คู่มือ - Resource Center ศูนย์บริการ ...resource.thaihealth.or.th/system/files/documents/ebook...3. สมาช กในครอบคร วไม

คมอ

“ชมชนคนสเหลา”เพอการรณรงคงดเหลาครบพรรษา

หลกการ และเหตผล

เครองดมแอลกอฮอล มผลกระทบอยางมากตอสขภาพของผดม และเกด ปญหาตอเนอง เชน กระทำาความรนแรงตอเดกและสตรในครอบครว, ปญหา อบตเหต, อาชญากรรม, โรคเอดส, ยาเสพตด, การเบยงเบนพฤตกรรม ของเดกเยาวชน, สญเสยอาชพรายไดจนนำาไปสความยากจน ตลอดจนความ เสอมถอยทางศลธรรมประเพณทดงาม จากการศกษาผลกระทบ พบวา เครองดมแอลกอฮอลทำาใหคนไทยเสยชวตทก 20 นาท ปละกวา 26,000 ราย กระทรวงสาธารณสขประเมนวาการดมเครองดมแอลกอฮอล เปน ปจจยเสยงทางสขภาพอนดบ 1 (ตามการคำานวณความสญเสยปสขภาวะ (DALYs) ขอมลป 2552) และจากการศกษาผลกระทบทางเศรษฐกจท รฐตองจายประมาณ 1.51 แสนลานบาทตอป (คดเปนรอยละ 1.97 ของผลตภณฑมวลรวมประชาชาต) เพอรกษาพยาบาล คาทรพยสนเสยหาย คาฟองรองคดและการบงคบใชกฎหมาย ทงน รฐไดรบประโยชนจากภาษ ปละประมาณ 80,000 ลานบาท (ขอมลป 2552)

4

นำ�เรอง

สำานกงานเครอขายองคกรงดเหลา ไดรบการสนบสนนจาก สสส. ใหเปน องคกรประสานงานโครงการรณรงคงดเหลาเขาพรรษามาตงแตป 2546 และในป 2551 คณะรฐมนตรไดมมตใหวนเขาพรรษาเปนวนงดดมสรา แหงชาต โดยผลการรณรงคงดเหลาเขาพรรษาป 2557 มประชาชนประมาณ 17 ลานคน เปลยนพฤตกรรมการดม โดยประมาณ 8 ลานคน งดดมตลอด ชวงเขาพรรษา และประมาณ 9 ลานคน ลดการดม โดยพบขอมลกลมคน งดดม-ลดการดม ระบวา ประหยดเงนไดตลอดชวงเขาพรรษาเฉลยคนละ 1,455 บาท เมอประมาณการระดบประเทศจะเทากบประหยดไดกวา 24,557 ลานบาท (ขอมลสงเขป โดย ศนยวจยปญหาสรา (ศวส.) ป 2557) รวมทง สถตการงดเหลาของประชาชนในชวงเขาพรรษามแนวโนมดขน

5

สถตการงดเหลาของประชาชนในชวงเขาพรรษา ตงแตป 2546-2557

6

ปจจยความสำาเรจในการดำาเนน

กจกรรมชมชนสเหลา และขอควรระวง

จากการดำาเนนการรณรงคของสำานกงานเครอขายองคกรงดเหลา ในหลาย พนททวประเทศมากวา 1 ทศวรรษ ซงตลอดเวลาทผานมา ไดมการพฒนา ปรบปรงแผนดำาเนนงาน และเกบขอมลทงระดบชมชนและระดบบคคล จนสามารถถอดเปนบทเรยนองคความร ไดดงน

ปจจยคว�มสำ�เรจททำ�ใหผงดดมส�ม�รถงดเหล�ไดครบพรรษ� ไดแก 1. การตงเปาหมายตนเองทแนชด คอ งดเหลาครบพรรษา เลกตอเนอง ออกพรรษา และเลกตลอดชวต 2. การตงใจวาเปนการทำาบญ 3. การเหนคณคาตนเอง ตงใจปฏญาณตน 4. การไดรบโอกาสการยอมรบจากชมชน 5. การรวมกลมของคนทเลกดม อาท กลม“คนหวใจหน” 6. การไดขอมลตอเนองเรองผลดจากการงดดม ทมผลตอครอบครว เชน สขภาพ ความสข รายไดรายจาย 7. มความรวมมอในชมชน มนกรณรงคทเขมแขง มผนำาทางการ และไมเปนทางการ เปนแกนนำาในการรณรงค มองคกรในชมชน มารวมมอทกสวน

ปจจยททำ�ให ผงดดมเลกเหล�ไมได ไดแก 1. ไมสามารถจดการอารมณหงดหงด ทเกดจากความอยากเหลา 2. คดไมออกวาหากงดดมแลวจะทำากจกรรมอะไรทดแทน และ ไมม กจกรรมอะไรใหทำา

10

3. สมาชกในครอบครวไมไดงดเหลาดวย 4. สมาชกในครอบครวไมใหกำาลงใจ และอาจมการดถกเหยยดหยาม อกตางหาก 5. เพอนมาชวนไปดมนอกบาน หรอมเพอนมาชวนดมในบาน 6. ในชมชนยงจดงานเลยงทมเหลา 7. มนสยเสยดายของฟร ของเหลอ

