก ชน เผชญ ท แคบ เกน ไป กลาว คอ ผ

25ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ใช ทรพยากร อย ใน สภาพ แวดลอม ท ไม แนนอน ม การ

เปลยนแปลง อยาง ตอ เนอง นอกจาก น พวก เขา ยง ม เหต

ม ผล จำกด เนองจาก ม ความ ร เกยว กบ สภาพ แวดลอม

และ ผ ใช ทรพยากร คน อน อยาง จำกด แต เพราะ วา พวกเขา

เรยน ร ได และ พยายาม ท จะ หา ทางออก ท ด ขน เรอยๆ เมอ

ม โอกาส ฉะนน ผ ใช ทรพยากร ใน ชมชน เดยวกน และ อย

กบ ทรพยากร มา นาน ยอม ม ความ ร เกยว กบ สภาพ พนท

และ ผคน ท มาก พอ จะ ม แนว โนม ท จะ สามารถ จดการ

ทรพยากร รวม ได อยาง ม ประสทธภาพ ทงน ขน อย กบ

สถานการณ ท ผ ใช ทรพยากร เหลา นน กำลง เผชญ อย ดวย

หาก พวก เขา กำลง เผชญ สภาวะ วกฤต ทาง ดาน เศรษฐกจ

สงคม เปนการ สวน ตว เขา อาจ ตดสน ใจ ไม ดแล ทรพยากร

และ เลอก ทาง เลอก ท จะ ใช ทรพยากร อยาง สน เปลอง แทน

กได หรอ พด อก อยาง หนง คอ ถา อตรา คด ลด (Discount

Rate) ใน การ ใช ทรพยากร ของ ผ ใช ทรพยากร สง ขน ก อาจ

จะ ทำให พวก เขา เลอก ท จะ ใช ทรพยากร อยาง ไม ยงยน

แทนท จะ รวม กน ใช ประโยชน จาก ทรพยากร ใน แบบ ท

ยงยน กวา

26 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

นอกจาก น ผ ใช ทรพยากร ยง ม พฤตกรรม ท ม แนว

โนม จะ ปฏบต ตาม บรรทดฐาน (Norm) ของ ชมชน ท ตน

อย ดวย บรรทดฐาน เปน มาตรการ ท กำกบ พฤตกรรม

ของ ผ ใช ทรพยากร วา สง ใด คอ สง ท ถก ควร ทำ ควร อย ใน

ชด ทาง เลอก ของ การก ระ ทำ ท จะ เลอก ทำ สง ใด เปน สง ท

ผด ไม ควร ทำ ไม ควร อย ใน ชด ทาง เลอก ของ การก ระ ทำ

เลย การ ม พฤตกรรม ท สอดคลอง กบ บรรทดฐาน น ทำให

เหน วา หาก ม การ ตง กฎ กตกา บาง อยาง ขน และ ชมชน ผ ใช

ทรพยากร นน ม บรรทดฐาน ท ให ความ สำคญ กบ การ รกษา

คำ พด ปฏบต ตาม กตกา ก ม ความ เปน ไป ได วา หาก กตกา

ท ราง ขน มา ม ประสทธภาพ ใน การ จดการ ทรพยากร การ

จดการ นน ก ม โอกาส ท จะ สมฤทธ ผล มาก แต หาก ชมชน

ม บรรทดฐาน ใน แบบ ท หา ประโยชน ใส ตว และ ฉวย โอกาส

ก ยาก ท การ จดการ ทรพยากร จะ สมฤทธ ผล ได เมอ ผ ใช

ทรพยากร ปฏบต ตาม กฎ เปน เวลา นาน เขา ม โอกาส ท จะ

รบ เอา กตกา นน เขา มา เปน บรรทดฐาน ภายใน ตว ของ เขา

(Internal Norm) อยางไร ก ด เปน ความ จรง ท ใน ทกๆ

สงคม ยอม ม ทงคน ด และ คน ไม ด กลไก การ ตรวจ ตรา

27ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

(Monitoring) และ การ ลงโทษ ทาง สงคม (Social Sanc-

tion) จง ม บทบาท มาก ใน การ ทำให การ จดการ ทรพยากร

ม ประสทธภาพ

พด อก แบบ หนง คอ Ostrom ได ขยาย ขอ สมมต

เกยว กบ พฤตกรรม ของ ผ ใช ทรพยากร ให กวาง ขน ไป กวา

ขอ สมมต เกยว กบ พฤตกรรม มนษย ใน เศรษฐศาสตร

กระแส หลก มาตรฐาน โดย การ ตดสน ใจ ทำ สง ตางๆ ของ

ปจเจก ชน มได เปน ผล มา จาก การ เทยบ กน ระหวาง ผลได

และ ตนทน ท เปน เงอนไข และ อตรา คด ลด สวน บคคล

เทานน ยง ม บรรทดฐาน ภายใน และ การ เรยน ร จาก ผล

ของ การก ระ ทำ ท จะ ชวย ทำให ขอมล เกยว กบ ตนทน และ

ผล ไดท คาด หวง ได จาก การก ระ ทำ ชดเจน ขน หรอ นำ

ไป ส การ สราง ทาง เลอก ใหม ท จะ ให ผล ด กวา ได ดวย ดง

แผนภาพ ท 1 ท แสดง ขาง ลาง น

28 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

á¼¹ÀÒ¾ ·Õ 1: กระบวนการ ตดสน ใจ ของ ปจเจก ชน

External world

Internal world

OutcomesChoice of strategies

Expectedbenefits

Expectedcosts

Internal normsDiscount rate

·ÕÁÒ: Ostrom 1990 หนา 37

การ ทดลอง ใน หอง ทดลอง และ ภาค สนาม จรงๆ

ก พบ วา ปจเจก ชน สามารถ แกไข ปญหา ความ ขด กน ของ

ความ ม เหต ม ผล ได การ สอสาร กน ตอ หนา เพอ นดแนะ

หรอ ตกลง กตกา ม สวน ชวย ใน การ แกไข ปญหา น นอกจาก

น ผ เขา รวม การ ทดลอง ยง ยนด แบง ทรพยากร สวน หนง

เพอ การ ตรวจ ตรา ดแล และ ลงโทษ ให ความ รวม มอ เปน

29ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ไป ตาม ท ตกลง กน อก ดวย หาก ผ เขา รวม การ ทดลอง

ม ลกษณะ ตาม ขอ สมมต ของ องค ความ ร ดงเดม ยอม ม

พฤตกรรม ใน ทาง ตรง กน ขาม คอ ไม ยนด แบง ทรพยากร

เพอ ตรวจ ตรา และ จะ หก หลง ตงแต เรม ตน Ostrom

(2010) เหน วา พฤตกรรม แบบ Prisoner Dilemma

(PD) นน เปน เพยง กรณ พเศษ ท จะ เกด ขน เมอ ปจเจก ชน

ไมร จก กน และ ไม สามารถ สอสาร กน ได ซง หาก พวก เขา

สามารถ สอสาร กน ได เขา ยอม สามารถ ออกแบบ และ

สราง ขอ ตกลง ท จะ ทำให พวก เขา ได ผล ประโยชน รวม กน

เพม ขน ได ยง ไป กวา นน การ ทดลอง ภาค สนาม ยง พบ วา

การ บงคบ ใช กตกา ทมา จาก ภายนอก จะ ม ผล ลด ความ

รวม มอ กน โดย สมคร ใจ ของ ชมชน อก ดวย

สภาพ แวดลอม ท ผ ใช ทรพยากร เผชญ ยง ม ความ

สลบ ซบ ซอน และ ม ความ เชอม โยง กน ทง ใน เชง นเวศ และ

ใน เชง สงคม การก ระ ทำ หนงๆ ของ ผ ใช ทรพยากร ยอม

สง ผลก ระ ทบ กบ บรบท ตางๆ ทง ทาง สงคม เศรษฐกจ

การเมอง ระบบ ทรพยากร และ ตว ทรพยากร เอง จาก

แผนภาพ ท 2 การ ปฏสมพนธ และ ผลลพธ ของ ผ ใช

30 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ทรพยากร จะ สง ผล ตอ ทง ระบบ ทรพยากร (Resource

System) ตว ทรพยากร (Resource Unit) ระบบ การ

จดการ และ ตวผ ใช สง ตางๆ เหลา น จะ สง ผล ยอน กลบ

ไป ท การ ปฏสมพนธ และ ผลลพธ ของ การก ระ ทำ นนๆ ใน

ขณะ เดยวกน การ ปฏสมพนธ และ ผล ของ การก ระ ทำ น ยง

ม ความ เชอม โยง กบ บรบท ท ใหญ กวา นน คอ ระบบ นเวศ

ท ทรพยากร ตง อย หรอ เกยวของ ดวย และ บรบท ทาง ดาน

เศรษฐกจ สงคม การเมอง ซง ความ เปลยนแปลง ใน บรบท

ท ใหญ กวา ทง สอง น ก ยอม สง ผล ตอ การ จดการ ทรพยากร

อยาง เลยง ไม ได

31ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

á¼¹ÀÒ¾ ·Õ 2: สถานการณ การ จดการ ทรพยากร ตง อย

ใน ระบบ นเวศ และ สงคม ท กวาง กวา

Related ecosystems (ECO)

Direct casual link

Action Situation

Feedback

Resource units (RU)

Resource system

(RS)

Governance system

(GS)

Users (U)

Interactions (I) Outcomes (O)

Social, economics, and political settings (S)

·ÕÁÒ: Ostrom 2010 หนา 663

จาก มม มอง ใหม ดง กลาว ทำให Ostrom (1990,

2010) ยำ วา การ จดการ ทรพยากร นน สามารถ เปน ไป

ได และ ม ประสทธภาพ ด กวา หาก การ จดการ และ กฎ

กตกา ใน การ จดการ นน ดำเนน การ โดย ผ ใช ทรพยากร อยาง

32 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

สมคร ใจ เอง ทงน เนองจาก ใน ความ เปน จรง คน สามารถ

รวม มอ กน เพอ ให บรรล เปา หมาย รวม ท ด สำหรบ ทก ฝาย

ได หาก ม โอกาส ได คย กน และ เนองจาก ผ ใช ทรพยากร

ม ความ ร ใน เชง พนท ของ ระบบ นเวศ และ รจก กบ ผ ใช

ทรพยากร คน อน ทำให สามารถ ออกแบบ กตกา ท เปน ท

ยอมรบ และ เหมาะ กบ บรบท ใน พนท ดวย

อยางไร ก ด ไม จำเปน เสมอ ไป ท การ จดการ

ทรพยากร โดย ชมชน จะ ตอง ม ประสทธภาพ หรอ สมฤทธ

ผล เสมอ ไป การ จดการ ทรพยากร โดย ชมชน ท ลม เหลว ก ม

ให เหน ไม นอย สง ท Ostrom ศกษา ก คอ อะไร เปน ปจจย

ท ทำให การ จดการ ทรพยากร โดย ชมชน ผ ใช ทรพยากร นน

สำเรจ และ ดำรง อย ได นาน อน จะ เปน ประเดน หลก ใน

หวขอ ถด ไป อนง คณปการ ของ Ostrom ใน เชง วชาการ

นน มใช เพยง กรอบ การ วเคราะห และ บท เรยน ท ได จาก การ

เรยน ร กรณ ศกษา ท จะ กลาว ตอ ไป น เทานน แต เธอ ยง ได

เสนอ กรอบ การ วเคราะห และ คาด การณ การ เปลยนแปลง

เชง สถาบน (Institutional Change) ของ ชมชน ผ ใช

ทรพยากร และ ประเดน ดาน วธ วทยา (Methodology)

33ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

เอา ไว อก ดวย อยางไร ก ด บทความ น จะ ไม พจารณา

ใน 2 ประเดน หลง เนองจาก เปน ประเดน ท เกยวของ กบ

นกวชาการ ท จะ ทำการ ศกษา เรอง น มากกวา จะ ท จะ เปน

ประโยชน ใน เชง การ ให ความ ร ทวไป และ เชง นโยบาย

2. »ÃÐʺ¡Òó � Ò¡ μ ‹Ò§ »ÃÐà·È

Ostrom ได ศกษา ชมชน ผ ใช ทรพยากร จำนวน มาก

จาก ทว โลก พรอม สกด บท เรยน เปน องค ความ ร ท สำคญ

ผเขยน ขอ นำ เอา องค ความ ร และ หลก การ ท Ostrom ได

นำ เสนอ ไว ใน หนงสอ และ บทความ ของ เธอ ใน ป 1990

และ 2010 มา นำ เสนอ โดย จะ กลาว ถง ความ ร พน ฐาน

เกยว กบ การ จดการ ทรพยากร ตาม ดวย ความ เขาใจ

เกยว กบ ระดบ ตางๆ ของ กฎ กตกา ท เกยวของ กบ การ

จดการ ทรพยากร ประเภท ของ กรรมสทธ ใน การ จดการ

ทรพยากร และ หลก การ ใน การ ออกแบบ กตกา วา ดวย

การ จดการ ทรพยากร ซง เปน บท เรยน สรป จาก กรณ ศกษา

34 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ตางๆ ใน ตอน ทาย จะ กลาว ถง แนว โนม ของ การ ศกษา ดาน

น ซง กำลง มง ไป ให ความ สำคญ กบ เรอง ความ สามารถ ใน

การก ลบ ส สภาพ เดม (Resilience) และ ความ สามารถ ใน

การ ปรบ ตว (Adaptive Capacity)

