Top Banner
K1 tasol Wantok Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes UPNG sumatin no stap long klas OL sumatin bilong Yunivesiti ov PNG (UPNG) long Waigani Kem- pas i no stap long klasrum taim ol poroman bilong ol long Taurama Kempas long 3-Mail i statim skul pinis long las wik. Bihain long ol polisman i bin sutim ol sumatin tupela wik i go pinis, planti ol sumatin long Waigani Kempas i lusim skul na stap nabaut bikos ol i pret long sefti bilong ol. Planti sumatin i lusim kempas na i go stap wantaim ol famili o ol poroman bilong ol ausait long siti. UPNG Administresen i bin tokim olgeta sumatin long go bek gen long kempas na statim skul long Jun 14. Long las wik Ekting Sensela, Dokta Nicholas Mann, i tokim ol- geta sumatin long go bek na sta- tim skul gen, tasol ol sumatin i no stap long klasrum na i no gat wan- pela leksa i kamap long Waigani Kempas. Dokta Mann i tok planti sumatin i laik skul gen tasol sampela liklik grup i wok long stopim ol long go bek gen long klasrum. Em i tok ol sumatin i wok long isi isi go bek gen long Waigani Kem- pas na dispela em i soim gutpela sain olsem planti sumatin i laik skul gen. Ol sumatin bilong Taurama Kempas i statim gen skul na wan- pela wik i go pinis nau, Ekseketiv Dean Profesa Glen Mola i tok. Wantok Niuspepa i bin go lukluk raun long Waigani Kempas long asde long sekim sapos ol sumatin na leksera i stap long klasrum na statim skul. Ol wan wan sumatin tasol i wok long raun long Waigani Kempas. Ol i no karim buk o skul bek, ol i raun nating i stap. Ol Uniforce sekyuriti i tok Skul ov Nesural na Pisikel Sains i bin laik long statim skul gen tasol sam- pela sumatin i kam na i laik paitim ol dispela sumatin husat i laik long skul gen. Ol sekyuriti i tok pait i laik kamap tasol ol i stopim ol. Mes bilong kaikai i op na ol sumatin i go kaikai. Laibri, buk sop, ol leksa rum, na admin opis i op na ol Uniforce sekyuriti i raun stap long kempas. Tasol i no gat wanpela sain olsem ol sumatin i statim gen skul. Leksa rum i op tasol no gat wan- pela leksera na sumatin i stap in- sait. Planti opis bilong ol leksera i op na ol i redi long statim gen skul. Tasol ol sumatin i no stap long klasrum. Insait... Polye go long kot long larim Palamen i sin- daun - P3 Sir Peter ama- mas long TPA opis stap long Madang - P5 Lokol memba i givim ambulens - P11 William Bando na Michael Waipo i sainim foapela yia kontrak…Hela Provinsal Edministreta William Bando (sanap namba tri long raithan) na Komisina bilong Koreksenal Sevis (CS), Michael Waipo, i sanap wantaim Pesenel Menesmen Seketeri John Kali, Fainens Minista James Marape, na Memba bilong Koroba Lake Kopiago, Philip Undialu long Gavman Haus long Tunde dispela wik. Poto: Nicky Bernard Moa stori long pes 2 Sainim kontrak pinis...
28

Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

Jul 06, 2019

Download

Documents

phungbao
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

K1 tasol

WantokNiuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret!Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes

UPNGsumatinno staplong klas

OL sumatin bilong Yunivesiti ovPNG (UPNG) long Waigani Kem-pas i no stap long klasrum taim olporoman bilong ol long TauramaKempas long 3-Mail i statim skulpinis long las wik.

Bihain long ol polisman i binsutim ol sumatin tupela wik i gopinis, planti ol sumatin longWaigani Kempas i lusim skul nastap nabaut bikos ol i pret longsefti bilong ol.

Planti sumatin i lusim kempasna i go stap wantaim ol famili o olporoman bilong ol ausait long siti.

UPNG Administresen i bin tokimolgeta sumatin long go bek genlong kempas na statim skul longJun 14.

Long las wik Ekting Sensela,Dokta Nicholas Mann, i tokim ol-geta sumatin long go bek na sta-tim skul gen, tasol ol sumatin i nostap long klasrum na i no gat wan-

pela leksa i kamap long WaiganiKempas.

Dokta Mann i tok planti sumatini laik skul gen tasol sampela liklikgrup i wok long stopim ol long gobek gen long klasrum.

Em i tok ol sumatin i wok long isiisi go bek gen long Waigani Kem-pas na dispela em i soim gutpelasain olsem planti sumatin i laikskul gen.

Ol sumatin bilong TauramaKempas i statim gen skul na wan-pela wik i go pinis nau, EkseketivDean Profesa Glen Mola i tok.

Wantok Niuspepa i bin go luklukraun long Waigani Kempas longasde long sekim sapos ol sumatinna leksera i stap long klasrum nastatim skul.

Ol wan wan sumatin tasol i woklong raun long Waigani Kempas.Ol i no karim buk o skul bek, ol i

raun nating i stap. Ol Uniforce sekyuriti i tok Skul

ov Nesural na Pisikel Sains i binlaik long statim skul gen tasol sam-pela sumatin i kam na i laik paitimol dispela sumatin husat i laik longskul gen.

Ol sekyuriti i tok pait i laikkamap tasol ol i stopim ol.

Mes bilong kaikai i op na olsumatin i go kaikai. Laibri, buk sop,ol leksa rum, na admin opis i op naol Uniforce sekyuriti i raun staplong kempas.

Tasol i no gat wanpela sainolsem ol sumatin i statim gen skul.Leksa rum i op tasol no gat wan-pela leksera na sumatin i stap in-sait.

Planti opis bilong ol leksera i opna ol i redi long statim gen skul.Tasol ol sumatin i no stap longklasrum.

Insait...Polye go longkot long larimPalamen i sin-daun - P3

Sir Peter ama-mas long TPAopis stap longMadang - P5

Lokol memba igivim ambulens- P11

William Bando na Michael Waipo i sainim foapela yia kontrak…Hela Provinsal Edministreta William Bando (sanap namba tri long raithan) na Komisinabilong Koreksenal Sevis (CS), Michael Waipo, i sanap wantaim Pesenel Menesmen Seketeri John Kali, Fainens Minista James Marape, na Memba bilongKoroba Lake Kopiago, Philip Undialu long Gavman Haus long Tunde dispela wik. Poto: Nicky Bernard Moa stori long pes 2

Sainim kontrak pinis...

Page 2: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

P2 Wantok Jun 23 - 29, 2016 nius

Edministreta na Komisinasainim kontrakEDMINISTRETA bilongHela Province,William Bando, isainim pinis kontrakbilong em wantaimGavman long kamapprovinsal edmin-istreta long foapelayia.

