This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
1
«Տեղական զարգացման բարելավված պլանավորման միջոցով
կլիմայի փոփոխության ռիսկերի մեղմումը գյուղական համայնքներում»
ՄԱԶԾ-ՃԿՎԲ/00075559 ծրագիր
Կլիմայի փոփոխության հետ առնչվող ռիսկերի վերլուծություն և
Ինչպես նշում է գյուղապետը, գյուղում կա մթերքների իրացման խնդիր: Բացի այդ կա նաև դեպի գյուղ տանող ճանապարհների խնդիր: Հարցվողները ստացված բերքը, կաթնամթերքը և
մսամթերքը հիմնականում սպառում են տնային տնտեսությունում /100%/, 24%-ը նշել է, որ
նվիրում են բարեկամներին, հարևաններին, 65%-ը նշել է, որ վաճառում են տանից/բակից,
այդ թվում`նաև փոխանակումներ, 6%-ը` վաճառում են շուկայում:
Գծապատկեր 6. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 89%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից:
Կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներին բոլոր հարցվողները տեղեկանում են
հեռուստատեսությունից:
50% 44%
6%
Մինչև 2 հա
2-3 հա
4-7 հա
100%
65%
24% 6%
Սպառում ենք տնային
տնտեսությունում
Վաճառում ենք
տանից/բակից
Նվիրում ենք
բարեկամներին,
հարևաններին
Վաճառում ենք
շուկայում
35
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն հարցվողների 67%-ը
նախընտրում է ստանալ հեռուստացույցից, 17%-ը՝ SMS-ների միջոցով, 11%-ը`
նախազգուշացում գյուղապետարանին:
Գծապատկեր 7. Կլիմայի փոփոխման վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման
աղբյուրի հարցվողների նախընտրությունը
Հարցվողների 28%-ը նշել է, որ իրենց համայնքում գոյություն ունի միմյանց
զգուշացնելու/ահազանգելու համակարգ: Հարցվողների մեծամասնությունը (72%) նշել է նրա
բացակայության մասին:
Որպես ահազանգման ուղիներ բոլոր հարցվողները նշել են բջջային զանգերը, 20%-ը` նշել է
գյուղամիջից են իրար տեղեկացնում:
Ինչպես նշեց գյուղապետը, Գոմք գյուղում կլիման մեղմ է, սակայն վերջին տարիներին
նկատվում են որոշակի փոփոխություններ: Թե´ գյուղապետը, թե´ հաշվապահը և թե´
հարցվողները նշել են, որ վերջին 3 տարիների ընթացքում իրենց գյուղական համայնքում՝
Գոմքում, ինտենսիվացել են հետևյալ եղանակային երևույթները. վաղ ցրտահարություն`
100%, կարկուտ՝ 94%, սելավներ` 33%, երաշտ` 6%, ուժեղ քամիներ` 17%:
Գծապատկեր 8. Վերջին 3 տարիների ընթացքում որ
եղանակային երևույթներն են ինտենսիվացել
Գծապատկեր 9-ում ներկայացված է, թե տվյալ եղանակային երևույթներից հատկապես որ
մշակաբույսերը, որ ոլորտներն են տուժել: Այսպիսով, ինչպես տեսնում ենք Գծ. 9-ում, կլիմայի
փոփոխություններից առավել տուժել են մրգերը, բանջարեղենները:
67%
17%
11%
17%
Եղանակային փոփոխությունների մասին
հեռուստացույցով նախազգուշացում
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
Նախազգուշացում գյուղապետարանին
Դժ.պատ
6%
17%
33%
94%
100%
Երաշտ
Ուժեղ քամիներ
Սելավներ
Կարկուտ
Վաղ ցրտահարություն
36
Գծապատկեր 9. Գյուղատնտեսության որ ոլորտներն են առավել ենթարկվում
կլիմայի փոփոխության ռիսկերին
Գծապատկեր 10-ում ներկայացված է, թե եղանակային երևույթները որ սեզոնին են
հատկապես վտանգավոր: Ինչպես տեսնում ենք, կարկուտը և վաղ ցրտահարությունը
առավել վտանգավոր են գարնանը:
Գծապատկեր 10. Տարվա որ սեզոնին են այս երևույթներն առավել վտանգավոր
Իսկ թե որքանով էր գյուղը/համայնքը պատրաստված դիմակայելու նման կլիմայական
ռիսկերին ներկայացված է Գծապատկեր 11-ում: Ինչպես տեսնում ենք, Գոմք համայնքում ոչ
մի դեպքում էլ չկար գրեթե որևէ պատրաստվածություն:
Գծապատկեր 11. Գյուղական համայնքի պատրաստվածությունը
դիմակայելու կլիմայական երևույթներին
Ինչպես վկայում են հետազոտության արդյունքները, գյուղում չկա հակակարկտային կայան:
Ցրտահարության դեմ պայքարի միակ մեխանիզմը, որը գյուղացիները կիրառում են,
ծխահարումն է, սակայն, ինչպես նշում են հարցվողները, կոնկրետ այս տարվա
ցրտահարության դեմ ծխահարումը որևէ օգուտ չի տվել: Երաշտների ժամանակ էլ փորձում
են առավելագույնս ոռոգում կատարել:
18% 11% 12% 11%
100% 89%
100% 100%
12% 6%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Հատիկավոր կուլտուրաներ
/ոլոռ, ոսպ, սիսեռ և այլն/ Հացահատիկային
կուլտուրաներ Բանջարեղեն
Մրգեր
Խոտհարք
100% 100%
6% 17%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Գարուն
Ամառ
Ձմեռ
82% 83%
6% 6% 12% 11%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Ընդհանրապես
պատրաստված չէր
Ավելի շուտ
Պատրաստված չէր
Ավելի շուտ
Պատրաստված էր
37
Որպես կլիմայական ռիսկերին հակազդման մեխանիզմներ, հարցվողները ևս նշել են.
Կարկուտի դեմ՝ կարկտակայան և պաշտպանիչ ցանցեր, ցրտահարություն՝ ծխահարում և
ոռոգում:
Այն հարցին, թե արդյոք պատճառված վնասների դիմաց ստացել են որևէ փոխհատուցում,
գյուղապետը նշեց, որ չեն ստացել և չէին էլ դիմել փոխհատուցման համար:
Այն հարցին, թե արդյոք հարցվողները լսել են վտանգի մասին նախքան պատահարը,
հարցվողների 72%-ը նշել է, որ տեղեկացված է եղել սպառնացող վտանգի մասին:
Բոլոր հարցվողները տեղեկատվությունը ստացել են հեռուստացույցի միջոցով: Իսկ
տեղեկատվություն ստանում են հեռուստացույցից /100%/, և վեբ կայքից ` 8%:
Հարկ է նշել, որ հարցվողների 67%-ը ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ են ստանում կլիմայի
փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն:
Իսկ ստացված տեղեկատվության օգտակարությունը հարցվողները գնահատել են հետևյալ
կերպ. 33%-ը կարծում է որ ավելի շուտ օգտակար է, 8%-ը` շատ օգտակար է, ընդհանրապես
օգտակար չէ` 25%, ավելի շուտ օգտակար չէ` 25%:
Գծապատկեր 12. ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ ստացված տեղեկատվության
օգտակարության գնահատում
Հարցվողներին հարց է տրվել նաև այն մասին, թե իրենց ընտանիքը կլիմայի փոփոխման
ռիսկերի հետ կապված ինչ միջոցառումների կարիք ունի: Ապահովագրության համակարգ
նշել է հարցվողների 28%-ը, համայնքային փոխօգնության ֆոնդ` 67%-ի կողմից:
Գծապատկեր 13. Կլիմայի փոփոխման ռիսկերի հետ կապված
ինչ միջոցառումների կարիք կան
8%
33%
25%
25%
Շատ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար չէ
28%
67%
Ապահովագրության համակարգ Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ
38
ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Գոմք Գյուղական Համայնքի ուժեղ կողմերն են.
Բարենպաստ կլիմա
Բերրի հողեր
Աշխատուժի առկայություն
Փորձնական ջերմոցներ
Ոռոգման համակարգ
Սառնարաններ
Գոմք Գյուղական Համայնքի թույլ կողմերն են.
Հակակարկտակայանի բացակայություն
Պաշտպանիչ ցանցերի բացակայություն
Ցրտահարության դեմ հստակ մեխանիզմների բացակայություն
Իրացման խնդիր
Ճանապարհների վատ որակ
Կլիմայի փոփոխման հետ կապված հիմնական միջոցառումների կարիք.
Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ
Ապահովագրության համակարգ
Վերջին 3 տարիներին ընթացքում Գոմքում ինտենսիվացած կլիմայական
փոփոխությունները.
Վաղ ցրտահարություն
Կարկուտ
Եղանակային երևույթներից տուժում են հետևյալ մշակաբույսերը.
Մրգեր
Բանջարեղեն
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման աղբյուրի
նախապատվություն.
Հեռուստատեսություն
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
Նախազգուշացում գյուղապետարանին
39
2.4. Թառաթումբ գյուղական համայնքի արդյունքներ
Թառաթումբ գյուղական համայնքի նկարագրություն 11
Մակերես` 20,92կմ2
Բնակչություն` 549
Թառաթումբ գյուղը գտնվում է Վայոց ձոր մարզի Եղեգնաձորի տարածաշրջանում,
Վարդենիսի լեռնաշղթայի հարավային լանջերին, ծովի մակարդակից 1640մ բարձրության
վրա, Եղեգնաձոր քաղաքից 22 կմ հյուսիս-արևմուտք, Երևան քաղաքից 140 կմ
հեռավորությամբ։ Գյուղը սահմանակից է Հորս, Սալլի, Քարագլուխ, Աղնջաձոր գյուղերին,
արևմուտքից սահմանակից է Մարտունու տարածքին։ Կլիման տաք է և չոր`շոգ ամառներով
և ցուրտ ձմեռներով, տարեկան տեղումների քանակը կազմում է 400-450մմ։ Բնական
լանդշտաֆները տափաստանային են։
Գյուղը հիմնադրվել է 1830թ. Պարսկահայաստանի Խոյ գավառի Ղորուղ գյուղից գաղթած
10 ընտանիքների կողմից։
Ըստ Հայաստանի Հանրապետության ազգային արխիվի տվյալների՝ 1831 թվականին
գյուղն ունեցել է 56 բնակիչ՝ 26 տղամարդ և 30 կին, իսկ 1896 թվականին՝ 232՝ 131 տղամարդ և
101 կին։
Գյուղի տարածքում կան շատ խաչքարեր, եկեղեցու ավերակներ, որոնք վկայում են, որ
տարածքը բնակեցված է եղել դեռևս հին դարերում։
Այժմ գյուղն ունի 160 տնտեսություն, 549 բնակիչ՝ 281 տղամարդ և 268 կին։
Գյուղը տվել է Հայրենական Մեծ պատերազմի և Սոցիալիստական աշխատանքի
մեկական հերոսներ։
Գյուղն ունի գործող եկեղեցի, որը կառուցվել է 1896 թվականին, Հայրենական Մեծ
պատերազմում զոհված թառաթումբցիների հիշատակը հավերժացնող հուշարձան-կոթող։
Գյուղն ունի միջնակարգ դպրոց, նորակառուց համայնքի կենտրոն, որտեղ տեղակայված
են գրադարանը, մշակութի տունը, համայնքապետարանը, բուժկետը և խաղասենյակ։
2008թ.կառուցվել է խմելու ջրի նոր ջրագիծ, որը վերջնականապես լուծել է խմելու ջրի
հիմնախնդիրը։ Գյուղում գործում է քարի մշակման արտադրամաս։
Բնակչությունն զբաղվում է այգեգործությամբ, հիմնականում` խնձոր և ընկույզ,
կարտոֆիլի մշակությամբ, մեղվաբուծությամբ և անասնապահությամբ։
11
http://vdzor.gov.am/about-communities/780/
40
Հետազոտության արդյունքներ
Սոցիալ-դեմոգրաֆիական ցուցանիշներ
Սույն բաժնում ներկայացված է հարցվողների սոցիալ- դեմոգրաֆիական ցուցանիշները:
Հարցվողների 61%-ը իգական և 39% արական սեռի ներկայացուցիչներ են:
Գծապատկեր 1-ում ներկայացված է հարցվողների տարիքային բաշխվածությունը:
Գծապատկեր 1. Հարցվողների տարիքը
Աղյուսակ 1-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը:
Աղյուսակ 1. Հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը
Ընդհանուր Մինչև 18 տարեկան 18 տարեկանից բարձր
2 0 2
5 0 5
4 2 2
4 0 4
6 2 4
3 0 3
6 1 5
3 0 3
2 0 2
7 2 5
5 0 5
4 0 4
6 3 3
5 2 3
4 2 2
4 0 4
2 0 2
4 0 4
6%
22%
17%
39%
11%
6%
18-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65 և ավելի
41
Աղյուսակ 2-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան
եկամուտները, ինչպես նաև բաշխվածությունը ըստ եկամտի աղբյուրների:
Աղյուսակ 2. Հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան եկամուտները
Ընդհանուր
Աշխատավարձ
Հողագործություն
Անասնապահություն
