ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ Η Ολική Αναθεώρηση του Εκπαιδευτικού μας Συστήματος Το Όραμά μας «Σε ένα ανθρώπινο, δημοκρατικό και σύγχρονο σχολείο, διαμορφώνουμε τους ενεργούς πολίτες του αύριο, παρέχοντας τα εφόδια να αναπτύξουν ολοκληρωμένες προσωπικότητες αλλά και ικανότητες, που θα τους επιτρέψουν να αναζητήσουν και να υλοποιήσουν τα δικά τους οράματα και επιδιώξεις, κάνοντας όλους εμάς περήφανους για τα δικά μας παιδιά». Δεκέμβριος 2007
141
Embed
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ E.U/cyprusStratigikosSxediasmos.pdf · καθιερώνονται οι τάξεις υποδοχής για
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ
Η Ολική Αναθεώρηση του Εκπαιδευτικού μας Συστήματος
Το Όραμά μας
«Σε ένα ανθρώπινο, δημοκρατικό και σύγχρονο σχολείο, διαμορφώνουμε τους ενεργούς πολίτες του αύριο, παρέχοντας τα εφόδια να αναπτύξουν ολοκληρωμένες προσωπικότητες αλλά και ικανότητες, που θα τους επιτρέψουν να αναζητήσουν και
να υλοποιήσουν τα δικά τους οράματα και επιδιώξεις, κάνοντας όλους εμάς περήφανους για τα δικά μας παιδιά».
Δεκέμβριος 2007
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
Σελίδα
ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΣΗΜΕΙΑ i
Προλογικό Σημείωμα 1
Μέρος Α΄: Έκθεση Προόδου Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης 5
Αξιολόγηση εκπαιδευτικού συστήματος από Επιτροπή Ακαδημαϊκών
Μέρος Β΄: Στρατηγικός Σχεδιασμός για την Παιδεία 15
Στρατηγικές επιδιώξεις 16
Α. Ποιοτική αναβάθμιση και πλήρης αξιοποίηση του
ανθρώπινου δυναμικού της εκπαίδευσης
18
Β. Διοικητική και εκπαιδευτική αυτονόμηση των σχολικών
μονάδων
24
Γ. Αναθεώρηση του περιεχομένου της εκπαίδευσης 36
Δ. Αξιοποίηση της πιο σύγχρονης τεχνολογίας 49
Ε. Αναγνώριση της διαφορετικότητας και προσαρμογή του
εκπαιδευτικού μας συστήματος για στήριξη όλου του μαθητικού
πληθυσμού, μηδενός εξαιρουμένου
59
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
Α Πρόταση για Υλοποίηση Προγραμμάτων Επιμόρφωσης 81
Β Πρόταση για ένα νέο Σύστημα Αξιολόγησης του Εκπαιδευτικού
Έργου και των Εκπαιδευτικών Λειτουργών
91
Γ Η Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων 105
i
ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Βασικός άξονας της πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και
κατ’ επέκταση της κυβέρνησης υπήρξε η συνολική Εκπαιδευτική
Μεταρρύθμιση. Στο παρόν στάδιο η Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση έχει
καλύψει ικανοποιητικά όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Επιγραμματικά,
αναφέρεται ότι στα έργα που έχουν υλοποιηθεί περιλαμβάνονται η σύσταση
των τριών Συμβουλίων για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και η εμπέδωση
του διαλόγου για τα ζητήματα της Παιδείας, η λειτουργία νέων
πανεπιστημίων, δημόσιων και ιδιωτικών, η καθιέρωση της δωρεάν και
υποχρεωτικής προδημοτικής εκπαίδευσης, η εισαγωγή του ενιαίου
ολοήμερου δημοτικού σχολείου, η θεσμοθέτηση των Ζωνών Εκπαιδευτικής
Προτεραιότητας, η μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τάξη στους 25, η
αναβάθμιση του προγράμματος προϋπηρεσιακής κατάρτισης των
εκπαιδευτικών, η ενοποίηση των Ενιαίων και των Εισαγωγικών Εξετάσεων
και η εισαγωγή των Παγκύπριων Εξετάσεων, η λειτουργία του Μουσικού και
του Αθλητικού Λυκείου, η εισαγωγή του Ανοικτού Σχολείου και η εφαρμογή
προγράμματος κτιριολογικής αναβάθμισης των σχολείων.
2. Όπως διαπιστώθηκε, όμως, πολλά από τα ζητήματα που αποτέλεσαν
αντικείμενο της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης είναι αλληλένδετα και ο
χειρισμός και η προώθησή τους θα πρέπει να γίνεται παράλληλα.
3. Ως εκ τούτου, με το Στρατηγικό Σχεδιασμό, το Υπουργείο Παιδείας και
Πολιτισμού υποβάλλει μια συνολική πρόταση, με την οποία η ολική αναθεώρηση του εκπαιδευτικού μας συστήματος γίνεται πράξη.
4. Όραμά μας είναι η δημιουργία ενός ανθρώπινου, δημοκρατικού και σύγχρονου σχολείου, το οποίο θα διαμορφώνει τους ενεργούς πολίτες του αύριο, παρέχοντάς τους τα εφόδια να αναπτύξουν ολοκληρωμένες προσωπικότητες αλλά και δεξιότητες που θα τους επιτρέπουν να
ii
αναζητούν και να υλοποιούν τα δικά τους οράματα και επιδιώξεις, κάνοντας όλους εμάς περήφανους για τα δικά μας παιδιά.
5. Η αναθεωρημένη έκδοση του Στρατηγικού Σχεδιασμού είναι το αποτέλεσμα
μίας προσπάθειας συνδιαμόρφωσης των προτάσεων του Υπουργείου
Παιδείας και Πολιτισμού μαζί με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.
Προσπάθεια του Υπουργείου ήταν η διεξαγωγή της προεργασίας που
απαιτείται, πριν από την υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων στα
Συμβούλια της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, ώστε η λειτουργία τους να
είναι πιο αποδοτική και για να επισπευσθεί η υλοποίηση των αλλαγών που
επιδιώκονται.
6. Εντός ενός μηνός από την κατάθεση της παρούσας έκδοσης, θα
συγκληθούν τα Συμβούλια της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης για συζήτηση
των τελικών προτάσεων του Υπουργείου Παιδείας. Η συζήτηση θα γίνεται
για κάθε θέμα ξεχωριστά με βάση την ιεράρχηση των αναγκών του
Εκπαιδευτικού μας Συστήματος, ενώ ταυτόχρονα θα γίνεται διαβούλευση με
τις Εκπαιδευτικές Οργανώσεις. Η πρόοδος υλοποίησης της Εκπαιδευτικής
Μεταρρύθμισης, η οποία αποτελεί μια μακροχρόνια και κυλιόμενη
διαδικασία, θα παρακολουθείται συστηματικά και ο στρατηγικός σχεδιασμός
υλοποίησής της θα τυγχάνει περιοδικής αναθεώρησης.
ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ 1. Αναγνωρίζεται η διαφορετικότητα των μαθητών και προσαρμόζεται ανάλογα
το εκπαιδευτικό μας σύστημα, ώστε να παρέχεται στήριξη σε όλο το μαθητικό
πληθυσμό, μηδενός εξαιρουμένου.
2. Μετατοπίζεται η έμφαση της παρεχόμενης εκπαίδευσης, από την απλή
μετάδοση γνώσεων στην καλλιέργεια δεξιοτήτων και στάσεων, στο πλαίσιο
οκτώ πυλώνων, βάσει των οποίων θα λειτουργεί η δεκάχρονη υποχρεωτική
εκπαίδευση.
3. Προωθείται η λειτουργία του Διαδικτυακού Σχολείου (ΔΙΑ.Σ.), το οποίο θα
αποτελέσει ένα δυναμικό και ενισχυτικό εργαλείο στα χέρια όλων των
εκπαιδευτικών. Με την πληθώρα των τεχνολογικών εργαλείων, τα οποία θα
iii
παρέχονται μέσω του ΔΙΑ.Σ., ο εκπαιδευτικός θα μπορεί να ενισχύει τους
μαθητές του με βάση τις πραγματικές τους ανάγκες, βελτιώνοντας έτσι ακόμη
περισσότερο την ποιότητα της μάθησης.
4. Εγκαθίστανται διαδραστικοί ηλεκτρονικοί πίνακες σε όλες τις τάξεις.
5. Γίνεται έγκαιρη διάγνωση προβλημάτων αλφαβητισμού και πρώιμη
παρέμβαση, με τη χορήγηση διαγνωστικών δοκιμίων πρόβλεψης
προβλημάτων αλφαβητισμού, τα οποία θα χορηγούνται στους μαθητές στο
τέλος της προδημοτικής και στη Β΄ και Στ’ Δημοτικού. Οι τρεις δεξιότητες του
αλφαβητισμού (ανάγνωση, γραφή, αριθμητική) θα αποτελούν προτεραιότητα
μέχρι το τέλος της Γ΄ τάξης Δημοτικού.
6. Στις τάξεις όπου παρουσιάζεται μεγάλη απόκλιση στις επιδόσεις των
μαθητών στα διαγνωστικά δοκίμια, θα εξετάζεται το ενδεχόμενο τοποθέτησης
και δεύτερου εκπαιδευτικού στην τάξη, ιδιαίτερα στην Α΄ Δημοτικού.
7. Δημιουργείται Διεύθυνση Υπηρεσιών Εκπαιδευτικής Υποστήριξης, ώστε να
διασφαλίζεται ο συντονισμός και να αποτρέπεται η αποσπασματικότητα και
για να καταστεί δυνατή η ενιαία και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των
εξειδικευμένων εκπαιδευτικών αναγκών που έχουν οι μαθητές.
8. Αναδιοργανώνεται η ειδική αγωγή και εκπαίδευση με την κατάργηση των
Επαρχιακών Επιτροπών Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης και αντικατάστασή
τους με ένα πιο λειτουργικό, άμεσο και λιγότερο γραφειοκρατικό σύστημα
εντοπισμού και διάγνωσης μαθητών με ειδικές ανάγκες (καθιερώνεται
διαδικασία εντοπισμού των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών εντός της
σχολικής μονάδας, πριν από τη διαδικασία αξιολόγησης των μαθητών από
ειδικούς).
9. Προωθείται η παροχή κατάλληλων υπηρεσιών στήριξης για τους μαθητές με
ειδικές ανάγκες μέσα στο σχολείο και η επαρκής επιμόρφωση και
ευαισθητοποίηση όλων των εκπαιδευτικών σε θέματα ειδικής αγωγής και
εκπαίδευσης.
10. Διευρύνονται οι επιλογές των μαθητών με ειδικές ανάγκες, μετά την
υποχρεωτική εκπαίδευση, με προγράμματα προεπαγγελματικής και
επαγγελματικής εκπαίδευσης.
iv
11. Τερματίζεται ο θεσμός του ακροατή για τους αλλόγλωσσους μαθητές και
καθιερώνονται οι τάξεις υποδοχής για ταχύρρυθμη εκμάθηση της ελληνικής
γλώσσας, η οποία θα πιστοποιείται με κατάλληλο δοκίμιο ελληνομάθειας.
Ταυτόχρονα, εισάγεται πρόγραμμα υποδοχής των νεοεισερχόμενων
αλλόγλωσσων μαθητών.
12. Εντάσσονται διαπολιτισμικά στοιχεία στα νέα αναλυτικά προγράμματα και
σχολικά εγχειρίδια.
13. Παράγεται και δημιουργείται κατάλληλο εκπαιδευτικό και επιμορφωτικό υλικό
για τη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας.
14. Για την πρόληψη και αντιμετώπιση της μαθητικής παραβατικότητας κάθε
σχολείο θα εντάσσει την αγωγή υγείας στο σχέδιο ανάπτυξης για βελτίωση
του σχολείου, με στήριξη από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου
Παιδείας και Πολιτισμού.
15. Για την κάλυψη των ειδικών αναγκών της ομάδας των μαθητών με σοβαρά
συναισθηματικά προβλήματα και έντονες διαταραχές στον τομέα της
συμπεριφοράς θα λειτουργήσουν Πολυθεματικά Κέντρα, τα οποία θα
παρέχουν υπηρεσίες που θα στοχεύουν τόσο στην αντιμετώπιση
υφιστάμενων προβλημάτων παραβατικότητας, όσο και στην πρόληψη της
επιδείνωσής τους. Οι υπηρεσίες αυτές θα είναι εκπαιδευτικές και
θεραπευτικές και θα έχουν πάντοτε ως τελικό στόχο την επανένταξη των
μαθητών στο σχολείο σε τρεις, το πολύ, μήνες.
16. Για την ικανοποίηση των ιδιαίτερων μαθησιακών αναγκών, που έχουν οι
χαρισματικοί και ταλαντούχοι μαθητές, θα ληφθεί πρόνοια για ειδικά
προγράμματα και δράσεις, όπως η λειτουργία μέσα στα ίδια τα σχολεία
εξειδικευμένων σχολών/εργαστηρίων για τα εικαστικά, το θέατρο, το χορό και
τη μουσική, με στόχο την παροχή υψηλού επιπέδου καλλιτεχνικής
εκπαίδευσης και ανάπτυξης των ταλέντων, η κατάλληλη αξιοποίηση του
Διαδικτυακού Σχολείου (ΔΙΑ.Σ.), η ενίσχυση της συμμετοχής των
ταλαντούχων μαθητών σε διεθνείς Ολυμπιάδες και διαγωνισμούς, η
αξιοποίηση ταλέντων σε όλα τα αθλήματα κτλ.
v
17. Επεκτείνεται το Ενιαίο Ολοήμερο Σχολείο, τόσο στην ύπαιθρο όσο και στα
αστικά κέντρα, βάσει των πορισμάτων της αξιολόγησης της πιλοτικής
εφαρμογής του.
18. Επεκτείνεται η λειτουργία των Ζωνών Εκπαιδευτικής Προτεραιότητας (ΖΕΠ)
19. Στο Ενιαίο Λύκειο υιοθετείται σύστημα κατευθύνσεων-δεσμών μαθημάτων με
δυνατότητα περιορισμένης επιλογής μαθημάτων, η οποία αυξάνεται από τάξη
σε τάξη.
20. Ενοποιούνται η Μέση Γενική και η Μέση Τεχνική Εκπαίδευση με την
προσφορά τεχνολογικής δέσμης μαθημάτων σε δύο Ενιαία Λύκεια ανά
επαρχία (αξιοποιώντας υφιστάμενη τεχνική σχολή και λύκειο), η οποία θα
μονάδας, συστηματική επιμόρφωση, Διαδικτυακό Σχολείο, ανάπτυξη
προγραμμάτων στο επίπεδο του σχολείου, έρευνα δράσης, διαφοροποίηση
χρόνου προετοιμασίας κτλ.). Επίσης, θα δίνεται στη σχολική μονάδα η δυνατότητα
να αναλαμβάνει δραστηριότητες και προγράμματα σύμφωνα με τις δικές της
ιδιαιτερότητες, ανάγκες και προτεραιότητες, σε συντονισμό με τον Ανώτερο
Παιδαγωγικό Σύμβουλο.
30
4. ΕΜΠΛΟΚΗ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΓΟΝΕΩΝ
Όπως εκτιμάται, μόνο 10% των γονέων (κατά κύριο λόγο γονείς μαθητών
με ικανοποιητική επίδοση) βρίσκεται κοντά στη σχολική μονάδα και ενισχύει τη
λειτουργία της. Για τη διεύρυνση της ουσιαστικής εμπλοκής των γονέων στην όλη
διαδικασία λειτουργίας της σχολικής μονάδας προτείνονται (α) η αναβάθμιση της
Σχολής Γονέων, η λειτουργία της οποίας τίθεται σε νέα βάση από τη νέα σχολική
χρονιά (β) η ουσιαστική ενίσχυση της οικογένειας μέσα από σύγχρονες
παρεμβάσεις και (γ) η αναβάθμιση του θεσμού των οργανωμένων γονέων.
Μέσα σε αυτά τα πλαίσια θα επιδιωχθεί η προβολή του έργου της Σχολής
Γονέων για προσέλκυση περισσότερων γονιών σε προγράμματα επιμόρφωσης τα
οποία θα προσφέρει, η θετική ενίσχυση του παρεμβατικού ρόλου των γονιών
μέσω τηλεοπτικών διαφημιστικών μηνυμάτων, ιδιαίτερα όσον αφορά θέματα
ασφάλειας και ορθής αγωγής των παιδιών και των εφήβων και η έκδοση
διαφωτιστικού βιβλιαρίου για τους γονείς από τη Σχολή Γονέων, σε συνεργασία με
την Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας του Υπουργείου Παιδείας και
Πολιτισμού, το οποίο θα σταλεί σε όλους, με στόχο την ευαισθητοποίηση των
γονιών όσον αφορά το ρόλο τους στην αγωγή των παιδιών και τη σχέση τους με
το σχολείο. Η Σχολή Γονέων σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και
Πολιτισμού θα ετοιμάζει προγράμματα τα οποία θα απευθύνονται στους γονείς και
θα υλοποιούνται από τις Ομοσπονδίες μέσω των Παγκύπριων Συνομοσπονδιών
των οργανωμένων γονέων. Βασική επιδίωξη των προγραμμάτων θα είναι η
δημιουργία συνθηκών μέσα στις οποίες το έργο του σχολείου και της οικογένειας
θα αλληλοσυμπληρώνονται και θα αλληλοστηρίζονται προς όφελος των μαθητών.
Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού θα συμβάλει στην αναβάθμιση του
θεσμού των οργανωμένων γονέων ενισχύοντας τους με τη στέγαση σε γραφεία
(σε επαρχιακό επίπεδο), τη στελέχωση με γραμματειακό προσωπικό, τον
εξοπλισμό και την κάλυψη μέρους των λειτουργικών εξόδων των Συνομοσπονδιών
και των Ομοσπονδιών, με στόχο τη δημιουργία δυνατότητας για προσέλκυση
περισσότερων γονιών κοντά στα σχολεία, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τους
διακριτούς ρόλους που πρέπει να υπάρχουν ανάμεσα στο Υπουργείο, το σχολείο,
τους γονείς, τις Σχολικές Εφορείες και τους άλλους φορείς που εμπλέκονται στο
31
εκπαιδευτικό έργο. Στα πλαίσια αυτά τα διάφορα αιτήματα των οργανωμένων
γονιών θα προωθούνται ιεραρχικά από τους συνδέσμους Γονέων στο Υπουργείο
μέσω των αντίστοιχων Ομοσπονδιών και Συνομοσπονδιών. Ταυτόχρονα, θα
οριστεί Λειτουργός του Υπουργείου, ο οποίος θα είναι το σημείο επαφής των
Συνομοσπονδιών των Γονέων με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού.
Στόχος των πιο πάνω μέτρων είναι μέσα στην επόμενη τριετία να αυξηθεί η
ενεργός εμπλοκή των γονέων στο έργο του σχολείου τουλάχιστον στο 30%.
5. ΑΛΛΑΓΗ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ
Ο στόχος της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης για τη δημιουργία ενός
ανθρώπινου και δημοκρατικού σχολείου αποτελεί τη βασικότερη παράμετρο του
στρατηγικού μας σχεδιασμού, ιδιαίτερα ύστερα από την ένταξή μας στην
Ευρωπαϊκή Ένωση και με τις ραγδαίες αλλαγές που γίνονται καθημερινά στη
σύνθεση της κυπριακής κοινωνίας, η οποία έχει προσλάβει σήμερα το χαρακτήρα
μιας διαρκώς αναπτυσσόμενης και διευρυνόμενης ευρωπαϊκής πολυπολιτισμικής
κοινωνίας. Προτείνεται η αλλαγή του σχολικού κλίματος: (α) με την εισαγωγή
συστήματος αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας, (β) με έμφαση στη
δημιουργία παιδαγωγικής ατμόσφαιρας εμπιστοσύνης (αποδοχή της
διαφορετικότητας, συνέπεια, δημοκρατία, δικαιοσύνη, αξιοκρατία) και στη θετική
ενίσχυση των μαθητών και την παροχή ίσων ευκαιριών επιτυχίας σε όλους, χωρίς
καμιά διάκριση, (γ) με τον προσανατολισμό της σχολικής μονάδας στην παροχή
εξατομικευμένης εκπαίδευσης, (δ) με τη συνεργασία και τη συνεχή επικοινωνία
μεταξύ διευθυντικών στελεχών, εκπαιδευτικών, μαθητών, γονιών και άλλων
φορέων, μέσα σε ένα σύστημα διοίκησης ολικής ποιότητας, που να βασίζεται στην
εφαρμογή της συμμετοχικής δημοκρατίας και της αξιοποίησης του ανθρώπινου
δυναμικού στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, (ε) μέσα από την έμφαση στην τάξη και
την πειθαρχία, την πιστή εφαρμογή των Κανονισμών Λειτουργίας των Σχολείων
και των σχετικών οδηγιών του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Οι Κανονισμοί
μπορούν να τύχουν των αναγκαίων τροποποιήσεων, εφόσον προκύπτει τέτοια
ανάγκη, ώστε να διασαφηνιστούν τυχόν ασάφειες ή ελλείψεις και παραλείψεις, (στ)
με την εισαγωγή αλλαγών στη διαπολιτισμική εκπαίδευση για την ομαλή ένταξη
32
των αλλόγλωσσων μαθητών, όπως προτείνεται στην πέμπτη στρατηγική επιδίωξη
και (ζ) με το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία και την καθιέρωση του ανοικτού
σχολείου (όπως περιγράφεται πιο κάτω) και την αξιοποίηση της υλικοτεχνικής
υποδομής των σχολείων και πέραν του κανονικού ωραρίου, ώστε οι σχολικοί
χώροι να αποτελούν κέντρα διαρκούς εκπαιδευτικής και πολιτιστικής
δραστηριότητας για όλους, με παράλληλες δράσεις, που θα γίνονται σε
απογευματινό και βραδινό χρόνο.