Mista Bando isainim kontrak bilongem long Tunde longdispela wik long Gav-man Haus long ai bi-long Fainens Minstana Memba bilong Tari-Pori, James Marape,Memba bilong KorobaLake Kopiago, PhilipUndialu na arapela olsenia opisa bilongHela provinsal admin-istresen.

Mista Bando i gat 47krismas and em i manHela yet.

Em i bin stap ektingprovinsaledminstretalong Julai 2012 i kaminap dispela yia tasoltaim Nesenel Ekseke-tiv Kaunsil (NEC) imakim em i kamappemenen edmin-istreta long foapelayia.

Long wankain taim,Komisina bilong Ko-

reksenel Sevis (CS),Michael Waipo, tu isainim kontrak bilongem long foapela yia.

Kebinet i bin makimMista Waipo i kamapKomisina bilong CSlong yia 2014 tasol emi no bin sainim ol pepabilong em.

Ol senia opisa bi-long CS i bin witnesimdispela saining sere-moni long Gavman

Haus. Bihain long sere-

moni, tupela Waipona Bando i toktok longkirapim gen HawaHaus Kalabus longTari.

Mista Bando i tokHawa Haus Kalabus imas op gen longhelpim Hela i daunimol asua bilong lo naoda.

“Mipela i les pinis

long ol man i pait namekim planti pasinnogut. Hela i laik senisna mi laik wok wan-taim CS long kirapimgen haus kalabus longHawa.

“Mi amamas olsemmitupela kam long raittaim long sainim dis-pela kontrak bilongwok bilong mitu-pela,”Mista Bando itok.

Hela Provinsal Edministreta William Bando, Gavana Jeneral Gren Sif SirMichael Ogio na Komisina bilong CS, Micahel Waipo long Gavman Haus.Poto: Nicky Bernard

Fainens Minista belhat long LNG papagraun FAINENS Minista JamesMarape i belat long ol pa-pagraun bilong PNG LNGProjek long Hela i woklong putim planti giamannem long lista bilong pa-pagraun husat inap longkisim benefit.

Minista Marape i tokem i les long lukim ol pa-pagraun i giaman naputim kain kain nem bi-long kain kain manmerihusat i no papagraun tru.

Em i singaut strong longol papagraun bilong Helai no ken mekim dispelakain giaman pasin longstilim mani.

“Dispela pasin bilongyupela ol papagraun yetlong putim nem bilong oldai man na putim nem bi-long ol loya o konsaltenbilong yupela tu olsem ol

i papagraun tru, i woklong kamapim planti hevi.

“Yupela inap long kisimmani na arapela ol bene-fit bilong LNG Projek tasoldispela kain giamanpasin i mekim na mani bi-long yupela i stap yet longtras akaun,”MistaMarape i tok.

Mista Marape i tokK135 milien bilong ol pa-pagraun i stap yet longtras akaun bikos gavmani paul long givim i go longwanem papagraun grupstret.

“Ol wok bilong painimaut husat i papagraun trui no pinis yet. Bikpela hevibilong dispela em i staplong Hela sait tasol.

‘Ol papagraun bilongpaiplain na LNG plent emol stap gut, ol i stretim ol

yet gut na i redi long kisimmani.

“Tasol ol lain bilongyumi long Hela i no redimol yet gut. Sampela i staplong kot haus, sampela iapim nem lista bilongkain kain manmeri.

“Mi bin wok long An-gore bipo na i no gat moalong 10, 000 manmeri.Tasol nau namba bilongol manmeri long Angore igo antap.

“Wankain i kamap longHides, Juha na Komo.Nem bilong ol tambu lain,ol konsalten, ol loya naarapela ol dinau lain bi-long ol i stap long lista bi-long papagraun na mi leslong lukim dispela kainpasin,”Mista Marape itok.

O’Neill strongim poroman wantaim Frans PRAIM Minista PeterO’Neill i bungim Presidenbilong Frans, Francois Hal-lande, las wik long Paris,Frans.

Praim Minista O’Neill ibin kisim sampela gav-man opisa na ol bisnismanmeri bilong PNG longbung bilong PNG Tried naInvesmen Forum longParis we em i bin bungim

Presiden Hollande andSiaman na Sif EkseketivOpisa (CEO) bilong Total,Patrick Patrick Pouyanné.

Presiden Hollande wan-taim ol bisnis manmeri nagavman opisa bilongFrans i bin bung long dis-pela miting we as bilongen em Iong strongim bis-nis, treid, invesmen na

kalsa namel long tupelakantri.

Nupela Papua LNG Pro-jek em i wanpela bikpelasamting we tupela kantribai yusim long apim levelbilong bisnis, treid na in-vesmen.

Biknem oil na ges kam-pani bilong Frans, TotalSA bai kamap opereta bi-long Papua LNG projek.

Page 3: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

nius Jun 23 - 29, 2016 Wantok P3

Polye go long kot long larim Palamen i sindaun

OPOSISEN Lida Don Polye Iputimpinis wanpela aplikesenlong Suprim Kot i ken givim odalong larim Palamen i sindaun genna larim vot i no gat bilip egensimPraim Minista Peter O’Neill ikamap.

Sif Jastis Sir Salamo Injia i tokSuprim Kot bai harim dispela kotlong Julai 1.

Tasol loya bilong Mista Polye,Loani Henao, i tokim Sir Salamoolsem dispela kot i mas kamaphariap bikos sapos em i kamap bi-hain long Julai 27, Oposisen bai no

inap gat sans long kamapim dis-pela vot i no gat bilip egensimPraim Minista O’Neill.

Mista Henao i tok klaien bilongem i laik bihainim Seksen 145 bi-long Mama Lo we em i laikim dis-pela vot i no gat bilip i mas kamaphariap namel long dispela mun naJulai 27.

Sapos kot i no harim dispela keisna em i abrusim Julai 27, aninitlong Seksen 145 bilong Mama Loem bai hat long Oposisen ikamapim dispela vot i no gat bilipegensim Praim Minista O’Neill.

Mista Henao i tok ol Memba bi-long Palamen i surukim sindaun bi-long Palamen i go long Ogas 2.

Sir Salamo i wanbel long harimdispela kot long Julai 1 na i no kenabrusim Julai 27 bikos dispela keisi gat ol gutpela as long larim vot ino gat bilip i kamap.

Mista Henao i tok Oposisen igivim i go pinis mosen bilong ki-rapim dispela vot i no gat bilipegensim Praim Minista O’Neill, naPemenent Palamentri Komiti longPraivet Bisnis i bin kisim dispelamosen pepa long Jun 7.

Dispela mosen pepa i makimMemba bilong Kandep and Opo-sisen Lida Don Polye i kamap nu-pela praim minista.

Sir Salamo i tokim Polye longgivim afidavit pepa long Ateni-Jen-eral Ano Pala, Palamen Spika TheoZurenuoc, Deputi Palame Spika,Aide Ganasi na ekting klak bilongPalamen, Kala Aufa long dispelawik na i no ken abrusim Fraide.

