48 : ت ش و ن ن ط و خ ت ف ر ن ت ت ک م ه . ب، دن وان خ ن ، و درس وب خ ز* ی, چ، ن ت ش و ن و دن وان خ ر ن ی* ی ا وان ن ا* ن7 ا« * دی ن ز* ی, چ ده ن خ ال،> ؤ س ن* ی ا دن* ی ن ش د* ان ش» ؟ ت س اّ ؛ ام م* ی ه د ن ت ت ن م ال> ؤ سِ خ س ا, ن ن7 ه ا ی ب مگ ه د و اش ور ن7 ا وب س ح م ار* ی ن م رای او ا ن دن وان خ ن ود دارد که درس خ ی و س ک ی ی* عن م دارد؛ ه م ای ی‘ ن ی ش اa ک* ی، ب ل مط ن* ی ا* ی م له ل دا ی ع ن ی دّ م ح م زب خض لام، ش ی ا م را گ ز می ا* یu ن ص، خ س ن7 ود. ا س ن7 ، ا خ* ن ار نِ ی ه وا گ ه . ب ت ش ا, چ* ی ه د ر ن ر گ ر ه زب خض, چ* ی ه د و ار وان خ ن درس س ک ؤدهی م ر ف ه ، و ب ت خ ؤ م ا* ی ن ن ت ش و ن و دن وان خ س ک، ن7 را ف1 دّ ول ن م مادر که ار ده ی مان لن حا مان ه ه ی ب م ل ع ر ظ ن ده و ار وان خ ن ی که درس س ک ی ی* عن یّ م ود. ا ن» یّ ما« ز می ا* یu ن ر گ د ا* ردن ن دون . ن ت ش ده ا ش* ی م ز ی چ ا ن ن7 ا که ار مِ زدم م ود، ن ده وان خ درس ن7 هی اّ مکاکه در ر, چ د؛ دن س1 - ه* ب7 د ا ی ن ما157 راف ع ا ؤره س1
86
Embed
moshaf.orgmoshaf.org/files/other/document/MostanadatQuran-joze21.docx · Web view48. به مکتب نرفت و خط ننوشت: «آیا توانایی بر خواندن و نوشتن،
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
»آیا توانایی بر خواندن و نوشتن،. به مکتب نرفت و خط ننوشت:48
آورست؟« شاید شنیدن این سؤال، خندهچیز خوب، و درس نخواندن، چیز بدی
باشد و همگی به آن پاسخ سؤال مثبت بدهیم؛ اما این مطلب، یک استثنای
مهم دارد؛ یعنی کسی وجود دارد که درس نخواندن برای او امتیاز محسوب
است.شود. آن شخص، پیامبر گرامی اسالم، حضـرت محمد بن عبداللهمی
کسکس درس نخواند و از هیچبه گواهی تاریخ، آن حضرت هرگز نزد هیچ
»امی« بود. امی یعنی1خواندن و نوشتن نیاموخت، و به فرمودهی قرآن،
کسی که درس نخوانده و از نظر علمی به همان حالتی مانده که از مادر
درس خوانده بود، مردم مکه از آنمتولد شده است. بدون تردید اگر پیامبر
نفر سواد داشتند و آنان17شدند؛ چراکه در مکهی آن روزگار، فقط باخبر می
درس خوانده بود، مخالفان اوشناختند. از این رو اگر پیامبررا همگان می
آوردند که او تعلیم دیده و ادعای قرآن در مورد امی بودن او،فریاد برمی
یک از کافران به این آیه اعتراض نکرده، دلیلصحیح نیست؛ اما همین که هیچ
، سند محکمیمحکمی بر راست بودن آن است. از طرفی، امی بودن پیامبر
سورة اعراف157 مانند آیه- 11
بر حقانیت نبوت آن حضرت و آسمانی بودن قرآن است؛ زیرا هیچ عقل
گاه درس نخوانده، کتابی به بشـریتکند شخصی که هیچسالمی باور نمی
عرضه کند که دانشمندان بزرگ در برابر آن زانو بزنند و به حیرت و شگفتی
خود اعتراف کنند؛ کتابی که از آفریدگار هستی و آفرینش او، از انسان و
ی ارتباطات انسانی برای داشتن یک زندگی آرمانی، ازسرنوشت او، از نحوه
های گذشته، از عالم غیب و موجودات غیبی، و ازداستان پیامبران و امت
انگیز بسیار دیگر سخن گفته است؛ کتابی که در میانمطالب مهم و شگفت
شاعران زبردست عرب نازل شد و همهی آنان را در برابر فصاحت و بالغت
خود به فروتنی وا داشت.
نخوانده، از سوی خود،توان احتمال داد که یک انسان درسبهراستی آیا می
چنین کتابی را به بشـریت عرضه کند و با شجاعت تمام ادعا کند که اگر تمام
! البته به یاد داشته1توانند مانند آن بیاورند؟جن و انس با هم متحد شوند، نمی
سواد«؛ چراکه بر اساسناخوانده« بود؛ نه »بیباشیم که پیامبر ما »درس
روایات، آن حضـرت به لطف خدا و به صورتی اعجازآمیز توانایی خواندن و
اسراء88 بر اساس آیه - 12
جو نتوانندگاه چیزی نخواند و ننوشت تا کافران بهانهنوشتن داشت؛ ولی هیچ
1اش تهمت بزنند.سوء استفاده کنند و به آن حضرت و کتاب آسمانی
سروده است: »نگاری پیامبر گرامیحافظ شیرین سخن چه زیبا در باره
آموز صد مدرسمن که به مکتب نرفت و خط ننوشت / به غمزه مسأله
شد«.
