© Verlag Herder Freiburg im Breisgau 6th edition 2007 fileΕισαγωγή.....17 Ι ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ .....20 1 Ιουδαίοι και xριστιανοί στην

© Verlag Herder Freiburg im Breisgau 6th edition 2007 / ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ουρανός 2009



Περιεχόμενα

Πρόλογος του μεταφραστή . . . . . . . . . . . . . . . . 1 3

Α’ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΚΟΡΑΝΙΟ

Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 7

Ι ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 0

1 Ιουδαίοι και Xριστιανοί στην Αραβία προ του Μωάμεθ 2 0

2 Μωάμεθ και Ιησούς: Βιογραφικά .................................... 3 03 Η αλληλοκατανόηση Xριστιανισμού και Ισλάμ

στο διάβα της Ιστορίας ...................................................... 4 2

ΙΙ ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΚΟΡΑΝΙΟ -ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ 5 2

1 Δημιουργία της Αγίας Γραφής και του Κορανίου.......... 5 3

2 Η σπουδαιότητα των δύο Βιβλίων .................................. 5 8

3 Επισκόπηση και διάρθρωση του περιεχομένου Αγίας Γραφής και Κορανίου .................................................. 6 3

4 Η Αγία Γραφή στο Κοράνιο ............................................ 6 9

5 Περί της «εικονικής» γλώσσας.............................................. 7 9

agia grafi kai koranio:Rasputin.qxd 5/21/09 11:59 PM Page 7


8 JOACHIM GNILKA

ΙΙΙ ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 7

1 Θεολογία ............................................................................ 8 7

2 Ο Κόσμος ως Δημιουργία του Θεού.............................. 1 0 23 Ο Μεσίτης της Δημιουργίας .......................................... 1 1 04 Οι απόστολοι του Θεού και το τέλος τους .................. 1 1 95 Ο Ιησούς - Χριστολογία ................................................ 1 2 56 Λόγια του Ιησού στο Κοράνιo ...................................... 1 4 17 Η από κοινού επίκληση του Αβραάμ ............................ 1 4 68 Ανθρωπολογία ................................................................ 1 5 9

9 Εσχατολογία .................................................................... 1 7 5

10 Ιουδαίοι - Χριστιανοί - Μουσουλμάνοι ........................ 1 9 0

11 Ηθική: Δεκάλογος, Ιερός Πόλεμος και άλλα .............. 1 9 9

Σύνοψη ........................................................................................ 2 1 3Βιβλιογραφία .......................................................................... 2 2 2Σημειώσεις ................................................................................ 2 2 5

Β’ ΟΙ ΝΑΖΑΡΗΝΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΡΑΝΙΟ

Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5 3

1 Οι Xριστιανοί στο Κοράνιo ............................................ 2 6 1

2 Ναζαρηνοί - Ναζωραίοι - Χριστιανοί .......................... 2 7 1

3 Ελληνιστές και Εβραίοι .................................................. 2 8 04 Οι Ναζωραίοι στην Ιερουσαλήμ μέχρι το ξέσπασμα

του Ιουδαιο-ρωμαϊκου πολέμου.................................... 2 8 6



ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΚΟΡΑΝΙΟ Τι τα ενώνει, τι τα διακρίνει 9

5 Ο Ιουδαιο-ρωμαϊκός πόλεμος και οι συνέπειές του...... 3 0 76 Ποιες παραδόσεις της Καινής Διαθήκης μπορούμε

να εντοπίσουμε στο Κοράνιο; ........................................ 3 2 27 Η εικόνα του Ιησού στο Κοράνιο .................................. 3 4 18 Οι ρίζες στην Παλαιά Διαθήκη και τον Ιουδαϊσμό ...... 3 5 7

Επίλογος: Οι επιγραφές στην Ιεροσολυμική Μητρόπολη του Βράχου . . . . . . . . . . . . 3 6 5

Επίλογος .................................................................................... 3 7 9

Βιβλιογραφία .......................................................................... 3 8 2

Σημειώσεις ................................................................................ 3 8 5

Συντομογραφίες ...................................................................... 3 9 8

Πίνακας συντμήσεων βιβλίων της Αγίας Γραφής ........ 4 0 0



ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΚΟΡΑΝΙΟΤι τα ενώνει,

τι τα διακρίνει



Πρόλογος του Μεταφραστή

Η καταστροφή των δίδυμων πύργων στις αρχές τηςτρίτης χιλιετηρίδας επανέφερε και πάλι στο προσκή-

νιο με δραματικό τρόπο το φαινόμενο θρησκεία και ιδιαιτέρως τησχέση Χριστιανισμού και Ισλάμ. Πολλοί (κατευθυνόμενοι απότην προπαγάνδα νεοσυντηρητικών κύκλων) έσπευσαν τρομο-κρατημένοι να υιοθετήσουν το ιδεολόγημα «υιοί του φωτός» τηςΔύσης εναντίον των «υιών του σκότους» της Ανατολής, το οποίοόμως ήδη είχε «προεξαγγείλει» μία δεκαετία πριν ο Σάμιουελ Χά-ντιγκτον. Οι καταστρεπτικές πολιτικοστρατιωτικές συνέπειεςαυτού του Πολέμου απέδειξαν ότι αυτή η πανάρχαιη υπεραπλου-στευμένη μανιχαϊκή διάκριση του κόσμου σε καλό-κακό, ιερό-βέ-βηλο, καθαρό-ακάθαρτο δεν «ερμηνεύει» και κυρίως δεν θερα-πεύει (δεν σώζει) την πολυσύνθετη πραγματικότητα. Υπήρξανκαι οι ελάχιστοι οι οποίοι έσπευσαν να κτίσουν γέφυρες διαλόγουμεταξύ Χριστιανισμού και Ισλάμ, εδραζόμενες όχι στην καλή απλώςθέληση αλλά στην εις βάθος έρευνα των απαρχών του δεύτερου.Προσπάθησαν έτσι να διακρίνουν όχι μόνο τι «είδους» Χριστιανι-σμό συναντά σήμερα το Ισλάμ (πρβλ. τις «Σταυροφορίες» τηςδεύτερης αλλά και της τρίτης χιλιετηρίδας), αλλά και ποιο Χρι-



στιανισμό συνάντησε αρχικά ο Μωάμεθ και πόσο αυτός (ο Χρι-στιανισμός) επηρέασε την προσωπικότητα, τη διδασκαλία τουαλλά και το Κοράνιο. «Ανακάλυψαν» έτσι τα ίχνη των Ιουδαιο-χριστιανών εκείνων που είχαν χαθεί μετά τα τέλη του 1ου αι., ότανκαι καθιερώθηκε πλέον στην Εκκλησία το οικουμενικό κήρυγματου Παύλου.