Kot i tokim Mista Polye yet longkisim dispela afidavit pepa nagivim long Zurenuoc, Ganasi naAufa, o nogat Polye i kem putim

niuspepa notis long The Nationana Post Courier niuspepa.

Kot i tokim tu Zurenuoc, Ganasna Aufa long failim notis longkamap long kot long lukim wanemol samting i stap long dispelaafidafit pepa.

Mista Henao i tokim kot olsemMista Polye i laikim kot long toktokmoa long Seksen 145 na skelimsapos dispela lo i ken larim Pala-men i sindaun gen na vot i no gatbilip i ken kamap.

Sir Salamo i wanbel long harimdispela kot na givim disisen longMande long neks wik.

Oposisen Lida Don Polye (namel) wantaim ol Oposisen Memba i laikim vot i no gat bilip i mas kamap.

Kombiu LLG kisimpawa saplai PLANTI ol liklikples na vileslong PNG i nosave kisimpawa saplaimaski dispelakantri i pulaplong planti risosb i l o n gk a m a p i mpawa.

Kombiu dis-trik long RabaulLLG i kisim rurelilektrifikesenlong na ol man-meri long hapbai gat pawasaplai bihainlong Membabilong Rabaul,

Dokta AllanMarat, i kisimpawa saplai i goinsait long dis-pela ples.

Dokta Marati tok planti olmanmeri longilektoret bilongem i bin askimpawa saplai naem i amamasolsem KombiuLLG bai gatpawa.

“Dispela isoim olsem olmanmeri longples bai baimpawa. Ol i masgat pawa mita

long baim isipei na kisimpawa.

“Ol manmerii les long yusimmani natinglong ol arapelasamting. Ol ilaikim pawasaplai na olaskim. Mi saveolsem ol baibaim pawa gutna yusm dis-pela sevis.

BTK ElectricalLimited ihelpim ol man-meri long pulimpawa i kam in-sait long ples.

Potape na Undialu resis long sia Agiru i lusimRESIS bilong kisim siabilong Gavana bilongHela we AndersonAgiru i bin dai na lusim,bai kamap namel longtupela Open Membabilong Koroba LakeKopiago na Komo-Mar-garima, Memba bilongTari-Pori JamesMarape i tok.

Mista Marape, husati Fainens Minista, i tokem yet bai hat long ranlong dispela resis longkisim ples bilong pas-taim Gavana AndersonAgiru bikos em i stapminista bilong stet.

Bihain long GavanaAgiru i dai, dispela siabilong gavana i stap

nating na aninit long lo,wanpela man i maskisim hariap.

Mista Marape i tokMemba bilong Koroba-Lake Kopiago Philip Un-

dialu na Memba bilongKomo-Margarima Fran-cis Potape bai resislong kisim dispela sia.

“Minista bilong IntaGavman Rilesens baigivim wanpela edvaistoktok long kamapimdispela bung bilongProvinsal Asembli weol kaunsil Presiden iken votim nupela ga-vana.

“Nupela provins bi-long yumi i gat plantisamting long mekim.Wanpela bikpela samt-ing em long skelim longnamel long benefit bi-long PNG LNG Projeknamel long Hela naSauten Hailans Provin-

sal Gavman,”MistaMarape i tok.

Em i tok long brukimna skelim ol dispelabenefit bilong PNGLNG Projek namel longtupela provins, Gavanabilong tupela provins imass tap long mekimol dispela wok.

“Mipela ol membanating tasol yumi masgat ol gavana longmekim dispela bikpelawok,”Mista Marape itok.

Em i tok ol pipel naarapela ol lida i masstap isi na stap long yu-niti long larim dispelavot i kamap longProvinsal Haus ovAsembli.

Tari-Pori MP James Marape

Page 4: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

P4 Wantok Jun 23 - 29, 2016 nius

Wantok niuspepa i laikim ol eijen insait long Madang, Kimbe, Kun-

diawa, Wewak, Jiwaka, Tari, Kiunga, Tabubil, Daru, Kerema,Manus, Kavieng na Alotau longsalim niuspepa bilong mipela.

Mipela i laikim ol Eijen long distribiutim niuspepa long

dispela ol ples antap hariaptru!

Sapos yu ting yu em rait man o meri longdispela wok, ringim Sekulesen Su-pavaisor bilong mipela long Fon: 3252500 o Mobail namba: 7384 6688 o emaili kam long: [email protected]

No gat akwital bai no gat maniOLGETA provins na distrik edmin-istreta wantaim ol lokal gavman imas bringim ol akwital ripot bi-long ol i go long dipatmen bilongimplementesen na rurel divelop-men pastaim long ol i ken askimlong nupela peimen.

Sapos i no gat akwital, bai i nogat mani i go bilong ol sevis impru-vmen program (PSIP, DSIP & LL-GSIP). Dispela em i lo aninit longPablik Fainens Menesmen ekt.

Deputi Seketeri Program Imple-mentesen Wing bilong Dipatmen,Mista Jackson Why i tokaut longdispela long taim em i kisim ol2015 DSIP na DSG akwiital ripot bi-long Raicoast distrik, Madangprovins long Pot Mosbi las wik.

Mista Why i tok olgeta provinsna distrik edministreta i gat woklong bringim ol akwital ripot bilongnamba wan kwota bilong yia.

I gat mani mak moa long K17 mi-lien bilong distrik na provinsalsapot gren (PSG/DSG) bilong 2013i go 2014 insait long Dipatmen bi-long Implementesen na Rurel Di-velopmen (DIRD). Ol sek i stap yetbikos ol akwital ripot i no bin kambek long DIRD opis yet.

Ol Provinsal Sapot Gren na Dis-trik Sevis Gren wantaim mani makbilong K500, 000 wan wan hap emol konstitusenel gren we olgetawan wan memba bilong Palamen isave kisim aninit long diskreseneri

na i no diskreseneri fan. Long 2013 fiskal yia gavman i bin

makim K55.5 milien long go autaninit long dispela tupela hap bi-long givim mani long ol membatasol ol i bin baim K27.75 milien,

K19.75 i go long ol memba nanarapela K8 milien mani i stap yetlong sek wantaim DIRD bikos olmemba bai givim ol akiwital bilongol mani ol i kisim pastaim bihainbai ol inap kisim nupela mani gen.

Wankain tu long2014 fiskal yia, na2015, gavman imakim K55.5 milienlong wan wan distrikna ol provins. longwan wan yia. Tasollong ol tupela yiawantaim insait longK27.75 we ol i givimi go long ol provinsna distrik, ol membai yusim tasol, K18milien long 2014 nanarapela K9.75 mi-lien long sek i binstap yet wantaimDIRD. Long fiskal yia2015 gen K17 milientasol i go long olmemba na K10.75milien i stap yet longsek bikos long ol ak-wital i no kam.