سورة اعراف157 در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیة مورد بحث و آیة- 1
3
- در آیات متعددی از قرآن میکند:. خدا روزی را کم یا زیاد می62 تا 60
خوانیم که خداوند زیاد یا کم شدن رزق و روزی را به خود نسبت داده است؛
کند. ممکن است برخی ازیعنی او روزی هر کس را که بخواهد، کم یا زیاد می
مردم با خواندن این آیات از خود بپرسند که در این صورت، کار و تالش برای
به دست آوردن روزی چه نقشی دارد. در پاسخ این سؤال باید به دو نکتهی
ـ همه چیز در این عالم، بر اساس قوانین و اسباب و علل1مهم توجه کنیم:
آید. کار و تالش برای کسب روزی نیز استفاده از اسباب وخاصی به دست می
ست که خدا برای رسیدن به آن قرار داده، و رسیدن به مال و ثروت باعللی
ی خواست خداست، و نرسیدن به مال و ثروت بهتالش و کوشش هم نتیجه
ی خواست اوست. آیا کشاورزی که در زمینسبب تنبلی و بیکاری نیز ثمره
پاشد و از قانون خدا در مورد جوانه زدن دانهی گندم در زمینبایر بذر می
-دهد و درو میکند و با نیرویی که خدا به او داده، آن را پرورش میاستفاده می
رسد، از راهی جز خواست خدا به ثروت رسیدهکند و از این راه به مالی می
نشیند و قانون خدا در مورداش میاست؟ در مقابل، کسی که در خانه
نرسیدن افراد تنبل به رزق و روزی بر او حکم رانده، از راهی جز خواست4
رو در روایات، بیکاری و تنبلی و پرخوابی،خدا به فقر رسیده است؟ از این
اند. عوامل مهم ایجاد فقر و کم شدن روزی شمرده شده
هنگامی که موجودات با همخوانیم: » میدر روایتی از امام علی
ازدواج کردند، تنبلی و ناتوانی هم با یکدیگر پیمان زوجیت بستند
« در روایت دیگری از امامو از آنان فرزندی به نام فقر متولد شد.
-من از مردی که در کار دنیایش تنبل باشد، بدم میخوانیم: » میباقر
«تر است.آید. کسی که در کار دنیا تنبل باشـد، در کـار آخرت تنبل
بینیم که برخی افراد به هر دری کهـ در کنار اهمیت کار و تالش، گاهی می2
-کوبند، بسته است، و بعضی دیگر بدون تالش زیادی به ثروت هنگفتی میمی
رسند. این واقعیت، نشانگر این است که خدا گاهی اسباب و علل کسب
دهد تا بدین وسیله به بندگانشاندازد یا جهت آن را تغییر میروزی را از کار می
ها را تغییر دهد.تواند آنیادآوری کند که این اسباب را خود او پدید آورده و او می
من خدا را از آنجا شناختمخوانیم: » میدر حدیثی از امیر مؤمنان علی
شود، و گاهیهای محکم، ]ناخودآگاه[ گسسته میکه گاهی تصمیم
شود، و بعضیهای سخت ] ناگهانی[ باز میمشکالت و گره5
« البته وظیفهی ما این است کهماند.های قوی ناکام میاوقات، اراده
در هر یک از دو حالت ثروت و فقر، خدا را فراموش نکنیم. در رفاه و ثروت،
راه شکر و سپاسگزاری او را در پیش گیریم و به زیردستانمان توجه کنیم، و
در فقر و سختی، راه صبر و شکیبایی را برویم و شخصیت خود را در برابر
افراد ثروتمند خرد نکنیم و بدانیم که هیچ یک از این احوال، دائمی نیست، و
1هر دو، امتحانی از سوی خداست.
سورة رعد استفاده شده است.26 سورة مبارکة روم و 37 در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیات - 16
روایی خسرو پرویز، در دوران فرمانگویی عجیب:. یک پیش5 تا 2
اختالفات ایران و روم شرقی به اوج خود رسید و جنگی بسیار طوالنی و
گیر در میان این دو امپراتوری عظیم درگرفت؛ جنگی که به گواهی تاریخ،نفس
سال طول کشید. در حدود سال24 میالدی به مدت 628 تا 604از سال
میالدی، لشکر ایران به قلمرو روم شرقی حملهی سنگینی کرد و آنان616
را به سختی شکست داد و به منطقهی شامات و مصر و آسیای صغیر تاخت
و دولت روم شرقی را تا آستانهی انقراض پیش برد. آن سال با هفتمین سال
مصادف بود. هنگامی که این خبر به گوش مردم مکهبعثت پیامبر اسالم
ای از شکست و نابودیرسید، مشـرکان آن را به فال نیک گرفتند و نشانه
پرست و مشـرک بودند، ومسلمانان برشمردند؛ چراکه ایرانیان آن زمان، آتش
رومیان، مسیحی، و در ظاهر، پیرو یکی از ادیان آسمانی بودند. این ماجرا به
گوییروحیهی برخی از مسلمانان ضربه زد و مشرکان را به طعنه و یاوه
تشویق کرد. در این هنگام، پیک وحی از سوی خدای جهان این آیات را بر
نازل کرد و به او و مسلمانان از پیروزی رومیان در چند سالحـضرت محمد
آینده خبر داد. 7
گویی قاطعانهی قرآن ـ آن هم در زمانی که رومیان به شدت دراین پیش
هم کوبیده شده بودند ـ وضعیت عجیبی را در مکه ایجاد کرد؛ زیرا اگر اتفاق
شد، ضربهیافتاد، دلیل محکمی بر حقانیت اسالم بود، و اگر محقق نمیمی
میالدی، کتاب سرنوشت رومیان622کرد. در سال سختی را به قرآن وارد می
ورق خورد و هرقل ـ پادشاه روم شرقی ـ تهاجم خود را به ایران شروع کرد
درپی به سپاه خسرو پرویز وارد کرد. این وضعیت تا سالهایی پیو شکست
میالدی ادامه یافت و در آن سال، خسرو پرویز که از رومیان شکست628
سختی خورد، از سلطنت خلع شد و پسرش شیرویه به جای او نشست و
گویی قرآن را در موردبدین ترتیب، تمام کسانی که چندین سال قبل، پیش
پیروزی روم شنیده بودند، به راست بودن آن پی بردند، و بار دیگر حقانیت
1قرآن برای همگان ثابت شد.