2.1 ÅѡɳР¾×¹ °Ò¹ áÅÐ μ ÑÇ ÅФà ·Õ à¡ÕÂÇ¢ŒÍ§ ¡Ñº

·ÃѾÂҡà ËÇÁ áÅÐ ¡Òà Ѵ¡ÒÃ

ทรพยากร รวม ท Ostrom สนใจ ศกษา และ กลาว

ถง ใน รายงาน น เปน ทรพยากร รวม ท สามารถ เกด ขน ใหม

ได (Renewable) ตว ทฤษฎ ไม ได พด ถง ทรพยากร ท ใช

แลว หมด ไป (Non-renewable) ทดน ทำ กน และ ปา ชมชน

จด อย ใน สวน ของ ทรพยากร รวม ท เกด ขน ใหม ได กลาว

คอ ทดน ทำ กน นน เปน ทรพยากร ท เกด ขน ใหม ได หาก

พจารณา ใน แง ของ หนา ดน และ สาร อาหาร ท จำเปน ตอ

การ เจรญ เตบโต ของ พช หรอ พ ดรวมๆ คอ ผลต ภาพ ของ

ผน ดน ใน การ สราง ผลตผล ทางการ เกษตร นนเอง สวน ปา

35ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

นน คอน ขาง ชดเจน วา เปน ทรพยากร รวม ท เกด ขน ใหม

ลกษณะ สำคญ ประการ หนง ท เกยวของ กบ

ทรพยากร รวม ท เกด ขน ใหม ได และ เกยวของ กบ การ

จดการ ทรพยากร ก คอ ทรพยากร รวม ม องค ประกอบ

สำคญ 2 ประการ คอ ระบบ ทรพยากร (Resource

System) กบ ตว ทรพยากร เอง ท คน เกบ เกยว ไป ใช เพอ

การ บรโภค (Resource Unit) ระบบ ทรพยากร ม ลกษณะ

เปน Stock ของ ทรพยากร ท จะ ตอง ดำรง อย เพอ ให เกด

การ ผลต ตว ทรพยากร ออก มา ได เชน จำนวน ปลา ใน ฝง

ท จะ ทำให อตรา การ เกด ของ ปลา คงท หรอ เพม ขน ปา ชาย

เลน และ พช ท เกยวของ ท จะ เปน ระบบ อนบาล ให ชาว บาน

สามารถ เกบ เกยว ไม ฟน และ สตว นำ ตางๆ ใน บรเวณ ปา

ชาย เลน สวน ตว ทรพยากร ม ลกษณะ เปน Flow ทมา จาก

ระบบ ทรพยากร สวน น คอ สวน ท ชาว บาน จะ เกบ เกยว ยก

ตวอยาง เชน ใน กรณ ของ ปา ชาย เลน การ ท ชาว บาน ไป รวม

กน ดแล รกษา ปก รว แตง กง คอ การ ดแล ระบบ ทรพยากร

ใน ขณะ ท การ กำหนด กตกา การ เกบ เกยว เปน เรอง ของ การ

กำหนด กตกา ท เกยว กบ ตว ทรพยากร ระบบ ทรพยากร กบ

36 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ตว ทรพยากร ไม จำเปน จะ ตอง เปน สง เดยวกน กได

ผ ท เกยวของ กบ การ จดการ และ ใช ประโยชน จาก

ทรพยากร รวม ม อย หลาย ตำแหนง แตละ ตำแหนง ม

บทบาท แตก ตาง กน ไป บาง คน อาจ จะ ม หลาย บทบาท

กได บทบาท ดง กลาว เชน

- ‘ผ ใช’ (Appropriator) ใน ท น หมาย ถง ผ เกบ เกยว

ตว ทรพยากร ไป เพอ ใช ประโยชน อาจ จะ หมาย ถง คน เลยง

สตว ชาว ประมง ผ ใช นำ ชลประทาน หรอ ใคร กตาม ท ใช

ตว ทรพยากร จาก ระบบ ทรพยากร ผ ใช ทรพยากร อาจ ใช

ทรพยากร ท เกบ เกยว ได เพอ การ บรโภค หรอ การ ผลต ของ

ตน หรอ จะ ถาย โอน กรรมสทธ ให แก คน อน ตอ ไป ขอบเขต

ของ ผ ใช ทรพยากร ใน ทฤษฎ ของ Ostrom น ไม ครอบคลม

ถง ผ ใช ทรพยากร ท ม อำนาจ ใน ตลาด สนคา และ บรการ

หรอ ม ผล ตอ สง แวดลอม นอก บรบท ของ ทรพยากร รวม

ท พจารณา

- ‘ผ จดการ’ (Provider) คอ ผ เปน เจา ภาพ จดการ

ให เกด การ จดการ ทรพยากร อาจ จะ เปน ผ ใช เอง เปน รฐ

เปน NGO ท เปน ผ ประสาน งาน ให เกด การ ออก กฎ กตกา

37ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

การ บำรง รกษา ระบบ ทรพยากร

- ‘ผ ผลต’ (Producer) คอ ผ ทำ หนาท จรง ใน การ

สราง ซอม ทำน บำรง ระบบ ทรพยากร ผ จดการ และ ผ ใช

อาจ จะ เปน คน คน เดยวกน หรอ ไม กได

สง ท ควร เนน ยำ ก คอ ผ ใช ทรพยากร สามารถ ใช

ระบบ ทรพยากร รวม กน ได เชน ชาว บาน ทง หมบาน

สามารถ ใช ปา ชมชน รวม กน ได แต ไม สามารถ ใช ตว

ทรพยากร รวม กน ได เชน ถา นาย ก ตด ไม ไป ทำ ฟน แลว

ไม ท ถก ตด ไป นน ก ถก ใช ไป แลว นาย ข ไม สามารถ ตด ไม

ตน นน มา ทำ ฟน ได อก

เนองจาก ตว ทรพยากร นน ไม สามารถ ถก ผลต ออก

มา ได หาก ไมม ระบบ ทรพยากร ฉะนน การ ดแล รกษา

ระบบ ทรพยากร จง เปน สง สำคญ ท ควร ทำ อยางไร ก ด คน

ยอม ขาด แรง จงใจ ท จะ ดแล รกษา ระบบ ทรพยากร หาก

ไม สามารถ กดกน คน ท ไม ได ม สวน รวม กบ การ แบง เบา

ภาระ การ ดแล รกษา จาก การ ใช ทรพยากร ใน ระบบ ได ใน

แง น ระบบ ทรพยากร ม ลกษณะ เหมอน สนคา สาธารณะ

ใน ระดบ ชมชน ท เผชญ ปญหา การ กดกน ผ ใช ประโยชน

38 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ใน ขณะ เดยวกน ตว ทรพยากร ท ถก ใช ประโยชน ก จำเปน

ตอง ม การ จดการ ท เปน ธรรม เชน กน เพราะ เนองจาก ตว

ทรพยากร จะ ม ลกษณะ เหมอน กบ สนคา เอกชน มากกวา

การ จดสรร ตว ทรพยากร ท ไม เปน ธรรม ก สง ผล ตอ แรง

จงใจ ของ ผ ใช ทรพยากร ใน การ ม สวน รวม บำรง รกษา ระบบ

ทรพยากร เชน กน แต กลไก ใน การ จดสรร ตว ทรพยากร ก ม

ความ แตก ตาง กน ไป ตาม ลกษณะ ภม สงคม

2.2 ¡® ¡μ Ô¡Ò ã¹ ¡Òà Ѵ¡Òà ·ÃѾÂÒ¡Ã ªØÁª¹

จาก กรณ ศกษา ตางๆ พบ วา กตกา ใน การ จดการ

ทรพยากร ชมชน นน ม ความ ซบ ซอน ใน ตว ของ มน กลาว

คอ กตกา ม อย อยาง นอย 3 ระดบ ไดแก

1) กตกา ระดบ ปฏบต การ (Operational Rules)

คอ กตกา ท ผ ใช ทรพยากร จะ ตอง เผ ชญ ทกๆ วน เปนกตกา

ท กำหนด วา ผ ใช ทรพยากร สามารถ ใช เครอง มอ อะไร ใน

การ ใช ประโยชน จาก ทรพยากร ใช ประโยชน ได เมอ ใด ใน

39ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ปรมาณ เทาไร เปนตน

2) กตกา กำกบ ทาง เลอก รวม (Collective-Choice

Rules) เปนก ต กา ท ใช โดย ผ ใช ทรพยากร ผ ม อำนาจ

ภายนอก หรอ เจา หนาท ใน การ ออก นโยบาย วา ทรพยากร

จะ ถก บรหาร จดการ อยางไร กตกา ระดบ น จะ ม ผล ทาง

ออม ตอ กตกา ใน ระดบ ปฏบต การ

3) กตกา ระดบ ธรรมนญ (Constitutional Rules)

เปนก ต กา ท กำหนด วา ใคร บาง ท ม สทธ เขา มา ม สวน รวม

ใน การ กำหนด กตกา กำกบ ทาง เลอก รวม บาง และ กตกา

ท ใช ใน การ ออกแบบ และ สราง กตกา กำกบ ทาง เลอก รวม

นอกจาก น ยง ม ผล ทาง ออม เชน กน

ลกษณะ ของ สทธ ท สบ เนอง มา จาก กตกา ขาง ตน

นน จาก กรณ ศกษา ตางๆ Ostrom พบ วา สามารถ จำแนก

สทธ ใน การ จดการ ทรพยากร ออก เปน 5 ประเภท ดงน

1) สทธ ใน การ เขา ใช ทรพยากร (Access)

2) สทธ ใน การ ใช ประโยชน จาก ระบบ ทรพยากร

(Withdrawal)

3) สทธ ใน การ จดการ (Management) คอ สทธ

40 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ท อนญาต ให ผ ม สทธ สามารถ ปรบ เปลยน สภาพ ของ ระบบ

ทรพยากร ได รวม ถง กำหนด รป แบบ การ ใช ประโยชน จาก

ทรพยากร ดวย

4) สทธ ใน การ กดกน (Exclusion) คอ สทธ

ท กำหนด วา ใคร สามารถ เขา ใช ประโยชน จาก ระบบ

ทรพยากร ได หรอ ไม ได

5) สทธ ใน การ ขาย หรอ ให ยม สทธ ทง 4 ประเภท

กอน หนา น ซง สทธ แตละ ประเภท นน ผ กำหนด อาจ ไม

จำเปน ตอง เปนก ลม เดยวกน กได เชน สทธ บาง ประเภท

ชมชน อาจ เปน ผ กำหนด ใน ขณะ ท สทธ อก ประเภท อาจ

ถก กำหนด โดย เจา หนาท รฐ เปนตน

2.3 ËÅÑ¡ ¡Òà Í͡Ẻ ¡μ Ô¡Ò ã¹ ¡Òà Ѵ¡ÒÃ

·ÃѾÂÒ¡Ã (Design Principle)

Ostrom พยายาม คนหา กฎ กตกา สากล บาง

ประการ จาก กรณ ศกษา เพอ อธบาย วา เพราะ เหต ใด การ

41ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

จดการ ทรพยากร ของ ชมชน ผ ใช ทรพยากร ใน พนท ตางๆ

จง ประสบ ความ สำเรจ อยางไร ก ด ความ พยายาม ไม เปน

ผล เธอ จง เปลยน โจทย มา ทำความ เขาใจ และ หา ลกษณะ

รวม ใน เชง สถาบน ของ ชมชน ผ ใช ทรพยากร ท ประสบ

ความ สำเรจ ใน การ จดการ ทรพยากร ซง ม ลกษณะ คงทน

ถาวร และ ยงยน ลกษณะ รวม ท วา น เรยก วา หลก การ

ออกแบบ กตกา (Design Principle) เธอ นำ เสนอ หลก น

ใน Ostrom (1990 และ 2005) และ ได รบ การ พฒนา ตอ

จาก นกวชาการ รน หลง (Cox, Arnold, and Villamayor-

Tomas 2009 - อางอง จาก Ostrom 2010 หนา 653)

หลก การ ออกแบบ กตกา ม ทง สน 8 ประการ ไดแก

ประการ แรก ความ ชดเจน ของ ขอบเขต (Boundar-

ies) ขอบเขต ใน ท น ม 2 สวน คอ 1) ขอบเขต เกยว กบ ผ ใช

คอ ชมชน ท ประสบ ความ สำเรจ ใน การ จดการ ทรพยากร

สามารถ แยกแยะ กนเอง ใน ชมชน ได วา ใคร คอ คน ท ม หรอ

ไมม สทธ ใน ทรพยากร นน และ 2) ขอบเขต ของ ทรพยากร

คอ ทรพยากร ท ถก จดการ นน ม ขอบเขต ชดเจน สามารถ

แยกแยะ ได ระหวาง ขอบเขต ของ ระบบ ทรพยากร ท ชมชน

42 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ดแล กบ ระบบ นเวศ เชง สงคม ท ใหญ กวา นน

ประการ ท สอง ความ สอดคลอง (Congruence)

ม 2 สวน เชน กน คอ 1) ความ สอดคลอง ระหวาง กตกา

วา ดวย การ ใช ประโยชน จาก ทรพยากร และ บำรง รกษา

ระบบ ทรพยากร กบ เงอนไข ทาง สงคม และ สง แวดลอม ใน

พนท 2) ความ สอดคลอง กน ระหวาง ประโยชน ท สมาชก

จะ ได ตอง สอดคลอง กบ ตนทน ท ลง ไป ดวย

ประการ ท สาม คน สวน ใหญ ท ได รบ ผล จาก การ

จดการ ทรพยากร ม สทธ รวม ตดสน ใจ และ ปรบปรง กฎ

กตกา ใน การ จดการ ทรพยากร (Collective Choice

Arrangements)