ขอควรระวงสำ�หรบนกรณรงค ในก�รดำ�เนนกจรรมชวนคนเลกเหล� - ในชวง 4 สปดาหแรกของเขาพรรษา เปนชวงทคนจะมโอกาส กลบไปดมในชวงนสงสาเหตหลก คอ ผงดดมยงเจอเพอนชวนดม ในชมชนมงานเลยงทมเหลา ตวเองยงไมสามารถจดการความ อยากเหลาได และไมมกจกรรมมาทำาแทนชวงเวลาทเคยอยกบเหลา รวมถงขาดคนใหกำาลงใจในการทำาด เมอรสาเหตดงน นกรณรงค ตองชวยสรางหรอมกจกรรมเนนในชวงน เชน กจกรรมเยยมบาน / กจกรรมธรรมเสวนาคนเลกเหลา / กจกรรมสนทนาการสานสามวย ในชมชนรวมทกขสข ฯลฯ - นกรณรงคตองเตรยมตวชวยเหลอกรณทคนเลกเหลามอาการ อยากเหลา โดยประสานกบหมออนามย ในโรงพยาบาลสรางเสรม สขภาพ หรอหมอ / พยาบาลจากโรงพยาบาลชมชน - นกรณรงคควรใหความรกบครอบครวคนเลกเหลาดวย วาสมาชก ครอบครวควรปฏบตตนอยางไรในภาวะทผงดเหลามอาการ อยากเหลา วธการใหกำาลงใจ หรอการหาสงอนๆ ทดแทน

11

ก�รชวยเหลอเบองตนสำ�หรบผมอ�ก�รอย�กเหล� (ลงแดง) ผตดสรา หรอดมสรามานาน หรอดมหลายวนจนเมาหวรานำา เมอหยด ดมสราหรอลดปรมาณการดมลง จะเกดอาการขาดสรา ซงเกดขนตอเนอง ประมาณ 7-10 วน โดยทวไปจะแยกอาการเปน 2 กลม คอ 1) อาการขาดสราแบบไมรนแรง (withdrawal stage) จะเกดอาการ ลงแดงหลงจากหยดสรา 6-36 ชวโมง โดยมอาการ วตกกงวล หงดหงด ปวดมนศรษะ เหงอออก ใจสน มอสน เบออาหาร คลนไส อาเจยน นอน ไมหลบ และอาการเหลาน อาจรนแรงมากขน 2) อาการขาดสราแบบรนแรงเพอคลง (delirium tremens) มอาการ ทมกเกดหลงหยดดม 48-96 ชวโมง อาการทรนแรง คอ กระสบกระสายมาก ตวสนใจสนมาก เหงออกมาก ชพจรเตนเรว เหนภาพหลอน หแวว หลงผด หวาดระแวง กลวมาก นอกจากน ยงม โรครวมทเกดไดในบางคน ไดแก อาการ ชกจากการขาดสรา อาการประสานหลอนจากการขาดสรา เปนตน

เมอพบผปวยทมอาการจากการหยดสราตองใหบคลากรทางการแพทย ไดแก หมออนามย พยาบาล แพทย ดอาการและใหการรกษา ทมอาการ ไมมาก เชน มอาการวนวาย นอนไมหลบ เบออาหาร จะตองใหผปวยสงบ อยางรวดเรว เชน การใหยาคลายเครยด หลงจากนนสงเกตอาการอยางนอย 2 ชวโมง ถาไมเปลยนแปลงกสามารถกลบบานไดโดยไดรบยาไปรบประทาน ตอ 4-5 วนแลวไปพบแพทยตามนด บางรายอาจมอาการชกชวงสน จะตอง ตรวจหาวาไดรบบาดเจบทางรางกายทไหนบาง และควรตรวจหาโรคทเกด จากสรา เชน ตบ หวใจ (ทมา : รวบรวมจากเอกสารการแพทย)

12

ใครคอคนทเรยกว� “ผตดสร�” อ�ก�รทส�ม�รถสงเกตคนตดสร�ไดอย�งนอย 3 ใน 7 ขอ ตอไปน 1. ตองการดมสราเพมขน เพอใหเกดฤทธเมาเทาเดม 2. มอาการขาดสรา เมอตองลดหรอหยดดม 3. ดมสรานานกวาทตงใจไว 4. ไมสามารถหยดดมหรอควบคมการดมได 5. ใชเวลาสวนใหญในการหาสรามาดม 6. ตองงดหรอลดการเขาสงคม การหยอนใจอนๆ หรอหยดงาน เนองจากใชเวลาในการดมสรา 7. ยงคงดมอย แมจะทราบวามโอกาสกอหรอกระตนปญหาทาง รางกายหรอจตใจทมแลวใหเกดขน (ทมา www.1413.in.th)

13

สราง 9 ขอ …สรางชมชนสเหลา

1. สรางคณคาใหแกผเลกดม ไดแก กจกรรมเชญชวนตกลงวาใคร จะรวมโครงการ ซงจะเชอมกบ การทำาความดถวายเปนพระราชกศลแด พระบาทสมเดจพระเจาอยหว โดยมการลงนามปฏญาณตนรวมกน

2. สรางกระแสในชมชน ไดแก เดนรณรงคในชมชนโดยเนนเดกเยาวชน มสวนรวม รวมถง การประชาสมพนธ โดยใชเสยงตามสาย การทำาไวนล รปคนตนแบบตงใจเลกเหลาตดในชมชน เปนการใหกำาลงใจ

3. สรางเงนออมและความอบอนใหครอบครว โดยเชญชวนใหผเขารวม โครงการเตรยมกระปกออมสน หรอใชวสดงายๆ ในทองถนมาทำาเปนกระปก ออมสน เชน บาตรพระสามารถแปลงเปนกระปกออมสนได ใหครอบครว เลกเหลาตงปฏญาณวาเงนคาเหลาจะเกบไวกบาทตอวน เชน เคยกนเหลา วนละ 100 บาท เปลยนคาเหลา 100 บาท เปนเงนออมแทน พอครบ 3 เดอน รวมคนเขารวมโครงการมาเปดกระปกเงนออมคาเหลารวมกน และประกาศวา ชมชนเราเปลยนคาเหลาเปนเงนออมไดกบาท