Προϊόν αυτής της προσπάθειας είναι και το παρόν πόνημα, τοοποίο συνιστά σύνθεση δύο βιβλίων του διάσημου Γερμανού ρω-μαιοκαθολικού Καινοδιαθηκολόγου Γιοακίμ Γνίλκα (JoachimGnilka). Πρόκειται για τα έργα: α) Η Αγία Γραφή και το Κοράνιο.Τι τα ενώνει και τι τα διακρίνει (= Bibel und Koran: was sie verbindet,was sie trennt, Freiburg im Breisgau; Basel; Wien: Herder, 20076), τοοποίο κυκλοφορεί ήδη σε έκτη έκδοση, και β): Οι «Ναζαρηνοὶ» καιτο Κοράνιο. Μία Έρευνα σχετικά με τα ίχνη τους (Die Nazarenerund der Koran: eine Spurensuche, Freiburg im Breisgau; Basel;Wien: Herder, 2007).

Η συνάντηση με το Ισλάμ είναι εξαιρετικά επίκαιρη στις ημέ-ρες μας ιδιαίτερα στον ελλαδικό χώρο, αφού είναι γνωστό ότι κα-τά την τελευταία εικοσαετία αναζήτησαν στην πατρίδα μας κα -ταφύγιο αρκετοί συνάνθρωποί μας από την Ανατολή, οι οποίοιθρησκευτικά και πολιτιστικά ανήκουν σε αυτό (στο Ισλάμ). Ήδησε αρκετά σχολεία του κέντρου της Αθήνας, η πλειονότητα τωνμαθητών είναι πλέον παιδιά μουσουλμανικών οικογενειών. Προ-κειμένου να ακουστεί το ευαγγέλιο της ελπίδας και της ανάστα-σης σε όλους αυτούς τους ανθρώπους είναι ανάγκη να διαλεχθού-με/να συν-ομιλήσουμε μαζί τους, έχοντας από πριν κατανοήσει τιμας ενώνει μαζί τους και τι μας χωρίζει απ’ αυτούς, μακριά απότους φανατισμούς και τις προκαταλήψεις που έχει συσσωρεύσειτο παρελθόν.

Αυτό επιτυγχάνεται με ένα μοναδικό τρόπο στο πρώτο μέροςαυτού του πονήματος όπου επιχειρείται μία σύγκριση της ΑγίαςΓραφής και του Κορανίου πάνω σε μια ποικιλία θεμάτων πίστεωςκαι ήθους. Επιπλέον μέσω αυτής της παράλληλης ανά-γνωσης επι-τυγχάνεται και κάτι άλλο πολύ βασικό: συνειδητοποιεί ο χριστια-

14 JOACHIM GNILKA



νός αναγνώστης την αξία βασικών σημείων της δικής του πίστης,τα οποία προηγουμένως απλώς «προσπερνούσε» ως ακατανόηταδόγματα χωρίς προεκτάσεις στην καθημερινότητά του. Τέτοιασημεία είναι η προσκύνηση όχι ενός μονοκράτορα Θεού αλλά τηςΑγ. Τριάδος (τριών Προσώπων τα οποία συνδέονται μεταξύ τουςμε την τέλεια αγάπη, χωρίς να απεμπολείται η ελευθερία και η ιδιο-προσωπία τους), η αξία της δημιουργίας κάθε ανθρώπου (ανεξάρ-τητα από τη φυλή και το φύλο του) κατ’ εικόνα Αυτού ακριβώς τουτριαδικού Θεού, η σημασία της σάρκωσης του Υιού του Θεού, τουΣταυρού και της Ανάστασής Του, το γεγονός ότι για το Χριστιανι-σμό τα Έσχατα έχουν ήδη ανατείλει στην Ιστορία και τον Κόσμο,εδώ και τώρα, προσφέροντας άλλη, καθολική και οικουμενική,οπτική και προοπτική στα πρόσωπα και στα πράγματα. Μια τέ-τοια μαρτυρία της Ορθοδοξίας δίνει επί αρκετά χρόνια στηνΑλβανία ο Αρχιεπίσκοπος αυτής κ. Αναστάσιος Γιαννουλάτος.

Στο δεύτερο μέρος αυτής της μελέτης ανιχνεύονται και μάλι-στα με τολμηρό τρόπο οι επιδράσεις που ασκήθηκαν στον Μωά-μεθ και στο Κοράνιο από τον Ιουδαϊσμό αλλά και από μία μερίδαχριστιανών των οποίων τα ίχνη χάνονται μετά την πρώτη χιλιε-τηρίδα. Έτσι ο αναγνώστης με ένα λιτό αλλά επιστημονικό τρόπομυείται στη γένεση και στην πολυμορφία του αρχέγονου Χριστια-νισμού, αλλά και στην εξέλιξη της διαμόρφωσης του Ισλάμ, τοοποίο ραγδαία διαδόθηκε στη λεκάνη της Μεσογείου.

Οι θέσεις του συγγραφέα τεκμηριώνονται πάντα με την παρά-θεση των αντίστοιχων χωρίων από την Αγία Γραφή και το Κορά-νιο. Παραθέσαμε σε μετάφραση εκείνα μόνο τα βιβλικά χωρία, ταοποία προκαλούν δυσκολίες κατανόησης στον σημερινό αναγνώ-στη. Χρησιμοποιήσαμε γι’ αυτόν το σκοπό τη μετάφραση στη νέαελληνική της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρείας: Η Αγία Γραφή (Πα-λαιά και Καινή Διαθήκη). Μετάφραση από τα πρωτότυπα Κείμε-να, Αθήνα 1997. Για την απόδοση των χωρίων του Κορανίου χρη-σιμοποιήσαμε κατά βάση (βελτιώνοντας σε ορισμένα σημείαγλωσσικά το κείμενο) την έκδοση που διανέμει δωρεάν η Πρε-σβεία της Σαουδικής Αραβίας: Το Ιερό Κοράνιο και η Μετάφραση




των Εννοιών του στην Ελληνική Γλώσσα. Συγκρότημα του Βασι-λιά Φαχντ για την Εκτύπωση του Ιερού Κορανίου Μεδίνα. Επι-πλέον προσθέσαμε με υποσημειώσεις που παρατίθενται στην ίδιατη σελίδα (σε αντίθεση προς αυτές του συγγραφέα που βρίσκο-νται στο τέλος) ερμηνευτικά σχόλια και μάλιστα σε κάποια κρίσι-μα σημεία όπου έπρεπε ο αναγνώστης να πληροφορηθεί (με τη δι-πλή σημασία του όρου) την πίστη και το ήθος της ορθόδοξηςΕκκλησίας. Επειδή ακριβώς πρόκειται για τη σύνθεση δύο διαφο-ρετικών βιβλίων του ιδίου συγγραφέα που αναφέρονται στη σχέ-ση Χριστιανισμού και Ισλάμ, κάποιες επαναλήψεις στο πρώτο καιστο δεύτερο μέρος είναι αναπόφευκτες.