ประการ ท ส การ สอด สอง ดแล (Monitoring) ม

2 สวน ดงน คอ 1) ม การ สอด สอง ดแล พฤตกรรม การ

ใช ประโยชน จาก ทรพยากร และ การ บำรง รกษา ระบบ

ทรพยากร ของ ผ ใช ทรพยากร วา เปน ไป ตาม กตกา ท วาง ไว

หรอ ไม และ 2) ม การ สอด สอง ดแล สภาพ ของ ทรพยากร

อยาง สมำเสมอ

ประการ ท หา การ ลงโทษ อยาง คอย เปน คอย ไป

43ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

(Graduated Sanctions) คอ หาก สอด สอง ดแล แลว

พบ ผ กระทำ ผด การ ลงโทษ ใน ครง แรกๆ จะ คอน ขาง เบา

มาก ใน ขณะ ท การ ลงโทษ ผ กระทำ ผด ละเมด กฎ ซำซาก

จะ ม ความ รนแรง เพม ขน

ประการ ท หก ม กลไก ใน การ จดการ ความ ขด

แยง (Confl ict Resolution Mechanisms) ชมชน ท

ประสบ ความ สำเรจ ใน การ จดการ ทรพยากร จะ ม กลไก

ใน การ จดการ ความ ขด แยง ระหวาง ผ ใช กนเอง หรอ ผ ใช กบ

เจาหนาท รฐ ท รวดเรว และ ม ตนทน ตำ

ประการ ท เจด รฐบาล รบ ร และ ให สทธ แก ผ ใช

ทรพยากร ใน การ วาง กตกา การ ใช และ จดการ ทรพยากร

(Minimal Recognition of Rights)

ประการ ท แปด กตกา และ การ จดการ ทรพยากร

เชอม โยง และ สอดคลอง กบ ระบบ ท ใหญ กวา (Nested

Enterprises) ทงน เนองจาก ระบบ ทรพยากร และ การ

จดการ ทรพยากร เอง ก ตง อย และ เชอม โยง กบ ระบบ นเวศ

เชง สงคม ท ใหญ กวา นน ระบบ การ จดการ และ กตกา จง

จำเปน ตอง สอดคลอง กบ ระบบ ท ใหญ กวา

44 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

จะ เหน ได วา หลก การ 2 ขอ แรก สะทอน วา

การ จดการ ทรพยากร ท ประสบ ความ สำเรจ จะ ม ความ

ชดเจน ใน แง ของ ผ ใช และ ทรพยากร ท จะ ถก ดแล ม ความ

เหมาะ สม กบ สภาพ ของ ทรพยากร และ เปน ธรรม กบ ผ ใช

ทรพยากร ท เปน ทง ผ ดแล และ ผ ได รบ ผล ประโยชน จาก

ทรพยากร ปจจย ท ทำให เกด สง เหลา น ได คอ ความ ร ทอง

ถน ซง ผ ใช ทรพยากร ม เกยว กบ ระบบ ทรพยากร และ ผ ใช

ทรพยากร คน อนๆ นนเอง

หลก การ ขอ 3 ท ให ผ ใช ม สวน รวม ใน การ ปรบ

กฎ กตกา สะทอน วา ชมชน ท ประสบ ความ สำเรจ ใน การ

จดการ เปด โอกาส ให ผ ใช ทรพยากร ใช ความ ร ท ม ใน การ

ปรบ กตกา ให ม ความ ชดเจน เหมาะ สม และ เปน ธรรม หลก

การ ขอ 3 น เชอม โยง กบ หลก การ ขอ 7 คอ การ ได รบ การ

ยอมรบ จาก รฐ หาก รฐ ไม ยอมรบ สทธ และ ไม เปด โอกาส

ให ผ ใช กำหนด กตกา ได เอง จะ ทำให การ จดการ ทรพยากร

ไม สามารถ ปรบ ตว ได ตาม การ เปลยนแปลง ของ สภาพ

เศรษฐกจ และ สงคม ณ ขณะ นน ซง จด น เปน สาเหต ให

ชมชน หลาย แหง ท เคย จดการ ทรพยากร ได ด ประสบ ความ

45ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ลม เหลว ใน ภาย หลง (Ostrom 1990 บท ท 5)

กตกา ขอ 4 ถง 6 เกยวของ กบ การ สอด สอง ดแล

การ ลงโทษ และ กลไก ใน การ จดการ ความ ขด แยง ซง แสดง

ให เหน วา การ ท คน จะ ตดสน ใจ รวม กนลง มอ ลงแรง บรหาร

จดการ ทรพยากร รวม นน ตอง เกด จาก ความ เชอ ใจ กน วา

อก ฝาย หนง จะ ไม ผด สญญา กตกา 3 ขอ น ทำให คนใน

ชมชน สามารถ เชอ ใจ กน ได วา สมาชก จะ ทำตา มกต กา

และ เนอง ดวย ผ คม กตกา มก เปน ผ ใช ดวย กน และ ม ความ

ร เกยว กบ ผ ใช คน อนๆ หาก ม การ ละเมด กตกา ขน ครง

แรก ซง อาจ จะ เกด จาก เหต จำเปน ใน ชวต บาง ประการ

การ ลงโทษ แบบ คอย เปน คอย ไป ก จะ ทำให ผ ละเมด ภาย ใต

ใน เงอนไข เชน น ไม เดอด รอน จน เกน ไป อก ดวย กลไก การ

จดการ ความ ขด แยง ท ตนทน ตำ ยง ทำให การ ตรวจ ตรา และ

ลงโทษ ผ ละเมด กฎ เปน ไป ได โดย งาย นอกจาก น หาก เกด

ความ ขด แยง ขน ก จะ ไม ทำให บาน ปลาย จน กระทบ ความ

สมพนธ ใน ชมชน และ ความ ไว เนอ เชอ ใจ กน

กรณ ศกษา ท การ จดการ ทรพยากร ประสบ ความ

สำเรจ และ คงทน ตอ การ เปลยนแปลง ภายนอก นน ม

46 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ลกษณะ กฎ กตกา ท สอดคลอง กบ หลก การ ขาง ตน ทก ขอ

ใน ขณะ ท กรณ ศกษา ท ขาด กลไก การ จดการ ความ ขด แยง

ไม ได รบ การ ยอมรบ จาก รฐ และ ไม ได เชอม โยง กบ ระบบ

นเวศ เชง สงคม ท ใหญ กวา จะ ม ความ เปราะ บาง ตอ การ

เปลยนแปลง และ เสยง ตอ การ ลม สลาย สวน กรณ ศกษา

ท ลม เหลว ม ลกษณะ สอดคลอง กบ หลก การ ขาง ตน เพยง

1 หรอ 2 ขอ เทานน (Ostrom 1990; ตาราง 5.2 หนา

180) ขอ สงเกต ท ผ เขยน เหน วา นา สนใจ ก คอ แม ใน กรณ

ศกษา ท การ จดการ ทรพยากร ได รบ การ ยอมรบ จาก รฐ ม

กลไก การ จดการ ความ ขด แยง ท ด และ ผ ใช ทรพยากร ม

สวน รวม กบ การ กำหนด กตกา แต ขาด ความ ชดเจน ใน

เรอง ของ พนท และ สมาชก กตกา ท สอดคลอง กบ สภาพ

แวดลอม การก ระ จาย ผล ประโยชน ท เปน ธรรม และ การ

ตรวจ ตรา และ ลงโทษ ท ม ประสทธภาพ ก สามารถ ลมเหลว

ได เชน กน

47ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

2.4 á¹Ç ⹌Á ¡Òà ÈÖ¡ÉÒ àÃ×ͧ ¡Òà Ѵ¡Òà ·ÃѾÂÒ¡Ã

ËÇÁ ã¹ »¨ غѹ

ใน ป 2003 Ostrom ได เขยน บทความ ชน หนง รวม

กบ Thomas Dietz และ Paul C. Stern เรอง Struggle to

Govern the Commons ลง ใน วารสาร วชาการ Science

บทความ น เปน หนง ใน บทความ ท ม ผ อางอง มาก ทสด

บทความ หนง เมอ คนหา บทความ วชาการ ใน Google

Scholar ดวย คำ สำคญ Adaptive Capacity (ความ

สามารถ ใน การ ปรบ ตว) และ Resilience (ความ ยดหยน

หรอ ความ สามารถ ใน การ คน ส สภาพ ปกต) การ ศกษา

ใน ชวง หลง จาก บทความ น ต พมพ วง วชาการ เรอง การ

จดการ ทรพยากร รวม หน มา ให ความ สำคญ กบ ประเดน

ศกษา วา ชมชน ผ ใช ทรพยากร จะ สามารถ รกษา ระบบ

การ จดการ ของ ตน เอา ไว ใน สภาพ แวดลอม ทาง นเวศ เชง

สงคม ท ผนผวน เชน ปจจบน ได อยางไร ยก ตวอยาง เชน

International Human Dimensions Program on Global

48 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

Environmental Change (IHDP) เครอ ขาย นานาชาต ท

ศกษา เรอง การ เปลยนแปลง ทาง สง แวดลอม ท เกยวของ

กบ มนษย ได ทำการ วจย อยาง เปน ระบบ โดย อาศย ความ

รวม มอ จาก นก วจย ใน สถาบนวจย และ มหาวทยาลย

หลาย แหง ทว โลก ก ถอ เอา เรอง Adaptive Capacity

และ Resilience เปน หนง วธ คด พน ฐาน ใน ประเดน ท

เกยว กบ สถาบน การ จดการ สง แวดลอม (โครงการ วจย

Institutional Dimensions of Global Environmental

Change (IDGEC) ต พมพ ใน ป 2008 (Young, King

and Schroeder 2008) และ โครงการ ท กำลง ดำเนน อย

ใน ปจจบน คอ โครงการ วจย Earth System Governance

(Biermann et al. 2009) ผ เขยน เหน วา ควร นำ ประเดน

เรอง น รวม ไว ใน รายงาน น ดวย พอ สงเขป โดย สรป เนอหา

ของ บทความ ท ได อาง ถง ขาง ตน ใน สวน ท เกยวของ กบ

ประเดน เชง นโยบาย

ประเดน หลก ของ การ ศกษา น ก คอ นก วชาการ เรม

ตระหนก วา ความ สำเรจ ของ การ จดการ ทรพยากร รวม ม

โอกาส เกด ขน นอย ม เพยง บาง พนท เทานน ท ม ลกษณะ

49ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ตรง ตาม เงอนไข แหง ความ สำเรจ เชน การ สอด สอง