4. สรางบญรวมกน ไดแก วดมกจกรรมวนพระทำาบญและใหกำาลงใจ และจดธรรมะเสวนาคนเลกเหลา เพอตอกยำาใหกำาลงใจ พระสงฆออกไป เยยมบานสอบถามสาระทกขสขดบ

5. สรางรอยยมใหชมชน โดยกจกรรมสนทนาการสานสมพนธสามวย (เดก ผใหญ ผสงอาย) เลนเกมส แขงขนกฬา เพอใหคนในชมชนมความ รสกถงความผกพนใกลชด มโอกาสไดคยกน เปนความสขของชมชน

16

6. สรางกำาลงใจตอเนอง โดยนกรณรงคทำาการตดตามเยยมบาน ใหกำาลงใจ และใหคำาแนะนำากรณการแกอาการอยากเหลา

7. สรางคานยมใหมใหเดก โดยโรงเรยนหรอนกรณรงค มกจกรรม “พอแมจา ลกขอพอแมเลกเหลา” หรอกจกรรม “ขอคาเหลาของพอเปน คาเรยนของลก” หรออนๆ เพอปลกฝงคานยมของนกเรยน และใหนกเรยน รวมแกปญหาใหกำาลงใจผปกครองไปพรอมกบชมชน

8. สรางเสรมรายไดและใหมงานทำา โดยในกลมคนเลกเหลามการทำางาน รวมกนสรางรายได เชน ทำาลวดสานรปสตว, การทำาปย, การทำาสมนไพร ควรเปนกจกรรมทตองใชแรงไดออกกำาลงกายไปดวยจะชวยฟนฟสขภาพ ไปดวย

9. สรางประเพณทดใหลกหลาน ไดแก งานประเพณ งานเลยง ปลอดเหลา เพราะงานประเพณของคนไทยจะมการจดเลยงเหลาเปนคานยม ทำาใหคนตงใจเลกเหลาทำาใจลำาบาก จงตองมการรณรงค หรอเปนกตกา ชมชน ใหงานทกชนดปลอดเหลา เชน แขงเรอ งานแซนโฎนตา งานศพ งานเลยงตางๆ เปนงานปลอดเหลาตลอดไป เปนตน

17

รปแบบในการปฏบตเพอชมชนสเหลา

ในการรณรงคงดเหลาครบพรรษาตอจากน ทางคณะทำางานไดมการวาง ยทธศาตร 3 ป (2558–2560) โดยเนนพลงชมชน “ชมชนคนสเหล�” 3 รปแบบ คอ 1. ชมชนรปธรรม ใหเกดขนทกจงหวด สามารถวดผลการเปลยนแปลงได 2. ชมชนแหลงเรยนร ทยกระดบมาจากชมชนรปธรรม 3. ชมชนพนทวจย สามารถผลตความร สรางตวอยางบทเรยน

พฒนา...ชมชนใหเปนรปธรรมวดผลได ชมชนรปธรรม หมายถง ชมชนทหวงผลการเปลยนแปลงจำานวน คนงดเหลาครบพรรษา นยามชมชน หมายถง ชมชนตามเขตการปกครอง (หมบาน / ชมชน เมอง ตำาบล) ชมชนตามการเชอมโยงกนตามภมศาสตร หรอ สายเครอญาต ชมชนทเปนองคกร หนวยงาน โรงเรยน บรษท เอกชน แนวท�ง 1. ลงทะเบยนประกาศชอวาจะมชมชนไหนทเขารวมรณรงค ในเวปไซต www.stopdrink.com 2. ดำาเนนกจกรรมอยางจรงจงโดยความรวมมอจากทกฝาย (แนะนำา กจกรรมตามคมอ) 3. มการวดผลกอน และหลงการรณรงค มใครเขารวม (ตวอยาง แบบประเมนกอน-ระหวาง-หลง) 4. ขยายผลกจกรรมไมรณรงคเฉพาะเขาพรรษา แตเปนการรณรงค ตลอดทงปทกงานทกโอกาส

20

ยกระดบ.....ชมชนรปธรรมเปนชมชนแหลงเรยนร

คณสมบตชมชนแหลงเรยนร เปนแหลงเรยนร ทเปนแบบอยางเพอการเรยนรและนำาไปปฏบตตอไปไดองคประกอบของแหลงเรยนร ไดแก • มผร คน/ครอบครว ตนแบบ ลด ละ เลก • ความร ประสบการณ เชน เรองเลาทเปนกรณศกษา, กจกรรมททำา, ความรดานกระบวนการเรยนร • สญญา กตกาชมชน-สงคม ระเบยบหรอขอตกลงรวมกนในการ ปองกน ควบคมเครองดมแอลกอฮอล (ถาม) • สอความร เชน สอสงพมพ สอมลตมเดย (ถาม) • ผประสานงาน/จดประสานงาน (ถาม)

21

22

รายชอชมชนแหลงเรยนร 10 แหง (ป 2558)1) ภ�คเหนอตอนบนชมชน: บานดอนแกว จ.ลำาปางจดเดน: - มการกำาหนดหนาทในการดแลชดเจน รวมทงกำาหนดกตกา ในหมบาน ในสงคมทเขมแขง ชาวบาน มความศรทธาในผนำา หมบาน และมการทำางานเปนทม ผประสานงาน: นายธงชย ยงยน โทร. 086 918 1326

2) ภ�คเหนอตอนล�งชมชน: บานหวแท จ.พษณโลกจดเดน: - มตนแบบเลกเหลาตลอดชวต 42 คน - ผนำาเขมแขง ดแล เกาะตด ตดตาม ไมมปลอย - ขยายผลรปธรรม ตอเนอง - สรปบทเรยนและถายทอดเรองราวผประสานงาน: นายสอน ขำาปลอด โทร. 085 876 7890

