1 Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Θ Ρ Α Κ Η Σ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ H E L L E N I C R E P U B L I C DEMOCRITUS UNIVERSITY OF THRACE MEDICAL SCHOOL LABORATORY OF HYGIENEAND ENVIRONMENTALPROTECTION ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΚΙΡΚΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Χρήστος Νικολαΐδης και Θ.K. Κωνσταντινίδης Εκθεση του Εργαστηρίου Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος για τα μεταλ- λεία Κίρκης στα πλαίσια της Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ροδόπης - Εβρου, Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και Γενικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης (ΔΠΘ - ΝΑΡΕ - ΓΠΝΑ) Αλεξανδρούπολη, 2010 Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος Τμήμα Iατρικής Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Συγκρότημα Προκλινικών Εργαστηρίων Κτίριο 5, Πανεπιστημιούπολη, Δραγάνα 68100 Αλεξανδρούπολη Αίθουσα Γ.Α. Σταθόπουλου Πρoγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας Ισόγειο Κτιρίου Βιβλιοθήκης Ιατρικής Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πανεπιστημιούπολη, Δραγάνα, 68 100 Αλεξανδρούπολη Mέλος Δ.Ε.Π.: Θ.Κ. Κωνσταντινίδης Eιδικός Ιατρός Εργασίας Επίκουρος Καθηγητής Υγιεινής Διευθυντής Εργαστηρίου Tηλ. (+φαξ): 2551030521 [email protected]Mέλος Ε.Τ.Ε.Π.: Α. Τσελεμπόνης [email protected]Tηλ. (+φαξ): 2551030546 Laboratory of Hygiene and Environmental Protection Medical School Democritus University of Thrace Campus (Dragana) Building 5 GR-68100 Alexandroupolis GREECE G.A. Stathopoulos Hall Library of Medical School Program of Postgraduate Studies Health and Safety in Workplaces Democritus University of Thrace Campus (Dragana) GR-68100 Alexandroupolis GREECE Faculty member: Ass. Prof. T.C. Constantinidis M.D. Occupational and Environmental Specialist Director of Laboratory Τel. (+fax): +302551030521 [email protected]Technician: A. Tselebonis Τel. (+fax): +302551030546 [email protected]Πρόλογος Στο παρόν πόνημα παρουσιάζεται η αξιολόγηση της περιβαλλοντικής ρύπανσης στην περιοχή της Κίρκης (Αλεξανδρούπολη, Ν. Έβρου) από το εγκαταλειμμένο μεταλλείο μολύβδου‐ψευδαργύρου και γίνεται εκτίμηση της επικινδυνότητας για τη δημόσια υγεία. Η μελέτη που παρουσιάζεται εδώ, πραγματοποιήθηκε στο Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος του Τμήματος Ιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και αποτελεί μέρος της τελικής έκθεσης που είναι παραδοτέο προς τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ροδόπης ‐ Εβρου. Από τη Γενική Συνέλευση του Τμήματος Ιατρικής ορίσθηκε ο κ. Θ.Κ. Κωνσταντινίδης, Διευθυντής του Εργαστηρίου Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος του Τμήματος Ιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, ως εκπρόσωπος του Τμήματος Ιατρικής Δ.Π.Θ. στην Επιτροπή Παρακολούθησης της Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ροδόπης ‐ Εβρου, Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και Γενικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης (Δ.Π.Θ. ‐ Ν.Α.Ρ.Ε. ‐ Γ.Π.Ν.Α.) για συνεργασία σε θέματα Υγείας, Περιβαλλοντικής Ιατρικής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Γεώργιος Ι. Μηνόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Χειρουργικής Πρόεδρος Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ροδόπης ‐ Εβρου
32
Embed
ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΛΕΤΗutopia.duth.gr/~tconstan/kirkiPDF_final.pdfΑπό τη δραστηριότητα αυτή επλήγει ο περιβάλλων
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Δ Η Μ Ο Κ Ρ Α Τ Ι Α Δ Η Μ Ο Κ Ρ Ι Τ Ε Ι Ο ΠΑΝΕΠ Ι ΣΤΗΜ ΙΟ Θ Ρ Α Κ Η Σ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
H E L L E N I C R E P U B L I C D E M O C R I T U S U N I V E R S I T Y O F T H R A C E M E D I C A L S C H O O L LABORATORY OF HYGIENE AND ENVIRONMENTAL PROTECTION
ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΚΙΡΚΗΣ
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΜΕ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ
Χρήστος Νικολαΐδης και Θ.K. Κωνσταντινίδης
Εκθεση του Εργαστηρίου Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος για τα μεταλ-λεία Κίρκης στα πλαίσια της Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ροδόπης - Εβρου, Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και Γενικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Αλεξανδρούπολης (ΔΠΘ - ΝΑΡΕ - ΓΠΝΑ)
Αλεξανδρούπολη, 2010
Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος
Τμήμα Iατρικής Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Συγκρότημα Προκλινικών Εργαστηρίων Κτίριο 5, Πανεπιστημιούπολη, Δραγάνα 68100 Αλεξανδρούπολη
Αίθουσα Γ.Α. Σταθόπουλου Πρoγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας Ισόγειο Κτιρίου Βιβλιοθήκης Ιατρικής Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πανεπιστημιούπολη, Δραγάνα, 68 100 Αλεξανδρούπολη
Laboratory of Hygiene and Environmental Protection
Medical School Democritus University of Thrace Campus (Dragana) Building 5 GR-68100 Alexandroupolis GREECE
G.A. Stathopoulos Hall Library of Medical School Program of Postgraduate Studies Health and Safety in Workplaces Democritus University of Thrace Campus (Dragana) GR-68100 Alexandroupolis GREECE
Faculty member:
Ass. Prof. T.C. Constantinidis M.D. Occupational and Environmental Specialist Director of Laboratory Τel. (+fax): +302551030521 [email protected]
όπως η μείωση και η υποβάθμιση της ποιότητας των υδάτινων πόρων,
η ρύπανση της ατμόσφαιρας και η κλιματική αλλαγή. Ανάπτυξη που
εφαρμόζεται χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικοί όροι
είναι ανάπτυξη που ζημιώνει τη φύση και τον άνθρωπο. Η οικονομική
ενίσχυση με επενδύσεις και κεφάλαια που αποδίδουν οφέλη στο
κοινωνικό σύνολο μιας περιοχής, επομένως, θα πρέπει να διέπεται από
μια μακρόπνοη και διορατική πολιτική που θα επικεντρώνει στον
άνθρωπο, την υγεία και τη βιωσιμότητα.
29
ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ
ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΚΙΡΚΗΣ
Αξιολόγηση Περιβαλλοντικής Ρύπανσης Κίνδυνοι σχετικοί με τη Δημόσια Υγεία
Εισαγωγή
Από την προκαταρκτική έρευνα πεδίου που πραγματοποιήσαμε στο διάστημα από τον Φεβρουάριο 2007 έως τον Μάρτιο 2008 στην περιοχή του παλιού μεταλλείου της περιοχή Κίρκης-Αλεξανδρούπολης, διαπιστώσαμε σημαντική επιβάρυνση της περιοχής με βαρέα μέταλλα στην εγγύτητα των εγκαταστάσεων επεξεργασίας του μεταλλεύματος και σε ακτίνα τουλάχιστον 2 km πέριξ αυτών. Πραγματοποιήσαμε αναλύσεις σε δείγματα υπεδάφους από τους χώρους εναπόθεσης των τελμάτων, δειγμάτων εδάφους από γεωργικές καλλιέργειες και καλλιεργειών σίτου που βρισκόταν σε παραγωγική φάση ανάπτυξης, όπως επίσης και δειγμάτων επιφανειακού νερού από το ρέμα που κυλά πλησίον των εγκαταστάσεων του μεταλλείου και των ιζημάτων αυτού σε ακτίνα 6 km. Στηριζόμενοι στα παραπάνω ευρήματα πραγματοποιήσαμε στοχευμένη ανάλυση επικινδυνότητας με γνώμονα την αξιολόγηση του κινδύνου για τη δημόσια υγεία και τις προοπτικές μελλοντικής αξιοποίησης ή/και περιβαλλοντικής αποκατάστασης της περιοχής. Τα αποτελέσματα παραδόθηκαν στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ροδόπης - Έβρου (ΝΑΡΕ) στα πλαίσια της προγραμματικής σύμβασης μεταξύ ΝΑΡΕ – ΓΠΝΑ - ΔΠΘ για θέματα Περιβαλλοντικής Ιατρικής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Συνοψίζοντας τον κύριο όγκο των ευρημάτων της προκαταρκτικής εξέτασης και με αναφορά στους κινδύνους για τη Δημόσια Υγεία προκύπτουν τα εξής:
1. Δεν διαπιστώθηκε ρύπανση του πόσιμου νερού με βαρέα μέταλλα στην κοινότητα Κίρκης από τις τρέχουσες πηγές υδροδότησης. Παρόλα αυτά δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο δυναμικής μεταφοράς της ρύπανσης στον υδροφόρο ορίζοντα στο μέλλον, μέσω γεωδυναμικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο επίπεδο του υπεδάφους. Για το λόγω αυτό απαιτείται συνεχής παρακολούθηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών του πόσιμου νερού με τη διενέργεια δειγματοληψιών και χημικών αναλύσεων ανά τακτά χρονικά διαστήματα.