دهد بررسی زندگی بسیاری از یاغیان و جانیان نشان می. فرجام گناه:10
اند؛ بلکه مانند مردم دیگر، حق وکه آنان از ابتدا سرکش و طغیانگر نبوده
. این2اندها متنفر بودهها عالقهمند و از بدیکردند و به خوبیباطل را درک می
در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیات مورد بحث استفاده شده است.- 1276، ص3 و بحار االنوار، ج12، ص2 برای اطالع بیشتر ر.ک به آیة سورة روم و الکافی، ج- 2
8
روشنی آمده که بندگان خدا در ابتدا بهحقیقت در قرآن و روایات معصومین
راستی اما چه اتفاقیها تنفر دارند. بهآیند و از آلودگیجو به دنیا میپاک و حق
شوند که بهافتد که این موجودات پاک، گاهی به هیوالی دیوسیرتی تبدیل میمی
کنند و پیامبران وهای روشن او را انکار میخیزند و نشانهدشمنی با خدا بر می
گیرند؟ قرآن کریم در چندین مورد، به این نکتهمعجزاتشان را به مسخره می
اشاره فرموده و علت اصلی این فرجام ناپسند را »ارتکاب گناه و اصرار بر
هایرساند که نشانهداند. آری، نافرمانی خدا، کار انسان را به جایی میآن« می
شمرد. خدا را دروغ، سخنان او را افسانه، و پاداش و جزای او را خیاالت می
-وای به حال تکذیبخوانیم: » سورهی مطففین می15 تا 10در آیات
شمرند؛ درها که روز جزا را دروغ میکنندگان در روز قیامت؛ همان
شمرند.کار آن را دروغ میحالی که فقط افراد سرکش و گنه
هاگویند: اینشود، میهنگامی که آیات ما برایشان خوانده می
های قدیم است! هرگز چنین چیزی نیست؛ بلکهخرافات و افسانه
هایشان زنگار بسته ]تا حقایق راکارهای زشت آنان بر دل
-انسان می سورهی قیامت نیز آمده است: »6 و 5« در آیات نفهمند[.9
خواهد ]آزاد باشد و بدون ترس از دادگاه قیامت[ در تمام عمر
پرسد: قیامتگناه کند. ]از این رو با تعجب و مسخره کردن[ می
-کند و می« آیهی مورد بحث نیز به همین نکته اشاره میرسد؟کی فرا می
کاران این شد که آیات خدا را دروغسرانجام گناه گنهفرماید: »
« آری، ارتکاب گناه، در دلشمردند و آن را به باد مسخره گرفتند.
کند. البته خدای بخشنده و مهربان، راه استغفار و توبهانسان ظلمت ایجاد می
را برای بندگانش باز گذاشته تا به وسیلهی آن، ظلمت و تاریکی گناه را از
بین ببرد؛ ولی ارتکاب گناه و پشیمان نشدن از آن و ادامه و اصرار بر گناهان
رساند که دیگر هیچ روزنهی امیدی در وجودشدیگر، کار انسان را به جایی می
این واقعیت1گیرد.های خدا و سخنان او را به مسخره میماند و نشانهباقی نمی
هنگامی که یکروشنی بیان شده است: » بهدر روایتی از امام صادق
شود.کند، در صفحهی قلبش نقطهی سیاهی ایجاد مینفر گناه می
شود، و اگر بر گناهانش بیفزاید،اگر توبه کند، آن نقطه پاک می
در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیة مورد بحث استفاده شده است.- 110
-که تمام وجودش را فرا میشود تا اینآن نقطهی سیاه نیز زیاد می
1«گاه رستگار نخواهد شد.گیرد. در آن صورت، هیچ
271، ص2 الکافی، ج- 111
های علم و قدرت خدا در جهان آفرینش، یکی از نشانه. مایهی آرامش:21
»قانون زوجیت« است. این قانون در گیاهان و جانوران نیز وجود دارد و حتی
طوری جهان هستی حاکم است؛ زیرا هماناز یک نگاه، این قانون بر ذره ذره
دانیم، اجزای ماده از اتم تشکیل شده، و هر اتم از دو بار الکتریسیتهیکه می
سورهی ذاریات49که در آیهی مثبت و منفی پدید آمده است. جالب توجه این
ها« این قانون در عالم انساناز هر چیزی، دو نوع آفریدیم.خوانیم: »می
نیز وجود دارد و بشر از دو جنس مرد و زن آفریده شده است. بر اساس
خواست خدا، هر انسان سالمی پس از طی دوران کودکی و نوجوانی و گذر
کند به جنس مخالف خود عالقه دارد و دوستاز مرحلهی بلوغ احساس می
روز بیشتردارد زندگی خود را در کنار او بگذراند. این احساس نیاز، روز به
کند و جایاش احساس خأل میرسد که در زندگیشود و انسان به جایی میمی
-وگو و هم که در کنارش به آرامش برسد، از گفتبیند؛ کسیکسی را خالی می
نشینی با او لذت ببرد و همراه با او دیگر احساس تنهایی نکند. به عقیدهی
ترین نیازهای انسان است که اگر به آندانشمندان، این عالقه، یکی از مهم
12
های روحی و جسمی در وجود انسان تبدیلپاسخ صحیح داده نشود، به بیماری