3) ภ�คอส�นตอนบนชมชน: ตำาบลหนองกง จ.มหาสารคาม - ผนำา เปนผนำาทเสยสละ เปนแบบอยางไมสบไมดม - ชมชนสขใจ มเจาภาพงานรวมดวยชวยกน ลดคาใชจาย

23

- มขอตกลงรวมกนในชมชนมความสามคค คนพนทใหความ รวมมอ มตชมชน - เปนแบบอยางชมชนตนแบบผประสานงาน: นายนรจน อทธา โทร. 081 974 1199

4) ภ�คอส�นตอนล�งชมชน: ตำาบลเสยว อำาเภอโพธศรสวรรณ จ.ศรสะเกษจดเดน: - การมสวนรวม การบรณาการหนวยงาน ชมชน - มมาตรการชมชน - องคกรปกครองทองถนใหความสำาคญ ผประสานงาน: นายบำารง เปนสข โทร. 089 945 1728

5) ภ�คกล�งชมชน: บานหนองไมแกน อ.หนองมะโมง จ.ชยนาทจดเดน: - มระบบ/กตกาควบคมเขมแขง ตงแตการรบสมครเขารวม โครงการ จนถงการตดตามถาพบวาสมาชกดมจะถกปรบ 2,000 บาท แกนนำาดมปรบ 4,000 บาท - ความรวมมอจาก อบต. - มการขยายผลไปสงานศพงดเหลา

24

ผประสานงาน: นายทนงชย บรณพสทธ โทร. 084 709 1551

6) ภ�คตะวนตกชมชน: บานทองมงคล จ.ประจวบครขนธจดเดน: - การมสวนรวม การบรณาการหนวยงาน ชมชน - มมาตรการชมชน - องคกรปกครองทองถนใหความสำาคญ ผประสานงาน: นายสวช วฒนารมย โทร. 089 743 40947) ภ�คตะวนออกชมชน: ตำาบลหนองแหน จ.ฉะเชงเทราจดเดน: - มกลมผสงอาย มการขบเคลอนอำาเภอเชอมโยงอำาเภอ และ เชอมโยงประเดนงาน - ขบเคลอนธรรมนญสขภาพตำาบลนำาสการปฏบต ป 2555ผประสานงาน: นางสาวเพญนภา หสรงค โทร. 081 0024 448

8) ภ�คใตตอนบนชมชน: บานตากแดด จ.พงงาจดเดน: - ความสามคคของชมชน

25

- ผนำาชมชนมวสยทศนในการทำางาน - มตนทนสงคม เชน เปนพนทเรยนรเศรษฐกจชมชนพอเพยง - มการบรณาการจากภาคสวนตางๆ เชน พมจ. อบต. สสส. สพส. ร.ร. รพ.สต. วด ธกส. กศน. สรรพาสามต ตำารวจ สนง.เกษตร อนๆผประสานงาน: นายองอาจ พรหมมงคล โทร. 089 963 7611

9) ภ�คใตตอนล�งชมชน: ตำาบลยาบ จ.ปตตานจดเดน: - ทำากจกรรมกบเยาวชนในหมบาน โรงเรยน รณรงคดวยศลปะ วาดรป เกยวกบการรณรงคหามกนเหลา สบบหร - แกนนำาชมชน อบต.ยาบ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล (รพ.สต.) ขบเคลอนกจกรรมงดเหลา และขยายผลไปรานคาท ขายเหลา ขยายวงกวางเพอใหชาวบานทกคนสามารถเขามา มสวนรวมและเพมกจกรรม เชน ลดเคม หวาน งดบหร งดการ ซอหวยหน งดการดมนำากระทอม - เจาอาวาสจะบรรยายวถชวตของคนยาบในทกวนเสารและ สอดแทรกเรองเหลาบหรผประสานงาน: นายวนอาฟนด เจะสาเหาะ โทร. 081 097 4547

26

10) กรงเทพฯชมชน: ชมชนวดโพธเรยง (โซนกรงธนเหนอ)จดเดน: - รณรงค ชเปา เฝาระวง - คณะกรรมการชมชนชมชนวดโพธเรยง ทำางานเชอมรอย เครอขายภายใน และภายนอก บรณาการกจกรรมตางๆ โดยใช เดกและเยาวชนเปนกลไกในการขบเคลอนกจกรรมผประสานงาน: นายชาญ รปสม โทร. 089 048 8558

ถอดบทเรยนและพฒนา....ชมชนพนทวจย ชมชนพนทวจย คอพนททสามารถผลตความร สรางตวอยางบทเรยน ผานการเกบขอมลวจย เพอแบงปนใหชมชนอนๆตอไป

ง�นวจยมแนวท�งดงน 1. การคดเลอกชมชน จะแบงเปนพนทดำาเนนการ กบ พนทเปรยบเทยบ 2. พนทดำาเนนการ จะมกจกรรมแบบมสวนรวมในการเชญชวนให สมาชกในชมชนลด ละ เลก ตลอดใหครบพรรษา และเลกไปเลย โดยทมวจย และแกนนำาชมชน 3. พนทเปรยบเทยบ มไวเพอเปรยบเทยบผลกบพนททดลอง โดยตอง คดเลอกพนทใกลเคยงกน อยในบรบทคลายๆ กน แตไมมกจกรรมเขมขน 4. มการสำารวจโดยใชแบบสอบถาม ใน 4 ชวงเวลา เพอนำาผลมา เปรยบเทยบ และแปรผลการดำาเนนงานของพนทดำาเนนการ และพนท เปรยบเทยบ 5. ระยะเวลาดำาเนนการระหวางพรรษา การเกบขอมล โดยเกบซำา ในคนเดม 4 ครง คอ a. เกบกอนเขาพรรษา 1 สปดาห b. เกบระหวางพรรษา ไปแลว 1 เดอน c. เกบระหวางพรรษา ไปแลว 2 เดอน d. เกบออกพรรษาไปแลว 1 สปดาห