2. Ο παράγοντας βιοσυσσώρευσης των βαρέων μετάλλων στα αγροτικά προϊόντα που καλλιεργούνται στην περιοχή - όπως υπολογίστηκε από το πηλίκο της συγκέντρωσης του στοιχείου στη ξηρή μάζα του φυτού προς την αντίστοιχη συγκέντρωση του υπεδάφους - και ειδικότερα για τις καλλιέργειες σίτου (Triticum aestivum) ήταν αμελητέος, γεγονός που σημαίνει ότι δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος για τη δημόσια υγεία από την κατανάλωση των προϊόντων αυτών.
30
3. Διαπιστώθηκε σημαντική ρύπανση του επιφανειακού νερού, και ειδικότερα του Κίρκαλου ρέματος και του ποταμού Ειρήνης, που ιστορικά αποτέλεσε τον υδάτινο αποδέκτη των μεταλλευτικών αποβλήτων και της όξινης απορροής από τις λεκάνες εναπόθεσης των τελμάτων, με τα στοιχεία Zn, Mn και Cd. Το νερό αυτό χρησιμοποιείται στην άρδευση καλλιεργειών και στην ελεύθερη βόσκηση αμνοεριφίων.
4. Η ιστορική και συνεχιζόμενη -μέσω της όξινης απορροής- εναπόθεση των μεταλλευτικών αποβλήτων στους υδάτινους αποδέκτες αξιολογήθηκε με την ανάλυση των ιζημάτων, όπου διαπιστώθηκε ιδιαίτερα υψηλή συγκέντρωση όλων των βαρέων μετάλλων που σχετίζονται με την μεταλλευτική δραστηριότητα και συγκεκριμένα Pb, Cd, As, Zn και Mn.
5. Οι λεκάνες εναπόθεσης των τελμάτων που βρίσκονται γύρω από τις εγκαταστάσεις του μεταλλείου αποτελούν ιδιαίτερα επικίνδυνες εστίες ρύπανσης και λειτουργούν ως δεξαμενές διασποράς βαρέων μετάλλων στο περιβάλλον. Ο δείκτης ρύπανσης Pi στις περιοχές αυτές ήταν δεκάδες ως εκατοντάδες φορές υψηλότερος του φυσιολογικού με κορύφωση τις συγκεντρώσεις As, Pb, Cd και Zn στα μεταλλευτικά συμπυκνώματα.
6. Η ανάλυση επικινδυνότητας μέσω του τοξικολογικού δείκτη «οδούς κατάποσης του εδάφους» (soil ingestion pathway) για τις εγκαταστάσεις του μεταλλείου, έδωσε ένα ιδιαίτερα αυξημένο κίνδυνο καρκινογένεσης για το αρσενικό που ήταν ως και 44 φορές μεγαλύτερος από το αποδεκτό όριο, σύμφωνα με τις οδηγίες της Αμερικάνικης Υπηρεσίας για την Προστασία του Περιβάλλοντος (ΕΡΑ). Το αθροιστικό πηλίκο κινδύνου για τα στοιχεία As, Zn και Cd που αφορούσε σε δείγματα συμπυκνωμένου μεταλλεύματος, ήταν αντιστοίχως δεκαπλάσιο από το επιτρεπτό.
7. Συμπερασματικά, για την αποφυγή ατυχηματικής έκθεσης, ο χώρος του μεταλλείου πρέπει να σφραγιστεί και η πολιτεία να προβεί άμεσα σε ενέργειες για την εξυγίανση και περιβαλλοντική αποκατάσταση της περιοχής.
Εξέλιξη ερευνητικού πρωτοκόλλου
Κατά την περίοδο Σεπτέμβριος 2008 - Αύγουστος 2009, η συλλογή δειγμάτων από την περιοχή της Κίρκης συνεχίστηκε βάση του ερευνητικού πρωτοκόλλου. Συγκεκριμένα πραγματοποιήθηκαν νέες αναλύσεις σε δείγματα από τις λεκάνες εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων, τις αγροτικές περιοχές γύρω από το μεταλλείο, τα επιφανειακά νερά και τα ιζήματα των υδάτινων αποδεκτών, καθώς επίσης και του πόσιμου νερού της κοινότητας Κίρκης. Υλικά και μέθοδοι Τα υλικά και οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάλυση των δειγμάτων αναφέρονται αναλυτικά στην προκαταρκτική έκθεση που παραδόθηκε στη ΝΑΡΕ στα πλαίσια της προγραμματικής σύμβασης το Σεπτέμβριο του 2008.
31
Αποτελέσματα Ι. Αναλύσεις δειγμάτων από τις δεξαμενές τελμάτων: Οι δεξαμενές τελμάτων αποτελούν τους ιστορικούς χώρους εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων και τις σημαντικότερες πηγές ρύπανσης με βαρέα μέταλλα, τα οποία ενδέχεται να διαρρεύσουν στο περιβάλλον εξαιτίας του κινδύνου της όξινης απορροής. Στον πίνακα 1 δίνεται ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση σε σύνολο 5 ανεξάρτητων δειγματοληψιών. Πίνακας 1. Αναλύσεις βαρέων μετάλλων στις δεξαμενές τελμάτων (Λ1-Λ6) και μεταλλευτικού συμπυκνώματος (Σ.7).
* Το δείγμα Σ.7 αφορά σε δείγμα του συμπυκνώματος
Ο συσχετισμός των συγκεντρώσεων των βαρέων μετάλλων στα παραπάνω δείγματα πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της απλής γραμμική παλινδρόμησης (simple regression analysis) και τα αποτελέσματα συνοψίζονται, παρακάτω (πίνακας 2). Πίνακας 2. Ανάλυση απλής γραμμικής παλινδρόμησης για το συσχετισμό της παρουσίας βαρέων μετάλλων στις δεξαμενές τελμάτων.
***επίπεδο σημαντικότητας p<0.001, ** επίπεδο σημαντικότητας p<0.01,* επίπεδο σημαντικότητας p<0.05
Όπως προκύπτει από την ανάλυση αυτή, η συσσώρευση Cd στις δεξαμενές μεταλλευτικών αποβλήτων σχετίζεται σε σημαντικό βαθμό μ’ αυτή του Zn (R2=0,959). To κάδμιο απαντάται συχνά σε ενώσεις ορυκτών τύπου σφαλερίτη και βουρτσίτη, που αποτελούν τις βασικότερες πηγές εξαγωγής μεταλλεύματος ψευδαργύρου. Παράλληλα η παρουσία As συσχετίστηκε σε σημαντικό βαθμό με την παρουσία Cu (R2=0,940). Η κοινή προέλευση των δυο αυτών στοιχείων μπορεί να εξηγηθεί από την παρουσία μεταλλευμάτων τύπου τεναντίτη (Cu12As4S13) ή/και σελιγμανίτη (CuPbAsS3). Η απεικόνιση των συσχετισμών αυτών αποδίδεται παραστατικά στο γράφημα 1 (α, β).
Λεκάνη τελμάτων
As (mg kg-1) Pb (mg kg-1) Cd (mg kg-1) Zn (mg kg-1) Cu (mg kg-1)
Zn Pb Cu As Cd Zn - 0,015 0,767* 0,583 0,959** Pb - - 0,315 0,471 0,027 Cu - - - 0,940*** 0,793** As - - - - 0,652* Cd - - - - -
32
Γράφημα 1. Γραμμική συσχέτιση Zn-Cd (α) και As-Cu (β) στις δεξαμενές μεταλλευτικών αποβλήτων
ΙΙ. Χαρτογράφηση της ρύπανσης των αγροτικών περιοχών: Πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε απόσταση ως και 6 km από τις εγκαταστάσεις του μεταλλείου και σε δείγματα που αφορούσαν αγροτικά εδάφη. Στα δείγματα αυτά έγινε μέτρηση του pH και ανάλυση της συγκέντρωσης των βαρέων μετάλλων (As, Pb, Cd, Zn κτλ). Στον πίνακα 3 δίνεται ο μέσος όρος και η τυπική απόκλιση σε σύνολο 5 ανεξάρτητων δειγματοληψιών ανά τοποθεσία. Πίνακας 3. Ανάλυση βαρέων μετάλλων στις αγροτικές περιοχές γύρω από το μεταλλείο Κίρκης.
Κατόπιν, υπολογίστηκε ο δείκτης ρύπανσης (pollution index, Pi) των εν λόγω περιοχών, όπως αναφέρεται στην προκαταρκτική έκθεση. Τα αποτελέσματα αυτά παρουσιάζονται σχηματικά στο γράφημα 2 και τον πίνακα 4.
Γράφημα 2. Απεικόνιση του δείκτη ρύπανσης των αγροτικών περιοχών γύρω από το μεταλλείο, σε κλίμακα απόστασης (0.5-6 km).
Δείγμα Απόσταση από το μεταλλείο
(km) pH As (mg kg-1) Pb (mg kg-1) Cd (mg kg-1) Zn (mg kg-1) Cu (mg kg-1)
Πίνακας 4. Δείκτης ρύπανσης (pollution index, Pi) των αγροτικών περιοχών γύρω από το μεταλλείο Κίρκης.