Σημαντικές παράμετροι στην αλλαγή του σχολικού κλίματος είναι τόσο η
υψηλή κατάρτιση των διευθυντικών στελεχών της σχολικής μονάδας όσο και το
σύστημα συνεχούς ενδοϋπηρεσιακής επιμόρφωσης που θα εισαχθεί.
6. ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ
Η έλλειψη σταθερότητας του διδακτικού προσωπικού στα σχολεία μας, η
οποία οφείλεται στο ισχύον σύστημα μεταθέσεων-μετακινήσεων, όπως, επίσης,
και η μη έγκαιρη στελέχωση αποτελούν βασικές αδυναμίες του εκπαιδευτικού
συστήματος, σε σύγκριση με τα εκπαιδευτικά συστήματα άλλων ευρωπαϊκών
χωρών. Για το λόγο αυτό προτείνεται, σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς
εταίρους και την Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, η διαφοροποίηση των
Κανονισμών μεταθέσεων-μετακινήσεων, η παροχή κινήτρων, καθώς και η
μονιμοποίηση όλων των συμβασιούχων μέχρι το 2009 (εκτός του ποσοστού
ασφαλείας) για διασφάλιση της σταθερότητας του εκπαιδευτικού προσωπικού. Στις
νέες ρυθμίσεις για τις μεταθέσεις θα περιληφθούν κίνητρα για παραμονή
εκπαιδευτικών σε σχολικές μονάδες που παρουσιάζουν μεγάλη κινητικότητα
εκπαιδευτικών (π.χ. σχολεία της υπαίθρου, σχολεία απομακρυσμένων περιοχών,
τεχνικές σχολές κτλ.). Προτείνεται, επίσης, η αξιοποίηση του μηχανογραφικού
συστήματος, με το οποίο δίδεται η δυνατότητα οι μεταθέσεις και οι τοποθετήσεις
να γίνονται βάσει συγκεκριμένων παραμέτρων, που θα διασφαλίζουν την ποιότητα
και την ισόρροπη στελέχωση των σχολικών μονάδων (π.χ. πείρα, προσόντα,
ειδικών ικανοτήτων, φύλο κτλ.).
Στα πλαίσια αυτά, προτείνονται τα ακόλουθα:
33
- Η Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας θα προκηρύσσει τις κενές θέσεις
εκπαιδευτικών ανά επαρχία και κάθε εκπαιδευτικός που προσλαμβάνεται θα
είναι υποχρεωμένος να παραμείνει στη επαρχία τουλάχιστον 8 χρόνια. Στη
συνέχεια θα δικαιούται να διεκδικήσει θέση σε άλλη επαρχία, αν υπάρχουν
κενές θέσεις. Σε τέτοια περίπτωση, θα δίνεται προτεραιότητα στους
δικαιούχους εν υπηρεσία εκπαιδευτικούς.
- Να τροποποιηθεί ο ορισμός της έδρας, με τον καθορισμό ως έδρας μιας
περιοχής ακτίνας 30 χιλιομέτρων από τον τόπο διαμονής του εκπαιδευτικού.
- Κάθε εκπαιδευτικός θα παραμένει τουλάχιστον 5 χρόνια σε μια σχολική
μονάδα.
- Οι θέσεις σε σχολεία απομακρυσμένων περιοχών θα προκηρύσσονται χωριστά
και οι εκπαιδευτικοί που θα διορίζονται εκεί θα παραμένουν για τουλάχιστον 8
χρόνια.
- Σε σχολεία εκτός έδρας και σχολεία απομακρυσμένων περιοχών θα καθοριστεί
επίδομα ή και άλλα κίνητρα, βάσει της διαβούλευσης που θα γίνει.
7. ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΕΦΟΡΕΙΩΝ
Η υφιστάμενη δομή του θεσμού χαρακτηρίζεται από το μεγάλο αριθμό και
την ανομοιογένεια στο μέγεθος των Σχολικών Εφορειών, καθώς και από τον
ελλιπή συντονισμό μεταξύ τους. Το Υπουργείο προτείνει την αναδόμηση του
θεσμού και τον εκσυγχρονισμό της σχετικής νομοθεσίας, ώστε ο ρόλος των
Σχολικών Εφορειών να καταστεί πιο διακριτός και αποτελεσματικός και να
μπορέσουν οι Σχολικές Εφορείες σταδιακά να αναλάβουν περισσότερες ευθύνες
αναφορικά με την υποστήριξη της εύρυθμης και απρόσκοπτης λειτουργίας των
σχολείων. Στα πλαίσια αυτά προτείνεται η μείωση του αριθμού των Σχολικών
Εφορειών, παράλληλα με τη συμπλεγματοποίηση των μικρών σχολικών μονάδων,
ενώ ταυτόχρονα θα ληφθεί πρόνοια για κατάλληλη στελέχωση και
μηχανογράφηση των διαδικασιών τους, ώστε να μπορούν να λειτουργούν ευέλικτα
και αποτελεσματικά και να στηρίζουν την αυτόνομη λειτουργία των σχολικών
μονάδων. Ως εκ τούτου, θα μπορεί, για παράδειγμα, να αποκεντρωθεί στο
34
επίπεδο της Σχολικής Εφορείας η προκήρυξη προσφορών για ικανοποίηση των
αναγκών των σχολείων, που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά κάθε Εφορείας, σε
τεχνολογικό και άλλο εξοπλισμό.
Βασική επιδίωξη είναι η καθιέρωση ενός διαχειριστικού συστήματος, με το
οποίο κάθε σχολική μονάδα θα μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες της σε θέματα
υλικοτεχνικής υποδομής χωρίς χρονοτριβή και σύμφωνα με το δικό της
προϋπολογισμό. Προτείνεται μια νέα διαδικασία, σύμφωνα με την οποία ο
Διευθυντής με τη Συμβουλευτική Επιτροπή Σχολείου θα καταρτίζουν τον τριετή
προϋπολογισμό της σχολικής μονάδας, ο οποίος θα αποτελεί έκφραση
εκπαιδευτικής πολιτικής στο επίπεδο της σχολικής μονάδας, βάσει των
ιδιαιτεροτήτων, των αναγκών και των προτεραιοτήτων της. Κατά τον καταρτισμό
του προϋπολογισμού θα λαμβάνονται υπόψη τα αποτελέσματα τόσο της
αυτοαξιολόγησης όσο και τα αποτελέσματα της εξωτερικής αξιολόγησης της
σχολικής μονάδας. Επίσης, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα πρότυπα που θα
παρέχονται από το Υπουργείο για συγκεκριμένα θέματα (π.χ. πρότυπα
συστήματος υλικοτεχνικής υποδομής, ασφάλειας και υγείας, προδιαγραφές
ηλεκτρονικών υπολογιστών κτλ.). Στη συνέχεια, ο προϋπολογισμός θα
συμφωνείται με τον Επαρχιακό Διευθυντή και την οικεία Διεύθυνση και θα
πιστώνεται με τα ανάλογα κονδύλια η Σχολική Εφορεία, η οποία θα αναλαμβάνει
την ευθύνη υλοποίησης των έργων του προϋπολογισμού σε συνεργασία με τη
Διεύθυνση του σχολείου.
Το Υπουργείο έχει προχωρήσει σε έναν κατ’ αρχήν σχεδιασμό αναφορικά
με τη διοικητική αναδιάρθρωση των Σχολικών Εφορειών, κατά τρόπο ώστε στις μη
αστικές περιοχές να δημιουργηθούν Περιφερειακές Σχολικές Εφορείες με έδρα το
Λύκειο ή το Γυμνάσιο της περιοχής, οι οποίες θα είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση
όλων των σχολείων όλων των βαθμίδων που βρίσκονται στην περιφέρειά τους,
όπως γίνεται σήμερα στους Δήμους. Με το σχεδιασμό αυτό οι Σχολικές Εφορείες
από 203 θα περιοριστούν περίπου στις 35. Για το όλο ζήτημα και ειδικότερα για τα
θέματα οργάνωσης, λειτουργίας και στελέχωσης των Σχολικών Εφορειών έχει
ληφθεί πρόνοια ώστε στα πλαίσια της διοικητικής αναδόμησης του Υπουργείου
35
Παιδείας και Πολιτισμού να διεξαχθεί μελέτη, η οποία θα καθορίσει επακριβώς τις
ανάγκες σε δομές και προσωπικό των Περιφερειακών Σχολικών Εφορειών.
Με βάση τα πιο πάνω, οι Τεχνικές Υπηρεσίες, που αναβαθμίζονται, θα
έχουν την ευθύνη για την ανέγερση νέων σχολείων και για μεγάλα έργα ανάπτυξης
των υφιστάμενων σχολικών μονάδων.
8. ΣΥΝΕΧΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Στα πλαίσια της αναδόμησης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού και
του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, έχει αποφασιστεί η δημιουργία Κέντρου
Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης (ΚΕΕΑ). Σκοπός του ΚΕΕΑ είναι η
διεξαγωγή επιστημονικής έρευνας σε θέματα εκπαίδευσης (εκπαιδευτική πολιτική,
αναλυτικά προγράμματα, βιβλία, επιμόρφωση). Το ΚΕΕΑ θα διενεργεί εξωτερική
αξιολόγηση όλων των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και καινοτομιών, που θα
εφαρμόζονται στις σχολικές μονάδες. Αυτό θα βοηθά τις σχολικές μονάδες να
βελτιώνουν τη λειτουργία τους, συμπληρωματικά προς την εσωτερική αξιολόγηση/
αυτοαξιολόγηση που θα διενεργούν οι ίδιες. Επίσης, αποστολή του ΚΕΕΑ θα είναι
η προώθηση και η στήριξη της έρευνας στο επίπεδο της σχολικής μονάδας για
σκοπούς αυτοαξιολόγησης και αυτοβελτίωσής της.
Με τον παρόντα στρατηγικό σχεδιασμό προτείνεται, επίσης, η εξωτερική
αξιολόγηση των σχολικών μονάδων, η οποία θα έχει διαμορφωτικό χαρακτήρα και
θα διενεργείται κάθε τρία χρόνια από κλιμάκιο Λειτουργών του Υπουργείου
Παιδείας και Πολιτισμού, ενδεχομένως και εξωτερικών ειδικών. Η εξωτερική
αξιολόγηση θα καλύπτει παιδαγωγικά και διοικητικά θέματα, σύμφωνα με
πρόγραμμα που θα ετοιμάζουν τα Επαρχιακά Γραφεία Παιδείας, με σκοπό τη
διαπίστωση και αποτίμηση του επιτελούμενου εκπαιδευτικού έργου της σχολικής
μονάδας (Βλέπετε ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β΄).
36
Γ. Αναθεώρηση του περιεχομένου της εκπαίδευσης
Οι αλλαγές που συντελούνται παγκόσμια και επιδρούν άμεσα ή έμμεσα σε
όλους τους τομείς της σύγχρονης κυπριακής κοινωνίας, επηρεάζουν καθοριστικά
το κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα. Σε αυτά τα πλαίσια, η ανάγκη για
εκσυγχρονισμό του περιεχομένου της εκπαίδευσης (σχολική γνώση, αναλυτικά
προγράμματα, διδακτική/ μαθησιακή διαδικασία, σχολικά βιβλία) γίνεται επιτακτική.
Με δεδομένο ότι οι τάξεις και τα σχολεία μας αποτελούνται από παιδιά
μικτών ικανοτήτων, επιδιώκεται η δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών, ώστε
όλοι οι μαθητές και οι μαθήτριες να έχουν ίσες ευκαιρίες πρόσβασης, συμμετοχής,
μάθησης και επιτυχίας στην εκπαίδευση, για να μπορούν να μεγιστοποιούν τις
ικανότητες, τις κλίσεις, τα ταλέντα και τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά τους. Αυτό μπορεί
να επιτευχθεί με ευέλικτα αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα, αλλά, κυρίως, με
έμφαση σε σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας και εκπαιδευτικά μέσα, σε ένα
δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο.
Με βάση τα πιο πάνω, το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού προτείνει την
εισαγωγή αλλαγών στη δεκάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, στο Ενιαίο Λύκειο
και την Τεχνική Εκπαίδευση, την εισαγωγή μεταλυκειακών επαγγελματικών
προγραμμάτων, συνέργιες και παράλληλες δράσεις με άλλα στρατηγικά σχέδια και
αλλαγές στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, όπως περιγράφονται στη συνέχεια.
1. ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΔΕΚΑΧΡΟΝΗ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Με τις αλλαγές στη δεκάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση επιδιώκεται η
μείωση του χάσματος που παρατηρείται ανάμεσα στις βαθμίδες του εκπαιδευτικού
συστήματος. Είναι γνωστό ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις βαθμίδες, που
οφείλονται τόσο στην οργάνωση του εκπαιδευτικού συστήματος όσο και στην όλη
οργάνωση και διεξαγωγή της μαθησιακής διαδικασίας. Για τη διασφάλιση της
συνέχειας και της συνέπειας στην προσφερόμενη εκπαίδευση, οι αλλαγές που
προτείνονται τόσο στο εκπαιδευτικό σύστημα και τη σχολική μονάδα στο επίπεδο
της οργάνωσης και διοίκησης (αποκέντρωση αρμοδιοτήτων Υπουργείου Παιδείας
και Πολιτισμού, αυτονόμηση σχολικής μονάδας, κατάρτιση διευθυντικών
37
στελεχών, διαδικασίες πρόσληψης, επιμόρφωσης και αξιολόγησης εκπαιδευτικών,
αναδιοργάνωση Σχολικών Εφορειών), όσο και στο περιεχόμενο της διδασκαλίας
και μάθησης (αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα, μέθοδοι και προσεγγίσεις
διδασκαλίας), θα αποτελούν μέρος ενός κοινού και ενιαίου σχεδιασμού, στα
πλαίσια μιας ολιστικής αντιμετώπισης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, ως ενιαίου
και αδιάσπαστου συνόλου μαθησιακών στόχων και ευρύτερων εκπαιδευτικών
σκοπών. Σημειώνεται ότι, με τις προτεινόμενες αλλαγές αναφορικά με τη
δεκάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, τόσο η δημοτική όσο και η γυμνασιακή
εκπαίδευση θα εξακολουθήσουν να υπάγονται διοικητικά στις Διευθύνσεις
Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης αντίστοιχα.
Ως εκ τούτου, προτείνεται πλαίσιο λειτουργίας της δεκάχρονης
υποχρεωτικής εκπαίδευσης, με στόχο την εισαγωγή νέων αναλυτικών και
ωρολογίων προγραμμάτων και σύγχρονων διδακτικών προσεγγίσεων, την ομαλή
μετάβαση των παιδιών από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό και από το δημοτικό στο
γυμνάσιο και την αναβάθμιση του περιεχομένου της παρεχόμενης εκπαίδευσης.
Το πλαίσιο αυτό αποτελείται από τους ακόλουθους οκτώ πυλώνες μιας κοινής
βάσης γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων για τη δεκάχρονη υποχρεωτική
εκπαίδευση:
1. Χρήση της Ελληνικής 2. Ικανοποιητική χρήση δύο ξένων γλωσσών 3. Απόκτηση ικανοτήτων στα Μαθηματικά – Επιστημονική και τεχνολογική
κουλτούρα 4. Απόκτηση ικανοτήτων στη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και
Επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.) 5. Ανάπτυξη ανθρωπιστικής και περιβαλλοντικής κουλτούρας 6. Απόκτηση κοινωνικών και πολιτικών ικανοτήτων 7. Ανάπτυξη αυτονομίας και πρωτοβουλίας 8. Ανάπτυξη μεταγνωστικών ικανοτήτων.
Η ανάλυση των πιο πάνω πυλώνων επισυνάπτεται ως ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ΄.
Βάσει της προσέγγισης αυτής, έχουν αξιολογηθεί ή βρίσκονται σε
διαδικασία αξιολόγησης όλα τα πιλοτικά εκπαιδευτικά προγράμματα, από τα
οποία, όσα κριθούν κατάλληλα για την αντιμετώπιση των σύγχρονων
38
εκπαιδευτικών αναγκών των μαθητών και του εκπαιδευτικού συστήματος, θα
ενταχθούν στα αναθεωρημένα αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα (π.χ.
προγράμματα αλφαβητισμού και προαγωγής σχολικής επιτυχίας, πρόληψης
Πρόγραμμα (Γ): Πρόγραμμα Έμπειρων Εκπαιδευτικών που έχουν συμπληρώσει 8-10 χρόνια υπηρεσίας και 18-20 χρόνια υπηρεσίας
Πρόγραμμα (Δ): Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Έκτακτων Εκπαιδευτικών Πρόγραμμα (Ε): Περαιτέρω στήριξη εκπαιδευτικών και ευκαιρίες για
Ενδοϋπηρεσιακή Επιμόρφωση.
82
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ A
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ – ΜΕΝΤΟΡΕΣ ΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ
ΜΕΣΗΣ (ΓΕΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗΣ) ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 1. Γενικά Στοιχεία: Πλήθος εκπαιδευτικών: 200 εκπαιδευτικοί Μέσης Γενικής και Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και 200 εκπαιδευτικοί Δημοτικής Εκπαίδευσης Επιλογή μεντόρων: με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, όπως χρόνια υπηρεσίας (τουλάχιστον 8) και δήλωση ενδιαφέροντος Διάρκεια επιμόρφωσης: Η επιμόρφωση θα διεξαχθεί σε τρία χρονικά στάδια:
• Α΄ Στάδιο στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Λευκωσία και Λεμεσός) (Ιανουάριος 2008): 24 δ.π. ως αρχική επιμόρφωση, σε εργάσιμο χρόνο
• Β΄ Στάδιο στη Σχολική Μονάδα (Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2008): 5 εβδομάδες για πρακτική εφαρμογή
• Γ΄ Στάδιο στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Λευκωσία και Λεμεσός) (Μάρτιος 2008): 24 δ.π. σε βιωματικά εργαστήρια, σε εργάσιμο χρόνο
2. Λεπτομέρειες: Α΄ Στάδιο: Ταχύρρυθμο πρόγραμμα επιμόρφωσης Μεντόρων Διάρκεια 24 Διδακτικές περίοδοι: Περιεχόμενο:
• Ο θεσμός του Μέντορα και ο ρόλος του στη σχολική μονάδα • Η μεντορική σχέση ως αμφίδρομη επικοινωνία • Ανάγκες νεοδιόριστων εκπαιδευτικών, στάδια προσαρμογής / τρόποι -
πρακτικές στήριξης από το Μέντορα και τη σχολική μονάδα • Καταρτισμός σχεδίου δράσης για ολόκληρη τη σχολική χρονιά.
Β΄ Στάδιο: Δράση στη σχολική μονάδα
• Διάρκειας δύο μηνών με πρακτική εφαρμογή με έμφαση στη διερεύνηση των αναγκών και της διδακτικής πρακτικής των νεοεισερχόμενων εκπαιδευτικών που υπηρετούν στη σχολική τους μονάδα. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί σε μηχανισμούς παρατήρησης της διδασκαλίας και αναστοχασμού, ώστε σταδιακά να επιτυγχάνεται η βελτίωση της διδακτικής πρακτικής με συγκεκριμένες αλλαγές.
