endustri.eskisehir.edu.trendustri.eskisehir.edu.tr/.../B.3_METODETUDU.docx  · Web viewMalzeme olarak un, yağ, bakliyat, sebze vb; tesis olarak bir mutfak, tezgah olarak bir fırın,

Amaçlarımız  Bu üniteyi tamamladıktan sonra;

Metot etüdünün iş etüdü içerisindeki konumunu ve önemini açıklayabilecek,

Metot etüdünün bir işlem sürecinin kavramsal boyutu olduğunu tanımlayabilecek,

Metot etüdünün sembollerini ve aşamalarını listeleyebilecek,

Bir işin en kolay, en ekonomik, en çabuk ve en etkin nasıl yapılabileceğini açıklayabilecek,

Metot etüdü tekniğini hayatın her alanında uygulayabilecek

bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar KavramlarVerimlilik

Üretkenlik

Metot etüdü

İş akışı

Süreç değerlendirme

İşlem, muayene, stok, taşıma, gecikme

Metot mühendisliği

Yerleşim düzenlemesi

İçindekiler Giriş

Verimlilik ve üretkenlik

İş etüdünde metot etüdü ve iş ölçümünün yeri ve ilişkileri

Metot etüdü, tanım, tarihsel gelişim

Metot etüdünde uygulama nasıl yapılır?

Mevcut yöntem ve alternatif çözümler

Metot etüdünde kullanılan şema ve grafikler

Metot mühendisliği ve iş etüdünün temel öğeleri

Metot geliştirme açısından üretim faaliyetlerinin önemi

Yerleşim düzenlemesinin metot etüdündeki yeri ve uygulama nedenleri

İş etüdü uygulamalarında insan ve önemi

3

Metot Etüdü

2

GİRİŞKaynakların kıt, ihtiyaçların sınırsız olduğu dünyamızda, mevcut kaynaklarımızı ne kadar etkin kullandığımız yaptığımız işin değerini belirleyen en önemli faktördür. Bu ise işin odağındaki insanın işi ne kadar kolay, ekonomik, gecikmelere izin vermeksizin yaptğına bağlıdır. Yapılan işin değerini onu kullanan belirleyecektir. O halde müşteri (iç veya dış), iş yapandan her türlü israfa engel olacak bir düşünce tarzı içerisinde, elindeki kaynakları ne kadar etkin kullanarak ürün, mal veya hizmet elde ettiğine bakacaktır. O halde yapılmakta olan bir iş, gerçekleştirildiği süreç bazında analiz edilmelidir. Hangi işlemlerden geçtiği, hangi yollarla taşındığı, stok ihtiyacı, muayene yani kalitesinin tespiti için yapılacak gözlemler, olabilecek gecikmeleri ile detaylanmalı ve artık o iş ile ilgili bir yol haritası olarak sembolleştirilmeli ve standartlaştırılmalıdır.

Bu ünitede her türlü israfın giderilmeye uğraşıldığı, adına “Yalın Düşünce” dediğimiz düşüncenin eyleme dönüşmesinin ilk adımı olan metot etüdü teknikleri kavramının ayrıntılı açıklaması, örnek ve uygulamalarla verilecektir.

VERİMLİLİK VE ÜRETKENLİKVerimlilik genel olarak “belirli bir zaman diliminde üretimden elde edilenlerin (çıktıların) fiziksel ya da parasal değerinin aynı dönemde kullanılan üretim faktörlerinin (girdilerin) fiziksel veya parasal değerine oranı” şeklinde ifade edilebilir. Buna göre verimlilik artışı için, girdinin sabit tutularak çıktıların arttırılmasının ya da daha az girdi ile aynı veya daha fazla çıktının elde edilmesinin sağlanması gerekir. Üretkenlik ise ürünlerin fiziksel anlamda ifadesidir. Yani bir buzdolabı fabrikasının yıllık 300.000 adet buzdolabı üretim kapasitesi, tesisin ürün adedi üzerindeki teknolojik verileri , onun üretkenliğini belirlerken; üretim faktörlerinin (tesis, malzeme, tezgah, işgücü, sermaye, karlılık vb.) girdi/çıktı oranı yukarıdaki bölümde de belirtildiği gibi verimlilik olarak ifade edilecektir. Aynı şekilde bir evin yemek ihtiyacı için kullanılan hammaddelerin (sebze, un, kuru yaş bakliyat,yağ vb.) yemeği hazırlayanın daha az bakliyat , daha az yağ ve daha az enerji (doğal gaz, elektrik) kullanarak aynı yemek miktarını ve lezzetini hedeflemesi verimlilik ve üretkenliğin artışını simgeler.

Günümüzde hızlı nüfus artışına bağlı olarak tüketim isteklerinin çeşitlenerek artması, tüketici bilincindeki değişiklikler, hızlı ürün değişikliği gerekleri ve buna karşın kaynakların giderek kıtlaşması; bu kıt kaynaklardan olabildiğince verimli yararlanılmasını bir zorunluluk haline getirmektedir. Öte yandan verimli çalışan işletmeler, artan ulusal ve uluslararası rekabet ortamında rakiplerine karşı önemli üstünlükler elde edebilmektedirler. Bu nedenle her türlü mal ve hizmet üretiminde verimlilik artışı sağlayacak olanakların araştırılması işletmelerin, kurumların ve kişilerin her zaman gündemlerinde olması gereken bir konudur.

Verimlilik tekniklerinin etkin olarak kullanıldığını söylemek oldukça zordur. Aksine kıt olan kaynaklarımızı (insan, makina, malzeme, enerji, vb) oldukça kötü kullanıyor olmamız üzücü bir gerçektir.

Kaynaklarımızı kötü kullanıyor olmamızın ana nedenleri olarak; genel olarak verimlilik kültür ve bilincine sahip olamayışımız ve verimlilik artırma teknik ve yöntemlerini bilmiyor olmamız gösterilmektedir.

Metot Etüdü

3

Verimliliği artırmaya yönelik teknikler genel olarak Endüstri Mühendisliği konuları arasında yer almaktadır. Tanımda endüstri mühendisliği; mal ve/veya hizmet üretmeye yönelik sistemlerin tasarım, kuruluş ve işletimlerinin en iyi ve ekonomik olmasını sağlamayı amaçlayan bir mühendislik dalıdır. İş etüdü, hareket etüdü ve bunlara bağlı olarak yerleşim yeri düzenlemesi Endüstri Mühendisliğinin ’ nin önemli teknikleridir. Bu nedenle de İş Etüdü çalışmaları sürekli gelişmektedir.

İŞ ETÜDÜNDE METOT ETÜDÜ VE İŞ ÖLÇÜMÜNÜN YERİ VE İLİŞKİLERİBir işin birim başına daha az masraf ile daha kısa zamanda ve daha kolay yapılabilmesini sağlamak amacı ile bütün faaliyetlerin sistematik incelenmesi, “iş etüdü” olarak tanımlanabilir. Diğer bir tanıma gore iş etüdü; işgücü, makina, malzeme ve teçhizattan en yüksek verimlilik düzeyinde yararlanmak ve insan yapısına en uygun çalışma şeklini belirlemek amacı ile işin yeni metodunu geliştirmek ve geliştirilen metotun standart süresini hesaplamaktır.

Tanımı ve Önemiİş etüdü, insan çalışmasını bütün ilişkilerini de göz önüne alarak inceleyen ve bu durumu etkileyen bütün etmenleri gelişme olanağı yaratabilmek amacı ile sistematik bir şekilde araştırmaya yönelen bir teknik olup özellikle metot etüdü ve iş ölçümü teknikleri ile kullanılan genel bir kavramdır.

İş etüdü, mevcut kaynaklardan fazla sermaye yatırımı yapmaksızın en yüksek oranda yararlanılmasını sağlayabilir. Bu da verimlilik ile olan yakın ilişkisini gösterir.

Üretim birimlerinde işlemlerin incelenmesi, düzeltilmesi yeni çalışmalar değildir. Pek çok yönetici önemli düzenlemeler yaparak verimliliği artırmayı başarabilmişlerdir. Ancak bu inceleme ve düzenlemeler belli bir sistematik içerisinde yapılamamıştır. İş etüdünün önemi de burada ortaya çıkmaktadır. İş etüdünün önemi ve yararlarını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür:

a. İşlemleri yeniden inceleyip, düzenleyerek bir üretim biriminin verimliliğini artırır. Bu yöntem normal olarak tesisat ve donatım için çok az yatırım gerektirir.

b. İşlemle ilgili bütün etmenleri göz önüne alır.

c. Elde edilen tasarruflar gözle görülür.

d. Üretim planlamasının gerektirdiği performans standartlarının konmasını sağlayan en iyi yöntemdir.

e. Üretim yapılan her yerde kullanılabilir.

f. Karar vericinin elinde etkin bir inceleme ve değerlendirme aracıdır.