Απόσταση
(km) As Pb Cd Zn Cu
0.5 2.4 6.3 16.7 5.3 1.4
1.5 1.5 2.3 9.1 3.8 0.9
3 1.1 1.2 4.0 1.1 1.4
6 0.9 0.9 2.7 0.5 0.5
ΙΙΙ. Αναλύσεις δειγμάτων επιφανειακού νερού: Δείγματα επιφανειακού νερού από διαφορετικά σημεία του ποταμού Ειρήνης ελέγχθηκαν σε εποχική βάση και σε συνάρτηση με την απόσταση από το ιστορικό σημείο εκροής των μεταλλευτικών αποβλήτων (πίνακας 5). Πίνακας 5. Αναλύσεις επιφανειακού νερού από τον ποταμό Ειρήνη σε εποχική βάση και σε διάφορα σημεία απορροής, προ (Σ1-Σ2) και μετά του σημείου αποδοχής μεταλλευτικών αποβλήτων (Σ3-Σ5).
Κατά την εποχική παρακολούθηση των επιφανειακών υδάτων του ποταμού Ειρήνης, που αποτελεί τον φυσικό αποδέκτη της όξινης απορροής των μεταλλευτικών αποβλήτων, διαπιστώθηκε μια στατιστικά σημαντική συσχέτιση της συγκέντρωσης των βαρέων μετάλλων με την μέση τιμή της βροχόπτωσης (mm), η οποία ήταν μικρότερη τους καλοκαιρινούς μήνες και μεγαλύτερη τους φθινοπωρινούς τόσο για το Mn (t=11.13 p<0.01), όσο και για τον Zn (t=5.16 p<0.05). Το γεγονός αυτό καθιστά την ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων προστασίας του υδάτινου αποδέκτη από τις όξινες απορροές των βαρέων μετάλλων που προέρχονται από τις εγκαταλελειμμένες λεκάνες εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων.
Γράφημα 3. Εποχική διακύμανση των συγκεντρώσεων Mn, Zn (μg L-1) στα δείγματα επιφανειακού νερού από τον ποταμό Ειρήνης σε σχέση με τη βροχόπτωση (mm).
ΙV. Αναλύσεις ιζημάτων κατά μήκος του ποταμού Ειρήνης: Τα ιζήματα του ποταμού αποτελούν σημαντικό δείκτη της ιστορικής ρύπανσης των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων. Οι εναποθέσεις – κατακρημνίσεις των βαρέων μετάλλων στον πυθμένα αποτελούν τον πιο αξιόπιστο τρόπο χαρακτηρισμού της αθροιστικής επίδρασης της ρύπανσης στο πέρασμα του χρόνου. Για την αξιολόγηση αυτή πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες σε ιζηματικές τοποθεσίες κατά μήκος της ροής του ποταμού, τόσο υψηλότερα (Δ1-Δ2), όσο και κατά το εύρος της λεκάνης απορροής των μεταλλευτικών ζωνών (Δ3-Δ5). Στον πίνακα 6 δίνεται η μέση τιμή και η τυπική απόκλιση σε σύνολο 5 δειγματοληψιών ανά τοποθεσία.
Πίνακας 6. Συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων στα ιζήματα του ποταμού Ειρήνης
Ίζημα As (mg kg-1) Pb (mg kg-1) Cd (mg kg-1) Zn (mg kg-1) Mn (mg kg-1)
Από την ανάλυση αυτή, προκύπτει ότι η συγκέντρωση των βαρέων μετάλλων στα ιζήματα που αποτέλεσαν ιστορικά του αποδέκτες των μεταλλευτικών αποβλήτων (Δ3-Δ5), είναι σημαντικά μεγαλύτερη από αυτή των αντίστοιχων μη εκτεθειμένων ιζημάτων που βρισκόταν υψηλότερα στο σημείο ροής του ποταμού (Δ1-Δ2).
35
Παράλληλα προκύπτει μια γραμμική αύξηση της συγκέντρωσης των βαρέων μετάλλων κατά μήκος της ροής του ποταμού, από το σημείο υποδοχής των μεταλλευτικών αποβλήτων και εφεξής, γεγονός που υποδηλώνει τη δυναμική μεταφορά της ρύπανσης μέσω υδρολογικών διεργασιών.
V. Αναλύσεις πόσιμου νερού της κοινότητας Κίρκης: Για την αξιολόγηση του κινδύνου από την ενδεχόμενη έκθεση του πληθυσμού σε βαρέα μέταλλα μέσω του πόσιμου νερού, πραγματοποιήθηκαν χημικές αναλύσεις στο δίκτυο ύδρευσης της κοινότητας σε ετήσια βάση (πίνακας 7).
Πίνακας 7. Χημική ανάλυση πόσιμου νερού του δικτύου ύδρευσης της κοινότητας Κίρκης.
μ.α. (*) = μη ανιχνεύσιμο
Από τις αναλύσεις αυτές προκύπτει ότι οι συγκεντρώσεις των πιο τοξικών στοιχείων Pb, Cd και As στο πόσιμο νερό βρίσκονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα (κάτω από το όριο ανίχνευσης που είναι 2.5, 2 και 1 μg L-1, αντίστοιχα) και σε απόλυτη συναρμογή με το νομοθετικά θεσπισμένο όριο της ΚΥΑ Υ2/2600/01 (ΦΕΚ892 Β'/11-7-01).
Για την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής ρύπανσης και την ανάλυση του κινδύνου για τη Δημόσια Υγεία από το παλιό μεταλλείο Κίρκης πραγματοποιήθηκαν συνολικά περισσότερες από 120 δειγματοληψίες από δείγματα υπεδάφους, ιζημάτων, επιφανειακού και πόσιμου νερού που συνοδεύονται από 620 χημικές αναλύσεις για τον εντοπισμό κυρίως βαρέων μετάλλων και λοιπών ιόντων. Τα αποτελέσματα αυτά ενσωματώθηκαν σε μεθοδολογίες στατιστικής επεξεργασίας, γεωγραφικής χωροθέτησης και ανάλυσης επικινδυνότητας, για να εξακριβωθεί η πιστότητα των μετρήσεων και να ποσοτικοποιηθούν οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι για τη Δημόσια Υγεία. Κατά τη διεξαγωγή των ελέγχων χρησιμοποιήθηκαν οι αρτιότερες μέθοδοι εξαγωγής συμπερασμάτων, σύγχρονος υλικοτεχνικός εξοπλισμός και πρωτόκολλα που είναι σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα περιβαλλοντικής ανάλυσης. Οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία από το μεταλλείο Κίρκης συνοψίζονται στην διαπίστωση μιας σημαντικής περιβαλλοντικής επιβάρυνσης της περιοχής που περιλαμβάνει πιθανές πηγές επαγγελματικής ή ατυχηματικής έκθεσης σε υψηλότατες (τοξικές) συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων (κυρίως As, Pb, Cd και Zn) στους χώρους εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων και σε ακτίνα 2 Km από τις εγκαταστάσεις του μεταλλείου. Διάφορες φυσικοχημικές διεργασίες (π.χ. οξείδωσης, διάβρωσης, υδρογεωλογικής αποσταθεροποίησης) και κυρίως τα καιρικά φαινόμενα που εμφανίζουν εποχή κλιμάκωση, τείνουν να αποδιοργανώνουν τα παραπάνω συστήματα, οδηγώντας σε δυναμική διασπορά της ρύπανσης μακριά από το εστιακό σημείο εκπομπής και κατά τη φορά ροής του επιφανειακού νερού του ποταμού Ειρήνης. Παρόλα αυτά, η κύρια ζώνη επιβάρυνσης που συγκεντρώνει το υψηλότερο ποσοστό ρύπανσης, συμπυκνώνεται γύρω από τον κύριο όγκο των εγκαταστάσεων του μεταλλείου, όπου βρίσκονται οι λεκάνες εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων. Οι κίνδυνοι έκθεσης του πληθυσμού της κοινότητας Κίρκης σε τοξικές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, μέσω του πόσιμου νερού, είναι αμελητέες. Παρόλα αυτά, απαιτείται συνεχής έλεγχος της ποιότητας του νερού για την πρόληψη των κινδύνων από ενδεχόμενη μεταβολή των χημικών χαρακτηριστικών, με γνώμονα τις πιθανές γεωλογικές αναδιαμορφώσεις του υδροφόρου ορίζοντα ή τυχών αλλαγές στα πρότυπα υδροδότησης του οικισμού. Σε ότι αφορά το φυσικό περιβάλλον, απαιτείται η λήψη άμεσων μέτρων αποκατάστασης της περιοχής για την αποφυγή ατυχηματικής έκθεσης και τον περιορισμό της διασποράς των τοξικών παραγόντων (βαρέων μετάλλων κτλ). Λαμβάνοντας υπόψη το περιβαλλοντικό κόστος και τους κινδύνους για τη Δημόσια Υγεία, που ανάγονται από την εμπειρία της παρούσας μελέτης, προκύπτει η ανάγκη για μια περισσότερο στοχευμένη ανάλυση κόστους-οφέλους σε ότι αφορά τις μεταλλευτικές δραστηριότητες που υπηρετούν τις αναπτυξιακές ανάγκες του μέλλοντος.