شود.می
ها مقرر فرموده و بهاز این رو خدا سنت نیکوی ازدواج را در میان انسان
آنان اجازه داده که بر اساس این سنت مقدس، با همسر دلخواهشان ازدواج
کنند و در کنار او به آرامش برسند. بهراستی پیوند ازدواج و زندگی زناشویی،
ها ناخودآگاه به داشتن همسرکه انسانهای بزرگ خداست. اینیکی از نشانه
-نکردنی به همسران خود عشق میکه به طوری باورکنند؛ ایناحساس نیاز می
برند،کنند و از زندگی خود لذت میها در کنار هم زندگی میکه سالورزند؛ و این
پذیر نیست. همچنین از این آیه وجز با قدرت آفریدگار توانای هستی امکان
شود که رسیدن به آرامش حقیقیآیات و روایات فراوان دیگری استفاده می
آید و عشق و عالقهیدر این مورد، تنها با ازدواج و تشکیل خانواده پدید می
-های خیابانی و دلشود؛ نه با دوستیحقیقی نیز در آن محیط گرم ایجاد می
ایهایی با هیچ قانون و ضابطهکه چنین عالقههای دروغین؛ چه اینبستگی
پذیری شکل نگرفته است؛ بلکه تنهاتضمین نشده و بر اساس عقل و مسئولیت
13
های زودگذر است که با پدید آمدن هوسی تازه،هایی، هوسدلیل چنین دوستی
که این آیه، نتیجهی ازدواج را رسیدن به آرامشرود. نکتهی دیگر ایناز بین می
شک برای رسیدن بهشمرد. بیو ایجاد محبت و دوستی میان زن و مرد برمی
چنین آرامش و عشق و محبتی باید در انتخاب همسر کامال دقت کرد و کسی
ی مطلوب برایرا به همسری برگزید که دارای ایمان، اخالق نیکو و زمینه
های فراوانی برای یکزندگی مشترک باشد. از این رو در روایات، ویژگی
خوانیم: می. از جمله در روایتی از پیامبر 1همسـر مطلوب ذکر شده است
الی کثافاتای مردم، از گیاه سرسبز و خوشمنظری که در البه»
« از پیامبر در مورد منظورش سؤال شد. فرمود:روییده، بپرهیزید.
ست که در خانوادهی بدی رشد کردهمنظورم زن زیبارویی»
2«است.
229، ص100 و بحاراالنوار، ج27، ص20 برای اطالع بیشتر ر.ک به وسائل الشیعه، ج- 1332، ص5 الکافی، ج- 2
14
ها وها پر از خواسته وجود ما انسان. پرستش؛ جزئی از وجود انسان:30
ها وابسته است و ازهایی که زندگی و سعادت ما به آنتمایالت است؛ خواسته
جانب آفریدگار فرزانهی ما در نهادمان قرار داده شده است. احساس
گرسنگی و عالقه به غذا، نیاز جنسی و عالقه به همسر، عالقه به تکامل و
شوند که انسان برایتنفر از یکنواختی و در جا زدن و ...، هر یک باعث می
ها گام بردارد و زندگی خود را به سوی هدفش ادامه دهد.برآورده کردن آن
ها نهاده شده،یکی از تمایالت محکم و نیرومندی که در وجود همهی انسان
»میل به پرستش و فروتنی در برابر قدرت برتر« است. مطالعهی تاریخ
زندگی بشـر از ابتدا تا کنون، آثار به جا مانده از بشر قبل از تاریخ تا بشر
شناختی، همه و همه بهشناختی و جامعههای روانپیشرفتهی کنونی، و بررسی
دهند که حس پرستش و عالقه به نیایش با قدرت برتر وروشنی گواهی می
گرایش به دین و مذهب، در تمامی قرون و اعصار وجود داشته است. این
ی مورد بحث نیز بدان اشاره کرده و آن را »آفرینشست که آیههمان مطلبی
تغییرناپذیر خدا« برشمرده است.
15
ها گاه به سبب تربیت نشدن یاالبته ممکن است غرایز و تمایالت انسان
ناآگاهی به انحراف کشیده شود؛ مثال افرادی خود را با غذاهای ناسالم سیر
های نادرست ـ و نه ازدواج ـ با جنس مخالف خود ارتباط برقرارکنند، یا از راه
بینیم که تمایل به پرستش، در بسیاری از مردم بهکنند. به همین ترتیب می
پرستی،پرستی، انسانپرستی، ستارهانحراف کشیده شده و آنان را به بت
پرستی و انواع خرافات دیگر سوق داده است. از این رو خدا برایشیطان
ها، پیامبرانش را به سوی آنانهدایت این کشش حیاتی در میان انسان
فرستاده تا با آموزش صحیح و دقیق مردم و معرفی آفریدگار و پروردگار
حقیقی جهان هستی، پرستش آنان را در مسیر صحیح خود قرار دهند تا به
ی دریافت پاداش جاودانهیوسیلهی این پرستش خالصانه و درست، شایسته
خوانیم که خداوند، تمام بندگانش را نیز میاو شوند. در روایات معصومین
پرستی عالقه دارند؛ای آفریده که به حق و حقیقت و به توحید و یگانهبهگونه
شوند، وهای انحرافی کشیده میولی در پی تربیت و آموزش نادرست، به راه
16
ترین اهداف پیامبران الهی، تربیت و هدایت این کشش مقدسیکی از مهم
1است.