Ol dispela maniwe i bin stap yetlong DIRD em i gobek long stet olsemsaplimenteri basetbilong las yia long2015.

Mista Why i tok ol i rausim olsekta alokesen bilong ol fans bikoslong ol kain kain wok bilongprovins na distrik wantaim ol LLGna tu em i no go gut wantaim olmonitoring wok bilong DIRD.

Long dispela as ol provins, distrikna LLG i no bin mekim wok inaplong mak bilong, Dipatmen bilongProvinsal na Lokal Level Gavmanstandet.

“Hait pasin bilong yusim mani bi-long pablik i save kamap long taimi no gat gutpela monitoring bilongol projek na program aninit longsevis impruvmen ,” em i tok.

Long dispela taim tu, Memba bi-long Raicoast, James Gau i tok longtaim bilong givim 2015 DSIP ak-wital ripot bilong em, olsem i noolgeta distrik long PNG i wankaintasol sampela distrik i stap longwetru na gavman i mas putim moamani long mekim wok long tingt-ing na driman bilong ol.

“Yu lukim distrik bilong mi longRaikos. Em i stap longwe tru naples i no gutpela nogat rot nabikpela hap mani bilong mipelalong DSIP i go long baim rot tasol,bikos mipela i haia long balus, longkarim ol ikwipmen haia long ol botlong karim ol matiriel na ol ikwip-men i go long ol projek.

Na bihain em mipela i no gatwanpela samting moa i stap,” emi tok.

Mista Gau i tok gavman i maslukluk long apim mani mak bilongDSIP long wanpela yia longabrusim K10 milien we ol i savekisim nau na apim i go long K15-20milien.

Memba bilong Raikos James Gau i givim ol 2015 DSIP/DSG Akwital ripot i go long DIRDDeputi Seketeri Program Implementation Wing, Jackson Why long Pot Mosbi las wik.Poto: DIRD midia yunit.

Kalabus ranawe long Jomba polis selJames G. Kila i raitim

LONGPELA blakaut nabikpela tudak long bikmoning las wik Fraide igivim gutpela sans trulong 51 kalabus longranawe long Jomba polisstesin sel long Madangtaun.

Madang polis stesin ko-manda, Sif Inspekta Vin-cent Isanda i tokaut longdispela long Tunde olsempolis inap long dispelataim i no holimpasim yetwanpela long ol dispela 51lain husat i ranawe longpolis sel.

Olsem na tok save i go autlong pablik long Madangtaun i putim was na givimripot long polis sapos yu ilukim nupela pes lain raunstap.

Dispela em namba tri taimlong dispela yia tasol we olkalabus lain i ranawe longJomba polis sel.

Sif Inspekta Isanda i tokautolsem namel long dispela 51kalabus lain, planti long olem polis i lokim ol bihainlong ol i spak na wokimnabaut long strit.

Mista Isanda i tokaut tu

olsem foapela em polis iholim ol long sas bilongkarim ol gan na katres. Antaplong en tu wanpela long ollain husat i ronawe em polisi holim em long sas long kilimindai arapela man.

Em i tokaut tu olsemJomba polis nau yet i gat hevilong sait long gutpela banisarere long sel blok. Em iraitim leta pinis i go longMadang Semba ov Komes naIndastri long helpim polislong putim strongpela banisrausim sel blok eria.

Moa long en tu Jomba

polis stesin i no gat stenbaipawa jenereta taim blekaut ikamap, na ol i askim ol bisnishaus na Madang Semba ovKomes na Indastri longhelpim ol tu long dispela.

Planti ol pipel long Madangtaun i no amamas stret longkain pasin PNG Pawa Limitedi wokim long no gat tok savebilong en long ol blakaut ikamap.

Stat long las wik yet i kamMadang taun na ol komyunitiarere long en i wok longbungim dispela hevi bilongblakaut klostu klostu na

blakaut i save stap longpelataim tru.

Ol bisnis haus husat i noyusim stenbai jenereta i krostru long pasin PPL i mekimlong no gat tok save bilongen pastaim long blakaut ikamap.

Ol manmeri long strit i krostru bikos sampela long ol isave putim ol abus na kaikailong frisa long kol na stap,tasol blakaut longpela taim imekim ol abus i bagarap.

Sampela i tokaut tu olsemblakaut long Madang taun ibringim prêt tu nau bikoslong 51 kalabus lain i ranawe.

Vele na Bakani go painim dinau maniPAPUA Niugini (PNG) i laikkisim wanpela bikpela dinaumani long intanesenel kepi-tal o mani maket maket natupela bikpela man bilongkantri i makim maus bilonggavman na lusim kantri pinislong Sande long go ovasis.

Treseri Seketari Dairi Velena Gavana bilong SentralBenk, Loi Bakani, i bin lusimPNG long Sande dispela wiklong go long Singapore nalong Amerika.

Ol ripot i tok gavman i laik

kisim wanpela dinau mani oli kolim Sovren Bond na isalim tupela bikman ya longgo askim ol bikpela benklong Singapore, Boston naNew York.

PNG i no bin kisim SovrenBond bipo na dispela bainamba wan taim gavman baikisim sapos ol toktok i kamapgut na ol bikpela benk i wan-bel long larim PNG i kisim dis-pela dinau mani.

Mista Bakani i tok PNG nosot long mani tasol gavman i

laik kisim dispela mani longkirapim ol arapela projek nakirapim ikonomi.

Mista Bakani na Mista Velei bin traim long kisimwankain Sovren Bond longmun Epril dispela yia tasolsampela ol bikpela benk i nobin wanbel long givim.

Nau em i namba tu taimgavman i askim tupela manlong go toktok wantaim sam-pela ol biknem benk long Sin-gapore na Amerika. Gavana bilong Sentral Benk,