Θεωρούμε έτσι ότι με τη μετάφραση των δύο αυτών έργωνπροσφέρουμε στο ελληνικό κοινό ένα άριστο μέσο γνωριμίας μετον άλλο (που μέχρι τώρα ίσως παραμένει ξένος-αλλοδαπός), πα-ρέχοντας ταυτόχρονα την αφορμή της ανακάλυψης του ξένου -παράδοξου μυστηρίου της δικής μας πίστης, αφού οι περισσότε-ροι εξ ημών γεννηθήκαμε αλλά δεν γίναμε ποτέ χριστιανοί.

Χριστούγεννα 2008Σ. Δεσπότης

16 JOACHIM GNILKA



Εισαγωγή

Χωρίς τη χάρη και έλεος απεναντί σας θα βρισκόσασταν σίγουρα ανάμεσα στους χαμένους

(Σούρα 2,64)

Τον Χριστό τον αγαπάτε, αν και δεν τον έχετε γνωρίσει κατ’ όψη.

Τώρα δεν τον βλέπετε, πιστεύετε όμως σ’ Αυτόν και αυτό σας γεμίζει ανείπωτη χαρά

και αγαλλίαση και προγεύεστε την τελική δόξα δηλαδή τη σωτηρία σας που είναι

κι ο τελικός στόχος της πίστης σας (Α’ Πε 1,8)

Λέγεται ότι το μείζον ζήτημα του 21ου αι. από πολιτική, πολι-τιστική και θρησκευτική άποψη είναι η αντιπαράθεση μεταξύ τωνπαγκόσμιων θρησκειών. Οι ασιατικές θρησκείες –Βουδισμός,Ινδουισμός, Ταοισμός– για μας βρίσκονται πολύ μακριά, αν καιμε τον εξωτικό τους χαρακτήρα, τα χρώματα και τα τελετουργικάτους, ασκούν μια γοητεία στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Πλη-



σιέστερά μας βρίσκεται το Ισλάμ. Εκατομμύρια πιστών του Ισλάμζουν επί δεκαετίες στη χώρα μας. Πολυάριθμα τζαμιά και χώροιπροσευχής κτίζονται στις πόλεις μας. Η επίκαιρη συζήτηση για τημαντίλα των γυναικών δασκάλων στα γερμανικά σχολεία ή τοερώτημα που από χρόνια έχει τεθεί για την άδεια διδασκαλίας τουισλαμικού μαθήματος των θρησκευτικών στα δημόσια σχολείακαταδεικνύουν ότι είναι καιρός να υπάρξει καλύτερη αλληλο-γνωριμία σε μια εποχή κατά την οποία πολιτισμοί και κοσμοθεω-ρίες αλληλοσυγκρούονται.

Το προκείμενο βιβλίο στρέφεται στις πηγές, στην Αγία Γραφήκαι στο Κοράνιο, επιχειρώντας μια συγκριτική παρουσίαση. Κάθεχριστιανός αναγνώστης εκπλήσσεται από το βιβλικό υλικό πουσυναντά σε αυτό το βιβλίο, καθώς το βλέμμα του πέφτει συνεχώςσε ονόματα, ιστορίες ή στοιχεία που του υπενθυμίζουν αφηγήσειςτης Αγίας Γραφής. Η προσεκτικότερη, όμως, ανάγνωση οδηγείστη διαπίστωση ότι η ομοιότητα αυτών των Παραδόσεων δεν ση-μαίνει σε καμία περίπτωση ταυτότητα. Αντιθέτως: το παλαιό κα-τανοείται με διαφορετικό τρόπο, επανερμηνεύεται, τοποθετείταισε μια άλλη μεγάλη συνάφεια και είναι εντυπωμένο από διαφορε-τικές εμπειρίες. Η σύγκριση της Βίβλου με το Κοράνιο σε αυτή τημελέτη γίνεται με το σκοπό να εκτεθούν τα στοιχεία που ενώνουνκαι τα στοιχεία που χωρίζουν το Χριστιανισμό από το Ισλάμ.

Το ότι ένας ερμηνευτής της Αγίας Γραφής ασχολείται με το Κο-ράνιο πιθανόν σε ένα Μουσουλμάνο να φαίνεται ως αντιποίηση.Προσωπικά έχω τη συνείδηση ότι η επαρκής κατανόηση του Κορα-νίου είναι δυνατή αποκλειστικά σε εκείνον ο οποίος ζει μέσα στηνκοινότητα των πιστών Μουσουλμάνων. Ο ερμηνευτικός κύκλοςπου εφαρμόζεται από εμάς τους χριστιανούς θεολόγους για την κα-τανόηση της Αγίας Γραφής, ισχύει και για το Κοράνιο: κάποιος πρέ-πει να είναι εντός της Εκκλησίας, να ζει στον κύκλο όλων εκείνωνπου βιώνουν εμπειρικά την ίδια πίστη, προκειμένου να αποδεχτεί τοΛόγο, όπως Εκείνος επιθυμεί. Θεωρώ, όμως, ότι το ίδιο το Κοράνιοπαρέχει το δικαίωμα να ασχοληθούν οι Χριστιανοί μαζί του, αφούεπανειλημμένα αναφέρεται στους Χριστιανούς και στους Ιου -

18 JOACHIM GNILKA



δαίους, ονομάζοντάς τους λαό της Γραφής/του Βιβλίου. Αυτή η προ-σφώνηση οδηγεί σίγουρα στην επίγνωση ότι δεν πρόκειται για έναοποιοδήποτε βιβλίο, αλλά για το βιβλίο πίστης μιας μεγάλης θρη-σκευτικής κοινότητας.

