İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ · Hatice Tülay ALPMAN, MBA, Endüstri Mühendisi, İSGGM HAVA TRAFİK KONTROLÖRLERİ'NİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOŞULLARI İLE

YIL: 8 2008SAYI: 39 TEMMUZ - AĞUSTOS - EYLÜL

T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ

bu sayıda

4JAPONYA'DA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİFAALİYETLERİ SIFIR KAZA KAMPANYASI veTEHLİKE TAHMİN EĞİTİMİ (TTE)

Hatice Tülay ALPMAN, MBA, Endüstri Mühendisi, İSGGM

HAVA TRAFİK KONTROLÖRLERİ'NİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİKOŞULLARI İLE STRES DURUMLARININ ARAŞTIRILMASI PROJESİB. ONAL , F.G. GEDİKLİ , O.A. ONAL , C.C. AYANOĞLU , M. METE ,B. ATLI , A. ERSOY , P. OLGUN , N. EKİZ , S. TÜREMİŞ , A. ÖZTÜRK ,N. TAPÇI , Ö. TOSYALI , M. BERK , R.GÜVEN

1 2 3 1 1

1 1 1 1 1 1

1 1 2 2

1

2

3

İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM)İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM)SB İstanbul Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi

41

ENDÜSTRİDEKURŞUNUN KULLANIM ALANLARI

VE KURŞUN MARUZİYETİNİN BELİRLENMESİAKÜ İMALATI

İlknur ÇAKAR, Kimya Mühendisi, İSG Uzmanı, İSGÜM

19

44 30PATLAYICI ORTAMLARDA İŞ GÜVENLİĞİ

Nihat EĞRİ, Kimya Yüksek Mühendisi, İSG Uzmanı,İSGÜM

FİNLANDİYA İŞ SAĞLIĞI ENSTİTÜSÜ'NDE GERÇEKLEŞTİRİLEN“KANSEROJENLERE MESLEKİ MARUZİYET HAKKINDAULUSLARARASI BİLGİ SİSTEMİ”E.A. KÜRKÇÜ , F. Işık COŞKUNSES , İ. ÇAKAR , B. ATLI , A. ERSOY* * * * *

İSG Uzmanları, İSGÜM

içindekiler

ETKİNLİKLER55

DANİMARKA “BAR U&F BRANCH WORKING ENVIRONMENT COUNCIL EDUCATION ANDRESEARCH ARBEJDS MILJO SEKRETARIATET” KURUMUNDA“İSG ALANINDA EĞİTİM MATERYALİ VE METOTLARININ YERİNDE ANALİZİ VE İZLENMESİ”Ö. DENİZ ERATAK,Süreyya KAPUSUZ,Pınar ATABEK,

Maden Mühendisi, İSG Uzmanı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM)İstatistikçi, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM)

Kimyager, İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM)

49

ENDÜSTRİDE KURŞUNUN KULLANIM ALANLARIVE KURŞUN MARUZİYETİNİN BELİRLENMESİ - AKÜ İMALATIİlknur ÇAKAR, Kimya Mühendisi, İSG Uzmanı,İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM)

19

PATLAYICI ORTAMLARDA İŞ GÜVENLİĞİNihat EĞRİ, Kimya Yüksek Mühendisi, İSG Uzmanı,İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM)

30

TOZUN ÖNLENMESİNE YÖNELİK TEKNİK KORUMABurak YASUN, Maden Mühendisi, İSG Uzmanı,İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM)

27

FİNLANDİYA İŞ SAĞLIĞI ENSTİTÜSÜ'NDE GERÇEKLEŞTİRİLEN “KANSEROJENLEREMESLEKİ MARUZİYET HAKKINDA ULUSLARARASI BİLGİ SİSTEMİ”KONULU ÇALIŞMA ZİYARETİE.A. KÜRKÇÜ , F. Işık COŞKUNSES , İ. ÇAKAR , B. ATLI , A. ERSOY* * * * *

İSG Uzmanı, İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM)*

44

HAVA TRAFİK KONTROLÖRLERİ'NİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOŞULLARI İLE STRESDURUMLARININ ARAŞTIRILMASI PROJESİB. ONAL , F.G. GEDİKLİ , O.A. ONAL , C.C. AYANOĞLU , M. METE , B. ATLI , A. ERSOY ,P. OLGUN , N. EKİZ , S. TÜREMİŞ , A. ÖZTÜRK , N. TAPÇI ,Ö. TOSYALI , M. BERK , R.GÜVEN

1 2 3 1 1 1 1

1 1 1 1 1

1 2 2

İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM)İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM)SB İstanbul Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi

1

2

3

41

JAPONYA'DA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ FAALİYETLERİSIFIR KAZA KAMPANYASI ve TEHLİKE TAHMİN EĞİTİMİ (TTE)Hatice Tülay ALPMAN, MBA, Endüstri Mühendisi,İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM)

4

ENDÜSTRİDE ERGONOMİK DÜZENC. Can AYANOĞLU, Endüstri Yüksek Müh., İSG Uzmanı,İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM)

13

Dergide yayımlanan yazılar kaynak gösterilerek

iktibas edilebilir. Yayınlanan yazılardan doğacak

sorumluluk yazara aittir.

Tasarım / Baskı

İletişim:

ART Ofset Matbaacılık

Yay. Org. San. Tic. Ltd. Şti.

2. Cd. 38. Sk. No: 8/11

06520 Balgat / Ankara

Tel: 0312. 284 41 25

Fax: 0312. 284 29 89

[email protected]

Yazışma AdresiÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

İnönü Bulvarı No: 42 İ - Blok Kat 406100 Emek / Ankara

Tel: 0312. 296 68 20 - Faks: 0312. 215 50 [email protected]

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ

Kasım ÖZER

İsmail GERİM

Mustafa BİRBENLİ

Yazışma AdresiÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

Üç ayda bir yayımlanır.Ücretsizdir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü AdınaSahibi

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü

Yayın Yönetmeni

Yayın Kurulu

İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüİnönü Bulvarı No: 42 İ - Blok Kat 4

06100 Emek / AnkaraTel: 0312. 296 68 20 - Faks: 0312. 215 50 28

www.isggm.gov.tr - [email protected]

Dr. Ğ

Dr.ğ

İ İİ İ

İİ İ İ

Dr. İ İ İ

Adnan A IRA. Rıza ERGUN

Buhara ÖNALÇi dem ÜNALDemet ÜNVER

Garip ERELsmail GÜLTEK N

smail ÇEL KN. Gül NCEKARANeslihan D M C

Nuri V D NLÖ. Deniz ERATAK

İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi'nin amacı iş sağlığı ve güvenliği alanındakonusunda uzman kişiler tarafından yazılan derleme yazılar,makaleler, çeviriler sunarak bilgi alışverişinin sağlanması, farklıgörüşlerin tartışılması ve yeni görüşlerin ortaya çıkmasına katkıdabulunulması, dünyada ve Türkiye'de sektör haberlerininduyurulmasıdır.

Üç ayda bir olmak üzere yılda 4 sayı olarak yayımlanmaktadır.

Yayınlanan yazıların içeriği ve biçimi editörler tarafından özenlegözden geçirilmekle birlikte yazılarda belirtilen görüşler yazara aittir.

Bu derginin tüm içeriğinin telif hakkı kuruma aittir. Dergi içeriğinintamamen ya da kısmen elektronik, mekanik, fotokopi veya başkabiçimde çoğaltılması kurumun iznine tabidir.

ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIGENEL YAYIN NO: 153

De erli kuyucular,ğ o

Günlük hayatımızın üçte biri çalı ma süresi olarakhesap edilir. Halbuki günün yarıdan fazlası çalı arak veyabenzer faaliyetle geçer. a lı ı ve üvenli i hayatımızdavazgeçilemez ve ihmal edilmez bir konudur. Günün hersafhasında yapılan faaliyette sa lık ve güvenlik göz önünealınarak davranılır. Atılan her adımda riskler hesaplanır.

Risk kavramı veya tehlike analizi her i ve faaliyette yeralan konudur. Ticari bir faaliyette, yolculukta i yerinde vb.

hayatında yapılması gereken risk de erlendirmesi,kavram olarak ülkemizde yeni bir tanımlama veuygulamadır. AB ülkeleri 90 lı yıllarda bu kavram veuygulama ile tanı mı ve geni kitlelere yaygınla tırılmasıiçin çe itli faaliyetler yapmaktadırlar.

Gerek günlük hayatımızda ve gerekse i hayatımızdahiçbir kural, meto , kavram ortaya çıktı ı günde veyayayınlandı ı anda her yerde ve herkes tarafındanuygulanamaz. Bunun sebepleri birden fazla olmaklaberaber en önde geleni herkes tarafından aynı andabilinmemesi olarak . Ba ka bir sebep, kabul veuygulama problemidir. Zayıf bir sebep gibi görünen ancakçok etkili oldu u gözlenen ise de i ime dirençtir. “Bu danereden çıktı”, “Eskiden öyle yapıyorduk”vb. cümleler ilki itilenlerdir. Bunlara kar ı yapılacak faaliyetlerin ba ındabilgilendirme çalı maları gelmektedir. Sa lı ı veGüvenli i Müdürlü ü olarak, çe itli faaliyetlerle(Konferans, seminer, e itim çalı maları, bro ür ve dergigibi) bilgilendirme ve farkındalı ı ortaya çıkarmaya ve

a l ı ı ve üvenl i i kültürünü gel i t i rmeye,yaygınla tırmaya çalı ıyoruz. Ümit ve beklentimiz en kısasürede en uzun yolu katetmektir. Bunun için çalı mahayatının di er sorumlu ve profesyonellerinin de benzeriçalı malar yapması, yapılan faaliyetlere etkili ve yüksekoranda katılım sa laması gerekmektedir. Çalı mahayatının üçlü yapısının içinde yer alan devlet, i çi vei veren kurulu larının topyekün hamlesi ve gayreti ilegeni kitlelere hızlı ve kolay ula ılacaktır.

Dile imiz çalı an ve çalı tıranlarımızın birbirinin hakve menfaatlerini gözeterek kar ılıklı anlayı ve barı içindei hayatımızı için gerekli tedbirleride alarak sürdürmektir.

Tehlikelerin en az indirildi i ve güvenli in enyükse e çıkarıldı ı bir çalı ma ortamı dile iyle saygı veselamlarımla.

şş

İş s ğ ğ g ğ

ğ

şş

İş ğ

'ş ş ş ş

ş

şt ğ

ğ

ifade edilir ş

ğ ğ şş

ş ş şş İş ğ ğ

ğ ğ şğ ş ş

ğ işs ğ ğ g ğ ş

ş şş

ğş

ğ şş

ş şş ş

ğ ş şş ş ş

ş iş sağlığı ve güvenliği

a ğ ğğ ğ ş ğ

Kasım ÖZERİş ğ ğ ğSa lı ı ve Güvenli i Genel Müdürü

Hatice Tülay ALPMAN, MBA, Endüstri MühendisiİSGGM

JAPONYA'DAİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ FAALİYETLERİ

SIFIR KAZA KAMPANYASIve TEHLİKE TAHMİN EĞİTİMİ (TTE)

makale

Sıfır Kaza Kampanyası Nedir?“Hiçbir bireyin yeri doldurulamaz”

düşüncesinden yola çıkan bir harekettir.Bu hareket; çalışan insanlar cephesindenbireye değer verildiğini gösteren, tümkazalara dur diyerek sıfır kaza ve sıfırhastalık nihai hedefine, herkesin katılımıyoluyla çalışma sahasındaki sağlık vegüvenlik ile ilgili problem ve tehlikeleritahmin edip çözümlendirerek ulaşılmasıve böylece başarılı, düzgün çalışmaortamlarına kavuşulmasını hedefle-mektedir.

Kampanya hareketi, işbirliği yapankuruluşlar ile bağlı kuruluşları da içerisinealacak şekilde tam katılımlı olarak toplamsıfır kaza ve sıfır hastalık amacına yönelikgelişmelidir.

Dünya Sağlık Örgütü beratına göresağlık; hastalık halinin bulunup bulunma-masından öte fiziksel, ruhsal ve sosyaliyilik halidir.

Vücudun fiziksel sağlığı,

Ruh sağlığı,

Birey ile toplum arasındaki uyum.

Sıfır Kaza Kampanyası'nda, sağlıkproblemi yalnızca fiziksel iyi olma haliötesinde, ruhsal problemler ve işsahasındaki insan ilişkilerine dayanan

problemler çerçevesinde düşünülür.Sağlığa; iş sahasında pozitif tavır, işe olanyaratıcı yaklaşım, özgüven ve başkalarınatoleranslı yaklaşım olarak daha geniş vederin bir perspektiften bakılır.

Bu kampanya, insana saygı düşün-cesine odaklı basit bir ideolojik kampanyadeğildir. Aynı zamanda uygulamalı birkampanyadır ve hangi metotlarınkullanılacağı ve sahada bunların nasıluygulanacağını göz önünde bulundurur.Etkili bir metot keşfedildiğinde uygulama

yaklaşımı manifesto haline gelir. Sıfır KazaKampanyası fikir, metot ve uygulamaüçlüsünden oluşur. Eğer bunlardan bir tekieksikse fonksiyon yerine getirile-meyecektir.

Sıfır kaza kampanyası'nda katılımyelpazesini geniş tutmaktaki gerekçe-lerden ilki, “problem veya tehlikeleriöngörmek” noktasında operasyonlardanve işi ifa edenlerden doğru bilginin, işçevresi ve bilgi sisteminde hızlı bir şekildeyönlendirilmesidir.

İkinci önemli neden; “problemleringönüllük esasıyla çözülmesi”dir. Her birişçinin sıfır kaza hedefine ulaşmak üzeregönüllü hareket etmesi gereklidir. Bilgi vebeceriler eğitimler yoluyla kazanılsa da,bu bilgi ve beceriye rağmen hiç bir şeyyapılmadığında, problemler orada varolmaya devam eder. Herkesin kendigözlemini yapması, bir araya gelerektartışması ve problemlerin neler olduğukonusunda bir farkındalık yaratması, işsahası seviyesinde bir ortak akıl ve hareketsergilenmesi, gönüllü iş sahası faaliyetleri,güvenlik ve sağlık tedbirlerini getirmedeortak bir ruhla hareket edilmesi esastır.

Üçüncü neden ise“işçi farkındalığı”dır.Çalışan insanlar günümüzde farkındaolarak veya olmayarak çeşitli vesilelerlefaaliyetlere katılım sağlamak isterler.Amirlerinden iş emri almak, fakat bundanda öte iş sahasındaki problemleri

Diğer bir ifadeyle, sağlık üç yönüylemevcuttur.

1)

2)

3)

5

İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi

Japonya'da doğan “Sıfır Kaza” kavramı bazen “sıfır hasar” veya “sıfır kayıp” gibi farklı isimlendirilebilmektedir. Temelde aynıamaca yönelik olarak gelişen bu kavramlar, ABD ve iş sağlığı ve güvenliği (İSG) konusuna önem veren çeşitli ülkelerde giderekbenimsenmekte ve gerek ülke gerekse kurum bazında uygulamaları artarak yaygınlaşmaktadır.

Japonya'da büyük bir imalat yerinde yaşanan bir kazanın ardından, üç çocuğu ile kalan bir anneye dönemin bakanı taziyelerinde; “Yazık,10.000 çalışanın olduğu işyerinde sizin eşiniz hayatını kaybetmiş” diyerek olayı şanssızlık olarak değerlendirmesinin ardından eşin; “Sizin için10.000 kişiden biri olabilir ama benim bütün hayatım gitti” cevabındaki “10.000 insanda bir” ve “bütün bir hayat” vurguları kampanyanınçıkış noktasını oluşturmuştur.

Sıfır Kaza Kampanyası, işte bu kazanın hemen ardından 1973 yılında başlatılmıştır. Herkesi içine alan Sıfır Kaza Kampanyası'ndazorunluluk yoktur ancak, gönüllülük esası vardır. Bugün için tüm Japonya'da yaygın olarak bu kapsamda faaliyetler sürdürülmektedir.1961 yılında yaşanan rekor iş kazasına bağlı ölümler ile karşılaştırıldığında 2007 yılında bu sayı beşte bir düzeyine inmiştir.

Sıfır Kaza Kampanyası'nın beşöğesi;

�

�

�

�

�

Bireyin yerinin doldurulamazolması,

Bu nedenle de iş sahasındakiherkesin gönül birliği ile; güvenlik,temizlik, ulaşım kolaylığı ve sağlıkkonularına odaklanarak katılımı,

Her işçi için sağlık ve güvenliğininbir problem oluşturduğu ana fikrive bunu takip eden güvenlik vesağlık yönetimi faaliyetleri, TTE(Tehlike Tahmin Eğitimi)aktivitelerinin her gün yapılmasıböylece alışkanlık haline gelmesi,

Arkadaş tavırlı işçilerle sıkı ilişki vegönüllü çabalarla canlı bir atmosferyakalamak,

Güvenlik, kalite ve üretimde sabitilerlemelerin kaydedilmesi.

6

Japonya'da Sıfır Kaza Kampanyası

düşünmek, diğerleriyle bunları tartışmak,amaçları belirlemek ve problemleriçözümlemek için yaratıcı bir şekildeçalışmak isterler. Bir Japon özdeyişi “Üçnasihatten bir akıl ortaya çıkar”a karşılıkgelen Türk özdeyişi, “Akıl akıldanüstündür”ü anımsayarak, bir kişi işsahasını en iyi kendisinin bildiğineinanırken diğerleriyle tartışmalardansonra, profesyonel anlamda kendiyanlışlarının veya alışkanlıklarının dafarkına varacaktır. Bu da iş arkadaşlarınınbirbirlerini daha farklı görmeleri ve saygıduymalarına olanak sağlar. İzin verildiğitakdirde, amacın vazgeçilmez bir parçasıoldukları hissettirildiği takdirde, ortak

çabalara katılacak, faaliyetin mantığınıkavrayacak ve bu amaca yönelik hareketedeceklerdir.

Bu üç gerekçe göstermektedir ki,işletme yönetimi; iş ortamını çalışaninsanların taleplerindeki değişimleritemel alan, gönüllü aktiviteleri destek-leyen ve katılımın dinamiğini üst düzeydekullanan, amaç odaklı bir tüzel kişiliğekavuşturulmalıdır.

İş sağlığı ve güvenliği, yönetimaçısından hem yasal hem de aynızamanda ahlaki bir sorumluluk olsa da, busorumluluğu yerine getirmek için makine,ekipman, iş standartları gibi güvenlik ve

sağlık öğeleri dışında, örneğin, standart-ların sağlanması, devamı ve tamanlamıyla uygulanması için güvenlik vesağlık eğitimleri ve kontrol rehberliği gibiunsurları da sağlamalıdır. Bu yönetimselve yukarıdan aşağıya güvenlik ve sağlıkyönetimine ilave olarak, ters yöndegönüllü hareketleri teşvik ederek yalnızcasağlık ve güvenlik açısından değil,operasyonel prosedürlerin ve kaliteniniyileştirilmesi gibi konularda da ilerlemesağlanabilir.

Sıfır kaza kampanyası'nın en büyükanlamı; katılım, yaratıcı ve başarılı birçalışma atmosferinin oluşturulduğuçalışma ortamı ve insan ilişkileri ağınıhedeflemesinde yatmaktadır.

Sıfır Kaza Kampanyası'nda yavaş,ancak adım adım herkesin kümülatif çabave işbirliği içerisinde katılım sağlamasıylagüvenlik ve sağlığın tesis edildiği bir süreçsöz konusudur. Başlama noktası, işsırasında hiçbir kazanın olmaması, kaza vehastalıkların sayısının sıfır olmasıdır. Bu dagünlük ve hiç durmadan devam edensağlık ve güvenliğe yönelik faaliyetlerlemümkün olabilir. Bir kaza olduğundabunun tekrar yaşanmaması için incele-meler yapılır ve gereken tedbirler alınır. Butedbirler sürekli olarak alınır, devamettirilir. Böylece sıfır kaza/hastalıkprensibi referans alınarak sıfır figürüdaima hedefte kalır.

Sıfır Kaza Kampanyası'nın üçtemel direği;

1.

2.

3.

Üst yönetim tarafından yönetimpolitikası,

Bölüm yöneticileri tarafından işsağlığı ve güvenliğinin tümyönleriyle çalışmalardauygulanması,

İş sahasında gönüllü faaliyetlerinyoğunlaştırılmasıdır.

Düşünün ki, ölümle sonuçlanan bir kazavar: A onuya dikkatle eğilmekgerekir. Kaza durumunda nasıl davra-nıldığı önemlidir. Hasar boyutunabakılmaksızın, 'ramak' kalalar da dahiledilerek tüm kazaları aynı seviyededüşünmek gerekir. Oysa 'ramak' kalalargenellikle sadece işçi ve arkadaşlarıarasında paylaşılır.

Üst yönetim politikasını göstermeninbaşlıca yollarından ilki; iş güvenliği vesağlığı personelinin lider özelliklerinesahip, alt çalışanların güvenini kazanankişiler olması, sağlık ve güvenliğe yatırımyapılması, üst yönetimin güvenlik sağlıkkomitelerine katılım sağlamalarının yanısıra denetim yapmak, şirket içi veya dışı işsağlığı ve güvenliği konferanslarınakatılım sağlamak, İSG raporlarını günlüktakip etmek, bölüm şefleri ve kısımşeflerini mevcut durum ve problemlerisıkça rapor etmeleri için desteklemek vebu konulara yeterli zamanı ayırmaktır.

Sıfır Kaza Küçük Grup Faaliyetleri; sıfırkazaya odaklanmış, insan hayatına saygıruhu taşıyan takım çalışmalarıdır. Bugruplar, şirket çapında oluşturulan sıfırkaza ağının bir parçasıdır. İşyerindekikazalara karşı problemlere uzun vade vekısa vadede çözümler bulmak, sağlık vegüvenlikle de kalmayıp çalışma ortamın-da iyileştirmeler, kalite artırılması, mali-yet düşürülmesi ve enerjinin dönüşümügibi konuları da dahil eden faaliyetler iş

sahasındaki gönüllü aktiviteler olarakbaşlayıp, bölüm yöneticilerine doğru birenerji aktarımı şeklinde olur.

Sıfır kaza küçük grupları, gelecektegüvenlik ve sağlığı sağlamada önemli birrol oynayacaktır. Liderlik kavramınıkullanmak, çalışma saatlerinde günlüktoplantılar yapmak, tehlikeleri (prob-lemler) tahmin ederek, kısa vadede pratikeylemlerle çözüme kavuşturmak zorun-luluk haline gelmiştir.

Geçmişte güvenliğe, üst kademedeyönetim tarafından karar verilen bir konuolarak bakılırdı. Örneğin kanunlar, şirketkuralları ve iş standartları vardı. Bunlar dazaten birim amirleri tarafından bilinirdi.Güvenlik de, bu kanun ve kuralları altkademeye itaat ve uygulatma biçimindeolurdu. Bunu yapmanın yollarından biri deeğitimlerdi. Ancak kusur ve güvensizhareketler, insanın doğasında olanaldanma, unutkanlık gibi özelliklerdenkaynaklanmasından dolayı bu türdenkural, talimatlar ve eğitimler de çokanlamlı olamamaktadır. Güvensiz hare-ketleri önlemede atılacak ilk adım,çalışanların içinde bulundukları durumlailgili farkındalıklarını artırmaktır. Tedbir-lerin alınmasındaki temel sebebin,bunların ihtiyaç olması değil, durumuntehlikeli olması ve önemli yaralanmalaraveya ölüme neden olabileceği gerçeğiolduğunun bilinmesi önemlidir. Gönüllüfaaliyetlerinin temelindeki anlayış budur.Bu eylemlerin hareket noktası, bireyseldüzeyde, öz savunma ile bireyin vücudunukorumak gibi basit algılanmamalıdır.Bunlar; Tehlike Tahmin (TT) eylemleridirve küçük gruplar vasıtasıyla takımdüzeyinde katılım sağlamayı amaçlayanSıfır Kaza Kampanyası'nın bir parçasıdır.İşçi, kural ve prosedür gereği değil, duru-mun tehlikeli olduğunu ve dikkatsizliğineticesinde zarar göreceğini kendisikavrayarak, birtakım adımlar atmasıgerektiğini anlamalı, bunun sonucundagönüllü katılım sağlamalıdır.

TTE Japonca tehlike, tahmin ve eğitimsözcükleri için kullanılan kısaltmadır.

TTE Eğitimi, tehlikeleri tahmin ederekgüvenlik ve sağlığı öngörmekle ilgili bireğitimdir.

İSG mevzuatında işverenlerin uymasıiçin 2 tip korumadan bahsedilir.

İşçiyi korumak için makinedonanımının korunması

Uygulama ile koruma (çalışmakuralları, kılavuzlar, standartlar)

Ancak, çoğu işletmede, kanunlara iyiuyum göstermelerine rağmen “0 Kaza”mümkün olamamaktadır. Peki, niye? İşteTTE, tehlikeleri tahmin ve öngörüeğitiminin devreye girdiği nokta burasıdır:İşçilerin tehlikeleri tanımlayıp, tedbirlerinihayata geçirmeleri sağlanmalıdır. İnsanhatası yanılsama, renk veya açı gibifaktörlerle meydana gelebilir. Dikkatte birazalma ve dikkat kaybı sonucunda hataortaya çıkar. Dikkatin de yönü ve açısıbulunmaktadır. Dikkat, 190 dereceyekadar bir açıyı algılar. Ancak bu açınınküçük bir aralığında belirgindir. Dikkataynı zamanda seçicidir. Kişi sadeceilgilendiği sesi duyar. Bir tür ritmi demevcuttur. Ritim düşük veya yüksekolabilir. İnsan hatasının ortaya çıkmasıgenellikle unutma, bilgi yetersizliği, yanlışanlama, yeteneklerin yetersizliği ve riskalan davranış veya kestirme yollarıkullanmakla alakalı olmaktadır.

ncak, k

bir

Tehlike Tahmin Eğitimi (TTE)

1)

2)

Unutulmamalıdır ki güvenliişyeri yoktur. İşyerinde herzaman risk vardır. İşyeriningüvenli olması için yönetimtarafından da çabagösterilmelidir. Diğer yandan“güvenlik” erişildiğinde dahitatmin olunacak bir konudeğildir.

7


İnsan hatasının önüne geçmedeüç yol bulunmaktadır:

Makine ve ekipmanlar;

1) Fail-safe, yani arızalara karşıotomatik devre güvenlikmekanizması özelliği veya

2) Fool-proof, yani kullanan kişiyebağlı olmaksızın güvenli olmaözelliği bulundurarak;

Sistemler ve etkileşimler,

İnsan aklının benimsemesi.

�

�

�

1)

2)

3)

4)

TTE'nin evreleri (Round-R) vardır veşu şekildedir:

R1:

R2:

R3:

R4:

Lider:

Sekreter:

Raportör:

Sunucu:

Yorumcu:

Eğitimin Uygulanış Şekli

İlk olarak küçük gruplar halinde takımçalışması yapılır. Her grubun lideribelirlenir. Bunlar; ustabaşı, takımlideri, ekip lideri veya şef olabilir.

İşçiler, işyerine geldiklerinde, işbaşıyapmadan önce, iş sırasında ve iş sonaererken bu liderlerin başkanlığındatoplantı gerçekleştirir.

Liderin başkanlık ettiği bu kısatoplantılarda; tehlikeleri tahminetmek, gönüllü olarak keşfedip,kavrayıp ortadan kaldırmak için ciddigayret gösterilmeli, bu şekilde işüretimi sırasında insandan kaynak-lanan hatalar ayıklanarak iş güvenliğive sağlığında sabit bir ilerlemesağlanmalıdır. Bunun için de işçilerinmotivasyon, kıvraklık, problem çözmekapasitesi ve uyarlama düzeylerininartırılması gerekir.

Sıfır Kaza Kampanyası'nda geçen“Tehlike tahmin eğitimi” kısa dönem-de tahminler şeklindedir. İş sahasındaherkes tarafından bu etkinlikleryapılır.