83
Γ΄ Στάδιο: Βιωματικά εργαστήρια διάρκειας 24 διδακτικών περιόδων με έμφαση στην καλλιέργεια δεξιοτήτων επικοινωνίας/συμβουλευτικής και διαχείρισης άγχους, γνωριμία με τις οργανωτικές δομές του εκπαιδευτικού συστήματος και τη λειτουργία της σχολικής μονάδας, μέθοδοι έρευνας περιπτώσεων (case study), μέθοδοι ανασκόπησης/αυτοαξιολόγησης και δεξιότητες εφαρμογής παρεμβατικών προγραμμάτων στη σχολική μονάδα, σε άμεση σχέση με την εφαρμογή σύγχρονων μεθοδολογικών προσεγγίσεων, όπως έχουν αναπτυχθεί στην πρώτη φάση. 3. Αξιολόγηση του προγράμματος Έγινε σχεδιασμός για συνεχή, διαμορφωτική αξιολόγηση του προγράμματος, καθώς και για τελική. 4. Στα προαιρετικά σεμινάρια που προσφέρει το ΠΙΚ θα ενταχθούν θέματα που θα σχετίζονται με το έργο του Μέντορα. Οι Μέντορες θα μπορούν, επίσης, να αξιοποιούν τις ευκαιρίες προαιρετικής επιμόρφωσης όπως αυτές περιγράφονται στο Πρόγραμμα Εισαγωγικής Επιμόρφωσης.
ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 1. Γενικά Στοιχεία Διάρκεια : Το πρόγραμμα θα είναι συνεχές και θα καλύπτει τον πρώτο χρόνο διορισμού. Πλήθος εκπαιδευτικών : 200 Διάρκεια επιμόρφωσης στο Επιμορφωτικό Κέντρο : 15 διδακτικές περίοδοι (δ.π.) ως αρχική επιμόρφωση + 5 δ.π. ως ενδιάμεση αξιολόγηση = 20 Χ 8 ομάδες = 160 δ.π. 2. Λεπτομέρειες 2.1. Ταχύρρυθμο Σεμινάριο 15 διδακτικών περιόδων με το εξής περιεχόμενο: Αναμένεται να υλοποιηθεί στα μέσα Σεπτεμβρίου 2008, αφού οριστικοποιηθούν οι νέοι διορισμοί στα σχολεία και γίνει η επιλογή των εκπαιδευτικών που θα συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, και να καλύψει τις πιο κάτω θεματικές ενότητες:
• Η Σχολική Μονάδα μέσα στο ευρύτερο εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου (βασικές αρχές λειτουργίας - σχολική κουλτούρα) και ο ρόλος του εκπαιδευτικού.
• Ανάγκες νεοεισερχόμενων εκπαιδευτικών - Πηγές ενημέρωσης στη σχολική μονάδα (για τα αναλυτικά προγράμματα, το διδακτικό υλικό, τις αίθουσες διδασκαλίας, τα βοηθήματα). Το περιεχόμενο του προγράμματος θα διαμορφωθεί με βάση την ανάλυση αναγκών που θα πραγματοποιηθεί το Μάιο 2008.
• Αντιμετώπιση του άγχους που δημιουργεί η μόνιμη θέση εκπαιδευτικού. • Η έννοια της συνεργασίας με τον Μέντορα και την ευρύτερη σχολική
κοινότητα.
2.2. Ενημέρωση διευθυντών μέσω μονοήμερου σεμιναρίου, η οποία θα διευκολύνει την εφαρμογή του προγράμματος στη σχολική μονάδα. 2.3 Ενημέρωση επιθεωρητών μέσω μονοήμερου σεμιναρίου, η οποία θα διευκολύνει την εφαρμογή του προγράμματος στη σχολική μονάδα, λόγω και της συστηματικής παρουσίας του επιθεωρητή στο σχολείο και του ρόλου του ως καθοδηγητή. 2.4 Επιμόρφωση στη σχολική μονάδα Το πρόγραμμα επιμόρφωσης στη σχολική μονάδα, το οποίο θα καταρτιστεί από το ΠΙΚ σε συνεργασία με το Μέντορα και τον Παιδαγωγικό Σύμβουλο του Σχολείου, θα περιλαμβάνει τα εξής:
85
• Ενημέρωση του νεοεισερχόμενου εκπαιδευτικού για τον τρόπο λειτουργίας της συγκεκριμένης σχολικής μονάδας, τις πηγές πληροφόρησης, τα βοηθήματα, τον τρόπο συνεργασίας, το φόρτο εργασίας κ.ά. (κυρίως κατά τον πρώτο μήνα).
• Συνεργασία με το Μέντορα για θέματα διδακτικής μεθοδολογίας, διοίκησης τάξης, σχέσεων με τους γονείς, σχεδιασμού μαθημάτων.
• Παρακολουθήσεις μαθημάτων που θα διεξαγάγει ο Μέντορας ή άλλοι εκπαιδευτικοί στη σχολική μονάδα ή Σύμβουλος - Λειτουργός του ΠΙΚ, συζήτηση και σχολιασμός τους (τουλάχιστον 3).
• Ανάληψη μιας, τουλάχιστον, δειγματικής διδασκαλίας που θα σχεδιαστεί σε συνεργασία με το Σύμβουλο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και το Μέντορα και συζήτηση για τρόπους βελτίωσης της διδασκαλίας (η ανάληψη δε θα έχει αξιολογικό χαρακτήρα).
• Συμμετοχή σε ομάδα σχεδιασμού και ανάπτυξης μαθήματος ή ενότητας με τη συνεργασία όλων των εκπαιδευτικών που διδάσκουν κοινά μαθήματα ( π.χ. Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου).
• Κατασκευή του πρώτου (τουλάχιστον) δοκιμίου αξιολόγησης σε συνεργασία με το Μέντορα.
• Η σχολική μονάδα θα μπορεί να καλέσει το ΠΙΚ να προσφέρει στήριξη σε ειδικά θέματα που ενδιαφέρουν τους εκπαιδευτικούς και ιδιαίτερα τους νεοδιόριστους (διαθεματική προσέγγιση της διδασκαλίας, διαφοροποίηση της διδασκαλίας, διδασκαλία σε διαπολιτισμικό περιβάλλον, αξιολόγηση του μαθητή, προβλήματα συμπεριφοράς, διοίκηση τάξης, έρευνα δράσης, αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών , κατασκευή project κ.ά.)
• Το ΠΙΚ αναλαμβάνει την υποχρέωση να προσφέρει ενισχυτικό διδακτικό υλικό ή περαιτέρω πρακτική ενίσχυση στη σχολική μονάδα, όταν χρειάζεται. Για το σκοπό αυτόν θα οριστεί ένας Σύμβουλος-Λειτουργός ο οποίος θα δρα ως σύνδεσμος του ΠΙΚ με τη σχολική μονάδα. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί σε μηχανισμούς παρατήρησης της διδασκαλίας και αναστοχασμού, ώστε σταδιακά να επιτυγχάνεται η βελτίωση της διδακτικής πρακτικής με συγκεκριμένες αλλαγές.
2.5. Στις αρχές Ιανουαρίου 2009 θα πραγματοποιηθεί μία συνάντηση κατά ειδικότητα (5 διδακτικές περίοδοι) για αξιολόγηση της πορείας του προγράμματος, τα προβλήματα που υπάρχουν και τις βελτιώσεις που μπορούν να γίνουν. 2.6. Στο τέλος της σχολικής χρονιάς (Ιούνιος 2009) θα γίνει αξιολόγηση του προγράμματος και θα δοθεί ανατροφοδότηση στους Μέντορες. 2.7. Το ΠΙΚ θα προσφέρει ευκαιρίες προαιρετικής επιμόρφωσης σε μη διδακτικό χρόνο με τους εξής τρόπους:
• Θα προσφέρει αναβαθμισμένα προαιρετικά σεμινάρια που θα ενδιαφέρουν τους νεοεισερχόμενους εκπαιδευτικούς
• Θα δημιουργήσει αξιοποιώντας τη Βιβλιοθήκη του Κέντρα Εκπαιδευτικού και τη δημιουργία ομάδων συνεργασίας («κύκλους ποιότητας»). Για το 2007-2008 στη Λευκωσία και στη συνέχεια σε άλλες πόλεις. Οι
86
νεοεισερχόμενοι εκπαιδευτικοί θα μπορούν να λειτουργήσουν σε ομάδες που ικανοποιούν τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά τους.
• Διαδικτυακές κοινότητες.
87
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Γ
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΜΠΕΙΡΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
(ΜΕ 8-10 ΧΡΟΝΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΚΑΙ 18- 20 ΧΡΟΝΙΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ) Σκοπός: Η επικαιροποίηση των γνώσεων και δεξιοτήτων των έμπειρων εκπαιδευτικών σε θέματα τρέχοντος ενδιαφέροντος, αλλά και σε βασικά θέματα διδακτικής μεθοδολογίας. Οι στόχοι του προγράμματος: Ο εκπαιδευτικός:
1. να διευρύνει και να εμπλουτίσει ποιοτικά τη διδακτική του δραστηριότητα
2. να επικαιροποιήσει τις γνώσεις του στα θέματα της ειδικότητάς του σε σχέση με το αναλυτικό πρόγραμμα και το περιεχόμενο της παρεχόμενης εκπαίδευσης
3. να γνωρίσει και να μπορεί να εφαρμόζει καινοτόμες δράσεις στην εκπαιδευτική πράξη
4. να ενθαρρυνθεί να επιχειρήσει ο ίδιος καινοτομίες στη διδασκαλία 5. να ενισχύσει τη διδακτική του επάρκεια.
Βασικό Περιεχόμενο:
Το περιεχόμενο του εν λόγω προγράμματος μπορεί να διαμορφώνεται και ανάλογα με τις ανάγκες που θα προκύπτουν από τη διαμορφωτική αξιολόγηση στις σχολικές μονάδες και από την ανάλυση αναγκών που θα διεξάγεται στο Π.Ι. Θέμα 1. Προτεραιότητες του Υ.Π.Π. – στόχοι της χρονιάς (ενημέρωση κατά έτος σε θέματα όπως π.χ. ΔΙΑ.Σ., Ειδική Αγωγή και εξελίξεις στο θέμα, Διαπολιτισμική Αγωγή και εξελίξεις στο θέμα (εμφάσεις της χρονιάς κ.ά.)) Θέμα 2. Σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις στην τάξη (έμφαση στις νέες τάσεις στη μεθοδολογία της διδασκαλίας, διαφοροποίηση διδασκαλίας κ.ά.) Θέμα 3. Επικαιροποίηση γνώσης στα αντικείμενα – μαθήματα (ανά ειδικότητα στη Μέση Εκπαίδευση).
Διάρκεια:
30 διδακτικές περίοδοι (7 απογεύματα με καταβολή επιδόματος στους εκπαιδευτικούς, ή εναλλακτικά, 7 πρωινά ή κατά τη διάρκεια Σαββατοκυρίακων σε ξενοδοχεία) κατά τη διάρκεια της χρονιάς, όχι κατ’ ανάγκη συνεχόμενες, στις ακόλουθες ομάδες:
88
Ομάδα Α - 100 Εκπαιδευτικοί Μέσης με 8-10 χρόνια υπηρεσίας Ομάδα Β – 100 Εκπαιδευτικοί Δημοτικής με 8-10 χρόνια υπηρεσίας Ομάδα Γ – 100 Εκπαιδευτικοί Μέσης με 18-20 χρόνια υπηρεσίας Ομάδα Δ – 100 Εκπαιδευτικοί Δημοτικής με 18-20 χρόνια υπηρεσίας. Ενδεικτικά, το πρόγραμμα θα μπορούσε να έχει την πιο κάτω βαρύτητα για τους εκπαιδευτικούς Μέσης και Δημοτικής ξεχωριστά:
6 διδ. περ.
6 διδ. περ.
6 διδ. περ.
6 διδ. περ.
6 διδ. περ.
ΟΜΑΔΕΣ
ΘΕΜΑ
Α ΚΑΙ Γ 3 1 1 2 2 Β ΚΑΙ Δ 1 1 2 2 2
89
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Δ
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΤΑΚΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΣΚΟΠΟΣ: Το Πρόγραμμα έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα και απευθύνεται σε υποψήφιους εκπαιδευτικούς που διορίζονται εκτάκτως στο εκπαιδευτικό σύστημα και στοχεύει στην καταρχήν ενημέρωσή τους σε θέματα γνωριμίας με το εκπαιδευτικό σύστημα και διδακτικής μεθοδολογίας – αναλυτικών προγραμμάτων. Πλήθος εκπαιδευτικών: ανάλογα με τις ετήσιες ανάγκες και με βάση στοιχεία
που θα παρέχονται από την Ε.Ε.Υ. Διάρκεια επιμόρφωσης: 5 μέρες Χ 20 διδακτικές περίοδοι, αρχές Σεπτεμβρίου
σε απογευματινό χρόνο (3.00 – 7:00) Περιεχόμενο:
• Εισαγωγή στο εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου • Κανονισμοί λειτουργίας του σχολείου • Αναλυτικό Πρόγραμμα ειδικότητας • Σύγχρονη διδακτική μεθοδολογία.
90
Ε. ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΣΤΗΡΙΞΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΒΑΘΜΙΔΩΝ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΓΙΑ ΕΝΔΟΫΠΗΡΕΣΙΑΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ
Για όλους τους εκπαιδευτικούς, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς και κάθε χρόνο, δίνονται αρκετές ευκαιρίες για προσωπική και επαγγελματική ανάπτυξη μέσα από επιμόρφωση: Προαιρετικά σεμινάρια επιμόρφωσης: Το Π.Ι.Κ. θα προσφέρει σε συνεχή βάση σεμινάρια επιμόρφωσης για ποικίλα θέματα, τα οποία ενδιαφέρουν τους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων. Τα σεμινάρια θα ενισχύονται από την ανάλυση αναγκών που θα πραγματοποιείται κάθε χρόνο. Τα σεμινάρια προσφέρονται σε απογευματινό χρόνο και είναι ήδη ελκυστικά σε πολλούς εκπαιδευτικούς από διάφορες βαθμίδες. Εισηγητές, εκτός από τα μέλη του Π.Ι.Κ. και των διευθύνσεων εκπαίδευσης, θα προσλαμβάνονται μετά από ανοικτή πρόσκληση και με μίσθωση υπηρεσιών. Επιμορφωτικά προγράμματα – νέες ανάγκες στην εκπαίδευση: Ανάλογα με τις έκτακτες και επείγουσες ανάγκες του συστήματος (Τεχνολογία, ΔΙΑ.Σ., διαφοροποίηση στη διδασκαλία κ.ά.), θα προσφέρονται σε προαιρετική βάση και σε μη εργάσιμο χρόνο σειρές σεμιναρίων επιμόρφωσης για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων. Υποτροφίες: Το Υ.Π.Π. προτίθεται να προσφέρει αριθμό υποτροφιών (μέχρι 50) για εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων. Οι θεματικές των υποτροφιών θα εμπίπτουν στις προτεραιότητες του Υ.Π.Π. καθώς και τα αποτελέσματα της ανάλυσης επιμορφωτικών αναγκών, σε ετήσια βάση. Οι υποτροφίες θα προκηρύσσονται με ανοικτή πρόσκληση και η επιλογή θα γίνεται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια (έτη υπηρεσίας, θέση στην υπηρεσία κ.ά.) για φοίτηση σε πανεπιστήμια της Κύπρου και θα διαρκούν για δύο ακαδημαϊκά έτη. Εξ αποστάσεως επιμόρφωση: Με βάση τις ΤΠΕ, θα αναπτυχθεί ηλεκτρονική πλατφόρμα επικοινωνίας με τους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων και το Π.Ι.Κ., με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων/υλικού (π.χ. διδακτικά πακέτα, σχέδια μαθήματος κ.ά.) σε θέματα της ειδικότητάς τους αλλά και γενικότερα εκπαιδευτικά θέματα. Το πρόγραμμα αναμένεται να αρχίσει το Σεπτέμβρη 2008 σε πιλοτική φάση.
91
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β΄
Πρόταση για ένα νέο σύστημα αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών λειτουργών
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Αποτελεί γενικότερη διαπίστωση των σχετικών με την εκπαίδευση φορέων ότι
το υφιστάμενο σύστημα αξιολόγησης, το οποίο θεσμοθετήθηκε το 1976 και
εφαρμόζεται έκτοτε χωρίς ουσιαστικές τροποποιήσεις, είναι αναχρονιστικό και
ξεπερασμένο. Σύμφωνα με την Έκθεση της Επιτροπής για την Εκπαιδευτική
Μεταρρύθμιση (2004), «το υπάρχον σύστημα αξιολόγησης, το οποίο αφορά
αποκλειστικά τους εκπαιδευτικούς νοσεί» και χαρακτηρίζεται ως απαρχαιωμένο και
αντιπαραγωγικό, «αναπόσπαστο στοιχείο του συγκεντρωτικού-διοικητικού
(εκπαιδευτικού) συστήματος» (σ. 266).
Οι κυριότερες αδυναμίες του υφιστάμενου συστήματος αξιολόγησης
εστιάζονται στα ακόλουθα:
• «Παρόλο που η νομοθεσία καθορίζει με σαφήνεια τα κριτήρια αξιολόγησης – αξία,
προσόντα, αρχαιότητα- στην πράξη το πιο καθοριστικό στοιχείο αξιολόγησης είναι
η αρχαιότητα. Είναι εμφανές ότι στις πλείστες των περιπτώσεων η κατάληψη των
θέσεων Διευθυντή και Επιθεωρητή συμπίπτει με τα τελευταία χρόνια πριν την
αφυπηρέτηση του εκπαιδευτικού. Το φαινόμενο αυτό στερεί το εκπαιδευτικό
σύστημα από το δυναμισμό και την ευελιξία που πρέπει να το διακρίνει» (Έκθεση
Επιτροπής για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση, 2004, σ. 266). Συνεπώς, τα
άτομα που προάγονται συνήθως είναι σε προχωρημένη επαγγελματικά ηλικία, για
να μπορούν να εισαγάγουν καινοτομίες και να μετέχουν ενεργά στην υλοποίηση
προγραμμάτων και αλλαγών στα σχολεία.
• Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών συνδέεται κατά κύριο λόγο με την προαγωγή και
τη μισθολογική τους ανέλιξη, σε βάρος της διαμορφωτικής αξιολόγησης, που
αφορά στην επαγγελματική στήριξη και βελτίωσή τους.
92
• Η μόνη σημαντική πηγή αξιολόγησης είναι οι Επιθεωρητές, γεγονός που έχει
αρνητικό αντίκτυπο στην αξιοπιστία του συστήματος, οι οποίοι δεν έχουν πάντοτε
την κατάλληλη κατάρτιση για την εκτέλεση των ειδικών καθηκόντων της θέσης
τους.
• Παρατηρείται το φαινόμενο της ισοπέδωσης των βαθμολογιών για την
αξιολόγηση, το οποίο δημιουργεί πρόβλημα ως προς την εγκυρότητα και την
αξιοπιστία των αξιολογήσεων.
• Εμφανής είναι η απουσία εναλλακτικών τρόπων ανέλιξης στο επάγγελμα του
εκπαιδευτικού σε σχέση με άλλα επαγγέλματα. Δηλαδή, δεν υπάρχει άλλος
τρόπος επιβράβευσης εκτός από το να γίνουν όλοι είτε Βοηθοί Διευθυντές είτε
Διευθυντές. Το σύστημα αυτό δεν κρατάει τον αποτελεσματικό εκπαιδευτικό στην
τάξη.
Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ), υιοθετώντας σχετική εισήγηση
της Έκθεσης Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, ανέθεσε σε επιστημονική ομάδα
(Κοινοπραξία «Αθηνά») την εκπόνηση μελέτης για την εισαγωγή ενός νέου
συστήματος αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών
λειτουργών. Η Κοινοπραξία, αφού έλαβε υπόψη τις απόψεις των εμπλεκόμενων
φορέων, καθώς και τις υφιστάμενες δομές του εκπαιδευτικού συστήματος, τις
αδυναμίες του υφιστάμενου συστήματος αξιολόγησης, τις σύγχρονες τάσεις στην
αξιολόγηση του εκπαιδευτικού προσωπικού και της σχολικής μονάδας, καθώς και τις
νέες συνθήκες που προκύπτουν από την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή
Ένωση, παρέδωσε την πρότασή της για το νέο σύστημα αξιολόγησης το καλοκαίρι
του 2006.