İş etüdü uzmanı, işgöreni ele alırken iyi bir yaklaşımda bulunmazsa öncelikle işgörenlere ve sonra da yönetime ters düşer. Genellikle Türkiye’deki durum da budur. Etüt uzmanına karşı bir ön yargı mevcuttur. İşgören işinden olabileceği endişesini taşımaktadır. Uygun bir anlatımla işgörene etüdün yararlarını ve özellikle kendisine çalışma koşulları yönünden getirilecek rahatlığı anlatmak gereklidir.

4

Şekil-1 İş Etüdü, Metot Etüdü ve İş Ölçümünün İlişkileri (ILO 1966, International Labor Office .Geneva)

METOT ETÜDÜNÜN TANIMI VE TARİHSEL GELİŞİMİMetot etüdü tanım olarak; “Bir işyerinde veya iş yapılan bir ortamda, işlerin nasıl yapıldığı ve daha iyi nasıl yapılabileceği ile ilgilenir. Her türlü israfın önlenmesine ilişkin inceleme için çalışır. Bir faaliyetin yapılmasının en uygun yöntemini belirler.” şeklinde veya “Bir işin mevcut ve önerilen metotlarla yapılmasına ait verilerin sistemli bir biçimde toplanması ve irdelenmesi yoluyla daha kolay ve verimli metotlann geliştirilmesi ve (mümkünse) maliyetin düşürülmesidir“ şeklinde tanımlanabilir. O halde öncelikle “iş” kavramı nedir? İş, “bir sonuç elde etmek, herhangi bir şey ortaya koymak için güç harcayarak yapılan etkinlik, çalışma veya bir değer yaratan emek” veya “üzerinde fiziksel ve/veya zihinsel bir değer katılarak ortaya çıkan etkinlik” olarak özetlenebilir. Tanımlar, girdilerle çıktıları karşılaştıran verimlilik sürecinin, metot ile olan ilişkisini son derece net göstermektedir. Bir iş olarak tanımlanan her türlü faaliyet metot etüdünün konusudur. Bir buzdolabı üretimi, yemek yapımı sırasında yapılan hareketler, bir hastane laboratuarında kan tahlili sırası bekleyen hastalar ve kan alan hemşirenin hareketleri, bir büro çalışanının dosya işlemleri vb. bu faaliyetlere örnek olarak gösterilebilir. Metot etüdü kapsamında söz konusu hareketler detaylı olarak incelenmektedir. Üretim/hizmet içeriğinde barındırdığı “değerler” ve bunların akışları iş analizinde başta metot olmak üzere etüdün temel konularıdır.

KAYIT

SEÇİM

İŞİN TOPLAM İŞ İÇİNDEKİ DEĞERİ(Tanımlanan metod için verilen süre)

(gereksiz süreleri giderme)İNCELEME

ETÜDÜZAMAN ANALİTİK

KESTİRİM

TANIMLAMA(Kullanılan Metod)

Elemanlara Ayırma

ÖLÇÜM

TESİS ETMEYeni Metodu Kurma, yerleştirme, sürdürme

AMAÇ - YER - KISIM - İŞÇİ - ARAÇGELİŞTİRME

TANIMLAMA(Yeni Metod)

İŞLEMSÜREÇ

ŞEMASI

İNCELEME

ŞEMASI

HAREKETŞEMALARI

İŞLEMAKIŞ

ŞEMASI

SEÇİMEtüdü Yapılacak İşin

SENTEZ

KAYIT

FİLMANALİZ

İŞ ETÜDÜ

METODETÜDÜ

İŞ ÖLÇÜMÜ

YÜKSEK VERİMLİLİK

Tesis düzenleme,işyeri tezgah yerleştirme,

teçhizat tasarımı, daha iyi çevre şartları.

Üretim planlama ve kontrolu,etkin insangücü kullanımı,

emniyetli ve etkili işçi performansı.

5

Metot etüdünün tarihçesi, iş etüdü tarihçesidir. Öncelikle metotu ortaya koyan çalışmaların sonunda, yani akışın belirlenmesi durumunda, diğer analitik faaliyetlere girişilebilecektir. Bu nedenle iş etüdü konusunda ilk yazılı çalışmalar M. Ö. 1686-1728 yıllarında Babil Kralı Hammurabi'nin yaptırdığı inşaatlara, M.Ö 200 yıllarında yapılan Çin Seddi inşaatlarına, Hristiyan din adamı Augustinus'un bir gümüşçü ustasının atölyesine M.S. 400 yıllarında yaptığı ziyaret ve orada gördüğü iş bölümü çalışmalarına aittir.

Son 200 yılda önemli gelişme gösteren İş Etüdü çalışmalarında kayda değer ilk çalışma, 1762 senesinde Cenevre'de genç mühendis Peronnet'in toplu iğne üretimi üzerine yaptığı iş etüdü çalışmasıdır. 10 işgörenin her birinin baştan sona bir iğne üretiminin tamamını yaparak gerçekleştirdikleri günde 200 adetlik top1u iğne üretimini, iş akışını 18 ayrı işleme ayırarak, ayrıca basit işyeri ve aracı düzenlemeleri ile söz konusu işgörenlere bu işlemleri dağıtarak günde 48.000 adede çıkarmıştır. Böylece maliyetleri önemli ölçüde düşürerek toplu iğne fiyatını da herkes tarafından alınabilir hale getirmiştir. Daha sonraki önemli gelişmeler F.W. Taylor, F. B. Gilbreth, L.M. Gilbreth, H. Fayol ve C. E. Bedaux'a aittir. Bu kişilerin çalışmaları aynı zamanda “Bilimsel Yönetim” ve dolayısı ile de “Endüstri Mühendisliği”nin tarihçesi olarak kabul edilmektedir (Tanyaş, 1995).

Her yönetici bulunduğu kuruluşta, kaynakları o kuruluşun amaçlarını gerçekleştirecek biçimde kullanmakla yükümlüdür. İşgören ürettiği üründe ve yaptığı hizmette bu yaklaşımı izlemekle yükümlüdür.

Bu kaynakların en önemlileri olan insan; makina, takım, çalışma alanı ve malzemenin kullanılmasıyla yakından ilişkili olduğu için iş etüdü, her kademeden yöneticiyi ve işgöreni yakından ilgilendiren bir konu olarak kabul edilir.

Örneğin, daha iyi bir iş yeri yerleşimi ile insan ve malzemenin daha az hareket etmesi sağlanabilir; makinaların daha iyi kullanılması, teknolojiden, otomasyondan yararlanılması üretimi arttırabilir veya ara stokların tezgah veya iş istasyonu önündeki yığılmasını önlenebilir; işin yapılış yöntemleri değiştirilerek, basitleştirilerek, gerekirse birleştirilerek veya ortadan kaldırılarak insan gücünden tasarruf edilebilir.

Üretkenlik üç boyutlu bir kavramdır:

işin metodu

hızı

insan-malzeme-takım-teçhizat kullanımı.

Bu öğelerden zaman ve kaynaklarla ilgili olanlarında doğal kısıtlamalar olduğu halde, metot üzerinde hiç bir kısıt yoktur. Başka bir deyişle işin yapılış yöntemi değişikliğe çok açıktır.

Kısacası ideal bir işletmede;

Hammade-Malzeme

Tesis,

Tezgah,

İşgören,

Zaman,

Enerji vb.

Yukarıdaki kaynakların en verimli şekilde kullanılması için planlama faaliyetleri yapılmalıdır. Amaç iş standartını aşağıdaki dökümanlarla düzenli hale getirebilmek ve bu dökümantasyondan da sürekli gelişim esnasında yararlanmaktır. Bir aile kurumunda ailenin geçimi ile sorumlu bireyler ile yemek yapımı ile sorumlu bireyin bazı kaynaklara sahip olması gerekir. Malzeme olarak un, yağ, bakliyat, sebze vb; tesis olarak bir mutfak, tezgah olarak bir fırın, ocak, yemeği yapacak kişi yani insan ve de bu yemeğin yapıldığı zaman bu kaynaklardır. Sürece dahil olan herkes “Yemeğin daha iyi olması için acaba neler yapmalıyım?” sorusunu sormalı yani metodu sorgulamalıdır.

6

500 gr. undan, 700 gr. çibörek yapılabiliyor.Eğer aynı miktardaki undan 800 gr. çibörek çıkarabilirseniz, verimlilik artışınız ne olur?

METOT ETÜDÜNDE UYGULAMA NASIL YAPILIR?Metot etüdü yukarıdaki bölümde de anlatıldığı gibi, daha kolay ve daha etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların öncelik sıralı (sistematik) olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir.

Frank GILBRETH tarafından ortaya atılan “hareket etüdü”, “metot etüdü” ile aynı alanı kapsamakla birlikte, bugünkü uygulamada hareket etüdü terimi yerine çok daha yaygın olarak “metot etüdü” terimi kullanılmaktadır. Hareket ekonomisi ilkeleri ise izleyen bölümlerde detaylı açıklanmaktadır.