در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیة مورد بحث استفاده شده است.- 117
با در سال هفتم هجرت، پیامبرانگیز فدک:. داستان غم38
های یهودیان یعنی »خیبر«هزاروچهارصد نفر از یارانش به سوی مرکز توطئه
حرکت کرد. در آنجا جنگ سختی میان مسلمانان و یهودیان رخ نمود. البته
به سبب بیماری نتوانست خود سپاه را فرماندهی کند، و پس ازپیامبر
شکست سپاهیان اسالم به فرماندهی ابوبکر و عمر، سرانجام مسلمانان به
نظیر آن حضـرت و به سبب رشادت و شجاعت بیفرماندهی حضرت علی
توانستند دژ محکم خیبر را فتح کنند. یهودیان بدون مقاومت تسلیم شدند و از
پذیرفت خواستند که خونشان در ازای این تسلیم حفظ شود. پیامبرپیامبر
های خود را به آن حضرت واگذارها و باغو قرار شد که یهودیان نیمی از زمین
کنند و نیم دیگر را برای خود نگه دارند، و در عین حال، کشاورزی سهم پیامبر
را نیز به عهده گرفته، در برابر زحماتشان، حقی از آن بردارند. به
-فرمودهی قرآن، چنین اموالی که بدون جنگ از دشمنان اسالم به دست می
است.آید، »فی« نام دارد و اختیار آن در دست پیامبر
روم( نازل شد و به38خوانیم هنگامی که آیهی مورد بحث)در روایات می
، فدک را ـ که یکی فرمان داد که حق خویشاوندان را بپردازد، پیامبرپیامبر18
بخشید.خیز اطراف خیبر بود ـ به حضرت زهراهای سرسبز و حاصلاز باغ
-البته بر اساس تاریخ، بخش عمدهی درآمد فدک، به فقرا و نیازمندان داده می
-اش هزینه نمی تقریبا چیزی از آن را برای خود و خانوادهشد و حضرت زهرا
هایکرد. این بخشش باعث شده بود که بسیاری از مردم ـ که شاید انگیزه
عالقهمند شوند وبیتاهلهای ایمانی بود ـ به تر از انگیزهمادی برایشان قوی
،رابطهی خوبی با ایشان برقرار کنند. اما متأسفانه پس از وفات پیامبر
حاکمان بدون داشتن دلیل موجهی، فدک را به نفع حکومت مصادره و از
در مسجد پیامبر خارج کردند. از این رو حضرت زهرادست اهل بیت
رانی تاریخی خودحاضر شد و از پشت پرده و در میان بانوان مسلمان، سخن
ی فدك و مالكيت آن ايراد فرمود. البته واقعيت اين است كه آنرا در باره
یی یک قطعه زمین باشد، در بارهكه در بارهراني كوبنده ، بيش از آنسخن
باانحراف بزرگی بود که در امت اسالمی آغاز شده بود و حضـرت فاطمه
ی فدک، مردم را به اسالم حقیقی و رهبر راستینهوشیاری تمام و به انگیزه
فراخواند و آنان را از دور شدن از امامانآن یعنی امیر مؤمنان علی
-انگیزترین داستان بازداشت. داستان فدک، یکی از غممعصوم پس از پیامبر19
های بعد نیز مورد کشمکش و رد و بدلهای تاریخ اسالم است و در دوران
1در میان خلفا و امامان بوده است.
استفاده شده است83، ص22 و ج510، ص23 در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ج- 120
شود که از آیات قرآن استفاده می. یاری مؤمنان بر عهدهی ماست:47
ای نیست که از سوی انسانطرفهایمان به خدا و پذیرش دعوت او، پیمان یک
با خدا بسته شود؛ بلکه قراردادی دوطرفه میان انسان و پروردگار است و هر
پذیرند. طبق این قرارداد، انسان تعهدیک از دو طرف قرارداد، تعهداتی را می
دهد که به خدا، فرستادگانش و روز جزا ایمان آورد و از دستورهای اومی
نمایی افراد باایمان رادهد که راهاطاعت کند. در مقابل، خدای جهان تعهد می
به عهده بگیرد و به آنان کمک کند که به سعادت و خوشبختی ابدی برسند.
»و کانفرماید: های قرآنی این قرارداد، همین آیه است که مییکی از نمونه
؛ یعنی قطعا یاری مؤمنان بر عهدهی ماست. حقا علینا نصر المؤمنین«
البته باید توجه داشته باشیم که یاری خدا به افراد باایمان، به این معنا
نیست خدا خود وارد عمل شود و بهترین زندگی را برای مؤمنان فراهم کند و
دشمنانشان را تار و مار کند؛ بلکه بدین معناست که حرکت و تأثیر اسباب و
مسببات این جهان، به نفع افراد باایمان تنظیم شده است؛ هرچند ممکن
است تأثیر آن به سرعت دیده نشود و پس از گذشت مدتی در دنیا یا حتی در
ترین شخص ـ که باایمانجهان آخرت به چشم آید. برای مثال، پیامبر اسالم21
سال در مکه آزار و اذیت دید و سرانجام برای حفظ جان13جهان است ـ
خود، زادگاهش را ترک گفت. آن حضرت پس از هجرت به مدینه، مسلمانان
شدهی سیاسی، اقتصادی، فرهنگیهای حسابرا بسیج کرد و آنان را به فعالیت
و همراهان او شتافت و آنان راو نظامی واداشت. خدا نیز به یاری پیامبر
بارها در برابر دشمنانشان که چندین برابر ایشان بودند، حفظ کرد و
سرانجام، مسلمانان به یاری خدا و با تالش و جدیت فراوان، مکه را فتح و از
برای حفظ دین خدا،چنگال آلودهی مشرکان آزاد کردند. یا مثال امام حسین
از بیعت با یزید سر باز زد و در این راه، از خون خود و عزیزانش گذشت.