Loi Bakani

Page 5: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

Jun 23 - 29, 2016 Wantok P5lokolnius

Sir Peter amamas long TPA opis stap long MadangJames G. Kila i raitim

BIKNEM bisnisman long Madang,Sir Peter Barter amamas long wokraun bilong Minista bilong Tur-ism, Tobias Kulang long ol provinsinsait long kantri long sekim wokbilong turism.Em i tok wokabaut bilong min-

ista long ol provins long promotimwok bung namel long gavman naturism indastri lain em gutpelabikos wok bung tasol i kenstrongim indastri long gro na gohet.Sir Peter i tok planti ol ovasis

turis i save amamas long kam longPNG bikos long gutpela samtingwe yumi gat pinis olsem ol nais-pela pipel, gutpela nambis na busbilong yumi na kalsa na pasin tum-buna na bilas we ol narapela kantrii no gat.Em i tok bikpela samting we PNG

i nid long stretim em ol infra-straksa olsem bikpela ples balus,rot na solwara transport, na tu

kantri i mas daunim ol hevi bilonglo na oda.Sir Peter i amamas long Mista

Kulang long miting bilong tupelalong Madang tupela wik i go pinis。 Insait long dispela miting,Minista Kulang i bin tokaut longopim rijonal Turism PromosenAtoriti (TPA) opis long Madang.Minista Kulang i bin stap tu long

nait long Fraide nait, Jun 10 longpresentesin bilong Mis MadangFestival we ol bisnis haus i staplong kaikai na fan-raising we we oli bungim K150, 000.Sir Peter i tok olsem miting bi-

long em wantaim Minista Kulang ibin toktok tu long divelopmen bi-long nupela Masta Turism Plen bi-long Madang na Mamose rijon.Madang em wanpela provins

long kantri we planti ovasis turis isave go long en bikos long gutpelapromosen long intenesenel maketem Sir Peter Barter na kampani bi-long em Melanesian Turist Sevis isave go pas long en. Liklik meri Madang i amamas long lukim bikpela turis krus sip i sua long Madang. Poto: James G. Kila

JAMES G. KILA i raitim

NESENEL Fiseris Atoriti (NFA) longTunde i salim strongpela tok savelong stopim opening bilong nupelaMadang taun fres prodius na fis-eris maket em Madang TaunMeya, Joe Yama i plen long opimlong asde (Trinde, Jun 22).NFA, we i givim mani sapot long

Japa Intenesenel Kopresen Ejensi(JICA) long kamapim dispela nu-pela Madang taun maket i stopimopening long kamap long asde(Trinde, Jun 22) bikos ol i laikimbikpela na stretpela program ikamap we i gat gutpela luksave nakala long en.

Moa long en tu dispela em wan-pela bikpela projek insait longMadang provins na bikpela luk-save mas kamap long en long poli-tikal level long PNG na intenesenelluksave wantaim.Menesing Dairekta bilong NFA,

John Kasu i bin salim wanpela letai go long Provinsal Edministreta bi-long Madang, Daniel Aloi long toksave long em long senisim taim bi-long opim nupela maket. Dispelaem bai long neks mun Julai, naPraim Minista Peter O’Neill wan-taim Embaseda bilong Japan na olbikpela lain bilong gavman bilongtupela kantri bai stap long sere-moni.

Madang taun meya, Mista Yamalong las tupela wik i go pinis i bintoktok long NBC Redio Madangolsem em bai go het long opimmaket long sevim ol pipel husat iwet longpela taim tru long go in-sait long nupela maket na salim olfres kaikai. Tarangu ol manmerinau yet i no gat gutpela ples longmaket na ol i weit moa long tupelayia.Planti toktok i bin kamap long

taim stret bilong opim dispela nu-pela Madang taun maket, we ilukim Memba bilong Madang naMinista bilong Transpot na Infra-straksa, Nixon Duban i tok PM

O’Neill bai opim long mun Me,tasol dispela i no bin kamap.Bihain long dispela Madang taun

meya, Mista Yama i tokaut longNBC Redio Madang olsem em baino inap wetim Mista Duban o PMO’Neill long opim maket, na bai gohet na opim long dispela wikTrinde (asde), em taim em yet imakim.Tasol long dispela wik NFA i

salim tok save bilong en long larimmaket i stap inap program bilongopening i redi gut na bai lukimnaispela kala i kamap na bikpelaseremoni wantaim ol bikpela lain istap long lukim maket i op.

NFA i tok olsem dispela nupelaMadang maket projek em intene-senel ogenaisesen i putim bikpelamilien Kina long kirapim, na sere-moni long wokim opisal openingbilong maket i mas gat kala long enlong soim wokbung namel longPNG gavman na gavman bilongJapan.NFA i tok taim gutpela ofisal

opening i kamap em bai soim kalabilong wokbung namel long tupelakantri. Moa long en tu em baibringim kamap pasin bilong wan-bel na moa helpim i ken kam longovasis long bihain long ol projekwok.

NFA senisim taim gen long opim nupelaMadang taun maket

NFA tokaut olsem PM Peter O’Neill bai opim nupela Madang taun maket long Julai. Poto: James G. Kila

Page 6: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

lokolniusP6 Wantok Jun 23 - 29, 2016

TribeFM Teen Ekselens Awot 2016Nominetim ‘Teen Hero’ bilong yuYu save long wanpela yangpela man o meri husat i soimpasin bilong lidasip na save long planti wok insait longkomyuniti?

2016 nupela TribeFM Teen Ekselens Awod bai selebretim 7-pela yangpela man na meri bilong olgeta hap bilongPapua Niugini, krismas bilong ol namel long 13 na 19 husat i soim olsem ol i gro o senisim pasin, lidasip na ol igat komitmen long komyuniti ol i stap long en.

OL KATEGORI NA KRAITIRIAOl nomini i mas soim ol ko veliu bilong gro o senisim pasin, lidasip na komitmen.

HELT NA WELFEDispela yangpela man o meri bai soim olsem em i gat strongpela pasin bilong kamapim gut helt bilong em na bi-long ol narapela husat i stap insait long komyuniti bilong ol wantaim ol ektiviti we i save strongim ol tingting napasin bilong gutpela helt long ol skul, famili na ol komyuniti grup.

MUSIK NA ATSEm bai soim olsem dispela yangpela man o meri i gat namba wan kain save na stail bilong ats na music nasapela taim em i yusim long kamapim senis insait long ol komyuniti bilong em.

SPOTDispela yangpela man o meri bai soim gutpela pasin bilong stap strong long spots na i pilai gut tru na em i yusimsave na stail bilong em long kamapim gutpela sindaun long komyuniti.

KOMYUNITIDispela yangpela man o meri i soim olsem em i save tingim nid bilong ol narapela pipel pastaim long em yet, naem i save givim ol taim bilong em yet na strong bilong em long helpim komyuniti bilong em.

EDUKESENDispela yangpela man o meri husat i soim olsem em i save mekim gut long edukesen bilong em o i kamap gutlong skul bilong em, o husat i gat stori long em i save helpim ol narapela lain long lainim samting.

BISNIS NA INOVESENDispela yangpela man o meri i mas soim olsem em i save painim ol nupela kain we bilong wokim samting na imekim wanpela wok bisnis we i helpim em yet na komyuniti bilong en.

DISABILITIDispela yangpela man o meri i mekim senis long helpim ol lain husat i gat disability, na tu ol yangpela man nameri husat i gat disabiliti tasol i wok long senisim laip bilong ol yet na bilong komyuniti tu.

WEI BILONG NOMINETIM MANPulimapim dispela fom wantaim olgeta stori bilong wanem yangpela man o meri yu laik nominetim. Sapos yu lusim sampela hapbai mipela i no inap kisim fom bilong yu.