37
Βιβλιογραφία Arikas, Κ., Watzl, V. and Goetz, D., Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις από τα Μεταλλεία Κίρκης. Ινστιτούτο Ορυκτογραφίας-Πετρογραφίας Αμβούργου, Οκτώβριος 2001. Bowen, H.J.M. Environmental Chemistry of the Elements, Academic Press, New York (1979). EPA (Environmental Protection Agency, USA). Exposure Factors Handbook (EPA/600/P-95/002Fa). Update to Exposure Factors Handbook (EPA/600/8–89/043), Environmental Protection Agency Region I, Washington, D.C., USA (1997).
Jung, M. C. Contamination by Cd, Cu, Pb, and Zn in mine wastes from abandoned metal mines classified as mineralization types in Korea. Environ. Geochem. Health (2007).
Θ.Κ. Κωνσταντινίδης, Τύρφη Φιλίππων, Λιγνίτες Μαυρολεύκης: Υγειονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη χρήση τους γιά ηλεκτροπαραγωγή. Δελτίο Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας - Τμήμα Ανατολικής Μακεδονίας., 1 (6): 104-108 (1990).
Kim, J. Y., Kim, K. W., Ahn, J. S., Ko, I. and Lee, C. H. Investigation and risk assessment modeling of As and other heavy metals contamination around five abandoned metal mines in Korea. Environ. Geochem. Health 27, 193-203 (2005).
Lee, J. S., Chon, H. T. and Kim, K. W. Human risk assessment of As, Cd, Cu and Zn in the abandoned metal mine site. Environ. Geochem. Health 27, 185-191 (2005).
Lee, M. et al. Soil washing of As-contaminated stream sediments in the vicinity of an abandoned mine in Korea. Environ. Geochem. Health 29, 319-329 (2007).
Li, J., Xie, Z. M., Xu, J. M. and Sun, Y. F. Risk assessment for safety of soils and vegetables around a lead/zinc mine. Environ. Geochem. Health 28, 37-44 (2006).
Liu, H., Probst, A. and Liao, B. Metal contamination of soils and crops affected by the Chenzhou lead/zinc mine spill (Hunan, China). Sci. Total Environ. 339, 153-166 (2005).
Lopez Alonso, M. et al. Mercury concentrations in cattle from NW Spain. Sci. Total Environ. 302, 93-100 (2003).
Loredo, J., Ordonez, A. and Alvarez, R. Environmental impact of toxic metals and metalloids from the Munon Cimero mercury-mining area (Asturias, Spain). J. Hazard. Mater. 136, 455-467 (2006).
Madejon, P., Murillo, J. M., Maranon, T., Cabrera, F. and Lopez, R. Bioaccumulation of As, Cd, Cu, Fe and Pb in wild grasses affected by the Aznalcollar mine spill (SW Spain). Sci. Total Environ. 290, 105-120 (2002).
Maramba, N. P. et al. Environmental and human exposure assessment monitoring of communities near an abandoned mercury mine in the Philippines: A toxic legacy. J. Environ. Manage. 81, 135-145 (2006).
38
Mayan, O. N., Gomes, M. J., Henriques, A., Silva, S. and Begonha, A. Health survey among people living near an abandoned mine. A case study: Jales mine, Portugal. Environ. Monit. Assess. 123, 31-40 (2006).
Miller, J. R., Hudson-Edwards, K. A., Lechler, P. J., Preston, D. and Macklin, M. G. Heavy metal contamination of water, soil and produce within riverine communities of the Rio Pilcomayo basin, Bolivia. Sci. Total Environ. 320, 189-209 (2004).
Olias, M., Ceron, J. C., Fernandez, I. and De la Rosa, J. Distribution of rare earth elements in an alluvial aquifer affected by acid mine drainage: the Guadiamar aquifer (SW Spain). Environ. Pollut. 135, 53-64 (2005).
Pereira, R., Ribeiro, R. and Goncalves, F. Scalp hair analysis as a tool in assessing human exposure to heavy metals (S. Domingos mine, Portugal). Sci. Total Environ. 327, 81-92 (2004).
Yang, Q. W., Shu, W. S., Qiu, J. W., Wang, H. B. and Lan, C. Y. Lead in paddy soils and rice plants and its potential health risk around Lechang lead/zinc mine, Guangdong, China. Environ. Int. 30, 883-889 (2004).
39
Διαχρονική Μελέτη Θνησιμότητας Κοινότητας Κίρκης
1. Περίοδος 1942‐1949
Κατά την περίοδο 1942‐1949 καταγράφηκαν 20 θάνατοι (12 άνδρες, 8 γυναίκες). Η
κατανομή των αιτιών θανάτου ανά κατηγορία:
1. Λοιμώδη = 7 (3 άνδρες, 4 γυναίκες)
2. Καρδιαγγειακά = 5 (1 άνδρας, 4 γυναίκες)
3. Νεοπλάσματα = 0
4. Εξωτερικές αιτίες = 5 (5 άνδρες, 0 γυναίκες)
5. Λοιπές αιτίες = 3 (3 άνδρες, 0 γυναίκες)
40
2. Δεκαετία 1950‐1959
Κατά τη δεκαετία 1950‐1949 καταγράφηκαν 36 θάνατοι (22 άνδρες, 14 γυναίκες). Η
κατανομή των αιτιών θανάτου ανά κατηγορία:
1. Λοιμώδη = 10 (9 άνδρες, 1 γυναίκα)
2. Καρδιαγγειακά = 22(10 άνδρες, 12 γυναίκες)
3. Νεοπλάσματα = 3 (2 άνδρες, 1 γυναίκα)
4. Εξωτερικές αιτίες = 1 (1 άνδρας, 0 γυναίκες)
5. Λοιπές αιτίες = 0
41
3. Δεκαετία 1960‐1969
Κατά τη δεκαετία 1960‐1969 καταγράφηκαν 39 θάνατοι (19 άνδρες, 20 γυναίκες). Η
κατανομή των αιτιών θανάτου ανά κατηγορία:
1. Λοιμώδη = 4 (2 άνδρες, 2 γυναίκες)
2. Καρδιαγγειακά = 21 (6 άνδρες, 15 γυναίκες)
3. Νεοπλάσματα = 9 (7 άνδρες, 2 γυναίκες)
4. Εξωτερικές αιτίες = 2 (2 άνδρες, 0 γυναίκες)
5. Λοιπές αιτίες = 3 (2 άνδρες, 1 γυναίκα)
42
4. Δεκαετία 1970‐1979
Κατά τη δεκαετία 1970‐1979 καταγράφηκαν 42 θάνατοι (23 άνδρες, 19 γυναίκες). Η
κατανομή των αιτιών θανάτου ανά κατηγορία:
1. Λοιμώδη = 5 (4 άνδρες, 1 γυναίκα)
2. Καρδιαγγειακά = 28 (15 άνδρες, 13 γυναίκες)
3. Νεοπλάσματα = 4 (1 άνδρες, 3 γυναίκες)
4. Εξωτερικές αιτίες = 2 (2 άνδρες, 0 γυναίκες)
5. Λοιπές αιτίες = 3 (1 άνδρες, 2 γυναίκες)
43
5. Δεκαετία 1980‐1989
Κατά τη δεκαετία 1980‐1989 καταγράφηκαν 43 θάνατοι (23 άνδρες, 20 γυναίκες). Η
κατανομή των αιτιών θανάτου ανά κατηγορία:
1. Λοιμώδη = 0
2. Καρδιαγγειακά = 33 (15 άνδρες, 18 γυναίκες)
3. Νεοπλάσματα = 9 (8 άνδρες, 1 γυναίκα)
4. Εξωτερικές αιτίες = 0
5. Λοιπές αιτίες = 1 (0 άνδρες, 1 γυναίκα)
44
6. Δεκαετία 1990‐1999
Κατά τη δεκαετία 1990‐1999 καταγράφηκαν 39 θάνατοι (17 άνδρες, 22 γυναίκες). Η
κατανομή των αιτιών θανάτου ανά κατηγορία:
1. Λοιμώδη = 1 (0 άνδρες, 1 γυναίκα)
2. Καρδιαγγειακά = 26 (12 άνδρες, 14 γυναίκες)
3. Νεοπλάσματα = 8 (4 άνδρες, 4 γυναίκες)
4. Εξωτερικές αιτίες = 2 (0 άνδρες, 2 γυναίκες)
5. Λοιπές αιτίες = 2 (1 άνδρας, 1 γυναίκα)
45
7. Περίοδος 2000‐2008
Kατά τη χρονική περίοδο 2000‐2008 καταγράφηκαν 41 θάνατοι (25 άνδρες, 16
γυναίκες). Η κατανομή των αιτιών θανάτου ανά κατηγορία:
1. Λοιμώδη = 2 (1 άνδρας, 1 γυναίκα)
2. Καρδιαγγειακά = 26 (15 άνδρες, 11 γυναίκες)
3. Νεοπλάσματα = 10 (7 άνδρες, 3 γυναίκες)
4. Εξωτερικές αιτίες = 3 (2 άνδρες, 1 γυναίκα)
5. Λοιπές αιτίες = 0
46
Μέση ηλικία θανάτου ‐ νεοπλασίες
Δεκαετία του 1950: 54,3 έτη ‐> άνδρες: 56 έτη (Ν=2), γυναίκες: 51 έτη (Ν=1)
Δεκαετία του 1960: 68,5 έτη ‐> άνδρες: 71,7 έτη (Ν=7), γυναίκες: 57,5 έτη (Ν=2)
Δεκαετία του 1970: 66,3 έτη ‐> άνδρες: 58 έτη (Ν=1), γυναίκες: 69 έτη (Ν=3)
Δεκαετία του 1980: 67,8 έτη ‐> άνδρες: 68,9 έτη (Ν=8), γυναίκες: 59 έτη (Ν=1)
Δεκαετία του 1990: 61,7 έτη ‐> άνδρες: 59,3 έτη (Ν=4), γυναίκες: 64,3 (Ν=4)
Δεκαετία του 2000: 76,9 έτη ‐> άνδρες: 74,9 έτη (Ν=7), γυναίκες: 81,7 (Ν=3)
