БАҒДАРЛАМАСЫ - ksu.edu.kzksu.edu.kz/files/folder_2/gak/bakalavr_kaz_2015/programma_ge_2015... · өнімдерді оған жіберуге құқық береді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

«А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті» Мал шаруашылық технологиясы және ветеринариялық факультеті

Бекітемін Факультет кеңесінің Төрағасы ____________А.Исабаев

___ _________2016 ж.

2015-2016 оқу жылына арналған

МАМАНДЫҚ БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК ЕМТИХАН

БАҒДАРЛАМАСЫ

5В120200-Ветеринарлық санитария

Қостанай, 2016

2

Бағдарлама ҚР МЖМБС 3.08.448-2006, 10.04.2012ж КР БҒМ №158 бұйрығымен бекітілген Типтік оқу жоспары негізінде ветеринарлық санитария кафедрасының меңгерушісі, ветеринария ғылымдарының кандидаты Кауменов Н.С құрастырылған. Ветеринарлық – санитария кафедра отырысында қарастырылды және ұсынылды, 13.01.2016 ж. № 1 хаттама Мал шаруашылығы технологиясы және ветеринария факультетінің әдістемелік кеңес отырысында мақұлданды, 13.01. 2016 ж. № 1 хаттама Мал шаруашылығы технологиясы және ветеринария факультетінің кеңес шешімімен бекітілді, 26.01. 2016 ж. № 1 хаттама

3

Мазмұны

Кіріспе……………………………………………………………………….…. 4

1Мал шаруашылығы өнімдерін ветеринарлық санитарлық

сараптау.................................................................................................................

6

2 Құс, балық, ара және өсімдік шаруашылығы өнімдерін ветеринарлық - санитарлық сараптау ...........................................................................................

10

3 Ветеринарлық гигиена....................................................................................... 14

4 Ветеринарлық істі ұйымдастыру .....……........................................................ 17

4

Кіріспе

Қорытынды мемлекеттік емтихан пән аралық емтихан түрінде бланкалы тестілеу әдісі арқылы өтеді. Оның негізгі міндеті 5В120200- Ветеринарлық санитария мамандығының студенттерінің оқу жоспарына сәйкес оқу материалын меңгеру дәрежесін анықтаймыз.

Мемлекеттік емтиханға енгізілген пәндер тізімі: 1 Мал шаруашылығы өнімдерін ветеринарлық-санитарлық сараптау 2 Құс, балық, ара және өсімдік шаруашылығы өнімдерін ветеринарлық -

санитарлық сараптау 3 Ветеринарлық гигиена 4 Ветеринарлық істі ұйымдастыру Сұрақтардың жалры саны -1200. Мемлекеттік емтиханға 120 сұрақ енгізілген.

Емтиханды тапсыруға - 3 сағат уақыт беріледі. 1 Мал шаруашылығы өнімдерін ветеринарлық-санитарлық сараптау Ветеринарлық-санитарлық сараптау үлкен әлеуметтік мағынасы бар. Ол

ветеринарлық-санитарлық дәрігерді кәсіптік білімдерімен қаруландырады, азықтық мақсатымен ветеринарлық-санитарлық тұрғыда жақсысапалы және аман өнімдерді оған жіберуге құқық береді.

2 Құс, балық, ара және өсімдік шаруашылығы өнімдерін ветеринарлық - санитарлық сараптау

Осы пән жоғары кәсіптік ветеринарлық-санитарлық дәрігердің дайындауында біріктіретін роль атқарады. Адам және жануарлар ауруларын азықтық өсімдіктері мен балық өнімдері арқылы алдын алу сұрақтарында, жамансапалы ара өнімдерінің игілікке және адам денсаулығына жаман әсер етудін, және де одан әрі өсімдік, балық пен ара ауруларын, ветеринарлық-санитарлық сараптау рұқсат ететің күшімен және барлық адамзатқа манызды роль атқарады.

3 Ветеринарлық гигиена Гигиенаның негізгі нысаны жануарлар денсаулығы мен олардын қоршаған,

сыртқы немесе экоорта болып есептеледі. Ағза мен қоршаған ортаның арабайланысы және ара тәуелділігін, табиғи-климаттық жағдайы, жануарлардын биологиялық ерекшелігі және бағытын есептеу базасында ашқызып, ветеринарлық гигиена болашақ мамандарда дәрігерлік экологиялық ойлардын қалыптасуына мүмкіндік береді. Ветеринарлық гигиена ветеринарлы-алдын алу шараларының бөлінбейтің бөлігі болып саналады және болашақ мамандарға мақсатты бағытты қоршаған орта факторларының мал денсуалығын сақтаудын, олардын өнімділігін жоғарлату және жоғары сапалы өнім алуға әсер етудің пайдалануға мүмкіндік береді.