Όπως διαπιστώθηκε από τη μελέτη του προτεινόμενου συστήματος
αξιολόγησης, πολλές από τις εισηγήσεις της Κοινοπραξίας «Αθηνά» για την
αξιολόγηση άπτονται άλλων ζητημάτων της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, με τρόπο
που δε συνάδει απόλυτα με αλλαγές που προτείνονται σε άλλους τομείς του
εκπαιδευτικού συστήματος (π.χ. αναδόμηση Υπουργείου). Ως εκ τούτου, κρίθηκε
σκόπιμο να ενταχθεί η πρόταση για ένα νέο σύστημα αξιολόγησης στον ενιαίο
93
στρατηγικό σχεδιασμό για την Παιδεία, ώστε οι τροποποιήσεις να είναι συμβατές και
να προωθηθούν παράλληλα με τις αλλαγές σε άλλους τομείς της εκπαίδευσης.
Η πρόταση του ΥΠΠ για την υιοθέτηση ενός νέου συστήματος αξιολόγησης
του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών λειτουργών που διατυπώνεται στη
συνέχεια, περιλαμβάνει και αξιοποιεί τις θετικές εισηγήσεις της Κοινοπραξίας
«Αθηνά». Σημειώνεται ότι στην πρόταση του ΥΠΠ για την αξιολόγηση έχουν
ενσωματωθεί και εισηγήσεις των εκπαιδευτικών οργανώσεων, όπως αποτυπώθηκαν
στα σχέδια που έχουν ετοιμάσει οι ίδιες οι οργανώσεις για την αξιολόγηση και
εκφράστηκαν στο διάλογο με το ΥΠΠ. Οι εισηγήσεις του ΥΠΠ πρόκειται να
κατατεθούν και να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης πρώτα στην Επιτροπή που
συστάθηκε με βάση την απόφαση του Συμβουλίου Δημοτικής-Μέσης Εκπαίδευσης
και στη συνέχεια στα Συμβούλια που έχουν δημιουργηθεί για την Εκπαιδευτική
Μεταρρύθμιση, από την οποία θα προκύψει η τελική μορφή του νέου συστήματος
αξιολόγησης, ενώ οι πτυχές της πρότασης του ΥΠΠ που αφορούν συνδικαλιστικά
θέματα πρόκειται να συζητηθούν στα αρμόδια θεσμικά όργανα της πολιτείας
(ΜΕΠΕΥ, ΜΕΠ).
1.1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Το ΥΠΠ υιοθετεί τη θέση της Έκθεσης της Επιτροπής για την Εκπαιδευτική
Μεταρρύθμιση αναφορικά με την αξιολόγηση, ότι «θα πρέπει να διαμορφωθεί ένα
νέο σύστημα αξιολόγησης που να εξυπηρετεί τα πραγματικά συμφέροντα της
παιδείας, να αξιοποιεί τους εκπαιδευτικούς με βάση την αξία, τα προσόντα και την
αρχαιότητα και όχι να τους κατατάσσει σε λίστα αναμονής για προαγωγή με βάση το
πιστοποιητικό γέννησης» (σ. 273).
Άλλες βασικές αρχές που διέπουν την πρόταση του ΥΠΠ για την εφαρμογή
ενός νέου σχεδίου αξιολόγησης είναι οι ακόλουθες:
94
(α) Η διάκριση των μορφών αξιολόγησης (διαμορφωτική –τελική
συγκριτική).
(β) Η μετατόπιση της έμφασης στη διαμορφωτική αξιολόγηση και στην
αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου.
(γ) Η αποσύνδεση της ανέλιξης των εκπαιδευτικών από την ανάληψη
διοικητικών καθηκόντων, με στόχο να δοθούν κίνητρα στους
αποτελεσματικούς εκπαιδευτικούς για να παραμένουν στην τάξη.
(δ) Ο καθορισμός κριτηρίων αξιολόγησης, τα οποία θα διαφοροποιούνται
ανάλογα με τη θέση προαγωγής, ώστε να ανταποκρίνονται στο ρόλο
και τις αρμοδιότητες της κάθε θέσης. (ε) Η διαμόρφωση κατάλληλων εντύπων αξιολόγησης, τα οποία θα
διαφοροποιούνται ανάλογα με τα καθήκοντα της θέσης (εκπαιδευτικό,
εποπτικό, διοικητικό έργο). (στ) Η υιοθέτηση συμμετοχικού μοντέλου ανάπτυξης.
(ζ) Η διαφάνεια στις διαδικασίες αξιολόγησης. Ο κάθε εκπαιδευτικός θα
γνωρίζει το πότε θα αξιολογηθεί, τις μεθόδους παρατήρησης που θα
χρησιμοποιηθούν, τα κριτήρια της αξιολόγησής του, καθώς και τα
αποτελέσματα της όλης διαδικασίας.
2. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
2.1 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ
2.1.1 ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ
Tο ΥΠΠ, με την εισαγωγή ενός συστήματος αυτοαξιολόγησης της σχολικής
μονάδας επιθυμεί να προωθήσει την αυτονομία, τη δημοκρατικότητα και τη
συμμετοχική ευθύνη όλων των παραγόντων που εμπλέκονται στην εκπαίδευση. Η
αυτοαξιολόγηση, η οποία θα γίνεται για σκοπούς βελτίωσης του έργου που
επιτελείται στις σχολικές μονάδες και όχι σύγκρισης μεταξύ των σχολικών μονάδων,
μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία που επιτελεί η σχολική μονάδα για τη
συστηματική συλλογή πληροφοριών σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας της, την
95
ανάλυση και αξιολόγηση των πληροφοριών αυτών και τη λήψη αποφάσεων για
βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης που παρέχει. Σύμφωνα με τη διεθνή
βιβλιογραφία, η αυτοαξιολόγηση οδηγεί σε βελτίωση της αποτελεσματικότητας της
κάθε σχολικής μονάδας ξεχωριστά, αλλά και σε βελτίωση του εκπαιδευτικού μας
συστήματος γενικότερα. Επίσης, αναγνωρίζεται η ανάγκη να ενισχυθεί η αυτονομία
της σχολικής μονάδας, ώστε να αναλύει τις δυνατότητες και αδυναμίες της, και να
εντοπίζει τις απειλές αλλά και τις ευκαιρίες βελτίωσης, τις ανάγκες της για
επιμόρφωση και να οργανώνει σχέδιο ποιοτικής αναβάθμισης.
Με βάση τα πιο πάνω κάθε σχολική μονάδα θα καθορίζει το πλαίσιο και τις
διαδικασίες αυτοαξιολόγησης που θα ακολουθήσει (π.χ. αριθμός επιτροπών,
Η βαρύτητα που θα έχουν οι βαθμολογίες των τριών αξιολογητών μπορεί να
(προ)καθοριστεί στη διαβούλευση που θα ακολουθήσει με συγκεκριμένη
ποσόστωση. Εναλλακτικά, η βαρύτητα που αναλογεί σε κάθε αξιολογητή είναι δυνατό
να καθορίζεται με τη χρήση σύγχρονων στατιστικών μεθόδων, με βάση την
αξιοπιστία που επιδεικνύουν οι αξιολογητές στις αξιολογήσεις τους. Με τον τρόπο
αυτό θα ελέγχονται η αξιοπιστία των αξιολογητών με βάση την αρχή ότι όποιος
αξιολογεί αξιολογείται. Προτείνεται, επίσης, η διεύρυνση της κλίμακας αξιολόγησης
από 40 σε 100, αλλαγή η οποία θα παρέχει τη δυνατότητα ευελιξίας και απεμπλοκής
από την ισοπέδωση που παρατηρείται σήμερα. Έμφαση θα δοθεί στην αξιοποίηση
κατάλληλων εντύπων αξιολόγησης, τα οποία θα διαφοροποιούνται ανάλογα με τα
καθήκοντα της θέσης (εκπαιδευτικό, εποπτικό, διοικητικό έργο). Θα γίνει αξιοποίηση
των σταθμισμένων εντύπων αξιολόγησης που περιλαμβάνει η πρόταση της
Κοινοπραξίας «Αθηνά». Η τελική μορφή των εντύπων θα αποφασιστεί στα πλαίσια
101
της διαβούλευσης στην Επιτροπή που δημιουργήθηκε με απόφαση του Συμβουλίου
Δημοτικής-Μέσης Εκπαίδευσης για την αξιολόγηση.
Όσοι Εκπαιδευτικοί, Ανώτεροι Εκπαιδευτικοί, Παιδαγωγικοί Σύμβουλοι και
Βοηθοί Διευθυντές επιθυμούν να διεκδικήσουν προαγωγή, αφού πληρούν τις
προϋποθέσεις των αντίστοιχων σχεδίων υπηρεσίας (π.χ. προϋπηρεσία, προσόντα
κτλ.), υποβάλλουν αίτηση για να τύχουν συγκριτικής-τελικής αξιολόγησης κατά την
επόμενη σχολική χρονιά. Η αξιολόγηση της διδασκαλίας των υποψηφίων για
προαγωγή γίνεται με τη συμπλήρωση ειδικού εντύπου παρακολούθησης και
αξιολόγησης της διδασκαλίας. Η ποιότητα της διδασκαλίας παρακολουθείται και
αξιολογείται τέσσερις φορές κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους, δύο φορές από το
Διευθυντή Σχολικής Μονάδας και δύο φορές από διαφορετικούς εξωτερικούς
αξιολογητές.
Ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας αναλαμβάνει την αξιολόγηση των
διοικητικών ικανοτήτων των υποψηφίων για προαγωγή και του γενικότερου
ενδιαφέροντος που επιδεικνύουν για την προώθηση των στόχων του σχολείου, με τη
χρήση ειδικού εντύπου. Τέλος, οι ενδιαφερόμενοι Εκπαιδευτικοί, Ανώτεροι
Εκπαιδευτικοί, Παιδαγωγικοί Σύμβουλοι και Βοηθοί Διευθυντές είναι υπεύθυνοι για τη
συμπλήρωση και την έγκαιρη αποστολή της έκθεσης αυτοαξιολόγησης και του
ατομικού φακέλου επιτευγμάτων τους. Κατά συνέπεια, υφίστανται οι ακόλουθες
πηγές συλλογής δεδομένων αξιολόγησης για σκοπούς προαγωγής των
Εκπαιδευτικών, Ανώτερων Εκπαιδευτικών, Παιδαγωγικών Συμβούλων και Βοηθών
Διευθυντών, από τις οποίες θα προκύπτει η βαθμολογία τους:
Πηγές Συλλογής Δεδομένων Αξιολόγησης
1. Βαθμολογία Εξωτερικού Αξιολογητή Α’
2. Βαθμολογία Εξωτερικού Αξιολογητή Β’
3. Βαθμολογίες Διευθυντή Σχολικής Μονάδας
4. Αυτοαξιολόγηση - Ατομικός Φάκελος Επιτευγμάτων
102
Σημειώνεται ότι κάθε υποψήφιος για προαγωγή θα δικαιούται, αν το επιθυμεί,
να υποβάλει μέσα σε καθορισμένο χρονικό διάστημα ένσταση για τη βαθμολογία που
έλαβε σε Δευτεροβάθμια Αναθεωρητική Επιτροπή. Οι αποφάσεις που θα λαμβάνει η
Δευτεροβάθμια Αναθεωρητική Επιτροπή για αναθεώρηση ή μη της βαθμολογίας των
υποψηφίων για προαγωγή θα είναι οριστικές και τελεσίδικες.
Αφού αξιολογηθούν, οι υποψήφιοι που ενδιαφέρονται για προαγωγή
και κατέχουν τα ελάχιστα απαιτούμενα προσόντα, θα ζητούν να αξιολογηθούν και
αφού λάβουν τη βαθμολογία τους, θα μπορούν να υποβάλουν αίτηση για προαγωγή
σε ανώτερη βαθμίδα της κλίμακας ανέλιξης κατά τα επόμενα τρία χρόνια. Για κάθε
θέση προαγωγής συστήνεται Συμβουλευτική Επιτροπή, η οποία θα καταρτίζει
κατάλογο των υποψηφίων με σειρά προτεραιότητας, μετά την αριθμητική αποτίμηση
των κριτηρίων της αξίας (βαθμολογία που έχουν λάβει), των προσόντων και της
αρχαιότητας όλων των προσοντούχων υποψηφίων σε μονάδες. Το ΥΠΠ εισηγείται
την αναπροσαρμογή της φόρμουλας που χρησιμοποιείται σήμερα για τον
υπολογισμό των μονάδων των υποψηφίων για προαγωγή, η οποία θα καθοριστεί σε
συνεργασία με τις εκπαιδευτικές οργανώσεις, ώστε να μειωθεί η βαρύτητα του
κριτηρίου της αρχαιότητας και να δοθεί η δυνατότητα σε νέους και δυναμικούς
εκπαιδευτικούς να προαχθούν στη δημόσια εκπαιδευτική υπηρεσία. Οι υποψήφιοι θα
περνούν από προσωπική συνέντευξη, που θα διεξάγεται από την Επιτροπή
Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, η οποία και θα επιλέγει τελικά τους εκπαιδευτικούς στους
οποίους θα προσφερθεί προαγωγή. Αναφορικά με την προαγωγή στη θέση του
Διευθυντή σημειώνεται ότι για σκοπούς επιλογής οι υποψήφιοι περνούν πρώτα από
Κέντρο Αξιολόγησης, όπως περιγράφεται πιο κάτω.
Οι Διευθυντές, οι Σχολικοί Σύμβουλοι και οι Επαρχιακοί Διευθυντές θα
αξιολογούνται από δύο αξιολογητές. Ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας θα
αξιολογείται από έναν εξωτερικό Αξιολογητή και τον Επαρχιακό Διευθυντή, οι
Σχολικοί Σύμβουλοι από τον οικείο Επαρχιακό Διευθυντή και το Διευθυντή της
Οικείας Διεύθυνσης, ενώ οι Πρώτοι Σχολικοί Σύμβουλοι και οι Επαρχιακοί
Διευθυντές θα αξιολογούνται από το Διευθυντή Παιδείας και το Διευθυντή της Οικείας
Διεύθυνσης. Η αξιολόγηση των Διευθυντών, Επαρχιακών Διευθυντών και Σχολικών
103
Συμβούλων θα διενεργείται με τη χρήση ειδικών εντύπων, τα οποία πρόκειται να
δημιουργηθούν και να συμφωνηθούν με τους εμπλεκόμενους φορείς.
3. ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΩΝ
Η επιλογή και επιμόρφωση των Διευθυντών των σχολικών μονάδων
αποτελεί βασική παράμετρο στην επιτυχή διοικητική και εκπαιδευτική αυτονόμηση
των σχολικών μονάδων. Το υψηλό επίπεδο κατάρτισης και το προφίλ των νέων
Διευθυντών κρίνονται ως ουσιώδους σημασίας στην οργάνωση και λειτουργία των
σύγχρονων και αυτόνομων σχολικών μονάδων, όπως περιγράφονται στο Στρατηγικό
Σχεδιασμό για την Παιδεία. Οι Διευθυντές θα αποτελέσουν τους πολλαπλασιαστές
και τους κυριότερους φορείς για τις αλλαγές στη σχολική κουλτούρα και τη μετάβαση
από το υφιστάμενο στο νέο σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας των σχολικών
μονάδων που οραματιζόμαστε. Γι’ αυτό προτείνεται η διαφοροποίηση του
συστήματος επιλογής των Διευθυντών μέσα στα πλαίσια ενός νέου σχεδίου
αξιολόγησης, με την εισαγωγή σύγχρονων σχεδίων υπηρεσίας, τα οποία θα
παρέχουν την ευκαιρία σε νέους και δυναμικούς εκπαιδευτικούς να ανελίσσονται
στην εκπαιδευτική πυραμίδα και να καταλαμβάνουν θέσεις διευθυντικών στελεχών.
Το σημερινό σύστημα βασίζεται κυρίως στην αρχαιότητα, με αποτέλεσμα ο μέσος
όρος ηλικίας των Διευθυντών, ιδιαίτερα στη Μέση Εκπαίδευση, να υπερβαίνει το 55ο
έτος της ηλικίας. Αυτή η πραγματικότητα διευκολύνει τη μετάβαση στο νέο σύστημα,
αφού αναμένεται ότι η πλειοψηφία των σημερινών διευθυντών των σχολικών
μονάδων θα αφυπηρετήσει μέσα στα επόμενα τρία χρόνια. Σημειώνεται, επίσης, ότι
για να διεκδικήσει κάποιος προαγωγή στη θέση του Διευθυντή, θα πρέπει να έχει
τουλάχιστον 6 χρόνια υπόλοιπο υπηρεσίας μέχρι την αφυπηρέτησή του.
Για την επιλογή των Διευθυντών προτείνεται ο σχεδιασμός και η
εφαρμογή ολιγοήμερων (μέχρι 3 ημέρες) Κέντρων Αξιολόγησης, η επιτυχής
συμμετοχή στα οποία θα είναι προαπαιτούμενο για την προαγωγή στη θέση του
Διευθυντή. Τα Kέντρα Aξιολόγησης αποτελούν μέθοδο επιλογής διευθυντικού
προσωπικού, η οποία άρχισε να χρησιμοποιείται και στον εκπαιδευτικό τομέα από το
1970 περίπου, με σκοπό την εξεύρεση και επιλογή εκπαιδευτικού προσωπικού για
τις ηγετικές θέσεις ενός εκπαιδευτικού συστήματος. Τα Κέντρα Αξιολόγησης έχουν τα
104
εξής βασικά χαρακτηριστικά: (α) χρησιμοποιούν πολλούς και διαφορετικούς τρόπους
(μελέτες περιπτώσεων, προσομοίωση) για την παρατήρηση της ανθρώπινης
συμπεριφοράς, (β) στα Κέντρα λαμβάνουν μέρος πολλοί και καλά εκπαιδευμένοι
αξιολογητές, οι οποίοι παρακολουθούν τους υποψηφίους κάτω από διαφορετικές
συνθήκες, αξιολογώντας την ηγετική ικανότητα των υποψηφίων στα πλαίσια μιας
ομάδας, την ικανότητά τους να αναλαμβάνουν ρίσκο, καθώς επίσης και τις διοικητικές
ικανότητές τους, (γ) αξιολογούνται πολλοί υποψήφιοι ταυτόχρονα, (δ) δίδεται αρκετή
ανατροφοδότηση, γραπτή ή/και προφορική, τόσο προς τον κάθε υποψήφιο όσο και
προς τη διεύθυνση/ υπηρεσία στην οποία ανήκει ο υποψήφιος οργανικά.
Μέσα στα πλαίσια της νέας στρατηγικής προτείνεται, επίσης, και η δημιουργία
Σχολής Διευθυντών, για την κατάρτιση όσων θα επιλέγονται για να αναλαμβάνουν
διευθυντικά καθήκοντα, μέσα από επιστημονικά προγράμματα, που βασίζονται στις
σύγχρονες αρχές της εκπαιδευτικής διοίκησης. Η Σχολή Διευθυντών θα λειτουργεί σε
συνεργασία με πανεπιστήμια ή και αντίστοιχους οργανισμούς του εξωτερικού. Mέσα
από καθοδηγημένες και καλά σχεδιασμένες εμπειρίες, τα διευθυντικά στελέχη θα
καταρτίζονται τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά, στο πλαίσιο ενός ετήσιου
προγράμματος, για τις ανάγκες του οποίου θα απαλλάσσονται από την υπηρεσία
τους σε σχολική μονάδα. Η Σχολή Διευθυντών θα αναλαμβάνει, επίσης, και την
ευθύνη της συστηματικής επιμόρφωσης των υπόλοιπων διευθυντικών στελεχών.
4. ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Για μια μεταβατική περίοδο πέντε ετών οι προαγωγές θα γίνονται παράλληλα
με την υφιστάμενη και με τη νέα διαδικασία, με προκαθορισμένη αναλογία:
ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΩΝ
2009 2010 2011 2012 2013
ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ 70% 50 % 30 % 10 % 0 %
ΝΕΟ 30% 50 % 70 % 90 % 100 %
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
105
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ΄
Η Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
«Όλα όσα πρέπει να κατέχουν όσοι
συμπληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση»
Oκτώ πυλώνες της κοινής βάσης Το πλαίσιο της βάσης στηρίζεται σε οκτώ πυλώνες βασικών ικανοτήτων. Κάθε πυλώνας περιλαμβάνει γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις. Οι οκτώ πυλώνες είναι: 1. Χρήση της Ελληνικής 2. Ικανοποιητική χρήση δύο ξένων γλωσσών 3. Απόκτηση ικανοτήτων στα Μαθηματικά – Επιστημονική και τεχνολογική
κουλτούρα 4. Απόκτηση ικανοτήτων στη χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και
Επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.) 5. Ανάπτυξη ανθρωπιστικής και περιβαλλοντικής κουλτούρας 6. Απόκτηση κοινωνικών και πολιτικών ικανοτήτων 7. Ανάπτυξη αυτονομίας και πρωτοβουλίας 8. Ανάπτυξη μεταγνωστικών ικανοτήτων
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
106
(1) ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
Η κατοχή και ο σωστός χειρισμός της ελληνικής γλώσσας είναι η βάση όλης της εκπαίδευσης. Παρόλο ότι αυτό είναι αυτονόητο, είναι κοινώς γνωστό ότι ένας σημαντικός αριθμός νέων εγκαταλείπουν την υποχρεωτική εκπαίδευση χωρίς βασική γνώση της ελληνικής γλώσσας. Κατ’ αυτό τον τρόπο, χωρίς τη γνώση ενός εξειδικευμένου λεξιλογίου, αδρανοποιείται ένα μεγάλο μέρος της πνευματικής και κοινωνικής τους ύπαρξης, καθώς είναι αδύνατο να αναπτύξουν ακριβή σκέψη και να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά με τους άλλους. Η Βάση, επομένως, επιβεβαιώνει την αναγκαιότητα της επαρκούς γνώσης και χειρισμού του λεξιλογίου, της γραμματικής και του συντακτικού. Για να το πετύχουμε αυτό χρειάζονται: ασκήσεις κλίσεως (π.χ. ρήματος), ορθογραφία και απαγγελία και όλα αυτά πρέπει να περιλαμβάνονται στους κανόνες εκμάθησης της γλώσσας.
(2) ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΔΥΟ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης προβάλλει, ως ουσιώδης ανάγκη το εκπαιδευτικό σύστημα να εφοδιάζει τους μαθητές με τα μέσα που θα τους επιτρέψουν να ανοίξουν τους ορίζοντές τους προς τον κόσμο με την ικανοποιητική χρήση δύο τουλάχιστον ξένων γλωσσών. Η βελτίωση και η αξιοποίηση των γλωσσικών δεξιοτήτων των νεαρών ευρωπαίων πολιτών είναι υπόθεση δημόσιου συμφέροντος, μια επένδυση ικανή να προσφέρει πραγματική προστιθέμενη αξία στην ανθρώπινη ανάπτυξη, για να αυξήσει την ελκυστικότητα, το δυναμισμό και τους διεθνείς ορίζοντες μιας περιοχής. Στις μέρες μας η μη κατοχή δύο τουλάχιστον ξένων γλωσσών είναι μέγιστο εμπόδιο στην επαγγελματική ζωή και επομένως τα σχολεία δεν πρέπει να επιτρέπουν στους μαθητές να συμπληρώνουν την υποχρεωτική εκπαίδευση χωρίς την κατοχή δύο ξένων γλωσσών. Πρέπει κυρίως να διασφαλίζουν ότι οι μαθητές είναι ικανοί να επικοινωνούν σε αυτές τις γλώσσες ικανοποιητικά. Σύμφωνα με τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναφορικά με την εκμάθηση ξένων γλωσσών, ως αντικειμενικός στόχος της γλωσσικής πολιτικής μας, με την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, καθορίζεται η κατάκτηση από τους μαθητές των γνώσεων και δεξιοτήτων που χαρακτηρίζουν το επίπεδο βασικού χρήστη (Α2: Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τις Γλώσσες).
(3)
ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ – ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Εκτός από τις γλώσσες, η γνώση αριθμητικής είναι μια από τις παραδοσιακές απαιτήσεις της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Οι ικανότητες στην ανάγνωση, γραφή και αριθμητική ήταν και εξακολουθούν να είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η μη ικανοποιητική γνώση των στοιχειωδών αριθμητικών πράξεων είναι τόσο σοβαρό πρόβλημα όσο και η γλωσσική ανεπάρκεια. Είναι, επίσης, σημαντικό για τους μαθητές να αναπτύξουν μια βασική επιστημονική κουλτούρα, ώστε να αντιλαμβάνονται τους φυσικούς νόμους που διέπουν το σύμπαν, τον πλανήτη μας καθώς επίσης και το ανθρώπινο σώμα. Επιπλέον, στις ανεπτυγμένες χώρες οι επιστήμες διαδραματίζουν ένα θεμελιώδη ρόλο: Επινοούν νέες θεωρίες και επομένως τη βάση για πρόοδο, η οποία δημιουργεί το τεχνικό
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
107
περιβάλλον μας. Χωρίς επαρκή επιστημονική και τεχνική κατάρτιση τα παιδιά μας θα ζουν χωρίς προσανατολισμό στο σημερινό κόσμο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Στο μέλλον δε θα μπορούν να επιδράσουν σε αυτό ή να το αλλάξουν.
(4)
ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΒΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ (Τ.Π.Ε.)
Στην εποχή του διαδικτύου δεν μπορεί να μη δοθεί σημασία στην εκπαίδευση στις ΤΠΕ. Όλοι οι γονείς γνωρίζουν καλά ότι οι νέοι επιδεικνύουν μεγάλο ενδιαφέρον για αυτές τις τεχνολογίες, ιδιαίτερα για τους Η/Υ. Η Βάση επομένως έχει ως βασικό στόχο της να αναπτύξει στα παιδιά τη βαθύτερη γνώση αυτών των εργαλείων. Πάνω απ’ όλα πρέπει να αποκτήσουν την ικανότητα να αντλούν πληροφορίες, να τις ταξινομούν και να τις αντιμετωπίζουν κριτικά, διαφορετικά θα είναι παθητικοί δέκτες. Αυτή η κριτική στάση είναι προϋπόθεση για έξυπνη και συνετή χρήση των πηγών που προσφέρει το διαδίκτυο. Είναι ζωτικής σημασίας οι μαθητές να διδαχτούν πώς θα προσεγγίζουν αυτή την τεράστια παγκόσμια βιβλιοθήκη, όπου δεν υπάρχει καμιά μορφή ιεράρχησης.
(5)
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ Ζούμε σε ένα κόσμο που δεν είναι δομημένος μόνο από την τεχνολογία αλλά επίσης από ιστορία, τέχνες, αξίες και ιδέες. Παρέχοντας στα παιδιά πρόσβαση σε αυτό το πολιτιστικό στερέωμα διευρύνουμε τις προοπτικές τους. Το σχολείο μπορεί, επίσης, να τους προσφέρει σημεία αναφοράς. Είναι γενικώς παραδεκτό ότι σήμερα τα παιδιά μας δεν έχουν σημεία αναφοράς. Η ανθρωπιστική παιδεία τούς προσφέρει ακριβώς αυτά τα σημεία μέσω της γνώσης χρονολογικών και γεωγραφικών αναφορών. Χάρη σε αυτά, οι μαθητές μπορούν να μάθουν από πού προέρχονται και πού βρίσκονται. Δεν υποτιμούμε τη διαμορφωτική αξία αυτών των αναφορών. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η κουλτούρα δεν πρέπει κατ’ ανάγκη να είναι αυστηρά εθνική, ιδιαίτερα στο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Γι’ αυτό το λόγο η Βάση περιλαμβάνει τα μείζονα επιτεύγματα του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού: τα σημαντικότερα κείμενα (τη Βίβλο, την Ιλιάδα, την Οδύσσεια κτλ.) και τα μεγάλα έργα της παγκόσμιας κληρονομιάς, για να βοηθήσει τους μαθητές να καταλάβουν τι είναι οικουμενικό και ως εκ τούτου ουσιώδες σε όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς.
(6) ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ
Το σχολείο θα πρέπει να προετοιμάζει τα παιδιά για την κοινωνική ζωή. Όμως τότε μόνο τα καθιστά ικανά να συμμετέχουν δημιουργικά στην κοινωνία της χώρας όταν γνωρίζουν και σέβονται τους κανόνες της ομαδικής ζωής. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην εκμάθηση των κανόνων που διέπουν τη συμπεριφορά του πολίτη. Γι’ αυτό το λόγο η Κοινή Βάση δίδει ιδιαίτερη σημασία στη γνώση των συμβόλων της Δημοκρατίας και την κατανόηση του νοήματός τους.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
108
Είναι σημαντικό για τους μαθητές να γνωρίζουν τους θεμελιώδεις μηχανισμούς της δημοκρατίας (εθνική εκπροσώπηση, δικαιοσύνη, φορολογία κτλ). Ως εκ τούτου η Βάση εισάγει μια πραγματική σειρά μαθημάτων πολιτότητας η οποία καλύπτει τη γνώση των αρχών της κοινωνικής ζωής, στοιχεία της νομοθεσίας και την ανάπτυξη της ατομικής υπευθυνότητας.
(7) ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ
Ο έβδομος πυλώνας είναι ουσιαστικός, γιατί η Εκπαίδευση δεν επιτυγχάνει το στόχο της, αν δε διαμορφώσει τα άτομα σε αυτόνομες προσωπικότητες, ικανούς να κρίνουν και να αυτοσυντηρούνται. Έτσι θα καταστούν ικανοί να εφαρμόσουν τη σχολική γνώση σε διάφορες καταστάσεις και να χρησιμοποιήσουν την κουλτούρα που τους πρόσφερε το σχολείο σε όλες τις εκφάνσεις του βίου τους. Η αυτονομία και η πρωτοβουλία θα τους βοηθήσουν να εκπονούν μελέτες, να τις εφαρμόζουν και να καινοτομούν. Σε έναν κόσμο όπου η ατέρμονη καινοτομία είναι η κινητήρια δύναμη της προόδου, οι μαθητές μας πρέπει να εξοπλιστούν με τα απαραίτητα εφόδια για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία.
(8)
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ Στην έννοια των μεταγνωστικών ικανοτήτων (learning to learn) περιλαμβάνεται η ικανότητα επιδίωξης και επιμονής στη μάθηση, η ικανότητα οργάνωσης της ατομικής μάθησης, με τη βοήθεια και της αποτελεσματικής διαχείρισης του χρόνου και της πληροφορίας, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Η ικανότητα αυτή περιλαμβάνει την επίγνωση της διαδικασίας μάθησης και των αναγκών για μάθηση, προσδιορίζοντας τις διαθέσιμες ευκαιρίες και την ικανότητα αντιμετώπισης των εμποδίων προκειμένου η μάθηση να είναι επιτυχημένη. Λόγω του ότι οι γνώσεις στη σημερινή εποχή παράγονται με ρυθμό γεωμετρικής προόδου είναι απαραίτητο οι μαθητές να μάθουν πώς να μαθαίνουν, ώστε να μπορούν να αναζητούν από μόνοι τους τη γνώση.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Κάθε πυλώνας της Βάσης είναι ένας συνδυασμός θεμελιώδους γνώσης για την εποχή στην οποία ζούμε, δεξιοτήτων για εφαρμογή αυτής της γνώσης σε διάφορες καταστάσεις, καθώς και στάσεων ζωτικής σημασίας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Αυτά περιλαμβάνουν την επαφή με τους άλλους, ενδιαφέρον για την αναζήτηση της αλήθειας, σεβασμό προς τον εαυτό τους και στους άλλους, έφεση για μάθηση και δημιουργικότητα.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
109
(1) ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
Η πρόσβαση σε όλες τις περιοχές της γνώσης και η ανάπτυξη όλων των δεξιοτήτων εξαρτάται απόλυτα από την ικανότητα να γράφει κανείς και να μιλά ελληνικά. Η ελληνική γλώσσα είναι το βασικό εργαλείο για ίσες ευκαιρίες, ελευθερία των πολιτών και πολιτότητα, καθώς επιτρέπει την κατανόηση του προφορικού λόγου και την έκφραση, την αλληλεπίδραση, την κατανόηση του γραπτού λόγου και τη γραπτή έκφραση σε διάφορες καταστάσεις και τους δίνει τη δυνατότητα να αντιλαμβάνονται και να διατυπώνουν τα δικαιώματα και τα καθήκοντά τους. Οι μαθητές θα αποκτήσουν γνώση της ελληνικής γλώσσας και θα αναπτύξουν καθαρή και ακριβή προφορική και γραπτή έκφραση μέσω της διδασκαλίας της ελληνικής αλλά και μέσω της διδασκαλίας των άλλων μαθημάτων. Υπογραμμίζεται συνεπώς ότι η γλωσσική ανάπτυξη των μαθητών δεν είναι αποκλειστική ευθύνη των εκπαιδευτικών που διδάσκουν ελληνικά, αλλά και εκείνων που διδάσκουν τα υπόλοιπα μαθήματα. Οι εκπαιδευτικοί και όλα τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας έχουν ευθύνη γι’ αυτή την προτεραιότητα της αποστολής του σχολείου. Η ανάγνωση βιβλίων ελληνικής λογοτεχνίας είναι ένα ισχυρότατο εργαλείο για την ορθή εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας.
Γνώσεις Η γραπτή και η προφορική έκφραση πρέπει να εξασκείται σε όλη τη διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης με διάφορες μεθόδους που περιλαμβάνουν την απομνημόνευση και την απαγγελία λογοτεχνικών κειμένων. Η εκμάθηση της ορθογραφίας και της γραμματικής θα βοηθήσει τους μαθητές να καταλάβουν ότι ο σεβασμός προς τους κανόνες της ελληνικής γλώσσας δεν είναι ασυμβίβαστος με την ελευθερία της έκφρασης. Αντίθετα ενθαρρύνει την οξύτητα της σκέψης, καθώς και μια ακριβή και εύληπτη επιχειρηματολογία. Ο μαθητής θα πρέπει να χειρίζεται αποδοτικά τα γλωσσικά εργαλεία (λεξιλόγιο, γραμματική και ορθογραφία), για να μπορεί να διαβάζει, να κατανοεί και να συνθέτει κείμενα σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας. Η εκμάθηση της γραμματικής και της ορθογραφίας απαιτούν συγκεκριμένες ασκήσεις πέραν της μελέτης των κειμένων. Λεξιλόγιο Ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών σε καθημερινή βάση είναι ζωτικής σημασίας και πρέπει να ξεκινά από το νηπιαγωγείο μέχρι την ολοκλήρωση της σχολικής εκπαίδευσης. Οι μαθητές πρέπει να έχουν:
- ακριβές και σωστό λεξιλόγιο, για να καθορίζουν πραγματικά αντικείμενα, συναισθήματα, πνευματικές διεργασίες, αφηρημένες έννοιες
- κυριολεκτική και μεταφορική αντίληψη μιας έκφρασης - το γλωσσικό επίπεδο στο οποίο ανήκει μια λέξη - λέξεις με παρόμοια ή αντίθετη έννοια - ετυμολογία των λέξεων, ώστε να τις αντιλαμβάνονται και να τις γράφουν
σωστά.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
110
Γραμματική Οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν:
- στίξη - θεμελιώδεις συντακτικές δομές - φύση και λειτουργία των λέξεων - σύνδεση και σύνοψη του λόγου (συνδέσμους παρατακτικής και υποτακτικής
σύνδεσης, επιρρήματα) - κλίση των ρημάτων - χρόνους και εγκλίσεις.
Ορθογραφία Μέχρι το τέλος του δημοτικού σχολείου επιβάλλεται οι μαθητές να γράφουν ικανοποιητικά ορθογραφημένα όταν εκφράζονται γραπτώς. Όμως είναι σημαντικό να τελειοποιήσουν την ορθογραφία τους μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Για να το πετύχουμε αυτό, μπορούμε να χρησιμοποιούμε την υπαγόρευση ορθογραφίας ως ένα ζωτικό εργαλείο για μάθηση και αξιολόγηση, αλλά απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή σε όλα τα μαθήματα, για να αποκτηθεί αυτή η ικανότητα. Οι μαθητές πρέπει να μάθουν τους βασικούς ορθογραφικούς, λεξιλογικούς και γραμματικούς κανόνες, (άκλιτες λέξεις, συμφωνία των όρων της πρότασης, ορθογραφία των ρηματικών και ονοματικών τύπων).
Δεξιότητες
Ανάγνωση Στο τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης κάθε μαθητής πρέπει να είναι σε θέση:
- να διαβάζει μεγαλόφωνα και με σωστή έκφραση ένα κείμενο (σε έμμετρο και πεζό λόγο)
- να αναλύει τα γραμματικά στοιχεία μιας φράσης, για να διασαφηνίζει το νόημά της
- να εξάγει την κύρια ιδέα ενός γραπτού ή προφορικού κειμένου - να κατανοεί ποικίλα κείμενα, τόσο πληροφοριακά όσο και λογοτεχνικά - να αντιλαμβάνεται δηλώσεις και οδηγίες - να διαβάζει ολόκληρα λογοτεχνικά βιβλία, ιδιαίτερα τα κλασικά και να κάνει
περιληπτικές αναφορές. Γραφή Η ικανότητα να γράφει σημαίνει να μπορεί:
- να αντιγράφει ένα κείμενο χωρίς να κάνει λάθη, να γράφει ευανάγνωστα και σωστά τα κείμενα που δημιουργεί ο ίδιος ή που του υπαγορεύονται
- να απαντά σε ερώτηση χρησιμοποιώντας πλήρη πρόταση ή φράση
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
111
- να γράφει σύντομο κείμενο με συνοχή, δομημένο σε παραγράφους, με σωστή στίξη, βάσει συγκεκριμένων οδηγιών: αφήγηση, περιγραφή, επεξήγηση, επιχειρηματολογία, αναφορά, συνήθεις γραπτές εργασίες (π.χ. επιστολές)
- να προσαρμόζει το θέμα προς τον αποδέκτη και την επιδιωκόμενη επίδραση - να κάνει περίληψη ενός κειμένου - να χρησιμοποιεί τους βασικούς, λεξιλογικούς και γραμματικούς,
ορθογραφικούς κανόνες.
Προφορική έκφραση Ο μαθητής πρέπει να είναι ικανός:
- να μιλά δημοσίως - να συμμετέχει σε διάλογο και συζήτηση: να λαμβάνει υπόψη τις απόψεις των
άλλων και να αποδεικνύει την αξία των δικών του θέσεων - να εκθέτει ατομική ή συλλογική εργασία (παρουσιάσεις, πειράματα, επιδείξεις
κτλ.) - να αναδιατυπώνει κείμενα και απόψεις που διάβασε ή που εκφράστηκαν από
κάποιο άλλο - να προσαρμόζει το λόγο του ενώπιον ακροατηρίου (ύφος και επίπεδο λόγου)
στις επικοινωνιακές συνθήκες (τόπος, ακροατήριο, επιδιωκόμενο αποτελέσματα)
- να απαγγέλλει κείμενα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (λογοτεχνικά αποσπάσματα, φημισμένες αναφορές).
Χρήση εργαλείων αναφοράς Ο μαθητής πρέπει να είναι ικανός να χρησιμοποιεί:
- έντυπα ή ηλεκτρονικά λεξικά, για να ελέγχει την ορθογραφία ή τη σημασία μιας λέξης, να βρίσκει συνώνυμα ή τις κατάλληλες λέξεις, για να εκφράσει τη σκέψη του
- βιβλία γραμματικής ή λογισμικά ορθογραφικού ελέγχου.
Στάσεις Το ενδιαφέρον για τη γλώσσα ως εργαλείο για τη σκέψη και την ολοκλήρωση αναπτύσσει:
- επιθυμία για ορθή γραπτή και προφορική έκφραση, ενδιαφέρον για εμπλουτισμό του λεξιλογίου κάποιου
- ενδιαφέρον για τους ήχους, τα λογοπαίγνια, τη συναισθηματική δύναμη της γλώσσας
- έφεση για επικοινωνία, διάλογο και συζήτηση - ενδιαφέρον για ανάγνωση (βιβλίων, τύπου).