Metot etüdünün konuları şunlardır:

Süreçlerin,yöntemlerin ve faaliyetlerin düzeltilmesi, düzenlenmesi,

Fabrikanın, atölyenin, kısaca işin yapıldığı yerin düzeninin, tesisat ve donanım tasarımlarının düzeltilmesi; insan kullanımına uygun tasarlanması,

İnsan gücünde artırım sağlanması ve aşırı yorgunluğun azaltılması,

İşgücü, makine, malzeme kullanımının düzeltilmesi, düzenlenmesi,

Daha iyi çalışma koşullarının geliştirilmesi.

Kısaca ve basit olarak kavramı aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz;

Önce Metotu seçtikten sonra

METOT ETÜDÜNÜN AŞAMALARI VE İZLENECEK YOLMetot etüdünde izlenecek yöntem genellikle aşağıdaki gibi olmalıdır:

1. Problemin belirlenmesi7

2. İlgili bilgilerin toplanması

3. Toplanan bilgilerin derlenip analiz edilmesi

4. Alternatif çözümlerin geliştirilmesi

5. Karar verilmesi

6. Uygulamaya geçiş

7. Düzeltici kararlar alınması

Metot etüdü çalışmalarında yukarıdaki çerçeveye uyulması kaydı ile yer alan faaliyetler şunlardır:

1. Üzerinde metot etüdü yapılacak işin seçiminde bazı faktörlere dikkat edilmesi

a) Yapılan işin ömrü ve yinelenebilir olma özelliği

b) Makine, teçhizat ve insan güçlerinin kullanım oranları

c) İşin toplam maliyete katkısı

d) Aksaklık ve hata belirtilerinin derecelerinin belirlenmesi

2. İşin özelliklerini belirleyecek bazı bilgilerin derlenmesi

a) Mevcut işlemler tespit edilmelidir. Bu amaçla işlemlerin listesi hazırlandıktan sonra süreç akış, işgören-makina, gerekli ise, sağ-sol el diyagramları hazırlanır.

b) Mamulün özelliklerine ilişkin olarak kullanılacak malzemeler kapasite spesifikasyonları, toleransları tespit edilir.

c) Kullanılan takım ve teçhizatın çalışma hızı, kapasite ve maliyeti, bakım, ömür, v.b. özellikleri bulunur.

d) İşgücüne ilişkin özellikler tespit edilir.

e) İşyeri çalışma koşulları ile ilgili bilgiler toplanır.

3. İş etüdü ve ergonomi kavramı ve teknikleri kullanılarak işin detaylarının eleştirerek incelenmesi

a) Ne yapılıyor?

b) Neden yapılıyor?

c) Nerede yapılıyor?

d) Kim yapıyor?

e) Ne zaman yapılıyor?

f) Nasıl yapılıyor?

temel sorularına yanıt aranır. Yukarıda açıklanan temel soruları, her kademede tekrarlamak ve yeterli yanı aramak metot etüdünün önemli bir aşamasıdır. Yapılan işler incelenirken sorulması gereken sorular dört ana grupta toplanır.

Amaç ile İlgili Sorular

Ne yapılıyor?

Neden yapılıyor? (Gerekli mi?)

Daha başka neler yapılabilir?

Ne yapılmalıdır?

Yerleşim ile İlgili Sorular

İş nerede yapılıyor?8

Neden orada yapılıyor?

Daha başka nerede yapılabilir?

Nerede yapılması gerekir?

İşlem Öncelik Sırasi ile İlgili Sorular

İş ne zaman yapılıyor?

Neden o zamanda yapılıyor?

Daha başka ne zaman yapılabilir?

Ne zaman yapılmalıdır?

İş ile İlgili Sorular

İşi kim yapıyor?

Neden o kişi yapıyor?

Başka nasıl yapılabilir?

Ne şekilde yapılması gerekir?

Bu soruları yukarıda verilen sıraya göre sormanın önemli bir avantajı vardır. Eğer ilk grupta yer alan soruların cevabına göre amaç gereksiz görünüyorsa, diğer sorularla ilgilenmeden iş (araştırma) başlamadan iptal edilebilir.

4. Yeni metot geliştirilmesi: İşin elemanları ayrı ayrı incelenerek, geliştirme çareleri belirlenir. Sonra bunlar yeniden bir bütün olarak ele alınır. Burada gereksiz hareketlerin giderilmesi, birleştirme, basitleştirme olanakları araştırılır.

5. Seçilen yeni metotun uygulanmasına geçiş: Bu aşama işi yönetenlere tanıtma ve onay alma aşamasıdır.

6. Uygulamanın izlenmesi ve kontrolü: Bu amaçla gerekli düzeltmeler yapılmalıdır. Çünkü yeni metotun ilk uygulamaları sırasında görünmeyen bazı aksaklıklar çıkabilir. Bu nedenle uygulama bir süre izlenerek ortaya çıkan aksaklıklar belirlenir, gerekli düzeltmeler yapılır.

Bir ev hanımının 5 kişilik (25 adet) çibörek yapması için 1000 gr. un, 250 gr. et (kıyma), 200 gr sıvı yağ gerekmektedir. Ancak ev hanımının son anda gelen bir misafir nedeniyle aynı miktardaki hammaddeden 6 kişilik (30 adet) çibörek yapması gerekmiştir. Aynı malzeme ile 30 adet çiböreği nasıl çıkartırsınız?

METOT ETÜDÜ YAPILACAK İŞİN SEÇİMİMetot etüdü yapılacak işin seçiminde,

Maliyeti, yani ekonomik katkısı,

Teknik, teknolojik talepler ,

İnsan faktörleri;

dikkate alınmalıdır. İşletme açısından ekonomik değeri az veya uzun süre uygulanmayacak olan işler üzerinde uzun araştırmalar gerektiren metot etüdü çalışmalarına girmenin sadece zaman kaybına neden olacağı açıktır.

9

Öncelikle, diğer üretim faaliyetlerini yavaşlatan, engelleyen veya durduran, darboğaz yaratan ve uzun süre uygulanabilecek işler olmasına dikkat edilmelidir. İş istasyonları, atölyeler veya işlemler arasında, çok fazla işgücü ve teçhizat kullanımını içeren uzun mesafeli malzeme hareketleri; çok işçilik süresine gerek duyulan uzun süreli ve tekrarlılık oranı yüksek işlemler bu işlere örnek gösterilebilir.

MEVCUT YÖNTEM VE ALTERNATİF ÇÖZÜMLERElde edilen veriler, amaca en iyi hizmet verecek teknikler kullanılarak eleştirel bir gözle incelenir. İnceleme esnasında sorulan bazı sorular alternatif metotların oluşturulmasında kullanılabilecek bazı yaklaşımların neler olması gerektiğine dair karar vermeyi kolaylaştırır.

Alternatifler geliştirmek için kullanılan temel yaklaşımlar şunlardır:

Gereksiz faaliyet veya iş elemanlarını ortadan kaldırmak,

Bazı işlem veya iş elemanlarını aynı anda yapmak, birleştirmek,

İşlemlerin öncelik yani yapılış sırasını değiştirmek,

İşlemleri basitleştirmek,

İş hakkındaki her şeyin mükemmel olmadığını varsaymak ve her işlemde katkı yapılacak bir konu olduğunu bilmek (sürekli gelişim felsefesi) gelişme sağlamanın temel anahtarıdır.

METOT ETÜDÜNDE KULLANILAN ŞEMA VE İŞ PLANLARIBu bölümde metot etüdünde kullanılan yardımcı bir dizi şema ve iş planına değinilecektir. Geleneksel yöntemlerde bir karşılaştırma ölçütü vardır (ip ve çizelgeler gibi). Bu ölçütler, II. Dünya Savaşı öncelerinden beri kullanılmaktadır. Genellikle bir sınama-yanılma yöntemidir. Küçük sayıda yerleştirmelerde sık kullanılır. Büyük sayıdaki yerleştirmelerde ise maketler ve çizelgeler kullanılır.

Etüt için seçilen işin, doğru bir şekilde kaydedilmesi çok önemlidir. Çünkü bu kayıtlar, hem olayların eleştirilerek incelenmesine hem de düzeltilen yöntemin geliştirilmesine ilişkin bilgileri vereceklerdir. Bu nedenle, kayıtların anlaşılır ve açık bilgileri içermesi gerekir.

A. Süreç sırasını gösteren şemalar;

Akış şeması

Ana hat akış şeması,

Çoklu faaliyet şeması,

Birimlerarası faaliyet şeması,

İki el süreç şeması.