Μέση ηλικία θανάτου ‐ καρδιαγγειακά
Δεκαετία του 1950: 75,1 έτη ‐> άνδρες: 71,3 έτη (Ν=10), γυναίκες: 78,3 έτη (Ν=12)
Δεκαετία του 1960: 83,9 έτη ‐> άνδρες: 84,3 έτη (Ν=6), γυναίκες: 82,9 έτη (Ν=15)
Δεκαετία του 1970: 74,5 έτη ‐> άνδρες: 72,9 έτη (Ν=15), γυναίκες: 76,4 έτη (Ν=13)
Δεκαετία του 1980: 79,7 έτη ‐> άνδρες: 77,6 έτη (Ν=15), γυναίκες: 81,4 έτη (Ν=18)
Δεκαετία του 1990: 80,2 έτη ‐> άνδρες: 78,9 έτη (Ν=12), γυναίκες: 81,4 (Ν=14)
Δεκαετία του 2000: 82 έτη ‐> άνδρες: 80,1 έτη (Ν=15), γυναίκες: 84,6 (Ν=11)
47
Την περίοδο 1946‐2008 στην περιοχή της Κίρκης σημειώθηκαν 41 θάνατοι από
νεοπλασίες σε σύνολο 260 θανάτων (ποσοστό 15,8%). Ο καρκίνος του πνεύμονα και
ο καρκίνος του στομάχου αποτελούν τις συχνότερες αιτίες θανάτου από νεοπλασίες
με συνεισφορά επί του συνόλου περίπου 34% (17% έκαστος). Το 86% των θανάτων
από καρκίνο του πνεύμονα και το 71,2% των θανάτων από καρκίνο του στομάχου
αφορούν άνδρες μέσης ηλικίας και 67,8 και 69,2 ετών αντίστοιχα. Στις γυναίκες ο
καρκίνος του μαστού και ωοθηκών αποτελούν αθροιστικά το 21,4% επί του
συνόλου των θανάτων που αφορούν νεοπλασίες.
Θνησιμότητα, επί συνόλου, οφειλόμενη σε καρδιαγγειακά νοσήματα από το 1946‐2000
Θνησιμότητα, επί συνόλου, οφειλόμενη σε νεοπλασίες από το 1946‐2000
Θνησιμότητα, επί συνόλου, οφειλόμενη σε λοιμώδη νοσήματα από το 1946‐2000
48
Διαχρονικές τάσεις θνησιμότητας
Παρατηρούμε διαχρονικά τη γενικότερη τάση αύξησης της θνησιμότητας της
οφειλόμενης σε εκφυλιστικά νοσήματα (καρδιαγγειακά, νεοπλασίες) και μείωση της
θνησιμότητας της οφειλόμενης σε λοιμώδη νοσήματα, ως απότοκου του
φαινομένου της δημογραφικής μετάβασης και της γήρανσης του πληθυσμού.
0% 20% 40% 60% 80% 100%
1942-49
1950-59
1960-69
1970-79
1980-89
1990-99
2000-08
LOI
CAR
KAR
EXT
OTH
Aμφότερα τα φύλα
49
0% 20% 40% 60% 80% 100%
1942-49
1950-59
1960-69
1970-79
1980-89
1990-99
2000-08
LOI
CAR
KAR
EXT
OTH
ΑΡΡΕΝΕΣ
0% 20% 40% 60% 80% 100%
1942-49
1950-59
1960-69
1970-79
1980-89
1990-99
2000-08
LOI
CAR
KAR
EXT
OTH
ΘΗΛΕΙΣ
50
Aνάλυση επιβίωσης για τον πληθυσμό της Κίρκης
birthd
120100806040200
Cum Survival
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
Survival Function
1970
1960
1950
1940
year10
birthd
120100806040200Cum Survival
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
Survival Function
2000
1990
1980
year10b
51
ΜΕΛΕΤΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΑΛΛΕΙΟ ΚΙΡΚΗΣ
Αξιολόγηση της Περιβαλλοντικής Ρύπανσης Κίνδυνοι σχετιζόμενοί με τη Δημόσια Υγεία
ΕΥΡΕΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η μελέτη επιπτώσεων από το μεταλλείο Κίρκης, που αφορά στην αξιολόγηση της περιβαλλοντικής ρύπανσης και την εκτίμηση των κινδύνων για τη Δημόσια Υγεία προέκυψε από μια πρόταση του Προέδρου της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ροδόπης ‐ Έβρου (ΝΑΡΕ) Καθηγητή κ. Γ. Μηνόπουλου και υλοποιήθηκε μέσα από τη συνεργασία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ροδόπης ‐ Έβρου (ΝΑΡΕ), του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης (ΔΠΘ) και του Γενικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου (ΓΠΝΑ) στα πλαίσια μιας Προγραμματικής Σύμβασης, εκπρόσωπος της οποίας ορίστηκε για το ΔΠΘ ο κ. Θ.Κ. Κωνσταντινίδης, Διευθυντής του Εργαστηρίου Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος, Αν. Καθηγητής του Τμήματος Ιατρικής ΔΠΘ. Τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται εδώ αποτελούν τμήμα της διδακτορικής διατριβής του βιοχημικού κ. Χ. Νικολαΐδη, με θέμα: «Διερεύνηση επιπτώσεων από την εντατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής και της βιομηχανίας στη Δημόσια Υγεία». Η μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που παρουσιάζεται δεν είναι η πρώτη που πραγματοποιείται. Έρχεται να συμπληρώσει παλαιότερες έρευνες, όπως αυτή του καθηγητή κ. Αρίκα του Πανεπιστημίου του Αμβούργου, που ουσιαστικά ανέδειξε το πρόβλημα (και ανάγκασε την οργανωμένη πολιτεία να προβεί σε διορθωτικά μέτρα, δηλαδή στην απομάκρυνση βαρελιών κυανιούχου νατρίου από το χώρο του μεταλλείου και την ανάληψη από το Ινστιτούτο Μεταλλευτικών και Γεωλογικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) ενός επιδοτούμενου προγράμματος για την καταγραφή της ρύπανσης και την εξεύρεση οικονομικά εφικτών τεχνικών απορρύπανσης). Η παρούσα μελέτη εστιάζει στις κύριες παραμέτρους της περιβαλλοντικής τοξικολογίας και επιδημιολογίας, δηλαδή εξετάζει το πρόβλημα από τη σκοπιά της Δημόσιας Υγείας ‐ Δημόσιας Υγιεινής. Στα πλαίσια της δημοσιοποίησης του προβλήματος, γύρω στο 2005‐2006 στα ΜΜΕ, και με δεδομένη την περιρρέουσα κινδυνολογία που αναπτύχθηκε την εποχή εκείνη (και που ενδεχομένως ακόμη
52
αιωρείται) γύρω από τα θέματα Δημόσιας Υγείας ‐ Δημόσιας Υγιεινής, που αφορούν στις επιπτώσεις της ρύπανσης από το μεταλλείο Κίρκης, το Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος του Τμήματος Ιατρικής ΔΠΘ, ως καθ’ ύλην υπεύθυνου και εντεταλμένου, από την Πολιτεία, φορέα στην γεωγραφική περιοχή αναφοράς της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης έθεσε τα εξής ερωτήματα:
1. Υπάρχει πρόβλημα ρύπανσης της περιοχής γύρω από το μεταλλείο Κίρκης; 2. Συνιστά η ρύπανση αυτή απειλή για το περιβάλλον και τη Δημόσια Υγεία;
Για τον λόγο αυτόν, το Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος του Τμήματος Ιατρικής ΔΠΘ κατά την τριετία 2007‐2009 (δηλαδή κατά την περίοδο ενασχόλησής του με το πρόβλημα):
i) πραγματοποίησε δειγματοληψίες από το περιβάλλον (δηλαδή από τις δεξαμενές εναπόθεσης μεταλλευτικών αποβλήτων, τα επιφανειακά ύδατα, τα ιζήματα, τα εδάφη των γεωργικών καλλιεργειών και το πόσιμο νερό του δικτύου ύδρευσης της κοινότητας Κίρκης) και προέβη στις αντίστοιχες χημικές αναλύσεις, ii) χρησιμοποιώντας τα παραπάνω δεδομένα και τοξικολογικούς δείκτες πραγματοποίησε μια ανάλυση επικινδυνότητας για τη Δημόσια Υγεία, iii) συνέλεξε επιδημιολογικά δεδομένα που αφορούν στη θνησιμότητα της περιοχής (από το 1945 έως το 2008) για να τα συγκρίνει με τα αντίστοιχα του υπόλοιπου πληθυσμού.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η παρουσία ορυκτού πλούτου στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Οι πρώτες μεταλλευτικές δραστηριότητες στην περιοχή τοποθετούνται γύρω στην εποχή του χαλκού (3000‐1100 π.Χ.) ενώ αδιάσειστα ιστορικά στοιχεία υπάρχουν για την ύστερη αρχαϊκή και πρώιμη κλασική εποχή. Ο Ηρόδοτος στις Ιστορίες του (Βιβλίο Στ ‐ Ερατώ) αναφέρεται χαρακτηριστικά στα μεταλλεία της περιοχής με τον όρο «Σκαπτή Υλη». Ανάλογες αναφορές υπάρχουν και στον Θουκυδίδη, τον Πλούταρχο και το Στράβωνα. Η πρώτη επιστημονική χαρτογράφηση στην περιοχή της Κίρκης έγινε από αγγλικές εταιρίες γύρω στο 1925. Το μεταλλείο κατασκευάστηκε από τους Γερμανούς κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μα λειτούργησε ελάχιστα. Μόλις ολοκληρώθηκε η κατασκευή του ο