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
112
(2) ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΔΥΟ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ
Επικοινωνία σε μια ξένη γλώσσα σημαίνει ο μαθητής να είναι ικανός να καταλαβαίνει, να εκφράζεται και να ερμηνεύει σκέψεις, αισθήματα και γεγονότα, τόσο γραπτά όσο και προφορικά και σε διάφορες καταστάσεις. Επίσης, συνεπάγεται γνώση και κατανόηση των πολιτιστικών στοιχείων που μεταφέρει η γλώσσα. Έτσι καθίσταται δυνατό να δει πέρα από τα καθιερωμένα στερεότυπα. Το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τις Γλώσσες που διαμορφώθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης, είναι θεμελιώδες σημείο αναφοράς για τη διδασκαλία, μάθηση και αξιολόγηση των σύγχρονων γλωσσών. Το Επίπεδο Γνώσης Α2 (επίπεδο στοιχειώδους επικοινωνίας) είναι το επίπεδο που απαιτείται από την Κοινή Βάση. Από τη Δ΄ τάξη της Δημοτικής Εκπαίδευσης (ενδεχομένως και ενωρίτερα) οι μαθητές θα διδάσκονται την Αγγλική και θα έχουν τη δυνατότητα επιλογής μιας ακόμη ξένης γλώσσας. Η επάρκεια στις σύγχρονες γλώσσες επιτυγχάνεται με τη συχνή εφαρμογή και με την εξάσκηση της μνήμης. Αυτό καθίσταται δυνατό με πέντε τύπους δραστηριοτήτων: ακρόαση, ομιλία, συνομιλία, κατανόηση γραπτού κειμένου και γραφή.
Γνώσεις Το να μιλά κανείς μια σύγχρονη ξένη γλώσσα πρώτα απ’ όλα σημαίνει να υιοθετεί ένα γλωσσικό κώδικα. Είναι σημαντικό να γνωρίζει τους γραπτούς και τους ηχητικούς τύπους, πράγμα που του δίνει τη δυνατότητα να αντιλαμβάνεται ή να παράγει σωστά και με σημασία μηνύματα στις συνθήκες της καθημερινής ζωής. Αυτό προϋποθέτει γνώση του λεξιλογίου, της γραμματικής, της φωνολογίας και της ορθογραφίας. Δηλαδή σημαίνει:
- να κατέχει ένα επαρκές λεξιλόγιο, για να καταλαβαίνει απλά θέματα - να γνωρίζει τους θεμελιώδεις κανόνες της γραμματικής (ταξινόμηση του
ονόματος, ρηματικό σύστημα, σύνδεση και υπόταξη στη στοιχειώδη τους μορφή) και πώς η μελετώμενη γλώσσα λειτουργεί, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της
- να γνωρίζει τους κανόνες προφοράς - να κατέχει την ορθογραφία των λέξεων και των φράσεων που έμαθε,
καταλαβαίνοντας τη σχέση μεταξύ ήχων και γραφής. Σε μερικές γλώσσες, η εκμάθηση του συστήματος γραφής είναι πρωταρχικής σημασίας δεδομένης της ανάγκης να εξοικειωθεί ο μαθητής με τα ειδικά χαρακτηριστικά της γλώσσας αυτής.
Δεξιότητες
Το να μιλά κανείς μια σύγχρονη ξένη γλώσσα σημαίνει να είναι ικανός να τη χρησιμοποιεί καίρια και κατάλληλα σύμφωνα με την επικοινωνιακή περίσταση σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον. Αναμένεται ο μαθητής να μπορεί να επικοινωνεί με έναν απλό αλλά αποτελεσματικό τρόπο στις συνθήκες της καθημερινής ζωής, πράγμα που σημαίνει ότι αυτός μπορεί:
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
113
• Να χρησιμοποιεί τη γλώσσα με το να χειρίζεται σωστά τους ανάλογους κώδικες κοινωνικών σχέσεων:
− να χρησιμοποιεί κοινές εκφράσεις ακολουθώντας τους βασικούς εύχρηστους τύπους (να διατυπώνει χαιρετισμούς, προσκλήσεις, απολογίες κτλ.)
− να λαμβάνει υπόψη την ύπαρξη διαφορετικών ορολογιών στη γλώσσα και να προσαρμόζει την ομιλία του στην επικοινωνιακή περίσταση.
• Να κατανοεί μια σύντομη προφορική παρουσίαση: να αναγνωρίζει το περιεχόμενο ενός μηνύματος, το θέμα μιας συζήτησης, αν η ανταλλαγή απόψεων γίνεται αργά και με σαφήνεια, να παρακολουθεί μια εξιστόρηση.
• Να εκφράζεται καθαρά σε προφορικό λόγο (σύντομη συζήτηση και παρέμβαση) και σε γραπτό λόγο, με αρκετή σαφήνεια, πράγμα που σημαίνει ότι είναι ικανός:
− να προφέρει σωστά − να συνδέει ομάδες λέξεων με συνοχή − να δίνει και να παίρνει πληροφορίες − να εκφράζει απλά μια ιδέα ή άποψη − να αφηγείται μια ιστορία ή να δίδει μια σύντομη περιγραφή.
• Να καταλαβαίνει ένα σύντομο και απλό γραπτό κείμενο.
Στάσεις Η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας αναπτύσσει την ευαισθησία του μαθητή απέναντι στη διαφορετικότητα και τις πολιτισμικές ποικιλίες. Ενισχύει:
- την επιθυμία να επικοινωνεί με ξένους στη γλώσσα τους, να διαβάζει εφημερίδες και να παρακολουθεί ξένα οπτικοακουστικά μέσα, να παρακολουθεί ταινίες στην πρωτότυπη έκδοσή τους
- την ευρύτητα του πνεύματος και την κατανόηση διαφορετικών τρόπων σκέψης και δράσης.
(3)
ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΣΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ - ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ
Οι μαθητές θα πρέπει να αποκτήσουν την επιστημονική κουλτούρα που χρειάζονται, για να διαμορφώσουν μια συγκροτημένη εικόνα του κόσμου και να κατανοήσουν τον καθημερινό τους περίγυρο. Πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η πολυπλοκότητα μπορεί να εκφραστεί με θεμελιώδεις νόμους. Συγκεκριμένες και πρακτικές προσεγγίσεις στα Μαθηματικά και στις επιστήμες, οι οποίες εμφανώς απαιτούνται για χειρωνακτικές δεξιότητες (για παράδειγμα εργασία με υλικά, χειρισμός και δημιουργία όγκων), βοηθούν τους μαθητές να κατανοούν αφηρημένες έννοιες. Τα Μαθηματικά, οι πειραματικές επιστήμες και η τεχνολογία ενθαρρύνουν την οξύνοια, που συγκροτεί την επιστημονική σκέψη.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
114
Α. Βασικά στοιχεία των Μαθηματικών Στα πεδία της αριθμητικής, της γεωμετρίας και του χειρισμού δεδομένων, τα Μαθηματικά προσφέρουν εργαλεία για δράση, για επιλογές και αποφάσεις στην καθημερινή ζωή. Αναπτύσσουν τη λογική σκέψη, καθώς επίσης και την αφαιρετική ικανότητα και τη φαντασία σε επίπεδες επιφάνειες και σε τρισδιάστατους χώρους με τη χρήση τύπων, μοντέλων, γραφικών παραστάσεων και διαγραμμάτων. Η λογική αιτιολόγηση και το ενδιαφέρον για απόδειξη πρέπει, επίσης, να αναπτυχθούν. Η γνώση των βασικών στοιχείων των μαθηματικών μπορεί να αποκτηθεί και να εμπεδωθεί κυρίως με την επίλυση προβλημάτων, βασισμένων κατά κύριο λόγο σε καταστάσεις που έχουν στενή σχέση με την πραγματικότητα. Οι μαθηματικές δεξιότητες που αποκτά κάποιος καθορίζουν την απόκτηση επιστημονικής κουλτούρας.
Γνώσεις Είναι ανάγκη ο μαθητής να αναπτύξει όσο το δυνατό πιο νωρίς στο δημοτικό σχολείο αυτόματα αντανακλαστικά στην αριθμητική, ιδιαίτερα την ικανότητα να χειρίζεται σωστά τις τέσσερις πράξεις. Η ικανότητα να παρουσιάζει τα διανοήματά του και να τα αιτιολογεί είναι απαραίτητη. Έννοιες και τεχνικές πρέπει, επίσης, να κατανοηθούν (πράξεις, αλγόριθμος) και να απομνημονευτούν, έτσι ώστε να μπορεί ο μαθητής να τις εφαρμόζει. Οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν:
• Όσον αφορά αριθμούς και αριθμητικές πράξεις: - δεκαδικούς αριθμούς, σχετικούς αριθμούς, κλάσματα, δυνάμεις (διάταξη,
σύγκριση) - τις τέσσερις πράξεις και τη σημασία τους - βασικές τεχνικές προφορικής αριθμητικής - απλές παραστάσεις με μεταβλητές (παραστάσεις με μεταβλητές πρώτου
βαθμού) - υπολογισμός της τιμής ενός μονωνύμου για διάφορες τιμές των
μεταβλητών - αξιοσημείωτες ταυτότητες.
• Σε σχέση με την οργάνωση και το χειρισμό δεδομένων και συναρτήσεων:
− αναλογίες: γραμμική ιδιότητα, γραφική παράσταση, πίνακας αναλογιών, «χιαστί γινόμενο» ή τη «μέθοδο των 3», ποσοστά, κλίμακες
− συνήθεις παρουσιάσεις: πίνακες, διαγράμματα, γραφικές παραστάσεις − τοποθέτηση σε ένα άξονα ή χάρτη − στοιχειώδεις έννοιες περιγραφικής στατιστικής (μέγιστο, ελάχιστο,
συχνότητα, μέσος όρος) − έννοιες του τυχαίου και της πιθανότητας.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
115
• Στη γεωμετρία: − στοιχειώδεις γεωμετρικές ιδιότητες των ακόλουθων επίπεδων και
− έννοιες των παράλληλων ευθειών, της καθέτου, της μεσοκαθέτου, της διχοτόμου γωνίας, της εφαπτομένης (σε κύκλο)
− μετασχηματισμούς: συμμετρία, μεγέθυνση και σμίκρυνση − θεωρήματα της επιπεδομετρίας: άθροισμα γωνιών τριγώνου, τριγωνική
ανισότητα, Θεώρημα του Θαλή (στο τρίγωνο), Πυθαγόρειο Θεώρημα. Οι μαθητές πρέπει, επίσης, να έχουν την ικανότητα να αντιλαμβάνονται την επίπεδη αποτύπωση στερεών καθώς και ενός προτύπου (κύβος, ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο).
• Σχετικά με τις κλίμακες και τις μετρήσεις:
− τις κύριες κλίμακες (μονάδες μέτρησης, τύπους, υπολογισμούς και μετατροπές): μήκος, εμβαδόν, χωρητικότητα, όγκος, μάζα, γωνία, διάρκεια, ταχύτητα, πυκνότητα, αριθμός στροφών ανά δευτερόλεπτο
− μέτρηση με τη χρήση οργάνων, λαμβάνοντας υπόψη την πιθανότητα σφάλματος κατά τη μέτρηση.
Δεξιότητες
Με τη συμπλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, οι μαθητές πρέπει να είναι ικανοί να εφαρμόζουν τις βασικές αρχές και διαδικασίες των μαθηματικών καθημερινά, τόσο στην προσωπική τους ζωή όσο και στην εργασία τους. Αυτό σημαίνει να είναι ικανοί:
• Nα αιτιολογούν λογικά, να χρησιμοποιούν την επαγωγή και να αποδεικνύουν.
• Nα επικοινωνούν γραπτά και προφορικά σε κατάλληλη μαθηματική γλώσσα.
• Nα φέρνουν σε πέρας μια απλή μαθηματική πράξη:
− με το χέρι: έναν απλό υπολογισμό με σχετικά μικρούς δεκαδικούς: πρόσθεση, αφαίρεση, πολλαπλασιασμό, διαίρεση
− με τη χρήση υπολογιστικής: έναν απλό υπολογισμό με σχετικούς δεκαδικούς αριθμούς: πρόσθεση, αφαίρεση, πολλαπλασιασμό, δεκαδική διαίρεση με ακρίβεια δεκαδικού ψηφίου, υπολογισμό του τετραγώνου ή του κύβου ενός σχετικού αριθμού, την τετραγωνική ρίζα ενός θετικού αριθμού
− νοερά: απλούς υπολογισμούς και να δίδουν γρήγορα μια κατά προσέγγιση απάντηση.
• Nα συγκρίνουν, να προσθέτουν, να αφαιρούν, να πολλαπλασιάζουν και να διαιρούν απλά κλάσματα.
− παράλληλες, κάθετες, μεσοκάθετο, διχοτόμο γωνίας − κύκλο ορισμένο από το κέντρο και την ακτίνα του − σχήματα με συμμετρία ως προς κέντρο και ως προς άξονα
• Να χρησιμοποιούν και να κατασκευάζουν πίνακες, διαγράμματα, γραφικές παραστάσεις και να γνωρίζουν πώς να μεταβαίνουν από τον έναν τρόπο παρουσίασης στον άλλο.
• Να χρησιμοποιούν όργανα (πίνακες, τύπους, γεωμετρικά όργανα, υπολογιστικές, λογισμικά).
• Να αναγνωρίζουν πότε μια κατάσταση της καθημερινότητας απαιτεί να χρησιμοποιήσουν μαθηματικά, να την αναλύσουν με παρουσίαση δεδομένων και στη συνέχεια να διατυπώσουν υποθέσεις, να προβούν σε αποδεικτική διαδικασία ή σε έναν υπολογισμό με την πρόθεση να δώσουν λύση, και για τον σκοπό αυτό:
− να γνωρίζουν πότε και πώς να χρησιμοποιούν στοιχειώδεις πράξεις − να επαληθεύουν την πιθανότητα ενός αποτελέσματος − να αναγνωρίζουν καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονται οι αναλογίες και
να επιλέγουν τα κατάλληλα μέσα για χειρισμό τους − να χρησιμοποιούν γραφικές παρουσιάσεις − να χρησιμοποιούν τα θεωρήματα της γεωμετρίας στο επίπεδο.
• Να αντιλαμβάνονται τη θέση τους στο χώρο: να χρησιμοποιούν χάρτη μικρής και μεγάλης κλίμακας, ένα διάγραμμα, ένα σύστημα συντεταγμένων.
Στάσεις
Η μελέτη των μαθηματικών επιτρέπει στους μαθητές να συνειδητοποιήσουν την ύπαρξη λογικών νόμων και να αναπτύξουν:
- ακρίβεια και ορθότητα στη σκέψη - σεβασμό προς την αλήθεια που στηρίζεται στη λογική - ενδιαφέρον για λογική σκέψη που στηρίζεται σε επιχειρήματα των οποίων η
ισχύς πρέπει να αποδειχθεί.
Β. Επιστημονική και τεχνολογική κουλτούρα Οι πειραματικές επιστήμες και τεχνολογίες επιχειρούν να ερμηνεύσουν και να περιγράψουν τον πραγματικό κόσμο, τη φύση, τα ανθρώπινα δημιουργήματα, καθώς επίσης και τις αλλαγές που προκλήθηκαν από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Με τη μελέτη αυτού του κύκλου θεμάτων θα βοηθήσουμε τους μαθητές να συνειδητοποιήσουν τη διάκριση μεταξύ επαληθεύσιμων γεγονότων και υποθέσεων από τη μια και απόψεων και δοξασιών από την άλλη. Για να πετύχουμε αυτούς τους στόχους, η παρατήρηση, η αμφισβήτηση, ο χειρισμός και ο πειραματισμός είναι ουσιαστικής σημασίας και πρέπει να επιδιωχθούν από το δημοτικό σχολείο, μέσα από την ενασχόληση με πρακτικές εργασίες που αφυπνίζουν το ενδιαφέρον για την επιστήμη και την τεχνολογία στην πρώιμη ηλικία.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
117
Σύνθετες έννοιες (σχετιζόμενες με το DNA, τα γονίδια και την τεκτονική των λιθοσφαιρικών πλακών), για τις οποίες οι μαθητές ακούν καθημερινά, προσεγγίζονται με τη χρήση κατάλληλων μεθόδων. Η παρουσίαση του ιστορικού για το πώς προέκυψαν οι έννοιες, με την άντληση πληροφοριών από όλους τους σχετικούς κλάδους διδασκαλίας, είναι ένα αποτελεσματικό μέσο αντιμετώπισης της πολυπλοκότητας: η ιστορική θεώρηση βοηθά να αναπτυχθεί μια συγκροτημένη εικόνα για την επιστήμη και την τεχνολογία καθώς και για την από κοινού ανάπτυξή τους. Οι μαθητές πρέπει, επίσης, να κατανοήσουν ότι η επιστήμη και η τεχνολογία συνεισφέρουν στην πρόοδο και την άνθηση των εταιρειών.
Γνώσεις
Με τη συμπλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης κάθε μαθητής πρέπει να έχει μια συγκροτημένη αντίληψη του κόσμου, βασισμένη σε διάφορα πεδία γνώσης. Γι΄ αυτό ο καθένας πρέπει:
• Να γνωρίζει ότι το Σύμπαν διαθέτει δομή: - σε μικροσκοπικό επίπεδο (άτομα, μόρια, κύτταρα ζωντανών οργανισμών) - σε μακροσκοπικό επίπεδο (πλανήτες, αστέρες, γαλαξίες).
• Να γνωρίζει ότι ο πλανήτης γη: - ανήκει στο ηλιακό σύστημα το οποίο κυβερνάται από το νόμο της
βαρύτητας - έχει μια δομή καθώς επίσης και εσωτερικά και εξωτερικά δυναμικά
φαινόμενα.
• Να γνωρίζει ότι η ύλη εμφανίζεται σε ποικίλες μορφές: - υπόκειται σε μετασχηματισμούς και αντιδράσεις - είναι οργανωμένη από το πιο απλό προς το πιο σύνθετο, από το αδρανές
στο έμβιο.
• Να γνωρίζει τα χαρακτηριστικά εμβίων όντων: - δομική μονάδα (κύτταρο) και βιοποικιλότητα - διαδικασία της αναπαραγωγής, της ανάπτυξης και της λειτουργίας των
ζώντων οργανισμών - μονάδα της ζωής (DNA) και εξέλιξη των ειδών.
• Να γνωρίζει ότι το Σύμπαν, η ύλη και οι ζωντανοί οργανισμοί περιβάλλονται από πολλαπλές αλληλεπιδράσεις και σήματα, κυρίως φωτεινά σήματα, τα οποία εκπέμπονται και δρουν από απόσταση.
• Να γνωρίζει ότι η ενέργεια, η οποία μπορεί να γίνει αντιληπτή στην κίνηση, μπορεί να πάρει πολλές μορφές και μπορεί να μεταμορφωθεί από μια μορφή σε άλλη, να γνωρίσει την ηλεκτρική ενέργεια και τη σημασία της, να είναι ενημερωμένος για την ενέργεια που προέρχεται από τα ορυκτά και για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
• Να γνωρίζει ότι ο σταδιακός έλεγχος της ύλης και της ενέργειας επιτρέπει στον άνθρωπο να δημιουργήσει ένα τεράστιο φάσμα τεχνολογικών επιτευγμάτων και συνεπώς είναι ουσιώδους σημασίας να γνωρίζουν:
- τις συνθήκες χρήσης
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
118
- την επίδραση στο περιβάλλον - τη λειτουργία και τις συνθήκες ασφάλειας.
• Να κατέχει επαρκή γνώση σχετικά με το ανθρώπινο ον: - μοναδικότητα και διαφορετικότητα των ατόμων που συναποτελούν το
ανθρώπινο είδος (γενετική, αναπαραγωγή) . - τον οργανισμό και τις λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος. - το ανθρώπινο σώμα και τις δυνατότητές του. - την επίδραση του ανθρώπου στο οικοσύστημα (διαχείριση πηγών).
• Να εξοικειωθεί με την ευρέως χρησιμοποιούμενη τεχνολογία, την ηλεκτρονική και την ψηφιακή διαχείριση δεδομένων και τις αυτοματοποιημένες διαδικασίες, που εξηγούν τη λειτουργία των αντικειμένων καθημερινής χρήσης.
Δεξιότητες
Η μελέτη των πειραματικών επιστημών, αναπτύσσει την επαγωγική και παραγωγική νοημοσύνη με διάφορους τρόπους. Ο μαθητής πρέπει να είναι ικανός:
• Να χρησιμοποιεί επιστημονική προσέγγιση: - να γνωρίζει πώς να παρατηρεί, να θέτει ερωτήματα, να διατυπώνει και να
επιβεβαιώνει μια υπόθεση, να επιχειρηματολογεί, να σχεδιάζει στοιχειώδη μοντέλα,
- να κατανοεί τη σχέση μεταξύ φυσικών φαινομένων και της κατάλληλης μαθηματικής γλώσσας που τον βοηθά να τα περιγράφει.