ดแล การ ใช และ การ ได มา ซง ขอมล เกยว กบ สภาพ ของ

ทรพยากร ม ตนทน ตำ การ เปลยนแปลง ของ ทรพยากร และ

การ เปลยนแปลง ใน เชง ประชากร เทคโนโลย เศรษฐกจ

และ สงคม ท เกยวของ กบ ผ ใช ทรพยากร เปน ไป ใน อตรา ท

ไม เรว เกน ไป ทน ทาง สงคม ยง คง สามารถ ดำรง อย ได ม

ตนทน ใน การ กดกน คน ภายนอก ตำ และ ผ ใช สนบสนน

และ ทำตา มก ต กา นอกจาก น ความ กดดน ทาง เศรษฐกจ

ทมา จาก ภายนอก ชมชน เชน ความ ตองการ ของ ตลาด

โลก ตอ ทรพยากร รวม ชนด หนง เพม สง ขน เปนตน หรอ

กตกา หรอ เงอนไข ทาง เศรษฐกจ โดย รอบ ท เปลยน ไป ก สง

ผล รบกวน ทำให การ รกษา ระบบ การ จด การ ทรพย ากร

ของ ชมชน ผ ใช ทรพยากร เปน ไป ได ยาก ฉะนน ประเดน

ท สำคญ ตอ จาก ประเดน ศกษา วา ดวย ปจจย ท ทำให ชมชน

ผ ใช ทรพยากร หนงๆ สามารถ จดการ ทรพยากร ได สำเรจ

คอ ประเดน ศกษา วา ดวย ปจจย ท ทำให ชมชน สามารถ ปรบ

ตว และ อย รอด ใน ระบบ นเวศ เชง สงคม ท ซบ ซอน ตอไปได

ซง ไดแก

50 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

1) ระบบ การ จดการ ตอง ม ขอมล ท ด เกยว

กบ ระบบ ทรพยากร และ ร วา ตว ระบบ ได รบ ผลก ระ ทบ

จาก การ ปฏสมพนธ กบ มนษย อยางไร ม ความ ผนผวน

อยางไร นอกจาก น ยง ตอง ม ขอมล เกยว กบ คา นยม ของ

ผ ใช ทรพยากร ใน ภาพ รวม ดวย ทงน ใน การ ปรบ ตว อาจ

จำเปน จะ ตอง เลอก ละทง บาง สง ท เคย ทำ มา การ ร วา

คน ให ความ สำคญ กบ อะไร ทำให ผ จดการ ระบบ สามารถ

ตดสน ใจ ได ด ขน

2) ระบบ การ จดการ ตอง สามารถ จดการ ความ

ขด แยง ท จะ เกด ขน ได ความ ขด แยง เปน เรอง ท เลยง ไม ได

เมอ จำเปน ตอง ม การ เลอก ใช ทรพยากร ใน สภาพ แวด ลอม

หนงๆ เพราะ ความ ตองการ ของ ผ ใช อาจ ขด กน ระบบ

ตอง สามารถ จดการ ความ ขด แยง ได ดวย ตนทน ท ตำ และ

หาก เปน ไป ได แตละ ฝาย อาจ จะ สามารถ เรยน ร รวม กน

และ ชวย กน หา ทางออก ใน การ ปรบ ระบบ ให ดำรง อย ตอ

ไป ได ดวย อนง การ ใช อำนาจ รฐ อาจ ไม สามารถ แกไข ขอ

ขด แยง ได ทาง ออก หนงๆ จะ ม ความ เหมาะ สม กบ บรบท

หนงๆ ผ จดการ ทรพยากร อาจ จะ ตอง ทดลอง หา ทาง ออก

51ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

หลายๆ ทาง เพอ ให ได ทางออก ท เหมาะ สม

3) ระบบ ตอง เหนยว นำ ให เกด การ ปฏบต ตาม

กฎ ให ได ซง ใน สวน น จำเปน ตอง อาศย การ จดการ ท ม

ประสทธภาพ การ เหนยว นำ ให ปฏบต ตาม กฎ ทำได

หลาย วธ ทง วธ การ สง การ และ ควบคม (Command and

Control) โดย รฐ ซง จะ ม ประสทธภาพ หาก องคกร ของ

รฐ ม ทรพยากร ท เพยง พอ และ แรง จงใจ ท จะ บงคบ ใช กฎ

นน ใน หลาย บรบท วธ การ น ขาด ประสทธภาพ การ ใช

เครองมอ ทางการ เงน และ กลไก ตลาด ก เปน อก แนวทาง

หนง ท สราง แรง จงใจ ให ผ ใช ทรพยากร ปฏบต ตาม ได

อยางไร กด วธ การ น ใชได กบ สง ท สามารถ ซอ ขาย แลก

เปลยน กน ได เทานน เชน สทธ ใน การ ปลอย มลภาวะ

เปนตน แต ทรพยากร รวม อก หลาย อยาง จำเปน ตอง ใช

ระบบ การ จดการ ชมชน เขา มา ชวย บรบท ท ตาง กน ม ความ

เหมาะสม ท จะ ใช ระบบ การ จดการ แบบ ตางๆ ขาง ตน ใน

สดสวน ท แตก ตาง กน

4) ระบบ ตอง ได รบ การ พฒนา โครงสราง พนฐาน

เชง เทคโนโลย และ สถาบน อยาง สมำเสมอ ทงน เนองจาก

52 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

เทคโนโลย ใน การ ใช ทรพยากร พฒนา ขน อยาง ไม หยด

ยง ระบบ การ จดการ ทรพยากร จง ม ความ จำเปน ท

จะ ตอง ร เทา ทน และ สามารถ ปรบ ตว ให เหมาะ สม กบ

เทคโนโลย การ ใช ทรพยากร ท พฒนา ขน ดวย อาจ จะ

ตอง นำ เทคโนโลย ใหมๆ เขา มา ชวย ใน การ ดแล รกษา

ทรพยากร กตกา จำเปน ตอง ปรบปรง อยาง ตอ เนอง เพอ

ให ครอบคลม การ ใช เทคโนโลย ใหมๆ ดง กลาว

5) ระบบ ตองเต ร ยม ตว รบมอ การ เปลยนแปลง

โดย เปด ให กตกา ม ความ ยดหยน มากกวา ม ความ เขม งวด

แมวา ใน บาง บรบท อาจ จะ ไม เหมาะ สมใน ระยะ สน แต

ใน ระยะ ยาว การ ม กตกา ท ยดหยน จะ ทำให ระบบ การ

จดการ สามารถ ปรบ ตว ให เขา กบ การ เปลยนแปลง ของ

สภาพ แวดลอม ได สะดวก ขน

เพอ ให ได มา ซง เงอนไข ท จำเปน 5 ประการ ขาง ตน

บทความ น ได นำ เสนอ ยทธศาสตร 3 ประการ ไดแก

ประการ แรก ควร จะ ม การก ระ ตน ให เกด การ แลก

เปลยน เรยน ร ระหวาง ผ ใช ทรพยากร นก วทยาศาสตร ภาค

รฐ และ ผ อน ท เกยวของ กบ การ จดการ ระบบ ทรพยากร

53ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ขอมล เกยว กบ สง แวดลอม ใน พนท และ การ ปฏสมพนธ

กน ระหวาง คน กบ ระบบ สง แวดลอม นน ม ความ สำคญ และ

ควร นำ มา ใช ใน การ แลก เปลยน เรยน ร การ สนทนา เหลา น

จะ เปนการ สราง ทน สงคม ให เกด ขน ระหวาง ผ เกยวของ ซง

จะ เปน ปจจย ทำให ระบบ ทรพยากร พรอม ท จะ ปรบ ตว

ประการ ท สอง การ ออกแบบ โครงสราง สถาบน

(Institutional Arrangement) ท รองรบ กบ ความ ซบ ซอน

ของ ระบบ และ เชอม โยง กบ สถาบน อนๆ และ ระบบ นเวศ

ท เกยวของ

ประการ ท สาม รป แบบ การ จดการ ไม จำเปน ตอง

ม เพยง แบบ เดยว แต อาจ เปนการ ผสม ผสาน ระหวาง

การ จดการ โดย ชมชน กบ กลไก ตลาด หรอ แบบ รวม ศนย

เหมอน กลไก ของ รฐ แต เปาประสงค ก คอ ทำให ผ ใช ม แรง

จงใจ ท จะ ปฏบต ตาม กตกา แบง ปน ขอมล ความ ร และ ชวย

กน สอด สอง ดแล ทรพยากร และ การ ใช ทรพยากร

54 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

3. á¹Ç¤Ô´ ¡Òà Ѵ¡Òà ·ÃѾÂҡà ËÇÁ

ã¹ »ÃÐà·Èä·Â áÅÐ ¡Òà à»ÃÕº à·Õº ¡Ñº

á¹Ç¤Ô´ Ò¡ μ ‹Ò§ »ÃÐà·È

แนวคด การ จดการ ทรพยากร รวม ใน ประเทศไทย

นน ม อย อยาง นอย 2 แนวคด ท กำลง ดำเนน อย ใน

สงคม ไทย แนวคด หนง เชอ วาการ จดการ ทรพยากร ท ม

ประสทธภาพ คอ การ ทำให ทรพยากร อย ภาย ใต กรรมสทธ

ไม ของ รฐ ก ของ เอกชน อก กระแส หนง คอ การ จดการ

ทรพยากร โดย ชมชน ทรพยากร เปน กรรมสทธ รวม ของ

ชมชน

กระแส แรก ม ความ สอดคลอง กบ แนวคด ดงเดม

ของ การ จดการ ทรพยากร ตวอยาง ท เหน ได ชด เชน การ

ประกาศ เขต ปา สงวน อนรกษ พนธ สตว ปา และ พนท ปา

ของ รฐ อนๆ ระบบ ชลประทาน การ ให สมปทาน ปา ไม กบ

บรษท เอกชน เปนตน อยางไร ก ด แนวคด น ได รบ ความ

นยม ใน สงคม นอย ลง ไป มาก แลว เพราะ ได พสจน ชด วา

55ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ใน หลาย กรณ เชน การ ดแล ทรพยากร ปา ชายเลน วาการ

ดำเนน การ ของ รฐ ไมม ประสทธภาพ มาก พอ และ การ ให

สมปทาน กบ เอกชน ก ทำให สภาพ ปา ชาย เลน เสอมโทรม

เนองจาก รฐ ไมม ทรพยากร และ แรง จงใจ มาก พอท จะ

บงคบ สญญา สมปทาน ให เอกชน ดแล ทรพยากร ตาม

สญญา ใน ขณะ เดยวกน กระแส การ จดการ ทรพยากร

โดย ชมชน ก ม ความ สำคญ ขน เปน ลำดบ ทงน เนองจาก

ประสบการณ ใน หลาย พนท พสจน ให เหน แลว วา ชมชน

สามารถ จดการ ทรพยากร ได อยาง ม ประสทธภาพ ทง ใน

แง การ ดแล ทรพยากร (ชาญ ยทธ สด ทอง คง และ พรเทพ

วรช วงศ 2548, Sahirathai 1998, Sudtongkong

and Webb 2008) และ การก ระ จาย ผล ประโยชน จาก

ทรพยากร (เบญจ ภา ชตมา 2546)

การ จดการ ทรพยากร แตละ ประเภท นน ม สดสวน

แนวคด ท ได รบ ความ นยม แตก ตาง กน ยก ตวอยาง เชน

กรณ การ จดการ ปา สดสวน ความ นยม ใน กระแส การ

จดการ ทรพยากร โดย ชมชน ม มากกวา กระแส การ จดการ

โดย รฐ ความ นยม ดง กลาว เหน ได จาก การ เคลอนไหว ใน

56 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

วง กวาง ของ เครอ ขาย ปา ชมชน ทว ประเทศ นก วชาการ

และ นก พฒนา จำนวน มาก สนบสนน แนวคด ปา ชมชน

และ การ ลด บทบาท ของ รฐ จาก ท รวม ศนย อำนาจ การ ดแล

ปา ไว แต เพยง องคกร เดยว มาก ระ จา ยลง ไป ส ทอง ถน โดย

เฉพาะ ใน ระดบ ชมชน ให มาก ขน (สำรวม บญ ลน 2553,

ผ จดการ 2551) ใน ขณะ ท ประเดน เรอง การ จดการ นำ ยง

ให ความ สำคญ ของ ภาค รฐ อย (ทนกร เหลอ ลน 2548,

วร ศกด บญ พวง คม ศกด ส ระ ผด และ นฐ พงศ สทธ วงศ

2544) พรอม กบ รป แบบ การ จดการ นำ โดย ชมชน ผ ใช นำ

(เบญจ ภา ชตมา 2546) ทงน ขน อย กบ ขนาด (Scale)

ของ พนท ท พจารณา อยางไร ก ด การ ใช เครอง มอ ใน การ

จดการ ทรพยากร ท ไม เหมาะ กบ ขนาด พนท และ สภาพ

ปญหา ก อาจ เปน บอ เกด ของ ปญหา ใหม ได (ดวง พร ภแกว

2548) ใน กรณ ของ การ จดการ ทรพยากร ชายฝง ทะเล

หรอ ทรพยากร ทาง นำ ความ รวม มอ ของ ชมชน กบ รฐ นน

เปน ปจจย ท ทำให การ จดการ และ ดแล ทรพยากร ประสบ

ความ สำเรจ ได ความ รวม มอ ของ รฐ กบ ชมชน ม รป แบบ

ตงแต รฐ ยอมรบ กตกา ของ ชมชน และ รฐ ให ความ ชวย

57ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

เหลอ ใน การ บงคบ ใช กฎ เมอ ม เหต ขด แยง ท เกยวของ กบ

กฎหมาย (ชาญ ยทธ สด ทอง คง และ พร เทพ ว รช วงศ

2548, สภาพ สงข ไพฑรย 2548)

ความ แตก ตาง ทาง ดาน แนวคด เกยว กบ การ จดการ

ทรพยากร รวม เปน หนง ใน สาเหต สำคญ ของ ความ ขด แยง

ระหวาง รฐ กบ ผ ใช ทรพยากร ใน ทอง ถน หนงๆ แม ทง ภาค

รฐ และ เอกชน จะ เรม เหน ความ สำคญ ของ การ รวม มอ กน

ใน ดาน ตางๆ ใน การ อนรกษ ทรพยากร และ ได รวม มอ กน

แลว ใน หลาย พนท แต ก ยง ม อก หลาย พนท ท ยง คง ม ความ

ขด แยง อย และ สภาพ ปญหา ก แตก ตาง กน ตาม ลกษณะ

ของ ทรพยากร อก ดวย (ตวอยาง งาน เพอ ความ เขาใจ

เรอง ความ ขด แยง ใน การ จดการ ทรพยากร เชน งาน ของ

เลศชาย ศรชย 2548 และ 2549 เปนตน)

ถง แมวา การ จดการ ทรพยากร รวม ใน ประเทศไทย

จะ ม อย 2 แนวทาง ดง ท ได กลาว ไป แลว หวขอ น จะ ให

ความ สนใจ เฉพาะ แนวคด ท เนน การ จดการ ทรพยากร

โดย ชมชน มากกวา เพราะ แนวคด การ จดการ ทรพยากร

โดย รฐ นน ม ลกษณะ ไม ตาง กน มาก กบ ความ ร ดงเดม ใน

58 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

การ จดการ ทรพยากร ท ได นำ เสนอ ไป แลว ขาง ตน กลาว

คอ อย บน ฐาน คด ท เชอ วา คน ไม สามารถ รวม มอ กน ใน

การ ดแล รกษา หรอ จดการ การ ใช ทรพยากร รวม ได แต จะ

แยง กน ใช ทรพยากร จน กระทง ทรพยากร หมด หรอ เสอม

สภาพ ไป รฐ จง ตอง เขา มา ทำ หนาท จดการ ดวย นอกจาก

น แนวคด การ จดการ ทรพยากร โดย ชมชน ใน ประเทศไทย

ยง ม ความ นา สนใจ เปน พเศษ เพราะ ม ทมา ท ไป และ ราย

ละเอยด บาง ประการ ท แตก ตาง จาก แนวคด ของ Ostrom

ท ได นำ เสนอ ไป แลว ใน หวขอ ท 1 และ 2

หวขอ น จะ นำ เสนอ แนวคด การ จดการ ทรพยากร

รวม ใน ประเทศไทย ท สรป ได จาก การ สำรวจ ขอมล และ

งาน วชาการ ตางๆ ทง วทยานพนธ บทความ วชาการ และ

บทความ ตาม เวบไซต ของ องคกร ท ดำเนน การ เกยว กบ

การ จดการ ทรพยากร รวม ตางๆ ครอบคลม การ จดการ ปา

นำ ทดน และ ทรพยากร ชายฝง ทะเล อยางไร ก ด เนอง

ดวย ความ จำกด ของ พนท นำ เสนอ หวขอ น จะ ไม สรป และ

นำ เสนอ เนอหา ของ แตละ งาน แต จะ นำ เสนอ ความ คด

เกยว กบ แนวคด การ จดการ ทรพยากร รวม ใน ประเทศไทย

59ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ท สรป ได จาก งาน วชาการ เหลา นน (หวขอ 3.1) พรอม