Το Κοράνιο δεν είναι μόνο ενδιαφέρον για έναν χριστιανό θε-ολόγο λόγω της εγγύτητάς του προς την Αγία Γραφή, αλλά καιδιότι το Ισλάμ, που εκπροσωπείται διαμέσου αυτού, είναι η μονα-δική από τις παγκόσμιες θρησκείες που συνάντησε το Χριστιανι-σμό. Για το Χριστιανισμό άλλωστε αποτελούσε πάντα ένα πρό-βλημα το γεγονός ότι μετά από αυτόν –δηλαδή μετά Χριστόν–προέκυψε εκ νέου μια παγκόσμια θρησκεία. Ο πληθυσμός τηςΑραβίας που μέχρι τα χρόνια του Μωάμεθ βίωνε τον πολυθεϊσμό,δεν ήταν έτοιμος και δεν είναι έτοιμος μέχρι σήμερα να υιοθετή-σει το Χριστιανισμό και ίσως να μην είναι έτοιμος και στο μέλλον.Τι άραγε σημαίνει αυτό;

Οι προκείμενες μελέτες επικεντρώνονται στην Αγία Γραφήκαι στο Κοράνιο. Αυτό σημαίνει ότι δεν λαμβάνονται υπόψη μηκορανικές παραδόσεις περί του Μωάμεθ, οι πολυάριθμες χαντίθ,αφού από ιστορική άποψη χρήζουν κριτικής θεώρησης. Η εφαρ-μοζόμενη μέθοδος είναι η επιστημονική ιστορικοκριτική, αφούμόνον έτσι είναι δυνατή η επεξεργασία των πηγών. Δεν είναι δυ-νατόν να εφαρμόζεται η συγκεκριμένη μέθοδος μόνο στην ΑγίαΓραφή και όχι στο Κοράνιο, αφού έτσι η έρευνα θα ήταν ανεπαρ-κής και για τα δύο μεγέθη.

Θεώρησα απαραίτητο πριν τα θεολογικά θέματα να προτάξωιστορικά ζητήματα όπως τα βιογραφικά των ιδρυτών, μια ιστορι-κή αναδρομή σχετικά με το πώς αλληλοκατανοούνταν Χριστιανι-σμός και Ισλάμ (εποπτεία), τη δημιουργία της Αγίας Γραφής καιτου Κορανίου και άλλα (κεφ. 1 και 2). Ο μη ειδικός αναγνώστηςχρειάζεται μια εισαγωγή για να διευκολυνθεί στην ανά-γνωση τουσυνόλου. Τα θεολογικά θέματα προέκυψαν αυτόματα από τη σύ-γκριση της Αγίας Γραφής και του Κορανίου, κάτι που είναι ενδει-κτικό της σχέσης τους.




Ι. Ιστορικό Υπόβαθρο

1. Ιουδαίοι και Χριστιανοί στην Αραβία προ του Μωάμεθ

Ο ι τρεις παγκόσμιες θρησκείες Ιουδαϊσμός, Χριστιανι-σμός και Ισλάμ έχουν ως λίκνο τους την Εγγύς Ανατο-

λή. Αυτή η περιοχή αποδείχθηκε το γόνιμο έδαφος επί του οποίουμπόρεσαν να γονιμοποιηθούν αυτοί οι μεγάλοι, καθοριστικοί γιατην ιστορία του κόσμου πολιτισμοί. Δεν πρέπει όμως ταυτόχρονανα λησμονείται και η διαφορετικότητα μεταξύ τους. Ανάμεσα στηγένεση της θρησκείας του Ισραήλ και σε αυτή του Χριστιανισμούμεσολαβούν αιώνες. Αιώνες χωρίζουν και τη γένεση του Χριστια-νισμού από τη σύσταση του Ισλάμі. Ενώ Ιουδαϊσμός και Χριστια-νισμός έχουν ως κοιτίδα τους την Παλαιστίνη, το Ισλάμ έχει τις ρί-ζες του στην Ερημώδη Αραβία (Arabia deserta). Ενώ κατά τηνεποχή του Ελληνισμού και της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είχεασκηθεί έντονη δυτική (ελληνορωμαϊκή) επίδραση στην Παλαι-

і Βλ. Αρχιεπ. Αλβανίας Αναστασίου Γιαννουλάτου, Ισλάμ. Θρησκειο-λογική Επισκόπησις, Αθήναι: Πορευθέντες 1985, 21: Η λέξις islamήτο κα-τά την προϊσλαμικήν περίοδον εν χρήσει εις το εμπορικόν λεξιλόγιον των



στίνη, η οποία επηρέασε τον Ιουδαϊσμό αλλά και το Χριστιανισμόκατά τη γένεσή του, κάτι τέτοιο στην περιοχή του αναδυόμενουΙσλάμ ήταν ανέφικτο, καθώς οι Ρωμαίοι δεν είχαν «εκπολιτίσει»την Αραβία, κάτι που καθιστούσε δυνατή και πιθανή την επέκτα-ση του Χριστιανισμού μέσα σ’ αυτή την περιοχή.

Η Ερημώδης Αραβίαіі ήταν μία αχανής χώρα, στην οποία δενέπαιζαν καθοριστικό ρόλο οι εδαφικοί συνασπισμοί, αλλά οι προ-σωπικές, παροδικές και εφήμερες σχέσεις. Δεν υφίστατο δεσμός