هجری از بدن جدا شد و در ظاهر61هرچند سر مبارک آن حضرت در سال
ی آن حضـرت، به سرعت کار خودشریختهیزید به پیروزی رسید، خون ناحق
را کرد و در مدت کوتاهی، حکومت یزید و امویان را از ریشه بر کند و
شده را برای تمام جهانیان آشکار کرد، و بدین ترتیب، این امامحقیقت پنهان
بود که در مبارزهی خود با کفر و آلودگی پیروز شد. حتی همین کهحسین
دشمنان خدا غرق آلودگی و گناه هستند و مؤمنان حقیقی به پاکی و صداقت
22
؛ چراکه1های بزرگ خدا به افراد باایمان استشوند، یکی از کمکشناخته می
شان را بازند و وسایل نابودیهمین گناه و آلودگی، سرانجام ریشهی آنان را می
فرستد. البتهکند و مجازات الهی را سراغ آنان میدست خودشان فراهم می
شود؛یاری و نصرت اصلی و نهایی خدا به مؤمنان، در جهان آخرت آشکار می
ها به پاداششود و اینآنجا که حقانیت آنان و باطل بودن دشمنانشان آشکار می
شوند. ها به کیفر جاودان محکوم میرسند و آنابدی خود می
398، ص4 بر اساس روایتی از امام صادق)ع(، من الیحضره الفقیه، ج- 123
برخی از کلمات، در اوضاع. مردگان و زندگان واقعی:53 و 52
ی »صنم« کهرسانند. مثال واژهگوناگون، معانی متفاوتی را به ذهن آدمی می
به معنای بت است، در سخن مفسران قرآن و فقها، معنای منفی و بدی
دارد؛ در حالی که همین واژه در اشعار شاعران، بار مثبتی دارد و به معنای
ی »مرده« و »زنده«دلدار زیباروست. نمونهی دیگری از این واژگان، دو واژه
که قلبنگرند، هنگامی است. از نظر افرادی که با عینک مادی و فیزیکی می
کند و عالیم حیاتی او آشکار است، آن شخص زنده است، وکسی کار می
شود؛ اما ازافتد، مرده محسوب میاش از کار می که عالیم حیاتیهنگامی
اند؛ ولی در شماردیدگاه قرآن، افراد زیادی هستند که از نظر جسمی زنده
شود که برخی ازآیند. همچنین از آیات قرآن استفاده میمردگان به حساب می
آیند؛ ماننداند، زندگان حقیقی بهشمار میهایی که در ظاهر مردهانسان
پیامبران، امامان و شهدا. آری، از نظر قرآن، کسی که به ظاهر زنده است،
-رانی و هواپرستی فرو رفته که نه نالهی مظلومی را میاما چنان در شهوت
های قدرتبیند و نه نشانهشنود و نه صدای حقگویان را، نه اشک بینوایی را می
اندیشد و نه به آینده و حساب وخدا را، نه به گذشته و بدرفتاری خود می24
جزای خود، نه کار خوب و انجام آن برایش اهمیت دارد و نه از کار بد متنفر
است، مرده است؛ چرا که چشم و گوش باطنش از کار افتاده است؛ هرچند
. 1بردهای زودگذر دنیا بهره میکند و از نعمتبه ظاهر در میان مردم زندگی می
کسی که زشتخوانیم: » میآموز از امیر مؤمنان علیدر روایتی عبرت
ای درشمردن کار بد را در دل و با دست و زبانش ترک کند، مرده
کند وی مورد بحث، به چنین مردگانی اشاره می آیه2«میان زندگان است.
ترین شرطها قطع امید کند؛ زیرا مهمفرماید که از هدایت آن میبه پیامبر
ی قلب به حقیقت است، و کسی کهبرای هدایت شدن، باز کردن پنجره
ایتواند از آن بهرهمنافذ خانهی قلبش را به روی حقیقت بسته باشد، نمی
مأموریت داشت که پیام خدا را به همهی مردم برساند، وببرد. البته پیامبر
دل و چهاین، وظیفهی عمومی آن حضرت در مورد تمام انسانها ـ چه مرده
ای در مورددل ـ بود؛ ولی آن حضرت، عالوه بر این، وظیفهی ویژهزنده
دهند. آن مأموریت خاص، هدایت،کسانی داشت که به دعوتش پاسخ مثبت می
ایهای کمال و سعادت است که وظیفهدستگیری و رساندن ایشان به قله
سورة نمل استفاده شده است80 در نگارش این متن تا بدینجا از تفسیر نمونه، ذیل آیة- 1181، ص6 التهذیب، ج- 2
25
شود.آوری خداست و امامت و پیشوایی آن حضرت را شامل میفراتر از پیام
-مند می بهره، فقط کسانی از این لطف خاص پیامبر53ی البته بر اساس آیه
های خدا ایمان آورند و در برابر دستورهایش تسلیمشوند که به آیات و نشانه
شوند.