ทง จะ ทำการ เปรยบ เทยบ แนวคด ดง กลาว กบ แนวคด การ

จดการ ทรพยากร รวม จาก ตาง ประเทศ ท ได นำ เสนอ ไป ใน

หวขอ กอน (หวขอ 3.2)

3.1 á¹Ç¤Ô´ ¡Òà Ѵ¡Òà ·ÃѾÂÒ¡Ã â´Â ªØÁª¹ ã¹

»ÃÐà·Èä·Â

แนวคด การ จดการ ทรพยากร โดย ชมชน ใน

ประเทศไทย ไม ได ม การ ศกษา เชง ทฤษฎ ใน วง วชาการ

หาก แต เกด ขน และ พฒนา จาก การ ปฏบต จรง ใน พนท

ของ ชาว บาน และ หนวย งาน ทง ภาค รฐ และ องคกร พฒนา

เอกชน (Non-governmental Organizations) จาก การ

ปฏบต ตางๆ เหลา นน เรา สามารถ สบ สาว ไป ถง ฐาน

ความคด อน เปน ทมา ของ กจกรรม เหลา นน ได ซง เปน หนง

ใน ทาง เลอก ของ การ อธบาย แนวคด การ จดการ ทรพยากร

โดย ชมชน ใน ประเทศไทย

60 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ลกษณะ สำคญ ของ แนวคด ดง กลาว คอ ม เรอง วถ

ชวต ของ ชาว บาน และ การ แก ปญหา ความ ยากจน เปน

แกน กลาง และ เชอม โยง กบ เรอง วฒนธรรม ชมชน ทอง

ถน การ ม สวน รวม ของ สมาชก ชมชน การ สราง เครอ ขาย

แลก เปลยน เรยน ร เศรษฐกจ พอ เพยง และ สทธ ชมชน

การ เยยวยา ปญหา ความ ยากจน และ รกษา วถ ชวต ของ

ชาว บาน ด จะ เปน จด ประสงค หลก ของ การ ท ชมชน จะ เขา

มา ม สวน รวม กบ การ จดการ ทรพยากร ท ม อย ใน พนท ซง

ชมชน กได ใช ประโยชน จาก ทรพยากร ใน การ ดำรง ชวต ใน

ขณะ เดยวกน ก ตอง ดแล ระบบ ทรพยากร ให อย ใน สภาพ

ด เชน กน เพอ ใช ประโยชน จาก ทรพยากร ดง กลาว ตอ ไป

(สำนกงาน กองทน สนบสนน การ วจย 2546) เปน ไป ได

มากวา แนวคด ดง กลาว ได รบ อทธพล มา จาก องคกร พฒนา

เอกชน ตางๆ ท เนน เรอง การ พฒนา ชมชน ให เขมแขง เพอ

แก ปญหา ความ ยากจน เชน มลนธ พฒนา ชนบท แหง

ประเทศไทย ใน พระบรม รา ชปถมป หรอ สภา คาทอลก

แหง ประเทศไทย เปนตน (อานนท กาญ จน พนธ 2543)

เครอง มอ ท องคกร พฒนา เอกชน ใช ตงแต ชวง ท ทำ ประเดน

61ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

แกไข ปญหา ความ ยากจน แต ยง ไม ได เชอม โยง ถง เรอง

ทรพยากรธรรมชาต และ สง แวดลอม คอ เรอง วฒนธรรม

ชมชน ทอง ถน และ การ สราง เครอ ขาย แลก เปลยน เรยน ร

ใน ขณะ เดยวกน แนวคด การ ทำ เกษตร ยงยน และ เกษตร

ผสม ผสาน ตางๆ ได ประสาน เขา กบ แนวคด เศรษฐกจ

พอ เพยง ท ถก นำ เสนอ ใน สงคม ไทย ใน ชวง 10 ป ให หลง

น ได เปน อยาง ด

á¼¹ÀÒ¾ ·Õ 3: แนวคด การ จดการ ทรพยากร ชมชน ใน

ประเทศไทย

»˜ÞËÒ¤ÇÒÁÂÒ¡¨¹

áÅзÃѾÂҡøÃÃÁªÒμÔ

ÊÔ·¸ÔªØÁª¹ÇѲ¹¸ÃÃÁªØÁª¹·ŒÍ§¶Ô¹

¡ÒÃÁÕʋǹËÇÁ

¡ÒÃáÅ¡à»ÅÕ¹àÃÕ¹ÃÙŒ

àÈÃÉ°¡Ô¨¾Íà¾Õ§

62 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

แนวคด เรอง วฒนธรรม ชมชน ทอง ถน เปน แนวคด ท

ม ความ เกยวของ กบ การ จดการ ทรพยากรธรรมชาต และ

สง แวดลอม และ การ แก ปญหา ความ ยากจน การ สง เสรม

เรอง วฒนธรรม ทอง ถน สง ผล เรอง อต ลกษณ ของ ชมชน

เมอ คนใน ชมชน ม ความ ภมใจ ใน อต ลกษณ ของ ตน และ

รสก วา ม เรอง ราว ท เปน ภม หลง รวม กน ชมชน จะ สามารถ

รวม ตว กน ได งาย ขน ดวย ความ รสก เปน พวก เดยวกน

และ ควร ชวย เหลอ เกอกล กน ฉลาด ชาย รม ตา นนท

อานนท กาญ จน พนธ และ สณ ฐต า กาญ จน พนธ (2536)

ยง มอง เรอง วฒนธรรม ชมชน ทอง ถน ใน การ จดการ

ทรพยากร เปน เรอง ของ มม มอง ตอ โลก ท ม ลกษณะ เปน

องค รวม และ เปน ธรรมชาต ม การ ปฏสมพนธ อยาง เปน

ระบบ และ ซบ ซอน มม มอง ดง กลาว เปน ฐาน การ มอง

ความ สมพนธ และ วธ การ ปฏสมพนธ ระหวาง คน กบ คน

และ คน กบ สงแวดลอม ซง ฉลาด ชาย และ คณะ (2536)

มอง วา วถ ชวต แบบ พอ อย พอ กน และ มง รกษา ความ

อดม สมบรณ ของ ระบบ ทรพยากร รอบๆ เปน ผล มา จาก

มม มอง ตอ โลก ดง กลาว นอกจาก น มม มอง ดง กลาว ยง

63ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

เปน ฐาน ของ การ พฒนา ภมปญญา ทอง ถน ท เกยวของ กบ

ธรรมชาต ของ ระบบ ทรพยากร และ ทรพยากร ใน พนท

ซง แม จะ ไม ได ผาน กระบวนการ ทดลอง ทาง วทยาศาสตร

แบบ มาตรฐาน การ ท องค ความ ร เหลา น ผาน กาล เวลา มา

และ ยง สามารถ ใชได ก อาจ เปน เครอง ยนยน ความ ถก ตอง

ของ องค ความ ร เหลา น ระดบ หนง

การ ม สวน รวม เปน แนวคด สำคญ อก ประการ

หนง ทมา พรอม กบ แนว ปฏบต ของ องคกร พฒนา เอกชน

ตงแต ชวง มง เนน การ แก ปญหา ความ ยากจน และ สง เสรม

ชมชน เขม แขง (ดเรก เครอ จน ล 2545) การ ม สวน รวม

ท วา น ครอบคลม ตงแต การ เปน สมาชก ชมชน และ ปฏบต

ตาม กตกา ของ ชมชน รวม ลงแรง และ สละ เวลา ใน การ

ดำเนนการ ตางๆ ท เกยวของ กบ กจกรรม อนรกษ และ ม

สวน รวม ใน การ กำหนด กฎ กตกา และ การ ตดสน ใจ ท สำคญ

เกยว กบ การ ดำเนน การ เพอ อนรกษ ทรพยากรธรรมชาต

และ สง แวดลอม ใน ชมชน หาก เปน ไป ได ชมชน ควร จะ ม

สวน รวม ใน การ เขาไป กำหนด นโยบาย ระดบ ภมภาค หรอ

ระดบ ชาต ท จะ สง ผล ตอ การ จดการ ทรพยากร ของ เขา ดวย

64 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

การ ม สวน รวม ของ สมาชก ชมชน ใน การ จดการ ทรพยากร

ระดบ ชมชน และ การ ม สวน รวม ของ ชมชน ใน การ กำหนด

กตกา ระดบ ภมภาค และ ระดบ ชาต จะ ทำให เกด ความ

รสก เปน เจาของ และ กระตน ให เกด ความ รวม มอ และ

ปฏบต ตาม กตกา มาก ยง ขน นอกจาก น การ ม สวน รวม

ยง ชวย ใหการ จดการ ทรพยากร ใช ประโยชน จาก ภมปญญา

ทองถน ได เตม ท อก ดวย ผาน กลไก การ เรยน ร ชมชน

การ เรยน ร ชมชน เปน อก แนวคด ท เปน องค ประกอบ

หนง ของ การ จดการ ทรพยากร ชมชน ใน ประเทศไทย เปน

ทง เครอง มอ ใน การ เรยน ร และ เครอง มอ ใน การ สรางการม

สวน รวม ของ ชมชน การ เรยน ร ชมชน มก จะ ทำ เปน ลกษณะ

ของ เครอ ขาย เรยน ร รวม กน ระดบ ปจเจก ชน ใน หมบาน

โดย การ ทำ เวท และ ม วทยากร กระบวนการ ทง ท เปน คนใน

หมบาน หรอ เจา หนาท จาก องคกร พฒนา เอกชน เขาไป จด

กระบวนการ

บาง แหง จะ เปน ลกษณะ ของ การ ทำ วจย ชมชน

ซง สำนกงาน กองทน สนบสนน การ วจย (สกว.) ใหการ

สนบสนน ซง การ วจย ใน ลกษณะ น มก จะ ดง เอา คนใน

65ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ชมชน เขา มา ม สวน รวม ดวย นอกจาก น ยง ม เครอ ขาย

เรยน ร ใน ระดบ ระหวาง หมบาน และ ขาม พนท ใน ระดบ

จงหวด และ ระดบ ประเทศ อก ดวย เครอ ขาย เรยน ร

ระหวาง หมบาน นน ม ประโยชน ทง ใน แง การ แลก เปลยน

ประสบการณ และ วธ การ แก ปญหา ท ตน เผชญ ใน พนท

และ ใน แง ของ การ ให กำลง ใจ กน และ กน ใน การ ทำงาน

สงแวดลอม ตอ ไป การ ม เครอ ขาย ระหวาง หมบาน ยง

ทำให การ บรหาร จดการ ระบบ ทรพยากร ท ม ความ เชอม

โยง กน เปน ไป อยาง ม ประสทธภาพ ดวย ยก ตวอยาง เชน

เครอขาย ชมชน บรเวณ ลม นำ ปะเหลยน ซง เปน เครอ ขาย

ของ หมบาน กวา 40 หมบาน ประสาน งาน โดย สมาคม

หยาด ฝน เพอ บรหาร จดการ ทรพยากรธรรมชาต ท ม อย

ตลอด แมนำ ปะเหลยน ตงแต เขต ปา ตนนำ ทราบ ลม นำ

จด ปา สาค ทราบ ลม นำ กรอย ปา ชาย เลน และ เขต ชายฝง

ทะเล เปนตน (ปทมา วด ซซก และ ชล บนนาค 2549)

ใน ระดบ ประเทศ ก ม การ จด ทำ เวท ใน ลกษณะ

สมชชา ท รวบรวม เอา เครอ ขาย ชาว บาน นก วชาการ

ขาราชการ สมชชา ท เพง เกด ขน คอ สมชชา ปา ชมชน ระดบ

66 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ประเทศ ซง ใน เวท ก ม การ พด คย ถง สถานการณ โลก และ

สง ท เครอ ขาย และ คน ท ทำงาน เกยว กบ การ จดการ ปา ควร

จะ เตรยม พรอม รบมอ เชน กน (ThaiNGO.org 2551)

แนวคด เศรษฐกจ พอ เพยง เปน อก แนวคด หนง ท มก

จะ มา ค กบ การ จดการ ทรพยากร ชมชน แต เดม การ แกไข

ปญหา ความ ยากจน ของ องคกร พฒนา เอกชน มก จะ ดง

เอา วธ การ ทำการ เกษตร แบบ ยงชพ เกษตร อนทรย และ

เกษตร ผสม ผสาน แบบ ตางๆ เขา มา เปน เครอง มอ ใน การ

จดการ กบ ปญหา ความ ยากจน โดย มง เนน ให ชาว บาน

สามารถ พง ตนเอง ได กอน ตอ มา หลง จาก แนว ความ คด

เศรษฐกจ พอ เพยง ใน พระบาท สมเดจ พระเจาอยหว ได ถก

นำ เสนอ และ เปน ท รจก แนวคด น ก กลาย เปน แนวคด ท เปน

ฐาน ของ การ ปฏบต ใน การ จดการ ทรพยากร ชมชน ตอ มา

เศรษฐกจ พอ เพยง เปน เสมอน ฐาน คด ท ครอบคลม

เกษตร แบบ ยงชพ ท กลาว ขาง ตน เอา ไว ดวย ใน ขณะ

เดยวกน กได นำ เสนอ และ ให ความ สำคญ กบ ปจจย อน ท

จะ เปน ประโยชน ตอ การ ปฏบต ตน ของ ชาว บาน ใน การ

ดำรง ชวต และ การ จดการ ทรพยากร เชน เรอง ของ ความ

67ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ม เหต ม ผล ความ พอ ประมาณ การเต ร ยม พรอม กบ ความ