Եկամուտի այլ աղբյուր /
կենսաթոշակ, նպաստ,
փոխանցումներ այլ
երկրներից և այլն /
1350000 0 100000 0 1250000
1640000 480000 100000 100000 960000
424000 0 50000 50000 324000
570000 420000 150000 0 0
1140000 0 150000 150000 840000
1000000 0 0 400000 600000
100000 0 0 0 100000
2800000 0 2000000 800000 0
354000 264000 60000 30000 0
2460000 1440000 0 300000 720000
980000 780000 0 200000 0
890000 840000 0 50000 0
240000 0 0 0 240000
430000 0 35000 35000 360000
340000 180000 0 0 160000
500000 0 0 500000 0
300000 0 0 0 300000
400000 0 400000 0 0
Գծապատկեր 2-ում ներկայացված է հարցվողների կրթական մակարդակը:
Գծապատկեր 2. Հարցվողների կրթական մակարդակը
61%
28%
11%
Միջնակարգ
Միջնակարգ մասնագիտական /տեխնիկում,
ուսումնարան, քոլեջ/
Բարձրագույն /4 կուրս և ավելի բարձր/
42
Հարցված տնային տնտեսությունների
գյուղատնտեսական գործունեության նկարագրություն
Թառաթումբ համայնքում հիմնականում զբաղվում են հողագործությամբ և
անասնապահությամբ, սակայն, ինչպես նշում է գյուղապետը, անասնպահության ծավալները
նվազել են` կապված արոտավայրերի խնդիրների հետ: Հարցված բոլոր (100%) տնային
տնտեսություններում զբաղվում են թե´ հողագործությամբ, թե´ անասնապահությամբ:
Թառաթումբ գյուղում հիմնականում մշակում են հետևյալ մշակաբույսերը: Հարցված բոլոր
տնային տնտեսությունները մշակում են պտղատու այգիներ, 67%-ը` կարտոֆիլ, 6%-ը՝
խաղող, 50%-ը` խոտհարք, 18%-ը մշակում է բանջարեղեն, 3%-ը՝ հատիկավոր մշակաբույսեր,
այդ թվում`եգիպտացորեն, լոբի:
Գծապատկեր 3. Մշակաբույսերը, որոնք մշակվում են տնային տնտեսություններում
Հետազոտության ընթացքում պարզել ենք, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում ինչ
կենդանիներ կան: Գծապատկեր 4-ից տեսնում ենք, որ այն տնային տնտեսություններում,
որտեղ զբաղվում են անասնապահությամբ ընտանի թռչուններ ունեն 83%-ում (հիմնականում
մինչև 15 հատ), 78%-ը՝ խոշոր եղջերավոր անասուններ (հիմնականում մինչև 3 հատ, 3
տնային տնտեսությունում մինչև 7 հատ), 44%-ը՝ այծ (մինչև 8 հատ), 39%-ը՝ ոչխար (մինչև 7
Գծապատկեր 4. Տնային տնտեսություններում կենդանիների առկայությունը
Ինչպես պարզեցինք նաև խորին հարցազրույցների ընթացքում, գյուղատնտեսական
գործունեությամբ զբաղվում են թե´ կանայք, թե´ տղամարդիկ, սակայն գյուղատնտեսական
3%
6%
18%
50%
67%
100%
Հատիկավոր կուլտուրաներ /եգիպտացորենի,
ոլոռ, ոսպ, սիսեռ և այլն/
Խաղող
Բանջարեղեն
Խոտհարք
Կարտոֆիլ
Պտղատու այգի
6%
6%
33%
39%
44%
78%
83%
Խոզ
Նապաստակ /ճագար/
Մեղվի փեթակ
Ոչխար
Այծ
Խոշոր եղջերավոր անասուն
Ընտանի թռչուններ
43
աշխատանքների կառավարումն իրականացվում է տղամարդկանց կողմից:
Երիտասարդները հիմնականում մեկնում են արտագնա աշխատանքի և այդքան էլ
հետաքրքրված չեն գյուղատնտեսական աշխատանքներով: Իսկ ինչ վերաբերում է
հողագործության ծավալներին, ապա, ինչպես նշեց գյուղապետը, գյուղում կան շատ
խնդիրներ կապված թե ջրագծերի, թե իրացման հետ, ինչն էլ խոչընդոտում է
հողագործության զարգացմանը:
Թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում քանի հա հողակտոր են մշակում, այդ թվում`
նաև վարձակալածները, պարզվեց, որ հարցված տնային տնտեսությունների 67%-ը մշակում
են մինչև 1 հա հողատարածք, իսկ 33%-ը` 2 հա:
Ինչպես նշում է գյուղապետը և աշխատակազմի ղեկավարի տեղակալը, գյուղում հողագործությամբ զբաղվողները հիմնականում բերքը սպառում են տանը, և վաճառքներ կամ փոխանակում իրականացնում թե´ շուկայում, թե´ տանից/բակից: Հարցվողները
ստացված բերքը, կաթնամթերքը և մսամթերքը հիմնականում սպառում են տնային
տնտեսությունում /61%/, 33%-ը նշել է, որ նվիրում են բարեկամներին, հարևաններին, 56%-ը
նշել է, որ վաճառում են տանից/բակից, 17%-ը` վաճառում են շուկայում:
Գծապատկեր 5. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների մեծամասնությունը՝ 89%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման
հիմնախնդիրներից: Կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներին բոլոր հարցվողները
տեղեկանում են հեռուստատեսությունից, 27%-ը` համացանցից, 7-ական տոկոս
ծանոթներից, բարեկամներից և ռադիոյից:
Գծապատկեր 6. Կլիմայի փոփոխման վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման աղբյուրները
6%
17%
33%
56%
61%
Դժ.պատ.
Վաճառում ենք շուկայում
Նվիրում ենք բարեկամներին, հարևաններին
Վաճառում ենք տանից/բակից
Սպառում ենք տնային տնտեսությունում
7%
7%
27%
100%
ռադիո
ծանոթ, բարեկամ, հարևան
համացանց
հեռուստատեսություն
44
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն հարցվողների 44%-ը
նախընտրում է ստանալ հեռուստացույցից, 50%-ը՝ SMS-ների միջոցով, 22%-ը՝
գյուղապետարանից, 6%-ը` ռադիոյով:
Գծապատկեր 7. Կլիմայի փոփոխման վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման
աղբյուրի հարցվողների նախընտրությունը
Հարցվողների 61%-ը նշել է, որ իրենց համայնքում գոյություն ունի միմյանց
զգուշացնելու/ահազանգելու համակարգ: Որպես ահազանգման ուղիներ հարցվողների 73%-ը
նշել է բջջային զանգերը, իսկ 36%-ը` հեռախոսային/ռադիոկապ:
Թե´ գյուղապետը, թե´ աշխատակազմի քարտուղարը և թե´ հարցվողները նշել են, որ վերջին
3 տարիների ընթացքում իրենց գյուղական համայնքում՝ Թառաթումբում, ինտենսիվացել են
հետևյալ եղանակային երևույթները. վաղ ցրտահարություն` 94%, կարկուտ՝ 100%,
սողանքներ` 6%, սելավներ` 6%, երաշտ` 17%, ուժեղ քամիներ` 11%:
Գծապատկեր 8. Վերջին 3 տարիների ընթացքում որ
եղանակային երևույթներն են ինտենսիվացել
Գծապատկեր 9-ում ներկայացված է, թե տվյալ եղանակային երևույթներից հատկապես որ
մշակաբույսերը, որ ոլորտներն են տուժել: Այսպիսով, կլիմայի փոփոխություններից առավել
տուժել են մրգերը, բանջարեղենները, խոտհարքը:
6%
6%
22%
44%
50%
Դժ.պատ
Նախազգուշացում ռադիոյով
Նախազգուշացում գյուղապետարանին
Եղանակային փոփոխությունների մասին
հեռուստացույցով նախազգուշացում
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
6% 6%
6%
11%
17% 94%
100%
Համաճարակ
Սողանք
Սելավներ
Ուժեղ քամիներ
Երաշտ
Վաղ ցրտահարություն
Կարկուտ
45
Գծապատկեր 9. Գյուղատնտեսության որ ոլորտներն են
առավել ենթարկվում կլիմայի փոփոխության ռիսկերին
Գծապատկեր 10-ում ներկայացված է, թե եղանակային երևույթները որ սեզոնին են
հատկապես վտանգավոր: Ինչպես տեսնում ենք, կարկուտը և վաղ ցրտահարությունը
առավել վտանգավոր են գարնանը:
Գծապատկեր 10. Տարվա որ սեզոնին են այս երևույթներն առավել վտանգավոր
Իսկ թե որքանով էր գյուղը/համայնքը պատրաստված դիմակայելու նման կլիմայական
ռիսկերին ներկայացված է Գծապատկեր 11-ում: Ինչպես տեսնում ենք, Թառաթումբ
համայնքում ոչ մի դեպքում էլ գրեթե չկար որևէ պատրաստվածություն:
Գծապատկեր 11. Գյուղական համայնքի պատրաստվածությունը
դիմակայելու կլիմայական երևույթներին
Ինչպես վկայում են հետազոտության արդյունքները, գյուղում բացակայում են
հակակարկտային կայան, ցրտահարության պայքարի դեմ ուղղված հստակ մեխանիզմներ,
իսկ ոռոգման համակարգի հետ կապված կան շատ խնդիրներ: Ունեն պոմպակայան, սակայն
երաշտներին չեն կարողանում դիմակայել:
Որպես կլիմայական ռիսկերին հակազդման մեխանիզմներ, և´ հարցվողները, և´
գյուղապետը, և´ աշխատակազմի ղեկավարը նշել են. Կարկուտի դեմ՝ կարկտակայան և
Ընդհանրապես պատրաստված չէր Ավելի շուտ Պատրաստված չէր
46
Այն հարցին, թե արդյոք պատճառված վնասների դիմաց ստացել են որևէ փոխհատուցում,
Թառաթումբ համայնքի գյուղապետը նշեց, որ Մարզպետարանի կողմից փոխհատուցվել է վնասը` տրամադրել են սերմացուներ, ինչպես նաև ԳԱՄԿ-ից պարբերաբար ստանում են խորհրդատվություն:
Հարցվողների 61%-ը նշել է, որ արդյոք լսել են վտանգի մասին նախքան պատահարը, սակայն
անզորու է եղել որևէ կերպ ազդել ռիսկերի նվազեցման գործընթացին: Հարցվողների 39%-ը
նշել է, որ տեղեկացված չի եղել սպառնացող վտանգի մասին:
Հարցվողների 91%-ը հեռուստատեսությունից է ստացել տեղեկատվություն, 9%-ը` մամուլից:
Հետազոտության ընթացքում պարզվեց, որ հարցվողների 94%-ը ստանում է կլիմայի
փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ: Իսկ
տեղեկատվություն ստանում են հեռուստացույցից /100%/ և վեբ կայքի միջոցով` 6%:
Իսկ ստացված տեղեկատվության օգտակարությունը հարցվողները գնահատել են հետևյալ
կերպ: 29%-ը նշել է, որ ավելի շուտ օգտակար չէ, 35%-ը կարծում է, որ ավելի շուտ օգտակար
է, 24%-ը` շատ օգտակար է, 6%-ը` ընդհանրապես օգտակար չէ:
Գծապատկեր 12. ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ ստացված
տեղեկատվության օգտակարության գնահատում
Հարցվողներին հարց է տրվել նաև այն մասին, թե իրենց ընտանիքը կլիմայի փոփոխման
ռիսկերի հետ կապված ինչ միջոցառումների կարիք ունի: Ապահովագրության համակարգ
նշել է հարցվողների 39%-ը, վաղ ահազանգման ծառայություն` 22%, Համայնքային
փոխօգնության ֆոնդ նշվել է հարցվողների 17%-ի կողմից, փոխառության, վարկերի
տրամադրման մեխանիզմներ` 6%:
Գծապատկեր 13. Կլիմայի փոփոխման ռիսկերի հետ կապված
ինչ միջոցառումների կարիք կան
24%
35%
29%
6%
6%
Շատ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար չէ
Ընդհանրապես օգտակար չէ
Դժվարանում եմ պատասխանել
33%
6%
17%
22%
39%
ԴԺ.պատ.
Փոխառության, վարկերի տրամադրման
մեխանիզմներ
Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ
Վաղ ահազանգման ծառայություն
Ապահովագրության համակարգ
47
ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Թառաթումբ Գյուղական Համայնքի ուժեղ կողմերն են.
Մարդկային ներուժ
Թառաթումբ Գյուղական Համայնքի թույլ կողմերն են.
Հողերը բերրի չեն
Հակակարկտակայանի բացակայություն
Պաշտպանիչ ցանցերի բացակայություն
Ցրտահարության դեմ հստակ մեխանիզմների բացակայություն
Ոռոգման խնդիր
Կլիմայի փոփոխման հետ կապված հիմնական միջոցառումների կարիք.
Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ
Ապահովագրության համակարգ
Մասնագիտական խորհրդի կարիք
Վաղ ահազանգման ծառայություն
Փոխառության և վարկերի տրամադրման մեխանիզմներ
Վերջին 3 տարիների ընթացքում ինտենսիվացած կլիմայական փոփոխությունները.
Վաղ ցրտահարություն
Կարկուտ
Եղանակային երևույթներից տուժում են հետևյալ մշակաբույսերը.
Մրգեր
Բանջարեղեն
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման աղբյուրի
նախապատվություն.