27

องคคว�มรทไดจ�กขอมลหลงก�รทำ�วจยในพนทต�งๆ • ผนำาชมชนและแกนนำาชมชนเปนแบบอยางทดในการปฏบต • ครอบครวเปนแรงกระตนทสำาคญในการลดการดมสรา • คานยมและความเชอสวนบคคลในบางกลมอาชพ สงผลกระทบ ตอการดมสราในชวงเขาพรรษา • การลงชอในพนธะสญญาเปนการผกมดผเขารวมกจกรรมโครงการ • ควรกระตนการดำาเนนกจกรรมอยางตอเนอง

ร�ยชอพนทชมชนวจย 4 แหง ป 2558)ภาคเหนอ บานวงวา จ.นานนกวจย : คณจฬารตน สรยาทย รพ.ทาวงผา จ.นาน โทร 089-8381752

ภาคกลาง ออก ตก บานชอนสมบรณ จ.ลพบรนกวจย : อ.จารวรรณ แกนทรพย สถาบนนารายณเพอการพฒนา จ.ลพบร โทร 081-6303042

28

ภาคอสาน บานโนนบอน จ.อบลราชธานนกวจย : คณจรรยา ราชวงศ สมาคมหมออนามย จ.อบลราชธาน โทร 085-7656227

ภาคใต บานบางนำาจด จ.สราษฎรธานนกวจย : คณทว สรอยสรสนทร นกวชาการอสระ โทร 091-7215683

29

ผลการวจยป 2557

1.บานชอนสมบรณ จงหวดลพบร

ชอโครงการวจย การพฒนารปแบบการลดการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลตาม “โครงการหมบานศลหา ประชาเปนสข” บานชอนสมบรณ หม 4 ต.ชอนสมบรณ อ.หนองมวง จ.ลพบร ดวยกระบวนการมสวนรวม

การปฏบตการวจย • กลมตวอยาง

กลม ครวเรอน ประช�กร อ�ย 15 ป ดม ลงน�มงดเหล�

พนทดำาเนนการ 316 846 267 31

พนทเปรยบเทยบ 192 481 68 32

• มองทน มผนำาทางศาสนา พระครใบฎกาทรงพล ชยนนโท • เหนทน เปดเวทชแจงโครงการ ระดมความคดภาคเครอขาย จดกจกรรมเสวนาคนหวใจหน • รวมทำา บอกลกหลานใหงดดม พาออกกำาลงกาย พาสวดมนต เปดเวทเสานา ชวนนองบอกพอเลกเหลา มกจกรรมทดลองฝกอบรม เชน สอนการทำาโครงลวดรปสตว และภมปญญาอาหาร การปรง อาหารคาวหวาน และสามารถขยายผลการดำาเนนงานออกไปได • การสะทอนผล การคนขอมลสชมชน และชมชนเสนอแนวทางในการ กาวตอ

32

บทเรยนกจกรรมกจกรรม ทำ�กบใคร ทำ�อย�งไร

คดแยกผดมไมดม ผญ.บาน อสม. อบต. ประเมนสถานการณจรง-สำารวจประชากร (846 คน) และมการแบงประเภทการดม ทกวน ไมทกวน

ออกกำาลงกายทก 5 โมงเยน ผสงอาย/ทวไป ออกกำาลงกายประกอบจงหวะ

ปฏญาณตนงดเหลา ผสงอาย/ผดม/ทวไป สวดมนตทำาวตรเยน

เปดเวทสาธารณะคนหวใจหน ผดม/ทวไป เปดใจคนหวใจหน

เดกชวนพอเลกเหลาและทำากบขาวใหพอแมกน

เดก เยาวชน/ผดม/ทวไป ทำากบขาว ขนมใหคณพอ คณแมกน

ศกษาดงาน ฝกอาชพ ศกษาดงานภมปญญา ขยายผลสชมชน-สอนทำาโครงลวดรปสตว–สอนทำาอาหารคาวหวาน

กลมอาชพ แกนนำาหวใจหนแมครว อสม. เยาวชนคนดม กลมเปาหมาย/ทวไป

มอาชพเพมรายได

รณรงคงานเกษยณปลอดเหลา

ขาราชการคร/ทวไป

รณรงคงานศพปลอดเหลา ชมชน/ทวไป

เชญวทยากรใหความร- ตำารวจ/การบงใชกฎหมาย- อนามย/สขภาพ- จดประกายความคด

ชมชน/คนหวใจหน/ทวไป เปดเวทเสวนา

ตอยอด- นศ.กศน.เขามาทำาการเรยนร การทำาโครงลวด- ม.ราชมงคล มาศกษาดงาน- ดารา และ สอมวลชน มาเยยมเยยน

ผทสนใจเขามาศกษาดงาน เยยมเยยนใหกำาลงใจ

33

ผลการดำาเนนงาน - เกดชมรมคนหวใจหน - มเพอน มรายไดเพมขน พนทหามดม รานคาตนแบบ เกดอาชพเสรม ในชมชน - เกดศนยเรยนรชมชน มฐานขอมล - มภาคเครอขาย ภายในและภายนอก - มความเชอมน มการทำางานเปนทม - มพนทแลกเปลยนเรยนร - มคนตนแบบ รานคาตนแบบ

รานคาทเขารวมโครงการ - แรงบนดาลใจ จากการเหนการดมเหลาทำาใหเสยสขภาพ และขาดสต สงผลตอการดำารงชวตและการสรางครอบครว ทำาใหครอบครว ยากจน และรสกไมด จงลดการขายใหนอยลง (เปนรานขายสง) และ ไมขายใหเดกเยาวชน (ทำาตามกฏหมายอยางเครงครด)