İşi yapan işçinin kendisi olduğundan,tehlike noktaları ve güvenlik için, işsahasındaki duruma göre, eylemselişlemlerde insan kaynaklı hatalarınönüne geçerek, kazaları önlemekaçısından parmakla bu noktalaraişaret etmek ve yüksek sesle tekrar-lamak/çağırmak gereklidir. Sonuç

olarak tehlike tahmin eğitimindeparmakla işaret etme ve haykırmabirbirini tamamlayan tek bir hareketgibi anlaşılmalıdır. İşaret etme veçağırma ile bir nesneyle ilgili tehlikenoktası ve eylem noktasının doğru-luğu parmaklar, kollar, gözler vekulaklar tarafından teyit edilmektedir.

Eğitimin amaçları ise, tehlikeyeduyarlılık, motivasyon, konsantrasyon,katılım, problem çözme kabiliyeti, pozitifatmosfer ve problemi açıkça tartışmaolarak belirtilir.

Mevcut durumu kavra, tehlikeyitanımla,

Tehlike noktasını tanımla,

Karşı tedbir geliştir,

Eylem Planı kararlaştır.

“Sıfır Kaza Kampanyası” için eğitimsırasında her elemana lider, sekreter veyaraportör gibi bir rol atanır.

Tartışmaya başkanlık eder,programı ve zamanı yönetir ve herelemanı konuşmaya teşvik eder.

Elemanların fikirlerinitablo kâğıdına yazar.

Sekreterin yazmış olduk-larını rapor kâğıdına geçirir.

Tartışmadan sonra, diğerekiplere sunum yapar.

Diğer ekibin oluşturduğuiçerik hakkında yorum yapar.

Her lider, tüm elemanlar bir sırayadizilmişken, onlardan dikkatlerinitoplamalarını sağlamak üzere birer sayısöylemelerini ister. Lider, sonra hepsiniselamlar ve “sağlık teyidi” alır. Sonra TTEevrelerinden ilki için “Pusuda ne gibitehlikeler var?” sorusu üzerinde tüm ekiptartışır. Problemler hakkındaki fikirler TTE

(TTE) Tehlike tahmin eğitimi,parmakla işaret etme ve çağırma

İş sahasındaküçük grup

ve lideri

Kısa sürelitoplantı

Tehlike tahminfaaliyetleri


kâğıdına problemler olarak tek teklistelenir. İkinci evrede ana problemkonuları saptanmaya çalışılır. Tespit edilenve altı çizilen problem(ler) için üçüncüevrede çözüm önerilerini takımdakiler“Bunu şu şekilde yapmak doğru olur” gibipozitif ifade tarzıyla belirtirler. B

ördüncü evrede eğitim kâğıdına geçiril-dikten sonra uygulamaya en uygunolanlar işaretlenir. Bu çözüm önerisininiçinde işaret etmek ve çağırmak (takımhalinde yüksek sesle söylemek) üzerenesnelerin adının geçtiği parola belirlenir.Bu parola teyit edilir ve uygulanır.

Bundan sonra takımlarda bir kişisunum, diğer kişi de takım çalışması içinyorum yapar. TTE rapor kâğıdında dörtevreye ait tartışmalar özetlenir.

Merdiven üzerinde pencerecamı siliyorsunuz.

Bununla ilgili ne gibi kazalar sözkonusu olabilir?

Merdivenden oldukça uzak bircamı silmeye çalıştığım için,merdivenin dengesi bozulmayabaşlar ve devrilir.

Ayağımı merdivene hızlı birşekilde basmam nedeniyle,merdiven ayakları çamurluzemine batar. Merdiven meyillidurur ve ben dengemi yitirirdüşerim.

Merdivenden aşağıya camabakarak indiğim için, ayağımyandaki kovaya takılır ve bendüşerim.

Camı hararetli bir şekilde sildiğimiçin, ıslak bezin suyu sıçrar vegözlerime kaçar.

Cama bakarak aşağı indiğim için,zeminin ıslak olması sebebiylekayar düşerim.

Tehlike Tahmin (TT) faaliyetleri ve(TTE) Tehlike Tahmin Eğitimini aslındabirbirinden ayırmak zordur. İnsanlarfarkında olarak veya olmayarak tehliketahmini yaparlar. Tabii ki TT faaliyetlerininişyerinde üst düzeyde yapılması için,TTE'nin çok defa gerekli yerlerde her güntekrarlanması gerekir. İşe başlamadanönce ve iş sırasında, kemik bir ekip ileküçük bir ders tahtasından da faydalana-rak, lider ortada olduğu halde TTE yerinegetirilir veya sözlü olarakTTE yapılır.

Günlük olarak işyerinde yapılaneğitimlerin sonucundaTT (tehlike tahmin)faaliyetleri gelişir. TT faaliyetleri ile işaretetme ve çağırmanın işle ilgili her konuyatam olarak oturtulması yıllar alacak birsüreçtir. Günlük TT toplantıları daeğitimlerin bir bölümüdür ve tehlikeye

karşı duyarlılık geliştirme, dikkat artmasıve gerçek uygulamalarda motivasyonuartırma konusunda gelişme sağlar.

Ne zaman, nerede, kim ve nasıl: TTE'nigerçek koşul ve ihtiyaçlarını karşılamaküzere iş sahasına uyarlayabilir.

Rutin işler,rutin dışı işler, ani, acil veya olağandışı işler,

İlk başlangıç-larda, işe başlamadan, iş sırasındave işin sonunda,

Çalışma amiri, tekbir ekip, küçük ekipler, bireyler,

Zaman ayırarak (30dakikadan fazla), 10 ila 15 dk, 3 ile5 dk arası, birkaç dakika gibi kısabir süre.

Örneğin, her zaman yapılan rutin işlervarsa mutlaka belli bazı tehlikeler demevcuttur. Her adımda her üyenin veilgilinin bulunması gerekir. Önemli olduğudüşünülen tehlikeler için kesin çözümlergeliştirilip, standart hale dönüştürülür.İşlemler sırasında en anlaşılan, güvenli vemümkün olan iş usullerine herkesedanışarak karar verilir ve bunlar uygu-lamaya konulur. İşaret etme ve çağırmaeylemi ile saptanmak veya teyit edilmekistenen tehlike noktaları belirlenir veuygulaması yapılır. Başlangıç toplantı-larında çalışma standardı ve içeriğini(özellikle tehlike noktaları için) teyitetmek bir alışkanlık haline gelmelidir.

Çalışma standartları periyodik olaraktekrarlanmalıdır. Bir yöneticinin kontroletmesinden sonra ise bu resmileş-tirilmelidir. Plastik koruyucu içinde tümbirimlere verilerek tüm işçiler için hazırhale getirildiğinden emin olunmalıdır.

u önerilerd

Örnek:

Durum:

1)

2)

3)

4)

5)

TTE'nin İşyerine Uyarlanması

TT Faaliyetlerinin Çeşitleri

Cam silme.

Ne zaman yapmalı?

Nerede yapmalı?

Kim yapmalı?

Nasıl yapmalı?

�

�

�

�

Balık Fanusu Sistemi;TTE'nin temeli balık fanususistemi ile şöyleanlatılmaktadır: Balığın

nasıl yüzdüğünüdışarıdan izleyemez. Ancakfanusun dışından bakıldığıtakdirde hareketlerinigözlemleme şansı vardır. Bunedenle bir eğitim ekibi vebelirlenen konularda buekibi dışarıdan izlemek üzereatanmış diğer bir ekipyorumlarını yapar. Öncelikleolumlu noktalarda yorumabaşlayarak, hata bulmaktarzında olmayan,kampanyanın insana saygıöğesini unutmadan “şuşekilde yapılabilir” tarzındayorumlar getirilir. Dahasonra da roller değiştirilir.

kendisi

9


10

Derslikler, jimnastik salonu, yüzmehavuzu, çok amaçlı atletik alan içermeküzere üç yıl önce başlatılmış olan veçalışmaları devam eden okul inşaatının işteslimi 2011 yılının Mart ayında yapılacak,inşaat tamamlandığında üç katlı okulbinaları tesis edilmiş olacaktır.

İnşaatta istihdam edilecek işçi sayısınaana işveren ve alt işveren birlikte kararvermektedir.

Asıl işveren, Tokyo Construction Co.Şirket içerisinde yılda bir kez kongredüzenler. Kongrede, inşaatlarda iyiperformans gösteren alt işveren veliderine ödül verilir. Lider çok üstünperformans sergilemişse 'Üstat Lider'sıfatını kazanır ve 5 yıl süre ile 100.000yenle ödüllendirilir. Liderler toplantısınaüstat lider de katılım sağlar.

Bu iş sahasına özgü olan kural: Askıişçilerinin koruyucu kaskları üzerindekırmızı bant, kren operatörlerinin kasklarıüzerinde sarı ve yeni işçilerin kasklarındayeşil renkli bant ayırt edicidir.

Her işçiye temin edilen malzemeler:Profesyonel çalışmayı anlatan doküman-lar ve üst seviyede moral.

İşle ilgili rehber ve prosedürleredayanan bir risk değerlendirmesi uygu-laması yapılır. Bu değerlendirmeyedayanarak, o çalışma gününde neleriyapmanın önemli olduğunu göstermekiçin işçilerle bir güvenlik ve sağlık gündemtoplantısı gerçekleştirilir. Amaç; risklerindeğerlendirilmesidir. O güne ait yapılacakişlerle ve izlenecek prosedürlerle ilgiliolarak hangi tehlikeler var, alınacaktedbirler neler, ilgili işler nedir, butedbirlerin alınması ve bunları tümişçilerin anlamasıdır. Her alt firmanınhazırladığı formatlar vardır. Her sabahtoplantı ve hafif ısınma egzersizleri yapılır.Her alt firma (taşeron) bir araya gelerek,şefler tarafından günün içeriği alınır. Altfirmaların bir araya gelmesinden sonraherkese inşaat planı ve alan krokisiüzerinden, gereğinde ders tahtası dakullanarak hatırlatmalar yapılır. İnşaatyöneticisi kısa güvenlik turu atar. Lidergrup temsilcileri önemli konuları işareteder. Sabah toplantısından sonra altişveren işçileri bu kez bir araya gelirler.

Tehlike konuları işçiler arasında paylaşılır.Güvenli şekilde çalışma için Safety Call -Güvenlik haykırması (işçilerin yüksek seslegüvenlikle ilgili sözleri bir ağızdansöylemeleri) yapılır. Her ay, alt işverenlerinelemanları tarafından muhtemel kazalarve güvenlikle ilgili noktaları öncedenkavramak ve tedbir geliştirmek içintoplantı yapılır. Yönetim düzeyindekiişçiler tarafından düzenli güvenlik dev-riyesi gerçekleştirilir. Devriye yapıldığındagüvenlik turu da atılır. Asıl inşaat firmasıolan Tokyo Construction Co. Tarafındankonuşma yapılır. Ardından tüm inşaatsahaları gezilir ve güvenlik turu atılır. Üstyönetim güvenlikle ilgili olarak son dereceduyarlıdır. Liderler toplantısı gerçek-leştirilir. Liderler her hafta devriyeyaparlar. Yönetim düzeyindeki işçilerinsarı çizgi bulunan mavi kaskları, renginiokul otobüslerinden almıştır. Güvenlikdevriyesinin dışında da liderler sık sık biraraya gelir. İnşaat alanının bazı bölüm-lerinde klima vardır. İnşaatta saat; 10.00-10.30 sabah dinlenme, 12.00-13.00yemek, 15.00-15.30 arasında ise öğledensonra ara uygulanmaktadır.

İnşaat Sloganı: “Bu işe kalbimizikoyuyoruz”

Japonya'da İSG Uygulamalarından Örnekler

Saint Merry Uluslararası Okul İnşaatı, İSG Politikası

Nisan 1965 yılında kurulan Asahi BiraFabrikası Japonya'nın kuzeyinde Hokkaidobölgesindeki Sapporo şehrinde bulun-maktadır. 1966 yılında ilk üretiminigerçekleştirmiştir. 2001 yılında yeni birafabrikaları açılmış, 2007 yılında ise İSGYS-Asahi, iş sağlığı ve güvenliği yönetimsistemine geçilmiştir.

Fabrikanın yıllık üretim: 90.000 kl'dir.

Çalışan sayısı: 3.007'dir. (Çoğunluğuüretim hattı dışındaki planlama, satış ve

pazarlama gibi bölümlerde istihdamedilmektedir.) Şişeleme, kutulama ve fıçıhattı olmak üzere üç hat bulunmaktadır.Dakikada 14.500 kutu bira üretimiyapılmaktadır.

Gündüz vardiyasında çalışan işçi sayısıtoplam 7 işçidir. Tüm süreçlerde tamotomatik üretim gerçekleşmektedir.

İşletmenin temel politikası; müşteri-lerin, sosyal çevre ve iş çevresinin güvenini

ve memnuniyetini elde etmeye çabalamaolarak ifade edilmektedir.

nde kullanılansistemi:

10-çok ciddi, 8-ciddi, 6-kayıp günler,4-gün içi iş kaybı, 1-ciddi olmayan yara-lanmalar.

faktörlerine göre 3kategori belirtilmektedir.

4- sık, 2-bazen, 1-nadiren.

Risk değerlendirmesipuanlama

Kaza sıklık hızı

Asahi Beers Bira Fabrikası İSG Politikası


Dai Nippon İSG PolitikasıMatbaa Fabrikası


Kaza olasılığı

Mutlak 0.6, Yüksek 0.4, Bazen 0.2,Zayıf 0.1.

Puanlar toplanarak, risk 5 seviyededeğerlendirilir. Buna göre farklı tedbirlertesis edilir. Fabrikada toplam 4.000 ayrımadde için risk değerlendirmesi yapıl-maktadır.

2009 yılı için güvenlik ve sağlık amacışunlarla çerçevelenmiştir:

Güvenlik ve Sağlık Planı,

Güvenlik ve Sağlık Politikası.

İSGYStesisini devam ettirmek, sistemi işçileretanıtmak, alt işverenlerle güvenlik vesağlık faaliyetleri düzenlemek, ustabaşı,yeni işçiler, transfer işçiler için güvenlikeğitim sistemini tesis etmek.

Sistemin fabrika içerisinde iç kontrolüyapılmaktadır. Her aralık denetim yapılır.Rapor incelenir. Gözden geçirme toplantısıve konferans düzenlenir.

İç denetimraporu, İSG uygulama raporu, başarısonuçları, risk değerlendirmesi ve önlem-

lere dair sonuçlar, ilerleme için yapılanöneriler.

gelecek yıl için hedefler,gelecek yıl için yönetim programı ve özetbilgiden oluşur.

2006 yılında yönetim sisteminegeçildikten sonra olağanüstü çaba sarfedilmiş ve 2006 yılında fabrikada hiç kazayaşanmamıştır.

1)

2)

Güvenlik ve Sağlık Politikası;

Sağlık ve Güvenlik girdileri;

Çıktılar;

Tesisler ve tarihçe1876 yılı; önceki adıyla Shuasha

Şirketinin kuruluşu,

1935 yılında Nishing firmasıylabirleşme.

Satışlar 1,8 trilyon yen.

Kar 86,5 milyar yen.

Toplam işçi sayısı 38.867.

Fabrikanın ana üretimi magazin veCD-rom'dur.

İş faaliyetleri üç bölümde yürütülür;

Bilgi iletişimi,

Bireysel ve endüstriyel tedarikler,

Tüketici elektroniği.

Ana fabrikalar Tokyo'da Kanto bölge-sinde bulunmakla birlikte Saytomabölgesinde pek çok şube bulunmaktadır.

Ichigaya fabrikası Tokyo'nun tammerkezindedir ve doğudan batıya 65.742m 'lik bir alana oturmuştur. İşçi sayısı(şubeler dahil) 2.514'tür.

Üretimde üç tip basım metodukullanılmaktadır;

Talio - yoğun yüzeyi; yoğunyüzey mürekkebi yakalar.

Ofset- Alüminyum plakalar kullanılır.Gövde yüzeyi düzdür. Su ve yağ birbirinekarışmaz. Kauçuk tabakadan mürekkepkâğıt üzerine geçer.

Cappai- Ana malzeme reçine. Reçineüzeri çıkıntılı ve çıkıntılara mürekkebingeçtiği bir yöntemdir.

Günlük eğitimler ve yarı zamanlıçalışan işçilere verilen eğitimler;

Yangın tatbikatıeğitimi,

Makine işletimine yönelik eğitim,

Tıbbi muayene bulunmaktadır.

İşletmede güvenlik ve sağlık ekibikaza sayısı toplamı ve dört günden fazlaişgünü kaybına yol açan kazalara bakarak

Ana sermaye 1.14 milyar yen.

2008 yılında satışlar ve istihdam bilgisi;

Sağlık ve güvenlik faaliyetleriprogramı içerisinde;

Güvenlik ve sağlık konusunda zorlayıcıfaktörler;

1)

2)

3)

2

12

kazaların ortadan kalkmaması ile ilgiliolarak 3 faktör tespit etmiştir:

Benzer kazaların olması engelle-nemiyor.

Programlandığı şekilde ilerlemekaydedilemiyor.

Şirketin hedefleri var. Günlükgüvenlik konularının farkındaolunmuyor.

Risk üç faktör kullanılarak değerlen-dirilmektedir.

Hasarın boyutu/ şiddeti,

Kaza olasılığı ve

İşin yapılma sıklığı.

Bu üç faktörün çarpımı ile risk puanıelde edilir.

Risk puanı= (1)x(2)x(3)

Risk puanı kategorileri;

IV~250

III~100

II~ 40

I~ 20

Riskli durumun tahmin edilmesi ilebulunan, örneğin 92.1 risk puanı seviyeIII'e karşılık gelir ve problemin önemliolduğunu anlatır. Seviyenin aşağıyaindirilmesi için derhal tedbir alınır.

Kaza Olasılığı;

Korunma düzeyi,

Tehlike kaynağının durumu(kolay, ulaşılır, orta, zor),

Hasardan kaçınma olasılığı,(zor, çok dikkat gerektirir,kurtuluş mümkün, çokluklakurtulmak olası)

İşin sıklığı

Kaza olasılığı=axbxc/3= 2,7

Risk=hasarın şiddeti x kaza olasılığı xişin sıklığı =10x2.7x5

Her ay bölüm liderleri, işçi sendikasıtemsilcileri arasında bir toplantı yapılır.

Şirket içinde fiziksel problemlerle ilgiliöğüt verecek bir de bölüm bulunmaktadır.

İşletme kliniği ve spor salonu çevrehalka da hizmet vermektedir.

Her hafta Tokyo'daki farklı hastane-lerden kliniğe cerrah, dermatolog, göz,kulak-burun boğaz ve diş hekimigelmekte ve hizmet vermektedirler.

Dört tane tam zamanlı doktor, 8hemşire, 2 eczacı, 2 x-ray mühendisi, 2kontrol mühendisi ve 8 büro işçisibulunmaktadır. Bunlara ait bilgiler herhafta klinik bilgi panosunda güncellenir.Kliniği Sağlık Sigorta Kurumu çalıştırmak-tadır. Hizmet ücretsizdir ancak, işçiler heray sağlık sigortası primi yatırmaktadırlar.

Organik çözücülerden tolüen artık buişletmede kullanılmamaktadır. Toksikçözücüler sadece temizlik ve yıkamadakullanılmaktadır. Bunlar da organikçözücüler değildir. Bu yüzden çok kolaybuharlaşmazlar.

Ofset basımda kanunda belirtilmişolan parlayıcı maddeler kullanılır.Mürekkep zaten hazne içinden borusistemiyle basım için makineye otomatikolarak verilmektedir.

1)

2)

3)

1)

2)

3)

2)

a-

b-

c-

3)

Örnek:

1) Hasarın Şiddeti-En yüksek değer 10,

da


1. JICA Eğitim ve Diyalog Programlarıkapsamında katılım sağlanan "EndüstriyelGüvenlik ve Sağlık Politikası" Semineri.

kayn

akla

r

ENDÜSTRİDE

C. Can AYANOĞLU, Endüstri Yüksek Müh., İSG UzmanıİSGÜM

ERGONOMİK DÜZEN

makale

Ergonomi, temelde işi ve işyeri şartlarını çalışanlara uygun halegetirme bilimidir. Ergonomi bilimi ile ilgili ilk çalışmalardaki amaç

daha fazla çalışan insandan daha fazla verim elde etmek olmuştur.Ancak, daha sonraları, gücünün üzerinde çalışan insanın yorulduğu ve

bunun sonucunda da iş kazaları ve meslek hastalıklarının ortayaçıktığı belirlenmiştir. Günümüzdeki ergonomi çalışmalarındaki amaç,

işyerlerinde çalışma ortamını çalışan için en uygun hale getirmek vebunun sonucunda iş kazalarını, meslek hastalıklarını azaltmak,

üretimde kalite ve verimi yükseltmektir.

14

Endüstride Ergonomik Düzen

ERGONOMİYE GİRİŞGünümüzün gelişen teknolojisi ile her

alanda bir değişim gözlenmektedir. Sözkonusu değişim, bu alanlarda çalışaninsanların yeteneklerini bedensel vezihinsel açıdan çeşitlendirmekte vezorlamaktadır. Buna karşılık insanlarınbazı belirli yapısal (anatomik), boyutsal(antropometrik) ve psikolojik özelliklerivardır. İnsan iskelet ve kas sistemininbelirli bir hareket yeteneği ve gücü,kasların enerji yaratma şekli, çevreyialgılayabilme ve gerektiğinde ondankorunma özellikleri bulunmaktadır.

Bu nedenle, işyerlerinde insandanyapması beklenenler ile insanın temelözellikleri arasında bir uyum olmasıgerekir. İşyerinde mevcut olan zayıfergonomik düzen bu uyumun azalmasıyönünde etki eden faktörlerdendir.İşyerinde bu faktörlerin engellenmemesiçalışanı yoracak, iş verimi ve kalitesinidüşürecek, iş sağlığı ve güvenliğisorunlarına neden olacaktır.

Günümüzde giderek artan tüketiciihtiyaçları ve değişen dünya şartlarıbilhassa endüstri işletmelerinin çıktılarınaolan talepleri daha da artırmaktadır.Bunun bir sonucu olarak bu işletmelerüretimin artırılmasını temel hedef kabuletmişler ve işyeri ortamındaki zayıfergonomik düzenleri önemsemez olmuş-lardır.

Zayıf ergonomik düzene sahipişyerlerinde çalışmalar, çalışanları çeşitlirisklere maruz bıraktığından dolayıendüstri işletmelerinde, mesleki kas veiskelet sistemi hastalıkları yaygın olarakrastlanan bir sağlık sorunudur. Kas veiskelet sistemi rahatsızlıkları iş verimlili-ğinde azalmaların, iş günü kayıplarının,yorulmaların ve sakatlanmaların temelsebeplerinin başında gelmektedir.

Birçok ülkede mesleki kas ve iskeletsistemi rahatsızlıklarının sıklık ve maliyet-

lerindeki fazlaca artış sebebiyle etkinönleme politikaları oluşturulmuştur.Ülkemizde kas ve iskelet sistemi rahat-sızlıkları ve etkileri, çalışanlar ve işverenlertarafından son yıllarda oldukça önemsen-meye başlanmıştır. Yasalarımızda pek çokkas ve iskelet sistemi hastalıkları meslekhastalığı olarak tanımlanmıştır. Ülkemiz-de 4857 sayılı İş Kanunu'nun etkisiylegiderek artan iş sağlığı ve güvenliği bilinciile birlikte bu konudaki bilincin daha daartacağı ve bilhassa endüstri işletme-lerinde etkin ergonomik programlar yürü-tülerek kas ve iskelet sistemi rahatsızlık-larının engelleneceği düşünülmektedir.

- Bayan hizmetlilerin dizlerindekiağrılar,

- Bulaşık yıkayan kadınlarınbaşparmağındaki rahatsızlıklar,

- Yazarların el krampları,

- Veri işleyen personeldekirahatsızlıklar,

- Çöp toplayanların omuzlarındakirahatsızlıklar,

- Terzilerin bileklerindekirahatsızlıklar,

- Montaj operatörlerinin omuz vekollarındaki rahatsızlıklar.

Bu, tarihi, mesleki rahatsızlıklar halagünümüzde bulunmaktadır. Bu gibirahatsızlıklar, mesleki kas ve iskeletsistemi rahatsızlıkları olarak anılan genişincinme ve rahatsızlıklar kategorisinin birbölümüdür. Kas iskelet sistemi rahat-sızlıkları genellikle şiddetli travmalartarafından oluşmaz; ancak kaslar,tendonlar, bağlar, eklemler, kıkırdaklargibi yumuşak dokularda ve sinir siste-minde tekrarlı incinmeler nedeniyleyavaşça ortaya çıkarlar .

Ergonomi, iş koşullarından kaynak-lanan kas ve iskelet sistemi rahatsızlık-larını önlemek için, yardım eden biruygulamadır. Çeşitli mesleki kas iskeletsistemi rahatsızlıkları, risk faktörlerine,aşırı tekrarlı ve uzun süreli maruz kalma ileçalışanların bedenlerine kalıcı zararvermektedir .

Mesleki kas ve iskelet sistemi rahatsız-lıklarıyla ilgisi olan ve rahatsızlık sürecinihızlandıran işten kaynaklı faktörlerergonomik risk faktörleri olarak nitelendi-rilmektedir. Bu faktörler dolaylı olarak

İşyerinde Zayıf Ergonomik Düzenlerve Olası Ergonomik Rahatsızlıklar

Ergonomik Risk Faktörleri

Aşağıdaki rahatsızlıklar herkestarafından bilinen tarihi meslekirahatsızlıklardır:

3

3

Tanıma göre ergonomi; işyerişartlarını ve iş talepleriniçalışanların kapasitelerineuygun hale getirme bilimidir.Ergonomi prensipleri çalışan veişyeri arasındaki uyumuartırmak için kullanılır. Pratikyaklaşım olarak ergonomi:insan, ekipman, kullanılan işsüreçleri ve iş çevresi ile ilişkileri

düzenler .

Bir başka tanıma göre ergonomi(veya insan faktörlerimühendisliği) sistemdeki bireylerve diğer elemanlar arasındakiilişkileri göz önüne alan birdisiplindir ve insanlarınsağlığını, güvenliğini, sisteminperformansını en uygun durumagetirmek için teorileri,prensipleri, tasarımdaki veri vemetotları uygulayan bir

bilimdir .

1

2

veya doğrudan rahatsızlıkların oluşumu-nu etkilemektedir ve rahatsızlıklarınfizyolojik süreci ile bağlantılıdır.

- Zihinsel yüklenme,

- Psikososyal,

- Sosyal iletişim,

- Organizasyonel.

- Tekrarlayan işler,

- Uygunsuz (Biçimsiz) duruş gerek-tiren işler,

- Statik duruş gerektiren işler,

- Aşırı güç gerektiren işler,

- Sıkışma,

- Ortam gürültüsü,

- Ortamdaki sıcaklık ve nem,

- Ortam aydınlatması,

- Titreşim,

- Kimyasallar, tozlar ve ortamzararlıları.

- Antropometri.

ZihinselYüklenme

Bu faktörler işin nasıl organizeedildiği, denetlendiği ve yönetildiği ileilgili çalışanın şahsi anlayışıdır. Buanlayışlar sınırlı kariyer fırsatları, iştanımının belirsizliği gibi şeylerdir.İşyerindeki şartlar; güvensizlik, korku vekarmaşanın olduğu bir ortam oluştu-rabilir. Bu şartlar çalışanlarda daha fazlarahatsızlıklara sebep olur .

Yöneticilerin, yardımcı çalışanlarıylailişkileri sosyal desteğin kaynağıdır venegatif baskıyı önlemektedir. Ayrıca,aşağıdakiler çalışan üzerindeki baskıyıartırıcı etkenlerden sayılabilir:

- Grup içerisinde çalışma baskısı,

- Negatif sosyal iletişim,

- Agresif üretime odaklanan durum-lar, çalışanların desteklenmemesive performanslarının izlenmemesi.Bu gibi durumlar psikolojik baskıyasebep olur, kas ve iskelet sistemirahatsızlıklarını artırır .

İş çizelgeleri

Düzensiz iş çizelgeleri (örneğinçalışma vardiyaları ve vardiya değişimleri)işçinin uyuma ve yeme alışkanlıklarını,aile ve sosyal iletişimlerini etkiler, işkazalarına sebebiyet verir .