• Να χειρίζεται και να πειραματίζεται με σκοπό να δοκιμάζει την αντίσταση του πραγματικού: - να βοηθά στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή ενός σχεδίου, χρησιμοποιώντας
τα σχετικά εργαλεία, περιλαμβανομένων και των εργαλείων ΤΠΕ
- να αναπτύξει πρακτικές δεξιότητες, να εξοικειωθεί με συγκεκριμένες τεχνικές δεξιότητες των χεριών
- να διακρίνει τη διαφορά μεταξύ πραγματικότητας και εξομοίωσης.
• Να αντιλαμβάνεται ότι ένα αποτέλεσμα δυνατόν να έχει διάφορες αιτίες που δρουν ταυτόχρονα και να συνειδητοποιεί ότι πιθανόν να υπάρχουν αόρατες και άγνωστες αιτίες.
• Να διατυπώνει και να χρησιμοποιεί τα αποτελέσματα μιας μέτρησης ή έρευνας και γι’ αυτό: - να χρησιμοποιεί γραπτά και προφορικά επιστημονική γλώσσα - να χειρίζεται σωστά τις κύριες μονάδες μέτρησης και να γνωρίζει πώς να τις
συνδέει με τις αντίστοιχες κλίμακες - να κατανοεί ότι κάθε μέτρηση εμπεριέχει την πιθανότητα σφάλματος - να κατανοεί τη φύση και την εγκυρότητα ενός στατιστικού αποτελέσματος.
• Να διακρίνει τη σχέση μεταξύ επιστήμης και τεχνολογίας.
• Να αξιοποιεί τη γνώση σε πρακτικές καταστάσεις, για παράδειγμα να κατανοεί πώς λειτουργεί το σώμα του και τις συνέπειες της διατροφής, να δραστηριοποιείται με την εμπλοκή σε γυμναστικές και αθλητικές δραστηριότητες
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
119
ή ακόμα να προφυλάσσεται από φυσικά ατυχήματα, στο χώρο εργασίας ή στις οικιακές ενασχολήσεις.
• Να χρησιμοποιεί τεχνικές και τεχνολογίες για να υπερβαίνει εμπόδια.
Στάσεις Η ορθολογιστική αντίληψη αναπτύσσει τις εξής στάσεις:
- Αίσθηση της παρατήρησης - Περιέργεια σχετικά με την ανακάλυψη των αιτίων των φυσικών φαινομένων,
έλλογη φαντασία, ευρύτητα πνεύματος - Κριτική σκέψη: διάκριση μεταξύ του αποδεδειγμένου, του πιθανού και του
αβέβαιου, πρόβλεψη και πρόγνωση, ικανότητα ταξινόμησης αποτελέσματος ή πληροφορίας στο κατάλληλο περιβάλλον
- Ενδιαφέρον για τις επιστημονικές και τεχνολογικές προόδους - Συνειδητοποίηση για τις ηθικές επιπτώσεις αυτών των αλλαγών - Τήρηση των βασικών κανόνων ασφάλειας στα πεδία της βιολογίας, της
χημείας και της χρήσης του ηλεκτρισμού - Υπευθυνότητα απέναντι στο περιβάλλον, το ζωντανό κόσμο και την υγεία.
(4)
ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ (ΤΠΕ)
Η ψηφιακή τεχνολογία περιλαμβάνει την ασφαλή και κριτική χρήση των τεχνολογιών και της κοινωνίας της πληροφορίας. Αυτή περιλαμβάνει την Πληροφορική, τα πολυμέσα και το διαδίκτυο, τα οποία τώρα εισχωρούν σε όλους τους οικονομικούς και κοινωνικούς τομείς. Αυτές οι τεχνικές συχνά μαθαίνονται εμπειρικά εκτός του σχολείου. Παρ’ όλα αυτά το σχολείο έχει την ευθύνη να δώσει την ευκαιρία σε κάθε μαθητή να αποκτήσει μια σειρά από ικανότητες που θα του επιτρέψουν να χρησιμοποιεί την τεχνολογία με τρόπο μελετημένο και αποτελεσματικό.
Γνώσεις
Οι μαθητές πρέπει να κατέχουν τα βασικά που αφορούν τις ΤΠΕ (συσκευή Η.Υ., λογισμικά, συνήθη προγράμματα, χειρισμό και ανταλλαγή δεδομένων, τεχνικά χαρακτηριστικά, φακέλους, αρχεία, δομή εργασιακού περιβάλλοντος, πολυμέσα κτλ.). Πρέπει, επίσης, να γνωρίζουν:
• Ότι ο εξοπλισμός των ΤΠΕ (συσκευές Η.Υ., λογισμικά και υπηρεσίες) επεξεργάζεται κωδικοποιημένες πληροφορίες για την παραγωγή αποτελεσμάτων και ότι τα διάφορα ηλεκτρονικά μέσα μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους.
• Ότι η χρήση αυτών των εργαλείων διέπεται από κανόνες για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των πολιτών και την προστασία του καθενός.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
120
Δεξιότητες Η κατοχή των ΤΠΕ επιτυγχάνεται στη βάση των ακόλουθων δεξιοτήτων:
• Εξοικείωση με το ηλεκτρονικό περιβάλλον εργασίας
• Ικανότητα να αντλούν πληροφορίες και ηλεκτρονικά έγγραφα
• Ικανότητα να επικοινωνούν και να ανταλλάσουν πληροφορίες.
Στάσεις Η ανάπτυξη ενδιαφέροντος για έρευνα και την ανταλλαγή πληροφοριών, για εκπαιδευτικούς, πολιτιστικούς, κοινωνικούς και επαγγελματικούς σκοπούς πρέπει να συνοδεύεται από υπευθυνότητα. Αυτές οι στάσεις στοχεύουν στην:
• κριτική και στοχαστική στάση απέναντι στις διαθέσιμες πληροφορίες και
• υπεύθυνη στάση κατά τη χρήση διαδραστικών εργαλείων.
(5) ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ
Η ανθρωπιστική παιδεία επιτρέπει στους μαθητές να αποκτήσουν την αίσθηση της συνέχειας και της ρήξης, την αίσθηση της ταυτότητας και της ετερότητας, ένα νέο πλαίσιο αξιών με γνώμονα τη διασφάλιση της κοινωνικής αλληλεγγύης και οικολογικής ακεραιότητας. Γνωρίζοντας οι μαθητές από πού προέρχονται η Κύπρος και η Ευρώπη και όντας πιο ξεκάθαρα ικανοί να προσδιορίσουν τη θέση τους στο σημερινό κόσμο, θα προσδιορίσουν την πορεία τους στο μέλλον. Η ανθρωπιστική κουλτούρα συμβάλλει στην ανάπτυξη της κρίσης, του ενδιαφέροντος και της ευαισθησίας. Ενισχύει την αντίληψη του τι είναι πραγματικό, ανοίγει το πνεύμα στην κατανόηση της διαφορετικότητας στις ανθρώπινες καταστάσεις, προκαλεί αναθεώρηση των προσωπικών απόψεων ή των συναισθημάτων, εξάπτει αισθητικές συγκινήσεις, προσβλέπει στο σεβασμό του περιβάλλοντος και στη διασφάλιση ποιότητας ζωής μέσα από την καλλιέργεια των δημοκρατικών και ανθρωπιστικών ιδεωδών και αξιών, με στόχο τη διαμόρφωση περιβαλλοντικής κουλτούρας. Στηρίζεται στην ανάλυση και την ερμηνεία κειμένων και έργων από ποικίλες περιόδους ή τεχνοτροπίες. Στηρίζεται σε τακτική επαφή με λογοτεχνικά έργα (ιστορίες, μυθιστορήματα, ποιήματα, θεατρικά) που συμβάλλουν στην κατανόηση των ιδεών και στην αυτογνωσία. Αυτή η κουλτούρα τρέφεται από τη συνεισφορά της καλλιτεχνικής πολιτιστικής και περιβαλλοντικής παιδείας.
Γνώσεις Η ανθρωπιστική κουλτούρα συμβάλλει στην οικοδόμηση της αίσθησης του «ανήκειν» στην κοινωνία των πολιτών, προωθεί τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης, βοηθά στη διαμόρφωση λογικών απόψεων, προετοιμάζει τον καθένα ξεχωριστά να αναπτύξει τη δική του κουλτούρα και να καθορίζει τη διεύρυνση των οριζόντων του μέσα από την προσωπική διερεύνηση, συμμετοχή και ενασχόληση με το τοπικό και ευρύτερο του περιβάλλον.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
121
Οι μαθητές πρέπει:
• Να γνωρίζουν γεωγραφικές αναφορές: - τις μεγαλύτερες φυσικές μονάδες (ωκεανούς, ηπείρους, ανάγλυφη
διαμόρφωση του εδάφους, ποταμούς, κλιματολογικές και βιογεωγραφικές περιοχές) και ανθρώπινες μονάδες (κατανομή του παγκόσμιου πληθυσμού, σύγχρονες παγκόσμιες δυνάμεις και οι σημαντικότερες πόλεις τους, χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι πρωτεύουσές τους).
- τα κυριότερα είδη οικισμών - κύρια γεωγραφικά χαρακτηριστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης - Κύπρος: διοικητική οργάνωση και γεωγραφικός καταμερισμός, περιφέρειες.
• Να γνωρίζουν ιστορικές αναφορές: - τις διαφορετικές περιόδους της ιστορίας της ανθρωπότητας (χαρακτηριστικά
κοσμοϊστορικά γεγονότα τα οποία βοηθούν να τοποθετούν τη μια σε σχέση με την άλλη συνδέοντας γεγονότα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, θρησκευτικά, επιστημονικά και τεχνικά, λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά, καθώς επίσης και περιόδους μεταβάσεων
- τα κυριότερα χαρακτηριστικά στην ιστορία της συγκρότησης της Ευρώπης - κύριες περιόδους και ημερομηνίες, ισχυρές προσωπικότητες, θεμελιώδη
γεγονότα στην ιστορία της Κύπρου, της Ελλάδας σε συνδυασμό με την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία.
• Να είναι έτοιμοι να μοιράζονται την ευρωπαϊκή κουλτούρα: - μέσα από τη γνώση σημαντικών εγχειριδίων της Αρχαιότητας (Ιλιάδα,
Οδύσσεια, ιστορίες από την ίδρυση της Ρώμης κτλ.) - μέσα από τη γνώση σημαντικών λογοτεχνικών, εικαστικών, θεατρικών,
μουσικών, αρχιτεκτονικών και κινηματογραφικών έργων, τα οποία είναι μέρος της κυπριακής, ελληνικής, ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κληρονομιάς (αρχαία, νέα και σύγχρονη).
• Να αντιλαμβάνονται την ενότητα και την περιπλοκότητα του κόσμου μέσα από μια βασική αντιμετώπιση:
- των ανθρωπίνων δικαιωμάτων - της ποικιλίας των πολιτισμών, κοινωνιών, θρησκειών (ιστορία και σύγχρονα
περιβάλλοντα διάδοσης) - της θρησκευτικότητας στην Κύπρο, στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο
στηριζόμενοι ιδιαιτέρως στα θεμελιακά κείμενα σε πνεύμα που να σέβεται τις συνειδήσεις και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις
- των βασικών αρχών που διέπουν την παραγωγή και την ανταλλαγή - της παγκοσμιοποίησης - ανισότητα και αλληλεξαρτήσεις στον κόσμο - της έννοιας των πηγών, των περιορισμών, των κινδύνων - ιδεών, περιορισμών και κινδύνων - βασικών στοιχείων πολιτικής κουλτούρας: σημαντικές μορφές πολιτικής,
οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης (ειδικά των μεγαλύτερων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης), η θέση και ο ρόλος του κράτους
- των παγκόσμιων συγκρούσεων και των εννοιών της άμυνας.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
122
• Να γνωρίζουν περιβαλλοντικές αναφορές όπως: - τις σχέσεις και αλληλεπιδράσεις του ανθρώπου με το φυσικό και κοινωνικό
περιβάλλον - την αλληλοσύνδεση και την πολυπλοκότητα των περιβαλλοντικών ζητημάτων - το συστημικό και ολιστικό χαρακτήρα του περιβάλλοντος - φυσικό και
ανθρωπογενές, οικολογικό, πολιτικό, οικονομικό, τεχνολογικό, κοινωνικό, νομικό, πολιτιστικό και αισθητικό
- τον παγκόσμιο χαρακτήρα των περιβαλλοντικών προβλημάτων σε συνδυασμό με τα περιβαλλοντικά προβλήματα της Κύπρου και ευρύτερα τα προβλήματα των χωρών της Μεσογείου και της Ευρώπης
- την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης, διασφάλισης ποιότητας ζωής και την ευθύνη των πολιτών στην επίτευξη βιώσιμων κοινωνιών-θέματα αειφόρου ανάπτυξης.
• Να κατανοούν τη σημασία της αειφόρου διαχείρισης του περιβάλλοντος και της σημασίας που αυτό έχει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής.
• Να αποκτήσουν αίσθημα προσωπικής ευθύνης, κοινωνικής υπευθυνότητας και οικολογικής ακεραιότητας.
• Να ευαισθητοποιηθούν στην ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων και την ορθή χρήση της τεχνολογίας
• Να αποκτήσουν αξίες, στάσεις, συμπεριφορές για την προστασία του περιβάλλοντος και την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης.
• Να αποκτήσουν δεξιότητες ζωής, όπως κριτική σκέψη, ικανότητα στη λήψη αποφάσεων, ερευνητική διάθεση, συζήτηση, δημιουργική αντιπαράθεση, κριτική επεξεργασία και δράση.
• Να προσανατολισθούν στην πρόληψη, αλλά και στην αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων για την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.
• Να δραστηριοποιηθούν στο άμεσο τοπικό τους περιβάλλον και σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, να συμβάλουν στην επίτευξη της βιωσιμότητας στην κοινότητά τους.
• Να συμμετέχουν ενεργά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος.
Δεξιότητες
Οι μαθητές να είναι ικανοί :
• Να διαβάζουν και να χρησιμοποιούν διαφορετικές γλώσσες επικοινωνίας, ειδικά εικόνες (διαφορετικούς τύπους κειμένων, πίνακες, γραφικές παραστάσεις, διαγράμματα, χαρτογραφίες, αναπαραγωγές έργων τέχνης, φωτογραφίες, ηλεκτρονικά επεξεργασμένες εικόνες).
• Να τοποθετούν στο χρόνο γεγονότα, έργα λογοτεχνίας ή επιστημονικά και τεχνολογικά ευρήματα τα οποία διδάχτηκαν και να τα συνδέουν με ιστορικά πολιτιστικά γεγονότα που είναι χρήσιμα για την κατανόησή τους.
• Να τοποθετούν στο χώρο μια τοποθεσία ή γεωγραφική περιοχή χρησιμοποιώντας χάρτες με διάφορες κλίμακες.
• Να διακρίνουν τα προϊόντα της πολιτιστικής κατανάλωσης από τα έργα τέχνης.
• Να προσεγγίζουν με ευαισθησία την πραγματικότητα.
• Να χρησιμοποιούν τη γνώση, για να κατανοούν την καθημερινότητα.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
123
• Να καλλιεργούν μέσα από ορθή πρακτική τις ανθρωπιστικές και παγκόσμιες αθλητικές αξίες, από τη θέση του αθλητή αλλά και του θεατή.
• Να διερευνούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα και να συνθέτουν τα δεδομένα που συλλέγουν από διάφορες πηγές πληροφοριών.
• Να αναλύουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα και τις αξίες που συνδέονται με αυτά.
• Να αναγνωρίζουν τις εναλλακτικές λύσεις που συνδέονται με συγκεκριμένα προβλήματα.
• Να διασαφηνίζουν τις προσωπικές τους θέσεις σε σχέση με τα περιβαλλοντικά ζητήματα.
• Να δραστηριοποιούνται για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων, συνεξετάζοντας παράλληλα τις ευρύτερες επιπτώσεις των λύσεων αυτών σε πολιτιστικό και κοινωνικό επίπεδο.
• Να κατανοούν τη σημασία της εμπλοκής του συνόλου των μελών της κοινότητας στην εξέταση, διερεύνηση και αντιμετώπιση ενός περιβαλλοντικού ζητήματος.
• Να αξιοποιούν τη γνώση και την εμπειρία των τοπικών πληθυσμών κατά την προσέγγιση τοπικών περιβαλλοντικών ζητημάτων.
• Να αξιοποιούν εναλλακτικές μορφές μάθησης (μελέτη πεδίου, αξιοποίηση πηγών πέρα από τα πλαίσια της σχολικής αίθουσας, χρήση των νέων τεχνολογιών).
• Να αναπτύσσουν ομαδικό πνεύμα συνεργασίας. • Να εκφράζονται ελεύθερα και δημιουργικά μέσα από την εφαρμογή
βιωματικών δραστηριοτήτων και σύγχρονων παιδαγωγικών προσεγγίσεων. • Να χρησιμοποιούν τις επιστημονικές διαδικασίες και δεξιότητες (παρατήρηση,
καταγραφή, ταξινόμηση, πρόβλεψη, μέτρηση, ερμηνεία των δεδομένων, έλεγχος μεταβλητών και διατύπωση υποθέσεων κτλ.).
Στάσεις
Η ανθρωπιστική κουλτούρα στα σχολεία εφοδιάζει τους μαθητές με κοινές αναφορές. Δίνει, επίσης, στο κάθε άτομο την επιθυμία να έχει προσωπική πολιτιστική ζωή:
• διαβάζοντας, επισκεπτόμενος μουσεία και παρακολουθώντας θεάματα (κινηματογράφο, θέατρο, συναυλίες και άλλα πολιτιστικά γεγονότα)
• έχοντας πολιτιστική, καλλιτεχνική ή αθλητική δραστηριότητα.
Αυτή η κουλτούρα έχει στόχο να καλλιεργήσει μια στάση φιλοπερίεργη: • για τα προϊόντα, της πολιτιστικής κληρονομιάς και της σύγχρονης δημιουργίας
(εθνικά ή ξένα) • για άλλες χώρες του κόσμου (ιστορία, πολιτισμό, επικαιρότητα).
Συμβάλλει στη συνειδητοποίηση ότι οι ανθρώπινες εμπειρίες έχουν μια οικουμενική διάσταση. Η περιβαλλοντική κουλτούρα επιδιώκει να καταστήσει τους μαθητές υπεύθυνους δημοκρατικούς και ενεργούς πολίτες οι επιλογές των οποίων θα στηρίζονται στη
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
124
διασφάλιση της αειφόρου ανάπτυξης και της προστασίας του περιβάλλοντος. Επιδιώκει οι μαθητές:
• Να διαμορφώσουν ένα νέο κώδικα αξιών βασισμένο στην εκτίμηση και στο σεβασμό του περιβάλλοντος.
• Να κατανοήσουν τους τρόπους με τους οποίους οι πολιτισμικές δραστηριότητες (κοινωνικές, οικονομικές, θρησκευτικές, πολιτικές) επιδρούν στο περιβάλλον.
• Να συνειδητοποιήσουν τους τρόπους με τους οποίους οι ανθρώπινες δραστηριότητες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο επιδρούν στο περιβάλλον.
• Να συνειδητοποιήσουν το ρόλο που έχουν οι διαφορετικές πεποιθήσεις και αξίες στην εμφάνιση ή αντιμετώπιση του περιβάλλοντος.
• Να εκτιμήσουν τη σημασία των δημοκρατικών και ανθρωπιστικών ιδεωδών, ως βασικών παραμέτρων για την επίτευξη δικαιοτέρων κοινωνιών στη βάση της κοινωνικής συνοχής, κοινωνική αλληλεγγύης και περιβαλλοντικής ακεραιότητας.
• Να αναπτύξουν αίσθημα προσωπικής ευθύνης και να συνειδητοποιήσουν το ρόλο τους ως πολίτες στην επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης.