Ol entri i MAS kam insait long 5 klok apinun long Fraide 22 Julai 2016.Plis givim fom bilong yu i go long TRIBE 92FM long wanpela bilong ol dispela kain wei:

Salim pas: Tribe92FM, NBC, P O Box 1359, Boroko. Port Moresby, PNG.Yu yet bringim i go long wanpela provinsal NBC OPIS klostu long yu

Salim long Fesbuk pes bilong TribeFM (salim wanpela poto bilong fom yu pulimapim pinis)Salim long Whatsapp i go long 70199105 (salim wanpela poto bilong fom yu pulimapim pinis)

Yu ken ring long telepon namba 325 3439 namel long 8.30 moning taim i go long 4.30 long apinun, Mande i go Fraide o salimemail long [email protected].

STORI BILONG NOMINI (Teen Hero):Nem bilong em: _________________________________________________________________________________Adres bilong em: ____________________________________________________________________________Bon De: ____________________________________________________________________________________Fon namba bilong em: ___________________________________________________________________________

STORI BILONG NOMINETA:Nem bilong em: _________________________________________________________________________________Rilesensip bilong Teen Hero bilong yu wantaim yu (papamama, tisa, Sios lida):______________________________________________________________________________________________Adres bilong yu: ________________________________________________________________________________Fon namba bilong yu: ____________________________________________________________________________

Long narapela hap pepa, tok klia long wanem as na Teen Hero bilong yu i mas kisim luksave long dispela yia Awot bilong TTEA. Pasim dispela pepa wantaim dispela fom.

Yu MAS soim klia ol sampela eksampel bilong soim wok we dispela yangpela man o meri i soim long gro bilong em yet, lidasip na komitmen long kategori yu wok long nominetim em.

Ol Lo bilong go insait: l Em i op long olgeta lain i stap insait long PNG l Krismas bilong ol nomini i mas stap namel long 13-19 l I ken nominetim ol grup/tim l Ol nominesen i mas stret na i kam stret long yu l TribeFM bai makim sampela lain long skelim na makim l Sapos ol jas i lukim olsem i no gat gutpela lain long wanpela kategori, bai i no gat awot long dispela kategori l Ol lain i stap long fainel mak bai kisim toksave long telepon l Ol wina bai kisim awot/fainensel sponsasip we bai ol i mas yusim gen long wanem kategori ol i win long en l Nem na poto bilong ol wina bai kamap long ol midia

NOMINETIM ‘TEEN HERO’ BILONG YU LONG NUPELA TRIBE92FMTEEN EKSELENS AWOT

Plis TIKIM WANPELA bilong ol dispela kategori long nominetim TEEN HERO bilong yu:

HELT NA WELFE EDUKESEN DISABILITI SPOT

KOMYUNITI BISNIS NA INOVESEN MUSIK NA ATS

Sapot i kam long:

WANPELA nupela kampani bilongbaim ol liklik gol i redi long mekimbisnis wantaim ol pipel bilongHela na Enga provins. Mt Kare Gold Consultants i laik

helpim ol manmeri long Mt Kare,Porgera, Paiela, Kandep na Kom-piam long Enga Provins long salimol liklik aluvial gol ol i save kisimlong wara na maunten. Mt Kare Gold Consultants i laik

tok save long ol manmeri bilongPujaro, Pajaka, Pori, Awi, Koroba,Tari, na Tagali LLG insait long HelaProvins tu long redi long wokbungwantaim dispela kampani. Wanpela wokman bilong Mt

Kare Gold Consultants i tok dispelanupela kampani i laik baim ol liklikaluvial gol long gutpela prais nahelpim ol manmeri long ples longmekim arapela bisnis wantaimmani ol i kisim long gol. “Mipela i no bikpela kampani bi-

long kirapim bikpela maining pro-jek olsem Porgera or Lihir. Mipelai liklik kampani bilong baim ol liklikaluvial gol. “Mipela i laik statim bisnis wan-

taim ol manmeri o aluvial golmaina long Mt Kare, Porgera,Paiela, Kandep na Tari. Mipela i

Iaik helpim ol manmeri long dis-pela ol ples long salim gut gol longgutpela prais,”dispela maus manya i tok. Em i les long kolim nem bilong

em bikos ol i statim dispela kam-pani long dispela yia tasol na ol ino pinisim sampela samting longlarim kampani i operet. “Dispela kampani i laik helpim ol

manmeri i salim gol long gutpelaprais. Na mani ol manmeri o alu-vial maina i kisim i ken go long

sampela gutpelasamting. “Ol wokman bilong

kampani yet i redilong helpim ol asplesmanmeri long mekimarapela kain bisnis.Ol i ken statimkakaruk bisnis, liklikstua bisnis, turis bis-nis o arapela bisnis olyet i laik mekim. “Mt Kare Gold Con-

sultants bai helpim ollong rejistarim kam-pani, raitim bisnisprofail, raitim bisnisplen, go long IPA naIRC, opim benk akaunna mekim ol arapela

samting,” maus man bilong kam-pani ya i tok. Em i tok bikpela as tru long sta-

tim dispela kampani em longhelpim ol pipel i senisim laipstailna larim ol i gat gutpela sindaunlong ples. “Dispela kampani em i bilong

Enga na Hela yet. Sampela ol golbaia i save paulim ol manmeri longdispela ol ples na i no save givimgut mani.

“Mt Kare Gold Consultants i laiksevim gut ol pipel long ples.Mipela i laikim ol pipel long biliplong mipela bikos sevis mipela ilaik givim long ol pipel em i gutpelasevis tru. “Mipela i laik helpim ol manmeri

long statim bisnis. Na bai mipela ihelpim ol fri. Ol i no nap long givimwanpela mani. “Mipela bai lainim ol long ol

samting bilong mekim bisnis.Planti manmeri bilong yumi longples i save laik ong mekim bisnistasol ol i no gat save long mekimbisnis. “Mipela i laik baim gol bilong ol,

na baim long gutpela prais. Antaplong dispela, sapos ol i laik longmekim bisnis, mipela bai helpim olfri,”em i tok. “Planti ol manmeri long Tari,

Porgera, Paiela na Mt Kare i savelong bisnis bilong gol. Tasol mipelai laik soim narapela kain we bilongmekim gol bisnis,”em i tok. Dispela em i wanpela sans we MtKare Gold Consultants i laik givimfri sevis i go long ol kastoma bilongen. Bikpela Mt Kare gold maining

projek tu bai kamap klostu taimtasol. Dispela bisnis divelopmen tren-

ing Mt Kare Gold Consultants baigivim bai helpim ol papagraun istap gut na redi long mekim bisnistaim Mt Kare maining projek i stat. Em i tok planti ol papagraun

husat i no save long rit na rait, nahusat i no save long mekim bisnis,tasol sapos ol i gat bikpela laik longmekim bisnis, ol i mas kam lukimMt Kare Gold Consultants. Sampela ol manmeri husat i save

baim gol long Porgera, Tari oWabag, na sapos ol i laik statimnarapela kain bisnis, tasol ol i sotlong save, orait Mt Kare Gold Con-sultants i stap long helpim ol. “Mipela i no bisi long mekim

mani. Bikpela as tingting emmipela i laikim ol manmeri longHela na Enga long statim liklik bis-nis. “Mani ol i kisim long gol i mas

karim kaikai, ol i no ken dring bia,pilai pokis o baim meri klostuklostu. “Ol i mas inves long gutpela

samting, na statim bisnis em i wan-pela gutpela rot long senisim laip-stail,”em i tok.