B. Zaman ölçekli şemalar;

Çoklu etkinlik şeması,

P.M.T.S. şeması.(Önceden belirlenmiş hareket-zaman standartları şeması)

C. Hareketleri gösteren diyagramlar;

Akış diyagramı,

İp diyagramı,

Cyclegraph (çevrim grafiği),

Chronocyclegraph (zaman ölçümlü çevrim grafiği),

10

Gezi şemaları.

Süreç şemalarında herhangi bir işin ya da işlemin kaydedilmesi için beş standart simge kullanılır. Altıncı simge işlem ve kontrolün birlikte gösterildiği semboldür. Bunlar temelde süreci kaba şekliyle ortaya koymaya ve haritalamaya yarar. Söz konusu semboller aşağıdaki şekilde gösterilmektedir.

İşlem

Yukarıdaki işaret yandaki gibi örnek işlemin türünü belirtir.

Çivi çakma Karıştırma Delik delme,fatura yazma,form oluşturma

Taşıma

Bu ok yanda örneklerdeki gibi taşıma işlerini içerir

El ile itilen araç ile malzeme taşıma Konveyörle malzeme

taşıma

El ile yürüyerek, parça malzeme,dosya vb. taşıma

Depolama

Üçgen işareti yandaki örneklerdeki gibi depolamayı gösterir

Ham malzemenin stok alanındaki stoğu

Bitmiş parçaların paletler üzerinde stoklanması Dökümanların koruma amaçlı

saklanması

Gecikme

Büyük D harfi ile örneklerdeki gecikme nedenleri belirtilir.

Asansör beklemeBir kutu içerisinde tesviye-el işi için bekleyen parça grubu

İşlenmeyi, yazılmayı bekleyen kağıtlar

11

İnceleme

Kare işareti yandaki örneklerdeki gibi muayene-yoklama faaliyetlerini içerir.

Nicelik ve nitelik olarak malzemenin kontrolü

Kazandaki buhar sıcaklığının ve basıncının ölçülmesi

Basılı kağıt, formların incelenmesi, gözden geçirilmesi

Şekil-2 –Metot Etüdünde Kullanılan Semboller ve Açıklamaları (Barnes, R.N. Motion and time study,)

Metot yani yöntem belirleme, iş sırası olarak dikkate alınabilir mi? Yukarıda verilen örnekte çibörek yapmak için metodunuzu nasıl simgelersiniz?

Aynı işyerinde aynı işgören tarafından aynı zamanda yapılan etkinlikler gösterilmek istendiğinde bu etkinliklerle ilgili simgeler birleştirilir. Doğal olarak bunların anlamlarını da kavramsal olarak yukarıdaki şekilde açıklamak mümkündür.

Çoğu zaman ayrıntılı bir etüde girmeden önce, bütün sürece kuşbakışı bakmak gerekebilir. Bu gibi durumlarda temel süreç şemaları kullanılır.

Temel süreç şeması, sadece temel işlem ve muayenelerin öncelik sırasına göre sıralanarak tüm işlem gerekleri ve değerlerinin kaba gösterimidir. Aşağıdaki örnek parça grubunun iş akış şeması, bu kaba gösterimin somut göstergesidir.

Bu uygulama, resimleri verilen bir parça grubunun akışını göstermektedir. Bir imalat biriminde imalatları yapılan her bir parça, ürün haline geldikten sonra montajları yapılarak ilgili ana sanayiye gönderilmektedir. Detayda imalat ile ilgili bilgiler sembollenmiş ve özetlenmiştir. Her bir parçanın akış sembolleri ilgili parçanın altında dizinlenmiştir. İlgili parça grubunun iş akış şeması montaj haline gelene kadar geçen aşamalar izleyen şema üzerinde belirtilmiştir.

12

Şekil- 3 Resimleri verilmiş bir bağlantı türünün detay parçalarının imalatı ve bunların montajı iş akış şeması

13

ANAHAT İŞ AKIŞ ŞEMASIAna hat iş akış şeması detaya girmeden, üretim sürecinin tümünü birden gözlemleme imkanı sağlar. Bu anlamda bir özet niteliği taşır. Ürünün tüm parçalarının geçtiği faaliyetler zincirini gösterir. Şemada sadece, işlem, kontrol, faaliyetleri yer alır.Bu özelliği nedeni ile, işlemlerin sırasını değiştirme ve birleştirme gibi iyileştirmeler için oldukça faydalı bir şemadır. Şemanın sağ kesiminde ana parça işlemleri, diğerleri ana parçaya monte sırasına göre solunda yer alır.Ana parçadan itibaren, işlem ve kontrol faaliyetlerine sıra nosu verilir.Bir alt parçanın montesi söz konusu ise sıralama bu alt parçanın işlemlerine geçer. Süre biliniyor ise her faaliyetin önüne süre yazılır. Aşağıda yine bir grup hizmet için iş akış şeması görülmektedir. Yapılan iş bir büro sekreterinin tutanaklar, işlemler ve raporları ayırararak ilgili dosyalara dağıtım, tasnifi ve bunları ilgiliye sunduktan sonra dolaplarında saklanması faaliyetlerini içermektedir.

14

ANA HAT İŞ AKIŞ ŞEMASI

BÜRO İŞLERİ ÖZET

ÜRÜN Dosyalama Adet Süre

METOT : Mevcut / Önerilen İŞLEM 14 32 dk

HAZIRLAYAN

: KONTROL

7 6.55 dk

TARİH : TOPLAM 21 38 dk

Şekil- 4 Büro işleri için bir iş akış şeması örneği

Metal sanayi endüstri dalında bir ürünün iş akış şeması örneği de aşağıda verilmektedir.15

İŞ AKIŞ ŞEMASI ETKİNLİK MEVCUT ÖNERİLEN TASARRUF

KONU: Buata-Gress Dingil yatak kutusu imalatıYeni Süreç

İŞLEM 18 13 5

TAŞIMA 15 12 3

İŞ: Süreç Etüdü GECİKME 11 2 9

YÖNTEM KONTROL 1 1 -

YER: Buata-Gress Atel. DEPOLAMA 2 2 1

HAZIRLAYAN: UZAKLIK 2015 14782

TANIM Mik Uzun Zmn AÇIKLAMALAR

Mağaza Stokları

Döküm Fab. Taşıma 300 Elektrokar ile

Döküm 840

Tesviye 90

Isıl İşlemlere Taşıma 170 Elektrokar ile

Fırında Bekleme 150

Normalize Tavı

Taşıma İçin Bekleme 60

Kumlamaya Taşıma 750 Elektrokar ile

Kumlama 60

Boyama 25

B-Gr.Atel.’ne Markalama 190 Elektrokar ile

Markalama 100

Dik Tornaya 5 Vinç İle

Dik Tornalama(Kaba Talaş) 150

Dik Planyaya 5 Konsol Vinç İle

Dil Planyada İşlem 150

Dik Frezeye 5 Konsol Vinç İle

Dik Frezede İşlem 150

Yat.ve Dik K. Frezeye 8 Konsol Vinç İle

Y.ve Dik K.Frezede İşlem 450

Kaynağa 15 T.Vinci ile

Delik Delme(Radyal matkap)

T.Vinci ile

Delik Delme İşlemi 150

Dik Tornaya-Taşlamaya 25 T.Vinci ile

SonTemizleme-Taşlama 180 Elektrokar ile

Kontrola

Depolama

Toplam 2375

43sa.

Şekil-5 Metal Sanayinde Bir Uygulama İçin Anahat İş Akış Şeması Örneği

16

Paketleme Son Kontrol(final İnspect)

Işıl işlem(H/T) Kaplam

a

Üç eksenli işlem merkezi(3 axis)

DBR 2

Torna 2Torna 1

DBR 1

Temizlik

R1

İş Akış ŞemasıBir ürün veya bir parçası üzerinde gerçekleştirilen tüm faaliyetlerin (işlem, kontrol, taşıma, gecikme,

depolama ve birleşik faaliyet) gerçekleşme sırasına göre gösteren bir şemadır. Ürünün veya parçasının faaliyetleri kolayca incelenerek, özellikle etkin olmayan faaliyetlerin (taşıma, gecikme) azaltılma, yok edilme amaçlı iyileştirme önerilerinin tespitinde kolaylık sağlar.

Akış DiyagramıHerhangi bir atölye veya fabrikanın ölçekle küçültülmüş planıdır. Makinalar, iş istasyonları, depolama

alanları vb. bu plan üzerinde ölçekle yerleştirilir.Gözlemlerle iş akışı bu plana yansıtılır.

R1: Malzeme giriş ambarı

DBR1-DBR2: Tesviye işlemi

Şekil- 6 İş akış diyagramı örneği (Ölçek 1:20)

Birimler Arası Hareket ŞemasıBelli bir dönem içinde, işgörenlerin malzemenin veya tezgâhların yer değiştirmeleri ve birimler arası

gidip gelmeleri hakkında verileri miktar olarak gösteren bir kayıt tekniğidir. Amaç, taşımalar dikkate alınarak, en az taşımayı sağlayacak tesis yerleşimini belirlemektir.