ανθρώπων της Μέκκας και εσήμαινε την «συμφωνίαν», την «συνθήκην»,τον λόγον τιμής διά το «κλείσιμον» μιας υποθέσεως. Ο Μωάμεθ με το κή-ρυγμά του έδωσε νέον περιεχόμενον και δύναμιν εις τον παλαιόν όρον, χρη-σιμοποιήσας αυτόν από την πρώτην φάσιν της δράσεώς του, διά να δηλώσητην υπαρξιακήν υπακοήν εις την κλήσιν του Αλλάχ και να προσδιορίση τονσκοπόν και προσανατολισμόν των οπαδών του. Όσοι αποδέχονται την μορ-φήν αυτήν σχέσεως προς τον Θεόν ονομάζονται muslim (εξ ου μουσουλμά-νος, μουσουλμάνοι). Ή αρα βική φράσις «είμαι Μουσουλμάνος» εις το βά-θος της σημαίνει «είμαι παραδεδομένος στον Κύριο». […] Εν τη παρόδωτου χρόνου ο όρος islam απεστερήθη της αρχικής θρησκευτικής θερμότη-τος και εντάσεως και εγινεν, ιδίως εις τάς εκτός του αραβικού κόσμουγλώσσας, το όνομα ενός θρησκευτικού συστήματος ιδεών, νόμων, πράξεων,το όνομα μιας «θρησκείας». Εις την ελληνικήν, διά τον προσδιορισμόν τηςεν λόγω θρη σκείας έχουν χρησιμοποιηθεί επίσης οι όροι «Ισλαμισμός, Μου-σουλμανισμός, Μωαμεθανισμός». Ο τελευταίος ερεθίζει τους μουσουλμά-νους, διότι δεν λατρεύουν τον Μωάμεθ, όπως π.χ. οι χρι στιανοί τον Χρι-στόν, ούτε τον θεωρούν κέντρον της ευσέβειάς των, όπως οί βουδδισταί τονΒούδδα, αλλ’ απλώς ακολουθούν την διδασκαλίαν του. Παρά ταύτα, κατάτην επιτυχή παρατήρησιν διεθνούς κύρους ισλαμολόγου, η ειδοποιός δια-φορά της εν λόγω θρησκείας από τας άλλας δεν είναι τόσον η πίστις ότι«δεν υπάρχει Θεός έτερος πλην του Θεού», όσον ή διακήρυξις ότι «και προ-φήτης αυτού ο Μωάμεθ». Εις την παρούσαν έργασίαν προτιμώμεν συνή-θως την χρήσιν του κοινώς αποδεκτού όρου Ισ λάμ, του συμπυκνώνοντοςεννοιολογικώς την βασικήν θρησκευτικήν έμπειρίαν, την οποίαν προσδιο-ρίζει: «υποταγή», ολοκληρωτική συμμόρφωσις προς το θέλημα του Θεού.

іі Το όνομα Άραψ είναι μεταθετικό του όρου Abir που σημαίνει νομάς.Βλ. Μητροπ. Μεθ. Φούγια, Το Ελληνικό Υπόβαθρο του Ισλαμισμού, Αθή-να: Νέα Σύνορα 1994, 63.



22 JOACHIM GNILKA

με το έδαφος. Η αλληλεγγύη επιτυγχανόταν διαχρονικά μέσωτων δεσμών αίματος. Η βεντέτα ήταν νόμος. Οι φυλές των Βε-δουίνων διατηρούσαν τη νομαδική τους οργάνωση, ακόμη κιόταν κατασκήνωναν σε πόλεις της όασης. Τη χώρα διέσχιζαν οιμεγάλοι δρόμοι των καραβανιών, από τους οποίους ο πιο γνω-στός ήταν ο «Δρόμος του Λιβανιού». Οδηγούσε από την Αραβικήθάλασσα του Νότου (Hadramaut) στη Μεσόγειο (Γάζα).

Στο Νότο αναπτύχθηκε ένας αξιοσημείωτος πολιτισμός, όπωςμαρτυρούν πολυάριθμες επιγραφές που ανακαλύφθηκαν εκεί. Στηχώρα κυριαρχούσαν οι φυλές των Μινέων και των Σαβέων. Οι επι-κρατούσες θρησκείες ήταν αστρικές1. Η Σελήνηііі, ο Ήλιος και οΕωσφόρος (ο Αυγερινός) λατρεύονταν ως μία τριαδική θεότης.Εκτός αυτής της «τριάδας», λατρεύονταν κατώτερες θεότητες, κυ-ρίως (θεότητες) του οίκου, της οικογένειας. Σε αυτές θυσιάζοντανσφάγια, προσφέρονταν θυμίαμα, ολοκαυτώματα και σπονδές. Εξέ-χοντα ρόλο διεδραμάτιζε σε συγκεκριμένες περιοχές η λατρεία τουΑλλάχ, ο οποίος αναγορεύτηκε αργότερα από τον Μωάμεθ σε μο-ναδικό θεό. Στη Μέκκα μάλιστα ονομαζόταν Χουμπάλ. Το ιερότου ήταν η Καάμπα (= κύβος) με τον περίφημο μέλανα λίθοіV. Ήδηστην προϊσλαμική εποχή είχε καθιερωθεί ενιαύσια ιεραποδημίακατά την οποία ο προσκυνητής περιφερόταν γύρω από την Καά-μπα. Ρόλο επίσης διεδραμάτιζε η λατρεία λίθων και δέντρων.

Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η έλευση των Ιουδαίων και τωνΧριστιανών σε αυτή την περιοχή. Είναι σαφές ότι οι Ιουδαίοι εί-

ііі Σύμφωνα με τον Γιαννουλάτο, Ισλάμ 48-49, το φως της σελήνηςστον καθαρό αραβικό ουρανό αντικατόπτριζε το μυστήριο του θείου πε-ρισσότερο από τον καυστικό ήλιο, θεό Scham, που θεωρούνταν σύζυγοςτου θεού σελήνη. Από αυτό το ζεύγος προήλθαν και άλλοι θεοί, μεταξύτων οποίων εξέχουσα θέση κατείχε ο γιος Athar (ο Εωσφόρος, η Αφροδί-τη). Σύμφωνα με μια παράδοση στη Μέκκα υπήρχαν 360 είδωλα.

іV Πρόκειται μάλλον για μετεωρίτη. Κάτι αντίστοιχο για τους Σύρουςκαι τους Έλληνες ήταν οι διιπετείς, οι βαίτυλοι και οι αργοί λίθοι. Βασική λατρευτική έκφραση ήταν ο ασπασμός του λίθου ή η ψαύσις μετ’ ευλαβείας.Κ.Δ. Γεωργούλης, Μουσουλμανισμός ΘΗΕ 9 113-133