4 Ветеринарлық істі ұйымдастыру

5

Ветеринарлық-санитарлық мамандарды дайындау үшін осы пән үлкен мағынасын білдіреді: ол мемлекеттік, шаруашылық, қоғамдық шаралардын теория мен тәжірибелік сұрақтарды қарастырып, түлектерде малды аурудан сақтаудын ветеринариялық істі ұйымдастырудын, ветеринарлық-санитарлық тұрғыда сапалы мал өнімдерін шығарудын, және де адам денсаулығын сақтаудын дағдыларын қалыптасуына мүмкіндік береді.

Ветеринарлық-санитарлық дәрігер міндетті: - білу керек аурулардын классификациясын, ерекшеліктері мен

симптоматиканы, өмір кезіндегі және өлгеннен кейін дифференциальді диагностиканын қазіргі заманның әдістерін, емдеудің алдын алудын жаңа пайдалы әдістері, малшаруашылық өнімдерін өндірі кезіндегі технология мен гигиен негіздерін;

- игеруi керек союға арналған малды күтіп бағудын ұйымдастыру мен өткізу, союдан кейінгі ішкі мүшелердін және тушаның ветеринарлық-санитарлық сараптауды ветеринарлық-санитарлық жағдайын бағалаумен, азықтық аурулардын алдын алу, амалсыздан сойған малдын етін пайдалану мен зарарсыздандыру, дұрыс емес сақтау кезіндегі өзгерістердін пайда болуы;

- малды сою мен қабылдаудын тәжірибелік дағдыларын, союға тасымалдау және дайындау, бактериологиядық, физико-химиялық, токсикологиялық, радиометриялық зерттеуге, сонымен бірге қатар импортпен түсетің шикі зат пен өнімдерден сынаманы алу техникасын; малтектес өнімдерін дайындаудын технологиялық режимдерінің рецептурасын бақылаудын әдістерімен, сут сут өнімдерін, ет және ет өнімдерін, балық және балық өнімдерін, жұмыртқалардын, балдын органолептикалық, физико-химиялық, гистологиялық, бактериологиялық және басқа зерттеулердін әдіснамаларын, өсімдік өнімдердін санитарлық зерттеулерді және малтектес шикізатты сараптау және жолдама құжаттарды дұрыс жасауды меңгеруi керек .

6

1 Мал шаруашылығы өнімдерін ветеринарлық-санитарлық сараптау

Тақырып 1 Сүтті ветеринарлық - санитарлық сараптау Сиыр сүтінің физикалық-химиялық және биологиялық қасиеттері, химиялық

құрамы, орташа қоректік сынама алу, органолептикалық зерттеулер. Сүттің ақаулары және оларды алдын алу. Органолептикалық және технологиялық сүттің ақаулары.

Туберкулез пен бруцеллез кезіңде сүтті ветеринарлық санитариялық сараптау. Сүт инфекцияның таралу көзі болуы мүмкін. Туберкулез пен бруцеллез ауру кезіңде сүтті ветеринарлық - санитариялық сараптау. Сүттің химиялық құрамы және сүтке әр түрлі факторлардың тигізетін әсері. Азықтың құндылығы мен технологиялық қасиеттері , малдың түрі мен жасы.

Тақырып 2 Еттің морфологиясы Ет және оның маңызы мен құндылығы. Әр түрлі жануарлардың етін

морфологиясы. Еттің химиялық құрамы. Еттің химиялық, физикалық –химиялық құрамы мен қасиеттері. Еттің құндылығы.

Сою туралы түсінігі. Сойғаннан кейін еттің морфологиялық өзгерісі. Еттің дамуына әсер ететін факторлары. Амалсыздан сою кезіңде етті ветеринарлық - санитарлық сараптамасы. Амалсыздан сою ережесі. Сау және ауру етті ажырата білу. Сойыс өнімдерді ветеринарлық - санитариялық сараптама.

Сойғаннан кейін етті мен мүшелерді бақылау әдістерді. Еттің ветеринарлық - санитарлық сараптамасы. Орташа сынама алу әдістері. Органолептикалық зерттеулер.Етті тұздау кезіндегі ветеринарлық - санитарлық сараптамасы. Тұздалған етті консервілеу. Тұздау маңызы. Органолептикалық зерттеу әдістері.

Трихинеллез кезіндегі етті ветеринарлық - санитарлық сараптамасы. Трихинеллезді анықтау, мінездемесі, санитарлық бағалау. Цистицеркоз кезіндегі етті ветеринарлық - санитарлық сараптамасы. Цистицеркозды анықтау, мінездемесі, санитарлық бағалау. Эхинококкоз кезіндегі етті ветеринарлық санитарлық сараптамасы. Эхинококкозды анықтау, мінездемесі, санитарлық бағалау.