Çoklu Faaliyet ŞemasıÇoklu faaliyet şeması (insan-makina şeması) birbirleri ile ilişkili olarak faaliyet gösteren unsurların

(gruplar halinde çalışan işgörenler, birkaç makinaya bakan işgören gibi) faaliyetlerini incelemek amacıyla kullanılır. Faaliyetler, aynı zaman eksenine göre, yan yana kaydedilerek, her birimin boş kalma süreleri yani verimsiz süreleri ölçmek amacını taşır. Faaliyetlerin sırası değiştirilerek, boş kalma süresini

17

azaltacak bir yöntem bulunmaya çalışılır. Amaç tezgah işgörenden bağımsız çalıştığı sürede işgörene diğer işi yüklemektir.Bu nedenle NC,CNC otomatik çalışan tüm işlemlerde uygulanabilir. Örnek olarak tezgah çalışırken işgören boş duruyorsa, işgörenin fiilen başka bir tezgahta veya el işinde çalışmasını sağlamaktır.

FAALİYET ŞİMDİKİ METOT YENİ METOT Kısım: Büyük Tezgâh Atel.

İş: Delme

Tezgâh: Radyal Matkap

Operatör:..........................

Hazırlayan: M. Erdem

Tarih: 20/5/1985

İŞÇİ TEZGÂH İŞÇİ TEZGÂH

Boş Bekleme --- 30

Çalışma 360 dk 330dk

Toplam Süre 360 dk 330 dk

Çalışma Oranı 1 0,90

0-

50-

100-

150-

200-

250-

300-

350-

400-

İŞÇİ Zaman (Dk.) Tezgâh Zaman (Dk.)

Göv. Vince yükle 10 BOŞ 30

Gövdeyi indir ve Tezgâha yükle 20

Markaya göre ayarla ve tezgâhın ayarlarını kontrol et 30

DELME İŞLEMİ

330DELME İŞLEMİ

300

Şekil-7 Çoklu Faaliyet Şeması Örneği

METOT MÜHENDİSLİĞİ VE METOT ETÜDÜNÜN TEMEL ÖĞELERİ Herhangi bir işin daha verimli yapılabilmesini temin için insan ve makine arasındaki ilişkilerin göz önüne alınması gereklidir. Metot etüdüne katkısı olabilecek faktörler arasında birbirlerini etkileyen ilişkiler bulunduğundan bunların tümünü beraberce göz önüne almak kaçınılmazdır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir :

a) İşlemin amacı: Bir mamulün oluşmasında uygulanan işlemler dizisinin, bir kısmını kesinlikle gerekli, fakat diğerlerinin ise sadece çeşitli hataları gidermeye yaradığına değinilmişti. Gereksiz işlemleri ortadan kaldırmak için başvurulacak en etkili yöntem her işlem için “üretim için gerekli mi?” veya “bu işlemin amacı nedir?” sorusuna cevap aramaktır.

18

b) İş parçasının tasarımı: Bir mamulün tasarımını teknolojik olanaklar ve yöntemlerin yanı sıra metot etüdü açısından incelenir. Mamulün tasarımında;

Kullanılan parça sayısının önemi yani azaltılıp, azaltılmayacağı,

Taşıma uzaklıklarının ve işlem sayılarının azaltılması,

Daha uygun ve maliyeti düşük malzeme kullanılabilirliği.

Gereksiz tolerans spesifikasyonlarının kaldırılması konularına dikkat edilmelidir.

c) Toleranslar, kalite göstergeleri: Toleransların bir ürün tasarımındaki önemi büyüktür. Sıkı toleranslar ve kalite öğeleri işlem sürelerini artırır, ancak gereklidir. Metot mühendisi, toleransların gerçekte ne olmaları gerektiğini inceleyerek metot mühendisliğine iletir.

d) Malzeme: Malzemenin toplam maliyet içindeki payı büyüktür. Bu amaçla;

Aynı işi görecek daha ucuz malzeme kullanımı

İşlenmesi daha kolay malzeme kullanımı

Malzemenin şekil verme sonuç atılan kısımlarının azaltılması, metot mühendisinin görevleridir.

e) İmalat süreci: Mamulün son şeklini alıncaya kadar geçirdiği işlemler tek tek incelenerek basitleştirme olanakları aranır.

Üretim hattının sadece bir kısmında verim artışının tıkanıklık ve gecikmelere yol açmaması sağlanmalıdır.

Bir işlem üzerinde yapılacak değişikliğin diğer işlemler üzerinde olumsuz etki yapmaması, sağlanmalıdır.

El ile yapılan işlemler, ucuz ve basit düzenekler kullanarak giderilmelidir.

Takım ve teçhizat daha verimli kullanmaya çalışılmalı ve mevcut olanlar daha ekonomik olanları ile değiştirilmelidir.

Yeni kolaylıklarla iş basitleştirme olanakları aranmalıdır.

METOT GELİŞTİRME AÇISINDAN ÜRETİM FAALİYETLERİNİN ÖNEMİ: Metot Mühendisliği kısaca, “birim mamul maliyetini düşürmek amacı ile üretim faaliyetlerinin sistematik araştırılması” olarak tanımlanırsa, metot geliştirme de üretim faaliyetleri, süreç, işlem ve eleman şeklinde ele alınarak incelenebilir. Burada “süreç” olarak bir mamulün kullanılabilir veya diğer bir parçaya monte edilebilir (bitmiş) hale getirilişi veya “montajın tamamlanması” anlaşılır. Genel anlamda hammadde veya ara mamullerin fiziksel durumlarında bir değişiklik ile ilişkili faaliyetleridir. Eleman ise; bir işlemin ayrıntılı analiz amacı ile seçilen başlangıcı ile bitişi açıkça belirlenen daha küçük ve anlamlı parçalara bölünme olanağı olmayan faaliyetleridir.

Metot Mühendisliği işlemlere fayda ve uygulama açısından bakar. Bunun için işlemleri şöyle gruplandırmak mümkündür:

Ürünün üretilmesi için kesinlikle gerekenler,

Ürünün tasarımında ve özelliklerinde yapılan hatalar nedeni ile uygulananlar,

Üretim faaliyetlerinde hatalar nedeni ile ortaya çıkanlar,

İşgörenin bilgisizliği veya yeteneksizliği ile ortaya çıkanlar,

Bunları gidermek veya en aza indirmek için yapılacak araştırma-geliştirme çalışmaları ise şöyle sıralanabilir:

19

Ürün geliştirme ve değer analizleri (İş Analizleri),

Standardizasyon ve uzmanlaştırma,

Pazar araştırmaları,

Malzeme ve stok kontrol etkinliği,

Metot etüdü,

İş ölçümleri.

YERLEŞİM DÜZENLEMESİNİN METOT ETÜDÜNDEKİ ÖNEMİ VE UYGULAMA NEDENLERİBir fabrikada (atölyede.), büroda, evde yerleştirme düzeninden doğan hataların, yetersizliklerin bazı belirtileri olur. Bir ev hanımının mutfakta yemek yaparken aradığı karıştırıcı, maşa vb. gibi araçları bulamaması gibi her an yaşanabilecek örnekler çoktur. Ancak problemin açıkça ortaya konulması ile çözüm arama da kolaylaşacaktır. Bunun için de bir takım belirtileri olduğunca tanımak ve değerlendirmek gerekir. İşte bu amaçla, izlenen bölümde tüm detayları ile ortaya konulan mevcut sistem, daha ileri kesimlerde de “yerleşim düzenlemesi sistematiği” adı altında açıklanacak olan bölümlerde de belirtileceği gibi aksaklık dereceleri nedeni ile yerleşim düzenlemesi gerekliliğini kaçınılmaz kılmıştır.

Yerleşim düzenlemesi; bir atölyede ortaya çıkan aksaklıkların derecelerine bağlı olarak yapılan mevcut tezgâhlarla veya yeni tezgâhlar alarak (yatırımla) en iyi yerleştirmeyi amaçlayan düzenlemedir. Yerleştirme düzeninden doğan aksaklıkların belirtileri şöyle sıralanabilir

Malzeme, parça ve yarı mamullerin gereksiz yerlerde yığılması,

İş akışının, malzeme izlemede getirdiği zorluklar,

İşgörenin çalışma ortamından ergonomik yani bedensel ve zihinsel yorgunluk şikayetleri,

Üretim işlem süresinin gereksiz uzaması, hazırlık sürelerinin uzaması,

Gereksiz taşıma işleri ve yoğunluğu,

İş akışında tıkanmalar, gecikmeler, parça beklemeler, tezgahların boş durması veya aşırı yüklenmesi,

Fabrika alanında bir karışıklığın göze çarpması,

Fabrika alanından tam yararlanamama.