χαν εγκασταθεί ως έποικοι στην Αραβία, ήδη πολύ προτού εμφα-νιστεί ο Χριστιανισμός. Ήλθαν μάλλον ακολουθώντας τις οδούςτου εμπορίου. Σύμφωνα με τον A.von Harnack2, ο Ιουδαϊσμόςστη νότια Αραβία (και ΑβησσυνίαV) είχε έντονη ιεραποστολικήπαρουσία. Σημειωτέον ότι οι αβησσυνοί Ιουδαίοι δεν ήταν Σημί-τες, αλλά Χαμίτες. Περιοδικά οι Ιουδαίοι άσκησαν έντονη επιρ-ροή και στα πολιτικά πράγματα. Μάλιστα ο τελευταίος δυνάστηςαπό το γένος των Ομηριτών (Himyariten) –το όνομά του ήτανΝτου Νουβάς- μετεστράφη στον Ιουδαϊσμό3. Κατά τα λοιπά οιΙουδαίοι είχαν εγκατασταθεί στις παραμεθόριες περιοχές και κυ-ρίως την περιοχή βορείως του «Δρόμου του Λιβανιού». Η σημα-ντικότερη ιουδαϊκή κοινότητα ήταν εγκατεστημένη στην Αιθρί-βη ή ΑιθρίβιοVі, με την οποία ο Μωάμεθ θα ερχόταν σε επαφή.Από τα ελάχιστα που γνωρίζουμε για τις απαρχές και τη ζωή αυ-τών των κοινοτήτων είναι ότι ήταν δομημένες σε φυλές. Δεν είναιδυνατόν με ασφάλεια να τεκμηριωθεί εάν στη Μέκκα υπήρχε ήδημία «κλειστή» οργανωμένη ιουδαϊκή κοινότητα. Αυτονόητα οιΙουδαίοι έμποροι συμμετείχαν στις εμποροπανηγύρεις (στα παζά-ρια), που διοργανώνονταν με την ευκαιρία των θρησκευτικώνεορτών και μάλιστα της ιεραποδημίας στη Μέκκα4. Στη Μισνά(Traktat Schabbat 6, 6) μνημονεύονται αράβισσες Ιουδαίες, οιοποίες έπρεπε να κυκλοφορούν με μαντίλα, όπως και στο Πρ. 2,11 συναντούμε Άραβες προσκυνητές οι οποίοι ήλθαν στην Ιερου-σαλήμ για να γιορτάσουν την Πεντηκοστή.

Χριστιανοί στη Ν. Αραβία υπήρχαν τουλάχιστον από τον 5ο


V Η ονομασία προέρχεται από την αραβ. habes = συρφετός πολλώνεθνών. Ορθότ. ίσως η γραφἠ Αβισινία, ενώ η γραφή ίσως είναι παρετυ-μολ. σύνδεση με το βήσσα=δασώδης κοιλάδα.

Vі Μετονομάσθηκε αργότερα σε Μεδίνα < Madinat al-Nabi = πόλιςτου Προφήτη. Εκεί ιδρύθηκε ο πρώτος ευκτήριος οίκος του Μωάμεθ κα-λούμενος Μεσδέρτ εν-Ντέμπη δηλαδή τόπος γονυκλισίας του Προφήτη.Από τη λέξη μουστζίδ προήλθε η λ. Mouske, γαλ. Mousqe, που δηλώνουντο γνωστό τζαμί ( < τουρκ. camil). Σήμερα έτσι λέγεται ο ευκτήριος οίκοςή ξωκκλήσι, ενώ τζαμί το κεντρικό τέμενος-τόπος συνάθροισης.



αι. μ.Χ. αφού ο ήδη μνημονευθείς βασιλιάς των Ομηριτών, ΝτουΝουβάς, ο οποίος μετεστράφη στον Ιουδαϊσμό, εξαπέλυσε διωγ-μό εναντίον τους. Έπληξε κυρίως τις κοινότητες του Ναγράν, σταόρια της σημερινής Βόρειας Υεμένης, όπου μάλλον «παροικούσε»μία Εκκλησία ακμαίαVіі. Ο διωγμός του 523 μ.Χ. είχε ως θύματαΧριστιανούς, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται και κάποι-ος ΑρέθαςVііі, ο οποίος αργότερα τιμήθηκε ως μάρτυς.

Ο Χριστιανισμός είχε διεισδύσει επίσης στη Ν. Αραβία από τηνΑβησσυνία/Αιθιοπία, όπου υπήρχαν χριστιανικές κοινότητες ήδηαπό τον 4ο αι. μ.Χ. και η Εκκλησία είχε κατορθώσει να εδραιωθεί.Ο διωγμός των Χριστιανών στη Ν. Αραβία κίνησε τη συμπάθειατων Χριστιανών της Αιθιοπίας. Ο χριστιανός βασιλιάς τους Ελσε-βάας εξεστράτευσε εναντίον του νοτιοαραβικού βασιλείου, εν-θαρρυμένος από τον αυτοκράτορα της Νέας Ρώμης Ιουστινιανόκαι τον πατριάρχη Αλεξανδρείας Τιμόθεο. Η επιχείρησή του ήτανεπιτυχημένη και κατάφερε να εγκαταστήσει στη Ν. Αραβία αιθιο-πική διοίκηση, η οποία όμως διήρκεσε μόλις μέχρι το 575. Ο χρι-στιανός κυβερνήτης Άβραμος (Abraha) έκτισε Ναούς στη Μαρίβκαι στη Σαναά και ανέλαβε μάλιστα και εκστρατεία εναντίον τηςΜέκκας. Από αυτόν σώθηκε μία νοτιοαραβική επιγραφή, η οποίαεισάγεται με την Ευλογία: Διά της δυνάμεως και της χάριτος και του

24 JOACHIM GNILKA

Vіі Για την περιπέτεια αυτής της Εκκλησίας βλ. Α. Ν. Παπαθανασίου,«Χριστιανισμός και Ισλάμ. Όψεις της Πρώτης Συνάντησής τους». Ανά-τυπο από το Περιοδικό Έξοδος στην Κοινωνία της Ζωής τ. 8 (12) 1992, 21κε. Βλ. επίσης του ιδίου, Οι «Νόμοι των Ομηριτών». Ιεραποστολική προ-σέγγιση και νομική συμβολή (Αδημ. Διδακτορ. Διατρ.) Αθήνα 1991. Είναιεντυπωσιακό ότι στο μαρτύριο των χριστιανών μαρτύρων στο λάκκο τηςφωτιάς αναφέρεται τιμητικά το ίδιο το Κοράνιο (85, 4-8)!

Vііі Είναι μεγαλομάρτυς και εορτάζεται την 24η Οκτωβρίου. Το αραβι-κό του όνομα είναι αλ Χαρίτ-ιμπν Καμπ. ζούσε στην πόλη Ναντσράν τηςΒόρειας Υεμένης. Εσφάγη τον Οκτώβριο του 523 σε προχωρημένη ηλι-κία. Από την Αραβία κατάγονταν επίσης ένα από τα τρία ζεύγη τωνΑναργύρων ιατρών Κοσμά και Δαμιανού που ήθλησαν επί Διοκλητιανού(284-305).