Тақырып 3 Шұжықты ветеринарлық - санитарлық сараптау Орташа сынаманы алу. Органолептикалық зерттеулер. Консервілеу ақаулары.

Ветеринарлық - санитарлық бағасы. Тақырып 4 Етті консервілеу кезіндегі ветеринарлық - санитарлық

сараптамасы Орташа сынаманы алу. Органолептикалық зерттеулер. Консервілеу ақаулары.

Ветеринарлық - санитарлық бағасы.

7

Тақырып 5 Улану кезіңде етті ветеринарлық - санитарлық сараптау Бұлшық етке, мүшелерге табиғи удың тигізетін әсері. Улану кезіңде

сойғаннан кейін ветеринарлық - санитарлық сараптау. Тақырып 6 Азық майларды ветеринарлық - санитариялық сараптау Майлардың орташа сынамасын алу. Азық майдың органолептикалық

зерттеулері. Майды сақтау, өңдеу кезіндегі өзгерістері. Тақырып 7 Радиациялық барда сою кезіндегі өнімдерді ветеринарлық -

санитариялық сараптау Радиациялық әсерінен сойылған малдың еттің ветеринарлық - санитарлық

сараптау. Тақырып 8 Жұмыртқаны ветеринарлық – санитарлық сараптау Жұмыртқаның химиялық құрылысы мен ақаулары. Тақырып 9 Жұмыртқа өнімдерін ветеринарлық - санитарлық сараптау Жұмыртқа өнімдерінің технологиясы мен ветеринарлық - санитарлық

сараптамасы. Тақырып 10 Жұмыртқаның товарлық классификациясы Асханалық және диеталық жұмыртқаның мінездемесі. Тақырып 11 Туберкулез кезіңде сойыс өнімдерді ветеринарлық -

санитариялық сараптамасы Туберкулез кезіңде сою және сойғаннан кейінгі балауы. Тақырып 12 Бруцеллез кезіңде сойыс өнімдерді ветеринарлық -

санитарлық сараптамасы Бруцеллез кезіңде сою және сойғаннан кейінгі балауы. Тақырып 13 Пастереллез кезіңде сойыс өнімдерді ветеринарлық -

санитариялық сараптамасы Пастереллез кезіңде сою және сойғаннан кейінгі балауы. Тақырып 14 Шошқа обасы және тілме кезіңде сойыс өнімдерді

ветеринарлық - санитариялық сараптамасы Шошқа обасы және тілме кезіңде сою және сойғанан кейінгі балауы. Тақырып 15 Сойыс малдарды мен құстарды өңдеу кезіңдегі

кәсіпорындардың мінездемесі Ет және құс комбинаттарын салу барысында орынды таңдау кезіңде

ветеринарлық - санитариялық сараптау. Кәсіпорындардың гигиенасы.

8

Тақырып 16 Тұздау кезіндегі өнімдерді ветеринарлық - санитарлық сараптамасы

Тұздау әдістері. Сақтау және оның ақаулары. Ветеринарлық - санитарлық бағасы.

Тақырып 17 Жабайы жануарлар өнімдерін ветеринарлық сараптамасы Жабайы жануарлар комбинаттарды салу барысында орынды таңдау кезіңде

ветеринарлық - санитариялық сараптау. Кәсіпорындардың гигиенасы. Тақырып 18 Дала құс өнімдерің ветеринарлық - санитариялық

сараптау. Дала құсты сойғаннан кейін еттің ерекшеліктері. Етті органолептикалық

бағалау. Тақырып 19 Қанды ветеринарлық - санитариялық сараптау Қанның химиялық құрамы мен азық бағасы.Қанды жинау және өңдеу

кезіндегі ветеринарлық - санитариялық сараптау ветеринарлық - санитарлық сараптау.

Тақырып 20 Эндокринді шикі заттарды ветеринарлық- санитарлық

сараптау Эндокринді шикі заттарды жинау және консервілеу кезіндегі ветеринарлық -

санитариялық сараптамасы. Тақырып 21 Ішекті ветеринарлық - санитариялық сараптау Ет комбинаттарында ішекті толық және толық емес өңдеу. Ішекті

консервілеу және ақаулары. Тақырып 22 Азықтардың токсикоинфекция кезіңдегі ветеринарлық –

санитарлық сараптау Қазіргі замаңға сай азықтар аурулар түсінігі. Азықтардың

токсикоинфекциясы кезіңде сараптау. Тақырып 23 Азықтарды токсикоз кезіңдегі мінездемесі Азықтарда токсикоз кезіңдегі эпидемиологиялық рөлі мен

стафилококктар,стрептококктардың дамуы. Тақырып 24 Тоңазытқыш көліктерді ветеринарлық–санитарлық

сараптау Изометриялық вагондар,рефрижераторларда тез бұзылатын азықтарды

тасымалдау барысында ережесі.Тасымалдау кезіңдегі керек құжаттар. Тақырып 25 Құстардың сойылған өнімдерін ветеринарлық санитарлық

сараптау

9

Құстарды сою мен оны өндеу ерекшеліктері. Етінің морфологиясы мен химиясы.