Bir atölyenin yerleştirme düzeni bir sistem olarak fiziksel yapıyı oluşturan unsurlardan biridir. Ancak işletme, tesis, tezgâh ve faaliyetlerin yer aldığı konumlar her türlü maliyetleri doğrudan etkiler. Bir üretim biriminin fiziksel tesis ve faaliyetlerinin yerleştirme biçiminden etkilendiği noktalar ise kısaca şöyle izah edilebilir.

Üretim bölümleri,makinlar arasındaki uzaklıklar,

Alan veya hacimden istifade oranı,

Malzeme ve insan hareketleri, taşıma uzaklığı veya taşınan toplam ağırlık, taşıma maliyetleri,

Taşımayı yapan araç ve gereçler,

Üretim işlem süresinin uzunluğu,

İşçinin genel çalışma verimi,

Tezgahlardan, araçlardan yararlanma oranı.

20

METOT ETÜDÜNDE YERLEŞİM DÜZENLEMESİ GEREKLERİ VE AMAÇLARIYerleşim düzenlemesinde ana amaç; “tüm hareketlerin en küçüklenmesi” dir. Bununla birlikte aşağıdaki amaçların da gerçekleştirilmesinde yarar vardır:

Tezgah, araç ve gereçler her şeyden evvel mantığa uygun basit bir düzen içinde yerleştirilmelidir.

Malzeme ve insan hareketleri basit, az ve kolay kontrol edilebilir olmalıdır.

Yardımcı tesisler mantığa uygun, ihtiyacı karşılayacak yerlerde bulunmalıdır.

Esnek bir yerleşim düzeni olmalıdır.

Üretim faaliyetleri ve yardımcı hizmetler ihtiyacı olanlara dengeli biçimde dağıtılmalıdır.

Bu amaçların hepsini aynı anda gerçekleştirmek çok güçtür. Bunlardan biri en iyi şekilde gerçekleştirilmek istenirse, diğerlerinden fedakârlık yapmak gerekir. Dolayısıyla en uygun yerleşim çeşitli yan amaçların uygun derecelerde karışımını veren en uygun çözüm olmalıdır.

MAKİNE, TEZGÂH, ARAÇ YERLEŞTİRMEDE GÖZ ÖNÜNE ALINACAK FAKTÖRLER:Yapılacak bir işin el ile makine-tezgah veya bir alet ile yapılması zorunludur. Bu nedenle işe yarayacak araç, makinenin kısa sürede ulaşılabilir bir yerde bulunması göz ardı edilemez. Makine,tezgah, araç yerleştirmede göz önüne alınması gereken faktörler şu şekilde sıralanabilir:

a) El Emeği: Yerleştirme öyle bir şekilde yapılmalıdır ki; el emeği ihtiyacı en az olsun ve belirli bir işi yapmak üzere istihdam edilen insan gücü zamanının büyük bir kısmını bu işte kullanabilsin. El emeğinden yüksek verimlilik sağlamaya erişmek için aşağıdaki tedbirler alınmalıdır.

Genel yerleştirmede üretim süresi en küçüklenmeli ve işgörenin yanılmasını önleyecek şekilde yapılmalıdır.

Tek tezgah ya da tezgah grupları, kullanıcılarının zaman kaybetmelerini önleyecek şekilde yapılmalıdır.

Malzeme akış ve iletimini düzenlemelidir.

Aynı işi yapan işgörenler aynı kolaylıkları kullanabilmeleri için bir araya toplanmalıdır.

Sosyal tesislerin yerleşimine önem verilmelidir, örneğin uzak bir lavabo. zaman kaybına neden olabilir.

b) Çalışma Alanları: İşyeri düzenlemesi yapılırken belli amaçlara tahsis edilen alanlar yeterince geniş olmalıdır. Çalışma yerleri arasındaki geçitlerin insan ve teçhizatın tam emniyette ve üretime engel teşkil etmeyecek şekilde ve hareketleri rahatlıkla yapabilecek genişlikte tutulmaları gerekir.

c) Makineler:Tezgahlar değerli teçhizatlardır. Bunun için en yüksek verimlilikte kullanılmalıdır. Tezgahlar aralarındaki parça taşıma işleri en kısa zamanda yapılacak şekilde yerleştirilmelidir. Bu amaçla ;

Operatör tezgaha kolaylıkla erişebilmelidir.

Bakım personeli tezgaha kolaylıkla erişebilmelidir.

Değişik şekillerde yapılan taşıma işleri ikinci bir malzeme taşımasına gerek kalmayacak şekilde yerleştirilmelidir.

d) Malzeme Taşıma Yoğunluğu :Yerleştirme planı malzemenin taşındığı uzaklıklar ve yaptığı taşımaları en az olacak şekilde yapılmalıdır.Böylece ;

21

Çeşitli malzemeye bağlanmış olan sermaye ve dolayısıyla genel harcamalarda (faiz vb.) azalmalar olacaktır.

Üzerinde fiilen işlem yapılmayan malzemenin kapladığı yer azaltılacaktır.

Genel üretim süresi kısaltılacaktır.

Malzeme israfı azaltılacaktır.

e) Ürünün Kalitesi: Yerleştirme planının, ürünün kalitesi ve ıskartalar üzerine büyük etkisi olabilmektedir. Gürültülü, tozlu ortamdaki gaz ve titreşim doğuran işlemler diğer personele ve işlemlere en az etki yapacak şekilde yerleştirilmelidir. Öte yandan kalite kontrol noktaları olanaklar elverdiğince, işin bizzat yapıldığı yerlere konulmalıdır. Böylece gereksiz taşımalar da önlenebilecektir.

f) Emniyet ve Çalışma Koşulları: Bir yerleştirme etüdündeki emniyet ve çalışma koşulları önemli faktörlerdir. Çalışanları gereksiz tehlikelere maruz bırakan bir yerleştirme planı kötü bir plandır. Seyyar ve sabit her türlü tehlikeli teçhizatın yerleştirilmesine özel önem verilmelidir. Çalışma koşulları çoğu zaman aydınlatma, ısıtma, havalandırma ile genel dekorasyon ve mobilyalara gereken önem verilmek sureti ile düzenlenebilir.

g) İşyerinde Esneklik: Yerleştirme problemindeki en son faktör iş yeri esnekliğinin sağlanmasıdır. Sistem ve malzemelerin tekniği geliştikçe değişmesi kaçınılmazdır. Bu gelişmelerden faydalanabilmek için yerleşme planlarının engel teşkil etmeyecek şekilde yeteri kadar esnek olması gereklidir.

İŞİN METODU BELİRLENİRKEN SÜRESİNİ OLUŞTURAN FAKTÖRLERMetot ortaya konulurken veya mevcut metot incelenirken yukarıda verilen sembollerin harita oluşumunda sürelerine veya ölçüm değerlerine ihtiyaç duyulur. İş ölçümü için daha sonraki bölümlere de esas olacak şey sürelerdir. Metot ortaya konulurken mevcut durum, süreleri analiz aşamasına geçmeden göz önünde tutulmalıdr. Bu durum, problemin daha metot etüdü aşamasında belirlenmesine olanak verecektir. Bir ürünün üretilmesi esnasında (bir parçanın kaynağı veya tornalanması, daktilo ile bir metninin yazımı, bir hastadan kan alma vb) gerçekleşen ve üründe fiziksel veya kimyasal bir değişim meydana getiren faaliyetlerin her biri birer iş (işlem) olarak isimlendirilir.

Bir işin yapımı esnasında, üründe istenen nitelikleri oluşturma (değişim) yönünde kullanılmayan fakat bazı nedenlerden dolayı harcanan ek süreler vardır.

Herhangi bir işi yapmak için o iş bünyesinde doğal olarak bulunan ve gerçekleştirilmesi gereken faaliyetlerin tümü, iş kapsamını oluşturmaktadır. İş kapsamı, bu faaliyetlerin ölçümü ile elde edilen “adam-saat” veya “makina-saat” cinsinden ifade edilir.

Üründe istenen nitelikleri oluşturmak yönünde kullanılmayan fakat harcanan “etkin olmayan süre” olabilir. Bu süreye “kayıp süre” de denir. İşin süresi,

temel iş süresi,

ek iş süresi,

etkin olmayan süre

unsurlarından oluşmaktadır. Dolayısıyla, bir makine ve/veya işgören herhangi bir işi yaparken işin toplam süresine etki eden ve verimlilik düzeyinin düşük olmasına yol açan 2 unsur vardır. Bunlar ek iş kapsamı ve etkin olmayan süredir. Burada metot etüdünde elemanlara ayırırken oluşan zamanları da dikkate almak önem arzeder. Bu nedenle sadece isim ve amaçları verilen bir işi oluşturan zamanlar, iş ölçümü bölümünde detaylanarak anlamları ve uygulamada karşılaşılan şekilleri ile belirtilecektir.

22

Bir büro sekreteri, dosyalama işlemi için yöneticisinden aldığı raporları dizinlerken iş sırasını nasıl belirler?