ελέους του Ευσπλάχνου και του Μεσσία Του και του Αγ. Πνεύματος5.Ο Ναός της Σαναά, όπως περιγράφεται στα πρώιμα ισλαμικά

κείμενα, ήταν ένα καθεδρικού τύπου οικοδόμημα με μία κύρια αί-θουσα (50Χ25 μέτρα) που στεγαζόταν με κολόνες από ευγενέςξύλο, ένα κλίτος και ένα μαρτύριο με τρούλο. Τα τόξα του κλίτουςήταν διακοσμημένα με μωσαϊκά. Στον τρούλο είχε τοποθετηθείαλαβάστρινο γυαλί από όπου εισχωρούσε εκτυφλωτικό φως.Μάλλον ο ίδιος ο Ρωμιός αυτοκράτορας είχε εξουσιοδοτήσει αρ-χιτέκτονες για την οικοδόμηση του καθεδρικού αυτού ναού προ-κειμένου να προβάλει στους ειδωλολάτρες προσκυνητές τηςΜέκκας τη χριστιανική πίστη. Σχεδιαζόταν έτσι ως κέντρο τουΧριστιανισμού στην Αραβία, αφού οι χριστιανοί ηγεμόνες είχανεπιλέξει τη Σαναά ως την πρωτεύουσα.

Η Ν. Αραβία το έτος 575 μ.Χ. έγινε περσική. Ήδη ο πέμπτοςκατά σειρά πέρσης διοικητής, ονόματι Βαθάν, ασπάστηκε τοΙσλάμ το 628 μ.Χ. Μεταξύ των ετών 753 και 775 μ.Χ. ο καθεδρικόςΝαός κατεδαφίστηκε. Τμήματά του ενσωματώθηκαν στα μεγάλατζαμιά, τα οποία διακρίνονται μέχρι σήμερα. Επίσκοποι από τηΣαναά μνημονεύονται ακόμη και κατά την ισλαμική περίοδο.Ακόμη και το έτος 911 υπάρχουν γνωστοί Χριστιανοί της Σαναά,οι οποίοι προστατεύονται6.

Σχετικά με τους Χριστιανούς στη νότια Αραβία, το ενδιαφέρονγια μας ερώτημα είναι εάν ανάμεσά τους υπήρχαν Ιουδαιοχριστια-νοί. Έτσι θα ανιχνευθεί το ποιος ήταν ο Χριστιανισμός που γνώρισεο Μωάμεθ. Στο Κοράνιο Ιουδαίοι και Χριστιανοί επανειλημμένασυμπεριλαμβάνονται στο χαρακτηρισμό οι άνθρωποι του Βιβλί-ου/της Γραφής7. Αυτή η σύνδεση επιτρέπει τουλάχιστον την παρα-δοχή ότι ο Μωάμεθ είδε από μία άποψη ως μία οντότητα Ιουδαίουςκαι Χριστιανούς, και συνεπώς γνώρισε Ιουδαιοχριστιανούς.

Σε μία σημείωση του χριστιανού ιστοριογράφου Ευσεβίου απότην Καισάρεια της Παλαιστίνης γίνεται αναφορά στην ιεραπο-στολική δράση του Αλεξανδρινού Πάνταινου (το 180 μ.Χ.)8. Τό-τε υπήρχαν ακόμη ιεραπόστολοι, οι οποίοι μιμούμενοι τους απο-στόλους εργάζονταν με θεϊκό ζήλο για την εξάπλωση του Λόγου.




Σε αυτούς ανήκε ο Πάνταινος, ο οποίος έφθασε μέχρι τις Ινδίες,όπου συνάντησε ανθρώπους που γνώριζαν τον Χριστό ήδη απότον Βαρθολομαίο που τους παρέδωσε μάλιστα το Κατά Ματθαίονσε γλώσσα εβραϊκή. Πρώτος ο A. von Harnack9 θεώρησε ότι μετην Ινδία νοείται η Ν. Αραβία, όπου ζούσε πλήθος Ιουδαίων καιακόμη περισσότεροι προσήλυτοι. Αυτή η νεφελώδης ενθύμησηίσως να έχει διασώσει την πληροφορία για την παρουσία Ιουδαιο-χριστιανών στον νοτιοαραβικό χώρο10.

Μία ενδιαφέρουσα, επαναστατική έναντι παλαιών αντιλήψεων,άποψη διατύπωσε ο G. Lüling11. Αφορμάται από το γεγονός ότι ηαραβική χερσόνησος κατά τη διάρκεια της παρουσίας του Μωά-μεθ είχε ουσιαστικά εκχριστιανιστεί, συμπεριλαμβανομένων καιτων πόλεων Μέκκας και Μεδίνας. Αυτός ο Χριστιανισμός, οοποίος κατά τη γνώμη του Lüling είχε αναπτύξει μια δική του αρ-χαιοαραβική γραμματεία, εκπροσωπείται μέσω των Χριστιανώνπου ασπάζονται την Αγ. Τριάδα και ταυτόχρονα μένουν πιστοίστην ιουδαιοχριστιανική παράδοση. Εάν τον κατανοώ σωστά, οLüling περιγράφει αυτή την εξέλιξη ως εξής: οι συγκεκριμένοιΙουδαιοχριστιανοί αρχικά δεν γνώριζαν κανένα χριστολογικόδόγμα. Ο Ιησούς ήταν γι’ αυτούς απλώς ο υιός της Μαριάμ. Μέσωτης επίδρασης της ορθόδοξης Εκκλησίας υιοθέτησαν πρώτα τηχριστολογία της, τα δόγματα δηλαδή που αναφέρονται στον Ιη-σού Χριστό, τον οποίο, ενώ μέχρι τότε τιμούσαν απλώς ως υιό τηςΜαριάμ, πλέον τον λατρεύουν ως τον Υιό του Θεού. Ομολογούνεπίσης την τριαδικότητα του Θεού. Αυτό προκάλεσε την οργή τουΜωάμεθ. Τους εξέλαβε ως τριθεϊστές που εξοβέλισαν τον μοναδι-κό θεό12. Υπό αυτήν την έποψη προβάλλει η δράση του Μωάμεθως μία κατεξοχήν επανάσταση εναντίον των Χριστιανών. Ότι οιΙουδαιοχριστιανοί δεν θεωρούσαν τον Ιησού ως Υιό του Θεού εί-ναι γνωστό και ορθό. Ότι ο Μωάμεθ παρερμήνευσε τη χριστιανι-κή πίστη στην Αγία Τριάδα, θα καταδειχθεί αργότερα.