Тақырып 26 Қояндардың еттерін ветеринарлық - санитарлық сараптау Қояндарды сою мен оны өндеу ерекшеліктері. Етінің морфологиясы мен

химиясы. Сойған өнімдерді санитарлық бағалау. Тақырып 27 Құндыздардың еттерін ветеринарлық - санитарлық

сараптау Құндыздарды сою мен оны өндеу ерекшеліктері. Етінің морфологиясы мен

химиясы. Сойған өнімдерді санитарлық бағалау. Тақырып 28 Инфекциялық ауруларда қояндар мен құндыздардың

еттерін ветеринарлық - санитарлық сараптау Қояндар мен құндыздардың инфекциялық ауруларын сояр алдында карау

мен балау. Сойған өнімдерді санитарлық бағалау.

Тақырып 29 Етті консервілеудің жаңа әдістеріне сипаттама УКС сублимациялық кептіру, иондалған сәулелендіру. Инфра қызыл

сәулелерді пайдалану.

Ұсынылған әдебиеттер тізімі Ұсынылған әдебиеттер тізімі 1 Хожамұратова С.Ш., Ет микробиологиясы. Астана, Фолиант, 2009. 2 Макаров В.А., Фролов В.П., Шуклин Н.Ф. Ветеринарно-санитарная

экспертиза с основами технологии и стандартизации продуктов животноводства.- М: Агропромиздат, 1991.

3 Макаров В.А., Боровков М.Ф., Ермолаев А.П. и др. Практикум по ветсанэкспертизе. Уч.пособие. - М.: Агропромиздат, 1987.

4 Коряжнов В.П., Макаров В.А. Практикум по ветеринарно-санитарной экспертизе молока и молочных продуктов. Уч.пособие. - М.: Колос, 1981.

5 Шуклин Н.Ф., Телеугали Т.М. и др. Экспертиза качества и методы консервирования продуктов и животного сырья. – Алматы: Кайнар, 1993.

10

2 Құс, балық, ара және өсімдік шаруашылығы өнімдерін ветеринарлық - санитарлық сараптау

Тақырып 1 Өсімдіктердің химиялық құрамы мен азықтық құндылығы Өсімдік өнімдерінің азықтық сапасына жалпы сипаттама. Химиялық құрамы

мен органалептикалық көрсеткіштері. Тақырып 2 Азық базарларында өнімдерді таратуда жүргізілетін

ветеринарлық санитарлық сараптау Сараптау үшін сынама алудын жалпы ережелері. Өсімдік өнімдерінің

қауіпсіздігі мен сапасын тексеру үшін санитарлық сараптау әдістемелері. Тақырып 3 Түйнек дақылдылардың санитарлық бағасы Қызылша, сәбіз, картопты ветеринарлық санитарлық сараптау. Түйнек

дақылдар сапасына қойылатын талаптар. Азық сапасын жалпы қарау. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау.

Тақырып 4 Асқабақ өнімдердің санитарлық бағасы Асқабақты, қауынды, қарбызды, қиярды ветеринарлық санитарлық сараптау.

Асқабақ өнімдеріне сапасына қойылатын талаптар. Азық сапасын жалпы қарау. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау.

Тақырып 5 Қызанақ көкеністерінің санитарлық бағасы Қызанақ, баклажан, бұрышты санитарлық бағалау. Қызанақ өнімдеріне

сапасына қойылатын талаптар. Азық сапасын жалпы қарау. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау. Орау және сақтау.

Тақырып 6 Орамжапырақ көкеністерін санитарлық бағалау Орамжапырақ көкеністерін санитарлық бағалау. Орамжапырақ өнімдерінің

сапасына қойылатын талаптар. Азық сапасын жалпы қарау. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау. Орау және сақтау.

Тақырып 7 Жуа көкеністерін санитарлық бағалау Жуа мен сарымсақты санитарлық бағалау. Жуа өнімдерінің сапасына

қойылатын талаптар. Азық сапасын жалпы қарау. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау. Орау және сақтау.