เสยง และ เหต ไม คาด ฝน (ม ภมคมกน) พรอม ทง เนน เรอง

ของ คณธรรม และ การ ใช ความ ร อก ดวย (อภชย พนธ เสน

2549, อภษฎา คณา พร ธรรม 2551) ใน ทาง หนง เรา

อาจม อง ได วา ชาว บาน สวน หนง ท สามารถ บรหาร จดการ

ทรพยากร ได เปน อยาง ด และ ใช ชวต รวม กบ ธรรมชาต ได

อยาง กลมกลน ก ดำเนน วถ ชวต สอดคลอง กบ วถ เศรษฐกจ

พอ เพยง อย แลว แต การ ท ม แนวคด น สรป เปน หลก การ ให

เหน ชดเจน มาก ขน ก สามารถ เปน เครอง ชวย เตอน ชาว บาน

เกยว กบ สง ท ควร พจารณา ได

งาน วชาการ บาง ชน เชอม โยง การ จดการ ทรพยากร

ชมชน กบ เรอง สทธ มนษย ชน และ สทธ ชมชน ใน แง ท

วา ชมชน ควร จะ ม สทธ เขา ถง ฐาน ทรพยากร ท ตน ดแล

มา หลาย ชวคน และ ใช ฐาน ทรพยากร ใน การ ดำรง

ชวต ประเดน น กลาย เปน ประเดน สำคญ ใน การ จดการ

ทรพยากร ชมชน เพราะ วา ชาว บาน จำนวน มาก ได รบ

ผลกระ ทบ จาก ปญหา ทดน ทำ กน ม กรรมสทธ ทบ ซอน กบ

ทดน ของ รฐ โดย เฉพาะ ทดน ปา สงวน เขต รกษา พนธ สตว

68 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ปา และ เข ตอนๆ เกยว กบ การ อนรกษ ปา ไม หรอ ใน บาง

กรณ โฉนด ทดน ท ราชการ ออก ให เอกชน กลบ ไป ทบ กบ

พนท ทำ กน ท ชมชน หนง ใชสอย มา หลาย ชวคน สทธ ชมชน

ม ความ สำคญ ตอ การ จดการ ทรพยากร ชมชน ท มง ใช การ

จดการ ทรพยากร เปน เครอง มอ ใน การ อนรกษ ทรพยากร

และ แก ปญหา ความ ยากจน ทงน เปน เพราะ ชมชน ตอง ม

สทธ ท จะ ใช ประโยชน จาก ทรพยากร ท เขา ดแล เขา จง ม

แรง จงใจ ท จะ รวม กน ดแล ทรพยากร นน ยง ถา ทำให เขา

ได ประโยชน โดยตรง เชน เปน แหลง ราย ได ยงชพ สำคญ

ชาว บาน ก จะ ชวย กน ดแล ทรพยากร โดย ไม จำเปน ตอง ม

การ จาง วาน ใดๆ (เพญ พชญา เตยว 2546, ปทมา วด

ซซก และ ชล บนนาค 2549)

นอกจาก น สทธ ชมชน ยง เปน เครอง สนบสนน ให

ชมชน สามารถ จดการ ทรพยากร ท เขา ดแล ได อยาง เตม

ท อก ดวย เพราะ เขา ม สทธ ท จะ บงคบ ใช กตกา ชมชน

เหนอ ทรพยากร นนๆ ได อยาง เตม ท หาก ชมชน ไม ได

รบ สทธ ท เปน ทางการ จาก รฐ เขา จะ ไม สามารถ บงคบ

ใช กตกา นน กบ คนนอก ชมชน ได และ ไม สามารถ ปองกน

69ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

การ เขา มา หา ประโยชน แบบ ไม ยงยน จาก คนนอก ชมชน

ได การ ไม สามารถ บงคบ ใช กตกา นน มได สง ผล ตอ สภาพ

ของ ทรพยากร เทานน แต ยง สง ผล ตอ การ ตดสน ใจ ท

จะ ทำตามก ต กา ของ สมาชก ใน ชมชน อก ดวย กลาว คอ

สมาชก ใน ชมชน จะ ม แรง จงใจ ใน การ ทำตา มก ต กา นอย ลง

เพราะ เหน วา ชมชน ชวย กน ดแล ไป คน อน ท ไม เกยวของ

ก ยง เขา มา ใชได อยด สง ผล ให อาจ เกด การ ตดสน ใจ ท จะ

ใช ประโยชน จาก ทรพยากร เพยง อยาง เดยว โดย ไม ชวย

ลงแรง ได (Free Riding Problem) ใน บาง พนท การ เขา

มา ของ เอกชน ภายนอก ทำให ชมชน รวม ตว กน เพอ ตอ ตาน

และ ขบ ไล คนนอก ซง อาจ นำ ไป ส การ ใช ความ รนแรง ได

เนองจาก กลไก ของ รฐ ไม ยอมรบ สทธ ชมชน ทำให การ ยต

ขอ ขด แยง ไม สามารถ ทำ ผาน กระบวนการ ตาม กฎหมาย

ได แต หาก ชมชน ม สทธ เหนอ ทรพยากร ดง กลาว เขา จะ

สามารถ ใช กระบวนการ ทาง กฎหมาย ใน การ ยต ขอ ขด

แยง ได งาย ขน ความ พยายาม ผลก ดน พระ ราช บญญต ปา

ชมชน ท เคลอนไหว ขน มา จาก เครอ ขาย ชาว บาน เอง หรอ

เสยง สนบสนน นโยบาย โฉนด ชมชน ของ รฐบาล ใน ชวง นนา

70 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

จะ เปน ตว สะทอน ถง ความ สำคญ ของ สทธ ชมชน ใน การ

จดการ ทรพยากร ได เปน อยาง ด

โดย สรป แลว แนวคด การ จดการ ทรพยากร โดย

ชมชน ใน ประเทศไทย เปน แนวคด ท ม รากฐาน มา จาก

กจกรรม การ พฒนา เพอ แกไข ปญหา ความ ยากจน ของ

ชาวบาน ใน พนท ใกล เคยง ระบบ ทรพยากร หนงๆ และ เพอ

ดแล รกษา ระบบ ทรพยากร นน ดวย แนวคด วฒนธรรม

ชมชน ทอง ถน การ ม สวน รวม การ เรยน ร ชมชน เศรษฐกจ

พอ เพยง และ สทธ ชมชน เปน แนวคด ท เปน ฐาน ของ การ

ปฏบต ใน การ อนรกษ ทรพยากร ของ ชมชน และ เครอ ขาย

ท จดการ ทรพยากร ชมชน ใน หวขอ ถด ไป แนวคด การ

จดการ ทรพยากร รวม ใน ตาง ประเทศ จะ ถก นำ มา เปรยบ

เทยบ กบ แนวคด การ จดการ ทรพยากร ชมชน 2 แนวคด

น ม จด รวม หลาย ประการ แต ใน ขณะ เดยวกน ก ม จด ท ตาง

กน เชน กน เนอง ดวย บรบท ท ตาง กน การนำ 2 แนวคด น

มา เปรยบ เทยบ กน จะ ชวย ให เรา มอง ทง 2 แนวคด ได รอบ

ดาน มาก ขน

71ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

3.2 à»ÃÕº à·Õº á¹Ç¤Ô´ ¡Òà Ѵ¡Òà ·ÃѾÂÒ¡Ã

ËÇÁ ã¹ μ ‹Ò§ »ÃÐà·È áÅÐ á¹Ç¤Ô´ ¡Òà Ѵ¡ÒÃ

·ÃѾÂҡêØÁª¹ ã¹ »ÃÐà·Èä·Â

แนวคด การ จดการ ทรพยากร รวม ของ Ostrom

ม ทง ความ แตก ตาง และ ความ เหมอน กน กบ แนวคด การ

จดการ ทรพยากร ชมชน ใน ประเทศไทย จด เรม ของ ทง

2 แนวคด ม ความ แตก ตาง กน ทำให แนวคด ท ถก สรป

ออก มา หรอ สะทอน ออก มา ใน กจกรรม ท สำคญ ใน การ

จดการ ทรพยากร ม ความ แตก ตาง กน อยางไร ก ด ใน ความ

แตกตาง นน ก ม ความ สอดคลอง กน ใน หลาย ประการ แม จะ

ม การ ใช คำ หรอ จด หมวด หม แตก ตาง กน กตาม

จด เรม ของ แนวคด การ จดการ ทรพยากร รวม ของ

Ostrom มา จาก จด ประสงค ทาง วชาการ ท ตองการ จะ

ทำความ เขาใจ ปรากฏการณ ท เกด ขน จรง ใน โลก ซง ขด กบ

ทฤษฎ ดงเดม ทาง สงคมศาสตร ท อธบาย พฤตกรรม มนษย

ใน ขณะ แนวคด การ จดการ ทรพยากร ชมชน ใน ประเทศไทย

เกด ขน จาก บท เรยน และ ประสบการณ ของ องคกร พฒนา

72 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

เอกชน และ ชาว บาน ท ดำเนน การ จดการ ทรพยากร ชมชน

มา เปน เวลา นาน ผนวก กบ ลกษณะ ปญหา ท องคกร พฒนา

เอกชน ตองการ จะ แกไข เยยวยา ดวย

ความ แตก ตาง ดาน จด เรม ตน ของ แนวคด ทำให การ

มง เนน ให ความ สำคญ แตก ตาง กน แนวคด ของ Ostrom

จะ เนน การ อธบาย พฤตกรรม การ รวม มอ ใน การ จดการ

ทรพยากร รวม พรอม ทง ถก เถยง กบ แนวคด ดงเดม ท

อธบาย วาการ รวม มอ กน ใน การ จดการ ทรพยากร รวม

ของ ผ ใช ทรพยากร นน เปน ไป ไม ได นอกจาก น เธอ ยง

พยายาม อธบาย วา สถาบน การ จดการ ทรพยากร รวม ท

ประสบ ความ สำเรจ ม ลกษณะ เปน เชน ไร แนวคด ของ การ

จดการ ทรพยากร ชมชน ใน ประเทศไทย ใน อก ทาง หนง จะ

เนน ไป ใน ทาง แนวคด พน ฐาน ท จะ ทำให เปา หมาย ทง การ

จดการ ทรพยากร และ การ แก ปญหา ความ ยากจน สามารถ

บรรล ไป ได แนวคด ตางๆ ท ได นำ เสนอ ไป ใน หวขอ ท แลว

เปน เสมอน เครอง มอ ใน ทาง ปฏบต เพอ ใหการ จดการ

ทรพยากร ของ ชาว บาน เกด ขน และ ดำเนน ไป ได พรอม ทง

บรรล เปา หมาย ไป ใน เวลา เดยวกน

73ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

á¼¹ÀÒ¾ ·Õ 4: ความ เกยว เนอง กน ของ แนวคด การ จดการ

ทรพยากร ชมชน ใน ประเทศไทย และ หลก การ ออกแบบ

กตกา ใน การ จดการ ทรพยากร ของ Ostrom

• ÇѲ¹¸ÃÃÁªØÁª¹·ŒÍ§¶Ô¹

• ¡ÒÃÁÕʋǹËÇÁ

• à¤Ã×Í¢‹ÒÂáÅ¡à»ÅÕ¹àÃÕ¹ÃÙŒ

• àÈÃÉ°¡Ô¨¾Íà¾Õ§

• ÊÔ·¸ÔªØÁª¹

• Boundaries

• Congruence

• Collective Choice Arrangement

• Monitoring

• Graduated Sanction

• Conflict Resolution Mechanism

• Minimal Recognition of Rights

• Nested Enterprises

á¹Ç¤Ô´¡ÒèѴ¡ÒÃ

·ÃѾÂҡêØÁª¹ã¹»ÃÐà·Èä·Â

Ostrom’s Design Principles

หาก นำ หลก การ ออกแบบ กตกา ใน การ จดการ

ทรพยากร (Design Principle) ท นำ เสนอ ไป ใน หวขอ ท

2.3 มา เชอม โยง กบ แนวคด การ จดการ ทรพยากร ชมชน ใน

ประเทศไทย จะ พบ วา แนวคด ของ ประเทศไทย ม ลกษณะ

เปน เหมอน เครอง มอ ท ทำให ลกษณะ และ กตกา การ

จดการ ทรพยากร ชมชน ดำเนน ไป ตาม หลก การ ออกแบบ

74 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

กตกา ดง กลาว

วฒนธรรม ชมชน ทอง ถน ซง ครอบคลม ถง เรอง

อต ลกษณ การ เออเฟอ เผอ แผ ทน สงคม วฒนธรรม

ประเพณ ทอง ถน องค ความ ร และ ภมปญญา ชาว บาน นา

จะ ม สวน ชวย ใหการ กำหนด เขต ของ ทรพยากร และ ผ ท จะ

ม สทธ ใช ทรพยากร ม ความ ชดเจน (Boundaries) กตกา

ท กำหนด ขน ม ความ สอดคลอง กบ ลกษณะ ทาง ธรรมชาต

ของ ทรพยากร (Congruence) นอกจาก นน ยง อาจ ม สวน

ชวย ใน กลไก การ จดการ ความ ขด แยง (Confl ict Resolu-

tion Mechanism) และ การ ลงโทษ แบบ คอย เปน คอย ไป

(Graduated Sanctions) ผาน ทน สงคม ท ม ใน ชมชน ได

กลไก การ ม สวน รวม จะ ชวย เตม เตม หลก การ

ออกแบบ ท เกยวของ กบ ความ สอดคลอง ของ กตกา กบ

ลกษณะ ทาง ธรรมชาต (Congruence) การ ม สวน รวม ใน

การ กำหนด กตกา (Collective Choice Arrangement)

การ สอด สอง ดแล ทรพยากร (Monitoring) และ สง เสรม

กลไก การ จดการ ความ ขด แยง ให ม ความ เปน ธรรม มาก ขน

(Confl ict Resolution Mechanism)

75ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

เครอ ขาย แลก เปลยน เรยน ร เปน กลไก สง ผาน

ขอมล ท จำเปน เพอ ทำให กตกา สอดคลอง กบ ลกษณะ ของ

ธรรมชาต ของ ทรพยากร และ ผ ใช มาก ขน (Congruence)

ใน ขณะ เดยวกน ก สง เสรม โครงสราง กตกา ให ม ความ

สอดคลอง และ เชอม โยง กบ ระบบ ท ใหญ กวา (Nested

Enterprises) ตวอยาง ท เหน ได ชด คอ เครอ ขาย แลก

เปลยน เรยน ร ระดบ ลม นำ หรอ สมชชา ปา ชมชน ระดบ ชาต

ท เชอม ประสาน ชาว บาน NGO นก วชาการ ขาราชการ

และ ภาค เอกชน ท เกยวของ มา แลก เปลยน เรยน ร และ

กำหนด ทศทาง รวม กน เปนตน

สวน แนวคด และ การ ผลก ดน เรอง สทธ ชมชน จะ

ม สวน สำคญ ท จะ ทำให ชมชน ได รบ การ ยอมรบ ใน กตกา

ชมชน จาก รฐ (Minimal Recognition of Rights)

จด หนง ท ม ความ แตก ตาง ชดเจน และ ด จะ หา จด

เชอม โยง ได ลำบาก ระหวาง แนวคด ของ Ostrom กบ

แนวคด การ จดการ ทรพยากร ชมชน ใน ประเทศไทย ก คอ

แนวคด เศรษฐกจ พอ เพยง เรา อาจม อง ได วา แนวคด

เศรษฐกจ พอ เพยง ท เนน เรอง การ ใช ความ ร และ ภมคมกน

76 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

อาจ ม ความ เชอม โยง กบ ประเดน เรอง โครงสราง กตกา

ท สอดคลอง เชอม โยง กบ ระบบ ท ใหญ กวา (Nested

Enterprise) ได แต ก ไม ชดเจน นก จด ท ผ เขยน คด วา ม

ความ ชดเจน ท แนวคด เศรษฐกจ พอ เพยง ม อทธพล ตอ การ

จดการ ทรพยากร ชมชน ใน ประเทศไทย คอ การ ท เศรษฐกจ

พอ เพยง เปน แนวคด ท เปน ฐาน ของ การ ผลต และ บรโภค

เพอ ให ตนเอง อย ได (หลก เรอง ความ พอ ประมาณ และ

ความ ม เหตผล) โดย ไม เบยดเบยน คน หรอ สง ม ช ว ตอนๆ

(เงอนไข คณธรรม) มใช บรโภค เพอ ให ได ความ พอใจ สงสด

หรอ มง ใช ประโยชน จาก ทรพยากร โดย คำนง ถง แต ราย ได

สงสด หรอ กำไร สงสด สวน ตน ใน แง น เศรษฐกจ พอ เพยง

เปน แนวคด ท ม อทธพล ตอ บรรทดฐาน ภายใน ตว ของ ผ ใช

ทรพยากร ให ใช ประโยชน จาก ทรพยากร อยาง พอด เทา

ท จำเปน ซง หาก ผ ใช ทรพยากร ม วธ คด เชน น ก จะ ทำให

ปญหา การ ละเมด กตกา และ ใช ทรพยากร จน เกน พอด

แกไข ได งาย ขน หรอ เปน ปญหา นอย ลง นอกจาก น ยง จะ

สง ผล ตอ การ แกไข ปญหา ความ ยากจน อก ดวย เพราะ

เศรษฐกจ พอ เพยง สง เสรม พฤตกรรม การ กน อย ท มง ให

77ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

สามารถ ยงชพ ได กอน แลว จง คอย พฒนา ไป ใน ระดบ ท

กาวหนา มาก ขน สง ผล ให ราย จาย ของ ครว เรอน ลด ลง

และ เพม โอกาส ท จะ ม เงน เกบ เพอ ใช ลงทน หรอ ใช ใน ยาม

ฉกเฉน ได มาก ขน

ความ แตก ตาง อก จด หนง จาก การ สำรวจ งาน ศกษา

ตางๆ คอ แนวคด การ จดการ ทรพยากร ชมชน ใน เมอง

ไทย ขาด การ ตง คำถาม และ ศกษา อยาง ลก ซง เกยว กบ

แนวคด การ จดการ ทรพยากร แบบ ดงเดม ใน ประเทศไทย

วา ม ลกษณะ เปน อยางไร ขอ เสย เปน อยางไร ทง ใน ทาง

ปฏบต และ ทาง ทฤษฎ จง อาจ ทำให ขาด ขอมล ความ ร ท จะ

นำ ไป คดคาน การ ดำเนน นโยบาย จดการ ทรพยากร แบบ

เดม ใน ขณะ เดยวกน การ ศกษา การ จดการ ทรพยากร

ชมชน ยง ม แนว โนม จะ เนน ยำ ถง ความ สำเรจ ของ การ

จดการ ทรพยากร โดย ชมชน แตละ เลย กรณ ท การ จดการ

ลมเหลว ทำให อาจ ไม สามารถ ช ชด ไป ได วา เหต ใด บาง

กรณ การ จดการ โดย ชมชน จง ลม เหลว และ ปจจย ท ทำให

ลม เหลว คอ อะไร ทำ อยางไร จง จะ ปองกน ความ ลม เหลว

ได กระทง การ ศกษา ใน ระดบ กรณ ศกษา (Case Studies)

78 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

ก ยง หา ได ยาก ยง จง ทำให การ สรป ใน ระดบ แนวคด ยง เปน

ไป ได ยาก ยง ขน สง น ตาง จาก แนวคด ของ Ostrom ทมา

จาก การ ศกษา กรณ ศกษา ท หลาก หลาย ทง ท สำเรจ และ

ลม เหลว

โดย สรป แลว แนวคด การ จดการ ทรพยากร โดย

ชมชน ใน ประเทศไทย แม จะ ม ความ แตก ตาง จาก แนวคด

ของ Ostrom อย ใน บาง ระดบ แต โดย สาระ สำคญ แลว ก

ม ความ สอดคลอง กบ แนวคด ท Ostrom นำ เสนอ โดย

เฉพาะ ใน เชง ของ แนวคด ท เกยวของ กบ วธ การ จดการ

ทรพยากร หนงๆ แนวคด ของ ไทย จะ ม ลกษณะ เปน

เครองมอ เพอ นำ ไป ส ลกษณะ ของ กตกา ท สง ผล ใหการ

จดการ ทรพยากร ประสบ ความ สำเรจ ตาม ท Ostrom

นำ เสนอ ความ แตก ตาง ดง กลาว เกด จาก จด ประสงค

ของ การ พฒนา แนวคด และ แนว ปฏบต เกยว กบ จดการ

ทรพยากร นน ไม เหมอน กน ดง ท กลาว มา แลว ขอด

ประการ หนง ของ แนวคด การ จดการ ทรพยากร ชมชน ใน

ประเทศไทย คอ แนวคด ดง กลาว สามารถ เปน ฐาน สำหรบ

การ ปฏบต จรง ทง ใน ระดบ ชมชน และ ระดบ ปจเจก ชน (สบ

79ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

เนองจาก แนวคด เศรษฐกจ พอ เพยง) อยางไร ก ด ใน แง

การ ศกษา เกยว กบ แนวคด การ จดการ ทรพยากร ชมชน ใน

ประเทศไทย ควร จะ ม การ ศกษา กรณ ท ลม เหลว และ ปจจย

ท สง ผล ตอ ความ ลม เหลว นน ให มาก ขน เพอ เปน ประโยชน

ใน การ กำหนด นโยบาย และ แนว ปฏบต เกยว กบ การ ดแล

และ สนบสนน การ จดการ ทรพยากร โดย ชมชน ตอ ไป

4. ¢ŒÍ Êѧà¡μ áÅÐ ¢ŒÍ àÊ¹Í á¹Ð

ขอ สงเกต ประการ หนง จาก การ ศกษา งาน วชาการ

ใน ประเทศไทย ท เกยว กบ การ จดการ ทรพยากร รวม นน

เมอ ประเดน ม ความ เกยวของ กบ ระดบ ชมชน ชมชน มก

จะ ถก ชโรง ให เปน ตว ละคร หลก ท ม ความ สำคญ อยาง ยง

เสมอน สนนษฐาน ไว ตงแต ตน แลว วา หาก ให ชมชน จดการ

ทรพยากร ดวย ตนเอง แลว จะ เปน ไป อยาง ม ประสทธภาพ

เพราะ พวก เขา ได ดำเนน การ จดการ ทรพยากร นนๆ มา

นาน แลว และ เปน วถ ชวต ของ เขา

80 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

อยางไร ก ด เมอ ได ศกษา งาน ของ Ostrom และ

งาน ท เกยวของ กบ สถาบน ดาน การ จดการ ทรพยากร และ

สง แวดลอม ใน ปจจบน แลว พบ วา การ ฝาก ความ คาด หวง

ไว กบ ชมชน เพยง สถาบน เดยว คอน ขาง ม ความ เสยง ตอ

การ ท ชมชน อาจ จะ ไม สามารถ ปรบ ตว ได ด พอ ใน โลก ท

สภาพ สง แวดลอม และ บรบท เชง สงคม เศรษฐกจ การเมอง

ม การ เปลยนแปลง อย อยาง ตอ เนอง การ พจารณา บทบาท

ของ ตว ละคร อนๆ ใน การ จดการ ทรพยากร เปน สง ท งาน

วชาการ ไทย ควร จะ ให ความ สำคญ มาก ขน และ ควร จะ

พจารณา ถง ลกษณะ ของ โครงสราง สถาบน การ จดการ

สงแวดลอม ท ม ความ เชอม โยง กน ทง ใน ระดบ เดยวกน และ

ตาง ระดบ กน ให มาก ขน เพอ ให ทราบ ถง ลกษณะ ท ควร

จะ เปน และ แนว ปฏบต ท ควร จะ ทำ เพอ ทำให การ จดการ

สงแวดลอม โดย เฉพาะ ใน ระดบ ทอง ถน สามารถ ปรบ ตว

ใหทน กบ สถานการณ โลก ท เปลยนแปลง อยาง รวดเรว ได

นอกจาก น จาก บท เรยน จาก ตาง ประเทศ พบ

วา การ จดการ ทรพยากร รวม หนงๆ ไม จำเปน จะ ตอง

ม วธ การ จดการ เพยง แบบ เดยว เทานน แต สามารถ

81ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ผสม ผสาน ระหวาง ระบบ ตลาด การ ทำงาน รวม กน ใน

ชมชน หรอ ระบบ การ แนว ตง แบบ รฐ เขา ไว ดวย กน ให

เหมาะ กบ ลกษณะ การ จดการ ทรพยากร ประ เภท หนงๆ

ใน พน ท หนงๆ ได ผ เขยน คด วาการ ศกษา ประเดน น

ใน ประเทศไทย ยง ม อย นอย มาก งาน สวน ใหญ มก จะ

คอนขาง ให ความ สำคญ กบ ชมชน มาก เปน พเศษ

งาน ศกษา ใน บาง พนท เชน กรณ หมบาน แหลม

อำเภอ กนตง จงหวด ตรง ททำการ อนรกษ หอย นางรม

และ ปา ชาย เลน (ปทมา วด และ ชล 2549) ก ม วธ การ

จดการ ทรพยากร และ กระจาย ผล ประโยชน ของ ทรพยากร

ผาน กลไก หลาย ลกษณะ ยก ตวอยาง เชน การ บำรง รกษา

แนว เขต อนรกษ หอย นางรม การ ทำน บำรง ปา ชาย เลน โดย

การ แตง สาง ปลก เสรม และ การ สอด สอง ดแล ทรพยากร

และ การ ใช ทรพยากร จะ เปน ลกษณะ การ ทำงาน รวม กน ใน

ชมชน ใน ขณะ ท เมอ ถง วน จบ หอย นางรม ประจำ ป (บาง

ป จด เปน เทศกาล หอย นางรม) คณะ กรรมการ อนรกษ

หอย นางรม จะ จบ หอย นางรม ขน มา และ ขาย ทง แบบ สด

และ แปรรป ใน ราคา ถก ให แก ชาว บาน เปน หลก ใน แง

82 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

น คณะ กรรมการ อน รกษฯ ใช กลไก ตลาด ใน การ จดสรร

หอย ให คนใน หมบาน ได ร ถง ประโยชน ของ การ อนรกษ

หอย นางรม เงน ท ได จาก การ ขาย หอย ประจำ ป จะ ถก นำ

มา ใช เปนก อง ทน สวสดการ สงคม ของ หมบาน ให ทน การ

ศกษา ชวย งาน ศพ และ กจ กร รม อนๆ ของ หมบาน โดย ม

กรรมการ พจารณา จดสรร ทน เปน กรณๆ ไป ซง อาจม อง

ได วา เปนการ ใช กลไก แบบ แนว ตง แบบ รฐ เปนตน หาก ม

การ ศกษา มาก ขน กรณ เหลา น ก อาจสามารถ เปน บท เรยน

ท จะ เปน ประโยชน ใน เชง วชาการ ใน การ กำหนด นโยบาย

หรอ ใน ทาง ปฏบต ใน ทอง ถน อนๆ ตอ ไป

อยางไร ก ด แม จะ ยง ไม ได ม การ ศกษา ตาม ท ตง ขอ

สงเกต ไว ขาง ตน แนวคด ของ Ostrom และ แนวคด การ

จดการ ทรพยากร ชมชน ท ถก นำ เสนอ ไว ใน บทความ น ก

อาจสามารถ นำ ไป พฒนา และ ใช ประโยชน ใน เชง นโยบาย

และ ใน การ ปฏบต ได หลก การ ออกแบบ กตกา ใน การ

จดการ ทรพยากร (Design Principles - หวขอ 2.3)