26
هایهای سخنان خدا و پیام یکی از ویژگی. خریداران سخنان بیهوده:6
ی او که از طریق پیامبران و امامان به ما رسیده، »رایگان« بودن آنحکیمانه
ترین وسیلهی رسیدن به سعادت را توسط بهتریناست. خدای مهربان، مهم
بندگان خود در اختیار ما گذاشته و در برابر آن هیچ مزدی از ما نخواسته
همین سوره دقت کنیم. خداوند، آیات5 تا 2است. یک بار دیگر در آیات
آموز خویش را در اختیار مردم گذاشته است؛ آیاتی که افراد نیکوکتاب حکمت
-کند و لطف و رحمت خدا را برایشان ارمغان میرا به رشد و کمال هدایت می
ها به وسیلهی این آیات نورانی، بهترین راه ارتباط با خالق یکتایآورد. آن
-ایستند و با انفاق مال خود، به خدا نزدیک میآموزند و به نماز میخویش را می
شوند و به آن یقین پیداشوند و به برکت قرآن، با جهان پس از مرگ آشنا می
بخشند و بدین ترتیب، به هدایت ناب الهی وکنند و به زندگی خود هدف میمی
آموز قرآن به دستها همه به لطف آیات حکمترسند. اینرستگاری جاودان می
-ها قرار داده شده است؛ اما برخی از انسانآید که رایگان در اختیار انسانمی
ی پاکیزه، دنبالمندی از این سفرههای ناسپاس و کافرپیشه، به جای بهره
کنند. اینها پر میروند و ظرف جانشان را از آنسخنان بیهوده و جاهالنه می27
افراد، چنان کوردل هستند که حاضرند برای به دست آوردن سخنان بیهوده،
های گزافی بخرند؛ سخنانی که انسان راپول خرج کنند و حتی آن را به قیمت
های الهیرساند که آیات و نشانهکند و او را به جایی میاز راه خدا منحرف می
های کفرآمیز وگیرد. این سخنان ممکن است در قالب کتابرا به مسخره می
آمیز و شیطانی؛ یاهای زشت و آلوده؛ یا اشعار انحرافآلود باشد؛ یا فیلمشرک
گر. کننده و گمراهساز و آوازهای غافل
آری، هر محتوایی که انسان را از خدا غافل کند و به زشتی و آلودگی
ای از »لهوالحدیث« )سخنان بیهوده( است. در روایاتی که ازبکشاند، نمونه
های روشن لهوالحدیثپیشوایان دین به ما رسیده، »غنا«، یکی از نمونه
آلودست که در آن، مفاهیم گناهبرشمرده شده است. منظور از غنا، آوازهایی
فکری وشود و افراد را به نوعی بیهای ناشایست خوانده میو نادرست با سبک
دارد. در حدیثی از امامعقلی وا میغفلت عمیق و چیزی شبیه به سستی و بی
ست کهمجلس غنا و خوانندگی باطل، مجلسیخوانیم: » میصادق
ای از این آیه استکند و نمونهخدا به اهل آن لطف و توجه نمی
« بر اساسفرماید: و من الناس من یشتری لهو الحدیث...که می28
آلود، و گوش کردن و دل سپردن بههای باطل و گناهروایات، غنا و آوازخوانی
آن، عالوه بر تأثیرات روحی و روانی مخرب، تأثیرات دیگری نیز در زندگی
ها را تحلیل کرد وانسان دارد؛ تأثیراتی که شاید با علوم عادی نتوان آن
اند، ما را ازپیشوایان معصوم ما با توجه به علوم برتری که در اختیار داشته
اند؛ تأثیراتی مانند فقر، گرفتاری و مصایب، مستجاب نشدنها آگاه کردهآن
دعا، دوری از رحمت خدا، و ایجاد نفاق و دورویی. پس مبادا ما که پیرو مکتب
. 1ایم، در چنین دامی فرو افتیمبیتقرآن و اهل
در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیۀ� مورد بحث استفاده شده است.- 129
این آیات، پندهای لقمانآموز:. لقمان حکیم و پندهای حکمت19 تا 16
ـ در1شود: حکیم به فرزندش را بازگفته، در اینجا به چهار پند او اشاره می
پسر جان، اگر عمل توخوانیم که لقمان به فرزندش فرمود: » می16ی آیه
ای قرار داشته باشدبه سنگینی دانهی خردلی باشد و در صخره
ها یا در زمین پنهان باشد، خدا آن را در قیامت براییا در آسمان
« »خردل«،بین و آگاه است.محاسبه خواهد آورد؛ زیرا خدا باریک
ترینهای بسیار کوچک است. توجه به این حقیقت که کوچکگیاهی با دانه
اعمال انسان از خدا مخفی نیست و در قیامت، تمام کارهای ریز و درشت
-ها بازخواست خواهد شد، یکی از مهمی آنشود و او در بارهانسان آورده می
ترین عامل برایی انسان از کارهای بد و نیز مهمترین عوامل بازدارنده
ازخوانیم: » میمراقبت و اصالح خویشتن است. در حدیثی از امام باقر
گناهان کوچک بپرهیزید؛ چراکه سرانجام کسی از آن بازخواست
کنم و بعدا استغفارکند. ممکن است یکی از شما بگوید: گناه میمی
فرماید: ما تمامی یس[ می سوره12نمایم؛ ولی خدا ]در آیهی می
اند و همچنین آثارشان را ]که پس ازآنچه را که از پیش فرستاده30
ای روشننویسیم و همه چیز را در نوشتهگذارند[ میمرگ به جا می
از روی تکبر از مردم روفرماید: » می18ـ آیهی 2« ایم...ثبت کرده
« یکی از صفات زشت و ناپسند، تکبر است. قرآن کریم وبرمگردان.