Тақырып 8 Шемішке тұқымдастарын санитарлық бағалау

11

Алма мен алмұртты санитарлық бағалау. Шемішке өнімдерінің сапасына қойылатын талаптар. Азық сапасын жалпы қарау. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау. Орау және сақтау.

Тақырып 9 Сүйекті өсімдіктерді санитарлық бағалау Қара өрік пен сары өрікті санитарлық бағалау. Сүйекті өнімдердің сапасына

қойылатын талаптар. Азық сапасын жалпы қарау. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау. Орау және сақтау.

Тақырып 10 Цитрус өнімдерін санитарлық бағалау Апельсин, мандарин, лимонды санитарлық бағалау. Цитрус өнімдерінің

сапасына қойылатын талаптар. Азық сапасын жалпы қарау. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау. Орау және сақтау.

Тақырып 11 Балауса жидектерді санитарлық сараптау Жүзімді, құлпынайды, қарақатты санитарлық бағалау. Азық сапасын жалпы

қарау. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау. Орау және сақтау.

Тақырып 12 Өсімдік майларын санитарлық сараптау Өсімдік майларының азықтық және биологиялық құндылығы. Өсімдік

майларының физикалық- химиялық көрсеткіштері. Өсімдік майларының түрлері, органалептикалық көрсеткіштері. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау. Орау және сақтау.

Тақырып 13 Ашытылған, тұздалған көкеністерді сараптау Консервілеу әдістері мен түрлері. Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері.

Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау. Орау және сақтау. Тақырып 14 Кептірілген жемістерді санитарлық бағалау Кептірілген жемістерді санитарлық бағалау. Кептіру әдісі мен негізі.

Сынамаларды алу мөлшері мен ережелері. Органолептикалық көрсеткіштерді сараптау.

Тақырып 15 Өсімдік өнімдері мен нитраттар Өсімдік азықтарында нитраттың таралуы. Нитраттың жиналу себептері.

Өсімдік өнімдерінде нитратты төмендеті әдістері. Нитрат құрамын төмендететін технологиялық әдістер.

Тақырып 16 Балықтарды ветеринарлық санитарлық ағалау негіздері Сапасы жақсы балық. Ветеринарлық санитарлық сараптау кезінде

толтырылатын құжаттар.

12

Тақырып 17 Балықтың биологиялық құндылығы мен химиялық құрамы

Балық етінің химиялық құрамы. Азоттық, ақуыздық, майлар, көмірсулар, ферменттер, витаминдер, минералдық заттар.

Тақырып 18 Клиникалық сау балауса қатырылған балықты

ветеринарлық санитарлық сараптау Клинакалық сау балауса қатырылған балықты ветеринарлық санитарлық

сараптау,сапасы нашар балық санитарлық бағалау .

Тақырып 19 Кептірілген және тұздалған балықты ветеринарлық

санитарлық сараптау Кептірілген және тұздалған балықты ветеринарлық санитарлық сараптау,

сапасы нашар балықты санитарлық бағалау Тақырып 20 Балық қызылшасы, санитарлық бағалау Ауруға анықтама, қызылша қоздырғышы, санитарлық бағалау Тақырып 21 Балық псевдомонозы, санитарлық бағалау Ауруға анықтама, псевдомоноз қоздырғышы, санитарлық бағалау. Тақырып 22 Балық лигулезі, санитарлық бағалау Ауруға анықтама, лигулезі қоздырғышы, санитарлық бағалау Тақырып 23 Балық бранхиомикозы, санитарлық бағалау Ауруға анықтама, бранхиомикоз қоздырғышы, санитарлық бағалау. Тақырып 24 Балық дифиллоботриозы, санитарлық бағалау Ауруға анықтама, дифиллоботриоз қоздырғышы, санитарлық бағалау. Тақырып 25 Балық описторхозы, санитарлық бағалау Ауруға анықтама, описторхоз қоздырғышы, санитарлық бағалау. Тақырып 26 Кадмиймен сынаппен уланғанда балықты ветеринарлық

санитарлық сараптау Санитарлық бағалау. Кадмийдің балық денесінде таралуы.

Тақырып 27 Радиациялық зақымдануда ветеринарлық санитарлық сараптау Радиометриялық қызметтің міндеттері. Ішкі және сыртқы зақымдану.

Радиохимиялық талдау. Балықты қарау мен ветеринарлық санитарлық сараптау.

13

Тақырып 28 Балды ветеринарлық санитарлық сараптау мен химиялық құрамы

Ара балы, химиялық құрамы мен азықтық құндылығы, органалептикалық және зертханалық зерттеулер. Аралардың инфекциялық ауруларында балды сараптау.(америкалық, европалық шіру). Инфекциялық ауруларда ветеринарлық санитарлық сараптау.