Mt Kare Gold Consultants laik baim gol

Page 7: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

lokolnius Jun 23 - 29, 2016 Wantok P7

WOK bilong Divine Mercy long Rabaul i woklong gro yet bihain long ol i strongim gen StFrancis Xavier Kuragaga grup long pinis bilongmun Janueri long dispela yia. Cathy na JohnPaivu i raitim ripot bilong dispela prea gruplong mun Februeri long tok save long ol prealida bilong Rabaul Dineri, ol pris na siritualdairekta.

Namba wan Divine Mercy grup long Is NuBriten i bin kamap long Kuragaga long 2001.Misis Fidelis Sipala i bin kirapim dispela gruplong taim em i bin stap long Rabaul. Bipo emi bin stap long Mosbi we Misis Crecentia An-derson i bin statim Divine Mercy prea gruplong 1991.

Cathy Paivu i bin wanpela bilong ol faivpelameri husat i bin statim Divine Mercy PreaGrup long St Mary's Katedrel long Mosbi. Fi-delis i bin joinim ol long 1993 samting bipolong em i go long Rabaul.

Cathy Paivu i go stap long Rabaul long 2000na em i bin bungim Fidelis long Rabaul maket.Orait ol i pasim tok long selebretim nambawan pestode bilong Divine Mercy long Kura-gaga. Ol pipel long ol ples longwe olsem longGela Gela long stap insait long dispela lotu.

Ol i bin tok save long Katiket Dominic longkirapim wanpela prea grup long Sande Janueri31. Ol i tok save tu long Pater Allen Casquejo,nupela pater bilong Filipins. Siaman bilongPeris Kaunsil Henry Funmat i tok save na bi-hain long lotu ol pipel i stap long kisim moatok save na ol i kirapim prea grup long Kura-gaga.

Astingting bilong kirapim dispela DivineMercy grup em long:

Kirapim tingting bilong ol pipel long pre;wok bung wantaim Matupit,Malagunan naNodup Divine Mercy grup, kisim ol yut autsaitlong taun long joinim grup; bungim ol pipel igat save long ol rot bilong painim mani longol program bilong bihain taim; Bungim manilong sapotim ol program long bihain taim nastatim Buk bilong Pikinini program.

Ol mama bilong Kuragaga i strong long wok.Ol i save bung autsait long sios olgeta de nanau ol i memba bilong Divine Mercy, bai ol iwok bung wantaim Malagunan, Matupit naNodup.

Wok bilong DivineMercy i stronglong Rabaul

Morobe Provinsal Gavman sapotim YWAM Medikal sipMOROBE Provinsalgavman i soim gut-pela sapot bilong engen long helpim wokbilong YWAMMedikal Sip wantaimK500,000.

Morobe ProvinsGavana, Kelly Naru, igivim wanpela seklong mani mak bilongK500,000 long makimMorobe ProvinsalGavman na inapim tokpromis bilong en longhelpim YWAM Treningna Medikal Sip, MVYWAM PNG.

Gavana Naru i tokprovinsal edministre-sen em i wanbel longpatnasip bilong enwantaim YWAMMedikal Sip insait longMorobe Provins.

“Morobe Provins igat bikpela populesentru insait long PapuaNiugini. Mipela i gattausen viles i stap

longwe tru long ol sol-wara na long ol maun-ten we i hat longbringim sevis i go longol.

“Mipela singautlong YWAM MedikalSip long tingting longkam bek gen long Mo-robe Provins tupelayia i go pinis. Mipela inidim helpim long golong ol komyuniti istap longwe, namipela i tenkyu trulong ol i wanbel longsingaut bilongmipela,” Mista Naru itok.

“MV YWAM PNGem inap long abrusimol dispela kain hevi bi-long kisim ol ples ilongwe na em i karimol saplai, ikwipmen naheltkea wokman nameri i go long provinsbilong mipela we i hatlong go. Em i bringimhelt ke long provins bi-long mipelai go long

narapela mak antap.YWAM tim i kamappatna na pren bilongmipela. Mipela kisimstrong olsem mipela igat sampela pren longhelpim mipela longbungim ol hevi bilongmipela,” Gavana Naru itok.

MV YWAM PNG ibin pinisim wanpealraun bilong en i go longol viles long Huon Galpsolwara. Em i wokwantaim 19 morobeprovinsal helt wokmanna meri, na lukim 5,954pipel i kisim heltke na

trening long 28 viles in-sait long 10-pela de bi-long wokim ol klinik.

Ol wok long fil ikaramapim 5,845 banissut na marasin, 431wok long ol tit, na 132wok long stretim ol ai.

Wanpela bilong ollain i kisim ai operesenem wanpela boi i gat17 krismas, nem bilongem, Bray Bungewa,husat i lukluk gen bi-hain long tupela yia emi stap ai pas.

YWAM Medikal SipMenesing Dairekta,Ken Mulligan, i toksapot bilong Morobe

Provinsal Gavman imekim ol long helpimkain lain olsem Bray.

“Em i patnasip bilongmipela tasol i mekim olkain wok olsem longkamap.

Mipela i gat bikpelatenkyu long helpim bi-long Gavana Naru nastrongpela lidasip bi-long en,” Mista Mulli-gan i tok.

Stat long yia 2015,YWAM Medikal Sip ibringim pinis 31,342medikal sevis inap longmak bilong K2.5 milienlong Morobe Provins.

Gavana bilong MorobeProvins, Kelly Naru igivim K500,000 sek i golong Dairekta bilong olMedikal Sip, Ken Mulli-gan.

Page 8: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

lokolniusP8 Wantok Jun 23 - 29, 2016

Rot bilongkamapim

gutpela familiPLANTI manmeri bai laik kamapim disaplin na gutpela

famili tasol ol bai askim ‘long wanem wei o rot mi inap savena mekim olsem?’

Planti bilong ol i laik save gutpela we long yusim naskulim pikinini bilong ol.

Na ol i laik bai pikinini bilong ol i mas amamas, i rispekimol yet na narapela manmeri, inap long gat luksave longkomyuniti na stap gut.

Nogat papamama i laik bai komyuniti i sutim pinga natok em i no save ‘skulim gut pikinini bilong em.’