(6)
ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ Για να συμπληρώσουν με επιτυχία το σχολείο, να επιδιώκουν περαιτέρω εκπαίδευση, να οικοδομούν το προσωπικό και επαγγελματικό τους μέλλον, να οδηγούνται σε μια επιτυχημένη ζωή στην κοινωνία και να λειτουργούν ελεύθερα ως πολίτες, κάποιες άλλες ικανότητες θεωρούνται απαραίτητες για να αναπτυχθούν από κάθε μαθητή. Το σχολείο πρέπει να επιτρέπει σε κάθε άτομο να καταστεί εξ ολοκλήρου υπεύθυνο, δηλαδή αυτόνομο και ανοικτό σε πρωτοβουλίες και να εκπληρώσει αποτελεσματικότερα την αποστολή του για παροχή κοινωνικής και πολιτικής αγωγής. Αυτό σημαίνει να προσφερθεί στους μαθητές ένα πραγματικό πρόγραμμα αγωγής του πολίτη, το οποίο να αποτελείται από αξίες, γνώσεις, πρακτικές και συμπεριφορές και του οποίου ο σκοπός είναι να προωθήσει την αποτελεσματική και εποικοδομητική συμμετοχή των μαθητών στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή, προετοιμάζοντάς τους να εξασκήσουν την ελευθερία τους με πλήρη συνείδηση των δικαιωμάτων των άλλων και να απορρίπτουν τη βία. Γι’ αυτό οι μαθητές πρέπει να μαθαίνουν να διακρίνουν τις διαφορές ανάμεσα στις οικουμενικές αρχές (Ανθρώπινα Δικαιώματα), τους κανόνες και νόμους του κράτους και τις κοινωνικές πρακτικές (ευπρέπεια). Πρέπει, επίσης, να αναπτύξουν την αίσθηση ότι ανήκουν στη χώρα τους και στην Ευρωπαϊκή Ένωση σεβόμενοι τη διαφορετικότητα των επιλογών του κάθε ατόμου και το δικαίωμά του να διατηρεί τις προσωπικές του απόψεις.
Α. Ζώντας στην κοινωνία
Από το νηπιαγωγείο, ο στόχος είναι να προετοιμαστούν οι μαθητές να ζουν αρμονικά μαζί με τους άλλους με τη βαθμιαία υιοθέτηση των κανόνων της συλλογικής ζωής.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
125
Γνώσεις Οι αναγκαίες γνώσεις προέρχονται από τη διδασκαλία των επιστημών και των ανθρωπιστικών σπουδών. Η φυσική αγωγή διαδραματίζει, επίσης, το ρόλο της. Οι μαθητές πρέπει επίσης:
• Να γνωρίζουν τους κανόνες της ομαδικής ζωής και να αντιλαμβάνονται ότι κάθε ανθρώπινη κοινότητα στηρίζεται σε κώδικες συμπεριφοράς και πρακτικές που πρέπει να γίνονται σεβαστές.
• Να γνωρίζουν τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται. • Να γνωρίζουν τη διάκριση μεταξύ επαγγελματικής, δημόσιας και ιδιωτικής
ζωής. • Να έχουν γνώση της σεξουαλικότητας, της υγείας και της ασφάλειας. • Να γνωρίζουν πρώτες βοήθειες.
Δεξιότητες
Κάθε μαθητής πρέπει να είναι ικανός: • Να ακολουθεί κανόνες, ειδικά τους εσωτερικούς κανονισμούς της σχολικής
μονάδας. • Να επικοινωνεί και να εργάζεται σε ομάδες, πράγμα που σημαίνει να είναι
ικανός να ακούει, να προβάλλει την άποψή του, να διαπραγματεύεται, να επιδιώκει τη συναίνεση, να εκτελεί την εργασία του σύμφωνα με τους κανόνες που έθεσε η ομάδα.
• Να εκτιμά τις συνέπειες των πράξεών του: ικανότητα να αναγνωρίζει και να διατυπώνει τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις του, να επιβεβαιώνει τον εαυτό του εποικοδομητικά.
• Να δίνει βοήθεια: η απόκτηση διπλώματος πρώτων βοηθειών δείχνει ότι έχει αποκτήσει αυτή την ικανότητα.
• Να σέβεται τους κανόνες ασφαλείας, ειδικά τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας, με την απόκτηση σχετικού διπλώματος.
Στάσεις
Η ζωή στην κοινωνία στηρίζεται: • στην αυτοεκτίμηση • στο σεβασμό των άλλων (ευγένεια, ανοχή, άρνηση της προκατάληψης και των
στεροτύπων) • στο σεβασμό του αντίθετου φύλου • στο σεβασμό της προσωπικής ζωής • στην επιθυμία ειρηνικής επίλυσης των διαφορών • στη συνειδητοποίηση ότι κανένας δε ζει χωρίς τους άλλους (κοινωνικοποίηση):
- αναγνώριση της ανάγκης για συνεισφορά του καθενός στο κοινωνικό σύνολο
- επίγνωση της ευθύνης απέναντι στους άλλους
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
126
- ανάγκη για αλληλεγγύη: να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των ατόμων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες (φυσικές ή οικονομικές) στην Κύπρο ή σε άλλα μέρη του κόσμου.
Β. Προετοιμασία του αυριανού πολίτη
Ο στόχος είναι να προωθηθεί η κατανόηση των θεσμών σε μια ενεργή δημοκρατία με την απόκτηση των θεμελιωδών αρχών και των βασικών κανόνων της Δημοκρατίας. Επίσης, στόχος είναι να ενθαρρυνθούν οι μαθητές να καταστούν ενεργά υπεύθυνα μέλη της Δημοκρατίας.
Γνώσεις Για να ασκήσει την ελευθερία του, ο πολίτης πρέπει να είναι καλά ενημερωμένος. Η γνώση των ελληνικών καθώς και η ανθρωπιστική και επιστημονική κουλτούρα προετοιμάζουν το δρόμο για μια υπεύθυνη κοινωνική ζωή. Επιπρόσθετα προς αυτή τη βασική γνώση, κυρίως της εθνικής και της ευρωπαϊκής ιστορίας, ο μαθητής πρέπει να γνωρίζει και τα ακόλουθα:
• Την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
• Τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού
• Τα σύμβολα της Δημοκρατίας και τη σημασία τους (Σημαία, Εμβλήματα, Εθνικός Ύμνος)
• Τους βασικούς κανόνες της δημοκρατικής ζωής (το Νόμο, τις αρχές αντιπροσώπευσης, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, το απόρρητο της ψήφου, την πλειοψηφία στις αποφάσεις και το δικαίωμα αντιπολίτευσης), οι οποίοι αρχίζουν να διδάσκονται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέσα από διάφορες καθημερινές καταστάσεις και συνεχίζουν κατά τη διάρκεια της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ειδικά με την εκλογή μαθητικών συμβουλίων.
• Τη σχέση μεταξύ σεβασμού των κανόνων της κοινωνικής και πολιτικής ζωής και των αξιών που δημιούργησαν τη Δημοκρατία.
• Διάφορες βασικές έννοιες της νομοθεσίας, και ειδικά: - τη ταυτότητα του ατόμου - την εθνικότητα - την αρχή της υπευθυνότητας και την έννοια των συμβολαίων, με
αναφορά σε κοινές πρακτικές (υπογραφή ενός ενοικιαστηρίου, ενός συμβολαίου εργασίας, αγορά περιουσίας, σύναψη γάμου, δήλωση γέννησης κ.ά).
• Μερικές έννοιες διαχείρισης (δημιουργία προσωπικού προϋπολογισμού, σύναψη δανείου κ.ά).
• Κατανόηση του συστήματος δικαιοσύνης (διαφορά μεταξύ αστικού και ποινικού κώδικα, μεταξύ δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας).
• Τους σημαντικότερους παγκόσμιους οργανισμούς.
• Την Ευρωπαϊκή Ένωση: - τους σκοπούς των σχεδίων που διαχειρίζονται από κοινού τα κράτη
μέλη
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
127
- τα κύρια χαρακτηριστικά των θεσμικών οργάνων.
• Τα κύρια χαρακτηριστικά της κρατικής οργάνωσης στην Κύπρο: - κύρια θεσμικά όργανα της Δημοκρατίας (εξουσίες και λειτουργίες του
Κράτους και της τοπικής αυτοδιοίκησης) - κύρια στοιχεία της κυπριακής δημογραφίας και οικονομίας - γενικό σχέδιο δημόσιων εσόδων και δαπανών (κράτος, τοπικές αρχές,
κοινωνικές ασφαλίσεις) - λειτουργία κοινωνικών υπηρεσιών.
Δεξιότητες
Οι μαθητές πρέπει να είναι ικανοί να βγάζουν τα δικά τους συμπεράσματα και να έχουν κριτικό πνεύμα. Αυτό συνεπάγεται:
− ικανότητα εντοπισμού της υποκειμενικότητας ή της μεροληψίας μιας ομιλίας, μιας αφήγησης, ενός ρεπορτάζ
− ικανότητα διάκρισης της λογικής επιχειρηματολογίας από την επιχειρηματολογία που στηρίζεται στη δύναμη της εξουσίας
− ικανότητα αναγνώρισης, ταξινόμησης, ιεράρχησης και ανάλυσης πληροφοριών καθώς και αποστασιοποίησης
− ικανότητα διάκρισης του εικονικού από το πραγματικό
− δεξιότητες σχετικές με τα ΜΜΕ, καθώς και συνειδητοποίηση για το ρόλο και την επίδρασή τους στην κοινωνία
− ικανότητα διαμόρφωσης προσωπικής γνώμης, αλλά και αμφισβήτησής της και μεταβολής της (με βάση την επίγνωση του ρόλου που παίζουν τα συναισθήματα, οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα).
Στάσεις
Με το πέρας της σειράς μαθημάτων αγωγής του πολίτη, ο μαθητής πρέπει να συνειδητοποιεί την αξία των νόμων και των δεσμεύσεων. Αυτό συνεπάγεται:
− επίγνωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών του
− ενδιαφέρον για τη δημόσια ζωή και τα κυριότερα κοινωνικά θέματα
− επίγνωση της σημασίας της ψήφου και της δημοκρατικής λήψης αποφάσεων
− επιθυμία συμμετοχής στα κοινά.
(7) ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ
Α. ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ Η αυτονομία του ανθρώπου είναι ζωτικό συμπλήρωμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Κοινή Βάση προσφέρει τη δυνατότητα ανταλλαγής, δράσης και σωστής επιλογής στηριγμένης στην επίγνωση των αιτιών, αναπτύσσοντας την ικανότητα ανεπηρέαστης κριτικής.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
128
Η αυτονομία είναι προϋπόθεση για σχολική επιτυχία, καλό προσανατολισμό και ικανότητα προσαρμογής στις αλλαγές της προσωπικής, επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής των ατόμων. Είναι, επίσης, σημαντικό για τα σχολεία να αναπτύσσουν την ικανότητα του μαθητή για διά βίου εκπαίδευση.
Γνώσεις Η γνώση άλλων στοιχείων της Κοινής Βάσης δεν μπορεί να διαχωριστεί από την απόκτηση αυτής της δεξιότητας, αλλά κάθε μαθητής πρέπει, επίσης, να γνωρίζει:
• Τις διαδικασίες της μάθησης, τις δυνατότητες και αδυναμίες του
• Το οικονομικό περιβάλλον - τον κόσμο των επιχειρήσεων - τα επαγγέλματα κάθε τομέα και τα διάφορα επίπεδα προσόντων, την ανάλογη
μόρφωση που απαιτείται καθώς και τις δυνατότητες εισδοχής στην αγορά εργασίας.
Δεξιότητες
Οι κύριες ικανότητες που αναμένονται από έναν αυτόνομο μαθητή είναι οι εξής:
• Ικανότητα να ακολουθεί τις μεθόδους εργασίας (διαχείριση χρόνου και σχεδιασμός εργασίας, λήψη σημειώσεων, χρήση λεξικού, εγκυκλοπαίδειας ή άλλων σημαντικών εργαλείων, συγκέντρωση, απομνημόνευση, δημιουργία φακέλων, παρουσίαση)
• Γνώση του τρόπου ακολουθίας οδηγιών
• Ικανότητα λογικής και ακριβούς τεκμηρίωσης και επομένως ικανότητα: - να εντοπίζει ένα πρόβλημα και να οργανώνει τη διαδικασία επίλυσής του - να αναζητά χρήσιμες πληροφορίες, να τις αναλύει, να τις επιλέγει, να τις
ταξινομεί, να τις οργανώνει και να τις συνθέτει - να συνδυάζει τη γνώση και τις δεξιότητες που απεκόμισε από τη διδασκαλία
των διαφόρων θεμάτων και να τις αξιοποιεί σε διάφορες καταστάσεις - να εντοπίζει, να εξηγεί και να διορθώνει λάθη - να διαχωρίζει το δεδομένο από το ζητούμενο (αποδεικτέο) - να δοκιμάζει διάφορους τρόπους λύσεων
• Ικανότητα αυτοαξιολόγησης
• Ικανότητα επιλογής τομέων μόρφωσης, που είναι το πρώτο βήμα για τη διά βίου εκπαίδευση
• Ανάπτυξη επιμέλειας
• Καλός έλεγχος του σώματος.
Στάσεις Τα κίνητρα, η αυτοπεποίθηση, η επιθυμία για επιτυχία και πρόοδο είναι θεμελιώδεις στάσεις ζωής. Κάθε άτομο πρέπει:
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
129
• Να έχει τη θέληση να φροντίζει τον εαυτό του
• Να χρησιμοποιεί τις διανοητικές και σωματικές του δεξιότητες
• Να αναγνωρίζει την ανάγκη εμπλοκής και επιδίωξης νέων μαθησιακών ευκαιριών
• Να αντιλαμβάνεται ότι οι άλλοι επιδρούν στις αξίες και τις επιλογές του
• Να είναι επιδεκτικός σε διαφορετικούς επαγγελματικούς τομείς και να γνωρίζει ότι όλοι οι τομείς έχουν την ίδια αξία.
Β. ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ Οι μαθητές πρέπει να αποδείξουν ότι είναι ικανοί να συλλαμβάνουν, εφαρμόζουν και να διεξάγουν ατομικές ή ομαδικές εργασίες στην τέχνη, τον αθλητισμό, την πολιτιστική κληρονομιά και τους κοινωνικοοικονομικούς τομείς. Ανεξάρτητα από τη φύση τους, οι εργασίες-μελέτες, οι οποίες πάντα επικυρώνονται από το σχολείο, συμβάλλουν στην ενεργητική εμπλοκή των μαθητών στη διαδικασία της μάθησης.
Γνώσεις Όλες οι γνώσεις που αποκτούνται στις άλλες δεξιότητες είναι χρήσιμες.
Δεξιότητες Οι μαθητές πρέπει να μάθουν πώς να μεταβαίνουν από την ιδέα στην πράξη, πράγμα το οποίο προϋποθέτει τις ακόλουθες δεξιότητες:
• Καθορισμός της κατάλληλης διαδικασίας για την εκπόνηση της μελέτης
• Εξεύρεση εταίρων και επικοινωνία μαζί τους, αξιοποίηση ανθρώπων ως πηγές πληροφοριών
• Λήψη αποφάσεων, εφαρμογή και στη συνέχεια ανάληψη ρίσκου
• Αναζήτηση συμβουλών από άλλους, διάδραση, πληροφόρηση, οργάνωση συνάντησης, αντιπροσώπευση ομάδας
• Προσδιορισμός των εργασιών που θα αναληφθούν και προτεραιοτήτων.
Στάσεις Η επιθυμία για ανάληψη πρωτοβουλιών, για πρόβλεψη, καθώς και για ανεξαρτησία και ευρηματικότητα στην προσωπική, κοινωνική και μελλοντικά στην επαγγελματική ζωή, είναι μια σημαντική στάση ζωής. Εμπλέκει:
- περιέργεια και δημιουργικότητα - ενδιαφέρον και αποφασιστικότητα στην επίτευξη των στόχων.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
130
(8) ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΩΝ
Η συγκεκριμένη ικανότητα σημαίνει απόκτηση, επεξεργασία και αφομοίωση των νέων γνώσεων και δεξιοτήτων, καθώς και αναζήτηση και χρησιμοποίηση κατάλληλης καθοδήγησης. Η μεθοδολογία της μάθησης προϋποθέτει ότι η μάθηση βασίζεται σε προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες της ζωής προκειμένου να χρησιμοποιούνται και να εφαρμόζονται οι γνώσεις και οι δεξιότητες σε διάφορα πλαίσια: στο σπίτι, στην εργασία, στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Η παροχή κινήτρων και η εμπιστοσύνη αποτελούν σημαντικά στοιχεία της ικανότητας του ατόμου. Ουσιαστικά οι μαθητές συμπληρώνοντας την υποχρεωτική εκπαίδευση θα πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίζουν τι γνωρίζουν, τι δεν γνωρίζουν αλλά και πώς θα γνωρίσουν αυτά που δεν γνωρίζουν. Αυτό μπορεί να καλλιεργηθεί με οργανωμένο και συστηματικό τρόπο με την εφαρμογή μιας σειράς στρατηγικών που να καλλιεργούν τις μεταγνωστικές ικανότητες των μαθητών.
Γνώσεις Οι μαθητές να είναι ικανοί:
• Να γνωρίζουν τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τα προσόντα που απαιτούνται στις περιπτώσεις που η μάθηση κατευθύνεται προς τις ιδιαίτερες επιδιώξεις αναφορικά με την εργασία ή τη σταδιοδρομία.
• Να έχουν επίγνωση των προσωπικών μαθησιακών στρατηγικών τους, των ισχυρών και των αδύναμων τους σημείων ως προς τις δεξιότητες και τα προσόντα τους σε εκείνες τις περιπτώσεις που η μεθοδολογία της μάθησης το απαιτεί.
• Να αναζητούν τις κατάλληλες ευκαιρίες εκπαίδευσης και κατάρτισης καθώς και την καθοδήγηση ή/και στήριξη που μπορεί να τους παρασχεθεί.
Δεξιότητες
Οι δεξιότητες της μεθοδολογίας της μάθησης απαιτούν πρώτα την απόκτηση των θεμελιωδών βασικών δεξιοτήτων, όπως η ανάγνωση και γραφή, η αριθμητική και οι ΤΠΕ, που απαιτούνται για την περαιτέρω μάθηση. Ως εκ τούτου, οι μαθητές θα πρέπει να είναι ικανοί:
• Να έχουν πρόσβαση, να αποκτούν, να επεξεργάζονται και να αφομοιώνουν νέες γνώσεις και δεξιότητες.
• Να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα πρότυπα μάθησης, σταδιοδρομίας και εργασίας, και ιδίως την ικανότητα επιμονής στη μάθηση, συγκέντρωσης και κριτικού αναστοχασμού προς τους σκοπούς και τους στόχους της μάθησης.
• Να αφιερώνουν χρόνο στη μάθηση αυτόνομα και πειθαρχημένα, αλλά και να εργάζονται συλλογικά στα πλαίσια της διαδικασίας μάθησης, να αντλούν οφέλη από μια ανομοιογενή ομάδα και να μοιράζονται αυτά που έχουν μάθει.
• Να είναι σε θέση να οργανώνουν τη μάθησή τους, να αξιολογούν την εργασία τους και να ζητούν συμβουλές, πληροφορίες και στήριξη, όταν ενδείκνυται.
Κοινή Βάση Γνώσεων, Δεξιοτήτων και Στάσεων
131
Στάσεις Μια θετική συμπεριφορά περιλαμβάνει την εξασφάλιση κινήτρων και αυτοπεποίθησης για τη συστηματική και επιτυχή επιδίωξη για μάθηση σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Οι μαθητές θα πρέπει να είναι ικανοί:
• Να βασίζουν τη συμπεριφορά τους στην επίλυση προβλημάτων η οποία να στηρίζει τόσο τη μάθηση όσο και την ικανότητά τους να διαχειρίζονται εμπόδια και αλλαγές.
• Να εφαρμόζουν προηγούμενες γνώσεις και εμπειρίες της ζωής και την περιέργεια για την αναζήτηση νέων ευκαιριών μάθησης.
• Να εφαρμόζουν τις γνώσεις που απέκτησαν σε ποικίλα πλαίσια που να καλύπτουν όλο το φάσμα της ζωής.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η κύρια αρχή της Βάσης βασίζεται στην απαραίτητη ποιότητα. Καθώς πρόκειται για μια κοινή κουλτούρα για όλους τους μαθητές, στρέφει σε φιλοδοξία τους αδύνατους μαθητές και σε απαιτήσεις αυτούς που τα καταφέρνουν. Οι μεγάλες ελλείψεις των μεν και τα κενά των δε, με τη συμπλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης είναι εμπόδια για πλήρη επιτυχία και για την ελεύθερη και υπεύθυνη άσκηση του ρόλου τους ως πολιτών. Επομένως η Κοινή Βάση πρέπει να γίνει κτήμα όλων των μαθητών με το πέρας της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, καθώς οι ικανότητες που τη συνθέτουν (και οι αντίστοιχες γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις) είναι συμπληρωματικές και αναγκαίες. Κάθε τομέας που αποτελεί μέρος της Βάσης συμβάλλει στην επαγγελματική, κοινωνική και πολιτική ολοκλήρωση των μαθητών.