53
πόλεμος τελείωσε, οι Γερμανοί υποχώρησαν και το έργο εγκαταλείφθηκε. Η κύρια μεταλλευτική δραστηριότητα αναπτύχθηκε κατά τα έτη 1974‐1980 και 1990‐1997 υπό τη διεύθυνση ενός ιδιώτη ονόματι Κυπριάδη. Έκτοτε το μεταλλείο εγκαταλείφτηκε στη φθορά του χρόνου χωρίς να έχει γίνει, μέχρι σήμερα, κάποια προσπάθειας αποκατάστασης της περιοχής ή να έχει προκύψει ένα μοντέλο διαχείρισης. Περίπου 200,000 τόνοι θειούχου μεταλλεύματος εξορύχτηκαν κατά την περίοδο λειτουργίας του μεταλλείου. Τα κύρια μεταλλικά ορυκτά στην περιοχή της Κίρκης είναι ο σφαλερίτης (ZnS), ο βουρτσίτης (ZnS) και ο γαληνίτης (PbS) που χρησιμοποιούνται για την εξαγωγή μολύβδου και ψευδαργύρου. Στην περιοχή συναντώνται ακόμα και τα ορυκτά κιρκιήτης (Pb10Bi3As3S19), ιορδανίτης (Pb14As6S23), τενναντίτης (Cu12As4S13) και σελιγμανίτης (CuPbAsS3). Η μεταλλευτική δραστηριότητα είναι μια, εν γένει, παρεμβατική μέθοδος που α) προκαλεί ριζική αναδιαμόρφωση του τοπίου (κυρίως αν η εξόρυξη γίνεται επιφανειακά), β) περιλαμβάνει εκτεταμένη χρήση νερού και χημικών μέσων για την κατεργασία και τον εμπλουτισμό του εξορυσσόμενου μεταλλεύματος και γ) ενέχει μια επικινδυνότητα για το περιβάλλον και τη Δημόσια Υγεία που πρέπει να συνυπολογίζεται στην ανάλυση κόστους‐οφέλους, ιδίως όταν μια επένδυση συμβαίνει με ιδιωτικο‐οικονομικά κριτήρια. Κατά την πρώτη περίοδο των εργασιών (1975‐1980) ο πολτός των μεταλλοφόρων αποβλήτων του εργοστασίου με τα συνοδευτικά χημικά αντιδραστήρια μεταφερόταν σε ένα επίπεδο χώρο, περίπου, 200 μέτρα νοτιοανατολικά του εργοστασίου δίπλα στον ποταμό Ειρήνη. Στη δεύτερη περίοδο δραστηριοποίησης του συγκροτήματος Κυπριάδη (1990‐1996) τα απόβλητα διοχετευόταν σε μικρές, πρόχειρα κατασκευασμένες λεκάνες διαμέτρου περίπου 50‐100 μέτρων. Για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων συλλέχθηκαν δείγματα: Από τις δεξαμενές εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων, από τα ιζήματα και το επιφανειακό νερό του ποταμού, τα εδάφη των γεωργικών καλλιεργειών και το πόσιμο νερό της κοινότητας Κίρκης. Στις δεξαμενές εναπόθεσης μεταλλευτικών αποβλήτων ανιχνεύτηκαν συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, δεκάδες ως εκατοντάδες φορές υψηλότερες από αυτές που συνήθως απαντώνται στο περιβάλλον π.χ. Zn=22,292 mg/kg, Cd=174.1 mg/kg, Pb=12,567 mg/kg, Cu=1,201 mg/kg και As=369.8 mg/kg. O δείκτης γεωσυσσώρευσης (Ιgeo) έλαβε τιμές: 4.6‐7.7 για τον ψευδάργυρο, 6.7‐
54
10.2 για το κάδμιο, 5.3‐7.4 για το αρσενικό και 6.7‐8.7 για τον μόλυβδο, γεγονός που υποδηλώνει εξαιρετικά υψηλή ρύπανση. Ομοίως, εξαιρετικά υψηλός, ήταν και ο παράγοντας εμπλουτισμού για τα βαρέα μέταλλα στη συντριπτική πλειοψηφία των δειγμάτων (data not shown). Το υπέδαφος στις λεκάνες εναπόθεσης τελμάτων αποτελείται από αδρή, κοκκώδη ψαμμιτική ύλη, γεγονός που καθιστά αμφίβολη τη στεγανότητα των τοιχωμάτων και του πυθμένα. Κατά συνέπεια η απορροή τοξικών ουσιών προς τον υδάτινο αποδέκτη είναι πολύ πιθανή. Οι διάφορες φυσικοχημικές διεργασίες, η διάβρωση του εδάφους και τα καιρικά φαινόμενα εντείνουν τη διαλυτοποίηση των μετάλλων, ενώ αυξάνουν και τη διασπορά τους στο περιβάλλον. Στις μετρήσεις που έγιναν στα επιφανειακά νερά του ποταμού Ειρήνη, που διατρέχει τη ζώνη απορροής των μεταλλευτικών αποβλήτων, βρέθηκαν ασυνήθιστα υψηλές συγκεντρώσεις Mn, Zn και Cd. Oι χαμηλές τιμές του pH σε συνδυασμό με τις υψηλές, για τα επιφανειακά νερά, συγκεντρώσεις θειικών ιόντων είναι ενδεικτικές για την αιτία της ρύπανσης. Η θειούχα σύσταση των μεταλλευμάτων, σε συνδυασμό με την οξύτητα, είναι υπεύθυνη για το φαινόμενο της όξινης απορροής που οδηγεί στην απελευθέρωση βαρέων μετάλλων στον υδάτινο αποδέκτη. Δειγματοληψίες κατά μήκος ροής του ποταμού έδειξαν μια προοδευτική μείωση της τιμής του pH, αύξηση της συγκέντρωσης των θειικών ιόντων, όπως επίσης και του Mn, Zn, Cd και Pb όσο πλησίαζαν τον χώρο εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων και κατόπιν μια βαθμιαία υποχώρησή τους. Αυτό καθιστά το μεταλλείο ως δυναμικό ρυπαντή των υδάτων στην περιοχή της Κίρκης. Παρόλα αυτά δεν ανιχνεύτηκε As, και οι συγκεντρώσεις του αμέσως πιο τοξικού στοιχείου (του Cd) ήταν αρκετά χαμηλές. Κατά το πρώτο διάστημα της λειτουργίας του μεταλλείου, τα απόβλητα του εργοστασίου μεταφερόταν δίπλα στον ποταμό Ειρήνη. Η εναπόθεση των μεταλλευτικών αποβλήτων στα ιζήματα του ποταμού συνιστά μια από τις βασικότερες αιτίες της ρύπανσης. Στα ιζήματα του ποταμού Ειρήνη ανιχνεύθηκαν υψηλότατες συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, που σε καμιά περίπτωση δεν συνάδουν με φυσική παρουσία. Ο δείκτης γεωσυσσώρευσης και εμπλουτισμού των ιζημάτων με βαρέα μέταλλα, κυρίως Cd και Αs και σε μικρότερο βαθμό Pb και Zn υποδεικνύει πως η ρύπανση έχει ιστορικό πολλών ετών (data not shown). Δεδομένης της υψηλής τοξικότητας αυτών των στοιχείων, η επικινδυνότητα για το τοπικό οικοσύστημα θα πρέπει να θεωρείται αρκετά υψηλή. Στην περιοχή της Κίρκης παρατηρείται κτηνοτροφική και γεωργική δραστηριότητα που περιλαμβάνει βόσκηση αμνοεριφίων και
55
άρδευση των καλλιεργειών. Και οι δυο αυτές δραστηριότητες εξαρτώνται άμεσα από την παροχή τρεχούμενου επιφανειακού νερού. Στα δείγματα που συλλέχθηκαν από τα γεωργικά εδάφη εντοπίστηκαν αρκετά υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων και κυρίως Cd, Αs και Pb. Ο δείκτης ρύπανσης των γεωργικών εδαφών μειωνόταν αισθητά, όσο μεγάλωνε η απόσταση από τις ζώνες εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων και έφτανε οριακά τα 2 km. Η μεταφορά των, εμπλουτισμένων με βαρέα μέταλλα, θειικών αλάτων από τις ζώνες εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων στις παρακείμενες γεωργικές εκτάσεις μπορεί να συμβεί μέσω πολύπλοκων υδρογεωλογικών σχηματισμών, της δύναμης του ανέμου και λοιπών φυσικών διεργασιών. Συνοψίζοντας τα ευρήματα της περιβαλλοντικής μελέτης μπορούμε αν συμπεράνουμε τα εξής:
Η εξορυκτική δραστηριότητα στο μεταλλείο Κίρκης οδήγησε στη συστηματική υποβάθμιση της περιοχής. Οι λεκάνες εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων αποτελούν μια διαρκή πηγή διαφυγής τοξικών στοιχείων στο περιβάλλον. Στα δείγματα του επιφανειακού νερού και τα ιζήματα του ποταμού εντοπίστηκαν ασυνήθιστα υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, γεγονός που υποδηλώνει ότι η ρύπανση έχει ιστορικό πολλών ετών. Η ρύπανση των γεωργικών εδαφών, σε ακτίνα 2 km από το μεταλλείο, και η ανάπτυξη κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων στην περιοχή, συνιστά μια επιπρόσθετη επικινδυνότητα που πρέπει να αξιολογηθεί.
ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Οι μελέτες ανάλυσης επικινδυνότητας περιλαμβάνουν 4 διακριτά στάδια:
1ο Αναγνωρίζεται ο κίνδυνος (π.χ. ρύπανση του πόσιμου νερού με βαρέα μέταλλα), 2ο αξιολογείται η έκθεση του πληθυσμού (λαμβάνοντας υπόψη τη μέση ημερήσια δόση), 3ο γίνεται αξιολόγηση του συντελεστή δόσης‐αποτελέσματος (με τοξικολογικά κριτήρια) και 4ο Χαρακτηρίζεται η επικινδυνότητα (τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά).
56
Στις μελέτες ανάλυσης επικινδυνότητας το σημαντικότερο δεδομένο, μετά την αναγνώριση του κινδύνου, είναι ο υπολογισμός της μέσης ημερήσιας δόσης. Η έκθεση του πληθυσμού αξιολογείται λαμβάνοντας υπόψη τη συγκέντρωση ενός τοξικού παράγοντα, το ρυθμό πρόσληψης, τη διάρκεια και τη συχνότητα έκθεσης σε αυτόν, σε σχέση με κάποια βιομετρικά μεγέθη. Ως πηγή έκθεσης του πληθυσμού μπορεί θεωρείται το πόσιμο νερό, η διατροφή, η ατμόσφαιρα και το περιβάλλον εργασίας. Το πρώτο πράγμα που κάναμε, λοιπόν, ήταν να ελέγξουμε την ποιότητα του πόσιμου νερού στην κοινότητα Κίρκης (που σύμφωνα με την απογραφή του 2001 μετρά 116 κατοίκους). Όλες οι φυσικοχημικές παράμετροι, συμπεριλαμβανομένου του pH, της αγωγιμότητας, των νιτρικών, θειικών και αμμωνιακών ιόντων, και κυρίως των βαρέων μετάλλων, ήταν μέσα στο φυσιολογικό εύρος τιμών που ορίζει η νομοθεσία. Σύμφωνα με τα δεδομένα αυτά δεν υπάρχει κίνδυνος έκθεσης του πληθυσμού σε τοξικές ενώσεις μέσω του πόσιμου νερού. [Σημείωση: Το γεγονός ότι τα αυτό, βέβαια, δεν αποκλείει ιστορικό προηγούμενο… Η ανάλυση επικινδυνότητας γίνεται προοπτικά. Δηλαδή αξιολογείται ο κίνδυνος σύμφωνα με τα τρέχοντα δεδομένα. Για αναφορές στο παρελθόν θα πρέπει να αναζητηθούν και να αξιολογηθούν αναδρομικά τα επιδημιολογικά δεδομένα].
Το αμέσως επόμενο στοιχείο που ελέγξαμε ήταν η πιθανότητα μεταφοράς της ρύπανσης από τα, επιβαρυμένα με βαρέα μέταλλα, γεωργικά εδάφη στις καλλιέργειες και τα αγροτικά προϊόντα της περιοχής. Γύρω από το μεταλλείο αναπτύσσονται καλλιέργειες σιτηρών κατά την εαρινή και θερινή περίοδο. Ο κίνδυνος μεταφοράς τοξικών στοιχείων από το υπέδαφος στον καρπό του φυτού είναι αρκετά σημαντικός, καθώς τα στοιχεία αυτά μπορεί να εισέλθουν στην τροφική αλυσίδα και να φτάσουν στον άνθρωπο‐καταναλωτή. Ο δείκτης βιοσυσσώρευης μετράει ακριβώς το λόγο της συγκέντρωσης ενός στοιχείου στη ξηρή μάζα του φυτού σε σχέση με την αντίστοιχη συγκέντρωσή του στο υπέδαφος (τιμές >1 υποδηλώνουν κατά τεκμήριο βιοσυσσώρευση του στοιχείου). Οι δείκτες βιοσυσσώρευσης που μετρήθηκαν σε σιτηρά (triticum aestivum) ήταν εξαιρετικά χαμηλοί γεγονός που υποδηλώνει χαμηλή επικινδυνότητα. Παρόλα αυτά οι συγκεντρώσεις των βαρέων μετάλλων στα αγροτικά εδάφη και κυρίως στις λεκάνες εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων ήταν τόσο υψηλές, που για την αξιολόγηση του κινδύνου θεωρήθηκε σκόπιμο να χρησιμοποιηθεί η οδός κατάποσης εδάφους (soil ingestion pathway). Αυτή η παράμετρος, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, ενδείκνυται για κατοίκους
57
αγροτικών περιοχών. Στην περίπτωση αυτήν, η έκθεση στους τοξικούς παράγοντες γίνεται μέσω της κατάποσης μιας ελάχιστης δόσης σκόνης (της τάξης των 100mg/ημέρα) μέσα από τις γεωργικές εργασίες (όργωμα, θέρισμα κτλ). Είναι ένας δείκτης που αναδεικνύει τη στενή σχέση μεταξύ της υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία με την ποιότητα του εγγύτερου φυσικού περιβάλλοντος. Στο παράρτημα ΙΙ δίνονται τα χαρακτηριστικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για το υπολογισμό της μέσης ημερήσιας δόσης και τις ενδεικτικές τιμές. Για κάθε στοιχείο ξεχωριστά υπολογίστηκε το πηλίκο κινδύνου από το λόγο της μέσης ημερήσιας δόσης, δια τη δόση αναφοράς. Η δόση αναφοράς είναι η δόση που μπορεί να λαμβάνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα από ένα άτομο χωρίς να προκαλούνται βλάβες στην υγεία του. Με βάση τα στοιχεία αυτά υπολογίστηκε ο δείκτης κινδύνου για τα εν λόγω στοιχεία, τόσο για τα δείγματα που αφορούν στα γεωργικά εδάφη, όσο και για τις λεκάνες εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων. Η επικινδυνότητα θεωρείται αυξημένη όταν ο δείκτης κινδύνου (δηλαδή το άθροισμα των πηλίκων κινδύνου για κάθε δείγμα ξεχωριστά) είναι μεγαλύτερος της μονάδας. Σε όλα τα δείγματα που μετρήθηκαν ο δείκτης κινδύνου ήταν χαμηλός, γεγονός που δεν εμπνέει ανησυχία για τη Δημόσια Υγεία εν γένει (με εξαίρεση κάποια μεταλλευτικά συμπυκνώματα). Παρόλα αυτά, όταν χρησιμοποιήθηκε ο παράγοντας κλίσης (slope factor) για το αρσενικό, το μόνο στοιχείο με τεκμηριωμένη ικανότητα καρκινογένεσης, προέκυψαν κάποια ενδιαφέροντα δεδομένα. O κίνδυνος καρκινογένεσης υπολογίζεται από το γινόμενο της μέσης ημερήσιας δόσης επί τον παράγοντα κλίσης, που προκύπτει μέσα από ένα τοξικολογικό μοντέλο δόσης‐αποτελέσματος (dose‐response). Ο αποδεκτός κίνδυνος καρκινογένεσης για το αρσενικό είναι 1 x 10‐5. Στις αναλύσεις που έγιναν στο χώρο του μεταλλείου (και συγκεκριμένα στις λεκάνες εναπόθεσης των μεταλλευτικών αποβλήτων) ο κίνδυνος καρκινογένεσης για το αρσενικό ήταν περίπου 5‐20 φορές μεγαλύτερος από το αποδεκτό, ενώ η επικινδυνότητα για τις γεωργικές καλλιέργειες ήταν χαμηλή. Ακόμα και όταν υποβλήθηκαν τα δεδομένα αυτά σε μια πιο μετριοπαθή προσέγγιση, όπου δεν χρησιμοποιήθηκε το σύνολο της συγκέντρωσης του στοιχείου αλλά μόνο το βιοδιαθέσιμο κλάσμα, δηλαδή αυτό που είναι εύκολα προσβάσιμο μέσω της διαδικασίας της πέψης, ο κίνδυνος καρκινογένεσης από το αρσενικό παρέμεινε υψηλός: 1‐5 φορές μεγαλύτερος από το αποδεκτό (data not shown). Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι οι εγκαταστάσεις του μεταλλείου εμπεριέχουν
58