Հեռուստատեսություն
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
48
2.5. Խնձորուտ գյուղական համայնքի արդյունքներ
Խնձորուտ գյուղական համայնքի նկարագրություն 12
Մակերես` 66,9339 կմ2
Բնակչություն` 541
Խնձորուտ համայնքը գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության Վայոց ձորի մարզի
հարավ-արևմտյան հատվածում, սահմանակից է մարզի Նոր Ազնաբերդ, Մարտիրոս, Գնիշիկ
գյուղերին և Նախիջևանի Հանրապետությանը։
Գյուղը հիմնադրվել է 1827թ. ռուս-պարսկական Գյուլիստանի պայմանագրի համաձայն,
Պարսկաստանից հայ ազգաբնակչության ներգաղթի հաշվին։
Ըստ նախնիների պատմածների գյուղը հիմնադրվել է 1837-40-ական թվականներին,
սկզբնական շրջանում գյուղում ապրել են 7 ընտանիք, այնուհետև գյուղը սկսել է
ազգաբնակչության աճ ապահովել, նաև պարսկաստանից և այլ բնակավայրերից եկվորների
հաշվին։
Չնայած բնակլիմայական անբարենպաստ պայմաններին (սակավաջուր, չոր
կիսատափաստանային հողերի հիմնական մասը գտնվում են 15-200 թեքությունների վրա )
գյուղն աստիճանաբար զարգանում է և ապահովում բնակչության աճ։
Մինչև խորհրդային կարգերի հաստատումը գյուղը պատկանել է Նախիջևանի նահանգի
Շարուր Դարալագյազ գավառին։
1931 թվականից սկսել է գյուղի կոլեկտիվացումը, որն ավարտվել է 1936 թվականին։
1941-1945թթ Հայրենական մեծ պատերազմին մասնակցել է 229 խնձորուտցիներ, որից
հետ չեն վերադարձել 80-ը։
Պատերազմից հետո, ինչպես նաև նախքան պատերազմը Խնձորուտի հարևան գյուղերը`
Օղբին, Ախաչ, Հորադիս գյուղերը, չնայած իրենց ունեցած համեմատաբար բերրի և
գյուղատնտեսության համար պիտանի հողատարածքների, արոտավայրերի և խոտհարքերի
լքվել են։ Խնձորուտը մնացել է կանգուն հարևան գյուղերից կտրված շուրջ 20 կմ-ով, թշնամու
դեմ հանդիման` շուրջ 25կմ սահմանով։
Բնակչության հիմնական զբաղվածությունը եղել է անասնապահությունը և
հողագործությունը։
Այժմ գյուղի տարածքը կազմում է 6693.39 հա, որից վարելահող` 544.17 հա։
Ազգաբնակչության թիվը կազմում է 541 մարդ:
Գյուղն ունի դպրոց, բուժկետ։
12
http://vdzor.gov.am/about-communities/782/
49
Հետազոտության արդյունքներ
Սոցիալ-դեմոգրաֆիական ցուցանիշներ
Սույն բաժնում ներկայացված է հարցվողների սոցիալ- դեմոգրաֆիական ցուցանիշները:
Հարցվողների սեռային բաշխվածությունը՝ 61% արական, 39% իգական սեռի
ներկայացուցիչներ:
Գծապատկեր 1-ում ներկայացված է հարցվողների տարիքային բաշխվածությունը:
Գծապատկեր 1. Հարցվողների տարիքը
Աղյուսակ 1-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը:
Աղյուսակ 1. Հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը
Ընդհանուր Մինչև 18 տարեկան 18 տարեկանից բարձր
8 3 5
7 3 4
8 3 5
6 2 4
5 0 5
4 0 4
4 2 2
5 2 3
7 3 4
4 0 4
2 0 2
5 1 4
3 0 3
4 0 4
2 0 2
2 0 2
2 0 2
4 2 2
2 0 2
6%
11%
17%
44%
11%
11%
18-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65 և ավելի
50
Աղյուսակ 2-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան
եկամուտները, ինչպես նաև բաշխվածությունը ըստ եկամտի աղբյուրների:
Աղյուսակ 2. Հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան եկամուտները
Ընդհանուր
Աշխատավարձ
Հողագործություն
Անասնապահություն
Եկամուտի այլ աղբյուր /
կենսաթոշակ, նպաստ,
փոխանցումներ այլ
երկրներից և այլն /
800000 0 50000 0 750000
1130000 0 400000 0 730000
1380000 400000 200000 300000 480000
1830000 1200000 0 150000 480000
1060000 960000 50000 50000 0
1008000 0 0 0 1008000
200000 0 0 200000 0
2260000 660000 0 1000000 600000
1524000 1524000 0 0 0
660000 660000 0 0 0
150000 0 0 150000 0
880000 480000 300000 100000 0
300000 0 200000 100000 0
1860000 1560000 300000 0 0
300000 0 200000 100000 0
888000 0 400000 0 488000
180000 50000 100000 30000 0
1400000 1400000 0 0 0
1932000 0 1000000 500000 432000
Գծապատկեր 2-ում ներկայացված է հարցվողների կրթական մակարդակը:
Գծապատկեր 2. Հարցվողների կրթական մակարդակը
11%
56%
17%
17%
Միջնակարգ
Միջնակարգ մասնագիտական /տեխնիկում,
ուսումնարան, քոլեջ/
Ոչ լրիվ բարձրագույն /ոչ պակաս քան 3
ԲՈՒՀ-ական տարի/
Բարձրագույն /4 կուրս և ավելի բարձր/
51
Հարցված տնային տնտեսությունների
գյուղատնտեսական գործունեության նկարագրություն
Խնձորուտ համայնքում հիմնականում զբաղվում են խաղողագործությամբ,
մեղվաբուծությամբ, հողագործությամբ, անասնապահությամբ: Կլիման մեղմ է, ինչը և
բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում հողագործության, մասնավորապես պտղաբուծության
համար:
Հարցված գրեթե բոլոր տնային տնտեսություններում զբաղվում են թե´ հողագործությամբ
(100%), թե´ անասնապահությամբ (94%):
Խնձորուտ գյուղում հիմնականում մշակում են հետևյալ մշակաբույսերը: Հարցված գրեթե
բոլոր տնային տնտեսություններում մշակում են բանջարեղեն (94%), պտղատու այգիներ,
խաղող, 89%-ը` կարտոֆիլ, 83%-ը` խոտհարք, 28%-ը՝ հատիկավոր մշակաբույսեր, այդ
Գծապատկեր 3. Մշակաբույսերը, որոնք մշակվում են տնային տնտեսություններում
Հետազոտության ընթացքում պարզել ենք, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում ինչ
կենդանիներ կան: Գծապատկեր 4-ից տեսնում ենք, որ այն տնային տնտեսություններում,
որտեղ զբաղվում են անասնապահությամբ ունեն ընտանի թռչուններ` (հիմնականում մինչև
30 հատ), 94%-ը` խոշոր եղջերավոր անասուններ (մինչև 10 հատ), 35%-ը՝ մեղվի փեթակ
(մինչև 18 հատ), 6%-ը՝ խոզ (մինչև 3 հատ), 24%-ը՝ ձի (1 հատ), 59%-ը՝ ոչխար (մինչև 18 հատ),
35%-ը՝ այծ (մինչև 10 հատ), 6%-ը՝ ավանակ (1 հատ):
Գծապատկեր 4. Տնային տնտեսություններում կենդանիների առկայությունը
28%
33%
83%
89%
94%
100%
Հատիկավոր կուլտուրաներ /եգիպտացորենի, ոլոռ,
ոսպ, սիսեռ և այլն/
Հացահատիկային կուլտուրաներ /ցորեն, գարի/
Խոտհարք
Կարտոֆիլ
Բանջարեղեն
Պտղատու այգի
6%
18%
24%
35%
35%
59%
94%
100%
Խոզ
Ավանակ
Ձի
Այծ
Մեղվի փեթակ
Ոչխար
Խոշոր եղջերավոր անասուն
Ընտանի թռչուններ
52
Ինչպես նշեց գյուղապետը, գյուղում հողերը բերրի չեն: Ոռոգման ջրի հետ կապված ևս
խնդիրներ կան, քանի որ հողակտորների մեծամասնությունը չեն ոռոգվում:
Գյուղատնտեսական գործունեությամբ զբաղվում են թե տղամարդիկ, թե կանայք:
Երիտասարդները գրեթե ներգրավված չեն գյուղատնտեսական աշխատանքներին,
հիմնականում ժամկետային զինծառայողներն են կամ նախընտրում են մեկնել արտագնա
աշխատանքի:
Հետազոտության արդյունքում ներկայացվեց, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում
քանի հա հողակտոր են մշակում, այդ թվում` նաև վարձակալածները: Հարցված տնային
տնտեսությունների 33%-ը մշակում են մինչև 2 հա հողատարածք, իսկ 67%` 3-6 հա:
Ինչպես նշում է գյուղապետը, գյուղում կա մթերքների իրացման խնդիր: Գյուղը շատ հեռու է գտնվում մարզկենտրոնից և կա դեպի գյուղ տանող ճանապարհների խնդիր: Մթերքը հիմնականում փոխանակում կամ վաճառում են հենց տանից/բակի: Հարցվողները ստացված
բերքը, կաթնամթերքը և մսամթերքը հիմնականում սպառում են տնային տնտեսությունում
/56%/, 28%-ը նշել է, որ նվիրում են բարեկամներին, հարևաններին, 56%-ը նշել է, որ
վաճառում են տանից/բակից, այդ թվում`նաև փոխանակումներ, 17%-ը` վաճառում են
շուկայում:
Գծապատկեր 5. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 94%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից:
Կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներին հարցվողները տեղեկանում են
Ինչպես նշում է գյուղապետը, գյուղում կա մթերքների իրացման խնդիր: Բացի այդ կան դեպի գյուղ տանող ճանապարհների խնդիր: Մթերքը հիմնականում փոխանակում կամ վաճառում են հենց տանից/բակից կամ շուկայում: Հարցվողները ստացված բերքը, կաթնամթերքը և
մսամթերքը հիմնականում սպառում են տնային տնտեսությունում /100%/, 39%-ը նշել է, որ
նվիրում են բարեկամներին, հարևաններին, 33%-ը նշել է, որ վաճառում են տանից/բակից,
այդ թվում`նաև փոխանակումներ, 61%-ը` վաճառում են շուկայում:
Գծապատկեր 6. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 89%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից: Կլիմայի
փոփոխման հիմնախնդիրներին բոլոր հարցվողները տեղեկանում են
հեռուստատեսությունից, 6%-ը` համացանցից:
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն հարցվողների 61%-ը
նախընտրում է ստանալ հեռուստացույցից, 33%-ը՝ SMS-ների միջոցով, 11%-ը`
նախազգուշացում գյուղապետարանին:
39%
39%
22% Մինչև 2 հա
3-5 հա
6-10 հա
100%
61% 39% 33%
Սպառում ենք
տնային
տնտեսությունում
Վաճառում ենք
շուկայում
Նվիրում ենք
բարեկամներին,
հարևաններին
Վաճառում ենք
տանից/բակից
63
Գծապատկեր 7. Կլիմայի փոփոխման վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման
աղբյուրի հարցվողների նախընտրությունը
Հարցվողների 89%-ը նշել է, որ իրենց համայնքում գոյություն ունի միմյանց
զգուշացնելու/ահազանգելու համակարգ: Որպես ահազանգման ուղիներ հարցվողների 33%-ը
նշել են բջջային զանգերը, 67%-ը` նշել է հեռախոսային/ռադիոկապ:
Ինչպես նշեց գյուղապետը, Հերհեր գյուղում կլիման մեղմ է, սակայն վերջին տարիներին
նկատվում են որոշակի փոփոխություններ: Թե´ գյուղապետը, թե´ հարցվողները նշել են, որ
վերջին 3 տարիների ընթացքում իրենց գյուղական համայնքում՝ Հերհերում ինտենսիվացել են
հետևյալ եղանակային երևույթները. վաղ ցրտահարություն` 100%, կարկուտ՝ 72%:
Գծապատկեր 7. Վերջին 3 տարիների ընթացքում որ եղանակային
երևույթներն են ինտենսիվացել
Գծապատկեր 8-ում ներկայացված է, թե տվյալ եղանակային երևույթներից հատկապես որ
մշակաբույսերը, որ ոլորտներն են տուժել: Այսպիսով, ինչպես տեսնում ենք Գծ. 8-ում, կլիմայի
փոփոխություններից առավել տուժել են մրգերը, բանջարեղենները, խոտհարքը:
Գծապատկեր 8. Գյուղատնտեսության որ ոլորտներն են առավել
ենթարկվում կլիմայի փոփոխության ռիսկերին
Գծապատկեր 9-ում ներկայացված է, թե եղանակային երևույթները որ սեզոնին են
հատկապես վտանգավոր: Ինչպես տեսնում ենք, կարկուտը և վաղ ցրտահարությունը
առավել վտանգավոր են գարնանը:
61%
33%
11%
Եղանակային
փոփոխությունների մասին
հեռուստացույցով
նախազգուշացում
Նախազգուշացում SMS-ների
միջոցով
Նախազգուշացում
գյուղապետարանին
72%
100%
Կարկուտ
Վաղ ցրտահարություն
15% 17% 15%
83% 85% 100% 100%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Հատիկավոր կուլտուրաներ
/ոլոռ, ոսպ, սիսեռ և այլն/ Հացահատիկային կուլտուրաներ
Բանջարեղեն
Մրգեր
Խոտհարք
64
Գծապատկեր 9. Տարվա որ սեզոնին են այս երևույթներն առավել վտանգավոր
Իսկ թե որքանով էր գյուղը/համայնքը պատրաստված դիմակայելու նման կլիմայական
ռիսկերին ներկայացված է Գծապատկեր 10-ում: Ինչպես տեսնում ենք, Հերhեր համայնքում ոչ
մի դեպքում էլ չկար գրեթե որևէ պատրաստվածություն:
Գծապատկեր 10. Գյուղական համայնքի պատրաստվածությունը
դիմակայելու կլիմայական երևույթներին
Ինչպես վկայում են հետազոտության արդյունքները, գյուղում չկա հակակարկտային կայան:
Ցրտահարության պայքարի դեմ ուղղված մեխանիզմը, որը գյուղացիները հիմնականում
կիրառում են, ծխահարումն է, սակայն, ինչպես նշում են հարցվողները, կոնկրետ այս տարվա
ցրտահարության դեմ ծխահարումը որևէ օգուտ չի տվել:
Որպես կլիմայական ռիսկերին հակազդման մեխանիզմներ, հարցվողները նշել են.
Կարկուտի դեմ՝ կարկտակայան և պաշտպանիչ ցանցեր, ցրտահարություն՝ ծխահարում և
ոռոգում: Այն հարցին, թե արդյոք պատճառված վնասների դիմաց ստացել են որևէ
փոխհատուցում, գյուղապետը նշեց, որ չեն ստացել որևէ փոխհատուցում և մասնագիտական
խորհրդատվություն:
Հարկ ենք համարում նշել, որ հարցվողների մեծամասնությունը (94%-ը) նշել է, որ
տեղեկացված է եղել սպառնացող վտանգի մասին: Հարցվողների 94%-ը տեղեկատվությունը
ստացել է հեռուստացույցի միջոցով, 6%-ը` ինտերնետի:
Հարցվողների 78%-ը ստանում է կլիմայի փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն
ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ: Իսկ տեղեկատվություն ստանում են հեռուստացույցից /100%/:
Իսկ ստացված տեղեկատվության օգտակարությունը հարցվողները գնահատել են հետևյալ
կերպ: ճնշող մեծամասնությունը (93%) ընդունել է տեղեկատվությունը որպես օգտակար և
միայն 7%-ը համարել է այն ոչ օգտակար:
Հարցվողներին հարց է տրվել նաև այն մասին, թե իրենց ընտանիքը կլիմայի փոփոխման
ռիսկերի հետ կապված ինչ միջոցառումների կարիք ունի: Ապահովագրության համակարգ
նշել է հարցվողների 17%-ը, և համայնքային փոխօգնության ֆոնդը նշվել է հարցվողների
94%-ի կողմից:
100% 100%
8%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Գարուն
Ամառ
100% 94%
6%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Ընդհանրապես պատրաստված չէր
Ավելի շուտ Պատրաստված էր
65
ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Հերհեր Գյուղական Համայնքի ուժեղ կողմերն են.