34

2.บานวงวา จงหวดนาน

ชอโครงการวจย ผลการพฒนารปแบบกจกรรมงดเหลาเขาพรรษาโดยการมสวนรวมของชมชน ประจำาป 2557 หมบานวงวา ตำาบลทาวงผา อำาเภอทาวงผา จงหวดนาน

ความเปนมาและความสำาคญ • หมบานวงวา มการดมเครองดมแอลกอฮอลรอยละ 66.25 • มการดมเครองดมแอลกอฮอลหลงเลกงานหรอชวงระหวางวนในการ ลงแขก และภายหลงจากการกอสรางบานเพอแกอาการเมอยลา จากการประกอบอาชพ • มคาใชจายสำาหรบซอสราเฉลยวนละ 50 บาทตอราย หรอ 1,500 บาทตอเดอน • หมบานวงวามกจกรรมการรณรงค งดเหลาเขาพรรษา ตงแต ป 2554 เนองจากอบตเหตจากการดมสราในกลมเยาวชน และทม เวชปฏบตและครอบครว รพ.ทาวงผาไดคนขอมลภาวะสขภาพ จากการดมสรา • กจกรรมงดเหลาเขาพรรษา ในป 2556 - เขารวมกจกรรม จำานวน 137 คน - งดการดมไดตลอด 3 เดอน 85 คน คดเปนรอยละ 62.04 - ไมสามารถงดดมไดตลอด 3 เดอน 52 คน คดเปน รอยละ 37.96

35

ประชากรและกลมตวอยาง พนทดำ�เนนง�น • นกดมทไมตดสราในชมชนบานวงวา ทสมครใจเขารวมโครงการ จำานวน 210 คน • นกดมทตดสราในชมชนบานวงวา ทสมครใจเขารวมโครงการ จำานวน 5 คน • เยาวชนบานวงวา จำานวน 106 คน พนทเปรยบเทยบ • นกดมทไมตดสราในชมชนบานสบยาว ทสมครใจเขารวมโครงการ จำานวน 43 คน • นกดมทตดสราในชมชนบานสบยาว ทสมครใจเขารวมโครงการ จำานวน 4 คน • เยาวชนบานสบยาว จำานวน 54 คน

36

ผลการรณรงคงดเหลาครบพรรษา • มรานคาปลอดเหลา 3 รานในหมบานวงวา • หลงจากออกพรรษา ไมพบการฉลองภายหลงจากออกพรรษา • มกจกรรมทดำาเนนการทหมบานวงวา ทงระยะกอนเขาพรรษา เขาพรรษา และออกพรรษา ดงน

กอนเข�พรรษ� เข�พรรษ� ออกพรรษ�

เยาวชนปชส/รณรงคชวนพอแมเลกสราเรยงความทกขจากสรา

เยาวชนคายแกนนำาตานสราในวยทนคาเหลาพอขอเปนคาเรยนลก

เยาวชนตดตามปองกนนกดมหนาใหม

ชาววงหวาปชส/รณรงค/สอ/เสอชวนโดยคนตนแบบสรางแรงจงใจใหความรโดยแพทยครอบครวสนบสนนพระสงฆสนบสนน

ชาววงหวาชวนปฏบตธรรมวนศลพระสงฆเทศนาสนบสนนงานศพ/บญปลอดเหลาตงชมรมคนเลกเหลาตงคลนกเลกสราในชมชนแกนนำาใหกำาลงใจเยยมบานสรางเครอขายงดเหลาตงคลนกเลกสราในชมชนแกนนำาใหกำาลงใจเยยมบานสรางเครอขายงดเหลาแขงเรอปลอดเหลากฬาผสงอายปลอดเหลากจกรรมสมพนธสามวยสานสายใย

ชาววงวามอบประกาศนยบตรชนชมยกยองสนบสนนการเลกเหลาตอเนองแขงเรอปลอดเหลาขอโครงการ สสส. ตอเนอง

37

บทเรยนบทบาทของแกนนำาชมชนกลวธก�รชกชวน ปจจยเออ ปญห�อปสรรค

เทดไทองคราชน การเปนแบบอยางทดของผนำา การลงชอในพนธะสญญา

ครอบครวชกชวนเลกเหลา ผนำาครอบครวเลกเหลา ญาตพนองจากตางจงหวด

ใหความใสใจไมทอดทง การประชาสมพนธอยางตอเนองตลอดชวงเขาพรรษา

ผลลพธจากการงดเหลาทผานมา

เพอใหมสขภาพทด ความตอเนองของการจดกจกรรม

วเคราะหผดมและเขาหาเมอมโอกาสเอออำานวย

การมอบโลใหกบผทเลกไดตลอดชวต

เปนตวอยางหมบานอน แขงเรอประเพณปลอดเหลา

การชกชวนใหเหนความสำาคญ รานคาภายในหมบาน 3 รานไมขายเหลา

รานทตดถนนไมรวมมอ

บทเรยนในกลมผดมทสามารถงดเหลาไดตลอดพรรษาปจจยเออ ปญห�อปสรรค

จตใจทเขมแขงและสามารถหกหามใจ เพอนคะยนคะยอใหดม

สขภาพทดขน การทาทายจากเพอนทเคยดม

ปญหาความรนแรงในครอบครวทลดลง คำาดถกจากผทไมเขารวมกจกรรม

ประหยดคาใชจาย ประมาณ 1,000-2,000 บาท/ครวเรอน

การมเงนเกบไวกบตว

การทำางานทมประสทธภาพ

แบบอยางการไมดมเหลาในครอบครว ประเพณการนำาเหลามาเลยงเมอพบปะกน

ครอบครวใหกำาลงใจ ไมดถกเหยยดหยาม ลกษณะอาชพ เชน ชางกอสราง

ชยชนะในประเพณแขงเรอ ลกษณะนสยสวนตวทชอบดมเหลา

38

เหตใดกลมผดม จงไมสามารถงดเหลาไดตลอดพรรษา • จตใจไมเขมแขง • เพอนบานทไมเขารวมโครงการดมและชกชวนใหดม • ครอบครวดมทกคนและไมเขารวมโครงการการพบปะสงสรรคกบ เพอนฝงในงานเลยง • คานยมและความเชอของการทำางานบางลกษณะงาน เชน ชางกอสราง • การทำางานเปนชางกอสรางภายนอกหมบาน