δυνητικούς κινδύνους για τη Δημόσια Υγεία. Ο δείκτης κινδύνου για ορισμένα υλικά που έχουν εγκαταλειφτεί στο χώρο του μεταλλείου, όπως κάποια συμπυκνώματα μεταλλεύματος ήταν υψηλός (τόσο στην πληρότητα των αναλύσεων, όσο και μετά την ανάλυσης βιοδιαθεσιμότητας). Με δεδομένα τα στοιχεία αυτά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η απασχόληση με επαγγελματικούς όρους στους χώρους του μεταλλείου εμπεριέχει μια υψηλή επικινδυνότητα. Οι εργασίες αποκατάστασης θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τα δεδομένα αυτά έτσι ώστε να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα υγιεινής και ασφάλειας. Για να καταστεί ασφαλές το περιβάλλον γύρω από το παλιό μεταλλείο, η πολιτεία θα πρέπει να προβεί άμεσα σε αποκατάσταση της περιοχής. Το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) ανέλαβε από το 2005 ένα επιδοτούμενο έργο καταγραφής της ρύπανσης και πιλοτικής εφαρμογής τεχνικών απορρύπανσης, προϋπολογισμού 1.971.901€. Στους σκοπούς του προγράμματος αυτού συμπεριλαμβάνεται η πιλοτική εφαρμογή μεθόδων εκτίμησης του περιβαλλοντικού κινδύνου, η μοντελοποίηση της ρύπανσης καθώς και η διερεύνηση οικονομικά εφικτών τρόπων απορρύπανσης. Tο Εργαστήριο Υγιεινής και Προστασίας Περιβάλλοντος του Τμήματος Ιατρικής ΔΠΘ έχει προτείνει τη δημιουργία θεματικού πάρκου στην περιοχή της Κίρκης. Το οποίο θα περιλαμβάνει:
1. Δημιουργία Κέντρου Υποδοχής με σκοπό την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση. 2. Τουριστική αξιοποίηση της περιοχής (εναλλακτικός περιβαλλοντικός τουρισμός, αγροτουρισμός). 3. Εκπαιδευτικό Κέντρο Αγωγής και Προαγωγής Υγείας πάνω σε θέματα Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας.
59
Βιβλιογραφία
Arikas, Κ., Watzl, V. and Goetz, D. “Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις από τα
Bowen, H.J.M. Environmental Chemistry of the Elements, Academic Press, New York (1979).
Del Rio, M. et al. Heavy metals and arsenic uptake by wild vegetation in the Guadiamar river area after the toxic spill of the Aznalcollar mine. J. Biotechnol. 98, 125‐137 (2002).
EPA (Environmental Protection Agency, USA). Exposure Factors Handbook (EPA/600/P‐95/002Fa). Update to Exposure Factors Handbook (EPA/600/8–89/043), Environmental Protection Agency Region I, Washington, D.C., USA (1997).
Jung, M. C. Contamination by Cd, Cu, Pb, and Zn in mine wastes from abandoned metal mines classified as mineralization types in Korea. Environ. Geochem. Health (2007).
Θ.Κ. Κωνσταντινίδης, Τύρφη Φιλίππων, Λιγνίτες Μαυρολεύκης: Υγειονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη χρήση τους γιά ηλεκτροπαραγωγή. Δελτίο Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας ‐ Τμήμα Ανατολικής Μακεδονίας., 1 (6): 104‐108 (1990).
Kim, J. Y., Kim, K. W., Ahn, J. S., Ko, I. and Lee, C. H. Investigation and risk assessment modeling of As and other heavy metals contamination around five abandoned metal mines in Korea. Environ. Geochem. Health 27, 193‐203 (2005).
Lee, J. S., Chon, H. T. and Kim, K. W. Human risk assessment of As, Cd, Cu and Zn in the abandoned metal mine site. Environ. Geochem. Health 27, 185‐191 (2005).
Lee, M. et al. Soil washing of As‐contaminated stream sediments in the vicinity of an abandoned mine in Korea. Environ. Geochem. Health 29, 319‐329 (2007).
Li, J., Xie, Z. M., Xu, J. M. and Sun, Y. F. Risk assessment for safety of soils and vegetables around a lead/zinc mine. Environ. Geochem. Health 28, 37‐44 (2006).
Liu, H., Probst, A. and Liao, B. Metal contamination of soils and crops affected by the Chenzhou lead/zinc mine spill (Hunan, China). Sci. Total Environ. 339, 153‐166 (2005).
60
Lopez Alonso, M. et al. Mercury concentrations in cattle from NW Spain. Sci. Total Environ. 302, 93‐100 (2003).
Loredo, J., Ordonez, A. and Alvarez, R. Environmental impact of toxic metals and metalloids from the Munon Cimero mercury‐mining area (Asturias, Spain). J. Hazard. Mater. 136, 455‐467 (2006).
Madejon, P., Murillo, J. M., Maranon, T., Cabrera, F. and Lopez, R. Bioaccumulation of As, Cd, Cu, Fe and Pb in wild grasses affected by the Aznalcollar mine spill (SW Spain). Sci. Total Environ. 290, 105‐120 (2002).
Maramba, N. P. et al. Environmental and human exposure assessment monitoring of communities near an abandoned mercury mine in the Philippines: A toxic legacy. J. Environ. Manage. 81, 135‐145 (2006).
Mayan, O. N., Gomes, M. J., Henriques, A., Silva, S. and Begonha, A. Health survey among people living near an abandoned mine. A case study: Jales mine, Portugal. Environ. Monit. Assess. 123, 31‐40 (2006).
Miller, J. R., Hudson‐Edwards, K. A., Lechler, P. J., Preston, D. and Macklin, M. G. Heavy metal contamination of water, soil and produce within riverine communities of the Rio Pilcomayo basin, Bolivia. Sci. Total Environ. 320, 189‐209 (2004).
Olias, M., Ceron, J. C., Fernandez, I. and De la Rosa, J. Distribution of rare earth elements in an alluvial aquifer affected by acid mine drainage: the Guadiamar aquifer (SW Spain). Environ. Pollut. 135, 53‐64 (2005).
Pereira, R., Ribeiro, R. and Goncalves, F. Scalp hair analysis as a tool in assessing human exposure to heavy metals (S. Domingos mine, Portugal). Sci. Total Environ. 327, 81‐92 (2004).
Simmons, R. W., Pongsakul, P., Saiyasitpanich, D. and Klinphoklap, S. Elevated levels of cadmium and zinc in paddy soils and elevated levels of cadmium in rice grain downstream of a zinc mineralized area in Thailand: implications for public health. Environ. Geochem. Health 27, 501‐511 (2005).
Yang, Q. W., Shu, W. S., Qiu, J. W., Wang, H. B. and Lan, C. Y. Lead in paddy soils and rice plants and its potential health risk around Lechang lead/zinc mine, Guangdong, China. Environ. Int. 30, 883‐889 (2004).
Βάσεις δεδομένων
IRIS (Integrated Risk Information System), http://www.epa.gov/iris
C = concentration (συγκέντρωση, σε mg/kg ή μg/L) IR = ingestion rate (ρυθμός κατάποσης σε kg/ημέρα) ED = exposure duration (διάρκεια έκθεσης, σε χρόνια) EF = exposure frequency (συχνότητα έκθεσης, ημέρες/χρόνο) BW = body weight (βάρος σώματος σε kg) ΑΤ = averaging time (μέση περίοδος έκθεσης, σε χρόνια)
Για τον υπολογισμό τον παραπάνω χρησιμοποιήθηκαν οι εξής τιμές:
για το ρυθμό κατάποσης τα 100 x 10‐6 kg/ημέρα (EPA, 1997).
για τη διάρκειας έκθεσης τα 30 έτη (EPA, 1997).
για τη συχνότητα έκθεσης μέσω της οδού κατάποσης του εδάφους:
210 ημέρες/έτος (EPA, 1997).
ως μέσο βάρος ενός ενήλικα (ανεξαρτήτως φύλλου)
χρησιμοποιήθηκε το σωματικό βάρος των 70 kg.
για τα μη καρκινογόνα στοιχεία η μέση περίοδος έκθεσης
υπολογίστηκε στα 30 χρόνια και για τα καρκινογόνα τα 78 χρόνια.