İŞ ETÜDÜ UYGULAMALARINDA İNSAN VE ÖNEMİİş etüdünün, metot yönlü analiz ve düzeltmelerden sonra, zamanları da standartlaştırma gibi bir görevi vardır. Zamanlar devreye girdiğinde ise, işgörenle (işi bizzat yapan kişi) sağlanacak fikir birlikleri önem arzedecektir. Bu nedenle incelemelerde, yöneticilerin, ustabaşlarının, ekipbaşıların , üretim şeflerinin, işgörenlerin ve iş etüd uzmanlarının rolü vardır.

İş etüdü, iyi kullanılması halinde yarar sağlarken, kötü kullanımında verimlilik arttırılması düşünülemez. Hatta iş yerinde huzursuzluk gibi daha vahim sonuçları olabilir. Eğer iş etüdünün verimliliği arttırması bekleniyor ise, uygulamaya geçmeden önce, yönetim ile işgörenler arasında oldukça iyi ilişkilerin var olması gereklidir ve işgörenler yönetimin samimiyetine ve beklentilerine güvenmelidir. Aksi halde; işgörenler, daha fazla iş alabilmek için gayret sarf etmeyebilirler. Teknolojinin robotiğe yönelmesi de bu endişelerdir. İş etüdünün yapılmasındaki asıl amaç olan verimliliğin arttırılması bu şekilde sağlanamaz. Zira yapılmış olan iyileştirme yöntemini benimseyecek ve uygulayacak olan işgörendir. Güven sağlanamaz ise, yöntemin uygulamaya sokulması ve sürekliliğin sağlanması zorlaşabilir.

Yöneticilerin Rolüİş etüdünün, bir işletmede uygulanmasında başarı elde etmek isteniyor ise, en üstteki yöneticiden en

alt birim yöneticiye kadar tüm yönetim kademesindeki yöneticilerin anlayış göstermesi ve bunu desteklemesi gerekmektedir. Üst yönetimin desteklemediği bir çalışmanın, işgörenler tarafından uygulanması beklenemez. Çünkü uygulayan işgörenler bile olsa, uygulatan yöneticilerdir. İş etüdü çalışmalarına başlamadan önce, çalışmanın amacı, sağlayacağı katkı açıklanmalı, inandırılmalı ve destek istenmelidir.

İşyeri Amirinin Rolüİş etüdü çalışmalarında, iş etüdü uzmanının en sık karşılaştığı problem, ustabaşılarının davranışlarıdır.

İş etüdü çalışmalarından iyi sonuç alınmak isteniyor ise, ustabaşları kazanılmalı, güvenleri sağlanmalıdır. Zira, tepkisi, çalışmanın uzamasına ve uygulanmamasına neden olabilir. Ustabaşıları, atölye içinde yönetsel temsilcidirler. İşgörenlerin davranışları, genellikle, ustabaşlarından gördükleri veya onların istediği gibi olacaktır. Ustabaşına, çalışmanın amacı açıklanır ve inandırılır ise, işgören ile karşılaşılan sorunların çoğunu ustabaşının çözmesi veya çözümde yardımcı olması beklenir.

Ustabaşına amaç anlatılmaz ise, çalışmalar esnasında açıkça engelleme yapmasa bile pek çok güçlükler çıkabilir:

İş etüdü çalışmasında başarılı olunur ise, amirlerinin ve emrindeki işgörenlerin gözünde küçük düşeceği endişesine kapılabilir. Çünkü, ustabaşının, atölye içinde her şeyi en iyi bilen olduğu konusunda genel bir kabul vardır.

Ustabaşı bazı iş yerlerinde atölyenin tek sorumlusudur. Sorumluluklarının paylaşılması itibarının azaldığı duygusuna yol açabilir. Arka plana itildiği hissine kapılabilir.

Atölye içindeki kargaşaya çözüm getiren ilk kişi ustabaşıdır. İş etüdü çalışmasını anlamamış ise, çözüm getirmesi beklenemez.

İş etüdü uzmanı, ustabaşının arkadaşlığını ve saygısını kazanmalıdır. Bunun için şu kuralları uygulamalıdır:

23

i. İş etüdü uzmanı, iş ile ilgili talimatları doğrudan doğruya işgörene vermemelidir. Bütün talimatlar, ustabaşı aracılığıyla işgörene iletilmelidir.

ii. İş etüdü dışındaki konular hakkında, işgörenler tarafından sorulan sorulara ustabaşıları cevap vermelidir.

iii. İş etüdü uzmanı, hiçbir zaman işgörene kişisel fikirlerinden bahsetmemelidir.Yönetimin fikirleri ile çelişerek, işgörenin zihninde tereddütlerin oluşmasına neden olabilir.

iv. İş etüdü uzmanı, işgörenlerin kendilerine uygun gelmeyen kararların değiştirilmesi konusunda kullanılmasına izin vermemelidir.

v. İş etüdü uzmanı, işin seçiminde ve teknik detaylar hakkında ustabaşının tavsiyesini almalıdır.

vi. İş etüdü uzmanı, her çalışma için, ilgili işgörene ustabaşı ve/veya işin yöneticisi tarafından takdim edilmelidir. İş etüdü uzmanı, kendi başına çalışmaya başlamamalıdır.

İşgörenin RolüYapılan iş etüdü çalışmasındaki iş hakkında en ayrıntılı bilgiye sahip olan kişi o işi yapan personel

yani işgörendir. Yapılan çalışmayı uygulayacak olan, uygulanabilirliği konusunda görüşüne başvurulan insan da o işi yapan işgörendir. Bu nedenle, iş etüdü çalışmasının amacına ulaşmasında en önemli etken o işi yapan işgörenin katkısıdır. İşgörenler iş etüdü uygulamalarına bazı faktörler nedeniyle genel olarak bir direnç göstermektedirler:

Metot etüdü çalışması sonrasında ortaya çıkan yeni yöntemle getirilen değişikliklere, özellikle, eski ve tecrübeli işgörenler tarafından kuvvetli bir tepki duyulabilir. Bu insanın doğasında var olan bir tepkidir. Bu kişilerin yeni yönteme uyum sağlamaları güç olabilir.

Çoğu işgören çalışmalar sırasında, kendisinin sürekli gözlenmesinden rahatsız olabilir. İş ölçümüne, işi ile ilgili detay sorulara tepki gösterebilir. Bu nedenle de yapılan çalışmanın amacı ayrıntılı olarak açıklanmalı, güven sağlanmalıdır.

Sık sık karşılaşılan bir durum da, iş etüdü çalışmaları sonucunda, işgörene ihtiyaç kalmayacağı yani “işinden olma” kaygılarıdır. Bu kaygı iş etüdü uzmanına yardımı zorlaştırır.

Metot etüdünde kullanılan formlardaki sembolleri kullanım yerleri ve sembolleri ile gösteriniz?

24

Özet

Metot etüdünün iş etüdü içerisindeki konumunu ve önemini açıklayabilecek

Metot etüdü, daha kolay, daha etkin yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması, maliyetin düşürülmesi amacı ile bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların sistematik olarak kaydedilmesi eleştirilmesi ve incelenmesidir. Bu bölümde metot etüdü hakkında genel bilgiler verilerek ve metot etüdünde izlenecek yol tanıtılmıştır. Metot etüdü yapılacak işin seçiminde dikkate alınacak faktörlerin neler olduğuna değinilmiştir.

Metot etüdünün sembollerini ve aşamalarını listeleyebilecek,

Yukarıda açıklanan metot etüdü kısaca 4 safhada ele alınabilir;

I. AŞAMA

İŞ ANALİZ EDİLEREK İŞİN UNSURLARI SAPTANIR.

İşin gerektirdiği tüm işlemlerin bir listesi yapılır.

Malzemenin taşınması,

Makine işi,

El işi,

Gecikmeler,

Beklemeler,

Kontroller,

Tekrarlamalar,

İşaretlenir.

II. AŞAMA

HER İŞLEM İÇİN ŞUNLAR SORULUR.

Niçin gereklidir?

Ne amaçla yapılmalıdır?

Nerede yapılmalıdır?

Ne zaman yapılmalıdır?

Nasıl yapılmalıdır?

Kim en iyi yapar?

III. AŞAMA

YENİ METOT GELİŞTİRİLİR.

Gereksiz işler çıkarılır.

Gerekli unsurlar birleştirilir.

İş sırasını uygun şekilde düzenlenir.

Bunları yaparken işin;

Daha emniyetli, daha kolay yapılmasına,

Uygun alet ve malzemenin yerleştirilmesine dikkat edilmesine,

Fikrinizi başkaları ile tartışmaya,

Özen gösterilmelidir.

IV. AŞAMA

YENİ METOT UYGULANIR.

Yeni metotunuzu işin yöneticisine kabul ettirin.

İşgörenlere yeni metodu benimsetin.