İş yükü ve fazla mesai

Çalışanın iş yükü arttıkça, çalışanüzerindeki iş baskısı artar ve performanstalepleri yükselir. Bu iş baskısı, çalışanınçeşitli riskler alarak işini kısa yoldantamamlaması için cesaretlenmesine desebep olur. Bunların sonucunda kas veiskelet sistemi rahatsızlıklarının oluşa-bilme olasılığı artar. Ayrıca, fazla mesai,

çalışanın yorulmasına ve olaylara tepkiverememesine sebep olabilir. Bununsonucunda da iş kazası olasılığı artar .

İşyeri risk faktörleri, yapılan işten ve işinyapıldığı işyeri ortamından kaynaklanan,mesleki kas ve iskelet sistemi rahatsızlık-larının oluşumunu hızlandıran faktör-lerdir. İşyeri risk faktörlerinden bilhassauygunsuz vücut duruşları bu hastalıklarınoluşumunda önemli bir etkiye sahiptir. Busebeple ergonomiye göre uygunsuz vücutduruşlarının ne olduğunu detaylı birşekilde incelemek faydalı olacaktır.

Örneğin; diz çökme esnasında önedoğru belirli bir açı ile sırtın eğilmesigözlemlenebilir. Normal durumda, bir

duruşuna en az yükbinmektedir. İş yerlerinde sık rastlanıldığıgibi; hareketli bir aletle iş yaparken vücutduruşu nedeniyle, vücudun kemik ve kasyapısı, işin gereğine göre değişik tipteyüklenmelere maruz kalır. Farklı işyerlerinde bu durumlar çeşitlilik arzederler. İşletmelerde, fabrikalarda, ergo-nomik kuralların hiç girmemiş olduğu yada maksada uymayan çalışma araç vemateryallerinin uygun şekilde düzenlen-memiş olduğu yerlerde, insan vücudununözelliklerine şiddetle aykırı düşen ya dabireysel çalışma tarzına uygun düşmeyenmodası geçmiş çalışma metotları mev-cuttur. Endüstride çalışanlar, görevlerinitam olarak yerine getirebilmek için tüm

Ergonomik risk faktörleri 3 ana başlıkaltında incelenebilir:

İşyeri Risk Faktörleri

Bireysel Risk Faktörleri

Psikolojik Risk Faktörleri

İşyeri Risk Faktörleri

(Vücut Postürleri)

Psikolojik Risk Faktörleri;

Psiko-sosyal Etkiler

İşyerindeki Sosyal İletişim

Organizasyonel Etkiler

a-

b-

Vücut Duruşları

(iş ve işyerindenkaynaklı faktörlerdir)

(işi yürütenkişiden kaynaklı faktörlerdir)

-

insanın vücut

4

4

4

4

Zihinsel yüklenme çalışanınpsikolojik davranışlarını etkiler.İşgücü ile ilişkilendirildiğinde,çalışan nicel aşırı yüklenmeyemaruz kalır. Aşırı yüklenmeçalışanın iş memnuniyetinde vesağlığında negatif bir etkiyesebep olur.

Nicel aşırı yüklenmeye, çalışanaktivite belli bir süre maruz

kaldığında kaslarda aşırıyüklenme sebepli rahatsızlıklarolur .

Çalışma sırasında insan vücudu,yatay durumda, oturma, dikdurma, diz çökme ve çömelmegibi farklı temel duruşlarısergiler. Bunlar "Vücut duruşları"diye literatürde adlandırılmak-tadır. Belirli bir vücut duruşuesnasında vücudun farklıkısımları, farklı durumlar alır.

4

15


16

gün boyunca çalışmaktadırlar ve buinsanlar bazen aynı işte yıllarını, hattahayatlarını geçirmektedirler. Bu nedenle,çalışma sırasında karşılaşılan duruşlarınuzun zaman zarfında işgörenin bünyesinive kas yapısını etkilemesi kaçınılmazdır .

1970'li yıllarda yapılan bir çalışmasonucunda elverişsiz çalışma duruşları,karakteristik özellikleri ve etkileri araş-tırılmıştır. Buna göre vücudun yük altındaolduğu 14 çalışma durumu belirlenmiştir.Bu çalışma durumları aşağıda maddelerhalinde sıralanmıştır :

Kollar sakin, sırt üstü yatay durumda,Normal oturma,Normal dik durma,Eğilmiş bir şekilde oturma,

Eğilmiş bir şekilde dik oturma,Normal çömelme,Normal diz çökme,Kuvvetli bükülmüş bir şekilde dikdurma,Eğilmiş bir şekilde diz çökme,Kollar başın üstünde düz oturma,Kollar düz olarak başın üstünde dikdurma,Kollar başın üstünde çömelme,Kollar başın üstünde diz çökme.

Uygunsuz duruşlar, diğer bir tanımladoğal duruşun dışındaki duruşlardır.Doğal duruş (nötral duruş) iş için engüvenli ve rahat duruştur. Doğal olmayanduruşlar, kas ve eklemlere baskı yaparakvücudun fiziksel limitlerini zorlar .

– Gün içerisinde 2 saatten fazlasürekli eller ile omuz ve başhizasının üzerinde çalışmak;

– Gün içerisinde 2 saatten fazla dizçökerek çalışmak;

– Gün içerisinde 2 saatten fazla belibükerek veya eğerek çalışmak;

– Ayaklarına destek vermedenoturmak verilebilir.

Çalışma sırasında olabilecek uygunsuzduruşlar ve karşılık geldiği rahatsızlıkoluşması muhtemel bölgeler ise Tablo-1'de verilmiştir.

5

5

1.2.3.4.

5.6.7.8.

9.10.11.

12.13.

Uygunsuz duruşlara örnek olarak:

3

Uygunsuz Duruşlar Sağlık problemi oluşması muhtemel bölgeler

Ayakta Durma (özellikle öne doğru eğilerek durma) Ayaklar ve lumber bölgesi

Lumbarın desteklenmediği durumda oturuş Lumber bölgesi

Sırtın desteksiz durumda olduğu oturuşlar Bel kemiği kasları

Ayak konulacak ızgaraların uygun yükseklikte olmadığı oturuşlar Diz, bacaklar ve lumber bölgesi

Çalışma yüzeyinin çok yüksek olduğu oturuşlar Kürek kemiğinin üstünde yer alan kaslar

Üst kolun dikey yönde desteksiz ve asılı konumda olması Omuzlar ve üst kol

Kolun yukarı doğru uzanması Omuzlar ve üst kol

Başın geriye doğru eğik olduğu durumlar Boyun omurları

Gövde öne doğru eğik kambur duruş Bel omurları ve kasları

Sırt öne doğru eğik, ağırlık kaldırma söz konusu Bel omurları ve kasları

Herhangi bir eklemin uzun süre zorlanması Hareketle ilgili eklemler

Tablo-1. Uygunsuz duruşlara karşılık gelen rahatsızlık oluşması muhtemel bölgeler6

Uygun Olmayan Duruşlar İçinErgonomik İyileştirmeler

Çalışan, işin yürütümünden dolayıuygunsuz bir duruşta çalışmak durumun-da olabilir. Böyle bir durumda, işin ve işyeridüzeninin çalışanın doğal (nötral) duruştaişi yürütmesini sağlamak amacıyla çeşitliergonomik tasarımlarla iyileştirilmeleryapılmalıdır. Hiç bir ergonomik iyileştiril-menin yapılamadığı işlerde; çalışanınuygunsuz duruşta işi yürütmesindenkaynaklanacak kas ve iskelet sisteminebaskıların en aza indirilmesi için sıkdinlenme araları verilmelidir. Çalışanlarındoğal duruşlarda çalışmasını sağlamak

amacıyla yapılabilecek örnek ergonomik tasarımlar Şekil-1, Şekil-2, Şekil-3 ve Şekil-4'degösterilmiştir.

Şekil-1 Doğal duruşun sağlanması için monitörün konum ve yüksekliğinin tasarımı


Kimyasallar, Tozlar ve OrtamZararlıları

Endüstri İşletmelerinde ErgonomikRisk Faktörlerine Karşı İyileştiriciProgram Yönetimi

Kimyasal maddeler, işyeri ortamında sıvı,gaz, buhar, toz veya katı olarak

bulunmaktadır. Bazı kimyasal maddelersolunduğunda veya deri ve göze temasettiğinde, çeşitli ciddi sağlık problem-lerine sebebiyet verirler. Rahatsızlıkların

semptomları kısa ya da uzun süre sonraortaya çıkar. İşyeri ortamında alınacaktedbirlerle maruziyetler, işçinin rahatınınsağlanması için azaltılmalıdır .

Bu faktörler işi yürüten çalışanın yaşı,ağırlığı, vücut ölçüleri gibi özellikleri ileilgili faktörlerdir. Özellikle işi yaparkenkullanılan ekipmanlar, çalışanın bireyselözelliklerine uygun tasarlanmadığında,işe bağlı kas ve iskelet sistemi rahat-sızlıklarının oluşumu hızlanmaktadır. İşekipmanlarının ergonomi prensiplerinegöre tasarımında, antropometri bilimianahtar rol üstlenmektedir.

Ergonomi prensiplerinin endüstriyelortama uyarlanmasıyla, güvenli, sağlıklı,ve daha üretken bir iş ortamı oluşturu-labilinir. İşçi ve işverenler yapılan bir iş içinrisk faktörlerini en aza indirmek amacıylagerekli en iyi iş araçlarını ve iş teknikleriniöğrenmelidirler.

Endüstri işletmelerinde yürütüleceketkin ergonomik programların başındaergonomik risk değerlendirme çalışmalarıgelmektedir. R isk değerlendirmeçalışmalarında, işletme içerisindeki tüm işistasyonları detaylı bir şekilde analizedilmeli ve mevcut olan risk faktörleritespit edilmelidir.

Endüstri işletmelerinde ergonomikçalışma ortamı oluşturulması için gereklidüzenlemeler şu şekilde özetlenebilir:

- Malzeme ve ekipmanlar uygunyerlerde bulundurulmalıdır,

- Malzeme ve ekipmanların işeuygunluğundan emin olunmalıdır,

- Mümkünse gürültü, aydınlatma,ortam sıcaklığı gibi faktörler işeuygun hale getirilmelidir,

7

Bireysel Risk Faktörleri

17


Şekil-2 Doğal duruşta çalışmanın sağlanması için iş istasyonu yüksekliğinin uygun halegetirilmesi

Şekil-3 Masa önünde yapılan işlerde, etkilerin en aza inmesi için uzanma gerektirecekvücut duruşu olmayacak şekilde masa tasarlanması

Şekil-4 Boyun ve bel bölgesindeki baskıların en aza inmesi için çalışma istasyonlarınınaynı yükseklikte tasarlanması

18

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

U.S. Department of Health,http://www.hhs.gov

Dul J, Weerdmeester B., Ergonomics forBeginners a quick reference guide, 2nd Ed.Taylor&Francis Inc, 2001, s. 1-2.

Ergonomi Bilinç Eğitimi (Çeviri: H. OkanDurmuş),http://www.sistems.org/ergomomi_bilinc_a.htm

Workers' Compensation Board Alberta, OfficeErgonomics Remembering the Basics, s 7-22.http://www.wcb.ab.ca/pdfs/ergobk.pdf

Erdem M. A., Ergonomik İş İstasyonu Tasarımı,Gazi Üniversitesi, Ankara, 2000.

Wely P., Design and Disease, AppliedErgonomics, 1, 5, 262-269, 1970.

Dul J, Weerdmeester B., Ergonomics forBeginners a quick reference guide, s. 91.

kayn

akla

r

- Malzeme taşıma ve kaldırma işlerimümkün olduğunca otomatikekipmanlar aracılığıylayapılmalıdır,

- İş süreçleri gözden geçirilmeli vegerekliyse ergonomi prensiplerinegöre yeniden tasarlanmalıdır,

- İşler yürütülürken duruşlariyileştirilmelidir,

- İş teknikleri kontrol edilmelidir,

- İşin yapıldığı alan kontroledilmelidir.

Endüstri işletmelerinde ergonomik birçalışma ortamı oluşturulabilmesi içingerekli mühendislik kontrolleri ise şuşekilde özetlenebilir:

- İş istasyonunun ve iş alanınınuygun tasarımı,

- Mevcut iş istasyonu, iş alanı veekipman tasarımınıniyileştirilmesi,

- Uygun araç, gereç ve ekipmanlarınbelirlenmesi,

- İş ekipmanlarının ve işistasyonlarının uygun şekildeyerleşiminin yapılması,

- Ergonomik risklerin belirlenmesi vekontrol altına alınması.

Yönetim tarafından ergonomik birçalışma ortamı oluşturulması için yapıl-ması gerekenler ise şu şekilde özetle-nebilir:

- İşçilerin, iş metotları üzerindeeğitilmesi,

- İşçilere değişik işler verilmesi,

- Gece vardiyalarının işçiler üzerindebaskı oluşturmayacak şekildedüzenlenmesi,

- Kısa dinlenme aralarınınsağlanması.

İşletmelerde kullanılan KişiselKoruyucu Donanımlar (KKD), çalışan iletehlike arasında bariyer görevi görürler.KKD'ler, mühendislik ve yönetimselkontrollerin yetersiz kaldığı durumlardaçözüm olarak tercih edilmelidir. KKD'lerin

seçimi yapılırken ilgili mevzuatlar dikkatealınmalı ve işyerinde kurulmuş olanergonomik düzenin bozulmamasına itinagösterilmelidir.


ENDÜSTRİDEKURŞUNUN KULLANIM ALANLARI

VE KURŞUN MARUZİYETİNİNBELİRLENMESİ - AKÜ İMALATI

İlknur ÇAKAR, Kimya Mühendisi, İSG UzmanıİSGÜM

makale

20

Endüstride Kurşunun Kullanım Alanları

GİRİŞğır metal ifadesi fiziksel özellik

açısından yoğunluğu 5 g/cm 'ten yüksekolan metaller için kullanılır. Bu gruba;kurşun, kadmiyum, krom, kobalt, bakır,nikel, çinko, cıva olmak üzere 60'dan fazlametal dahildir. Kurşun ağır metalleriçerisinde endüstride çok geniş kullanımalanına sahip ve toksikolojik etkileribelirlenmiş bir metaldir. Doğada azmiktarda, fakat yaygın olarak bulunan birelementtir. Elde edilmesi ve işlenebilir-liğindeki kolaylık sebebiyle çok farklıalanlarda kullanılmaktadır. Bu sebepleçok değişik kaynaklardan kurşunamaruziyet söz konusudur.

Ülkemizde son yıllarda toksik etkileribilinen kurşuna yönelik, işyerlerindedüzeltici teknik önlemler alınarakmaruziyet azaltılmaya çalışılsa da SGKistatistiklerine göre kurşun zehirlenmesihala ilk sırada yer alan meslek hastalığıolarak karşımıza çıkmaktadır.

Kurşun, gri-beyaz renkli, saf haldeparlak görünümlü, yumuşak ve oldukçaağır ve korozyona dayanıklı, kolaycaşekillendirilebilme özelliğine sahip birmetaldir. Çeşitli alaşımlar meydanagetirebilme özelliğinden ötürü tarihtebilinen ve kullanılan en eski metallerdenbirisidir. Periyodik cetvelin 4A grubununen metalik elementi olan kurşunun erimenoktası 327.5 °C, kaynama noktası ise1740 °C dir. Doğada daha çok, galen adlıkurşun; sülfür formunda veya demir, bakır,

çinko, antimon ve gümüş metalleriylebirleşik olarak bulunur. Saf metal olarakkurşun, levha, yapı kaplamaları, tel vekablo imalatında kullanılmaktadır. Sık veyaygın olan bileşikleri ise, nemlenmeyekarşı astar boya olarak sülüğen; patlayıcıf it i l i olarak kurşun dioksit; boyaimalatında kurşun klorür; kauçuksanayiinde ve üstübeç olarak kurşunbeyazı; lastik endüstrisinde yapıştırıcıolarak kurşun sülfat ve oksitleri; kurutucuolarak kurşun naftenattır. Endüstridekullanılan organik kurşun bileşikleri isemotorlarda patlama önleyici olmasınedeniyle benzine katılan tetraetil vetetrametildir. Akü imalatında da safkurşun ve kurşun alaşımları kullanıl-maktadır.

Modern teknolojiyle geniş birkullanım alanı bulan kurşun endüstriyelürünlerin üretiminde yoğun olarakkullanılmaya başlanmış ve endüstriyelmeslek hastalığına sebep olduğu içindikkatleri çekmiştir. İlk olarak boya ve süse ş ya l a r ı n d a k u l l a n ı l a n k u r ş u n u nendüstriyel olarak daha büyük ölçeklerdeüretilmesinin sebebi gümüş elde etmektir.Gümüş madeni işletmelerinde, yanürün olarak elde edilir.

Kurşuna maruziyet sonucu ortayaçıkan kurşun zehirlenmesi yeni bir konudeğildir. Bilinen ilk etkilenmeler Romaİmparatorluğu döneminde ucuz olmasısebebiyle su borularında kurşun kullanıl-masıyla ortaya çıkmıştır. Ayrıca kurşunkaplar içinde saklanan şarap, vediğer içeceklerin kronik kurşun zehirlen-mesine yol açtığı ve Roma İmparatorları-nın davranış ve sinir sistemi yönündenanormallikler göstermelerinin sebebininde kurşun zehirlenmesi olabileceğibelirtilmiştir.

İnorganik kurşunun organizmaya enönemli giriş yolları solunum ve sindirimsistemleridir.

Endüstriyel kurşun zehirlenmelerindesolunum sistemi ile olan etkilenmelerdaha önemli olmakla birlikte, genel nüfusiçin sindirim sisteminin etkisi dahabüyüktür. Kurşunun deri ile emilimiorganik bileşiklerde söz konusudur.

3

1

2.3

4,5

1

üzüm

Kurşunun Metabolizması ve VücudaAbsorpsiyon Yolları

A

Bu çalışmanın amacı; kurşun maruziyetinin en çok gözlendiği akü imalat sanayiinde belirlenen bir akü fabrikasında prosesakım şemasına göre tüm bölümlerden alınan hava numunelerinin (kişisel maruziyet ve ortam numuneleri) uluslararasımetotlar kullanılarak atomik absorbsiyon spektrofotometresi cihazı yardımıyla analiz edilmesi ve sonuçlarının

değerlendirilmesidir. Kişisel maruziyet ölçümleri sonucunda üretim hattında toplam 4 bölümde tespit edilen hava kurşunkonsantrasyon değerleri mevzuatımızda belirtilen 0.15 mg/m lük sınır değerin üzerindedir. Bu sonuçlar kurşun işlenen tümaşamalarda çalışan işçilerin yoğun bir maruziyete uğradıklarını göstermiştir. Zihinsel, nörolojik fonksiyonlar, enzimler ve enerjiüretim sistemleri gibi hayati önemi olan fonksiyonel yapılara gösterdiği olumsuz etkileri bilinen kurşuna maruziyette temel olarakrastlanan klinik bulgular değerlendirilmiş ve çalışmaya katılanların %20 'sinde halsizlik, eklemlerde ağrı ve uyku hali gibi şikayetlersaptanmıştır.

3

Genellikle kozmetik ürünler ya da bazıc i l t k re m l e r i n d e k u r ş u n o l d u ğ ubilinmektedir. Kurşunun bahsedilensitemlerle vücuda girmesinde parçacıkbüyüklüğünün, maddenin fiziksel vekimyasal özelliklerinin, kişinin yaşının,fizyolojik durumunun, beslenme ve hijyenalışkanlıklarının önemli etkileri vardır.

Solunum, sindirim veya deri yolu ilevücuda giren kurşun, kanda ve çoğunluklaeritrositlerde bulunur ve eritrositlerebağlanan kurşun vücutta bütün organlarataşınır, bazı organlarda depolanır. %95'ieritrositlere bağlanmış olan kandakikurşun, kan dolaşımıyla birlikte tümorganlara ulaşır ve özellikle karaciğer,dalak, kemik iliği ve böbrekler gibi çeşitliorgan ve dokularda birikir.

Depolanma bakımından kemikler enönemli yerlerdir. Erişkinlerde vücuttakitoplam kurşunun %90'ı iskelettedepolanır. Ayrıca yaş ilerledikçe kemiktetoplanma oranının arttığı tespit edilmiştir.Gebelik sırasında kemikte birikmiş olankurşun kemiği terk ederek anneden fötusageçer. Fötusun kurşuna maruziyetisonucunda erken doğum, düşük doğum,ölü doğum ve bebek ölümlerinde artışgörülür.

Vücuda giren kurşun engellenebilirseeliminasyonu için en az iki yıl geçmelidir.Çünkü biyolojik yarı ömrü 700-800 güncivarındadır. Kurşunun kandaki yarı ömrü25 gün, yumuşak dokulardaki yarı ömrü35-40 gün, kemikte ise 20 yıldan fazladır.

Belirtilerin en çok görüldüğü sistem-lerden birisi sindirim sistemidir. Ağızdametalik tad, künt karın ağrıları ve karındahuzursuzluk hissi, iştahsızlık, kabızlıkoldukça sık rastlanılan belirtilerdir. Ayrıcadiş etlerinde kurşun sülfür çökmesinebağlı olarak Burton çizgisi görülebilir. Bu

çizgi kronik zehirlenmelerde diş etinden1mm uzaklıkta koyu gri mavi renktedir.

Kurşun “hem” sentezini bozarakanemiye neden olur. Hem sentezinigerçekleştiren enzimleri inhibe eder.Meydana gelen anemi hafif-orta düzeydebir anemidir.

Kurşun zehirlenmeleri vakalarıgenellikle kronik kurşun zehirlenmesişeklinde olur. Ancak, çok ender olarak,

yüksek dozda kurşun tütsüsüne (fume)akut olarak maruz kalma sonucunda akutkurşun zehirlenmeleri olabilir. Budurumda merkezi sinir sistemi belirtileriön plandadır. Şiddetli kusma, hiper-salivasyon, kolik tarzda ağrı, konvulsiyonve koma tablosu ile ölüm olabilir.

Kurşun zehirlenmesi hiçbir belirtivermeden sessizce seyredebilir, çünküetkiler nonspesifiktir. Çoğu kez tanı

Kurşunun Vücutta Dağılım veMetabolizması

Kurşun Zehirlenmesinin Belirtileri

[6]

[7]

8,9

21


22

konulamaz ve tedaviden yoksun kalınır.Bu nedenle anemi, konvülziyon, mentalretardasyon, belirgin davranış bozuk-lukları, karın ağrısı gibi semptomlarıngörüldüğü durumlarda kurşun zehir-lenmesi akla gelmelidir.

Kurşunun hematopoetik sistem üze-rindeki etkileri çok yönlüdür. Kan yapıcısistemle ilgili en tipik belirti anemidir.Eritrositlerin yaşam sürelerinin kısalması,anemi ve HEM sentezinin azalmasıkurşunun bu sistem üzerindeki başlıcaetkileridir. Ayrıca, kurşunun en önemlietkisi hemoglobin sentezini bozmasıdır.Kurşun, HEM (haem) sentezinde rolü olandelta amino levülinik asit dehidrataz veHem sentetaz enzimlerini inhibe eder.Sonuçta HEM sentezi bozulacağı içinanemi meydana gelir.

Kurşun, en önemli toksik etkisini sinirsistemi üzerinde gösterir. Kurşun maruzi-yetinden hem periferal hem de santralsinir sistemi yoğun olarak etkilenir. Gözle-nen başlıca etkiler beyin dokularının yapı-sında veya işlevinde ortaya çıkan anorma-liteler, uykusuzluk, akıl karışıklığı, yöne-limde eksilme, (komaya yol açabilir) veperiferal nöropati

(sinir dokularının bozukluğu).

Kurşuna maruziyet kadın ve erkeküreme sisteminde de olumsuz etkileresahiptir. Kurşuna maruziyetle erkeklerde

libido azalması, iktidarsızlık ve kısırlık,kadınlarda anormal menstrual sikluslarçok sık görülür. Hamilelik seyri de kurşunmaruziyetinden olumsuz olarak etkilenir.

Kurşunla yayınımı olabilecek endüst-rilerde, bu yayınımın en aza indirilmesiiçin gerekli teknolojik gelişmeler takipedilmelidir. Bütün meslek hastalıklarındaolduğu gibi kurşun zehirlenmesinde dekorunma olanaklıdır. Mesleki kurşunmaruziyetinin önlenmesi için alınacak

tedbirleri teknik ve tıbbi önlemler olarakiki grupta toplamak uygun olacaktır.

Korunma için öncelikle kaynağayönelik önlemler uygulanmalıdır.

Eğer mümkünse kurşunyerine, daha az zararlı olan veya tamamenzararsız olan ve kurşunun yerine geçecekbaşka bir maddenin kullanılması gerekir.

Kurşunun ve oksitlerininkullanıldığı bölümün, diğer işlemlerinyapıldığı bölümlerden ayrılmasıdır.Böylece, kurşunla çalışmayanların, kurşunbuharına ve kurşun oksit tozlarına maruzkalmaları önlenecek ve kontrol imkanlarıdaha kolay ve etkili bir şekilde uygulana-bilecektir.

Kurşunun eritilmesi, kur-şun oksitlerinin üretilmesi ve kulla-nılmasının, tamamen kapalı sistemdeolması durumudur. Sistemde arıza vekaçak olmadığı sürece, korumada en etkilisistemdir.

Kurşunla çalışılanişyerlerinde kesinlikle genel (seyreltme)aspirasyon kullanılmamalıdır. Bununyerine, lokal aspirasyon sistemi kurulma-lıdır. Böylece, kurşun tozu ve buharlarıişyeri ortam havasına karışmadan,uzaklaştırılmış olacaktır. Ancak, lokalaspirasyonla işyeri ortamından emilenkirli havanın, atmosfere serbest bırakıl-madan önce su banyosundan geçirilmesi,kurşunla çevrenin kirlenmesinin önlen-mesi bakımından, çok önemlidir. Bunedenle sistem kurulurken her yönüyletam olarak kurulmalıdır.

Zemin, düzgün vepürüzsüz malzeme ile kaplanmış olmalı,yıkanabilmeli ve sürekli olarak nemlitutulmalıdır. Duvarlarda ve köşelerde tozbirikmesine imkan verecek çıkıntı veoyuklar bulunmamalıdır.

10

8

8,9,11

9

Kurşunun Biyolojik Sistemlere Etkisi

Kurşun Etkilenmelerinden KorunmaYolları

Teknik Önlemler

İKAME:

AYIRMA:

KAPATMA:

HAVALANDIRMA:

İŞ YERİ ZEMİNİ:gibi sonuçlar doğura-bilir

Kurşuna gerekakut gerekse kronik, olarakböbreklerde fonksiyonelhasarların oluştuğu uzunzamandan beri bilinmektedir.Kurşunun en önemli atılımıböbreklerdendir. Böbrektefonksiyonel hasar kurşununböbrek üzerindeki başlıcaetkileridir.

Kurşun çevremizde çok yaygınbulunan, insan sağlığı üzerindeolumsuz etkilere sahip bir toksikkirleticidir. Yukarıdakibölümlerde de açıklandığı gibikurşunun hematopoetik sistem,böbrekler, üreme sistemi, fötaldolaşım ve sinir sistemiüzerindeki etkileri tam olarakbelgelenmesine karşınkansero e ik potansiyeli ilebilgiler kesin değildir. IARC(International Agency forResearch on Cancer, UluslararasıKanser Araştırma Kurumu)kurşunun kanserojenlik sınıfını2B olarak belirlemiştir. Yanikurşun insanlarda muhtemelenkanserojendir. Bu da deneyhayvanları ile yapılançalışmalarda yeterli verininbulunmasına karşın, insanlarüzerinde yapılan kanserojenikçalışmaları ile yeterli verininsağlanamamasındankaynaklanır.

maruziyetlerde,

j n

10

12


İŞYERİ ORTAM KONTROLÜ:

SOLUNUM SİSTEMİ KORUYU-CULARI (MASKELER):

İŞ ELBİSELERİ:

KİŞİSEL TEMİZLİK:

İşyeriortam havasında bulunabilecek kurşunbuharı ve toz miktarları periyodik olarakölçülmeli, ölçüm sonuçlarına göre gere-kenler yapılarak işyeri ortam havasınındaima temiz olmasına özen gösterilme-lidir. İşyeri ortam havasındaki kurşunmiktarı 0,15 mg/m 'ü aşmamalıdır.

Kısa sürelikullanımlar için önerilebilir. Maskelerinmesai süresince kullanılması, hemkullanıcıya vereceği sıkıntı nedeniyleverimi düşürecek, hem de kullanılanfiltrelerin işyeri ortamında bulunankurşun buharı ve tozlarının yoğunluğunabağlı olarak sık sık değiştirilmesigerekecektir.