Բարենպաստ կլիմա
Բերրի հողեր
Աշխատուժի առկայություն
Ոռոգման համակարգ
Հերհեր Գյուղական Համայնքի թույլ կողմերն են.
Հակակարկտակայանի բացակայություն
Պաշտպանիչ ցանցերի բացակայություն
Ցրտահարության դեմ հստակ մեխանիզմների բացակայություն
Իրացման խնդիր
Ճանապարհների վատ որակ
Կլիմայի փոփոխման հետ կապված հիմնական միջոցառումների կարիք.
Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ
Ապահովագրության համակարգ
Վերջին 3 տարի ընթացքում ինտենսիվացած կլիմայական փոփոխությունները.
Վաղ ցրտահարություն
Կարկուտ
Եղանակային երևույթներից տուժում են հետևյալ մշակաբույսերը.
Մրգեր
Բանջարեղեն
Խոտհարք
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման աղբյուրի
նախապատվություն.
Հեռուստատեսություն
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
Նախազգուշացում գյուղապետարանին
66
2.7. Հորբատեղ գյուղական համայնքի արդյունքներ
Հորբատեղ գյուղական համայնքի նկարագրություն 14
Մակերես` 19.42կմ2
Բնակչություն` 270
Համայնքի վարչական տարածքը համապատասխանում է Հորբատեղ գյուղին։ Այն
գտնվում է Վայոց ձորի մարզի Եղեգնաձորի շրջանում` Եղեգնաձոր-Սելիմ մայրուղու
հյուսիս-արևելյան մասում։ Հեռավորությունը մարզկենտրոն Եղեգնաձոր քաղաքից 23 կմ է,
հանրապետական նշանակության ճանապարհից` 12 կմ։
Համայնքը սահմանակից է Արտաբույնքի, Շատինի, Եղեգիսի, Սալլիի գյուղական
համայնքներին։
Գյուղը գտնվում է ծովի մակերևույթից 1850մ բարձրության վրա։ Կլիման ձմռանը
ցրտաշունչ է, ամռանը` զով։ Հաճախակի են չորային և երաշտի տարիները։
Գյուղից վերև բարձրաբերձ գագաթներով սարեր են, որոնց լանջերից բխող աղբյուրները
խմելու և ոռոգման ջուր են մատակարարում գյուղին։
Գյուղն ունի 92 տնտեսություն։
Համայնքի տարածքում գտնվող Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցին 11-րդ դարի կառույց
է։ Տարածքում կան նաև խաչքրեր։
Գյուղի տնտեսության գլխավոր ճյուղը գյուղատնտեսությունն է։ Հիմնականում զբաղվում
են հողագործությամբ և անասնապահությամբ։ Արոտավայրերը զբաղեցնում են 1136.8 հա
տարածք, վարելահողերը` 6.9 հա, խոտհարքերը` 197 հա։
Գյուղում գործում է միջնակարգ դպրոց, բուժկետ, կապի հանգույց։
14
http://vdzor.gov.am/about-communities/786/
67
Հետազոտության արդյունքներ
Սոցիալ-դեմոգրաֆիական ցուցանիշներ
Սույն բաժնում ներկայացված է հարցվողների սոցիալ- դեմոգրաֆիական ցուցանիշները:
Հարցվողների սեռային բաշխվածությունը՝ իգական սեռի ներկայացուցիչներ՝ 56%, արական՝
44%:
Գծապատկեր 1-ում ներկայացված է հարցվողների տարիքային բաշխվածությունը:
Գծապատկեր 1. Հարցվողների տարիքը
Աղյուսակ 1-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը:
Աղյուսակ 1. Հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը
Ընդհանուր Մինչև 18 տարեկան 18 տարեկանից բարձր
6 2 4
2 0 2
5 1 4
5 0 5
6 3 3
3 0 3
6 3 3
4 2 2
3 0 3
4 2 2
7 2 5
6 3 3
6 2 4
7 3 4
5 1 4
2 0 2
2 0 2
8 1 7
Աղյուսակ 2-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան
եկամուտները, ինչպես նաև բաշխվածությունը ըստ եկամտի աղբյուրների:
17%
28%
39%
17%
25-34
35-44
45-54
55-64
68
Աղյուսակ 2. Հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան եկամուտները
Ընդհանուր
Աշխատավարձ
Հողագործություն
Անասնապահություն
Եկամուտի այլ աղբյուր /
կենսաթոշակ, նպաստ,
փոխանցումներ այլ
երկրներից և այլն /
3042000 720000 350000 1000000 972000
1176000 0 200000 100000 876000
1900000 600000 200000 500000 600000
243000 0 0 200000 43000
1424000 540000 300000 200000 384000
636000 0 0 300000 336000
1580000 720000 300000 200000 360000
300000 0 0 0 300000
5240000 4200000 0 800000 240000
1220000 720000 0 500000 0
1460000 0 0 500000 960000
384000 0 0 0 384000
400000 0 0 400000 0
1340000 0 0 500000 840000
1450000 1000000 400000 50000 0
1620000 960000 200000 100000 360000
3220000 3120000 100000 0 0
2380000 540000 500000 500000 840000
Գծապատկեր 2-ում ներկայացված է հարցվողների կրթական մակարդակը:
Գծապատկեր 2. Հարցվողների կրթական մակարդակը
50%
28%
22%
Միջնակարգ
Միջնակարգ մասնագիտական
/տեխնիկում, ուսումնարան, քոլեջ/
Բարձրագույն /4 կուրս և ավելի բարձր/
69
Հարցված տնային տնտեսությունների
գյուղատնտեսական գործունեության նկարագրություն
Հորբատեղ համայնքում հիմնականում զբաղվում են մեղվաբուծությամբ, հողագործությամբ,
անասնապահությամբ: Հարցված գրեթե բոլոր տնային տնտեսություններում զբաղվում են թե
հողագործությամբ (100%), թե անասնապահությամբ (94%):
Հորբատեղ գյուղում հիմնականում մշակում են հետևյալ մշակաբույսերը: Հարցված բոլոր
տնային տնտեսությունները մշակում են բանջարեղեն և պտղատու այգիներ, 94%-ը`
կարտոֆիլ, 89%-ը` խոտհարք, 28%-ը՝ հատիկավոր մշակաբույսեր, այդ թվում`
եգիպտացորեն, լոբի, 17%` խաղող:
Գծապատկեր 3. Մշակաբույսերը, որոնք մշակվում են տնային տնտեսություններում
Հետազոտության ընթացքում պարզել ենք, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում ինչ
կենդանիներ կան: Գծապատկեր 4-ից տեսնում ենք, որ այն տնային տնտեսություններում,
որտեղ զբաղվում են անասնապահությամբ 88%-ում ունեն ընտանի թռչուններ (հիմնականում
մինչև 25հատ), 94%-ը՝ խոշոր եղջերավոր անասուններ (հիմնականում մինչև 10 հատ), 65%-ը՝
ոչխար (մինչև 15 հատ), 47%-ը՝ այծ (մինչև 5հատ), 65%-ը՝ մեղվի փեթակ (մինչև 30), 24%-ը՝
խոզ (մինչև 5 հատ):
Գծապատկեր 4. Տնային տնտեսություններում կենդանիների առկայությունը
Ինչպես նշեց գյուղապետը, հողերը բերրի չեն, գյուղում հիմնականում 5-րդ կարգի հողեր են:
Ինչպես պարզեցինք նաև խորին հարցազրույցների ընթացքում, գյուղատնտեսական
գործունեությամբ և կառավարմամբ զբաղվում են թ’ կանայք, թե’ տղամարդիկ, սակայն
գյուղատնտեսական աշխատանքների կառավարումն իրականացվում է տղամարդկանց
կողմից:
17%
28%
89%
94%
100%
100%
Խաղող
Հատիկավոր կուլտուրաներ /եգիպտացորենի,
ոլոռ, ոսպ, սիսեռ և այլն/
Խոտհարք
Կարտոֆիլ
Բանջարեղեն
Պտղատու այգի
24%
47%
65%
65%
88%
94%
Խոզ
Այծ
Ոչխար
Մեղվի փեթակ
Ընտանի թռչուններ
Խոշոր եղջերավոր անասուն
70
Այն հարցին, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում քանի հա հողակտոր են մշակում,
այդ թվում` նաև վարձակալածները պարզվեց, որ հարցված տնային տնտեսությունների 78%-
ը մշակում են մինչև 2 հա հողատարածք, իսկ 22%՝ 3-5 հա:
Ինչպես նշում է գյուղապետը և աշխատակազմի ղեկավարը, գյուղում կա իրացման խնդիր: Հիմնականում ապրանքները, բացի տնային տնտեսությունում սպառելուց, տեղում փոխանակում են կամ վաճառում, ինչն այդքան էլ ձեռնտու չէ: Հարցվողները ստացված բերքը,
կաթնամթերքը և մսամթերքը հիմնականում սպառում են տնային տնտեսությունում /39%/,
39%-ը նշել է, որ նվիրում են բարեկամներին, հարևաններին, 67%-ը նշել է, որ վաճառում են
տանից/բակից, 11%-ը` փոխանակում է, 44%-ը` վաճառում են շուկայում:
Գծապատկեր 5. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 83%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից:
Կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներին բոլոր հարցվողները տեղեկանում են
Ինչպես նշում է գյուղապետը, գյուղում կա մթերքների իրացման խնդիր: Բացի այդ, կա դեպի գյուղ տանող ճանապարհների խնդիր: Մթերքը հիմնականում փոխանակում կամ վաճառում են հենց տանից/բակի: Հարցվողները ստացված բերքը, կաթնամթերքը և մսամթերքը
հիմնականում սպառում են տնային տնտեսությունում /61%/, 28%-ը նշել է, որ նվիրում են
բարեկամներին, հարևաններին, 61%-ը նշել է, որ վաճառում են տանից/բակից, այդ թվում`
նաև փոխանակումներ, 11%-ը` վաճառում են շուկայում, 33%-ը` հանձնում է գործարան:
Գծապատկեր 6. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 89%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից:
Կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներին հարցվողների 94%-ը տեղեկանում է
հեռուստատեսությունից, 13%-ը` համացանցից, 19%-ը` ծանոթներից, բարեկամներից և
հարևաններից, 6%-ը` ռադիոյից:
23%
44%
33% Մինչև 2 հա
3-5 հա
8 և ավելի
61%
61%
33%
28%
11%
6%
Սպառում ենք տնային տնտեսությունում
Վաճառում ենք տանից/բակից
Հանձնում են գործարան
Նվիրում ենք բարեկամներին, հարևաններին
Վաճառում ենք շուկայում
Դժ.պատ.