İş emniyeti kalite, miktar ve maliyet konularında ilgililerin olurunu alın.

Yeni metotu uygulayın.

“Daha iyi” bir metot buluncaya kadar bu metotu UYGULAYIN.

bir işin değerlerini ortaya koyduktan sonra analiz ederek, “daha iyi” bir yolun varlığını sürekli hatırlamak gerektir.

Metot etüdünün sembollerini ve aşamalarını listeleyebilecek,

Metot etüdünün yararları ise şu şekilde belirtilebilir;

İş daha kolay yapılır.

Verim artar.

Zamandan tasarruf edilir.

Güçlükler azalır.

Tamir-bakım-onarım ihtiyacı azalır.

İş kazalarında da önemli azalmalar gözlenir.

Metot etüdü tekniğini hayatın her alanında uygulayabilecek.

Yukarıda aşamalar ile özetlenen uygulamalarda, metot etüdü ile iş etüdünün ilk

25

değer analizi kavramı etiketlenmiştir. Bu bir işi yaparken, o iş için kullanılan işlem basamaklarını (işlem, stok, gecikme, muayene) ve bu adımları gerçeklerken yapılan gerekli- gereksiz taşımaları içermektedir. Bir iş yapılırken öncelikle işlem zamanları, stoklamanın değeri, bekleme veya gecikmelerin, işlem gereği yapılan taşımaların, muayenelerin bir plan ve program çerçevesinde ortaya konulması gerekir. Dolayısı ile daha çabuk, daha kolay, daha ucuz nasıl yapılabileceğinin araştırılması, varsa problemin belirlenmesi için ilk adım atılmış olur.

Verimliliğin yani kaynakların ne kadar etkin kullanıldığının bir göstergesi olarak, incelemeye değer bulunan faaliyetlerin belirlenmesinde çok önemli görsel bir araçtır.

Metot etüdünde kullanılan yardımcı bir dizi şema ve iş planından bahsedilmiştir. Bu bölümde bahsedilen şemalar; ana hat iş akış şeması, iş akış şeması, akış diyagramı, birimler arası hareket şeması ve çoklu faaliyet şemasıdır

Kendimizi Sınayalım1. “Belirli bir zaman diliminde üretimden elde edilenlerin (çıktıların) fiziksel ya da parasal değerinin aynı dönemde kullanılan üretim faktörlerinin (girdilerin) fiziksel veya parasal değerine oranı” aşağıdaki kavramlardan hangisinin tanımıdır?

a. İş etüdü

b. Metot etüdü

c. Verimlilik

d. Süreç analizi

e. İş akış şeması

2. İş etüdünün aşağıdaki hangi kavramla ilişkisi daha azdır?

a. Verimlilik

b. Metot etüdü

c. İş ölçümü

d. Planlama

e. Organizasyon

3. İş etüdünün tarihsel gelişiminde aşağıdaki kişilerden hangisi etkili olmamıştır?

a. Robert Owen

b. Frederick Taylor

c. Charles Babbage

d. Frank Gilbreth

e. Albert Einstein

4. İş etüdü aşağıdaki tekniklerden hangisini içermez?

a. Metot etüdü

b. İş ölçümü

c. Zaman etüdü

d. Kalite

e. Yeni metotun geliştirilmesi

5. Aşağıdakilerden hangisi iş etüdünün temel aşamalarından değildir?

a. Kaydedilen olayların incelenmesi

b. İşin gerektirdiği standart sürenin bulunması

c. Etüdü yapılacak işin seçimi

d. Yeni yöntemin tanımlanması

e. Organizsayon şemasının incelenmesi

6. Aşağıdakilerden hangisi bir sistemin gereksindiği fonksiyonlardan değildir?

a. Organizasyon

b. Malzeme

c. Personel

d. Fiziki tesisler

e. Ergonomi

7. Aşağıdakilerden hangisi metot etüdünün ilgilendiği konulardan biri değildir?

a. Süreçlerin ve yöntemlerin düzeltilmesi

b. Fabrikanın, atölyenin, işyeri düzeninin, tesisat ve donanım tasarımlarının düzeltilmesi

c. İnsan gücünde artırım sağlanması ve aşırı yorgunluğun azaltılması

d. Daha iyi çalışma koşullarının geliştirilmesi

e. Standart sürelerin bulunması

8. Aşağıdakilerden hangisi metot etüdünde alternatif metotların geliştirilmesindeki temel yaklaşımlardan biri değildir?

a. Gereksiz faaliyet veya iş elemanlarını yok et

b. Bazı işlem veya iş elemanlarını birleştir

26

c. İşlemlerin yapılış sırasını değiştir

d. İşlemleri basitleştir

e. Parça toleranslarının gösterilmesi

9. Aşağıdakilerden hangisi metot etüdünde kullanılan yardımcı şemalardan değildir?

a. Ana hat iş akış şeması

b. İş akış şeması

c. Zaman etüdü

d. Birimler arası hareket şeması

e. Çoklu faaliyet şeması

10. Aşağıdakilerden hangisi süreç analizinde kullanılan sembollerden değildir?

a. İşlem

b. Pareto

c. Depolama

d. Taşıma

e)Muayene-kontrol

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise “Verimlilik” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

2. e Yanıtınız yanlış ise “İş etüdünün tanımı ve önemi” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

3. e Yanıtınız yanlış ise “İş etüdü .metot etüdü ve iş ölçümü ilişkileri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

4. d Yanıtınız yanlış ise “Metot etüdünde izlenecek yol” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

5. e Yanıtınız yanlış ise “İzlenecek yol” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

6. e Yanıtınız yanlış ise “Metot etüdünde uygulama nasıl yapılır?” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

7. b Yanıtınız yanlış ise “Metot geliştirme açısından üretim faaliyetlerinin önemi” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

8. e Yanıtınız yanlış ise “Metot etüdünde yapılacak işin seçimi.” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

9. c Yanıtınız yanlış ise “Verimlilik ve üretkenlik.” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

10. b Yanıtınız yanlış ise “İş etüdünde metot etüdü ve iş ölçümünün yeri ve önemi ilişkileri.” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.

Sıra Sizde Yanıt AnahtarıSıra Sizde 1Verimlilik = Çıktı- Girdi / Girdi

500 gr. undan 700 gr. yapıyorsa

500 gr. undan 800gr. çibörek çıkarabilirse verimliliği 800-700/700=0.142 yani % 14,2 verim artışı sağlanmıştır.

Sıra Sizde 2Yapılması gereken “Aynı miktardaki

malzemeden nasıl daha fazla börek çıkartabilirim?” sorusunu düşünmektir. Burada, malzeme aynı, işlem aynı, taşıma aynıdır. O halde işlem ile ilgili bir şeyler yapmak gerekir. Böreğin tane ağırlığını bulup, bunu 30 adete çıkartmak için gereken küçültme ile istenilen sonuç elde edilebilir.

27

Sıra Sizde 3Metot, amaç olarak bir iş sırasını elemanlara ayırarak belirlemektir. Yani söz konusu ifade doğrudur. Çibörek yapımına ilişkin gösterim ise şu şekilde yapılabilir:

Un Yağ İç malzeme

Sıra Sizde 4

Bu işlemler grubu için çizilmiş bir örneğimiz şekil 4 olarak sayfa 15 de verilmiştir.

Sıra Sizde 5stok

taşıma

işlem

gecikme

muayene

Yararlanılan KaynaklarBarnes R.N. (1985), Motion and Time Study, John Wiley and Sons: New York.

Kahya, E. (2011), İş Etüdü, ESOGÜ:Eskişehir.

Bozkaya, M. ve Kılıç, L. (2010). Ders Kitabı Hazırlarken, Anadolu Üniversitesi Basımevi: Eskişehir.

Currie R.M. (1964), Work Study, Isaac Pitman and Sons: London.

Erdem M. (2005), İş Etüdü Ders Notları, Anadolu Üniversitesi: Eskişehir.

Kobu, B. (1984), Üretim Yönetimi, İstanbul.

Kurt, M., Dağdeviren M.( 2005), İş Etüdü, Gazi Kitabevi: Ankara.

Lowry, S.M. Maynard, H.P., Stegemerten, G.J. (1975), Time and Motion Study, McGraw Hill Co.

Nadler, G.(1959), Motion and Time Study, McGraw Hill Co:New York.

Sağın S. K. (1970), İş Etüdü Seminer Notları, Eskişehir.

Tanyaş, M. (1985), Endüstri Mühendisliği’nin İlkeleri, İ.T.Ü., İşletme Fakültesi Bilimsel ve Teknik Yayınlar: İstanbul.

Womack P.J., Jones D. (2010), Yalın Düşünce, Sistem Yayıncılık:İstanbul.

ILO commision (1966), Introduction to Work Study, International Labour Office (ILO) :London.

Çev.Zuhal Akal1974), İş Etüdü, MPM Yayınları No: 29: Ankara.

28