Bu faktörler maliyeti artıracaktır. Bunedenlerden dolayı, işyerinde yapılacakolan fiziksel iyileştirmelere daha büyükönem verilmelidir.

Kurşunla çalışılanişyerlerinde giyilen elbiseler; cepsiz, derindikiş izleri olmayan ve yüzeyi tüylen-meyen sentetik kumaşlardan yapılmışolmalıdır. İş elbiseleri işyerinden dışarıyaçıkartılmamalı, temizliği işyerindeyapılmalıdır. İş elbiseleri, diğer elbise-lerden ayrı bir dolapta bulundurulmalıdır.

Çalışanlar,çalışma sırasında kirli ellerle, ağız, el veyüz temizliğini tam yapmadan hiçbir şeyyiyip içmemelidirler. Çalışanların iş günübitiminde, işyerinde banyo yapıp iyicetemizlendikten sonra işyerinden ayrıl-maları sağlanmalıdır. Bu sağlanmadığıtakdirde üzerlerindeki kurşun tozlarınıevlerine de taşıyacaklar ve ev halkının dakurşundan etkilenmelerine nedenolacaklardır.

Korunmada tıbbi uygulamalar olarakişe giriş ve aralıklı kontrol muayeneleri ile

sağlık eğitimi önemlidir. İşe girişmuayenesinde kurşun etkilenmesibakımından sakınca yaratabilecekdurumlar (kan yapıcı sistem, böbrekler,sinir sistemi vb. ile ilgili rahatsızlığı

olanlar) saptanarak bu kişilerin kurşunkullanılan işlerde çalışmaları önlenme-lidir. Ayrıca, kurşuna karşı duyarlılığıolanlar, alkol müptelaları kurşun vebileşiklerinin kullanıldığı veya üretildiğiişlerde çalıştırılmamalıdır.

Sağlıklı olarak işe alınan kişiler, belirliaralıklarla sağlık kontrollerinden geçiril-melidir. Kurşunla çalışan işyerlerindeçalışanların, her üç (3) ayda bir olmaküzere fizik muayenelerinin ve laboratuvartetkiklerinin yaptırılması ve elde edilensonuçların değerleriyle birlikte dosyala-rında saklanması gerekir. Aralıklarlayapılacak muayenelerde hastalığa aitbelirtiler (karın ağrısı, ağızda metalik tad,kabızlık v.s) sorulmalı, radial siniretkilenmesi bakımından özellikle sağ koleksantör kaslarının kuvveti kontroledilmeli, idrar muayenesi yapılmalıdır.

Kurşunun vücutta birikme özelliğinesahip olması nedeniyle etkilenmeninbaşlangıcının tespitinde kan-kurşundüzeyindeki değer artışları en önemli ip

ucudur. Bu nedenle, tespit edilen değerlermutlaka kayıtlara geçirilmelidir.

Kurşunla çalışılan işyerlerinde çalışan-ların, rotasyonla çalıştırılması sağlanarakmaruziyet süreleri kısaltılabilir. Bu işlemgeçici bir çözüm yoludur. Çükü, kurşunvücutta birikmektedir. En doğru hareket,işyerinde fiziksel iyileştirmenin yapıl-masıdır.

Kurşunla çalışılan işyerlerinde çalışan-lardan kurşundan etkilenmiş olanlarınveya vücutlarında kurşuna karşı hassasi-yet oluşanların, kurşunun bulunduğubölgelerden uzaklaştırılması gerekmek-tedir. Bu tür kişiler, işyerinin başkakısımlarında, kurşun maruziyetinden uzakyerlerde çalıştırılabilirler.

Sağlık eğitiminde; kurşunun sağlıküzerine olan etkileri ile ilgili bilgilerverilmeli, özellikle kurşunun vücuda girişyolları, vücutta birikimi, başlıca belirtilerive korunma yolları üzerinde durulmalıdır.Yemekten önce ellerin yıkanması,kurşunun kullanıldığı bölümlerdebirşeyler yenilip içilmemesi, ortamdabulunan ve ellere bulaşmış olan kurşununağız yolu ile alınmasını önlemekbakımından önemlidir.

3

Tıbbi Önlemler

9

23


24

GEREÇ VE YÖNTEMLERNumune Alma ve LaboratuvarAnalizlerinde Kullanılan Cihazlar veSarf Malzemeler

-

Numune Alma Yöntemi ve AnalizResim 1a

1b)

SKC-Deluxe 224-PCTX8 kişisel toztoplama pompası,

- Mars5 Microwave AcceleratedReaction System (CEM),

- Atomic Absorption,Spectrofotometre (VARİAN AA240Flame),

- Deiyonize Su Cihazı,

- % 65'lik Nitrik asit,

- Kurşun Stok Çözeltisi (1000 ppm,MERCK),

- Kurşun Lambası (Hallow CathodeLamp),

- Selülöz Ester Membrane Filtre (37mm çapında, 0.8 μm pore size).

Akü imalatı yapan bir fabrikada üretimaşamalarının tümünde, kişisel maruziyetitespit etmek için, kişilerin solunummesafesinden (Bkz Resim 1.a) ve ayrıca

çalışılan yerin ortamından SKC Delüxepompalar yardımıyla siklon başlıklara(Bkz. Resim 1.b) yerleştirilen MCE filtrelerüzerine hava numunesi alınmıştır.Örnekleme yapmadan önce pompalarmutlaka kalibre edilmiştir. 2 L/dak debiyeayarlanan pompalarla 2 saat süreyleörnekleme yapılmıştır. Aynı yerlerden körnumune alımına dikkat edilmiştir vefiltreler pompalardan çıkarılarak özelkasetlerde taşınmıştır.

) Kişisel örnekleme pompası,

Siklon başlık.

AAS analizlerdeki en temel ihtiyaçnumunelerin homojen ve düşük viskoziteliolmasıdır. Atomik absorbsiyon spektrofo-

tometrisinde yapılacak olan analizlerde,genellikle analiz edilecek numuneninyapısındaki tüm organik maddeleryıkılarak inorganik hale getirilir. Dahasonra belirli bir asit konsantrasyonundakisulu çözelti hacme tamamlanır. Bu işleme,numunelerin çözülmesi (digestion) adıverilir. Numune hazırlamak için kullanılandeğişik yöntemler bulunmaktadır. Buçalışmada mikrodalga ile hızlandırılmışreaksiyon yöntemi kullanılmıştır.

İşyeri ortamındaki kurşun konsant-rasyon tayini alevli atomik absorpsiyonspektrofotometrisi yöntemi kullanılmış-tır. Tüm analizlere başlamadan öncelamba akımı, ışık yolu, bek yüksekliğioptimize edilmiştir. Kurşun lambasınınısınması için 20 dk beklenmiştir. Sistemtümüyle analize hazır hale getirildiktensonra, öncelikle, hazırlanan standartçözeltilerin absorbans ölçümleri yapılarakkalibrasyon eğrisi çizdirildi. Daha sonranumunelerin absorbansları okutularakçizilen kalibrasyon eğrisi yardımıylakonsantrasyon tayinleri yapıldı.

13

14

BULGULARBu çalışmada akü imalatı yapan büyük ölçekli bir işyerinde akü imalat aşamalarında kurşuna maruziyetin olabileceği düşünülen 12

noktada kişisel maruziyet ve ortam ölçümleri yapılmış ve değerler mg/m cinsinden hesaplanmıştır. Tablo 1' de ölçüm yapılan bölüm vetespit edilen kurşun konsantrasyon değerleri verilmiştir.

3

Ölçüm Yapılan Bölüm Hava Kurşun Konsantrasyonu(mg/m3) (Kişisel Maruziyet)

Hava Kurşun Konsantrasyonu(mg/m3) (Ortam Ölçümü)

Izgara 0.076 0.054

Oksit 0.074 0.062

Sıvama 0.060 0.052

Negatif Kurutma 0.049 0.040

Kesme- Fırçalama 0.152 0.078

Zarflama 0.166 0.087

COS 0.266 0.096

Montaj 0.067 0.056

Sulu Şarj 0.068 Ölçüm Yapılamadı

Asit Hazırlama 0.072 Ölçüm Yapılamadı

Formasyon 0.096 Ölçüm Yapılamadı

Şerit Hattı 0.164 Ölçüm Yapılamadı

Tablo 1. Bölümlere göre tespit edilen kurşun konsantrasyon değerleri


a b

25


Tablo 2'de ise işçilere uygulanan anket sonuçlarına göre elde edilmiş bulgular bulunmaktadır.

Sıra No Yaşı Çalışma Süresi Şikayetler

Sig

ara

Alk

ol

Tır

na

kY

em

e

1 27 2.5 ay Halsizlik, dudaklarda kuruma + - - + +

2 38 11 Yıl Şikayeti yok - - - + +

3 29 6 yıl Halsizlik - - - + +

4 28 4 ay Şikayeti yok - - - + +

5 32 2.5 Yıl Şikayeti yok - - - + +

6 28 8 ay Şikayeti yok - - - + +

7 40 13 yıl Şikayeti yok - - - + +

8 33 6 yıl Şikayeti yok + - - + +

9 44 6 yıl Gögüs ağrısı - halsizlik - - - + +

10 34 5 yıl Şikayeti yok - x - + +

11 38 2 yıl Mide ağrısı - - - + +

12 50 2 ay Baş ağrısı - bilek ağrısı + - - + +

13 22 10 ay Şikayeti yok + - - + +

14 25 4 yıl Eklemlerde ağrı - - - + +

15 32 7.5 yıl Şikayeti yok + - - + +

16 30 9 yıl Halsizlik , boyun ağrısı - x - + +

17 37 7 ay Yorgunluk eklemlerde ağrı - - - + +

18 26 3 yıl Yorgunluk - - - + +

19 40 19 yıl Gut Teşhisi x - - + +



22 33 5.5 yıl Şikayeti yok - - - + +

23 27 9 ay Şikayeti yok + - - + +

24 45 6 ay Şikayeti yok - - - + +

25 40 15 yıl Aort yetmezliği + - - + +







32 31 4 yıl Halsizlik, uyku hali , uyuşukluk + - - + +

33 32 5.5 yıl Uyku hali + x - + +

Tablo 2. İşçilere ait bulgular

TARTIŞMABu çalışmada kurşun maruziyetinin en önemli mesleksel kaynağı olarak bilinen akü imalatı sektöründe faaliyet gösteren bir fabrikada

işçilerin üretim esnasında çalıştıkları bölüm bazında kurşuna maruziyetlerini değerlendirmek için yapılmıştır. Çalışmanın amacına

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

Kahvecioğlu Ö., Kartal G., Güven A., Timur S.,“Metallerin Çevresel Etkileri I”, İTÜ Metalurji veMalzeme Mühendisliği Bölümü.

Milli Prodüktivite Merkezi(MPM). “KurşundanEtkilenmenin Denetlenmesi“, Ankara, TheInstitute; 1989.

Hathaway G.J., Proctor N. N., WileyInterscience, “Chemical Hazards of theWorkplace” 5. edition, New Jersey, JohnWiley&Sons INC. Publication, 2004.

Ye X.,Wong O.,“Lead exposure, lead poisoning,and lead regulatory standards in China,19902005”, Regulatory Toxicology andPharmacology vol.46, 2006.

İlhan A. İ., Dündar C., Öz N., Kılınç H., “HavaKirliliği Ve Asit Yağmurlarının Çevre Ve İnsanSağlığı Üzerine Etkileri.

Tekbaş Ö.F., “Kimyasallar ve Üreme Sağlığı”,TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006.

Aykanat B., “Kurşunun Yol Açtığı ÇevreKirliliğinin Süt Dişlerinde AAS Tekniği İleBiyoizlenmesi”, Gazi Üniversitesi SağlıkBilimleri Enstitüsü Farmasötik ToksikolojiAnabilim Dalı, 2004.

Prof. Dr. Bilir N., Dr. Yıldız A. N., “İş Sağlığı VeGüvenliği”, Hacettepe Üniversitesi Yayınları,2004.

Dr. Bilir V., “Meslek Hastalıları”. Türk-işYayınları, 2004.

Kocatepe Tıp Dergisi The Medical Journal ofKocatepe, http://www.student.aku.edu.tr,Mayıs 2005.

Alakabak C., “Değişik Atomik AbsorpsiyonSpektrofotometri Yöntemleriyle KurşunDüzeylerinin Araştırılması”, Gülhane Askeri TıpAkademisi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 1993.

Kimyasal Maddeler in Kanserojenl ikSınıflandırması, www.iarc.fr , 07.05.2008.

Air Monitoring in Workplace, OccupationalHealth and Safety Brunch, First Edition, 2006.

Matusiewicz H., “Wet Digestion Methods”,Politeknika Poznaska, Department ofAnalytical Cehistry, Polanya, 2003.

kayn

akla

r

26

yönelik olarak öncelikle çalışı lanortamlardaki işçilerin soludukları havanınkurşun konsantrasyonu tayin edilmekistenmiştir. Bu aşamada 2 saat süre ileortam havasını temsil edecek şekilde havaörnekleri alınmış ve hem kişisel maruziyethem de ortam ölçümleri yapılarak birkıyaslama yoluna gidilmiştir.

Tablo 1'de görüldüğü gibi iki yöntemleölçüm yapılan tüm noktalarda kişiselmaruziyet (personal sampling) ölçümsonuçları, ortam ölçümleri (fixed pointsampling) sonuçlarından daha yüksekçıkmıştır. Bu durum; çalışanların dinamikolarak hareket etmesinden ve değişikyogunluktaki kısımlarda bulunabilme-lerinden kaynaklanıyor olabilir. Bu durumgösteriyor ki, işçilerin çalışma ortamındakikimyasal risklere karşı maruziyetleribelirlenirken kişisel maruziyet (personalsampling) metodu daha belirleyicidir.Bunun yanında ek olarak yapılacak ortamanalizi de (fixed point sampling) obölümde çalışmayan fakat bir şekilde obölümde kısa bir süre de olsa bulunankişilerin maruziyetlerini tespit etmektefaydalı bir gösterge olacaktır.

0.049-0.266 mg/m arasında değişensonuçlar arasında yine Tablo 1'de koyuolarak belirtildiği gibi, Kesme Fırçalama,Zarflama, COS ve Şerit Hattı bölümlerindetespit edilen kişisel maruziyet değerleriulusal mevzuatımızda belirtilen sınırdeğer olan 0.15 mg/m 'ün üzerinde çık-mıştır. Kurşunun işlendiği bu aşamalardaözellikle Kesme-Fırçalama ve Zarflamabölümlerinde kurşun konsantrasyonununyüksek çıkması beklenen bir sonuçtur.Diğer bölümlerde tespit edilen kurşunkonsantrasyon değerlerinin mevzuatımız-da belirlenen sınır değerin (0.15 mg/m )altında olması bu bölümlerdeki kurşunmaruziyetinin önemsiz olduğu anlamınagelmemektedir. Düşük dozda fakat, uzunsüreli maruziyetlerde de kurşunun kroniketkilerinin görüldüğü bilinen bir gerçektir.

Kurşun maruziyetinde ve işçilerinsağlığı üzerindeki olumsuz etkilerininortaya çıkışında maruz kalınan partikülle-rin büyüklüğü, kurşun bileşeninin kimya-sal yapısı, iş yükü, maruziyet süresi vekişisel duyarlılık gibi faktörler önemli roloynamaktadır. Bu yüzden maruziyetinbelirlenmesinde hava ölçümlerininyanında klinik testlerin de düzenli olarakyapılması gerekmektedir.

İşçilerde ayrıca kurşuna maruziyetteen sık rastlanan temek klinik rahatsızlıklarda sorgulanmıştır. Çalışmaya katılanişçilerin % 54 gibi büyük bir kısmı herhan-gibir sağlık şikayetlerinin olmadığınıbelirtmişlerdir. Bununla birlikte %21'likbir kısım ise halsizlikten ve yorgunluktanşikayet etmektedir. Eklem ağrısı ve sürekliuyku hali işçilerin diğer sağlık şikayetleriarasında yer almaktadır.Tablo 2 incelendi-ğinde bu yakınmaların maruziyet süresiy-le bağlantılı olmadığı, maruziyetin baş-langıcından itibaren ortaya çıkabileceğitespit edilmiştir. Bu durum düzenli olaraksağlık kontrolünün yapılması gerekliliği-nin önemini vurgulamaktadır. İşe yenibaşlayan bir işçide eklem ağrısı şikayetivarken uzun yıllardır bu işi yapan işçidesağlık şikayetinin olmaması gibi bir sonuççıkabilmektedir. Bu durum yine kişiselhassasiyete bağlanabileceği gibi buşikayetlerin subjektif ve non-spesifikolmasıyla da açıklanabilir.

Bu çalışmanın sonucu akü imalatınınmesleki kurşun maruziyetinde ilk sıralardabulunmasının nedenlerini açık bir şekildeortaya koymuştur. %99 saflıktaki kurşu-nun işlendiği ve otomasyon sistemininoturtulmadığı akü imalat sektörü gözönüne alındığında proses aşamalarınıntamamında kurşuna maruziyet sözkonusudur. Çalışma konusu olan işyerindeise kişisel maruziyetin belirlendiği 4bölümde (Kesme-Fırçalama, Zarflama,COS ve Şerit Hattı) hava kurşun konsant-rasyon değeri ulusal mevzuatımızda yeralan sekiz saatlik ortalama sınır değer olan

(TWA) 0.15 mg/m 'ün üzerinde çıkmıştır.İşçilerin yaklaşık %50'si sağlık şikayetleriolmadığını beyan etmişlerdir fakat, %20lik bir kısımda ise temel klinik bulgularolan halsizlik, uyku hali, eklemlerde ağrıgibi şikayetler tespit edilmiştir.

3

3

3

3

SONUÇ


makale

TOZUN ÖNLENMESİNEYÖNELİK TEKNİK KORUMA

Burak YASUN, Maden Mühendisi, İSG UzmanıİSGÜM

28

Tozun Önlenmesine Yönelik Teknik Koruma

İşyerindeki tehlikelerden korunmakiçin en etkili yaklaşım, riskin kaynağındakontrolüdür. En önemli olan yöntem,havadaki toz miktarını azaltmaktır. Bununiçin öncelikle ortamda bulunan tozunsayısı, yapısı ve çapı ölçülür. Elde edilensonuçlara göre iki yola başvurulur. Biri,tozun meydana gelip çevreye yayılmasınıönlemek, diğeri meydana gelen tozuçalışma ortamından uzaklaştırmaktır. Buusullerle sonuç alınamazsa kişiselkoruyucu donanım kullanılır.

Tozlu işyerlerinde teknik korunmayöntemleriyle ilgili yapılmasıgerekenler aşağıda belirtilmiştir:

- Tozlu işyerlerinde genel havalan-dırma ile birlikte, uygun aspirasyonsistemi ile tozun çevre havasınayayılmasını önlemek için, su perde-leri, vakum ve uzaktan kumandasistemleri kurulmalıdır. Toz çıkaranişler, teknik imkanlara göre kapalısistemde yapılmalı veya bu işlerdiğerlerinden tecrit edilmelidir. İşyerihavasındaki toz miktarı belirtilenmiktarı geçmemelidir.

- Toz çıkaran işlerde, işyeri tabanı, işinözelliğine ve teknik imkanlara göre,ıslak bulundurulmalı, toz çıkmasınıönlemek için, yaş metotlar uygu-lanmalıdır.

- Toz çıkaran işlerde çalışan işçilere,işin özelliğine ve tozun niteliğinegöre uygun kişisel korunma araçlarıile maskeler verilmelidir. Kişiselkorunma araçları ile maskeler uygunve etkin kullanılmalı ve kullanımsürekliği sağlanmalıdır.

Çalışma ortamında bulunan tozlarıntipini, miktarını belirlemenin yanı sıra,teknik korumanın yeterli olup olmadığınıanlayabilmek için de ortamdan örnekleralınmalı ve analizleri yapılmalıdır. Tozu,

bertaraf etmeninyollarını genel olarak anlattıktan sonra,bu yöntemleri sistematik bir şekildeinceleyelim:

başlıca

,

teknik yöntemlerle

1

Tam Önleme;

En etkili, kalıcı ve kaynağında önlemeyöntemidir. Bunlar;

- Tozlu olanın tozsuzolanla, zararlı olan maddeninzararsız veya daha az zararlı olanlayer değiştirilmesi (aşındırma işlem-lerinde kum yerine başka birmalzeme kullanılması gibi),

- Tozlu işleminçalışana değil makineye yaptırılma-sı veya kapalı sistemde yapılması,

- Tozlu işlemin çalışanadeğil, makineye yaptırılması veya

Yer Değiştirme:

Makineleştirme:

Otomasyon:

işyeri ortamından soyutlanmışbölmede yapılması,

- İşletme binala-rının çalışmaya ve tozlu üretimeuygun hale getirilmesi veya üretiminve iş organizasyonunun toza uygunhale getirilmesi.

Risk, ek yöntemlerle izole edilir.

- Toz yerel havalandırma ile ve toztoplama cihazları ile ortamdanuzaklaştırılır,

Uygunlaştırma:

Toplu Koruma;

- Islak çalışma yapılarak tozumasınırlanır,

Şekil 1. Toz toplama cihazının şematik görünümü.

- İşyeri ortamının nemlendirilmesi ve toz bastırma sistemleri ile tozun çökmesihızlandırılır.

Toz bastırma sistemleri, 5-10 mikron büyüklüğündeki atomize su zerreciklerini tozproblemi yaşanan ortamlara atomize halde dağıtarak, toz partiküllerinin etkisiz halegetirilmesini ve kuruldukları ortamların daha temiz, güvenli olmasını sağlar. Resim 1 veResim 2'de toz bastırma sistemlerinin örnekleri görülmektedir.

Resim 2. Açık alan toz bastırma sistemiResim 1. Kapalı alan toz bastırma sistemi

DİRSEK

TOZ TOPLAYICI

FAN ve MOTOR

ÇIKIŞ BACASI

29


- Genel havalandırma ile ortamdaki tozyoğunluğu azaltılır.

- Tozlu işlemlerin işçi sayısının az olduğuzaman dilimlerinde (saat veya gün)yapılması sağlanır.

- Tozlu işte çalışma süresi azaltılır .2

3

Kişisel Koruma;

Kişisel Korunma Araçları: Uygun tozmaskesi, iş elbisesi, eldiven, gözlük.

Toz vardır ve tozlu işlem sürmektedir.Çalışanlar toza ve tozlu işleme karşı korunur.

Tüm kişisel donanımlar aşağıdaki şartlarısağlamak zorundadır:

1) Kişisel donanımların kendisi ek riskyaratmadan, ilgili riski önlemeye uygunolacaktır.

2) İşyerinde varolan koşullara uygunolacaktır.

3) Kullanan işçinin sağlık durumuna veergonomik gereksinimlerine uygunolacaktır.

4) Gerekli ayarlamalar yapıldığında kullananatam uyacaktır .

Toza karşı kullanılan en önemli koruyuculartoz maskeleridir. Maske kullanımında enönemli unsur, tozun cinsine göre uygunmaskenin seçimidir.

Avrupa Birliği Ülkelerinde ve Ülkemiz gibiüye ülkelerde kullanılması zorunlu olan tozmaskeleri ile ilgili olarak 3 koruma seviyesibelirlenmiştir. Bunlar P1, P2, P3'tür. Tozmaskelerinin üzerinde EN-149:2001 Standar-dına uygun olduğunu gösteren standartnumarası ve CE işareti belgesinin yanı sıra ko-ruyucu seviyeyi belirten işaretin de bulunmasıgerekmektedir. Maskeler üzerinde bu işaretlerFFP1, FFP2 ve FFP3 biçiminde yer alır.

Maruziyet Sınır Değerin en fazla 4 katınakadar koruma sağlar,

Maruziyet Sınır Değerin en fazla 10 veya12 katına kadar koruma sağlar,

Maruziyet Sınır Değerin en fazla 20 - 50katına kadar koruma sağlar anlamını taşır.

FFP1:

FFP2:

FFP3:

UYGULAMA KORUMA SEVİYESİ

Aşağıdaki Maddelerin Kumlanması / Kesilmesi / Delinmesi

Pas / Demir P1

Tuğla işi / Beton P1

Tıkama Maddeleri / Dolgu Maddeleri P1

Çimento P2

Ahşap P2

Boya / Vernik / Paslanmaz Kaplama P2

Çelik P2

Kuvars P2

Kir Tutmaz Boyalar P3

Çelik / Yüksek Alaşımlı (paslanmaz çelik) P3

Serinletici Yağlayıcı Sis P2

Aşağıdaki Maddelerin Kaynak Yapılması

İnşaat Çeliği, Zincir P2

Lehimleme P2

Paslanmaz Çelik ya da Toryum Elektrot P3

Asbestle Yapılan İşler (küçük çaplı) P3

Cam veya Mineral Fiberlerin İşlenmesi P2

Atıkların Ayıklanması P3

Temizlik

Toz (örn: süpürme esnasında) P1

Güç Tesislerindeki İşler (örn: filtrelerin değiştirilmesi) P3

Aşağıdaki Maddelere Karşı Alerji Durumları

Polen P1

Değirmen Tozu / Mantar Kaynakları P2

Aşağıdaki tabloda bazı uygulama alanları ile kullanılacak toz maskelerinin uygunkoruma seviyelerini görebiliriz.4

Tablo 1. Uygulama alanlarına göre kullanılacak maskelerin koruma seviyeleri

1.

2.

3.

4.

Bilir N. Meslek Hastalıkları. Ankara:Türk-İş 2004:369-456

Michigan Technology University, Respirators and DustHazards.

Kişisel Koruyucu Donanımların İş Yerlerinde KullanılmasıHakkında Yönetmelik.11.02.2004 tarih ve 25370 sayılıResmi Gazete.

Yasun B. 3M Innovation 3M Çözümleri / TozlardanKaynaklanan Problemler, Koruma Önleme Yöntemleri. İşSağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Tezi, Çalışma ve SosyalGüvenlik Bakanlığı, Ankara-2008.

kayn

akla

r

PATLAYICI ORTAMLARDAİŞ GÜVENLİĞİ

PATLAYICI ORTAMLARDAİŞ GÜVENLİĞİ

Nihat EĞRİ, Kimya Yüksek Mühendisi, İSG UzmanıİSGÜM

makale

Gerek ülkemizde, gerekse dünyanınçeşitli yerlerinde petrol, petrol ürünleri,kimya, doğal gaz, kömür madenleri vb.gibi birçok sanayi kollarında normalçalışma icabı, arıza veya bakım gibihallerde (sızan gazlar veya petrol buharıgibi nedenlerle) patlayıcı ortam ile karşıkarşıya kalınmaktadır. Bu patlayıcıortamların oluşmasını önlemek içingerekli tedbirler alınmadığı zaman her yılbirçok sanayi kolunda patlamalar olmaktave neticede ölümler, ciddi yaralanmalar veb ü y ü k m a d d i h a s a r l a r m e yd a n agelmektedir. Patlayıcı ortam oluşumunuengellemek, patlayıcı ortamın tutuşma-sını önlemek, bunlar mümkün olmuyorsapatlamanın etkisini en aza indirecektedbirlerin alınması olası birçok kazanınönlenmesi anlamına gelmektedir.

Her ne kadar bu unsurlardan birininmeydana gelmesini önlemekle patlamaolayı teorik olarak önlenebi l iyorgörülsede, uygulamada bu durumungerçekleşmesi hemen hemen imkânsızgibidir. Dolayısıyla patlama ihtimalini enaza indirmek için patlayıcı limitlerde gaz-hava karışımı oluşmasına engel olacaktüm tedbirlerin yanı sıra patlama kaynağı

olabilecek tüm cihaz ve elektrik tesisatınınpatlamaya karşı korumalı olarak yapılmasıgerekmektedir.

Patlama riski değerlendirilirkenaşağıda sayılan kriterler dikkate alınma-lıdır:

Ortamda tutuşabilir maddelerinmevcudiyeti, patlayıcı ortama yol açacakpatlayıcı karışımın havadaki dağılımoranı, patlayıcı atmosferin meydanagelebileceği yerler, tehlikeli patlayıcıatmosferin oluşma ihtimali, tehlikelipatlayıcı ortamın oluşumunun güvenli birşekilde önlenip önlenemeyeceğinin,tehlikeli patlayıcı ortamın ateşlenmesi(tutuşması) güvenli bir şekilde önlenipönlenemeyeceği ayrı ayrı değerlendi-rilmelidir.