80
Գծապատկեր 7. Կլիմայի փոփոխման վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման աղբյուրները
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն հարցվողների 61%-ը
նախընտրում է ստանալ հեռուստացույցից, 22%-ը՝ SMS-ների միջոցով, 17%-ը`
խոտհարք, 28%-ը՝ հատիկավոր մշակաբույսեր, այդ թվում` եգիպտացորեն, լոբի:
Գծապատկեր 3. Մշակաբույսերը, որոնք մշակվում են տնային տնտեսություններում
17%
22%
61%
Բարձրագույն /4 կուրս և ավելի բարձր/
Միջնակարգ մասնագիտական
/տեխնիկում, ուսումնարան, քոլեջ/
Միջնակարգ
17%
28%
28%
56%
72%
83%
94%
Խոտհարք
Հատիկավոր կուլտուրաներ /եգիպտացորենի, ոլոռ, …
Կարտոֆիլ
Հացահատիկային կուլտուրաներ /ցորեն, գարի/
Խաղող
Բանջարեղեն
Պտղատու այգի
107
Հետազոտության ընթացքում պարզել ենք, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում ինչ
կենդանիներ կան: Գծապատկեր 4-ից տեսնում ենք, որ այն տնային տնտեսություններում,
որտեղ զբաղվում են անասնապահությամբ 94%-ը ունեն ընտանի թռչուններ` (հիմնականում
մինչև 20 հատ), 71%-ը` խոշոր եղջերավոր անասուններ (մինչև 2-3 հատ), 12%-ը՝ մեղվի
փեթակ (մինչև 50 հատ), 6%-ը՝ խոզ (3 հատ), 12%-ը՝ ոչխար (մինչև 5 հատ), 12%-ը՝
նապաստակ/ճագար (3 հատ):
Գծապատկեր 4. Տնային տնտեսություններում կենդանիների առկայությունը
Ինչպես նշեց գյուղապետը, գյուղում հողերը բերրի չեն: Ոռոգման ջրի հետ կապված մեծ
խնդիրներ չկան, կա նոր ջրագիծ, սակայն աշխատանքները դեռ վերջնականապես չեն
ավարտվել: Գյուղատնտեսական գործունեությամբ զբաղվում են թե տղամարդիկ, թե կանայք:
Երիտասարդները գրեթե ներգրավված չեն գյուղատնտեսական աշխատանքներին, մեկնում
են արտագնա աշխատանքի:
Այն հարցին, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում քանի հա հողակտոր են մշակում,
այդ թվում` նաև վարձակալածները, պարզվեց, որ հարցված տնային տնտեսությունների 83%-
ը մշակում են մինչև 1 հա հողատարածք, իսկ 17%՝ 2-3 հա:
Ինչպես նշում է գյուղապետը գյուղում կա մթերքների իրացման խնդիր: Մթերքը հիմնականում փոխանակում կամ վաճառում են շուկայում: Խաղողը հիմնականում Արմենիա Վայն գինու գործարանից են գալիս տանում: Հարցվողները ստացված բերքը, կաթնամթերքը և
մսամթերքը հիմնականում սպառում են տնային տնտեսությունում /100%/, 11%-ը նշել է, որ
նվիրում են բարեկամներին, հարևաններին, 11%-ը նշել է, որ վաճառում են տանից/բակից,
այդ թվում` նաև փոխանակումներ, 67%-ը` վաճառում են շուկայում:
Գծապատկեր 5. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
6%
12%
12%
12%
71%
100%
Խոզ
Ոչխար
Մեղվի փեթակ
Նապաստակ /ճագար/
Խոշոր եղջերավոր անասուն
Ընտանի թռչուններ
100%
67%
11%
11%
6%
Սպառում ենք տնային տնտեսությունում
Վաճառում ենք շուկայում
Վաճառում ենք տանից/բակից
Նվիրում ենք բարեկամներին,
հարևաններին
Գալիս են գործարանից հանձնում ենք
108
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 89%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից հիմնականում
հեռուստատեսությունից /100%/ և համացանցից (6%):
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն հարցվողների 56%-ը
նախընտրում է ստանալ հեռուստացույցից, 39%-ը՝ SMS-ների միջոցով, 11%-ը`
նախազգուշացում գյուղապետարանին, 6%-ը` ինտերնետով:
Գծապատկեր 6. Կլիմայի փոփոխման վերաբերյալ ինֆորմացիայի
ստացման աղբյուրի հարցվողների նախընտրությունը
Միայն հարցվողների 39%-ը նշել է, որ իրենց համայնքում գոյություն ունի միմյանց
զգուշացնելու/ահազանգելու համակարգ: Որպես ահազանգման ուղիներ հարցվողների 86%-
ը` նշել է հեռախոսային/ռադիոկապ, 14%-ը նշել են բջջային զանգերը, և 14%-ը նշել է, որ
գյուղամիջից են տեղեկանում:
Ինչպես նշեց գյուղապետը, Ռինդ գյուղում կլիման մեղմ է, սակայն վերջին տարիներին
ինտենսիվացել են ցրտահարությունները և երաշտը, տեղումները: Գյուղում կա
հակակարկտային կայան: Թե գյուղապետը, թե հարցվողները նշել են, որ վերջին 3 տարիների
ընթացքում իրենց գյուղական համայնքում՝ Ռինդում ինտենսիվացել են հետևյալ
եղանակային երևույթները. Վաղ ցրտահարություն` 100%, ուժեղ քամիներ` 6%, երաշտ` 39%:
Գծապատկեր 7. Վերջին 3 տարիների ընթացքում որ եղանակային երևույթներն են
ինտենսիվացել
Գծապատկեր 8-ում ներկայացված է, թե տվյալ եղանակային երևույթներից հատկապես որ
մշակաբույսերը, որ ոլորտներն են տուժել: Այսպիսով, ինչպես տեսնում ենք Գծ. 8-ում, կլիմայի
փոփոխություններից առավել տուժել են մրգերը, բանջարեղենները:
56%
39%
11%
6%
Եղանակային փոփոխությունների մասին
հեռուստացույցով նախազգուշացում
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
Նախազգուշացում գյուղապետարանին
Ինտերնետով
6%
39%
100%
Ուժեղ քամիներ
Երաշտ
Վաղ ցրտահարություն
109
Գծապատկեր 8. Գյուղատնտեսության որ ոլորտներն են
առավել ենթարկվում կլիմայի փոփոխության ռիսկերին
Գծապատկեր 9-ում ներկայացված է, թե եղանակային երևույթները որ սեզոնին են
հատկապես վտանգավոր: Ինչպես տեսնում ենք, վաղ ցրտահարությունը առավել
վտանգավոր է գարնանը, երաշտը` ամռանը:
Գծապատկեր 9. Տարվա որ սեզոնին են այս երևույթներն առավել վտանգավոր
Իսկ թե որքանով էր գյուղը/համայնքը պատրաստված դիմակայելու նման կլիմայական
ռիսկերին ներկայացված է Գծապատկեր 10-ում: Ինչպես տեսնում ենք, Ռինդ համայնքում ոչ
մի դեպքում էլ չկար որևէ պատրաստվածություն:
Գծապատկեր 10. Գյուղական համայնքի պատրաստվածությունը
դիմակայելու կլիմայական երևույթներին
Ինչպես վկայում են հետազոտության արդյունքները, գյուղում առկա են և հակակարկտային
կայան և ոռոգման համակարգ: Սակայն ինչպես նշում է գյուղապետը կաթիլային ոռոգման
կարիք ունեն: Ցրտահարության պայքարի դեմ ուղղված մեխանիզմը, որը գյուղացիների մի
մասն է կիրառել, ծխահարումն է, սակայն ինչպես նշում են հարցվողները, կոնկրետ այս
տարվա ցրտահարության դեմ ծխահարումը որևէ օգուտ չի տվել:
Որպես կլիմայական ռիսկերին հակազդման մեխանիզմներ, հարցվողները նշել են. կարկուտի
դեմ՝ կարկտակայան և պաշտպանիչ ցանցեր, ցրտահարություն՝ ծխահարում և ոռոգում:
Պատճառված վնասների հարցին պատասխանել են, որ ստացել են քիչ չափաբաժնով սերմ,
իսկ մասնագիտական խորհրդատվություն ստացել են տարբեր կազմակերպությունների
կողմից:
22% 14%
22%
71% 83% 86%
94%
Երաշտ Վաղ ցրտահարություն
Հատիկավոր կուլտուրաներ
/ոլոռ, ոսպ, սիսեռ և այլն/
Հացահատիկային
կուլտուրաներ
Բանջարեղեն
Մրգեր
14%
100% 86%
Երաշտ Վաղ ցրտահարություն
Գարուն Ամառ
100%
89%
6%
6%
Երաշտ Վաղ ցրտահարություն
Լիովին պատրաստաված էր
Ավելի շուտ Պատրաստված էր
Ավելի շուտ Պատրաստված չէր
Ընդհանրապես պատրաստված չէր
110
Ինչպես վկայում են հետազոտության արդյունքները, բոլոր հարցվողները լսել են վտանգի
մասին նախքան պատահարը: Հարցվողները տեղեկատվությունը ստացել է հեռուստացույցի
միջոցով` 83%, 11%` ինտերնետի միջոցով, 11%-ը` տեղական իշխանությունների միջոցով:
Գծապատկեր 11. Որտեղի՞ց եք ինֆորմացիա ստացել վտանգի մասին
Այն հարցին, թե արդյոք հարցվողները ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ ստանում են կլիմայի
փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն, 89%-ը պատասխանեց դրական: Իսկ
տեղեկատվություն ստանում են հեռուստացույցից /100%/ և կայքի միջոցով` 13%:
Իսկ ստացված տեղեկատվության օգտակարությունը հարցվողները գնահատել են հետևյալ
կերպ: 36%-ը կարծում է, որ ավելի շուտ օգտակար է, 7%-ը` շատ օգտակար է, 7%-ը` ավելի
շուտ օգտակար չէ, 50% ընդհանրապես օգտակար չէ:
Գծապատկեր 12. ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ ստացված
տեղեկատվության օգտակարության գնահատում
Հարցվողներին հարց է տրվել նաև այն մասին, թե իրենց ընտանիքը կլիմայի փոփոխման
ռիսկերի հետ կապված ինչ միջոցառումների կարիք ունի: Ապահովագրության համակարգ
նշել է հարցվողների 39%-ը, համայնքային փոխօգնության ֆոնդ` 6%-ի կողմից,
փոխառության, վարկերի տրամադրման մեխանիզմներ` 50%, մասնագիտական
խորհրդատվություն`6%:
Գծապատկեր 13. Կլիմայի փոփոխման ռիսկերի հետ կապված
ինչ միջոցառումների կարիք կան
83%
11%
11%
Հեռուստատեսություն
Տեղական իշխանություններ
Ինտերնետ
7%
36%
7%
50%
Շատ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար չէ
Ընդհանրապես օգտակար չէ
6%
6%
39%
50%
Մասնագիտական խորհրդատվություն
Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ
Ապահովագրության համակարգ
Փոխառության, վարկերի տրամադրման
մեխանիզմներ
111
ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Ռինդ Գյուղական Համայնքի ուժեղ կողմերն են.
Բարենպաստ կլիմա
Ոռոգման ջրի համակարգ
Հակակարկտային կայան
Ռինդ Գյուղական Համայնքի թույլ կողմերն են.
Պաշտպանիչ ցանցերի բացակայություն
Ցրտահարության դեմ հստակ մեխանիզմների բացակայություն
Իրացման խնդիր
Ճանապարհների վատ որակ
Կլիմայի փոփոխման հետ կապված հիմնական միջոցառումների կարիք.
Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ
Ապահովագրության համակարգ
Վաղ ահազանգման ծառայություն
Մասնագիտական խորհրդատվություն
Փոխառությունների և վարկավորման մեխանիզմներ
Վերջին 3 տարիների ընթացքում Ռինդում ինտենսիվացած կլիմայական
փոփոխությունները.
Վաղ ցրտահարություն
Կարկուտ
Սողանքներ
Եղանակային երևույթներից տուժում են հետևյալ մշակաբույսերը.
Մրգեր
Բանջարեղեն
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման աղբյուրի
նախապատվություն.
Հեռուստատեսություն
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
Նախազգուշացում գյուղապետարանին
Ինտերնետով
112
2.12. Շատին գյուղական համայնքի արդյունքներ
Շատին գյուղական համայնքի նկարագրություն 19
Շատին գյուղը վերաբնակեցվել է 1828թ. Պարսկաստանի Սալմաստ գավառից
ներգաղթված հայ ընտանիքներով: Գյուղն ունի հին պատմություն, ինչի մասին վկայում են
գյուղում գտնվող վանքերն ու մատուռները:
Գյուղի տարածքում է գտնվում երբեմնի Եղեգիս քաղաքի ավերակները,Աղվանք և
Բազելիկ եկեղեցիները, Շատիվանք եկեղեցի-համալիրը: Գյուղի տարածքում է գտնվում
Ավարայրի ճակատամարտից նահանջած հայրենասեր մարտիկների գերեզմանները,որոնք
նահանջի ճանապարհին մարտի են բռնվել պարսիկների հետ: Այդ փաստն են վկայում
Անգեղի, Սուրբ Աստվածածին և գյուղի այլ տարածքներում գտնվող մատուռները:
Գյուղը ծովի մակարդակից բարձր է 1300-1350 մ, այն ունի գեղեցիկ դիրք: Արևյելյան
կողմից գյուղի վրա կախված են ժայռակազմ լեռների բազմասյուն ճակատները: Գյուղի
տարածքը ձգվում է Եղեգիս գետի երկայնքով,նրա երեք վտակների հատման տեղում:
Գեղեցիկ բնաշխարհ ունի: Բնակչության զբաղմունքն անասնապահությունն ու
հողագործությունն է: Ցանկացած պտուղ, հատապտուղ, բանջարեղեն աճում է այս
տարածքում:
Գյուղը մարզկենտրոնից գտնվում է 12 կմ հեռավորության վրա: Գյուղով անցնում է
մարզկենտրոնն ութ գյուղերին միացնող միջմարզային ճանապարհը և դեպի Սևանի ավազան
տանող բարեկարգ ճանապարհը:
Գյուղով է անցնում ”Հերմոն-Ելփին” ոռոգման ջրատարը, որի շնորհիվ հնարավոր է
ոռոգելի դարձնել համայնքի շուրջ 200 հա տարածք:
Համայնքի տարածքում կան հանքային հանածոներ` շինարարական
քար`գրանիտ,տրավերտին:
Համայնքի բնակչությունը 2011թ. հունվարի 1-ի տվյալներով 2052 մարդ
է,տնտեսությունների թիվը` 723:
Համայնքի վարչական տարածքը 3325 հա է, այդ թվում` տնամերձի ֆոնդը` 75 հա, գյուղ
նշանակության հողերը`1085 հա:
Ներհամայնքային փողոցների և ճանապարհների ընդհանուր երկարությունը 20800 մ է,
որից ասֆալտապատ`4500, մնացած մասը գրունտային է:
Գյուղում գործում է մեկ միջնակարգ դպրոց,առողջության կենտրոն,մշակույթի