Тақырып 29 Аралардың инфекциялық ауруларында ара өнімдерін санитарлық бағалау

Аралардың инфекциялық аурулары. Инфекциялық ауруларда ара өнімдерін ветеринарлық санитарлық сараптау.

Тақырып 30 Токсикозда ара өнімдерін санитарлық бағалау Токсикоз пайда болу себептері мен ветеринарлық санитарлық бағалау (

мамыр ауруы, шырынды, химиялық токсикоз). Ұсынылған әдебиеттер тізімі 1 А.Б. Танатаров, Ш.Әлпейісов, С.Т.Дабжанова. Құс шаруашылығы.

«Агроуниверситет» баспасы. Алматы, 2005. 2 С.Қаженбаев. Өнеркәсіптік негізде балық өсіру «Қайнар» баспасы. Алматы,

2000. 3 Б.Р.Әкімбеков, Ара шаруашылығы. «Агроуниверситет баспасы. Алматы,

2007. 4 Аганин А.В., Шуклин Н.Ф., Кырыкбайулы С., Телеугали Т.М. Махышев

Т.А., и др. Ветеринарно-санитарная экспертиза, стандартизация и сертификация продуктов. 1,2, тома. – Алматы: ИД CRЕДО, 2002, 2003.

5 Макаров В.А. Фролов В.ПА. Шуклин Н.Ф. Ветеринарно-санитарная экспертиза с основами технологии и стандартизации продуктов животноводства. Учебник. – М.: ВО Агропромиздат, 1999.

6 Макаров В.А., Фролов В.П., Шуклин Н.Ф. Ветеринарно-санитарная экспертиза с основами технологии и стандартизации продуктов животноводства. Учебник.– М.: ВО Агропромиздат, 2000.

7 Осетров В.С. и др. Болезни рыб. Справочник – М: ВО Агропромиздат, 1989.

8 Микитюк П.В. Справочник. Ветеринарно-санитарная экспертиза пресноводной рыбы. – М.: 1989.

9 Гробов О.Ф., Михотин А.К. Болезни и вредители пчел. – М.: Колос, 1984.

14

3 Ветеринарлық гигиена Тақырып 1 Қоршаған ортамен жануарлар денсаулығы Жануарлар денсаулығы туралы түсінік. Жануарлар денсаулығымен олардың

ішкі мүшелерінің атаулары. Жануарларды адаптациялау және олардың гигиеналық атаулары. Қоршаған ортаның факторларын регламенттеу принцптері.

Тақырып 2 Ауа ортасының гигиенасы Температура. Ылғалдылық. Ауа қозғалысы. Күн радиациясы. Жарық

сәулесі. Ультрофиолеттік сәуле. Инфрақызыл сәуле. Аэриондар. Аэрозолдар. Өндірістік шу. Ауаның химиялық құрамы. Жануарлар өндірісіндегі ауа қорғаушысы.

Тақырып 3 Топырақ, су, азық гигиенасы Физикалық құрамы. Химиялық құрамы.Бактериологиялық

құрамы.Топырақтың санитарлық бағасы. Топырақтың өзіндік тазалануы және оның санитарлық бағасы. Судың санитарлық – гигиеналық бағасы. Су құбырларының санитарлық – гигиеналық бағасы. Су сапасын жоғарлату шаралары. Суды тазалау. Суды залалсыздандыру. Жануарлар өндірісіндегі су құбырларының гигиенасы. Жануарларды қандыру уақыты. Суды өзіндік тазалау және санитарлық қорғаушы. Липидтердің, көмірқышқыл, ақуыздың гигиеналық маңыздылығы. М инералды заттардың гигиеналық маңыздылығы. Дәрумендердің гигиеналық маңыздылығы. Қоректік заттардың профилактикасы. Қоректік заттардан улану. Улы өсімдіктермен улану. Микотоксикоздар. Жануарлар қоректеріне профилактикалық михонизмдердің әсері. Алиментарлы инфекциялардың профилактикасы. Жануарлар өндірісі мен мекемелеріне гигиеналық талаптар мен ветеринарлық- санитарлық шаралар. Құрылыс алаңына деген ветеринарлық – санитарлық талаптар. Құрылыста конструкторлы элементтер мен қондырғыларға гигиеналық талаптар. Мекеменің конструктивті элементтері. Вентеляция. Жылу. Канализация. Көңді сақтау технологиясына деген ветеринарлық – санитарлық талаптар.

Дезинфекция. Дезинсекция. Дератизация. Өліктерді утилдеу. Көңді залалсыздандыру.