Gerekli risk değerlendirmesi yapıldık-tan sonra, patlamadan korunma içinalınacak teknik ve organizasyona yönelikönlemler uygulanmaya başlanmalıdır.

Tehlikeli patlayıcı ortam oluşmasınıönlemeye her zaman öncelik verilmelidir.Bu birincil önlem olarak adlandırılır vepatlayıcı ortamlarla ilgili olarak yapılmasıgereken ilk ve en önemli tedbir;

almaktır.

Tutuşabilir maddelerin kullanımındankaçınarak veya onları azaltarak tehlikelipatlayıcı ortam oluşması engellenebilir.Tutuşabilir çözücülerin ve temizlemeajanlarının yerine sulu çözelti kullanımıbuna bir örnektir. Tozlarda, patlayıcı birkarışım oluşmaması için, kullanılanmaddelerin parça boyutu büyütülme-lidir. Parçacık boyutunun büyütülemediğisüreçlerde tedbir alınmak zorundadır.Eğer mümkünse tozun yığın oluşturma-ması için tozlar ıslatılmalı veya yapıştırıcıürünler kullanılmalıdır.

Gazlar ve tozlar havada yalnızca bellikonsantrasyonlarda patlayıcıdırlar. Belliişletme ve çevre şartları altında, bupatlama limitleri dışında, bunları muhafa-za etmek mümkündür. Eğer bu şartlargüvenilir bir şekilde temin edilirse, oradapatlama tehlikesi yoktur.

Tehlikeli bir patlayıcı ortamın oluşması;yakıtın seyreltilmesiyle veya işletmedeortam oksijeniyle kimyasal olarakreaksiyona girmeyen maddeler (inert)kullanılarak da engellenebilir. Bu yol,“inerting”olarak bilinir.

Bir işletme etrafında tehlikeli patlayıcıortamın oluşumu mümkün olduğuncaengellenmelidir. Bu kapalı işletmeleryoluyla başarılabilir. İşletmenin bölümleribu yüzden sızdırmaz olmalıdır. Fabrikatasarımı öngörülen işletme şartları altındaönemli bir sızma meydana gelmeyecekşekilde yapılmalıdır. Bundan emin olma-nın yollarından biri düzenli bakımdır.

Patlama Riskinin DeğerlendirmeKriterleri

Patlamadan Korunma İçin TeknikÖnlemler

BirincilÖnlemleri

Tehlikeli patlayıcı ortamın önlenmesi

Tutuşabilir maddeler yerinemümkünse başka madde kullanımı

Konsantrasyonların sınırlandırılması

İnert (işletmede ortam oksijeniylekimyasal olarak reaksiyona girmeyenmaddeler) madde kullanımı

Çalışma ortamı civarında patlayıcıortamın oluşumunu sınırlandırmakveya önlemek

Patlayıcı ortamlarda genelgüvenlik önlemlerininuygulanarak çalışılması,güvenlik açısındanzorunluluktur. Bu kurallarınuygulanmasının yanı sıra,patlama ve yanmayı önlemeninvazgeçilmez temel iki şartı;patlayıcı limitlerde gaz-havakarışımı ile patlama kaynağıbüyüklüklerinin kontrol altındatutularak ikisinin birden aynıanda meydana çıkmalarınasürekli olarak engel olunmasıdır.

Ayrıca patlama riskinindeğerlendirilmesi yapılırken,“Patlamadan KorunmaDokümanı” olarak anılacakbelgelerin hazırlanmasıgerekmektedir.

Makalenin sonunda örnek bir patlamadankorunma dokümanı verilecektir.

31


32

Patlayıcı Ortamlarda İş Güvenliği

Ateşleme kaynaklarının patlayıcıortam ile bir araya gelmesini önlemek

Eğer tehlikeli patlayıcı ortamın oluş-masını engellemek mümkün olmuyorsa,onun ateşlenmesi önlenmelidir. Bu,muhtemel ateşleme kaynaklarının azaltıl-ması veya patlayıcı ortam ile bir arayagelmesinin önlenmesi için alınacakkoruyucu tedbirlerle başarılabilir. Etkilitedbirler belirlemek için, ateşleme kay-naklarının farklı tipleri ve onlara müdaha-le yolları bilinmek zorundadır. Muhtemelböyle bir tehlikeli patlayıcı ortam veateşleme kaynağı aynı anda mevcutsa veyeri tahmin edilirse, buna göre gerekli

önlemlerin kapsamı belirlenmelidir. Bugerekli tedbirler, aşağıda tanımlanan,bölge (zone) sistemi bazında yapılır.

Tehlike Bölgeleri (Hazardous Area)patlayıcı hava-gaz karışımının bulunduğuveya bulunma ihtimalinin olduğu yerler-dir.

Patlamayı önleme kurallarının uygu-lanabilmesi için; yanıcı gaz ve buharları-nın havaya karışabilme ihtimalininolduğu sahaların ve bu sahalar içerisindeyanıcı gaz ve buharlarının bulunabilmeihtimallerinin bilinmesine ihtiyaç vardır.

Gaz, buhar ve sis halindekiparlayıcı maddelerin hava ile karışımın-dan oluşan patlayıcı ortamın sürekliolarak veya uzun süre ya da sık sık oluştu-ğu yerler. (Patlama limitlerinin altında,patlama limitlerinde veya patlamalimitlerinin üzerinde devamlı olarak veyauzun süreli periyotlarla bulunduğu ya dabulunma ihtimalinin olduğu sahalar. Gazbulunma ihtimali: Pa= 1)

Gaz, buhar ve sis halindekip a r l a y ı c ı m a d d e l e r i n h a v a i l ekarışımından oluşan patlayıcı ortamınnormal çalışma şartlarında ara sırameydana gelme ihtimali olan yerler.

Tehlikeli Bölgelerin Sınıflandırılması

Bölge 0:

Bölge 1:

(Patlayıcı karışımın zaman zaman veyaperiyodik olarak oluşabildiği veya oluşmaihtimalinin olduğu sahalar. Gaz bulunmaihtimali: Pa ~ 1)

Gaz, buhar ve sis halindekiparlayıcı maddelerin hava ile karışaraknormal çalışma şartlarında patlayıcıortam oluşturma ihtimali olmayan yerlerya da böyle bir ihtimal olsa bile patlayıcıortamın çok kısa bir süre için kalıcı olduğuyerler. (Patlayıcı karışımın oluşma ihtima-linin çok az olduğu ortamlar. Gaz bulunmaihtimali: 0 < Pa < 1)

Havada bulut halindebulunan yanıcı tozların, sürekli olarakveya uzun süreli ya da sık sık patlayıcıortam oluşturabileceği yerler.

Normal çalışma şart-larında, havada bulut halinde bulunanyanıcı tozların ara sıra patlayıcı ortamoluşturabileceği yerler.

N o r m a l ç a l ı ş m aşartlarında, havada bulut halinde yanıcıtozların patlayıcı ortam oluşturmaihtimali bulunmayan ancak böyle birihtimal olsa bile yalnızca çok kısa bir süreiçin geçerli olduğu yerlerdir.

Bölge 2:

Bölge 20:

Bölge 21:

B ö l g e 2 2 :

Resim 3. Zone (Bölge) sınıflandırması için bir örnek

Bölge 2

Bölge 0 Bölge 1

Bölge 0

Resim 1. Havadaki ağır gazlar içinhavalandırma işleminin doğrudüzenlenmesinin örneği

Resim 2. Toz artıklarının uzaklaştırılması

33


İşletmedeki parçaların başlangıç basıncıeğer normal ortam basıncından farklıysabu da göz önünde tutulmalıdır.

Genelde, patlamaya dayanıkl ıtasarımlar arasında bir fark vardır:

- M a k s i m u m p a t l a m a a ş ı r ıbasıncına göre yapılanlar,

- Pat l a m a ra h at l a m a s ı ve yabastırılmasına uygun azaltılmışpatlama aşırı basıncına göreyapılanlar.

Teçhizat ve koruyucu sistemler,öngörülen ömürleri boyunca emniyetli birşekilde çalıştırılabilmeleri için, patlamayakarşı koruma hakkında teknolojik bilginingerektiği şekilde dikkate alınarak tasar-lanmalı ve imal edilmelidir.

En geniş bakış açısıyla“ patlamarahatlaması” başlangıçta kapalı olanişletmede, patlama esnasında patlama-nın bir dereceye kadar yayılmasınamüsaade edecek güvenli bir havalandır-maya yardım edecek araçların hepsinikapsar.

Patlamayı bastırma sistemleri, tehli-keli bir olay meydana geldiğinde, yenibaşlamış bir patlamaya mümkün olan enerken aşamada tepki verecek ve en etkilişekilde durduracak şekilde planlanmalı vetasarlanmalıdır.

İşletmenin bir bölümünde meydanagelen patlama işletmenin diğer bölümle-rine de yayılıyorsa, orada ciddi patlama-lara sebep olabilir. Bağlantı noktaları veborularda yayılmanın olayı hızlandırma-sıyla patlamanın etkileri şiddetlenebilir.

Patlamaya dayanıklı tasarım

Patlama rahatlaması

Patlamayı bastırma

Patlamanın yayılmasını önleme(explosion decoupling)

Farklı tutuşma kaynaklarından ortayaçıkan tehlikeler kıvılcım, alev, elektrik arkı,yüksek yüzey sıcaklıkları, akustik enerji,optik radyasyon, elektromanyetik dalgavb. olarak sayılabilir.

Ayrıca, statik elektrikten kaynaklanantehlikeler, tehlikeli boşalmalar (deşarjlar),ortaya çıkarabilecek elektrostatik yükleruygun tedbirlerle önlenmelidir.

Endüksiyon elektriği ve kaçakakımlardan kaynaklanan tehlikeleriletken teçhizat parçalarında, tutuşmayaratabilecek örneğin tehlikeli korozyona,yüzeylerin aşırı ısınmasına ya dakıvılcımlara yol açabilecek endüksiyonelektriği ve kaçak akımlar önlenmelidir.

Sıcak yüzeyler,

Elektriksel sıçrama ve kıvılcımlar,

Elektrostatik boşalım,

Atmosferik boşalım (yıldırım),

Mekanik sürtünme ya da çarpma-dan doğan kıvılcımlar,

Elektromanyetik yayılım,

Ultrasonik,

Sabit basınç (şok dalgaları),

Ateşleme, Değişik KaynaklarlaSağlanabilir:

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

İyonlaştırıcı yayılım,

Optik yayılım,

Kimyasal reaksiyonlar,

Açık alevler.

Birçok durumda tehlikeli ortamı vebel l i olan ateşleme kaynaklar ınıengellemek mümkün değildir. O zamanönlemler kabul edilebilir çapta birpatlamanın etkisini sınırlandırmayayönelik alınmalıdır.

- Patlamaya dayanıklı tasarım,

- Patlama rahatlaması,

- Patlamayı bastırma,

- Patlama yayılmasını ve tutuşmayıönleme.

Bu önlemler genelde montajlabaşlayıp patlamaların tehlikeli etkilerininazaltılması ile bağlantılıdır.

İşletmenin parçaları, örneğin kaplar,kazanlar ve borular, öyle inşa edilmelidir kibir dâhili patlamada kopmaksızın,kırılmaksızın ayakta kalabilmelidir.

Patlamaların etkilerinin azaltılması(azaltma önlemleri)

Patlamaya dayanıklı ekipman

Resim 4. Gazların, tozların ve uygulanabilir ateşleme kaynaklarının en düşük ateşlemeenerjileri arasında karşılaştırma.

1000

100

10

1

0,1

0,01gazlar tozlar örnek ateşleme

kaynakları

minimum ateşleme enerjisi(mj)

- sürtünmekaynaklıkıvılcım

- elektrostatik boşalmadarbe kaynaklıkıvılcım

- kaynak kıvılcımı- millerdeki darbe

kaynaklı kıvılcım

34

MaddeAlt Patlama Sınırı

(LEL) %

Üst Patl ama Sınırı

(UEL) %

Amonyak 16 25

Aseton 2,6 12,8

Asetilen 3 82

Benzin 1,3 7,1

Hekzan 1,1 7,5

Hidrojen Sülfür 4 44

Karbonmonoksit 12,5 74

LPG 2 9

Metan 5 15

Metil Alkol 7,3 36

Tablo 1. Bazı kimyasalların alt ve üst patlama değerleri


Patlama basıncı öylesine gelişebilir kinormal şartlar altındaki maksimum

kalibre edilmektedir (örneğin metan,yaygın kullanılan alkol veya solventlergibi).

Sınırlandırılmış alan çalışmalarındaideal durum, ölçüm yapılan cihazlardaAPS (LEL) değerinin sıfır “0” olarakokunmasıdır. Bu durumda içeride sıcakve/veya ateşli çalışma izni verilebilir.Cihazın üzerinde herhangi bir APS (LEL)değeri okunduğunda giriş izni verilmedenönce mutlak surette havalandırmayapılmalı ve yanıcı maddelerin ortamdanuzaklaştırılması sağlanmalıdır. Ortamdayanıcı madde varken çalışma yapılmasızorunlu ise Tablo 2'de verilen değer veöneriler dikkate alınmalıdır.

Tablo 1'de ortam havası içindebulunan yanıcı madde buharlarınınyanabilecekleri (patlayabilecekleri)aralıklar gösteriliyor. Bu değerler elbettesabit değil değişkendirler, yanıcılıksınırları üzerinde etkili olan en önemlietken ise ortamdaki sıcaklıklardır.

Yangın güvenliğinin sağlanabilmesiiçin ortamdaki yanıcı madde buharlarınınAPS (LEL) değerlerinin altında olmasıgerektiği açık bir şekilde görülebilir. Kapalıortamlardaki yanıcı madde varlığınıölçmek için kullanılan gaz ölçüm detektörde bu APS (LEL) değerini belirli kesirlerebölerek ölçüm yapmakta (örneğin 0-100APS) ve ortamdaki yanıcı maddeninyanıcılık sınırına ne kadar yakın olduğuhakkında bilgi vermektedir. Bu cihazlarortamdaki muhtemel maddelere göre

Tablo 2. APS (LEL) Değerleri ve Giriş Kriterleri

Seviye Faaliyet

%(0-5) Giriş izni verilir. Kıvılcım çıkaran işler yapılabilir.

%(? 5 - 10) Ölçmeye devam edin, kıvılcım çıkaran tüm faaliyetleridurdurun. Kıvılcım çıkarmayan çalışmalar yapılabilir.

%10-%25 LEL Olağanüstü dikkat gerektiren durum. Giri izni verilmez.ş

? %25 Patlama tehlikesine yaklaşıldığını gösterir. Çalışma alanıhavalandırılır ve gerekiyorsa terk edilir.

35


Birçok madde için tutuşma sınırdeğerleri çeşitli kaynaklardahazır tablolar halindebulunmaktadır. Ancak bir gazkarışımı söz konusu olduğundabu gaz karışımını oluşturanbileşenlerin konsantrasyon vetutuşma sınırları biliniyorsa bukarışımın alt ve üst sınır değerleriLe Chatelier denklemine görehesaplanır.

Organizasyon önlemlerinde öyledüzenli bir çalışma prosedürüolmalıdır ki bir patlamaesnasında çalışanlar zarargörmemelidir. Düzenlemelerteknik önlemlerin işlediğindenemin olmak için yapılaninceleme, hizmet ve onarımlabelirlenmek zorundadır.Organizasyon önlemlerindeçalışma prosedürü vepatlamadan korunmaönlemeleri arasındaki muhtemeletkileşimde göz önündetutulmalıdır. Bu birleşmişpatlamadan korunma önlemleriçalışanlara, onların sağlığını vegüvenliğini tehlikeye atmaksızın

tahsis edilen işlerini yapabilmeyitemin etmelidir.

Zk= 100 / ( X1/Z1+X2/Z2+………)

Burada Xi saf karışım içindekibileşenin hacim yüzdesi, Zi ise alt veya üsttutuşma sınırıdır.

Tutuşma sınırlarını veren diğer birampirik ifade buhar fazındaki parafinler,parafin karışımları ve doğal gaz için:

Z1= 8 / n + 0,5 ( ALT SINIR)

Z2= 63 / N + 3,5 (ÜST SINIR)

şeklindedir. “n” genel formülüCnH n+2'den ortalama karbon atomu

sayısıdır. Çeşitli bileşenler içeren doğalgaziçin“n” yakıt gazı toplam hacimdir.

Eğer bir işyerinde potansiyel patlamariski varsa, bu çalışma organizasyonununbelli ihtiyaçları karşılama zorunluluğunugösterir.

Organizasyon önlemleri teknikönlemlerin tek başına kâfi gelmediğiyerlerde ve patlamadan korunmanındevam ettirilemediği işyerinde alınmakzorundadır. Pratikte, çalışma ortamıteknik ve organizasyon önlemlerininkombinasyonu ile de güvenli halegetirilebilir.

Aşağıdaki organizasyon önlemeleriuygulanmalıdır:

- Patlamadan korunma doküma-nıyla belirtilen yerlerde yazılıişletme talimatları oluşturulmalı,

- Çalışanlar patlamadan korunmahususunda eğitilmeli,

- Çalışanların yeteri kadar ehliyetliolduklarından emin olunmalı,

- Patlamadan korunma doküma-nıyla belirtilen tehlikeli işlerdeçalışma izni sistemi (permit-to-work system) uygulanmalı,

- Bakım yapılmalı,

- İnceleme ve teftiş yapılmalı,

- Gerekli yerlerde tehlikeli alanlarişaretlenmeli.

2

Patlamadan Korunma İçinOrganizasyon Önlemleri

Ölçme

Bakım

İşletme talimatlarıTehlikeli alanların işaretlenmesi

Talimatlar

Resim 5. Patlamadan korunma için organizasyon önlemlerine örnekler

36

İşletme talimatları

İşçi ehliyeti

Çalışanların eğitimi

İşletme talimatları işveren tarafındançalışanlara yazılı olarak verilen, işyerindeuyulması gereken davranış kurallarınıiçeren ve bağlayıcılığı olan dokümanlardır.

İşletme talimatları işveren veya bugörevi yapmak için tayin edilen ehil birşahıs tarafından yapılır. İşletme talimatla-rının konuları arasında işyerinde patlayıcıortam riskinin nerede olacağı, patlamariski tehlikesinin mevcudiyeti, neredehareketli çalışma teçhizatının kullanıla-cağı, özel kişisel koruyucu donanımıngiyilip giyilmeyeceği yer alır.

Her bir işyerinde, kendisine tahsisedilen patlamadan korunma görevleriniyerine getirebilecek gerekli tecrübe veeğitime sahip yeteri kadar çalışanbulunmalıdır.

Patlayıcı ortam oluşabilen yerlerdeçalışanlara, patlamadan korunmakonusunda yeterli ve uygun eğitimsağlanmalıdır. Bu eğitim patlamatehlikesinin nasıl meydana çıkacağı veişyerinin hangi bölümlerinde mevcutolduğunu içermelidir.

Çalışanlar aşağıdaki durumlardaeğitim almak zorundadır:

- Oryantasyon (işe başlamadanönce),

- İş değişikliği veya başka bir işetransfer edildiğinde,

- Çalışma teçhizatını ilk kez kullan-dığında veya değiştirdiğinde,

- Yeni teknoloji kullandığında,

Çalışanların eğitimi uygun aralıklarlatekrarlanmalıdır, örneğin yılda bir kez.Ayrıca eğitim tamamlandığında, neöğrenildiğini kontrol etmek faydalıolabilir.

Eğer işletmede yapılacak herhangi birçalışmanın, tehlikeli bölgede veyayakınında bir patlamaya sebep olmaihtimali varsa, işletmede bu çalışmayıyerine getirmek için, o çalışmayı yapacakkişiye yetki vermek zorunluluğu vardır. Bubirbirini etkileyen tehlikeye sebeb olacakbaşka çalışmalara da uygulanır. Çalışmaizni sistemi böyle durumlarda en kullanışlısistemdir. Bu bütün ifadeleri kapsayan birçalışma izni sistemi formuyla uygula-nabilir.

Bir çalışma izni formuaşağıdaki detayları içermelidir:

- Çalışmanın tam olarak neredeyapıldığını,

- Üstlenilen çalışmanın açık tanımı,

- tehlikenin tanımlanması,

- Gerekli tedbirler, bu tedbirleriüstlenen şahıs, bu tedbirlerialdığına dair imzalı doküman,

- Kişisel koruyucu donanım ihtiyaç-ları,

- Çalışmanın ne zaman başladığı vene zaman bitmesi beklendiği,

- Kabul, onayın bilinmesi,

- İşletmenin testte hazır olması,

- Ç a l ı ş m a b o y u n c a a n o r m a ldurumların rapor edilmesi.

Bu çalışma bittiğinde işletmedegüvenliğin devam edip etmediği kontroledilmelidir.

Tehlikeli bölgelerdeki teçhizatıngüvenliği için düzenli bakım gerekmek-tedir. Bu çeşit bakım ve onarım yapanpersonel patlamaya karşı koruma uzmanı-nın rehberliği altında çalışmalı ve dikkatedeğer tehlikelerle ilgili bilgilendirilme-lidir. Herhangi bir değişiklik ya da onarımyapılmadan önce çalışma esnasındapatlama tehlikesinin olmadığı tespitedilmelidir. Bunun için normal olarakresmi yazılı izin belgesi şirket yönetimin-den alınmalıdır. Çalışmanın tamamlan-masından sonra hangi işin yapıldığıkaydedilmeli ve tüm ilgili düzenlemeninincelenmiş olduğu doğrulanmalıdır.

Ehil bir uzman patlamaya karşıkoruma üzerinde olumsuz etkiye sahipolabilen kapsamlı değişiklikleri kontroletmelidir. Eğer ilgilenilen cihazın üreticisideğişiklikleri yapmışsa bahsedilen durumgerekli değildir. Parçaları veya tamamenbirleştirilmiş cihazları değiştirirken,patlamaya karşı korumalı cihazla ilgilikarakteristik veriler not edilmelidir.Sadece üreticiden gelen orijinal parçalarkullanılmalıdır.

Çalışma izni sistemi (permit-to-worksystem)

Örnek:

Bakım ve onarım

Resim 6. Sıçrayan kıvılcımlara sebep olan bir çalışmada perdeleme örneği


Denetleme ve kontrol

Tehlikeli Alanların İşaretlenmesi

Bir işyerinde tehlikeli patlayıcı ortamoluşabilecek yerler kullanılmadan önce,patlamayla ilgili bütün güvenlik önlemlerikontrol edilip onaylanmalıdır.

İşletmede etkili patlamadan korunmaönlemleri alındığı düzenli aralıklarlakontrol edilmelidir. Bu kontrollerin sıklığıalınan önlemin tipine bağlıdır. Bütün bukontroller yalnızca ehliyetli kişilertarafından yapılmalıdır.

Ehliyetli şahıslar; aldıkları profesyoneleğitim, tecrübe ve güncel profesyonelfaaliyetlerin sonucu olarak patlamadankorunma hususunda ayrıntılı bilgiye sahipşahıslardır.

Patlayıcı ortam oluşabilecek yerler içinuyarı işareti sağ sütunda belirtilen şekil verenklerde olacaktır;

Uyarı işaretinin belirleyici özellikleri;

Üçgen şeklinde,

Siyah kenarlar ve sarı zemin üzerinesiyah yazı,

Sarı zemin işaret alanının en az %50'sikadar olmalıdır.

İşyerlerinde oluşabilecek patlayıcıortamların tehlikelerinden çalışanlarınsağlık ve güvenliğini korumak içinpatlamadan korunma önlemleriniuygulamak gerekir.

“Patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı gaz, tozve buhar” ile çalışmak veya bu maddeleriişlemek zorunda olan iş yerlerindealınması gereken ilk ve en önemli tedbir,patlayıcı ortam oluşmasını önlemektir. Bukonuda meslek kuruluşlarının tavsiyeleriolduğu gibi “iş sağlığı ve güvenliği” ileilgili mevzuatın zorlayıcı yaptırım şartlarıda mevcuttur. Patlayıcı ortam oluşmasınıönlemek için alınan tedbirler iki bölümdeincelenmekte olup en önde geleni ve enönemli olanı “BirincilTedbirler” dir.

Hedef; patlayıcı ortam oluşmasınıönlemektir. Diğer bir ifade ile patlamaüçgenindeki “A=patlayıcı madde” ve“B=oksijen” ayaklarını bertaraf etmektir.Patlamadan korunma için gerekli alet kul-lanımından önce, patlayıcı ortamlarla ilgi-li olarak yapılması gereken ilk ve en önem-li tedbir "Birincil Önlemleri" almaktır.Kullanılan sanayi prosesine göre alınacaktedbirler çok çeşitli ve değişkendir. En çok

Sonuçlar

37


38

kullanılan, yaygın yöntemler, anabaşlıkları ile aşağıda izah edilmektedir.

1. En çok kullanılan yöntem, üçgeninEnerji ayağını (C) patlayıcı ortamdan uzaktutmaktır. Örneğin transformatör ve şaltmerkezleri gibi tesisler, patlayıcı ortamoluşan veya oluşma ihtimali olanyerlerden çok daha uzağa monte edilirler.Petrol ve kimya sanayinde çok uygulananbir yöntemdir. Prensip, ateşlemekaynağını patlayıcı ortamdan uzaktutmaktır.

2. Havanın oksijenini bir şekildeazaltarak, patlama noktasının altınadüşürmek de mümkündür. Bir adı da“iner tising” olan bu yöntem bazıproseslerde uygulanabilmekte ve ortama,prosesi etkilemeyen bir nevi ölü gaz (inertgaz) pompalanarak, patlayıcı ortamoluşması önlenebilmektedir. Örneğin azotgazı, karbon monoksit veya su baharıpompalanarak oksijen oranı düşürül-mektedir. Genelde, havadaki oksijen oranı%10'un altına düştüğünde patlamaihtimali kalmamaktadır.

3. Kullanılan patlayıcı madde oranının“alt patlama sınırının” altında veya “üstpatlama sınırının” yukarısında tutulmasıbazı proseslerde mümkündür. Bu tipproseslerde benzeri bir önlem alınmasıçok faydalı olabilmektedir.

4. Havalandırma yapılarak patlayıcıgaz veya buharın uzaklaşması sağlanabilirveya patlayıcı ortam oluşması önlenebilir.Prosesin durumuna göre havalandırmakendiliğinden tabii bir şekilde olabileceğigibi vantilatörlerle zoraki havalandırmada yapılarak patlayıcı ortam oluşmasıönlenebilir.

Grizulu kömür madenlerinde zorunluolan bir uygulama yöntemidir. Madenler,hem çalışanların oksijen ihtiyacı ve hemde oluşan metan gazının dışarı atılmasıiçin havalandırılmak zorundadır.

5. Bazı patlayıcı ve yanıcı sıvılarıniçersine ilave madde katılarak patlamanoktası (flash point) yükseltilmekte veböylece patlayıcı buhar oluşmasıönlenmektedir.

6. Patlamaya dayanıklı veya patlamatahribatını önleyici tasarım ile de önlemalınabilir. Bu tip önlemler patlamayıtamamen önlemek için değil, tahribatınıazaltmak için yapılır.

- Basınç tahliye vanaları (reliefvalve) ile patlama anında oluşanb a s ı n c ı n te h l i ke s i z s a h ayayönlendirilmesi sağlanabilir.

- Patlamayı bastırma (explosionsuppression) tertibatları ile,patlama olur olmaz patlamaenerjisini soğutmak ve ilerleme-sini önlemek için yapılan tertibat-lar mevcuttur. Bilhassa toz patla-masına karşı uygulama alanıbulmaktadır.

7. Patlayıcı gaz veya buhar oluşması“buhar bariyeri” denilen özel tertibatlarlaönlenmektedir. Bu yöntem sıvı yakıtlardayaygın olarak kullanılmaktadır.

Birincil önlemler alınamıyor veya buönlemlere rağmen patlayıcı ortamihtimali halen mevcut ise, İkincil önlem-lere başvurulur yani tehlikeli patlayıcıortamların ateşlenmesini engellemekgerekir. Bu iki yolda mümkün olmuyorsapatlamaların etkisini azaltıcı önlemleralınmalıdır. Bu koruyucu önlemlerialmanın birbiriyle bağlantılı birçokaşaması vardır. (örneğin tasarım, uygunteçhizat ve kişisel koruyucu donanımkullanımı, vb.)