บทเรยนในกลมรานคาปจจยททำ�ใหไมข�ยเครองดมแอลกอฮอล ปญห�อปสรรค

เพอเปนตวอยางใหแกคนอนๆในชมชน “ถาแกนนำาไมเรม แลวใครจะเรม”

ชาวบานหนมาตมเหลาขาวดม

การสญเสยบคคลอนทเปนเสาหลกของครอบครว ดวยโรคมะเรง สงผลใหทศนคตเปลยนไป

รายไดลดลง

ปญหาความรนแรงในครอบครว(บตรตดเหลา)

บทเรยนการจดกจกรรม1. กจกรรมรณรงค ก�รดำ�เนนง�นโดยใชว�ระพเศษในก�รรณรงควธก�ร - เดนรณรงค - ใชสอ ปชส. เชน ปายรณรงค เสยงตามสาย เสอ กจกรรมเปนสอ รณรงคในโอกาสวนพเศษ เปนตน - รณรงคในวนพระผลของกจกรรม - ชาวบานรบร และเขารวมโดยการสมครเขารวม 215 คน

39

- เกดการกระตนใหคนเขารวมกจกรรม

2. กจกรรมกฬ�ปลอดเหล�วธก�ร - จดการแขงขนกฬา 9 ประเภท - ใหเดกเยาวชนเปนผดำาเนนการ - จดเปนลก ใหผลการแขงขนไปสนสดสนป เพอแยงชงชวงเวลาการ ดมทจะเกดขนผลของกจกรรม - เนนความสามคค - เกดความรวมมอมากขนในการดำาเนนงานตางๆ เพมรอยละ 80

3. ถอศลวนธรรมสวนะ ง�นศพปลอดเหล�วธก�ร - ปฏบตถอศลหา - ไมขายสราวนพระ(ทำาทงป) - มรานคารวมมอ เปนรานปลอดสราผลของกจกรรม - ทำาใหคนดมงดเหลาเขาพรรษามากขนและอยครบพรรษามากขน

4.กจกรรมส�นสมพนธ ส�มวย ส�นส�ยใย (สนทน�ก�รสอดแทรกวช�ก�ร)วธก�ร - เชญชวนเขารวมโครงการ - สญญาตอหนาพระ - บอกความรสก บอกรก โอบกอด

40

- ตนแบบเลาเรอง เสนอเทคนค วธ และแพทย สอดแทรกเรอง ความสข วชาการตางๆ - ชนชม ยกยอง ใหกำาลงใจผลของกจกรรม - เกดความรสกทดตอกน - สมพนธภาพทดตอกน - คนเขารวมสนกสนาน

กจกรรม - ใชบคคลตนแบบขยายผล เกดคนตนแบบเพมขน - คนตนแบบมคนในครอบครวใหกำาลงใจ - ผนำาชมชนใหกำาลงใจ และสอดสองดแลวธก�ร - สขภาพจตลดความขดแยง ลดการทะเลาะเบาะแวงในชมชน - ลดคาใชจาย - พอแมเปนตวอยางใหลก - เกดความภาคภมใจ - สขภาพด ทำางานมประสทธภาพ - ลดปญหาครอบครว-สงคมผลของกจกรรม - ลดการดมในแวดวงกลมอาชพเกษตรกร - มรานคาทเลกขายและเปนตนแบบ (มผลกระทบเรองรายไดจาก อาชพ) - ผใหญบาน เปนตนแบบในการเลกเหลาตลอดชวต

41

3.บานโนนบอน จงหวดอบลราชธาน

ชอโครงการ โครงการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมงดเหลาครบพรรษา ป 2557 อบลราชธาน กรณบานโนนบอน หมท 13 ตำาบลบงหวาย อำาเภอวารนชำาราบ จงหวดอบลราชธาน

คำาถามวจย • สภาพบรบททางสงคมและวฒนธรรมบานโนนบอน ตำาบลบงหวาย เปนอยางไร • ประวตศาสตรและการเปลยนแปลง ของพฤตกรรมการบรโภค เครองดมแอลกอฮอล จากอดตจนถงปจจบน ของบานโนนบอน ตำาบลบงหวาย มการเปลยนแปลงอยางไร • ปญหา สาเหต ผลกระทบและปจจยเสยงตอพฤตกรรมการบรโภค เครองดมแอลกอฮอลบานโนนบอน ตำาบลบงหวาย คออะไร • ภมปญญาทองถนและทนทางสงคมในชมชนตอการควบคมการดม เครองดมแอลกอฮอลของบานโนนบอน ตำาบลบงหวาย เปนอยางไร • การงดเหลาเขาพรรษาตอเนอง 3 เดอน ของบานโนนบอน ตำาบล บงหวาย เปนอยางไร

42

ผลการรณรงคงดเหลาครบพรรษาผลก�รรณรงคงดเหล�ครบพรรษ�(หมบ�นปฏบตก�ร)

43

บทเรยนกจกรรม บานโนนบอน

กจกรรม วธการ ผลของกจกรรม

1. กจกรรมประชม ทมวจย (15 คน)

- ชแจงโครงการ- วางแผนการดำาเนนการ- ประชมทมวจย- ประชาคมหมบาน- ขอด รบทราบขาวทวพนท และมมต รวมกน