و مردم را به تواضع وپیشوایان معصوم ما بارها از این صفت نهی کرده
اند. خواندهرویی فرا میفروتنی و گشاده
درخواست پند و نصیحت کرد.خوانیم که شخصی از پیامبردر حدیثی می
با برادر مسلمانت با روی گشاده برخورد به او فرمود: »پیامبر
زینت انسانخوانیم: » می« در حدیث دیگری از امیر مؤمنان علیکن.
با سرمستی و غرور در زمین راهـ »3« باشرافت، تواضع است.
«: درست است که راه رفتن، موضوعی ساده است؛ ولی همین عملمرو.
از راه رفتنتواند بیانگر حاالت روحی انسان و شخصیت او باشد. پیامبرمی
مغرورانه و متکبرانه نهی کرد و فرمود: کسی که لباسی بپوشد و با آن کبر
نشین قارونفرستد و همبورزد، خداوند او را در کنار دوزخ به قعر زمین می
ـ در4خواهد بود؛ چرا که او نخستین کسی بود که غرور و کبر را بنیاد نهاد.
هنگام صحبت کردن، صدایت را پایین بیاور؛خوانیم: » می19آیهی 31
« هرچند این پند نیز در ظاهرترین صداها، صدای خران است.زیرا زشت
کند. برخالفساده است، به نکتهی مهمی در بارهی آداب معاشرت اشاره می
پندارند داد و فریاد کردن و نعره کشیدن، نشانهیبرخی از جاهالن که می
داند وعقلی میشخصیتی و بیست، لقمان حکیم آن را نشانهی بیقدرت و بزرگی
شود که نعره و فریاد یک نفر، هر قدر هم بلند باشد، به نعره و فریادیادآور می
تنها بلند صحبترسد! بر اساس فرمایش پیشوایان معصوم ما، نهخران نمی
مورد، زشت است، عطسهی بلند نیز ناپسند است و انسان باایمانکردن بی
1در هر حالتی باید آداب حضور در جمع را رعایت کند.
در نگارش این متن از تفسیر نمونه، ذیل آیات مورد بحث استفاده شده است.- 132
قرآن کریم بارها به مردم توصیه. لذتی زودگذر؛ رنجی طوالنی:24
جامانده ازکرده است که در زمین سیر و سیاحت کنند و در مورد آثار به
گردی این است که انسان بههای جهاناقوام گذشته بیندیشند. یکی از فایده
نگرد و باشده میهای ویرانی شهرها و آبادیبناهای تاریخی و خالی از سکنه
ها و شایدها، باغهایی که در این قصـرها، خانهبسیار انساناندیشد که چهخود می
-ها گرفتهاند، عروسیاند، گریستهاند، خندیدهها زندگی کردهچالها و سیاهزندان
اکنون هیچاند، و همها کشیدهاند یا رنجها بردهاند، لذتاند و عزاها برپا کرده
ای! در اینای و نه همهمهخبری از آنان نیست؛ نه صدایی، نه آوایی، نه زمزمه
هایی را پیش ازبسیار نسلچهست: »هنگام، این آیه از قرآن چه خواندنی
یابی، یا هیچ زمزمه وآنان هالک کردیم. آیا کسی از آنان را می
1«شنوی؟ای از آنان میصدای آهسته
راستی ستمگرانی که شالق به دست بر سر بیچارگان کوفتند، پادشاهانیبه
رنج مردم را غارتها ساختند، دزدانی که دستکه از سرهای مردم مناره
کردند، و کافران مغروری که به پیامبران خدا دهن کجی کردند و آنان را
98 مریم، - 133
خندیدند و برایگو شمردند، کجا هستند؟ کجا هستند آنانی که بلند بلند میدروغ
کردند همیشه خواهند بود!؟ شاید اکنون کهپنداشتند و گمان میخود فنایی نمی
ها و بلکهای مانده باشد ـ قرننگریم ـ اگر ویرانههایشان میهای خانهما به ویرانه
هزاران سال از مرگشان گذشته باشد؛ هزاران هزار سال رنج و عذاب و
راستی آیاهای حرام! بهگذرانیبدبختی، در برابر چندده سال سرمستی و خوش
های زودگذر، ارزش چنین رنج طوالنی را داشت؟ خداوند در آیهی موردآن لذت
دهد که مبادا از کفر وی پیش از آن، به پیامبر خود دلداری میبحث و آیه
شان، بههای ظاهریلجاجت کافران غمگین شود، و مبادا مال و ثروت و خوشی
های زودگذر خداست کهها، نعمتروحیهی محکم او ضربه وارد کند. همهی این
شود، و به جای آن، عذابی شدید و دائمی،به زودی از آنان گرفته می
گیرد. پیشوایان فرزانهی ما نیز بارها به این نکته اشارهوجودشان را فرا می
اند. درکرده و ما را از استفادهی نادرست از زندگی گذرای دنیا بازداشته
در لذتی که پس از آن آتشخوانیم: » میحدیثی از پیامبر گرامی اسالم
آمده در روایت دیگری از امیر مؤمنان علی1«باشد، هیچ خیری نیست.
392، ص4 من الیحضره الفقیه، ج- 134
البته1«در لذتی که پشیمانی به بار آورد، هیچ خیری نیست.است: »
کوتاهی عمر دنیا هرچند موجب حسرت طوالنی دشمنان خدا خواهد بود،
دانند که خوب وشود؛ زیرا آنان میبرای دوستان خدا نعمتی بزرگ محسوب می
ماند، فرجام نیک و آخرت جاودان است. امام سجادگذرد، و آنچه میبد آن می
آنان روزهایی کوتاه ]و گذرا[ را بافرماید: »در وصف چنین بندگانی می
صبر و شکیبایی سپری کردند و پس از آن به انجامی نیکو و