Patlamadan korunmaönlemlerinin sadece maddibirtakım tedbirlerinalınmasıyla etkili olması

beklenemez. Bu, koruyucuönlemlerin etkili olabilmesiiçin işveren ve çalışanlarınsorumluluklarını tammanasıyla yerine getirmesive sorumluluk bilinciningelişmesiyle mümkün olur.Sorumluluk bilinciningelişmesi için de patlamadankorunma önlemleriyle ilgilihem işverenin hem deçalışanların periyodikaralıklarla eğitim almasıgerekir.

1. Arme İstisnai Eğitim ve Danışmanlık Hiz. Ltd.Şti. “Sınırlandırılmış alanlarda güvenli çalışma”Önlem dergisi 2008; 3: 47-51.

2. Sarı M. K., Patlayıcı Ortamlarda KullanılanElektrik Aygıtları ve Patlayıcı OrtamlarHakkında Genel Bilgi. E.M.O.

3. European Commission Directorate-General forEmployment, Social Affairs and EqualOpportunities Unit D.4, “Non-binding guide togood practice for implementing Directive1999/92/EC “ATEX” (explosive atmospheres)”,(April 2003).

4. T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,Pat l ay ı c ı O r t a m l a r ı n Te h l i ke l e r i n d e nÇalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik,26 Aralık 2003 tarih ve 25328 sayılı ResmiGazetede yayımlanmıştır.

kayn

akla

r


PATLAMADAN KORUNMA DOKÜMANIİşyerimizle ilgili Patlama Risk Değerlendirilmesi aşağıdadır;

39


RİSK DEĞERLENDİRMESİDeğerlendirmeyi yapan Tarih No:

Yapılan iş/İşyeri

Mevcut Kontrolönlemleri

OlasılıkO

ŞiddetŞ

RiskR

Alınacakönlemler

Önlemdensonra riskO Ş R

Sorumlu Süre Kalan risken az mı?

“Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik” gereği tüm yükümlülükler yerine getirilmiştir. Bunlar işyerimiz için aşağıdakigibidir,

EK I'e göre işyerimizde yapılan sınıflama neticesi aşağıdaki gibidir;

Bölge 0Bölge 1Bölge 2

EK II'ye göre alınan önlemler aşağıdaki gibidir;

4.1.1. Çalışanların eğitimi: İşçilerimiz ekte sunulan eğitimi almışlardır.4.1. Organizasyon önlemleri

Eğitim Konuları Eğitim Alanlar

4.1.2.Yazılı talimatlar ve çalışma izniÇalışma izni: Şirketimiz aşağıda ismi yazılı yetkili ve sorumlusu tarafından

İsim İmza Tarih

.4.2.1. Çıkması muhtemel gazlar güvenli yere yönlendirilmektedir.

azla patlayıcı/parlayıcı veya yanıcı gaz olması ihtimali olan aşağıdaki yerlerde önlemler en yüksek riske göre alınmaktadır.

çalışma başlamadan yazılıve olarak verilmektedir.

4.2. Patlamadan korunma önlemleri

4.2.2. Birden f

İşin YapıldığıYer

Patlayıcı, parlayıcı,yanıcı, gaz, buhar veyasis risk derecesi

En yüksekrisk

En yüksek riske göre alınan önlem

İşyeri 1.

İşyeri 2.

İşyeri 3.

Statik elektrik tehlikesi bulunan işyerlerinde aşağıda isimleri bulunan personelimize antistatik kişisel koruyucu malzeme ve giysi zimmet edilmiştir. Nasılkullanılacağı e anlaşılacağı gibi öğretilmiştir. Zemin antistatik boya/malzeme ile kaplı ve tesise girişlerde nötralizatörbulunmaktadır.

Tesis, ekipman, koruyucu sistem, cihazlar ve tüm bağlantı elemanları 27.10.2002 tarihli ve 24919 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren“Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmelik” te belirtilmemiş bile olsa yerleştirileceği yerde tutuşturma tehlikesioluşturmayacağından emin olunacak şekilde gerekli önlem alınmıştır.

ekteki eğitim belgesinden d

40

4.2.5 Patlamayı kontrol altına almak, yayılmasını en aza indirebilmek için işyeri iş ekipmanları, bunlarla bağlantılı tüm cihazların tasarımı inşası montajı veyerleştirilmesi bakım onarım ve işletilmesinde tüm önlemler ve olası patlamanın fiziksel tesirini en aza indirerek çalışanların etkilenmemesi için uygun önlemler

--- --- tarafından alınmıştır.Patlama oluşmadan önce görsel ve sesli uyarıların bulunması gereken yerler aşağıdadır. Burada çalışan personel bu uyarıyı aldığında ortamı terk etmesi gerektiği

konusunda eğitilmiştir. sunulmuştur.Tahliye sistemimiz aşağıdaki gibidir ve her an işler durumda tutulması sorumluluğu aşağıda ismi ve imzası buluna şahsa aittir.

İsim İmza Tarih

İşyerimiz faaliyete başlamadan önce aşağıda isimleri yazılı bu konuda eğitim almış ve deneyimli uzman kişilerce patlama yönünden güvenli olduğukanıtlanmıştır.

İşyerimiz/Ünitemiz patlama yönünden güvenliği sağlanmıştır:

Ekte eğitim belgesi

4.2.8.

İsim Aldığı Eğitim İmza Tarih

4.2.9 Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda;a) Güç kesilmesi durumunda tehlike oluşturabilecek ekipmanları için tesisin diğer kısımlarında bağımsız olarak çalışmasını sağlayacak sistem kurulmuştur.

b) Otomatik proseslerde çalışma koşullarından bir sapma meydana geldiğinde el ile müdahale edilebilecek şekilde tasarlanmıştır. Bu müdahaleyi aşağıdaisim ve imzası bulunan yetkili eleman yapacaktır.

c) Sistemin acil durdurulması halinde biriken enerji mümkün olduğunca çabuk ve güvenilir şekilde boşaltılabilmekte ve tehlike oluşmayacak şekilde izoleedilebilmektedir.

Çalışma yerleri ile uyarı cihazları da dahil iş ekipmanı kontrol ve bakımı güvenlik kurallarına göre yapılmaktadır.

İş yerindeki tüm iş ekipmanlarımız “İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve GüvenlikYönetmeliği” hükümlerine uygundur.

Bu doküman işyerinde, iş ekipmanında veya organizasyonunda önemli bir değişiklik yapıldığında genişleme veya tadilat yapıldığında yeniden gözdengeçirilerek güncelleştirilmektedir.

İsim İmza Tarih

Güncelleştirme sorumlusu Adı-Soyadı

Eski kopyaların imha sorumlusu Adı soyadı

Kontrol Eden Kontrol Tarihi Onaylayan Onay Tarihi

Bağlantı elemanları Alınan önlemler:

Önlem alan Yetkilinin Adı soyadı : İmza Tarih


HAVA TRAFİK KONTROLÖRLERİNİNİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOŞULLARI İLE STRES

DURUMLARININ ARAŞTIRILMASI PROJESİB. ONAL , F.G. GEDİKLİ , O.A. ONAL , C.C. AYANOĞLU , M. METE , B. ATLI , A. ERSOY ,1 2 3 1 1 1 1

P. OLGUN , N. EKİZ , S. TÜREMİŞ , A. ÖZTÜRK , N. TAPÇI ,Ö. TOSYALI , M. BERK , R.GÜVEN

1 1 1 1 1

1 2 2

İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü (İSGÜM)İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (İSGGM)

SB İstanbul Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi

1

2

3

araştırma

H

Ülkemizde faaliyet gösteren havalimanı/meydanlarında aktifolarak çalışmakta olan tüm havatrafik kontrolörlerine (n=527)ulaşmayı amaçlayan araştırmayakatılım oranı % 97,0 olaraksaptanmıştır.

ava trafik kontrolörlüğü, yapılanuluslararası araştırmalarla dasaptandığı üzere en stresli

meslekler arasında yer almaktadır. Havatrafik kontrolörleri de, tüm meslekgrupları içerisinde, özellikle psikososyalriskler açısından dikkate alınması gerekenönemli gruplardan birisidir. Hava trafikkontrolörlerinin çalışma koşulları vesüreleri ile çalışma ortamlarında bulunançeşitli risk etmenlerine maruz kalmalarınedeniyle çok çeşitli sorunlar yaşandığı,tüm dünyada yapılan pek çok araştırmadagösterilmiştir, ancak ülkemizde bu konudayapılan araştırma sayısı yok denecek kadarazdır.

Bu alana katkı sağlamak amacıylaÇalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşSağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğükoordinasyonunda, Ulaştırma BakanlığıSivil Havacılık Genel Müdürlüğü, DevletHava Meydanları İşletmesi Genel Müdür-lüğü ve Türkiye Hava Trafik KontrolörleriDerneği ile işbirliği içinde, 2005-2008yılları arasında yürütülen “Hava TrafikKontrolörlerinin İş Sağlığı ve GüvenliğiKoşulları ile Stres Durumlarının Araştırıl-ması Projesi” ile hava trafik kontrolör-lerinin iş sağlığı ve güvenliği koşullarınıaraştırmak, maruz kaldıkları sağlığazararlı risk etmenlerini belirlemek, buetmenlerle ilgili önlemlerin alınmasını

sağlamak ve konu ile ilgili kişi vekuruluşları bilgilendirmek ve bilinçlendir-mek amaçlanmıştır.

Ülkemizde çalışmakta olan tüm havatrafik kontrolörlerini kapsamayı amaç-layan araştırmanın verileri, çalışanlarınsosyodemografik özellikleri ve çalışmayaşamına ilişkin bilgileri ile DoetinchemÖrgütsel Stres Ölçeğini de içeren bir anketformu aracılığıyla toplanmıştır. Ayrıca,araştırmaya dahil edilen 10 hava limanı/meydanının belirlenen bölümlerinde İşSağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğü(İSGÜM) elemanları tarafından çalışmaortamı ile ilgili ölçümler ve analizleryapılmıştır.

Anket çalışmasına ilişkin verilerdenelde edilen bazı sosyodemografiközelliklere göre, araştırmaya katılanların% 66,2'si erkek olup, katılımcıların yaşortalaması 36.48±0.35'dır. Katılımcıların%77,1'i fakülte mezunudur.

Anket çalışmasında yer alan çalışmayaşamına ilişkin veriler, kontrolörlerinhava limanı/meydanında günlük çalışmasüresi ortalamasının gündüz 10,88±0,07saat, gece 12,43±0,09 saat olduğunugöstermektedir. Vardiyalı çalıştıklarınıbelirtenlerin %72,8'i vardiyalı çalışmabiçiminden olumsuz yönde etkilendik-lerini belirtmişlerdir ve bu sonuç,istatistiksel olarak da anlamlı bulun-muştur (p=0.000). Bu nedenle, havatrafik kontrolörleri için önemli bir stresfaktörü olarak ortaya çıkan vardiyalıçalışma programlarının geliştirilmesi,

42

Hava Trafik Kontrolörlerinin Stres Durumları

çalışma saatlerinin düzenlenmesi ilevardiya programlarının belirlenmesisüreçlerine çalışanların aktif katılımısağlanmalıdır.

Çalışma ortam faktörleri ile ilgilideğerlendirme sonuçlar ına göre,katılımcıların %83,4'ü gürültü, %78,9'uye t e r s i z h av a l a n d ı r m a , % 6 3 , 9 ' uradyasyondan rahatsız olduklarınıbelirtmişlerdir. Ergonomi konusunda bilgisahibi olanların oranı oldukça düşük(%14,8) oranda bulunmuş olup bunlarında %83,1'i çalışma ortamlarının ergono-mik olmadığını düşünmektedir. Bu sonuçistatistiksel olarak da anlamlı bulun-muştur (p=0.000). Bu sonuç doğrultu-sunda, hava trafik kontrolörleri üzerindestrese yol açan çalışma ortam koşulları ileçalışılan cihaz ve donanım, kontrolörlerinuygun sağlık ve güvenlik koşulları içindeçalışmasına olanak sağlayacak şekildeergonomi kuralları dikkate alınarakgeliştirilmeli ve çalışanlara ergonomieğitimi verilmelidir.

Anket çalışmasında yer alan sağlıkbölümüne ilişkin sonuçlara göre, araştır-maya katılanların %47,9'u sigaraiçmektedir. Günde içilen sigara adediortalaması 19.17±0.76 olarak bulunmuş-tur. Araştırmaya katılanların son bir ayiçerisinde hastalıktan dolayı işe gideme-dikleri ortalama gün sayısı 5,49±0,69'dur.Bu nedenle, hava trafik kontrolörlerininsağlığının geliştir i lmesi amacıylaöncelikle sigara kullanımının önlenmesi,sağlıklı ve dengeli beslenme, stresle başetme, fiziki egzersiz gibi konularda eğitimprogramları uygulanmalıdır.

Hava Trafik Kontrolörleri üzerindestres yaratan önemli bir diğer faktör de;işin akışı sırasında olumsuz bir olayyaşandığında kontrolörün gereken tıbbi,sosyal ve organizasyonel destekten tam veetkin olarak yararlanamamasıdır. Budesteği sağlamak için, ülkemizin de dahilolduğu ve izlediği uluslararası havacılık

organizasyonları ve düzenlemeleridikkate alınarak yaşanan olumsuz olaylarsırasında ve sonrasında gelişen süreç içingereken iş organizasyonu ve yapılanmasıgerçekleştirilmeli ve hava trafik kontro-lörleri bu süreçle ilgili olarak eğitilerekpsikolojik olarak olumsuz yönde etkilen-menin en aza indirilmesi amacıyla psiko-lojik danışmanlık hizmeti sağlanmalıdır.

Hava trafik kontrolörlerinin iş sağlığıve güvenliği bilinci ve duyarlılığınıoluşturacak temel iş sağlığı ve güvenliğieğitimleri ile ilgili olan soruya verilenyanıtlar incelendiğinde, kontrolörlerin%95,2'si daha önce iş sağlığı ve güvenliğiile ilgili bir eğitim almadığını belirtmiştir.İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitimaldığını belirtenlerin ise yaklaşık olarakyarısı bu eğitimi üniversitede aldığınıifade etmiştir. Bu önemli eksikliğigidermek amacıyla iş sağlığı ve güvenliğieğitimleri ivedilikle başlatılmalı vegeliştirilerek sürdürülmelidir.

Araştırma sonuçlarına göre, havatrafik kontrolörleri üzerinde en büyük stresfaktörü olarak saptanan, rol belirsizliğininönlenmesi amacıyla ilgili yasal düzenle-meler ve talimatnameler doğrultusundakontrolörlerin görev tanımları ile iş akışşemaları hakkında bilgilendirme çalışma-ları yapılmalıdır. Söz konusu düzenlemelergüncelleştirilerek bu süreçte çalışanlarınkatılımı sağlanmalıdır. Yine stres faktörle-rinden biri olarak ortaya çıkan iş yükünündengelenmesi amacıyla ülkemizde sürekliartmakta olan trafik yoğunluğu da dikkatealındığında nitelikli personel sayısınınartırılması etkin ve verimli bir çalışmaatmosferinin oluşmasına çok önemli katkısağlayacaktır.

Son olarak, araştırmada önemli birsaptama olarak ortaya çıkan, araştırmayakatılan kontrolörlerin %71'inin işlerindekendilerini genel olarak iyi hissettiklerinibelirtmelerinin, yaptıkları işle ilgili olarakçok sayıda fiziksel ve psikolojik stresfaktörlerine maruz kalan kontrolörlerin,yaptıkları işin gerekliliğine inanmaları ileaçıklanabileceği düşünülmektedir.

Doetinchem Örgütsel StresÖlçeğinden elde edilen verileregöre, hava trafik kontrolörlerininetkilendiği faktörler arasında ilksırada rollerin belirsizliği, ikincisırada sorumluluk, üçüncüsırada ise aşırı iş yükü olduğusaptanmıştır. Bunların yanı sıraçok önemli başka bir nokta da;“işin gerekliliğine inanma” havatrafik kontrolörlerinde bir stresfaktörü olarak ortayaçıkmamaktadır. Bu inancınvarlığı, diğer stres faktörlerinerağmen kontrolörlerin işleriniyürütürken olumlu yöndeetkilenmelerinde en önemlifaktör olarakdeğerlendirilmelidir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı veGüvenliği Genel Müdürlüğü,

, Ankara,2008.

Hava Trafik Kontrolör-lerinin İş Sağlığı ve Güvenliği Koşulları ile StresDurumlarının Araştırılması Projesi Raporu

kayn

akla

r

43


FİNLANDİYA İŞ SAĞLIĞI ENSTİTÜSÜ'NDEGERÇEKLEŞTİRİLEN “KANSEROJENLERE

MESLEKİ MARUZİYET HAKKINDAULUSLARARASI BİLGİ SİSTEMİ”

KONULU ÇALIŞMA ZİYARETİE.A. KÜRKÇÜ , F. Işık COŞKUNSES , İ. ÇAKAR , B. ATLI , A. ERSOY* * * * *

İSG Uzmanları, İSGÜM

çalışmaziyareti

FIOH HAKKINDA GENEL BİLGİ

FIOH un yaptığı ortak çalışmalaraörnekler aşağıda verilmektedir.

1.

2.

3.

FIOH'un yaptığı araştırmaçalışmaları;

1.

2.

3.

4.

FIOH'un sağladığı hizmetler;

1.

2.

3.

4.

FIOH;

1.

2.

3.

FIOH'un ülke genelinde 6 yerel ofisibulunmaktadır. Bunlar;

1.

2.

3.

4.

5.

6.

KANSEROJENLERE MESLEKİMARUZİYET HAKKINDAULUSLARARASI BİLGİ SİSTEMİ(CAREX)

Finlandiya İş Sağlığı Enstitüsü (TheFinnish Institute of Occupational Health -FIOH), Finlandiya Sağlık ve Sosyal İşlerBakanlığı'na bağlı olarak, 1945 yılında İşçiSağlığı Fonu adı ile kurulmuş bir araştırmamerkezidir. İş sağlığı ve güvenliği alanındauzmanlaşmış bir kuruluştur. Enstitününamacı iş verimliğinin, işgücünün, çalışmakapasitesinin artırılması ve yaşamkalitesinin iyileştirilmesidir. FIOH;araştırma, bilgilendirme, danışmanlıkhizmetleri, İSG eğitimleri gibi faaliyet-lerde bulunmaktadır.

FIOH bünyesinde doktorlar, kimya-cılar, mühendisler, fizikçiler, psikologlar,fizyologlar, istatistikçiler, hemşireler, İSGhemşireleri, iş fizyologları ve laboratuvarteknisyenleri çalışmaktadır.

FIOH; üniversiteler, yerel otoriteler, İSGsağlık birimleri ve sivil otoritelerle işbirliğiyapmaktadır.

Baltık denizi İSG Internet ağı,

Estonya İş Sağlığı ve GüvenliğiEşleştirme Projesi 2000-2002,

HASTE, Avrupa İSG Veritabanı.

FIOH'un çalışmalarının büyük birkısmını araştırma çalışmaları oluşturmak-tadır. Haftalık çalışma saatlerinin yaklaşık% 40'ını araştırma faaliyetleri oluştur-maktadır. Ar-Ge çalışmaları; çalışmaşartlarını geliştirmek, çalışanların sağlığıve güvenliği konusunda ilerlemesağlamak için gerekli olan bilgilerinsağlanması amacıyla yapılmaktadır.

FIOH'da yapılan araştırmaların çoğu,çalışma hayatına doğrudan uygulana-bilecek seviyede pratiktir. Araştırmafaaliyetleri disiplinlerarası olarak yapıl-maktadır.

Fiziksel ve ruhsal iş yükü,

İyi bir çalışma ortamınınözellikleri,

Güvenli çalışma metotları,

Gürültü, ısı ve radyasyonuntehlikeleridir.

İş organizasyonu geliştirme,

İşyeri ortamı ergonomikgeliştirme çalışmaları,

Biyolojik, fiziksel, kimyasalfaktörlerin risk değerlendirmesi,

İş geliştirme olarak listelenebilir.

İSG konusunda çalışanlar için,

İş hijyeni, iş psikolojisi ve iş sağlığıkonusundaki uzmanlar için,

İşyeri ortamı dizaynı yapanlar içinseminerler düzenlemektedir.

Seminerler, dersler ve eğitim projelerişeklinde gerçekleştirilmektedir.

HelsinkiYerel Ofisi,

KuopioYerel Ofisi,

LappeenrantaYerel Ofisi,

OuluYerel Ofisi,

TampereYerel Ofisi,

TurkuYerel Ofisi.

FIOH'un ilk akreditasyonu 1993 yılındaEN 45001'e göre yapılmıştır. FIOH, kişiselkoruyucu donanımlar (KKD) konusunda1994 yılında, denizcilik ekipmanlarıkonusunda ise 1999 yılında onaylanmışkuruluş olarak kabul edilmiştir. 2001yılında ISO 17025'e göre laboratuvarlarıakredite olmuştur. ISO 17025 standardıFIOH için testleri ve sertifikasyonaktivitelerini kapsamaktadır.

FIOH'un bünyesinde bazı kalibras-yonların yapıldığı bir laboratuvar bulun-maktadır. Kalibre edilebilen özellikler;sıcaklık, kütle, uzunluk, güç, voltaj, direnç,hava akımı, ses basıncı seviyesi, optiközellikler ve zamandır. Kalibrasyoncihazları, akredite ulusal ölçüm labora-tuvarlarında kalibre edilmektedir. Kalibreedilen her bir cihazın sorumluları belirlen-miş ve bu cihazlar için bir kalibrasyonzaman çizelgesi hazırlanmıştır.

FIOH'a gerçekleştirilen çalışma ziya-retinin ilk günü, 89/391/EEC, 98/24/EC ve90/394/EEC sayılı direktifler hakkındabilgi verilmesinin ardından CAREX veritabanı ve uygulamaları anlatılmıştır.

CAREX (International InformationSystem on Occupational Exposure toCarcinogens)

15 üye Avrupa Birliği Ülkesinde(1990-1993 yılları) ve 2004 yılında üye

(Kanserojenlere MeslekiMaruziyet Hakkında Uluslararası BilgiSistemi)

Kanserojenlere Mesleki Maruziyet Hakkında Uluslararası Bilgi Sistemi (CAREX) konulu TAIEX çalışma ziyareti Finlandiya İş Sağlığı Enstitüsü(FIOH) işbirliği ile 28-30 Ekim 2008 tarihlerinde Finlandiya'nın Helsinki ve Tampere kentlerinde gerçekleştirilmiştir.

CAREX, işyerinde mesleki kanserojen maddelere maruz kalan çalışan sayısının, tehlikeli meslek gruplarının belirlenmesi ve buna göredaha iyi risk analizi yapılabilmesi ve önlem alınabilmesi için hazırlanan bir bilgi sistemidir.

45


olmuş 4 yeni Avrupa birliği ülkesinde(1997 yılı sonrası); işyerinde meslekikanserojen maddelere maruz kalançalışan sayısının, tehlikeli meslekgruplarının belirlenmesi ve buna göredaha iyi risk analizi yapılabilmesi ve önlemalınabilmesi için hazırlanan bir bilgisistemidir. Sisteme dahil ülkeler;Avusturya, Belçika, Çek Cumhuriyeti,Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa,Almanya, Büyük Britanya, Yunanistan,İrlanda, İtalya, Litvanya, Lüksemburg,Hollanda, Portekiz, İspanya ve İsveç' tir.

Mesleki kanserojenlere maruziyetinendüstriyel dağılımı ve etkilenme düzeyiile ilgili yeterli bilgi olmaması, birçokülkede risk analizi ve sağlık gözetimininyapılmasını olumsuz etkiliyor ve önlemalınmasını engelliyordu. Bu nedenleAvrupa Birliği'nin Avrupa Kansere KarşıProgramı desteği ile mesleki kanserojen-

lere maruziyet bilgisi, maruz kalan çalışansayısı tahminlerini içeren, ülke, kansero-jen madde ve endüstri sınıflandır-malarının bulunduğu CAREX bilgi sistemioluşturuldu. Bilgi sisteminde, ayrıcaçalışanların endüstride dağılımı, özetmaruziyet bilgisi, mesleki maruziyet,kanserojenlere maruziyet tanımları,tahmin etme prosedürleri ve referanslarbulunmaktadır.

Sistemde Uluslararası Kanser Araştır-ma Ajansı'nın kanserojen olarak belirle-diği 139 kanserojene ait bilgi bulunmak-tadır. Bunlar IARC sınıflandırmasında Grup1 ve Grup 2A'da yer alan tüm kanserojenlerve Grup 2B de yer alan bazı seçilmişkanserojenlerdir. Endüstriyel sınıflan-dırma yapılırken 55 farklı çalışma alanı gözönünde bulundurulmuştur.

CAREX Bilgi Sistemi sonuçlarına göre,1990-1993 yıllarında Avrupa Birliğinin 15ü l k e s i n d e C A R E X k a p s a m ı n d a k imaddelere maruz kalan 32 milyon işçibulunmaktaydı.

AB Üye Ülkeleri tarafından bildirilenbu maddelere maruz kalan işçilerin sayısı;Avustur ya'da 800.000, Belçika'da700.000, Finlandiya'da 500.000, Fransa'da4,9 milyon, Almanya'da 8,2 milyon,İngiltere'de 5 milyon, Yunanistan'da900.000, İrlanda'da 300.000, İtalya'da 4,2m i l y o n , Lü k s e m b u rg 'd a 5 0 . 0 0 0 ,Hollanda'da 1,1 milyon, Portekiz'de 1milyon, İspanya'da 3,1 milyon ve İsveç'te800.000 kişidir.

Avrupa Birliği Ülkeleri'nde en yaygınmaruziyetler ve maruz kalan işçi sayılarıTablo 1'de verilmektedir.

1

1

1

2

2

Tablo-1. AB Ülkelerindeki en yaygın maruziyetler ve maruz kalan işçi sayısı.2

CAREX sisteminin kuvveti, sistematikyapısı ve kullanım kolaylığıdır. CAREXesasında her bir ülke aynı tanımlamalarıve usulleri kullanır, ülkelerarası sonuçlarınkarşılaştırılabilmesini ve uyumunu sağlar.Uluslararası endüstrilerin sınıflamasın-daki tüm endüstrileri kapsar ve endüstriyeözel hesaplara ek olarak ulusal rakamlarıverebilir. IARC tarafından kabul edilen ve

işyerinde olan başlıca bilinen ve şüphelikanserojenleri içerir. CAREX'i kişiselbilgisayarda kullanmak kolaydır. Yeniülkelerin eklenmesine izin verir, oldukçadoğru iş gücü istatistiklerinin eldeedilmesini sağlamıştır. CAREX otomatikolarak yeni ülkeler için ön hesaplarıhesaplar ve standart raporların oldukçageniş kısmını oluşturur.

CAREX Bilgi Sisteminde yer alanülkelerden Almanya, İtalya, Fransa,Finlandiya ve İspanya'da elde edilenveriler, bu ülkelerdeki en yaygınmaruziyetler ve maruz kalan işçi sayılarıaşağıda verilmektedir.

1

AvrupaBirliği’nde

Maruziyet Maruz Kalan İşçi Sayısı

Solar Radyasyon 9,1 milyon (çalışma zamanının en az % 75’inde maruz kalan)

Çevresel Sigara Dumanı 7,5 milyon (çalışma zamanının en az % 75’inde maruz kalan)

Kristalize Silika 3,2 milyon

Dizel Motor Egzoz Gazları 3,1 milyon

Radon 2,7 milyon

Ağaç Tozu 2,6 milyon

Kurşun ve İnorganik KurşunBileşikleri

1,5 milyon

Benzen 1,4 milyon

Almanya

İlk hesaplara göre, Almanya'da CAREX kapsamındaki maddelere maruz kalan 8,2 milyon işçi (işçilerin %24'ü) vardır. En yaygınmaruziyetler ve maruz kalan işçi sayılarıTablo 2'de verilmektedir.