Тақырып 4 Мал шаруашылығы кәсіпорындарындағы ветеринарлық

санитарлық шаралар мен гигиеналық шаралар Мал шаруашылығы кәсіпорындарында жүргізілетін негізгі ветеринарлық

санитарлық шаралар мен олардың құрлысына қойылатын талаптар. Желдету. Жылу беру. Дезинфекция. Дезинсекция. Дератизация. Өлекселерді жою. Көнді залалсыздандыру.

Тақырып 5 Ірі қара мал гигиенасы Ірі қара малды ұстау жүйесі. Ірі қара малды ұстау әдістері. Қоралар мен

албарлардың размерлері. Ірі қара малды ұстайтын қораның микроклиматы.

15

Тайынша өндірісінің гигиенасы. Бөлім гигиенасы. Бұзаулар гигиенасы. Сиыр- қоректендіргіштер мен бұзауларды өсіру. Сүт өндірісінің гигиенасы.

Тақырып 6 Шошқа гигиенасы Шошқаларды ұстау гигиенасы. Қоралар мен албарлардың размерлері. Шошқа

ұстайтын орындардың микроклиматы. Торай өндірісінің гигиенасы. Шошқа ұстағыштардың гигиенасы. Еметін торайлардың гигиенасы. Шошқаларды бордақылау гигиенасы.

Тақырып 7 Қойлар гигенасы Қой ұстау жүйесі. Қойды ұстау әдістері. Қоралар мен албарлардың

размерлері. Қойды ұстайтын қораның микроклиматы.Қой өндірісінің гигиенасы. Бөлім гигиенасы. Қозылар гигенасы. Қой өндірісінің гигиенасы.

Тақырып 8 Жылқы гигиенасы Жылқыны ұстау жүйесі. Жылқы ұстайтын қоралар мен албарларға

ветеринарлық – санитарлық талаптар. Жылқы өндірісі гигиенасы. Құлын және бие гигиенасы. Құлындар гигиенасы. Сауылатын биелер гигиенасы. Спорттық және жұмысшы жылқылар гигиенасы.

Тақырып 9 Түйе гигиенасы Түйелерді қоректендіру және ұстау гигиенасы. Бота гигиенасы. Түйелерді сау

гигиенасы. Түйелерді қырқу гигиенасы. Тақырып 10 Қояндар гигиенасы Қояндарды ұстау гигиенасы. Қояндар ұстайтын орындар гигиенасы.

Қояндарды азықтандыру гигиенасы. Қояндарды өндіру гигиенасы. Тақырып 11 Терілі аңдар гигиенасы Терілі аңдарды ұстау гигиенасы. Терілі аңдарды азықтандыру гигиенасы.

Терілі аңдарды өндіру гигиенасы. Тақырып 12 Мысық пен ит гигиенасы Мысық гигиенасы. Ит гигиенасы. Тақырып 13 Құстар гигиенасы Құстарды ұстау жүйесі. Құс шаруашылығының микроклиматы.

Инкубациялау гигиенасы. Балапандаргигиенасы. Жқмыртқалаушы тауықтар гигиенасы. Күркетауық, үйрек, қаз гигиенасы.

Тақырып 14 Балық гигиенасы Балық шаруашылығының жүйесі мен түрлері. Балық өнімдерінің

мінездемесі. Балық өнімдерінің суларына гигиеналық талаптар. Балық өнімдеріне ветеринарлық – санитарлық талаптар.

16

Тақырып 15 Аралар гигиенасы Өсіру үшін дұрыс жер таңдау. Микроклиматы. Қыс кезіндегі аралардың

гигиенасы.

Ұсынылған әдебиеттер тізімі 1 Өтесінов Ж.Д. Зоогигиена және санитарлық талаптар. Астана: Фолиант,

2012. 2 Ж.Мырзабеков, П.Ибрагимов. Ветеринариялық гигиена. «Білім» Алматы,

2005. 3 Гершун В.И., Туякова Р.К. Ветеринарная гигиена: Учебник. – Костанай:

ТОО Костанайский печатный двор, 2005. 4 Гершун В.И., Туякова Р.К.. Практикум по ветеринарной гигиене –

Костанай: ТОО Костнайский печатный двор, 2007. 5 Волков Г.К., Репин В.М. и др. Зоогигиенические нормативы для

животноводческих объектов. – М.: Агропромиздат, 1985. 6 Кондратьева М.М. Микроклимат на животноводческих фермах и

комплексах. – Алма-Ата: Кайнар, 1983. 7 Плященко С.И., Сидоров В.Т. Стрессы у сельскохозяйственных животных.

– М.: Агропромиздат, 1987.