տուն,գրադարան:
Գյուղի բնակչությունը որպես հանգստի գոտի օգտագործում է Եղեգիս գետի հունին կից
ծառապատ ազատ տարածությունները:
19
http://vdzor.gov.am/about-communities/791/
113
Հետազոտության արդյունքներ
Սոցիալ-դեմոգրաֆիական ցուցանիշներ
Սույն բաժնում ներկայացված է հարցվողների սոցիալ- դեմոգրաֆիական ցուցանիշները:
Հարցվողների սեռային բաշխվածությունը հավասար է՝ 50%-ական իգական և արական սեռի
ներկայացուցիչներ:
Գծապատկեր 1-ում ներկայացված է հարցվողների տարիքային բաշխվածությունը:
Գծապատկեր 1. Հարցվողների տարիքը
Աղյուսակ 1-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը:
Աղյուսակ 1. Հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը
Ընդհանուր Մինչև 18 տարեկան 18 տարեկանից բարձր
4 0 4
3 0 3
6 2 4
7 4 3
3 0 3
11 2 9
6 1 5
5 2 3
6 0 6
2 0 2
1 0 0
9 4 5
6 2 4
6 2 4
3 0 3
1 0 1
9 3 6
7 3 4
17%
11%
11%
11%
39%
11%
18-24
25-34
35-44
45-54
55-64
65 և ավելի
114
Աղյուսակ 2-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան
եկամուտները, ինչպես նաև բաշխվածությունը ըստ եկամտի աղբյուրների:
Աղյուսակ 2. Հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան եկամուտները
Ընդհանուր
Աշխատավարձ
Հողագործություն
Անասնապահություն
Եկամուտի այլ աղբյուր /
կենսաթոշակ, նպաստ,
փոխանցումներ այլ
երկրներից և այլն /
1292000 504000 0 20000 768000
840000 0 0 0 840000
100000 0 0 100000 0
384000 0 0 0 384000
960000 960000 0 0 0
1880000 720000 0 200000 960000
360000 0 0 0 360000
240000 0 0 0 240000
1320000 720000 0 0 600000
600000 0 0 0 600000
360000 0 0 0 360000
400000 0 0 100000 300000
540000 540000 0 0 0
1290000 0 0 450000 840000
150000 0 100000 50000 0
460000 0 0 100000 360000
590000 540000 0 50000 0
1500000 0 100000 400000 1000000
Գծապատկեր 2-ում ներկայացված է հարցվողների կրթական մակարդակը:
Գծապատկեր 2. Հարցվողների կրթական մակարդակը
6%
50%
28%
17%
Թերի միջնակարգ
Միջնակարգ
Միջնակարգ մասնագիտական
/տեխնիկում, ուսումնարան, քոլեջ/
Բարձրագույն /4 կուրս և ավելի բարձր/
115
Հարցված տնային տնտեսությունների
գյուղատնտեսական գործունեության նկարագրություն
Շատին համայնքում հիմնականում զբաղվում են հողագործությամբ, անասնապահությամբ,
խաղողագործությամբ և մեղվաբուծությամբ: Հարցված բոլոր տնային տնտեսություններում
զբաղվում են հողագործությամբ, իսկ անասնապահությամբ զբաղվում են hարցված տնային
տնտեսությունների 83%-ը: Ովքեր չեն զբաղվում անասնապահությամբ, հիմնական պատճառ
նշել են անասնակերի թանկ լինելը, ինչպես նաև ապրանքների իրացման խնդիրներն են:
Շատին գյուղում հիմնականում մշակում են հետևյալ մշակաբույսերը: Հարցված բոլոր
տնային տնտեսությունները մշակում են պտղատու այգիներ, 67%-ը` կարտոֆիլ, 61%-ը՝
խաղող, 33%-ը` խոտհարք, 18%-ը մշակում է բանջարեղեն, 3%-ը՝ հատիկավոր մշակաբույսեր,
այդ թվում` եգիպտացորեն, լոբի:
Գծապատկեր 3. Մշակաբույսերը, որոնք մշակվում են տնային տնտեսություններում
Հետազոտության ընթացքում պարզել ենք, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում ինչ
կենդանիներ կան: Գծապատկեր 4-ից տեսնում ենք, որ այն տնային տնտեսություններում,
որտեղ զբաղվում են անասնապահությամբ ընտանի թռչուններ ունեն 93%-ում (հիմնականում
մինչև 15 հատ), 87%-ը՝ խոշոր եղջերավոր անասուններ (հիմնականում մինչև 3 հատ, 3
Գծապատկեր 4. Տնային տնտեսություններում կենդանիների առկայությունը
Ինչպես պարզեցինք նաև խորին հարցազրույցների ընթացքում գյուղատնտեսական
գործունեությամբ զբաղվում են թե կանայք, թե տղամարդիկ, սակայն գյուղատնտեսական
աշխատանքների կառավարումն իրականացվում է տղամարդկանց կողմից: Իսկ ինչ
վերաբերվում է հողագործության ծավալներին, ապա ինչպես նշեց գյուղապետը գյուղում կան
3%
18%
33%
61%
67%
100%
Հատիկավոր կուլտուրաներ /եգիպտացորենի,
ոլոռ, ոսպ, սիսեռ և այլն/
Բանջարեղեն
Խոտհարք
Խաղող
Կարտոֆիլ
Պտղատու այգի
7%
40%
87%
93%
Ձի
Մեղվի փեթակ
Խոշոր եղջերավոր անասուն
Ընտանի թռչուններ
116
շատ խնդիրներ կապված թե´ ջրագծերի, թե´ իրացման հետ, ինչն էլ խոչընդոտում է
այգեգործության զարգացմանը:
Ինչպես վկայում են հետազոտության արդյունքները, հարցված բոլոր տնային
տնտեսություններում մշակում են մինչև 1 հա հողատարածք:
Ինչպես նշում է գյուղապետը և աշխատակազմի ղեկավարը,, գյուղում հողագործությամբ զբաղվողները հիմնականում բերքը սպառում են տանը, խաղողը հանձնում են Գետափի գինու գործարանին, և վաճառքներ կամ փոխանակում իրականացնում թե´շուկայում, թե´ տանից/բակից: Հարցվողները ստացված բերքը, կաթնամթերքը և մսամթերքը հիմնականում
սպառում են տնային տնտեսությունում /67%/, 11%-ը նշել է, որ վաճառում են շուկայում և
նվիրում են բարեկամներին, հարևաններին , 28 ական %-ը նշել է, որ վաճառում են
տանից/բակից և հանձնում գինու գործարանին:
Գծապատկեր 5. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 94%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից: Կլիմայի
փոփոխման հիմնախնդիրներին հարցվողների 94%-ը տեղեկանում են
հեռուստատեսությունից, 6%-ը` համացանցից:
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն հարցվողների 44%-ը
նախընտրում է ստանալ հեռուստացույցից, 39%-ը՝ SMS-ների միջոցով, 22%-ը՝
գյուղապետարանից:
67%
28%
28%
11%
11%
11%
Սպառում ենք տնային տնտեսությունում
Վաճառում ենք տանից/բակից
Հանձնում են գինու գործարանին
Վաճառում ենք շուկայում
Նվիրում ենք բարեկամներին,
հարևաններին
Դժ.պատ.
117
Գծապատկեր 6. Կլիմայի փոփոխման վերաբերյալ ինֆորմացիայի
ստացման աղբյուրի հարցվողների նախընտրությունը
Հարցվողների 56%-ը նշել է, որ իրենց համայնքում գոյություն ունի միմյանց
զգուշացնելու/ահազանգելու համակարգ: Որպես ահազանգման ուղիներ հարցվողների 80%-ը
նշել է բջջային զանգերը, 30%-ը` նշել է գյուղամիջից են միմյանց զգուշացնում:
Թե գյուղապետը, թե աշխատակազմի քարտուղարը և թե հարցվողները նշել են, որ վերջին 3
տարիների ընթացքում իրենց գյուղական համայնքում՝ Շատինում ինտենսիվացել են հետևյալ
եղանակային երևույթները. Վաղ ցրտահարություն` 94%, կարկուտ՝ 94%, սողանքներ` 22%,
սելավներ` 22%, երաշտ` 11%, ուժեղ քամիներ` 11%:
Գծապատկեր 7. Վերջին 3 տարիների ընթացքում
որ եղանակային երևույթներն են ինտենսիվացել
Գծապատկեր 8-ում ներկայացված է, թե տվյալ եղանակային երևույթներից հատկապես որ
մշակաբույսերը, որ ոլորտներն են տուժել: Այսպիսով, կլիմայի փոփոխություններից առավել
տուժել են մրգերը, բանջարեղենները:
Գծապատկեր 8. Գյուղատնտեսության որ ոլորտներն են առավել
ենթարկվում կլիմայի փոփոխության ռիսկերին
Գծապատկեր 9-ում ներկայացված է, թե եղանակային երևույթները որ սեզոնին են
հատկապես վտանգավոր: Ինչպես տեսնում ենք, կարկուտը և վաղ ցրտահարությունը
առավել վտանգավոր են գարնանը:
22%
39%
44%
Նախազգուշացում գյուղապետարանին
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
Եղանակային փոփոխությունների մասին
հեռուստացույցով նախազգուշացում
11%
11%
22%
22%
94%
94%
Երաշտ
Ուժեղ քամիներ
Սելավներ
Սողանք
Կարկուտ
Վաղ ցրտահարություն
76%
94%
100%
82% 6%
12% Կարկուտ
Վաղ ցրտահարություն
Ընտանի կենդանիներ Խոտհարք Մրգեր Բանջարեղեն
118
Գծապատկեր 9. Տարվա որ սեզոնին են այս երևույթներն առավել վտանգավոր
Իսկ թե որքանով էր գյուղը/համայնքը պատրաստված դիմակայելու նման կլիմայական
ռիսկերին ներկայացված է Գծապատկեր 10-ում: Ինչպես տեսնում ենք, Շատին համայնքում ոչ
մի դեպքում էլ գրեթե չկար որևէ պատրաստվածություն:
Գծապատկեր 10. Գյուղական համայնքի պատրաստվածությունը
դիմակայելու կլիմայական երևույթներին
Ինչպես վկայում են հետազոտության արդյունքները, գյուղում բացակայում են
հակակարկտային կայան, ցրտահարության պայքարի դեմ ուղղված հստակ մեխանիզմներ,
իսկ ոռոգման համակարգի ջրագծերի հետ կապված կան շատ խնդիրներ: Ոռոգման
համակարգ կա, բայց հասցնում է միայն ոռոգել տնամերձ հողատարածքները:
Որպես կլիմայական ռիսկերին հակազդման մեխանիզմներ, և´ հարցվողները, և´
գյուղապետը, և´ աշխատակազմի ղեկավարը նշել են. կարկուտի դեմ՝ կարկտակայան և
Այն հարցին, թե արդյոք պատճառված վնասների դիմաց ստացել են որևէ փոխհատուցում,
Շատին համայնքի գյուղապետը նշեց, որ Մարզպետարանի կողմից փոխհատուցվել է վնասը` տրամադրել են սերմացուներ, ինչպես նաև ԳԱՄԿ-ից պարբերաբար ստանում են խորհրդատվություն:
Այն հարցին, թե արդյոք հարցվողների լսել են վտանգի մասին նախքան պատահարը,
հարցվողների 89%-ը նշել է, որ տեղեկացված է եղել սպառնացող վտանգի մասին, սակայն
անզորու է եղել որևէ կերպ ազդել ռիսկերի նվազեցման գործընթացին: Բոլոր հարցվողների
հեռուստատեսությունից է ստացել տեղեկատվություն:
Հարցվողների 94%-ը ստանում է կլիմայի փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն
ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ: Իսկ տեղեկատվություն ստանում են հեռուստացույցից /100%/ և վեբ
կայքի միջոցով` 6%:
Իսկ ստացված տեղեկատվության օգտակարությունը հարցվողները գնահատել են հետևյալ
կերպ: 14%-ը նշել է որ ավելի շուտ օգտակար չէ, 64%-ը կարծում է որ ավելի շուտ օգտակար
է, և 14%-ը` շատ օգտակար է:
94% 100%
24%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Գարուն Ամառ
100%
94% 6%
Կարկուտ
Վաղ ցրտահարություն
Ավելի շուտ Պատրաստված չէր Ընդհանրապես պատրաստված չէր
119
Գծապատկեր 11. ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ ստացված
տեղեկատվության օգտակարության գնահատում
Հարցվողներին հարց է տրվել նաև այն մասին, թե իրենց ընտանիքը կլիմայի փոփոխման
ռիսկերի հետ կապված ինչ միջոցառումների կարիք ունի: Ապահովագրության համակարգ
նշել է հարցվողների 50%-ը, վաղ ահազանգման ծառայություն` 39%, վնասի փոխհատուցում`
11%, մասնագիտական խորհրդատվության` 11%, Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ նշվել է
հարցվողների 6%-ի կողմից, փոխառության, վարկերի տրամադրման մեխանիզմներ` 6%:
Գծապատկեր 12. Կլիմայի փոփոխման ռիսկերի հետ կապված
ինչ միջոցառումների կարիք կան
14%
64%
14%
7%
Շատ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար չէ
Դժվարանում եմ պատասխանել
17%
6%
6%
11%
11%
39%
50%
ԴԺ.պատ.
Փոխառության, վարկերի տրամադրման
մեխանիզմներ
Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ
Մասնագիտական խորհրդատվություն
Վնասի փոխհատուցում
Վաղ ահազանգման ծառայություն
Ապահովագրության համակարգ
120
ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Շատին Գյուղական Համայնքի ուժեղ կողմերն են.
Մարդկային ներուժ
Պտղաբուծություն
Մեղվաբուծություն
Բերրի հողեր
Շատին Գյուղական Համայնքի թույլ կողմերն են.
Իրացման վայրեր
Հակակարկտակայանի բացակայություն
Պաշտպանիչ ցանցերի բացակայություն
Ցրտահարության դեմ հստակ մեխանիզմների բացակայություն
Ոռոգման խնդիր
Ճանապարհների խնդիր
Սողանքների վտանգ
Կլիմայի փոփոխման հետ կապված հիմնական միջոցառումների կարիք.
Համայնքային փոխօգնության ֆոնդ
Ապահովագրության համակարգ
Մասնագիտական խորհրդի կարիք
Վաղ ահազանգման ծառայություն
Փոխառության և վարկերի տրամադրման մեխանիզմներ
Վերջին 3 տարիների ընթացքում ինտենսիվացած կլիմայական փոփոխությունները.
Վաղ ցրտահարություն
Կարկուտ
Սողանքներ
Եղանակային երևույթներից տուժում են հետևյալ մշակաբույսերը.
Մրգեր
Բանջարեղեն
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման աղբյուրի
նախապատվություն.