3

46

Kanserojenlere Mesleki Maruziyet

Tablo-2. Almanya'daki en yaygın maruziyetler ve maruz kalan işçi sayısı.3

İtalya

İtalya'da CAREX kapsamındaki maddelere maruz kalan 4,2 milyon işçi (işçilerin %25'i) vardır. En yaygın maruziyetler ve maruz kalanişçi sayılarıTablo 3'de verilmektedir.

4

Tablo-3. İtalya'daki en yaygın maruziyetler ve maruz kalan işçi sayısı.4

Almanya Maruziyet Maruz Kalan İşçi Sayısı


Çevresel Sigara Dumanı 2 milyon (çalışma zamanının en az % 75’inde maruz kalan)

Kristalize Silika 1 milyon

Dizel Motor Egzoz Gazları 740.000

Radon 800.000

Ağaç Tozu 180.000

Kurşun ve İnorganik Kurşun Bileşikleri 460.000

Benzen 470.000

Etilen dibromit 450.000

Krom VI Bileşikleri 250.000

Cam yünü 240.000

İtalya Maruziyet Maruz Kalan İşçi Sayısı

Solar Radyasyon 600.000 (çalışma zamanının en az % 75’inde maruz kalan)

Çevresel Sigara Dumanı 800.000 (çalışma zamanının en az % 75’inde maruz kalan)

Kristalize Silika 300.000


Ağaç Tozu 300.000


Benzen 200.000

Asbest 700.000

Polisiklik Aromatik Hidrokarbon (PAH’lar) 400.000

Formaldehit 170.000

Tetrakloroetilen 180.000

Fransa

İtalya'da CAREX kapsamındaki maddelere maruz kalan 5 milyon işçi (işçilerin %23'ü) vardır. En yaygın maruziyetler ve maruz kalanişçi sayılarıTablo 4'de verilmektedir.

5

Tablo-4. Fransa'daki en yaygın maruziyetler ve maruz kalan işçi sayısı.5

Fransa Maruziyet Maruz Kalan İşçi Sayısı


Çevresel Sigara Dumanı 1,2 milyon (çalışma zamanının en az % 75’inde maruz kalan)


Ağaç Tozu 180.000


Asbest 140.000

Sülfürik Asit Karışımları 400.000

Formaldehit 300.000

Tetrakloroetilen 140.000

47


FinlandiyaFinlandiya'da tahminlere göre CAREX kapsamındaki maddelere maruz kalan 500.000 işçi (işçilerin %24'ü) vardır. En yaygın

maruziyetler ve maruz kalan işçi sayılarıTablo 5'de verilmektedir.

6

Tablo-5. Finlandiya'daki en yaygın maruziyetler ve maruz kalan işçi sayısı6.

Finlandiya Maruziyet Maruz Kalan İşçi Sayısı

Solar Radyasyon 180.000 (çalışma zamanının en az % 75’inde maruz kalan)




Radon 50.000

Ağaç Tozu 65.000


Benzen 14.000


Cam yünü 12.000

İspanya Maruziyet Maruz Kalan İşçi Sayısı

Solar Radyasyon 1.1milyon (çalışma zamanının en az %75’inde maruz kalan)




Radon 280.000

Ağaç Tozu 400.000


Benzen 90.000


Cam yünü 90.000

İspanyaİspanya'da ilk hesaplara CAREX kapsamındaki maddelere maruz kalan 3.1 milyon işçi (işçilerin %25'i) vardır. En yaygın maruziyetler

ve maruz kalan işçi sayılarıTablo 6'da verilmektedir.

Tablo-6. İspanya'daki en yaygın maruziyetler ve maruz kalan işçi sayısı.7

SONUÇÇalışma ziyareti ile 89/391 EEC,

98/24/EC ve 90/394/EEC sayılıD irekti f ler i le 92/104/EEC ve89/686/EEC Direktifleri hakkındabilgi alınmıştır. İşyerinde meslekikanserojen maddelere maruz kalançalışan sayısının, tehlikeli meslekgruplarının belirlenmesi ve buna göredaha iyi risk analizi yapılabilmesi veönlem alınabilmesi için hazırlanan birbilgi sistemi olan

veri tabanı ile ilgili bilgi

edinilmiştir. FIOH'un kanserojenlerleilgili çalışmaları incelenmiştir.

Diğer taraftan FIOH'da bulunanlaboratuvarlar ziyaret edilmiş,burada yapılan inceleme ve araştırmafaaliyetleri hakkında bilgi alınmıştır.

FIOH, İş Sağlığı ve Güvenliğia lanında çal ı şan önde gelenenstitülerden biridir. FIOH'da yapılançalışmaların ve araştırmalarınyakından takip edilmesi ve işbirliğiÜlkemizin bu alanda yapacağıçalışmalar açısından faydalı olacaktır.

CAREX (UluslararasıKanserojen Maddelere Maruziyet BilgiSistemi)

1. http://www.ttl.fi/Internet/English/Organization/Collaboration/Carex/carex_desc.htm

2. http://www.ttl.fi/NR/rdonlyres/4444380F-B1FB-4D01-A974-0B6A9E663CFA/0/1_description_and_summary_of_results.pdf

3. http://www.ttl.fi/Internet/English/Organization/Collaboration/Carex/Germany.htm

4. http://www.ttl.fi/Internet/English/Organization/Collaboration/Carex/Italy.htm

5. http://www.ttl.fi/Internet/English/Organization/Collaboration/Carex/france.htm

6. http://www.ttl.fi/Internet/English/Organization/Collaboration/Carex/Finland.htm

7. http://www.ttl.fi/Internet/English/Organization/Collaboration/Carex/Spain.htm

kayn

akla

r

48

Kanserojenlere Mesleki Maruziyet

çalışmaziyareti

METOTLARININ YERİNDE ANALİZİ VE İZLENMESİ”

“BAR U&F BRANCH WORKING ENVIRONMENTCOUNCIL EDUCATION AND RESEARCH ARBEJDS

DANİMARKA

MILJO SEKRETARIATET” KURUMUNDA

“BAR U&F BRANCH WORKING ENVIRONMENTCOUNCIL EDUCATION AND RESEARCH ARBEJDS

DANİMARKA

MILJO SEKRETARIATET” KURUMUNDA“İSG ALANINDA EĞİTİM MATERYALİ VE

Ö. Deniz ERATAK,Süreyya KAPUSUZ,

Pınar ATABEK,

Maden Mühendisi, İSG Uzmanı, İSGGMİstatistikçi, İSGGM

Kimyager, İSGÜM

İ

Okulda güvenlik kültürü genelanlamda her zaman dersleriniçinde verilmektedir. Meselabir

e önc

mekte

marangozluk bölümüöğrencisin e o aletin nasılgüvenli kullanılacağıöğretil ve 10 haftalıkeğitim sonrasında atölyelerdealetli çalışmayabaşlanılmaktadır.

ş S a ğ l ı ğ ı ve G ü ve n l i ğ i e ğ i t i mmetotlarının ve AB deki iyi uygulama

örneklerinin analiz edilmesi ve eğitimlerindaha verimli ve uluslararası standartlarauyumlu hale getirilmesi amacı ile,

İSG Alanında EğitimMateryali ve Metotlarının Yerinde Analizive İzlenmesi” konusunda bir çalışmaziyareti gerçekleştirildi. (10-12 Kasım2008)

Kopenhag Teknik Okuluyla başlayançalışma ziyar

ile bir toplantı yapılmış,Danimarka'nın mesleki eğitim sistemi

alınmıştır Toplantıda alınanbilgilere göre; KopenhagTeknik Okulu ndahem teorik hem de uygulamalı eğitimveril . Öğrenciler önce 20-60hafta arasında değişen bir süre ile eğitimgör sürenin kısa ya da daha uzunolması öğrencinin başarısına göre değiş-

r. Bu eğitim tamamlandıktansonra öğrenciler çeşitli sektörlerde kendibuldukları işyerlerine giderek öğrendikle-rini uygulama fırsatı bul u süretoplam 1.5 yıl sür Fakat buöğrencilerin ekonomik krizden sonra işyeri

bulmalarının oldukça zorlaştığı görül-İşyeri uygulamasından sonra

6 hafta kadareğitim alınmaktadır. Bu süreç durumagöre değişmekle birlikte yaklaşık 3.5-4 yılsür öğrenci

çok değişik branşlarda,kuaförlük gibi özel alanlarda bile eğitimverildiği görülmektedir. İlk 20-60 haftaiçerisinde her öğrenci herhangi bir sınavolmaksızın seçimini kendi yapmaktadır.Eğer bölüm bir süre sonra değiştirilmekistenirse buna da tanınmaktadır

İlk 10 haftalık süreçte matematik,çizim .

Öğrenciler işyerlerine uygulamaya çık-tıklarında başlarına bir iş kazası geldi-

ğinde işveren sorumlu tutulmaktadır. Aynışey okuldaki kazalar içinde geçerli

mlu ve sigorta ödemesiyapılmaktadır.

; kaza olduğunda lduğundançok kaza nasıl önlenir şeklinde düşün-mek

Danimarka'da hükümet öğrencilerebelli bir maktadır.

Zorunlueğitim toplam 10 yıldır

15-19 yaşarası eğitim veril Zorunlueğitimden sonra çalışmaya başlayanlar

ve üniver-site eğitimi yapanlar daha iyi koşullardaçalışma imkanı bulmaktadır. Ülke insan-larının sadece %5 i zorunlu eğitimdensonra çalışma hayatınaatılmaktadır. %30 oranında öğrenci isemeslek liselerini tercih e Eğitimsürecine tamamen bireysel olarak bakıl-

ani genel değerlendirme sınav-ları bir öğrencinin başarılı olması içinyeterli olmamaktadır. Mesela marangoz-luk eğitimi alan bir öğrencinin eğitimisırasındaki her hareketi değerl

asıl çalıştığı, güvenlik kurallarına uyupuymadığı sürekli gözlen bu gözlemsonuçları başarı oranında ciddi paya sahipolmaktadır.

Ülkede işsiz lere yapılanişsizliğe

teşvik ettiği gerekçesiyle değiştirilmeyeçalışılmakta.

Çalışma ziyaretinde okuldakimiştir. M

3 farklı sınıfın eğitim görmesive yaş aralığının 16-34 yaş gibi geniş biraralığa sahip olması ülkemiz açısındanfarklı bir uygulama olarak not edilmiştir.Duvar boyama atölyesinde ise, öğrenci-lerin çoğunluğunun kızlardan oluşması

Danimarka “BAR U&F Branch WorkingEnvironment Council Education andResearch Arbejdsmiljosekretariatet”kurumunda “

etinde, önce okulun müdürüKasper Gibson

ileilgili bilgiler .

mektedir

mekte, bu

mektedi

makta ve bmektedir.

mektedir.okula tekrar dönülmekte ve

mektedir. Toplam 700 sibulunan okulda

imkan .

gibi teorik dersler de verilmektedir

dir. Yaniokulda meydana gelen kazadan da okulyönetimi soru

Fakat okulun genelprensibi ne o

tir.

ödeme yap

Ülkede özel okullarfazla tercih edilmemektedir.

in ülkedeki süresi .Bu süreden sonra lise düzeyinde

mektedir.

fazla tercih edilmemekte, lise

okula gitmeyip

tmektedir.

makta, y

endirilip,n

erek,

ciddimiktardaki ödeme, sistemi

uygula-ma atölyeleri incelen arangozatölyesinde

Den tatmin oldukça

yüksek

evletokullarında her yönd

olduğu için

'

'

'

50

İSG Alanında Eğitim Materyali

ilginçtir.

tir.

ise

mekte veonlara bu

5 haftalık eğitim verilen bu atöl-yede, şekiller kağıt üzerinde çizilerek,daha sonra renkler karıştırılarak boyamayapılmaktadır. İnşaat atölyesinde ise tuğlaörme, yüksekte çalışma gibi eğitimlerverilmektedir. Elektrik atölyesinde iseelektrik şalteri üzerinde yapılan uygula-malı bir ders izlenmiştir.

Çalışma ziyareti planında ilk günöğleden sonra projeye ev sahipliği yapan

kurumunagidilmiş

Bu ziyaret sırasında Genel Müdür-lüğümüzün tanıtıcı sunumu yapılmış,yapılan sunum sonrasında ev sahibikurum yetkilisi tarafından kurumumuzlailgili çeşitli sorular sorulmuştur.

Genel Müdürlüğün tanıtımındansonra, ziyaret edilen kurum ve Danimarka'nın iş sağlığı ve güvenliği yapısı hakkındabilgiler verilmiştir.

BAR, Çalışma Ortamı Konseyi anla-mına gelen “BrancheArbejdsmiljoRåd'ın”kısaltmasıdır. U & F ise Eğitim ve Araştırmaanlamına gelen “Under visning ogForskning'in” kısaltmasıdır.

BAR U&F, sosyal ortakları da içeren 11Çalışma Ortamı Konseyinden (BAR) biridir.İnceleme gezisinde ev sahipliği yapanÇalışma Ortamı (Arbejdsmiljø sekre-tariatet) Sekreterliği ; BAR U&F, BARSoSU (Sosyal ve Sağlık Eğitimi) ve BARFOKA (Finansal, Devlet Ofisi ve Yönetim)çalışma ortamı konseyleri için görevleriyürüten birleşik bir sekreterliktir. Sekre-terlik işyerlerinin ya da okulların İSG şart-larını iyileştirmek için çeşitli materyaller,oyun kartları, web sitesi üret

konuda yardımcı olmaktadır.

BAR U&F eğitim sektörü dahilindesağlık ve güvenlik sorunları ile ilgili

araştırma ve analizleri yürütmektedir. BARU&F aynı zamanda çeşitli konulardatoplantı ve oturumlar düzenleyerek eği-tim ve araştırma yolu ile işyerlerininsorunlarının çözülmesine de yardımcıolmaktadır. BAR U&F'nin çalışmaalanlarından biri de okul öncesindenbaşlayarak, mesleki ve yüksek öğrenimekadar iş sağlığı ve güvenliğini eğitimeentegre etmektir.

BAR U&F'nin hedef kitlesi işçi veişverenler, devlet okulları ve özel okullar,lise, mesleki eğitim ve yüksek öğrenimveren eğitim kurumlarından oluşmakta-dır. BAR U&F'ye bağlı kuruluş ve sendi-

kalarda yaklaşık 200.000 kişi çalışmak-tadır.

Arbejdsmiljosekretariatet

BAR U&F Çalışma Ortamı KonseyiEğitim ve Araştırma Bölümü

Hayat Boyu ÖğrenmeProgramı ile bire bir örtüşenENETOSH (Avrupa İş Sağlığı veGüvenliği Eğitim ve ÖğretimBilgi Ağı Projesi) ninpartnerlerinden biri olankuruluş aynı zamanda

Okullarda Ar ve Mi/ İştekiYeni Çocuklar Projesi” deyürütücüsüdür.

“nin

51


İlkokul çağındaki çocuklarıkapsayan bu proje; temeldavranış ve bilgiye ulaşarakilkokuldan başlamak üzeretoplumun sağlık ve güvenlikkonusunda bilinciniartırmayı, öğrencilerin hemkendi hem de arkadaşlarınınsağlık ve güvenliğine pozitifbir katkıda bulunabilmesineolanak sağlamayı; veliler,öğrenciler, hükümet birimleri,işçi ve işveren sendikaları vediğer uzmanları İSG veeğitime dahil etmeyiamaçlamaktadır.

Bu bilgilerden sonra Çalışma Bakanlığıbünyesinde faaliyet gösteren ülkenin işteftiş sistemi ve araştırma enstitülerindenbahsedilmiştir. Ülke 5 bölgeye ayrılmış veher bölgede yaklaşık 300-400 civarındamüfettiş çalışmaktadır. Sistemin amacıceza kesmek değil, İSG şartlarını iyileştir-mek ve kazaları önlemek Meseladenetim sırasında işyeri şartları

nılabileceğibelirtil Teftiş sonucunda işyerineyönelik bazı değerlendirme işaretlerikullanıl şyerinin İSG şartları çokiyiyse küçük bir kral tacı, iyiyse gülen yüz,normal düzeydeyse düz bir çizgi vekötüyse ağlayan yüz resmi işaretlenmekteve işletmenin kapısına asılarak teşhiredilmektedir.

Ülkemizdeki 50 işçi sınırı Danimarka'da 10 işçi Ayrıca işyerlerinde İSG ile ilgilikişilere 30 saatlik eğitim verilmesi zorunlubir uygulamadır. İş Teftiş ayrıca işyerlerinemevzuatın uygulanması konusunda dayardımcı ol ve danışmanlık yap-maktadır.

Araştırma enstitüleri ise İş Teftiş veüniversitelerle işbirliği içinde görevyapmaktadır. Ülkede 100 kişinin çalıştığı 1tane ulusal resmi araştırma enstitüsü

lunmaktadır. dışında ülke-mizdekine benzer bir Çalışma ÇevresiKons ve 11 ayrı daldahizmet ver İş sağlığı ve güvenliğibu dallardan bir tanesi Konseyde birçok işçi ve işveren sendikası yer al

ın altında bir çok üyebulunmaktadır. Herhangi bir Yönetmelikhazırlanacağında önce Konsey çalışve Bakanlığa öneride bulunmaktadır.

Çalışma ziyaretinin ikinci günüBallerup'ta bulunan Teknik Kolej ziyaretedilmiş ve karşılıklı bilgilendirme yapıl-mıştır

Bu okul Bakanlığa bağlı bir devletokulu Okula 15-16 yaş arası öğrencilerkabul edil 13-14 yaşaçekilmesi çalışmaları başlatılmıştır.

ayrı mesleki programyürütül ve yılda 3000 kadar öğrencieğitim gör 5 ayrı kampüsü

oplam 3 yıl süreneğitimin ilk 10-60 hafta arası temeleğitimi kapsamaktadır. Ayrıca eğitimde

köprü görevi gören bir süreç oluşturulmuşve b adı verilmiştir.Öğrenci bu süreçte istediği branşı den

sınamaktadır. Eğerbeğenmezse değiştirme şansına sahip

Devlet öğrenci başına her 5 haftadaÖğrenci

uygulama için işyerlerine gidip okuladöndüğünde çalışmadığı günlerin parasıda devlet tarafından işverene öden

Devlet tarafından yapılan bu ödemeöğrencinin branşına göre değişMesela bir ofis çalışmaları bölümü öğre

Ülkenin eğitim sistemindeözellikle okul ve işyeri sürecinin birlikteyürütülmesi sayesinde önce teorik dahasonra pratik bilgilerin alınmasına olanaksağlanmaktadır. Okulun İSG eğitimindeönce ilkyardım daha sonra KKD eğitimiveril

;herkes karar alma mekaniz-

masının içinde yer ve 2 öğrencidebu mekanizmanın içinde görev yapmak-tadır.tir.

kötüysetavsiyelerde bulunularak hizmet içinhangi kurumlardan yararla

mektedir.

makta, i

dir.

makta

bu Enstitüler

eyi bulunmaktamektedir.

dir.makta,

bu sendikalar

makta

.

dur.mekle birlikte,

Lisedüzeyinde 38

mektemektedir.

bulunan okulda t

u sürece“bridge course”e-

mekte ve kendinitir.

birokula belli bir ücret ödemektedir.

mek-tedir.

mektedir.n-

cisi için daha az para ödenmektedir.

Bu sistem sadece Danimarka'damevcuttur.

mektedir.

Yönetimde Devletten okul yöneti-mine kadar

almakta

52


Verilen

makta

k mümkündür.

bir

Danimarkmakta b

türmakta,

olarak tespit edilmektedir.

makta ve rehberlerb

kendileri karar ver-mektedir. mevcuttur.

ikisi ? Okul bmektedir.

Mesela bi

mek-tedir.

Okul yönetimi konununanlatmakta

mektedir

mekte,bunun gereklili

Bu konuda

ö

i

makt

gelmektedir

re.

Risbjergvej'te bulunan ”Risbjergskolen” isimli birdevlet okulu ziyaret edil

Bu okulveren bir devlet okuludur

Okulda kulun önemlibölümleri

rojedeki oyun k

tur.

lergonomi konusunda uygulama-

. Konuyla ilgimakta

okul bahçesindeki tehlikelergibi

tmekte

teorik bilgilerden sonra okulunuygulamalı atölye bölümlerinde incele-meler yapılmıştır.

Çalışma ziyaretinde incelenen diğerbir oluşum

Fuar Danimarka'da bulunan okullarınözellikle meslek okullarının tanıtım fuarıolarak açılmaktadır. Fuarda gençlere mes-lek seçimi konusunda yardımcı olmakamacıyla tanıtımlar yapıl ve bumeslekler konusunda eğitim alacaklarıokullar tanıtılmaktadır. Fuar alanındaaşçılık ve kuaförlükten, inşaat işçiliğinekadar pek çok değişik okul standını birarada görme

Son gün yapılan Eğitim Bakanlığıziyaretinde medya ve tasarım işlerindensorumlu danışman tarafından İSG'nineğitime nasıl entegre edildiği konusundabilgiler verilmiştir. a'da 2.8milyon insan çalış unların %23 ükamu sektöründe, %77 si özel sektördeçalışmaktadır. Ülkede işsizlik oranı ise %4 . Öğrencilerin %40'ı mesleki eğitimal Üniversiteye devam etme oranıise AB ülkeleri ortalamasından dahayüksek

Rehberler hazırlanırken öğretmen veöğrencilerden fikir alın

u fikirler ışığında hazırlanmaktadır.

Eğitim planlarına İSG'nin nasıl entegreedileceğine okullar

Bu konu için 3 şıkOkulda İSG için bir derse mi ihtiyaç var,yoksa kazanım olarak mı verilmeli ya da

birden mi olmalı u kararı ta-mamen kendi yapısına göre ver

r inşaat bölümünde tehlikeli birsektör olmasından dolayı İSG konusu hemders hem de kazanım olarak işlen

İSG nin öğretilmesinden direk öğret-menler değil okul yönetimi sorumlu tutul-maktadır. öne-mini öğretmenlere ve öğret-menlerin planlarını ona göre yapmalarıisten .

Teknik okul dışındaki okullarda ise İSGders olarak veril 3. sınıftan itibaren

ği kanunlar ile de belirtil-mektedir. Tüm ilkokullarda çalışma çevresive çalışma yaşamı adında dersler bulun-maktadır. ülkemizde yapılanders kitaplarına İSG konusunun entegreedilmesi çalışmaları, zelikle matematikderslerine İSG'nin bir iş kazası problemişeklinde entegre edilmesi fikri çok beğe-nilmiş ve dolaylı öğrenmeye iy bir örnekolacağı vurgulanmıştır.

Danimarka'da öğrenciler dahil her-kesin bir sendikası bulunmaktadır. Her-hangi bir sorun olduğunda önce işverenebaşvurul a, sorun çözülmezse sendi-kaya başvurma hakkı doğmaktadır. EğitimMevzuatı çıkarmada karar vericiler parla-mento, Bakanlık ve Sendikalardır. İkinciaşamada ise okul yönetimleri, öğretmen-ler ve öğrenciler . Birinciaşamadaki karar vericiler Kanun, MeslekiEğitim Yönetmelikleri ve Eğitim Rehber-lerini, ikinci aşama karar vericiler isee ğ i t i m v e ö ğ r e n i m p l a n l a r ı n ı

hazırlamaktadır. Tüm bu dokümanlarhazırlanırken birinci aşama karar vericilereMesleki Eğitim Konseyi, Öğretmen ve OkulMüdürleri Sendikaları danışmanlık yap-maktadır. İkinci aşama karar vericilere isesosyal partnerler, işyerleri ve ye l otorite-ler danışmanlık yapmaktadır

İnceleme gezisinde ayrıc,

hem ilkokul hem lise düze-yinde eğitim .

sınıf dersleri ve oDaha sonra oku-

lun İSG politikaları konusunda bilgialınmıştır.

Okulda ilköğretim 8. sınıfa kadaruygulanan İSG eğitim materyalleri

Örnek olarak AR-Mİ Projesininokulda nasıl uygulandığı anlatılmış,p artlarından örnekler

Mesela sınıftaki askılar sivriysetehlikeli olabileceğini vurgulayan oyunkartları mevcut Zaman zaman sınıflaragürültü ölçen bir cihaz konduğu, gürültüdüzeyinin öğrencilere duyurularak bununzarar arından bahsedildiği anlatılmıştır.Okuldalar yapılmaktadır li bazıkontrol listeleri tutul , bu listelerdeöğrencinin nasıl oturması gerektiği, sınıftaeşyaların nasıl yerleştirilmesinin doğruolacağı ve

önemli bilgiler yer almaktadır. Bubilgiler sayesinde önce problem belirlenipdaha sonra önlemeye yönelik bilgilendir-meler yapılmaktadır.

9. ve 10. sınıflar ise okulve İSG konusunu işye-

“2008'de Başarı Kazan-mak” Eğitim Fuarı dır.'

''

'

'

miştir.

incelenmiştir.

ince-lenmiştir.

verilmiştir.

haricindeişyerlerine gi

Mesleki eğitim sırasındakişisel gelişim, yaşam boyuöğretim ve aktif yaşamakatıl

Mesleki eğitimkonusunda sendikalaroldukça yüksek oranda sözsahibi ve İSG konusunaayrı önem veril İSGile ilgili nasıl pratik yapılacağıkonusunda okullara yönelik

sendikalar tarafındanrehberler hazırlanmaktadır.

ğretmen kanunda yeraldığı için m bumateryalleri, kendi planı

ma gibi derslerverilmektedir. Bu konularderslerin içine yedirilerek bellibir program çerçevesindeverilmektedir.

dirmektedir.

Ö ler,tü

nagöre mutlak suretle uygu-lamakla yükümlüdür.

53


rinde uygulamalı olarak görme fırsatı bul-maktadır. Öğrenci sendikası bu öğrencileriçin bir rehber hazırlam

işlerde ne kadar maaş alınacağın-dan, kaç kg ağırlık nasıl kaldırılır gibi bilgi-lere kadar pek çok bilgi yer almaktadır.

endikanın hazırladığı bir otobüs belliİSG

kuralları öğretilmektedir. Öğrencilerei nde ne gibi tehlikelerin olduğubunlara karşı hangi önlemlerin nasılalınacağı

, öğr 25 yaşına kadartüm maktadır. İncelemegezisinin değerlendirmesi

yapılmış ve eğitim mater-yalleri hakkında detaylı bilgiler aktarılaraközellikle AR-Mİ Projesi hakkında bilgiverilmiştir.

AR-Mİ Projesi 10 yıl önce geliştirilmişbir proje . Projenin tanıtımı için okullaragönderilmek üzere broşürler bastırılmışbu öğrenci öğretmen danışman-larına konu anlatılmıştır. on-seyde işyerlerinin ödeme yaptığı bir fontarafından karşılanmıştır. AR-Mİ Projesinitanıtmak ve uygulamasını öğretmek içinöğretmenle

Bu kursları okullar talepet yrıca öğretmenhazırlanmıştır

farklı oturma şekliniöğrenciye hangisinde rahatettiği sorulmaktadır. Böylecedoğru olan davranışı kendisi

çalışma ziyaretindeılan eğitim materyalleri, kitapları, oyun

kartları incelenmiş ve program sonlan-dırılmıştır.

Eğitim, iş sağlığı ve güvenliğiningeliştirilmesi İSG Kültürünün

yerleştirilmesinde en temel öğelerdendir.Klasik eğitim metotları ile yapılaneğitimlerde, eğitim süresince verilenbilgilerin dikkatle takibinin bazenmümkün olmadığı; bu mümkün olsa bilebir süre sonra bilgilerin kalıcılıklarınıyitirip hafızalardan silindiği; uygulamaya,deneyselliğe ve interaktif katılıma dayalıolmayan tekdüze eğitimlerin hem kısahem uzun vadede istenilen verimisağlayamadığı açıkça tecrübe edilmiş birgerçektir.

Eğitimde kişilerin istek, konsantrasyon veilgisinin sağlanması ve eğitim sonrasındada bilgilerin hayata geçirilmesinin takibiesastır.

Çalışma ziyaretinde edinilen bilgi vetecrübeler daha çok teknik okul eğitim-lerine ve Danimarka'nın genel eğitim sis-temine yönelik olsa da özellikle son günyapılan okul ziyareti ve AR-Mİ Projesinindetaylı tanıtımı ülkemizdeki İSG eğitimleri

bir nitelik taşımaktadır.

akta, bu rehberdehangi

Sgünlerde okulun önüne gelerek, içinde

yönünde bilgiler verilmektedir.