17

4 Ветеринарлық істі ұйымдастыру

Тақырып 1 Ветеринария саласындағы негізгі міндеттер Ветеринариялық қызметінің міндеттірі және олардын шешуінің

ұйымдастырушылық формалары. Тақырып 2 Ветеринарлық қызметті лицензиялау Лицензияны беру тәртібі мен жағдайлары, жалпы ережелер. Тақырып 3 Ветеринарлық қызметке қойылатын квалификациялық

талаптар, жалаптылық пен бақылау Ветеринарлық қызметте жұмыс істейтін физикалық тұлғалардың лицензия

алу құқығы. Тақырып 4 Ветеринарлық зертханаларда сараптау актілерін беру тәртібі Жалпы ережелер, негізгі түсініктер, сараптау актісін жазу мен құру. Тақырып 5 Етті ветеринарлық таңбалау тәртібі Жалпы ережелер, ветеринарлық таңбалау мен штаммдау тәртібі. Тақырып 6 Сойғаннан кейін ұшаны, ішкі мүшелерді қарау Ірі қара мал, шошқа, жылқы. Тақырып 7 Ветеринарлық құжаттарды беру тәртібі Ветеринарлық санитарлық қорытынды, ветеринарлық куәлік, сертификат,

анықтама. Тақырып 8 Алдын ала жазу құжаттарын жазу мен беру Алдын ала жазу құжаттарының беру тәртібі. Тақырып 9 Адам мен жануарлар денсаулығына қауіп тудыратын

жануарлардың өнімдерін алу ережелері Мемлекеттік ветеринарлық басқару мекемесінің қызметі. Тақырып 10 Адам мен жануарлар денсаулығына қауіп тудыратын

жануарлардың өнімдерін алғанда жеке тұлғаларға келтірілген шығынды қайтару ережелері

Шығынды анықтау, қайтару жағдайлары мен қайтару тәртібі. Тақырып 11 Ауыл шаруашылығы жануарларына идентификация жасау

тәртібі Идентификация жасау тәртібі, жауапты адамдар. Тақырып 12 Жалпы алдын алу шараларын ұйымдастыру

18

Жалпы алдын алу шараларын ұйымдастыру,ветеринарлық санитарлық жағдай мен эпизоотологиялық жағдайды анықтау.

Тақырып 13 Ауыл шаруашылық жануарларды диспансерлеу Анықтама беріп, сұрақты ашу. Тақырып 14 Жануарлардың жұқпалы ауруларының алдын алу

шараларын ұйымдастыру Жұқпалы ауруларды жою мен арнайы эпизоотологиялық шаралар. Тақырып 15 Шаруашылықта ветеринарлық санитарлық бақылауды

ұйымдастыру Жануарлардың санитарлық жағдайын қадағалау мен жануарлар өнімдеріне

ветеринарлық санитарлық баға беру. Тақырып 16 Ветеринарлық шараларды жоспарлау Ветеринарлық жоспарлау түрлері мен жоспарлау принціпі. Тақырып 17 Жануарлар мен құстарды сою бөлімдері мен ет

комбинаттарын мемлекеттік бақылауды жүргізу тәртібі Ветеринарлық санитарлық талаптар. Тақырып 18 Жануарлар еттерін сақтау мен өндеу кәсіпорындарында

мемлекеттік ветеринарлық бақылауды жүргізу тәртібі Бақылау қызметі мен ветеринарлық санитарлық талаптар. Тақырып 19 Ветеринария саласында кәсіптік қызметпен айналысатын

жеке тұлғаларға болатын аттестациялау тәртібі Негізгі түсініктер, аттестация өткізу тәртібі.

Ұсынылған әдебиеттер тізімі 1 Жексембиев Д.Б. Мемлекеттік шекара мен көліктегі ветеринариялық-

санитариялық бақылау. Алматы, Агроуниверситет баспасы. 2005.

2 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринариялы қ жәрдем. Астана, ҚР РМК. 2012.

3 Ветеринария саласындағы нормативтіқ құқыктық. Т 2. Костанай, 2005.

4 Ветеринарное законодательство Республики Казахстан. Астана, 2005. Том 1, 2, 3.

5 Закон «О ветеринарии» Республики Казахстан. Астана, 2002. 6 Положения и другие норматиные акты по ветеринарии, утвержденные

Кабинетом Министров Республики Казахстан и Республиканским органом государственного управления ветеринарией.

19

7 Бияшев К.Б., Мынжанов М.Т., Бияшев Б.К. Организация ветеринарного дела. Учебное пособие. Алматы, 2003. 8 Бияшев К.Б. Организация и экономика ветеринарного дела. Учебное пособие. Алматы, 2003.

9 Третьяков А.Д. Ветеринарное зоконодательство. том 1,2,3,4 – М.: Агропромиздат, 1989.

10 Гуславский И.И. Организация ветеринарного дела. Учебное пособие. – Алматы, 1995.