- ดมในรอบป 84 คน เขารวม โครงการงดเหลาฯ จำานวน 70 คน (คดเปนรอยละ 83) - ไมเขารวมงดเหลาเขาพรรษา 14 คน (คดเปนรอยละ 20) เพราะมทศนคตไมคดจะ งดเหลาและตดสราหนก- ครบพรรษา 56 คน (คดเปน รอยละ 80) เพราะตงใจจะ งดเหลา เหนถงความ ประหยด และยงไดกำาลงใจ จากครอบครว- ไมครบพรรษา 14 คน เพราะ ตดสรามานาน ตดสงคม เพอนฝง อยในชวงงาน บญประเพณ- งดเหลาตลอดป 5 คน - แนวโนมจะงดตลอดไป 2 คน เพราะตองการเลกเพอลก และเพอครอบครว

สาเหตททำาใหกลบไปดมใหม (แหกพรรษา)- ความเชอ กนเหลาเพอฆา พยาธ จากการกนลาบปลาดบ- วธการทำาใหเกดความตอเนอง

2. ประชาคมหมบาน - ผนำาชมชน แมบาน อสม. ผสงอาย เยาวชน- เวทประชาคม

3. จดกจกรรม งดเหลาเขา พรรษา

- ลงชอตงปณธาน- ประชาสมพนธ- คดกรองบำาบด แยกระดบความเสยง การตดสรา และทราบขอมลรายบคคล- ออมสนคาเหลา สมทบการออม 3000 บาท ประมาณ 20 ราย- ประภาพวาด เรยงความ ใชเดก เปนยวทต ชกชวนใหพอเลกเหลา- ออกกำาลงกาย- บำาบดสมนไพร

4. สรปบทเรยน การทำางาน

- กจกรรมบำาบด เชน ชารางจด (แกความ อยาก) ชวยขบพษ และสรางความเชอ การดมชาดกวาดมเหลา การบำาบดโดย ใชสมนไพร การแพทยพนบาน (ถอด พษสรา)- หนนเสรมกำาลงใจ ใชทนเดมของชมชน เชอมโยง ตอยอด ขยายผล

5. จดเวทคนขอมล สชมชน

- ทบทวนความถกตองของขอมล ปรบปรง/แกไข/เพมเตม และนำาไปใช ประโยชน

44

4.บานบางนำาจด จงหวดสราษฎธาน

ชอโครงการวจย กระบวนการวจยเชงปฏบตการ การปรบเปลยนทศนคต และพฤตกรรม การรณรงคงดเหลาเขาพรรษา ในระดบหมบาน พนท ภาคใต ป 2557

ขอมลพนฐาน หมท 2 บานบางนำาจด ตำาบลเขาถาน • บรบท ม 294 ครวเรอน ประชากร รวม 1,092 คน • อาชพ ทำาสวน รบราชการ รบจางทวไป • อยในเขตการปกครองทองถนเทศบาลตำาบลทาฉาง มทวาการอำาเภอ ทาฉาง รพ.สต.เขาถาน วดบางนำาจด และ โรงเรยนมธยมประจำา อำาเภออยในในพนทหมบาน

ผลการศกษา ทศนคตตอเครองดมแอลกอฮอล • กอน : เปนเรองปกตธรรมดา ทกวน ทกงาน ทกเทศกาล • หลง : ไมใชเรองปกตธรรมดา ลดรายจาย สขภาพดขน ความสมพนธ ครอบครวดขน ทศนคตตอก�รรณรงคงดเหล�เข�พรรษ� • กอน : เปนเรองไกลตว เหนเปนเรองตลก ไมกจกรรมรณรงค รปธรรม • หลง : ไมใชเรองไกลตว มกลมมกจกรรม เขาถงและสมผสได วดหามขายเหลา

45

ปจจยงดเหล�ไมครบพรรษ� • ขาดภาวะมนคงทางอารมณ บรรยากาศพาไป • เสยดายของฟร (งานมงคล งานอวมงคล) ปจจยททำ�ใหกจกรรมบรรลผล • สอโฆษณาทวสรางกระแส • กลมองคกรในชมชนทตระหนก ทำางานเปนทม • ผนำาแกนนำาทมนคงมงการเปลยนแปลง • หนวยงานภาคในพนทหนนเสรม • องคกรและบคคลภายนอกชมชนทสนบสนนและเอออำานวย กระบวนการ

ผลก�รรณรงคงดเหล�เข�พรรษ� ป 57

46

บทเรยนก�รจดกจกรรม แยกเปน 5 ประเดนใหญๆ ไดแกกจกรรม ก�รดำ�เนนง�น ผลตอครอบครวและชมชน

การประชมสรางการมสวนรวม

- เวทผนำาชมชน (ชแจงทำาความเขาใจ)- เวท อสม. (ชแจงทำาความเขาใจ)- เวทกอนสำารวจ- เวทสรปผลการสำารวจ- ประชมตดตามคนงดเหลา- ลงพนทตดตาม ใหกำาลงใจ คนงดเหลา- ประชมสรปบทเรยน

- คนงดเหลาสขภาพด แขงแรง- ลดรายจายในครวเรอน- ครอบครวอบอน- อบตเหตลดลง- เรองทะเลาะววาทไมคอยม- คนตนแบบ 9 คน

การรณรงคในชมชน - กฬาอำาเภอ- ตดปายรณรงค รานคาทวตำาบล- จดนทรรศการ- ตดปายรณรงคจดสำาคญ เชน วด บานคนตนแบบ-เชดชใหกำาลงใจ คนงดเหลา อสม. ทมวจย-รณรงค ในงานวฒนธรรมประเพณ เชน งาน บญเดอน 10 งานแหเทยนพรรษา งานชกพระ เปนตน

กจกรรมทนาสนใจ - ใชเดกเปนสอ เชน การเลานทาน- ให อสม. เปนกลไกการขบเคลอน การเยยมเยยนทบาน (9 ครวเรอน)

47