Okulda encilerinokul bilgileri tutul

Arbejdsmiljø-sekretariatet'ta

dirve

-Proje bütçesi k

re yönelik kurslar düzenlen-mektedir.

mekte, a ler için kitaplar. Mesela kitaplardaki resim-

lerdegösterilip,

Son olarak kulla-n

ve

için yol gösterici

şyerleri

sayede

uygulayarakbulmuş olur.

sırada, 3 tane

öğrenci,

SONUÇ

54


Mİş sağlığı ve güvenliğialanında yapılacak buçalışmanın; etkin ve verimlibir şekilde sürdürülmesi vebaşarıyla, hedef kitle olanöğrencilere ulaşabilmesi içinokul yöneticileri tarafındankonunun benimsenmesibüyük önem taşımaktadır.

illi Eğitim Bakanlığı (MEB), ErkekTeknik Öğretim Genel Müdürlüğü

ile; mesleki ve teknik öğretim kurum-larındaki okul müdürleri, atölye ve meslekdersi öğretmenleri ile öğrencilerin güvenliçalışma, sağlıklı yaşam ve iş sağlığı güven-liği konularında doğru davranış modelleri-ni bir refleks olarak öğrenmeleri, gençlerinçalışma hayatına atılmadan önce çalışmahayatına ilişkin riskler hakkında bilgilen-dirilmeleri, iş sağlığı ve güvenliği açısın-dan doğru davranış modellerini kazan-malarına yönelik beceri eğitimlerininverilmesi ve geleceğin çalışanlarındabugünden güvenli yaşam bilincinin

oluşturulması amacıyla 2008 yılı Martayında bir işbirliği çalışması başlatılmıştır.

Bu nedenle öncelikle, MEB tarafındandüzenlenen

kapsamında 01 Haziran 2008-30Eylül 2008 tarihleri arasında okul müdür-lerine yönelik iş sağlığı ve güvenliği eği-timlerinin verilmesi kararlaştırılmıştır.

Erzurum, Yalova, Van, Mersin, Aksarayve Rize'de gerçekleştirilen program çerçe-vesinde toplam 741 kişiye eğitim verilmiş-tir. Eğitimlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Ge-nel Müdürlüğü tanıtımı, İSG MevzuatındaYeni Yaklaşım, Güvenlik Kültürü ve RiskDeğerlendirmesi Yaklaşımı hakkındabilgilendirme yapılmıştır.

“2008 yılı Yönetim Semi-nerleri”

Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü veÇSG Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

İşbirliği Çalışması Haziran- Eylül 2008

55


ETKİNLİKLER

1955 yılından bu yana, her üç yılda birtekrarlanmakta olan Dünya İş Sağlığı veGüvenliği (İSG) Kongresi bu yıl, 29 Haziran02 Temmuz 2008 tarihleri arasında GüneyKore'de gerçekleştirilmiştir.

İlki Roma'da yapılan, bu sene Seul'de18 ncisi gerçekleştirilen ve konuyla ilgiliçalışan tüm tarafları bir araya getirerekbirbirleri ile bilgi alış verişinde bulunma-larını, meslek hastalıkları ve iş kazalarınıönlemede yeni fikirlerin ortaya çıkmasınısağlayan kongre, bu alanda yapılan enönemli ve en büyük etkinliktir.

Bu kongrede ayrıca, dünyada çalışan-ların durumu ve sosyal konulardakisorunları ile ilgili tartışmaların yapıldığıuluslararası birçok forum da gerçekleş-tirilmektedir. Dünyada var olan İSGproblemlerini veya gelişmelerini görüş-mek üzere çeşitli ülkelerden gelen delege-

lerin katılımıyla gerçekleştirilen Dünya İş

Sağlığı ve Güvenliği Kongrelerinin hazırlık

aşamasında; Uluslararası Çalışma Örgütü

(ILO), Uluslararası Sosyal Güvenlik Birliği

(ISSA) ve kongrenin yapılacağı ülkenin

İSG'den sorumlu kurumu sıkı bir işbirliği

içinde çalışmaktadır.

18. Dünya İSG Kongresi nde, 346'sı

yabancı, 144 tanesi yerli olmak üzere

toplam 490 adet bildiri sunulmuştur.

Kongrede sunumlar; İngilizce, Fransızca,

Almanca, İspanyolca ve Kore dilinde

olmak üzere beş dile çevrilmiştir.

Dünya Kongrelerinin önlemekültürünün dünya çapında tanıtılması,yaygınlaştırılması için iş sağlığı ve güven-liği konularındaki yeni bilgilerin ilgili kişi-lerce paylaşılması imkanını sağlamaktır.

Dünya Kongresine katılanlar içintemel hedef; iş kazaları ve meslek hasta-lıklarını azaltmak veya ortadan kaldıra-bilmek için dünya genelinde önlemekültürünün yerleştirilmesi ve geliştiril-mesi adına hükümetler ve tüm ilgilitaraflar (işverenler, sivil toplum kuruluş-ları, işçi ve işveren örgütleri, iş sağlığı vegüvenliği profesyonelleri v.s) arasındailişkilerin nasıl güçlendirileceği konusun-da bilgi ve uygulamaların paylaşılmasıdır.İş sağlığı ve güvenliği pratisyenlerinin dehemen uyumlaştırıp kullanabilecekleripratik bilgiler kazanmaları temel hedeflerarasındadır.

amacı;

18. Dünya İş Sağlığı ve Güvenliği

Kongresi'nin 02 Temmuz'da yapılan

kapanış seremonisinde, 19. İş Sağlığı ve

Güvenliği Kongresi'nin 2011 yılınınEylül ayında İstanbul'da yapılacağıduyurusu da yapılmıştır.

'

18. Dünya İş Sağlığı ve Güvenliği KongresiGüney Kore (Seul) 29 Haziran - 02 Temmuz, 2008

56

Etkinlik

Son altı kongrenin düzenlendiği ülkeler Tablo 1 de gösterilmektedir

Detayları kişi kişi kişi 2,400 kişi kiş 4,550 kişi

Yıl

13.

1993

14.

1996

15.

1999

16.

2002

17.

2005

18.

2008

Yer Yeni Delhi,

Hindistan

Madrid,

İspanya

San Paulo,

Brezilya

Viyana,

Avusturya

Orlando,

ABD

Seul,

G.Kore

Organizatör Brazil CIS Center

(FUNDACENTRO) AUVA NSC KOSHA

Süre 4/4 4/8~(5 gün)

4/22 4/26~(5 gün)

4/12 4/16~(5 gün)

5/26 5/31~(6 gün)

9/18 9/22~(5 gün)

6/29 7/02~(4 gün)

Katılımcı 50 ülkeden

1,080

105 ülkeden

2,200

73 ülkeden

2,000

77 ülkeden 111 ülkeden

3,000 i

121 ülkeden

Tablo 1.

Labour &Social

Safety Dept.

IndianSafety

Association

Katılımcılar

Kongre parolası ve ana konuları

1.

2. Seçilen ana konular:

18. Dünya İSG Kongresine 121 ülkedentoplam 4.550 katılımcı (yabancı: 1536 kişi,yerli: 3014 kişi) iştirak etmiştir.

“İşSağlığı ve Güvenliği:Toplumsal BirSorumluluktur” olarak belirlen-miştir.

- Gelecekteki sağlık ve güvenlikprogramları ve stratejileri,

- Çalışma koşullarındaki değişiminçalışanların korunması üzerindekietkileri,

18. Dünya Kongresi parolası:

- İş sağlığı ve güvenliğindeki yenisorunlar ve fırsatlar,

- Sağlık ve güvenlik yönetimsistemleri.

ülkeden katılımcı ileDünya Kongresi tarihinde en yükseksayıda katılımcıya sahip olmuştur.

ilan edilmiş ve onaylan-mıştır.

sunum ile, Dünya Kongresitarihinde en fazla sunumun yapıldığı,

- Toplam konuşmacı ile en fazlakonuşmacının yer aldığı kongreolmuştur.

- Toplam konu başlığı altındave

yapılmıştır.

- Dünya Sağlık Örgütü (WHO)'nun dadahil olduğu organizatör, farklısempozyum düzenlemiştir. (Katılımcı:3.284 kişi, Konuşmacı: 289 kişi),

- Toplam konu başlığındasunumu yapılmıştır.

Uluslararası Mültimedya ve FilmFestivaline eser katılmıştır.

Sonuçlar (özet):- 121 4.550

- “Seul İş Sağlığı ve GüvenliğiBildirisi”

- 81

466

6 TeknikToplantı 6 Bölgesel Toplantı

51 48

12 233poster

159

57


09-10 Eylül 2008 tarihindeİspanya'nın Bilbao kentinde, Avrupaİş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı'nda(OSHA) IPA Programı Proje Koordinas-yon Toplantısı yapılmıştır.

Türkiye veHırvatistan'ın, Ajans'ın “Risk Değer-lendirmesi” konulu seminerlerinek atılımının sağlanması, Ajanstarafından kampanya için hazırlanandokümanların çevirisi ve basımıkonusunda destek verilmesi karalaş-tırılmıştır. Ayrıca, “Yeni ve Acil RisklerPsikososyal Riskler konulu İşyerleriAvrupa Araştırmasına (ESENER-PR)”projesine ülkemizin ve Hırvatistan'ın

katılımı ve mevcut TR-OSHA websitesinin daha da geliştirmesi husu-sunda iki ülkenin desteklenmesialınan kararlar içerisindedir.

Toplantıya,Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İşSağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğütemsilcileri ile Hırvatistan Ekonomi,Çalışma ve Girişimcilik Bakanlığı temsilci-leri katılmış olup, Genel Müdürlüğümüzüİş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı FatmaGülay GEDİKLİ ve Genel Müdür YardımcısıSayın SabitYAMAN temsil etmişlerdir.

2008/2009 programında,

Bu kapsamda, OSHA ile Genel Müdür-lüğümüz arasında, 2008/2009 yılları “Riskdeğerlendirmesi”konulu kampanya için, 9Eylül 2008 tarihinde Bilbao'da bir Protokolimzalanmış ve söz konusu Protokol uya-rınca, Ajans'ın Türkiye Odak Noktası olan İşSağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü(İSGGM), Türkiye'de Avrupa Haftasınınorganize edilmesinden ve İyi UygulamaÖrneklerinin toplanmasından sorumlukılınmıştır. Bu sorumlulukların yerinegetirilebilmesi amacıyla OSHA, Ajansdokümanlarının Türkçe'ye çevirisininyaptırılması ve Ajansın Türkiye internetsayfasının geliştirilmesi için gerekendesteği vereceğini taahhüt etmiştir.

Toplantıda FAZ IV projesikapsamında 2006/2007yıllarında uygulananprogram ile gerçekleştirilenfaaliyetlere ilişkin sonuçlarsunulmuştur. Söz konususunuşları takiben yine Ajans

tarafından 2008/2009programı ve yapılacakfaaliyetlere ilişkin bilgilerverilmiş, bu kapsamdaTürkiye ve Hırvatistan'ınAjans ağı ve faaliyetlerinekatılımın da destekleneceğibelirtilmiştir.

Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (OSHA)IPA Programı Proje Koordinasyon Toplantısı 09-10 Eylül 2008

58

Etkinlik

DSÖ-İşbirliği Merkezleri (WHO-CC),DSÖ tarafından atanan ve DSÖ'nün prog-ramına bağlı olarak uluslararası işbirliğiiçinde çalışan kuruluşlardır. DSÖ-İşbirliğiMerkezleri, DSÖ prosedürlerine bağlı ola-rak kendisi tarafından veya DSÖ tarafın-dan hazırlanan bir Çalışma Planı doğrultu-sunda faaliyetlerini gerçekleştirir.

“DSÖ'nün Çalışanların Sağlığı KüreselEylem Planının Avrupa Bölgesi yürütümü”konulu DSÖ İş Sağlığı İş Birliği MerkezleriAvrupa Ağının Altıncı Toplantısı 14-16Ekim 2008 tarihinde İspanya'nın Madridşehrinde gerçekleştirilmiştir. ToplantıyaDSÖ-İşbirliği Merkezi adaylık sürecindekiİSGÜM adına Dr. Nuri Vidinli katılmıştır. Butoplantıda İSGÜM'ün; Gezici İş SağlığıÜniteleri, Pnömokonyoz İzleme Birimi veİSGÜM'ün yapmış olduğu DSÖ aktivite-lerini içeren posterle tanıtımı yapılmıştır.

Ça-lışanların sağlığı konusunda politikalarınbelirlenmesi ve uygulanması,İşyerinde sağlığı korumak ve geliştirmek,

İş sağlığı hizmetlerinin verilme-sinin ve yaygınlaştırılmasının geliştirilme-si, Eylem ve pratik göstergelerinsağlanması ve iletilmesi, Çalı-şanların sağlığının diğer politikalara dadahil edilmesi) ve denizcilikte sağlıkkonulu yılları çalışma planıhazırlanmıştır.

Mutabık kalınan; Çalışanların SağlığıÜzerine Küresel Eylem Planı'nın bölgeselyürütümü planı ve Avrupa İşbirliğiMerkezleri'nin düzenlemiş olduğu çalışmaplanları ağ üyelerinin gelecekteki çalışma-larını yönlendirecek ve Mart 2009 yılındaCape Town'da yapılacak olan Küresel AğToplantısında raporlandırılacaktır.

İş sağlığı hizmetlerinin verilmesinin veyaygınlaştırılmasının geliştirilmesi” çalış-ma grubu toplantısına İSGÜM- Türkiyeolarak aktif katılım sağlanmış ve 2009-2012 yılları çalışma planı oluşturulmuştur.

Bu toplantıya katılım, adaylık sürecin-de uluslararası diyalogun oluşturulması vebilgi paylaşımı açısından ülkemiz adınafaydalı olmuştur. ün, adaylık süre-cinin bitiminde “İş Sağlığı ve Güvenliği”alanında “DSÖ-İşbirliği Merkezi” olarakkabul edileceği yetkililer tarafından ifadeedilmiştir.

DSÖ tarafından, Küresel Eylem Pla-nında belirlenen 5 hedef (Hedef 1:

Hedef 2:

Hedef 3:

Hedef 4:Hedef 5:

2009-2012

İSGÜM'

DSÖ'nün,“Küresel Eylem Planı; Hedef 3:

Bu faaliyetler; ulusal,uluslararası, bölgesel,bölgelerarası veya küreseldüzeyde olabilmektedir.Ülkeler arasında bilgi,hizmet ve görüş paylaşımı,araştırma ve eğitimin

desteklenmesi veyaygınlaştırılması ile teknikişbirliğine de katkısağlamaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO)İş Sağlığı İşbirliği Merkezleri Avrupa Ağının Altıncı Toplantısı14-16 Ekim 2008 Madrid, İspanya

59


Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)tarafından belirlenen işçi ve işverentemsilcileri, Uluslararası Denizcilik Örgütü(IMO) ve BC tarafından belirlenen 4'erülke;

Türkiye'nin aralarında bulunduğu 13gözlemci ülke;

AB Komisyonu temsilcisi ve çeşitliSTK'lar.

Toplantıya katılımda bulunan Türkiyeheyeti, Birleşmiş Milletler Cenevre Ofisinezdindeki Daimi Temsilcilik, Çalışma veSosyal Güvenlik Bakanlığı temsilcile-rinden oluşmuştur.

Toplantı 3 gün sürmüş, toplam 6gündem maddesi tartışılmıştır. Bunlar;

1. Gündemin kabul edilmesi,

2. 2. Ortak Çalışma Gündem (OÇG)toplantısının çıktılarının değer-lendirilmesi,

3. Ortak teknik işbirliği projeleri,

4. Taslak S özleşme yürürlüğegirinceye kadar alınacak geçiciönlemler,

5. Diğer konular,

6. OÇG raporunun gözden geçiril-mesinden oluşmaktadır.

Başkan ise; ILO/IMO/BC WG 3/2/4belgesiyle Mart 2006 yılından itibarengünümüze kadar yapılan gemi sökümüyleilgili çalışmaları özetlemiştir.

Norveç temsilcisi Taslak Sözleşme ileilgili katılımcılara ayrıntılı bir sunumyapmıştır. Temsilci 11-15 Mayıs 2009yılında Hong-Kong'ta yapılacak diplo-matik konferansta kabul edilmesi içinTaslak Sözleşme'nin son haline getiril-mesinin beklendiğini ifade etmiştir.

Toplantıda ele alınan diğer konuları şuşekilde özetlemek mümkündür.

• B asel sekreter yası temsi lc is i ,“Sürdürülebilir Gemi Geri Dönüşümüiçin Global Program” geliştirilmesibelgesini katılımcılara sunmuştur. Buprojelerin BM kaynaklı projelerolacağını ve Çevreye Duyarlı veGüvenli Gemi Geri Dönüşümü içinTaslak sözleşme ve onun rehberleri-nin uygulanması için yardımcıolabileceğini belirtmiştir. Temsilciprojelerin yaşam döngüsü yaklaşımı,dahil etme/olma, işbirliği ve devam-lılık olmak üzere dört prensibi temelaldığını, çeşitli öneri aktiviteleriolacağını ve bu aktivitelerin de ulusaldüzeyde desteklenmesi gerektiğiniifade etmiştir. Katılımda bulunmasıdüşünülen ortak paydaşları katılımcı-lara tanıtmıştır.

• Uluslararası Denizcilik Ticaret Odaları(ICS) ve BIMCO işveren tarafları olarakgünümüze kadar gemi sökümüyleilgili yapılan gelişmelerin değerlen-dirdikleri, çözüm önerileriyle ilgilisunumlarını gerçekleştirmişlerdir.

• Daha sonra ILO işçi temsilcileri, gemisökümünden kaynaklı sorunlarınınsağlık ve güvenlik problemleri baştaolmak üzere sorunlarının, ulusalmevzuatlar nedeniyle yaşadıklarısıkıntıları içeren sunumlarını yap-mışlardır.

• STK'ların temsilcisi Türkiye'de Green-peace'in 2002 yılında hazırladığırapordan ve standartların ve çevreşartlarının iyileştirildiğinden bahset-mişlerdir. Aynı zamanda Bangladeş'teki kötü şartların ve çocuk işçiliğininde üzerinde durulmuştur.

ILO/IMO/BS Ortak Çalışma Grubunun (OÇG) 3. Toplantısı

İsviçre - Cenevre 29-31 Ekim 2008Gemi Söküm

60

Etkinlik

İnşaat sektörü tüm dünyada olduğugibi ülkemizde de tehlikeli iş kollarıarasında yer almaktadır. En fazla ölümlesonuçlanan iş kazaları bu sektördem e yd a n a g e l m e k t e d i r. S e k t ö rd eçalışanların bilgi ve bilinç düzeyiniyükseltmek, bu alanda teknik personelinniteliklerini geliştirmek, gelecekte ortakprojeler yapmak ve nihai hedef olarak busektörde iş sağlığı ve güvenliği koşullarınıiyileştirmek amacıyla Almanya İnşaatSektörü Meslek Sandığı ile “İnşaatSektöründe İş Sağlığı ve GüvenliğiAlanında İşbirliği Protokolü” 19 Şubat2007 tarihinde imzalanmıştır.

Söz konusu dergi “Genel, İş malzeme-leri, Kişisel Koruyucu Donanımlar, ÇalışmaSüresi, Meslek Sandığı Esasları ,Formlar ve Tablolar olmak üzere yedibölümden oluşmaktadır. Her bir bölüm;

inşaat iş kolunda yapılan işler, kullanılanmakine ve kimyasallarla ilgili iş sağlığı vegüvenliği açısından uygulamaya yönelikbilgiler ve referans değerler içermektedir.

Derginin her bir sayfası, çalışanlarınkolaylıkla anlayabileceği, iş sağlığı vegüvenliği talimatları şekline kolaylıkladönüştürülebilir. Dergi; bu alanda faaliyetgösteren tüm işletmeler için çalışanlarınınsağlık ve güvenliklerini ve işletmegüvenliğini korumada hemen hemen tüm

bilgileri bir arada bulabilecekleri birdokümandır.

İş Sağlığı ve Güvenliği GenelMüdürlüğü'nce tercümesi yaptırılan vegereken teknik incelemesi yapıldıktansonra aslına bağlı kalarak tekrar düzen-lenen derginin basımı tamamlanmıştır.

(BGBAU)

Söz konusu protokolkapsamında bir dizi faaliyetgerçekleştirilmektedir. Bufaaliyetlerden biri deAlmanya İnşaat İş Kazaları veMeslek HastalıklarıSigortası'nın (BGBAU)yayınladığı Yapı TaşlarıDergisi'nin (Baustein)tercümesi yapılarak,basımının gerçekleştirilmesive inşaat sektöründekiişçilere (gerek Almanyagerekse Türkiye'de)dağıtılmasıdır.

YAPI TAŞLARI DERGİSİTercüme ve Basımı Tamamlandı...

YAPITASLARIYAPITASLARI

GÜ

VEN

LİÇ

ALI

Ş-

SAĞ

LIK

LI K

AL

İş Sağlığı ve GüvenliğiGene l Müdür lüğü

İSGGM

61


bulm

aca

eğlencelikBulmaca 38'in cevabı

Soldan sağa

2.

5.

6.

8.

11.

13.

15.

16.

17.

19.

20.

22.

24.

25.

26.

28.

29.

32.

33.

35.

Mesane kanseri yapan bir kimyasal madde.Kanda alyuvarlara bağlı olarak taşınan ve kemiklerdedepolanan, yumuşak bir metal.Ortalama eşik değer (İngilizce kısaltma)İş kazası nedenlerinden.Bir hizmet akdine dayanarak herhangi bir işte ücret karşılığıçalışan kişi.Çalışma hayatı ile ilgili olarak çeşitli düzeylerde eğitimlerdüzenlemekle görevli kuruluş.A sınıfı yangınlar.Burun sinüsleri ve akciğer kanserlerine yol açan bir madde.Bir hizmet akdine dayalı olarak bir veya birkaç işverentarafından çalıştırılanlar.Çeşitli maddelerden doğal yada yapay yolla aşınarakoluşan, oluştuğu maddenin özelliklerini taşıyan çok küçüktanecikler.Boyahanelerle ilgili koruyucu yöntemlerden.Mesane kanseri yapan bir kimyasal.

Vücudun sıcaklık denetiminin bozulması ile vücutsıcaklığının 41 santigrat dereceye kadar yükselmesi.Yangının olması için gereken etmenlerden.Zanaatkarların çalışma koşullarından kaynaklanansorunlarına değinen filozof.Mesane kanseri yapan bir madde.Madenlerde tahkimat yerlerinden.Madenlerde tahkimat yerlerinden.Çalışanların sağlığının korunması bakımından işyerlerindeincelemeler ve ortam ölçümleri yapan, ortam koşullarınınolumlu hale getirilmesi bakımından iş yerlerine danışmalıkhizmeti de veren kuruluş.İşçi çalıştıran tüzel veya gerçek kişi.

37.

38.

39.

40.

Madenlerde tahkimat yerlerinden.Alerji yapan maddelerden.Herhangi bir madde ile karıştırıldığında onu çözerekçözelti oluşturan madde.Metrekareye düşen yanabilir madde ağırlığı.

62

Çağatay GÜLER

İ1

Ş Ç İ2

K3

M4

A5

Ş T6

O P R A K7

L A M A R

K U S K S

Y8

A Ğ L A R R Ç İ E

A Z T9

L V Ş A N N

N A A U L E İ

M S L Y10

A N G I N Y Ü K Ü

Y11

A N I C12

I M A D D E Ş A

İ S Ş R M Ğ

R S13

I C A K K R A M P L A R I A14

M N A L S G

İ I N T15

O Z I F16

L O R

B F C I H17

İ

E A18

Y I R M A T I Y19

U20

C

Ş Y S R Z A Y O

K21

Ö T Ü A Y D I N L A T M A N22

İ K E L

İ N F R G U A

L K23

G S24

İ G O R T A L I

O Ö I Ç25

İ T N U26

M M N İ K27

S Ö Ç

E Ü L Y R T L28

Ü K S U

T R A N O A Y C

R K29

U R U O L M A S I E30

F L A31

T U N

E A K Y L M

T T O E B B32

D33

İ R E K34

H A R M A N L A R I A E

E A A S L İ R N

R N Z I İ35

Z A B E L Z

İ I A R A E

I36

S I İ37

Ş V E R E N

Yukarıdan aşağıya

1.

2.

3.

4.

7.

9.

10.

12.

14.

18.

21.

23.

27.

30.

31.

34.

35.

36.

İş kazası nedenlerinden.

Kas çalışması.

Çözücülerin etkileme yollarından.

Madenlerde havalandırmanın özelliklerinden.

İş kazası nedenlerinden.

Alerji yapan maddelerden.

Çözücülerin özelliklerinden.

İş sağlığı uygulama ilkelerinden.

Aydınlık şiddeti birimi.

Tehlike doğuran, önü alınamayan yada söndürülemeyen ateş.

İş sağlığı açısından önemli fiziksel etkenlerden.

Parlayıcı maddelerin hava ile homojen karışımlarının birtutuşturucu etkenle tutuşma noktası üzerinde yanması.

Yangının olması için gereken etmenlerden.

İşin yapıldığı yer.

Madenci toplumunda akciğer hastalıklarının sıklığına dikkatiçeken kişi (1494-1555).

İş sağlığı açısından önemli fiziksel etkenlerden.

Eritme.

Beklenmedik bir anda meydana gelen; kişi ve kişilere, hemenyada sonradan bedenen yada mal olarak zarar veren durumlar.

63


1 2 3 4

5

6 7

8 9 10

11 12 13

14

15

16

17

18

19 20 21

22

23 24 25

26

27

28

29 30 31

32

33 34

35 36

37

38

39 40

T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİMAKALE YAZIM KURALLARI

İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi'nde yayınlanması istemiyle gönderilecek olanyazılarda aşağıdaki kurallara uyulmalıdır.

Gönderilecek makaleler, iş sağlığı ve güvenliği alanı ile doğrudan veya dolaylıilgili, orjinal araştırma veya derleme şeklinde olmalıdır.

Makalelerin başlığı metne uygun, kısa ve açık ifadeli olmalı, büyük harfle vekoyu karakterde yazılmalı ve başlık satırı ortalanmalıdır.

Yazar ad ve soyadları başlığın altına konulmalı, ünvan ve adresler soyadın sonkısmında üst indis şeklinde veya daha çok (*) ile sayfanın alt bölümündekiçizgi altına yerleştirilmelidir.

Yazılar, A-4 kağıdının tek yüzüne, üstten ve sol yandan 4'er cm, sağ yandan vealttan 2'şer cm bırakılarak yazılmalıdır. Yazımda Microsoft Word programıkullanılmalı, Times New Roman fontu ile 12 punto olarak yazılmalı ve basılmışbir adet makale ile birlikte makalenin kaydedildiği cd de gönderilmelidir.

Makale en az 2, en çok 6 sayfa olmalıdır. Satır aralarında 1.5 cm boşlukbırakılmalıdır.

Şekil, tablo ve grafikler makale içine yerleştirilmeli, şekil ve grafiklerin numarave başlığı alt kısma yerleştirilmelidir. Şekil ve grafikler bilgisayar ile çizilmemişise aydıngere çini mürekkebi ile çizilmiş olmalıdır.

Kaynaklar konu içinde üst indis numara şeklinde verilmeli, makale sonundaaynı numara sırasıyla düzenlenmelidir.

Yazıların ilmi ve hukuki sorumluluğu tamamen yazar(lar)ına aittir. Gönderi-len yazıların doğrudan veya bazı düzeltmeler yapılarak yayınlanmasına veyayayınlanmamasına Yayın Kurulu'nca karar verilir.

Gönderilen yazılar yayınlanıp yayınlanmamasına bakılmaksızın yazar(lar)ınageri verilmez.Ancak Yayın Kurulu'nun görüşü doğrultusunda yeniden düzen-lenmesi söz konusu olduğunda yazar(lar)ına gönderilir.

*

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

64

T.C.ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıİş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

İnönü Bulvarı No: 42 İ - Blok4. Kat 06100 Emek / Ankara

Tel : 0312. 296 68 20Faks: 0312. 215 50 [email protected]

İLETİŞİM BİLGİLERİ

T.C.ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞIİŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ · Hatice Tülay ALPMAN, MBA, Endüstri Mühendisi, İSGGM HAVA TRAFİK KONTROLÖRLERİ'NİN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOŞULLARI İLE

Documents