Հեռուստատեսություն
Նախազգուշացում մարզպետարանին
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
121
2.13. Բարձրունի գյուղական համայնքի արդյունքներ
Բարձրունի գյուղական համայնքի նկարագրություն 20
Մակերես` 39,50կմ2
Բնակչություն` 437
Համայնքի վարչական տարածքը համապատասխանում է Բարձրունի գյուղին։ Գյուղը
գտնվում է Վայոց ձորի մարզի Վայքի տարածաշրջանում։ Այն մարզկենտրոնից հեռու է 45կմ,
Երևվանի` 220կմ։ Գյուղը սահմանամերձ բնակավայր է, Վայքի տարածաշրջանից հեռու է
28կմ, գտնվում է ծովի մակարդակից 1950մ-2050մ բարձրության վրա։ Կլիման ձմռանը
ցրտաշունչ է ,ամռանը` զով։ Տարեկան տեղումների քանակը կազմում է 350-400մմ։ Բնական
լանդշաֆտները կիսաանապատներ են և չոր տափաստաններ, որոնց մի մասը վերամշակվել
են` վերածվել կուլտուր- ոռոգելի լանդշաֆտների։
Գյուղը հիմնադրվել է 19-րդ դարի սկզբներին, այն երաբնակեցվել է 1928 թվականին`
արեմտյան Հայաստանի Խոյ, Սալմաստ գավառնեից ներգաղթված հայերով։ Նախկիմում
գյուղը ունեցել է «Սուլթան բեկ» անվանումը։ Վերանվանվել է 1930թ.-ին։ Սակայն գյուղն ավելի
հին է քան ենթադրվում է։ Այդ մասին վկայում են «Հին գյուղ» կոչվող տարածքում
հայտնաբերված, 7-րդ դարով թվագրված խաչքարերը, ինչպես նաեւ զարդաքարերով,
սրբատաշ քարերով կիսավեր կառույցները։ Գյուղը 1950թ-ին ունեցել է 450 ընտանիք` 960
բնակչով, որը պահպանվել է մինչեւ 1960- ական թվակաները։ Իսկ 2011թ-ին բնակչության
թիվը կազմում է 422 շունչ։
Պետական կառույցներում աշխատում են 50 բնակիչ։ Գյուղի կենսագործունեության
գլխավոր ճյուղը գյուղատնտեսությունն է։ Կլիման նպաստավոր է այգեգործության,
հացահատիկային, կերային մշակաբույսերի աճեցման համար։ Մարզդիկ զբաղվում են
անասնապահությամբ ու մեղվաբուծությամբ։ Պահուստային հողերը չեն օգտագործվում
սահմանամերձ լինելու պատճառով:
20
http://vdzor.gov.am/about-communities/769/
122
Հետազոտության արդյունքներ
Սոցիալ-դեմոգրաֆիական ցուցանիշներ
Սույն բաժնում ներկայացված է հարցվողների սոցիալ- դեմոգրաֆիական ցուցանիշները:
Հարցվողների սեռային բաշխվածությունը՝ 78%-ը իգական և 22%-ը արական սեռի
ներկայացուցիչներ:
Գծապատկեր 1-ում ներկայացված է հարցվողների տարիքային բաշխվածությունը:
Գծապատկեր 2. Հարցվողների տարիքը
Աղյուսակ 1-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը:
Աղյուսակ 1. Հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը
Ընդհանուր Մինչև 18 տարեկան 18 տարեկանից բարձր
6 2 4
5 2 3
6 2 4
7 1 6
3 0 3
6 2 4
6 2 4
6 2 4
6 0 6
1 0 1
7 2 5
5 0 5
5 1 4
8 2 6
4 0 4
6 3 3
3 0 3
7 2 5
11%
33%
17%
11%
28%
25-34
35-44
45-54
55-64
65 և ավելի
123
Աղյուսակ 2-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան
եկամուտները, ինչպես նաև բաշխվածությունը ըստ եկամտի աղբյուրների:
Աղյուսակ 2. Հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան եկամուտները
Ընդհանուր
Աշխատավարձ
Հողագործություն
Անասնապահություն
Եկամուտի այլ աղբյուր /
կենսաթոշակ, նպաստ,
փոխանցումներ այլ
երկրներից և այլն /
2790000 1800000 0 600000 390000
1710000 840000 0 30000 840000
610000 0 50000 200000 360000
450000 0 50000 0 400000
830000 0 30000 0 800000
1780000 1320000 50000 50000 360000
476000 0 100000 100000 276000
840000 0 0 0 840000
1240000 0 1000000 0 240000
480000 0 0 0 480000
2400000 1440000 0 0 960000
408000 0 0 0 408000
2820000 2040000 200000 100000 480000
3900000 2880000 80000 100000 840000
1120000 0 200000 80000 840000
1236000 0 200000 700000 336000
640000 0 100000 300000 240000
2252000 960000 200000 300000 792000
Գծապատկեր 2-ում ներկայացված է հարցվողների կրթական մակարդակը:
Գծապատկեր 2. Հարցվողների կրթական մակարդակը
6%
11%
56%
17%
11%
Տարրական կամ ավելի ցածր
Թերի միջնակարգ
Միջնակարգ
Միջնակարգ մասնագիտական …
Բարձրագույն /4 կուրս և ավելի բարձր/
124
Հարցված տնային տնտեսությունների
գյուղատնտեսական գործունեության նկարագրություն
Բարձրունի համայնքում հիմնականում զբաղվում են մեղվաբուծությամբ, հողագործությամբ
և անասնապահությամբ: Հարցված բոլոր (100%) տնային տնտեսություններում զբաղվում են
և´ հողագործությամբ, և´ անասնապահությամբ:
Բարձրունի գյուղում հիմնականում մշակում են հետևյալ մշակաբույսերը: Հարցված բոլոր
տնային տնտեսությունները մշակում են բանջարեղեն, 94%-ում` պտղատու այգիներ, 89%-ը`
կարտոֆիլ, 83%-ը` խոտհարք, 67%-ը մշակում է հացահատիկային մշակաբույսեր, 22%-ը՝
հատիկավոր մշակաբույսեր, այդ թվում` եգիպտացորեն, լոբի:
Գծապատկեր 3. Մշակաբույսերը, որոնք մշակվում են տնային տնտեսություններում
Հետազոտության ընթացքում պարզել ենք, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում ինչ
կենդանիներ կան: Գծապատկեր 4-ից տեսնում ենք, որ այն տնային տնտեսություններում,
որտեղ զբաղվում են անասնապահությամբ ունեն ընտանի թռչուններ (հիմնականում մինչև 20
հատ), 94%-ը՝ խոշոր եղջերավոր անասուններ (հիմնականում մինչև 5 հատ, 5 տնային
տնտեսությունում մինչև 14 հատ), 83%-ը՝ ոչխար (մինչև 15 հատ), 56%-ը՝ այծ (մինչև 5հատ),
Ինչպես նշում է գյուղապետը և աշխատակազմի ղեկավարը22, գյուղում կա իրացման խնդիր: Հիմնականում ապրանքները բացի տնային տնտեսությունում սպառելուց տեղում փոխանակում են կամ վաճառում, ինչն այդքան էլ ձեռնտու չէ: Հարցվողները ստացված բերքը,
կաթնամթերքը և մսամթերքը հիմնականում սպառում են տնային տնտեսությունում /67%/,
39%-ը նշել է, որ նվիրում են բարեկամներին, հարևաններին , 61%-ը նշել է, որ վաճառում են
տանից/բակից, 17%-ը` փոխանակում է, 6%-ը` վաճառում են շուկայում:
Գծապատկեր 6. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 94%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից: Կլիմայի
փոփոխման հիմնախնդիրներին բոլոր հարցվողների տեղեկանում են
հեռուստատեսությունից, 18%-ը` համացանցից:
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն հարցվողների 50%-ը
նախընտրում է ստանալ հեռուստացույցից, 50%-ը՝ SMS-ների միջոցով, 11%-ը՝
գյուղապետարանից:
23%
44%
33% Մինչև 2 հա
3-5 հա
5-10 հա
6%
17%
39%
61%
67%
Վաճառում ենք շուկայում
Փոխանակում
Նվիրում ենք բարեկամներին, հարևաններին
Վաճառում ենք տանից/բակից
Սպառում ենք տնային տնտեսությունում
126
Գծապատկեր 7. Կլիմայի փոփոխման վերաբերյալ ինֆորմացիայի
ստացման աղբյուրի հարցվողների նախընտրությունը
Հարցվողների 94%-ը նշել է, որ իրենց համայնքում գոյություն ունի միմյանց
զգուշացնելու/ահազանգելու համակարգ: Որպես ահազանգման ուղիներ հարցվողների 88%-ը
նշել է բջջային զանգերը, 24%-ը` նշել է հեռախոսային/ռադիոկապ, 12%-ը նշել է որ
գյուղամիջից են միմյանց տեղեկացնում:
Գծապատկեր 8. Համայնքում միմյանց զգուշացնելու/ահազանգելու ուղիները
Թե´ գյուղապետը, թե´ աշխատակազմի քարտուղարը և թե´ հարցվողները նշել են, որ վերջին
3 տարիների ընթացքում իրենց գյուղական համայնքում՝ Բարձրունիում, ինտենսիվացել են
հետևյալ եղանակային երևույթները. Վաղ ցրտահարություն` 100%, կարկուտ՝ 100%,
սողանքներ` 33%, սելավներ` 28%, երաշտ` 28%, ուժեղ քամիներ`22%:
Գծապատկեր 9. Վերջին 3 տարիների ընթացքում որ
եղանակային երևույթներն են ինտենսիվացել
Գծապատկեր 10-ում ներկայացված է, թե տվյալ եղանակային երևույթներից հատկապես որ
մշակաբույսերը, որ ոլորտներն են տուժել: Այսպիսով, ինչպես տեսնում ենք, կլիմայի
փոփոխություններից առավել տուժել են մրգերը, բանջարեղենները, խոտհարքը:
50%
50%
11%
Եղանակային փոփոխությունների մասին
հեռուստացույցով նախազգուշացում
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
Նախազգուշացում գյուղապետարանին
12% 24%
88%
Գյուղամիջից Հեռախոսային/ռադիո կապ Բջջային զանգեր
100% 100%
33% 28% 28% 22%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն Սողանք Սելավներ Երաշտ Ուժեղ քամիներ
127
Գծապատկեր 10. Գյուղատնտեսության որ ոլորտներն են
առավել ենթարկվում կլիմայի փոփոխության ռիսկերին
Գծապատկեր 11-ում ներկայացված է, թե եղանակային երևույթները որ սեզոնին են
հատկապես վտանգավոր: Ինչպես տեսնում ենք, կարկուտը և վաղ ցրտահարությունը
առավել վտանգավոր են գարնանը:
Գծապատկեր 11. Տարվա որ սեզոնին են այս երևույթներն առավել վտանգավոր
Իսկ թե որքանով էր գյուղը/համայնքը պատրաստված դիմակայելու նման կլիմայական
ռիսկերին պարզվեց, որ ոչ կարկուտի, ոչ էլ վաղ ցրտահարության դեպքում, Բարձրունի
համայնքում չկար որևէ պատրաստվածություն:
Ինչպես վկայում են հետազոտության արդյունքները, գյուղում բացակայում են
հակակարկտային կայան, ցրտահարության պայքարի դեմ ուղղված հստակ մեխանիզմներ,
իսկ ոռոգման համակարգի հետ կապված կան շատ խնդիրներ, քանի որ ինչպես արդեն նշվեց
վերևում ջրագծերը գտնվում են սողանքային գոտում` սարի տակ:
Որպես կլիմայական ռիսկերին հակազդման մեխանիզմներ, և´ հարցվողները և´
գյուղապետը, և´ աշխատակազմի ղեկավարը նշել են. կարկուտի դեմ՝ կարկտակայան և
Ինչպես նշում է գյուղապետը և ավագանին, գյուղում կա իրացման խնդիր: Գյուղը քաղաքից, շուկայից հեռու է գտնվում, բացի այդ ունեն ճանապարհների խնդիր: Հարցվողները ստացված
բերքը, կաթնամթերքը և մսամթերքը հիմնականում սպառում են տնային տնտեսությունում
/83%/, 17%-ը նշել է, որ նվիրում են բարեկամներին, հարևաններին, 50%-ը նշել է, որ
վաճառում են տանից/բակից, 17%-ը` վաճառում են շուկայում:
Գծապատկեր 6. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 89%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից: Կլիմայի
փոփոխման հիմնախնդիրներին բոլոր հարցվողների տեղեկանում են
հեռուստատեսությունից:
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն հարցվողների 67%-ը
նախընտրում է ստանալ հեռուստացույցից, 17%-ը՝ SMS-ների միջոցով:
39%
39%
22% Մինչև 2 հա
3-5 հա
6-10 հա
83%
50%
17%
17%
17%
Սպառում ենք տնային տնտեսությունում
Վաճառում ենք տանից/բակից
Վաճառում ենք շուկայում
Նվիրում ենք բարեկամներին, հարևաններին
Այլ
135
Գծապատկեր 7. Կլիմայի փոփոխման վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման աղբյուրի
հարցվողների նախընտրությունը
Հարցվողների 78%-ը նշել է, որ իրենց համայնքում գոյություն ունի միմյանց
զգուշացնելու/ահազանգելու համակարգ: Որպես ահազանգման ուղիներ հարցվողների 75%-ը
նշել է բջջային զանգերը, 75%-ը` նշել է հեռախոսային/ռադիոկապ:
Թե´ գյուղապետը, թե´ ավագանին և թե´ հարցվողները նշել են, որ վերջին 3 տարիների
ընթացքում իրենց գյուղական համայնքում՝ Արինում ինտենսիվացել են հետևյալ
եղանակային երևույթները. Վաղ ցրտահարություն` 94%, կարկուտ՝ 89%, սելավներ` 11%,
սողանքներ` 6%: Գյուղապետը նշում է, որ նախկինում այստեղ կար հակակարկտային
կայան, սակայն այժմ այն չի գործում և այդ առումով մեծ տույժեր են կրում:
Գծապատկեր 8. Վերջին 3 տարիների ընթացքում որ
եղանակային երևույթներն են ինտենսիվացել
Գծապատկեր 9-ում ներկայացված է, թե տվյալ եղանակային երևույթներից հատկապես որ
մշակաբույսերը, որ ոլորտներն են տուժել: Այսպիսով, ինչպես տեսնում ենք, կլիմայի
փոփոխություններից առավել տուժել են մրգերը, բանջարեղենները, հացահատիկային
մշակաբույսերը և հատիկավոր մշակաբույսերը:
Գծապատկեր 9. Գյուղատնտեսության որ ոլորտներն են
առավել ենթարկվում կլիմայի փոփոխության ռիսկերին
67%
17% 17%
Եղանակային
փոփոխությունների մասին
հեռուստացույցով
նախազգուշացում
Նախազգուշացում SMS-ների
միջոցով
Դժ.պատ
6%
11%
89%
94%
Սողանք
Սելավներ
Կարկուտ
Վաղ ցրտահարություն
50%
12%
50%
6%
72% 88%
78%
100%
22% 6%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Հատիկավոր կուլտուրաներ /ոլոռ,
ոսպ, սիսեռ և այլն/ Հացահատիկային կուլտուրաներ
Բանջարեղեն
Մրգեր
Խոտհարք
136
Գծապատկեր 10-ում ներկայացված է, թե եղանակային երևույթները որ սեզոնին են
հատկապես վտանգավոր: Ինչպես տեսնում ենք, կարկուտը և վաղ ցրտահարությունը
առավել վտանգավոր են գարնանը:
Գծապատկեր 10. Տարվա որ սեզոնին են այս երևույթներն առավել վտանգավոր
Իսկ թե որքանով էր գյուղը/համայնքը պատրաստված դիմակայելու նման կլիմայական
ռիսկերին ներկայացված է Գծապատկեր 15-ում: Ինչպես տեսնում ենք, Արին համայնքում ոչ
մի դեպքում էլ չկար գրեթե որևէ պատրաստվածություն:
Գծապատկեր 11. Գյուղական համայնքի պատրաստվածությունը
դիմակայելու կլիմայական երևույթներին
Ինչպես վկայում են հետազոտության արդյունքները, գյուղում բացակայում են
հակակարկտային կայան: Ցրտահարության պայքարի դեմ ուղղված միակ մեխանիզմը, որը
գյուղացիները հիմնականում կիրառում են, ծխահարումն է, սակայն ինչպես նշում են
հարցվողները, կոնկրետ այս տարվա ցրտահարության դեմ ծխահարումը որևէ օգուտ չի տվել:
Ոռոգման համակարգի հետ կապված խնդիրներ, ոչ բոլոր հողատարածքներն են ոռոգվում:
Որպես կլիմայական ռիսկերին հակազդման մեխանիզմներ, և´ հարցվողները, և´
գյուղապետը, և´ տեղակալը նշել են. Կարկուտի դեմ՝ կարկտակայան և պաշտպանիչ ցանցեր,
ցրտահարություն՝ ծխահարում և ոռոգում:
Այն հարցին, թե արդյոք պատճառված վնասների դիմաց ստացել են որևէ փոխհատուցում,
հարցվողները նշեցին, որ ոչ մի փոխհատուցում և խորհրդատվություն չեն ստացել, սակայն
եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ մարզպետարանից ստացել են
տեղեկատվություն:
Հարկ ենք համարում նշել, որ հարցվողների 94%-ը նշել է, որ տեղեկացված է եղել
սպառնացող վտանգի մասին: Բոլոր հարցվողները տեղեկատվությունը ստացել են
հեռուստացույցի միջոցով:
Կլիմայի փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն հարցվողների 89%-ը ստանում է
ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ: Իսկ տեղեկատվություն ստանում են հեռուստացույցից /100%/:
94% 100%
22% 11% 11%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Գարուն Ամառ Աշուն Սեզոնը կապ չունի
94% 88%
6% 6% 6%
Կարկուտ Վաղ ցրտահարություն
Ընդհանրապես պատրաստված չէր
Ավելի շուտ Պատրաստված էր
Լիովին պատրաստաված էր
ԴՊ
137
Ստացված տեղեկատվության օգտակարությունը հարցվողները գնահատել են հետևյալ կերպ.