Εντυπωσιακή είναι η θέση του Lüling ότι στην προϊσλαμικήεποχή η Καάμπα στη Μέκκα αποτελούσε χριστιανικό λατρευτικόπροσκύνημα. Υπέρ αυτού συνηγορούν αρχαιολογικοί αλλά και

26 JOACHIM GNILKA



αρχιτεκτονικοί λόγοι: Κατ’ αρχάς η Καάμπα στην προϊσλαμικήτης μορφή είχε, όπως και ο χριστιανικός Ναός, μία αψίδα προσα-νατολισμένη βορειοδυτικά. Επίσης αυτός καθεαυτόν ο Ναός,όπως μας πληροφορεί η ισλαμική παράδοση, διαιρούνταν απόδύο σειρές κολόνες σε τρία κλίτη13. Ήταν διακοσμημένος με αγιο-γραφίες, όπως η εικόνα του Ιησού και της Μητρός Του14.

Η περιγραφή του Χριστιανισμού κατά την εποχή του Μωάμεθθα ήταν ατελής, εάν δεν γινόταν αναφορά στη διαίρεση (το σχί-σμα) της Εκκλησίας. Η Σύνοδος της Χαλκηδόνας (451 μ.Χ.) σεκαμία περίπτωση δεν έδωσε οριστικό τέλος στις έριδες σχετικά μετο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Ένεκα διαμαρτυρίας εναντίοντης χαλκηδόνειας Ορθοδοξίας που πρέσβευε η νέα ρωμαϊκή αυ-τοκρατορική Εκκλησία, προέκυψε η Συρο-ορθόδοξη Εκκλησία, ηοποία επέμεινε στην αλεξανδρινή μονοφυσιτική χριστολογία (δί-νοντας έμφαση στη θεότητα του Λόγου). Ένας Άραβας εμίρηςαπό το γένος των Γασσανιδών ζήτησε επισκόπους από την αυτο-κράτειρα Θεοδώρα, η οποία ήταν φίλα προσκείμενη προς το μο-νοφυσιτισμό. Ο Ιάκωβος Βαραδαίοςіх χειροτονήθηκε επίσκοποςτης Έδεσσας και περιερχόμενος ολόκληρη τη Συρία και την Αίγυ-πτο οργάνωσε μία αντίπαλη Εκκλησία, η οποία γι’ αυτό ονομά-στηκε ως ιακωβίτικη. Αναδύθηκαν και ενδομονοφυσιτικές έριδες.Επιπλέον εμφανίστηκαν εθνικιστικές έριδες μεταξύ Σύρων καιΕλλήνων. Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος (610-641) επιχείρησε τηβίαιη επαναφορά των Ιακωβιτών. Αυτό επιτάχυνε την απώλειατων ανατολικών επαρχιών της αυτοκρατορίας από τους μου-σουλμάνους Άραβες οι οποίοι χαιρετίστηκαν από τον επιχώριο


іх Ο Ιάκωβος γεννήθηκε στην Τέλλα της Συρίας στις αρχές του 6ου αι.μ.Χ. Tην προσωνυμία Βαραδαίος την οφείλει στο γεγονός ότι περιερχό-ταν τη χώρα φορώντας επενδύτη από ράκη, προκειμένου να διαφεύγειαπό την προσοχή των αρχών και των μελχιτών επισκόπων. Από τουςΈλληνες απεκαλείτο Ιάκωβος Τζάνμτζαλος. Ενώ οι Νεστοριανοί ανή-κουν στην ανατολική συριακή Εκκλησία, που εκτείνεται στο Ιράν καιστην Παρθία (με κέντρο την Έδεσσα), οι Ιακωβίτες ανήκουν στη ΔυτικήΣυριακή (Αντιόχεια-Antakiel).

agia grafi kai koranio:Rasputin.qxd 5/21/09 12:00 AM Page 27


28 JOACHIM GNILKA

πληθυσμό ως απελευθερωτές. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Μωάμεθδικαίως εκτοξεύει την κατηγορία ότι Χριστιανοί (και Ιουδαίοι) εί-ναι διηρημένοι (2, 113).

Ότι ο Χριστιανισμός βρήκε οπαδούς ακόμη και ανάμεσα στουςΒεδουίνους, το επιβεβαιώνει η ιεραποδημία του αγ. Σεργίου στοΡουσαφά, ένα σημαντικό σταυροδρόμι των οδών των καραβα-νιών, που ήταν προσφιλής προορισμός για τους Βεδουίνους.Ακούμε ακόμη για έναν επίσκοπο παρεμβολών με το όνομα Πέ-τρος, κάτι που θα μπορούσε να μεταφραστεί –κάπως ελεύθερα– ωςΕπίσκοπος των Βεδουίνων15. Στην έρημο ζούσαν κάποιοι ερημίτεςκαι μοναχοί, οι οποίοι με την παρουσία τους διέδιδαν το Χριστιανι-σμό. Στο Κοράνιο μνημονεύονται με θετική διάθεση (5, 82)16.

Τέλος πρέπει να δοθεί προσοχή στη λέξη αλ-χανίφ, που προσ-διορίζει στην προϊσλαμική εποχή τον ευλαβή άνθρωπο, ο οποίοςομολογεί τον ένα μοναδικό Θεό από αυθεντική πηγαία εσωτερι-κότητα17. Υπό αυτή την έννοια στη Σούρα 3, 67 ο Αβραάμ ονομά-ζεται χανίφ: τελούσαν άραγε οι χανίφες στο περιβάλλον του Μω-άμεθ υπό χριστιανική επίδραση18;

Βιβλιογραφία: J. Guidi, L’Arabie antéislamique (Paris 1921). DeLacy O’Leary, Arabia before Muhammed (London 1927). D.Nielsen (Hrsg.), Handbuch der altarabischen Altertumskunde I.Die al tarabische Kultur (Kopenhagen 1927). W. Hage, Die syrisch-jakobitische Kirche in frühislamischer Zeit nach orientalischenQuellen (Wiesbaden 1966). A. J. Wensinck, Muhammad and theJews of Medina, transl. by W. H. Behn (Berlin 21982). M. Gil, TheOrigin of the Jews of Yathrib, στο: Jerusalem Studies in Arabic andIslam 4 (1984) 203-224. W. Daum, Jemen (Inns bruck undFrankfurt/M. 1987). G. Lüling, Der christliche Kult an dervorislamischen Kaaba als Problem der Islamwissenschaft undchristlichen Theologie (Erlangen 1992).



Η ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ



© Verlag Herder Freiburg im Breisgau 6th edition 2007 fileΕισαγωγή.....17 Ι ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ .....20 1 Ιουδαίοι και xριστιανοί στην

Documents