สามารถ นำ มา ปรบ ใช เปน มาตร วด หรอ ขอ เสนอ แนะ เกยว

กบ ลกษณะ พน ฐาน ของ ลกษณะ กตกา ท ควร จะ เปน ใน การ

83ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

จดการ ทรพยากร หนงๆ ใน พน ท หนงๆ ได การ จำแนก

ประเภท ของ สทธ (หวขอ 2.2) ทำให เหน ได วา สทธ แตละ

แบบ อาจ จะ ม ผ ให สทธ หรอ รบรอง สทธ แตก ตาง กน กได

เชน สทธ ประเภท หนง อาจ ให ชมชน ตดสน ใจ ปรบ เปลยน

หรอ มอบ สทธ นน ให แก ผ ใช ทรพยากร ได เอง ใน ขณะ ท

สทธ ประเภท อน อาจ จะ จำเปน ตอง ผาน การก ลน กรอง ของ

คณะ กรรมการ รวม หลาย ฝาย เชน นก วชาการ องคกร

พฒนา เอกชน ขาราชการ เครอ ขาย ชม ชน อนๆ เปนตน

การ จำแนก แยกแยะ ประเภท สทธ ลกษณะ น อาจ ชวย ให

ประเดน ขด แยง ระหวาง รฐ กบ ชมชน เกยว กบ สทธ ของ

ชมชน ใน การ จดการ ทรพยากร ม ความ ชดเจน และ หา จด

ท ลงตว ได งาย ขน กได เพราะ คำถาม จะ เปลยน จาก ‘จะ ให

สทธ ชมชน ใน การ จดการ หรอ ไม’ มา เปน ‘สทธ สวน ไหน จะ

ให แก ชมชน และ สทธ สวน ไหน จะ ตอง ม การก ลน กรอง และ

พจารณา จาก รฐ หรอ หนวย งา นอนๆ ประกอบ ดวย’

ใน ทาย ทสด งาน ของ Ostrom และ การ จดการ

ทรพยากร รวม ท ประสบ ความ สำเรจ ทง ใน ประเทศไทย

และ ตาง ประเทศ เปน สง ท ทำให โลก ยง ม ความ หวง อย

84 แนวคด วา ดวย การ จดการ ทรพยากร รวม: ชล บนนาค

วา แนวคด ท เชอ วา คน ไม สามารถ รวม มอ กน ได มง แต

หา ประโยชน จาก การ ลงแรง ของ คน อน และ ใช ประโยชน

จาก ทรพยากร รวม อยาง ไม ยง คด จน กระทง สญ สน ไป ไม

เปน จรง เสมอ ไป หาก ผ ใช ทรพยากร สามารถ สอสารกน

และ ตกลง กตกา เพอ ประโยชน ใน ระยะ ยาว รวม กน ได

การ จดการ อนรกษ และ ใช ประโยชน จาก ระบบ ทรพยากร

อยาง ยงยน ก สามารถ เปน ไป ได ระบบ ตลาด และ กลไก

รฐ ไม จำเปน ตอง เปน ผราย ใน การ จดการ ทรพยากร เสมอ

ไป ใน ขณะ เดยวกน วธ การ ทำงาน แบบ ชมชน ก ไม จำเปน

ตอง เปน พระเอก เสมอ ไป บท เรยน จาก ตาง ประเทศ และ

ในประเทศไทย เอง ตาง ช ให เหน วา การ เลอก ใช เครอง

มอ หรอ สวน ผสม ของ เครอง มอ แบบ ตางๆ ให เหมาะ

กบ บรบท เชง นเวศ และ สงคม และ ผคน ของ แตละ พนท

จะ ชวย ใหการ จดการ ทรพยากร รวม และ การก ระ จาย

ผล ประโยชน ของ การ จดการ ทรพยากร เปน ไป อยาง ม

ประสทธภาพ และ เปน ธรรม มาก ขน ความ รวม มอ ของ ภาค

สวน ตางๆ ไม เฉพาะ ชมชน ผ ใช ทรพยากร แต รวม ถง นก

วชาการ ขาราชการ องคกร พฒนา เอกชน และ ภาค เอกชน

85ประสบการณ จาก ตาง ประเทศ และ แนวคด ใน ประเทศไทย

ท เกยวของ จะ ทำให การ จดการ ทรพยากร เปน ไป ได อยาง

ยงยน และ สามารถ ปรบ ตว ให เขา กบ การเปลยนแปลง ของ

โลก ยค ใน ปจจบน ได

ºÃóҹءÃÁ

ÀÒÉÒ Íѧ¡ÄÉ

Biermann, Frank, Mitchele M. Betsill, Joyeeta Gupta,

Norichika Kanie, Louis Lebel, Diana Liverman, Heike

Schroeder, and Bernd Siebenhüner. 2009. Earth

System Governance: People, Places and the Planet.

Science and Implementation Plan of the Earth System

Governance Project. , Earth System Governance Report

1, IHDP Report 20 Bonn, IHDP: The Earth System

Governance Project.

Dietz, Thomas, Elinor Ostrom, and Paul C. Stern. 2003.

“The Struggle to Govern the Commons”. Science,

Special section: Tragedy of the Commons?-Review.

Vol. 302. p.1907-1012.

Hardin, Garrett. 1968. “The Tragedy of the Commons”.

Science, 162(3859): 1243-48.

Ostrom, Elinor. 1990. Governing the Commons: The

Evolution of Institutions for Collective Action. Cambridge,

UK: Cambridge University Press.

Ostrom, Elinor. 2005. Understanding Institutional

Diversity. Princeton, NJ: Princeton University Press.

Ostrom, Elinor. 2010. “Beyond Markets and States:

Polycentric Governance of Complex Economic

Systems.” American Economic Review. Vol. 100

(June 2010) p.641-672

Sathirathai, Suthawan. 1998. “Economic Valuation

of Mangroves and the Role of Local Communities in

the Conservation of Natural Resources: Case Study

of Surat Thani, South of Thailand. Research Report.”

http://203.116.43.77/publications/research1/ACF9E.

html

Sudtongkong, Chanyut, and Edward L. Webb. 2008.

“Outcome of State- vs. Community-Based Mangrove

Management in Southern Thailand”. Ecology and

Society. Vol.13 Issue 2.

Young, Oran R., Leslie A. King, and Heike Schroeder.

2008. Institutions and Environmental Change:

Principal Findings, Applications, and Research

Frontiers. Cambridge, US: MIT Press.

ÀÒÉÒ ä·Â

ฉลาด ชาย รม ตา นนท, อานนท กาญ จน พนธ, สณฐ ตา

กาญ จน พนธ. 2536. รายงาน การ วจย เรอง ปา ชมชน ใน

ประเทศไทย: แนวทาง การ พฒนา, เลม 2. กรงเทพมหานคร:

สถาบน ชมชน ทอง ถน พฒนา

ชาญ ยทธ สด ทอง คง และ พร เทพ วรช วงศ. 2548. การ จดการ

ทรพยากร ชายฝง โดย ชมชน กรณ ศกษา ปา ชาย เลน ชมชน บาน

ทง ตะ เซะ จงหวด ตรง. รายงาน วจย: คณะ วทยาศาสตร และ

เทคโนโลย การ ประมง มหาวทยาลย เทคโนโลย ราช มงคล

ศรวชย

ดวง พร ภ แกว 2548. การ จดการ ทรพยากร นำ: กรณ ศกษา

บาน ปง ไคร อำเภอ แมรม จงหวด เชยงใหม. วทยานพนธ

ศลปศาสตร มหา บณฑต สาขา วชาการ จดการ มนษย กบ

สงแวดลอม, บณฑต วทยาลย มหาวทยาลย เชยงใหม.

ดเรก เครอ จ น ล 2545. การ จดการ ทรพยากรธรรมชาต ของ

เครอ ขาย ลม นำ แม แรก ตำบล ทา ผา อำเภอ แมแจม จงหวด

เชยงใหม. วทยานพนธ ศกษา ศาสตร มหา บณฑต สาขา

วชาการ ศกษา นอก ระบบ มหาวทยาลย เชยงใหม.

ทนกร เหลอ ลน. 2548. การ จดการ ทรพยากร นำ ลม นำ ลำ

เซ บาย ตอน บน. วทยานพนธ วศวกรรมศาสตร มหา บณฑต

(วศวกรรม ชลประทาน) มหาวทยาลย เกษตรศาสตร.

เบญจ ภา ชตมา. 2546. การ จดการ ทรพยากร นำ ใน ระดบ ลม

นำ และ การก ระ จาย ประโยชน ทาง เศรษฐกจ ของ เกษตรกร ลม

นำ แม วาง จงหวด เชยงใหม. วทยานพนธ วทยาศาสตร มหา

บณฑต (เกษตรศาสตร) มหาวทยาลย เชยงใหม

ปทมา วด ซซก และ ชล บนนาค 2552. โครงสราง อำนาจ

ใน การ จดสรร ทรพยากรธรรมชาต และ สง แวดลอม ของ ไทย.

ใน เศรษฐศาสตร การเมอง และ สถาบน สำนก ทาพระ จนทร.

กรงเทพมหานคร: สำนก พมพ Openbooks.

วร ศกด บญ พวง, คม ศกด ส ระ ผด และ นฐ พงศ สทธ วงศ.

2544. การ จดการ ทรพยากร นำ ผว ดน เพอ การ อปโภค บรโภค

ใน ลม นำ แคว นอย. การ ศกษา คนควา ดวย ตนเอง วท.ม. (การ

จดการ ทรพยากรธรรมชาต และ สง แวดลอม) มหาวทยาลย

นเรศวร

เลศ ชาย ศรชย 2548. การ เคลอนไหว ของ ประชาชน กบ

อำนาจ ใน การ จดการ ทรพยากร เอกสาร ประกอบ การ สมมนา

เวท นโยบาย สาธารณะ เพอ การ จดการ ทรพยากร อยาง เปน

ธรรม และ ยงยน: กรณ การ จดการ พนท ชม นำ วน ท 19

ธนวาคม 2548 โรง แรม เกษ ศร จ.ศรสะเกษ

เลศ ชาย ศรชย 2549. ขบวนการ เคลอนไหว เพอ สราง

เศรษฐกจ แบบ พอ เพยง ของ ชมชน ใน เขต ปา ชาย เลน ลมนำ

ปะเหลยน จงหวด ตรง. เอกสาร ทาง วชาการ เสนอ มลนธ

ธรรม รฐ

สำนกงาน กองทน สนบสนน การ วจย 2546. สรป การ ประชม

สมมนา “การเมอง ภาค ประชาชน กบ ความ เปน ธรรม ทาง สงคม

และ การ แกไข ปญหา ความ ยากจน” วน เสาร ท 22 กมภาพนธ

พ.ศ. 2546 ณ หอ ประชม แหง ชาต ส รก ต จด โดย สำนกงาน

กองทน สนบสนน การ วจย เวบไซต http://www.tdri.or.th/

poverty/4.TRF.pdf (ด เมอ วน ท 10 กมภาพนธ 2554)

สภาพ สงข ไพฑรย 2548

อภษฎา คณา พร ธรรม. 2551. การ จดการ ทรพยากรธรรมชาต

และ สง แวดลอม ของ เครอ ขาย องคกร ชมชน: กรณ ศกษา

กลม อนรกษ และ พฒนา ปา ชาย เลน บาน เปร ด ใน จงหวด

ตราด. วทยานพนธ ศลปศาสตร มหา บณฑต จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

อานนท กาญ จน พนธ (บรรณาธการ) 2543. “พลวต ของ

ชมชน ใน การ จดการ ทรพยากร สถานการณ ใน ประเทศไทย”.

กรงเทพมหานคร: สำนกงาน กองทน สนบสนน การ วจย

อภชย พนธ เสน (บรรณาธการ) 2549. สงเคราะห องค ความร

เกยว กบ เศรษฐกจ พอ เพยง. กรงเทพมหานคร: สำนกงาน

กองทน สนบสนน การ วจย พมพ ครง ท 3

àǺä«μ� áÅÐ ¢‹ÒÇ

"Elinor Ostrom - Biographical". Nobelprize.org. 10 Mar

2011 http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/

laureates/2009/ostrom.html

ผ จดการ . 2551. “สสส .หนน “ปา ชมชน” ย งยน”

หนงสอพมพ ผ จดการ ออนไลน. http://www.thaihealth.

or.th/healthcontent/article/5679

เพญ พชญา เตยว. 2546. “ธนาคาร ไข กง กามกราม สราง การ ม สวน

รวม ใน ชมชน” หนงสอพมพ ไทยรฐ. ประจำ วน ท 13 ตลาคม 2546.

http://www.environnet.in.th/index.php?view=article&catid=2

6&id=69&format=pdf&option=com_content&Itemid=19

สำรวม บญ ลน. 2553. “ปา ชมชน ตนแบบ เฉลมพระเกยรต

เมอ ทอง ถน ขอ ม บทบาท กบ การ อนรกษ” หนงสอพมพ คม ชด

ลก, ภมภาค-ประชาคม ทอง ถน: ขาว ทวไป. วน พฤหสบด

ท 9 กนยายน 2553. http://www.komchadluek.

net/detai l/20100909/72573/ปา ชมชน ตนแบบ

เฉลมพระเกยรต เมอ ทอง ถน ขอ ม บทบาท กบ การ อนรกษ.

html

“สมชชา ปา ชมชน ทาง เลอก ทาง รอด ของ สงคม ไทย”.

ThaiNGO.org 29 ตลาคม 2551 http://www.thaingo.

org/story/thidamon_recorf2.htm

ดำเนน การ ผลต

เปน ไท พบลช ชง 0 2736 9918 [email protected]