25%-ը կարծում է որ ավելի շուտ օգտակար է, 19%-ը` շատ օգտակար է, ընդհանրապես
օգտակար չէ` 31%, ավելի շուտ օգտակար չէ` 25%:
Գծապատկեր 12. ՀԱՅՊԵՏՀԻԴՐՈՄԵՏԻՑ ստացված
տեղեկատվության օգտակարության գնահատում
Հարցվողներին հարց է տրվել նաև այն մասին, թե իրենց ընտանիքը կլիմայի փոփոխման
ռիսկերի հետ կապված ինչ միջոցառումների կարիք ունի: Ապահովագրության համակարգ
նշել է հարցվողների 33%-ը, փոխառության, վարկերի տրամադրման մեխանիզմներ նշվել է
հարցվողների 56%-ի կողմից, վաղ ահազանգման ծառայություն` 17%, մասնագիտական
խորհրդատվություն`6%:
Գծապատկեր 13. Կլիմայի փոփոխման ռիսկերի հետ կապված
ինչ միջոցառումների կարիք կան
19%
25%
25%
31%
Շատ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար է
Ավելի շուտ օգտակար չէ
Ընդհանրապես օգտակար չէ
6%
6%
17%
33%
56%
Այլ
Մասնագիտական խորհրդատվություն
Վաղ ահազանգման ծառայություն
Ապահովագրության համակարգ
Փոխառության, վարկերի տրամադրման
մեխանիզմներ
138
ԱՄՓՈՓՈՒՄ
Արին Գյուղական Համայնքի ուժեղ կողմերն են.
Բարենպաստ կլիմա
Բերրի հողեր
Աշխատուժի առկայություն
Արտագաղթի բացակայություն
Արին Գյուղական Համայնքի թույլ կողմերն են.
Հակակարկտակայանի բացակայություն
Պաշտպանիչ ցանցերի բացակայություն
Ցրտահարության դեմ հստակ մեխանիզմների բացակայություն
Ոռոգման ջրի մասնակի խնդիր
Իրացման խնդիր
Կլիմայի փոփոխման հետ կապված հիմնական միջոցառումների կարիք.
Փոխառության, վարկերի տրամադրման մեխանիզմներ
Ապահովագրության համակարգ
Մասնագիտական խորհրդի կարիք
Վաղ ահազանգման ծառայություն
Վերջին 3 տարիների ընթացքում ինտենսիվացած կլիմայական փոփոխությունները.
Վաղ ցրտահարություն
Կարկուտ
Եղանակային երևույթներից տուժում են հետևյալ մշակաբույսերը.
Մրգեր
Բանջարեղեն
Հացահատիկային մշակաբույսեր
Հատիկավոր մշակաբույսեր
Եղանակային փոփոխությունների վերաբերյալ ինֆորմացիայի ստացման աղբյուրի
նախապատվություն.
Հեռուստատեսություն
Նախազգուշացում SMS-ների միջոցով
139
2.15. Սերս գյուղական համայնքի արդյունքներ
Սերս գյուղական համայնքի նկարագրություն 22
Բնակչություն` 238
Սերս գյուղը ՀՀ Վայոց ձորի մարզի բարձր լեռնային և սահմանմերձ բնակավայրերից է։
Սերսն ունի հին ու վաղեմի պատմություն։ Հիմնադրման տարեթիվն անհայտ է։ Հայտնի է , որ
գյուղը պատկանում է պատմական Հայաստանի Սյունիք նահանգին։ Պահպանվում է գյուղի
եկեղեցին, որի հիմնադրման տարեթիվն անհայտ է։ Սակայն հայտնի է, որ եկեղեցին
վերանորոգվել է 1525 թվականին։ Գյուղի բնակիչները 1604 թվականին գաղթվել են Շահ
Աբասի կողմից։ Գյուղը վերաբնակեցվել է 1828 թվականին, երբ մեր պապերը գաղթեցին
Պատմական Հայաստանի Սալմաստ գավառի Սաֆրա գյուղից։ Սերս անունը բերելով իրենց
հետ, հավանաբար նախկին գյուղի անունը փորձել են այդպես հիշել։ Սերս գյուղը անմասն չի
մնացել 1918-20թթ հայ թուրքական բախումներից` տալով բազում զոհեր և ծնելով նորանոր
հերոսներ։ Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին ռազմաճակատ են զորակոչվել 106
սերսեցիներ, որոնցից վերադարձել են միայն 53-ը։ Սերսը, լինելով սահմանամերձ գյուղ, 1988-
1994 թթ նորից հայտնվել է պատերազմական իրավիճակում`, սակայն իր բնակիչների
վճռականության շնորհիվ դարձել է անխոցելի մի ամրոց։ Գյուղն այսօր ունի 80 ընտանիք, 280
բնակչով, որոնք ապրում են իրենց առօրյա հոգսերով։
Համայնքի բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է անասնապահությամբ և
հողագործությամբ։
Հետազոտության արդյունքներ
Սոցիալ-դեմոգրաֆիական ցուցանիշներ
Սույն բաժնում ներկայացված է հարցվողների սոցիալ- դեմոգրաֆիական ցուցանիշները:
Հարցվողների սեռային բաշխվածությունը հետևյալն է. 58% արական և 42% իգական սեռի
ներկայացուցիչներ:
Գծապատկեր 1-ում ներկայացված է հարցվողների տարիքային բաշխվածությունը:
Գծապատկեր 1. Հարցվողների տարիքը
22
http://vdzor.gov.am/about-communities/796/
17%
6%
39%
22%
17%
25-34
35-44
45-54
55-64
65 և ավելի
140
Աղյուսակ 1-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը:
Աղյուսակ 1. Հարցված տնային տնտեսությունների անդամների թիվը
Ընդհանուր Մինչև 18 տարեկան 18 տարեկանից բարձր
7 3 4
6 2 4
5 2 3
5 2 3
5 1 4
2 0 2
4 0 4
5 1 4
4 1 3
7 3 4
2 0 2
2 0 2
7 2 5
2 0 2
9 1 8
2 0 2
2 0 2
5 3 2
2 0 2
Աղյուսակ 2-ում ներկայացված է հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան
եկամուտները, ինչպես նաև բաշխվածությունը ըստ եկամտի աղբյուրների:
Աղյուսակ 2. Հարցված տնային տնտեսությունների տարեկան եկամուտները
Ընդհանուր Աշխատավարձ Հողագործություն Անասնապահություն Եկամուտի այլ աղբյուր
/ կենսաթոշակ,
նպաստ,
փոխանցումներ այլ
երկրներից և այլն /
1300000 0 50000 50000 1200000
2100000 1400000 0 100000 600000
1770000 0 250000 200000 1320000
1580000 1000000 100000 100000 380000
2050000 1100000 350000 600000 0
1080000 1080000 0 0 0
1680000 1380000 200000 100000 0
1254000 324000 100000 350000 480000
836000 0 200000 300000 336000
2580000 960000 600000 300000 720000
840000 0 0 0 840000
141
620000 180000 0 0 440000
840000 0 0 0 840000
960000 0 0 0 960000
1080000 600000 0 0 480000
720000 540000 0 0 180000
360000 0 0 0 360000
750000 0 0 0 750000
1932000 0 1000000 500000 432000
Գծապատկեր 2-ում ներկայացված է հարցվողների կրթական մակարդակը:
Գծապատկեր 2. Հարցվողների կրթական մակարդակը
Հարցված տնային տնտեսությունների
գյուղատնտեսական գործունեության նկարագրություն
Սերս համայնքում հիմնականում զբաղվում են հողագործությամբ, անասնապահությամբ և
մեղվաբուծությամբ: Հարցված բոլոր տնային տնտեսություններում զբաղվում են
հողագործությամբ, իսկ անասնապահությամբ զբաղվում են տնտեսությունների 83%-ը:
Ովքեր չեն զբաղվում անասնապահությամբ, հիմնական պատճառը նշել են անասնակերի
թանկ լինելը, ինչպես նաև ապրանքների իրացման խնդիրները:
Սերս գյուղում հիմնականում մշակում են հետևյալ մշակաբույսերը: Հարցված բոլոր տնային
տնտեսությունները մշակում են բանջարեղեն, կարտոֆիլ, 83%-ը` պտղատու այգիներ, 72%-ը՝
հացահատիկային մշակաբույսեր, 72%-ը` խոտհարք, 39%-ը՝ հատիկավոր մշակաբույսեր, այդ
թվում` եգիպտացորեն, լոբի:
Գծապատկեր 3. Մշակաբույսերը, որոնք մշակվում են տնային տնտեսություններում
Հետազոտության ընթացքում պարզել ենք, թե յուրաքանչյուր տնային տնտեսությունում ինչ
կենդանիներ կան: Գծապատկեր 4-ից տեսնում ենք, որ այն տնային տնտեսություններում,
որտեղ զբաղվում են անասնապահությամբ ընտանի թռչուններ ունեն բոլորը (հիմնականում
5%
56% 22%
17%
Թերի միջնակարգ
Միջնակարգ
Միջնակարգ մասնագիտական /տեխնիկում,
ուսումնարան, քոլեջ/
39%
72%
72%
83%
100%
100%
Հատիկավոր կուլտուրաներ …
Խոտհարք
Հացահատիկային կուլտուրաներ /ցորեն, …
Պտղատու այգի
Կարտոֆիլ
Բանջարեղեն
142
մինչև 25 հատ), 94%-ը՝ խոշոր եղջերավոր անասուններ (հիմնականում մինչև 7 հատ), 94%-ը՝
ոչխար (մինչև15 հատ), 75%-ը՝ մեղվի փեթակ (մինչև 25), 50%-ը՝ այծ (հիմնականում մինչև 5
Ինչպես նշում է գյուղապետը, գյուղում հողագործությամբ զբաղվողները հիմնականում բերքը սպառում են տանը, և վաճառքներ կամ փոխանակում իրականացնում թե շուկայում թե տանից/բակից: Հարցվողները ստացված բերքը, կաթնամթերքը և մսամթերքը հիմնականում
սպառում են տնային տնտեսությունում /56%/, 28%-ը նշել է, որ վաճառում են շուկայում, 56%-
ը`վաճառում են տանից/բակից կամ փոխանակում են իրականացնում:
Գծապատկեր 6. Որտեղ են սպառում ստացված ապրանքները
(բերք, կաթնամթերք, մսամթերք և այլն)
6% 6%
13% 50%
75%
81%
94%
100%
Խոզ
Նապաստակ /ճագար/
Ձի
Այծ
Մեղվի փեթակ
Ոչխար
Խոշոր եղջերավոր անասուն
Ընտանի թռչուններ
17%
33%
50%
Մինչև 1 հա 3-5 հա 6-10 հա
56% 56%
28% 17%
Սպառում ենք տնային
տնտեսությունում
Վաճառում ենք
տանից/բակից
Վաճառում ենք
շուկայում
Այլ
143
ԿԼԻՄԱՅԻ ՓՈՓՈԽՄԱՆ ՀԻՄՆԱԽՆԴԻՐՆԵՐ
Հարցերի հետևյալ բլոկն ուղղված է կլիմայի փոփոխման հիմնախդիրներին:
Հարցվողների 83%-ը տեղեկացված է կլիմայի փոփոխման հիմնախնդիրներից: Կլիմայի
փոփոխման հիմնախնդիրներին հարցվողները տեղեկանում են հեռուստատեսությունից,