Amerika Mental (het) Helt Asosiesen i luksave longtripela rot ol papamama i save yusim long skulim pikininibilong ol.

Dispela ol rot asosiesen i tok sampela i gutpela na nogat.Dispela ol rot em:Papamama i soim laik bilong ol long pikinini na tokim em

olsem ol laikim em. Tasol moa yet ol i givim fridom longpikinini long mekim ol disisen ol yet long pikinini i luksavelong wanem samting i rait na wanem samting i rong naolsem ol i kamap wantaim gutpela ol disisen. (Dispelaasosiesen i tok i gutpela.)

Namba tu rot em papamama i traim long soim olsem oli bos. Long dispela papamama i givim fridom long pikininilong em i mekim ol disisen em yet tasol i no tokaut na soimklia laik bilong ol long pikinini. Toktok ol i mekim longpikinini em “bikos mi papa o mama yu mas harim tok bi-long mi.” (Dispela rot asosiesen i tok i no gutpela).

Namba tri rot em papamama i soim na tokaut olsem ol ilaikim pikinini na givim olgeta fridom long pikinini longmekim samting long laik bilong ol. Moa yet ol i givimpikinini klostu olgeta samting pikinini i askim o i gat laiklong em. Long dispela asosiesen i tok i no gutpela.

Dispela em ol rot Amerika Mental Helt Asosiesen i tokautlong em.

Tasol i gat ol narapela rot tu i stap. Dispela ol skul tok istap long buk Baibel

Dispela ol skul tok i stap long Efesus 5: 22-33 we i no tok-tok tasol long rot bilong papamama i lainim pikinini longkamap gut tasol long wankain taim i tokim ol papamamalong wanem samting ol i mas mekim long wanpela na nara-pela bipo long ol i ken skulim gut ol pikinini.

Namba wan tok i tok long mama i mas harim tok bilongpapa olsem “Jisas i harim tok bilong Bikpela Papa o longsios i bihainim skul bilong Jisas. i olsem Jisas i het na sios ibodi bilong em na olsem sios i mas bihainim skul na tok bi-long em.”

Na long ol papa Aposel Pol i tok ol papa i mas soim laikbilong ol long ol mama wankain olsem “Krais i soim laik bi-long em long sios (pipel) na i kisim pen na dai long sevimol. Ol i mas laikim meri bilong ol olsem ol i laikim ol yet.”

Yes, Pol i tok tru. Taim kain laikim i stap long papamamaol bai inap soim dispela laik long ol pikinini tu.

Efesus 6: 1-9 i tok, “Onaim papa na mama bilong yu- naolsem yu ken kamap na stap long laip.”

“Ol papa yupela i no ken mekim ol pikinini i belhat tasoli mas kamapim na skulim ol long tok bilong Bikpela.”

Skelim tingting i ting olsem sapos ol papamama napikinini long Papua Niugini i bihaimim namba wan skul tokbilong Amerika Helt Asosiesen na ol tok bilong Pol long pasem i raitim long Efesus Sapta 5 na 6, em i bilip bai gat plantigutpela famili i stap long PNG. Moa yet dispela inap dau-nim planti hevi bilong loa na oda we kantri i wok longbungim nau.

Bogenvil selebretimARoB De long Mosbi

LAS Sarere Jun 18 i binlukim planti lain Bogenvilman meri na ol pikinini natu, ol poroman bilong olnarapela provins i bung naselebretim AtonomasRijon bilong Bogenvil(ARoB) de.

Selebresen i bin kamaplong Konstitusenel Pak weol i bin holim MelanisenAts Festival long 2014 na

maski san i tuhat, dispela ino bin stopim planti gruplong not, saut, sentrel naatols rijon i putim kamapol kain stasil tumbuna nakalserel tumbuna singsingna danis.

Sampela long ol we isave pulim planti lain longole m Mambu ben,Solomon danis, Singsingkaur na Motlok naip danis.

Wanpela longpela taimben bilong Sentrel Bo-genvil, Auge Punks i binpairapim music tu bilongem long dispela de.

Ol manmeri i bin ama-mas long lukim na storiwantraim ol wantok, haus-lain na ol pren we ol i nosave gat sans long bung in-sait long bikpela siti olsemP:ot Mosbi.

Dispela de tu i binmekim ol lain Bogenvillong Mosbi siti i pilimolsem ol i bilong wanpelahap, ol i wanpela pipel naol i gat wok long mekimlong stretim na kamapimgut ailan bilong ol.

Ol selebresen i bin gogut tasol, nogat trabel na ipinis long 5 kilok apinun.

Kain stail, danis na singsing i bin kamap long ARoB De long las Sarere. Poto: Wantok Fail

Nupela Japan katun kamap long EM TVWANPELA nupela TV pro-grem long EM TV bai pulimai bilong ol liklik pikinini natu, husat moa i save laiklukim ol katun.

Katun siris ol i kolim“Tico and Friends” o Ticona ol Poroman i binkamapim namba wan pro-gram bilong em long EMTV long las wik Fraide, Jun17.

EM TV i wok poromanwantaim Japan Faundesenna Nippon Animesen kam-pani long putim dispelakatun TV siris long EM TVna ol pikinini na pipel longPNG i ken lukim.

Tico and Friendsem istori long wanpela liklikpikinini meri, Namani, i gat11-pela krismas na poro-man bilong em, Tico.

Namani na papa bilongem, Scott, i bin kalap longsip ol i kolim Peperoncinolong painim wanpela

narakain weil(whale) i gatnem taim yu lukim em isain.

Taim tupela i raun, ol ilainim planti nupela samt-ing olsem pren namel longol man na netja, na tu, luk-save olsem ol poroman nafamili i bikpela samting.

Wanpela stetmen i kamlong Japan Embasi longPot Mosbi i tok stat longdispela wik Mande, dispelasiris bai save kamap longEM TV Kid’s Kona programstat long Mande inap longFraide.

Opis i tok siris ya baikamap na skruim i go longmun i kam.

Opis i tok dispela em inamba wan taim longkatun siris “Tico andFriends” i kamap long EMTV na PNG, na dispela imakim bikpela samtinglong wok pren namel longjapan na PNG.

Embasi bilong Japan ibilip tu olsem ol pipel bi-long PNG bai kisim kliapelasave long laip na kalsa bi-long ol pipel bilong Japan,

na promotim kalserel ek-sens na dispela bai skruimgutpela wokpren namellong PNG na Japan.

Page 9: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

edukesen Jun 23 - 29, 2016 Wantok P9

Gutpela teknoloji bilongdaunim korapsenFrieda Sila Kana i raitim

SIR Dokta Puka Temu,Minista bilong PablikSevis na Pesenal Menes-men i gat bilip olsem gut-pela teknoloji inap longhelpim pablik sevis longbosim na monitaim gutwokabaut na wok bilongol pablik sevan olsem oltisa.

Tupela sampela i binkamap long kirapim tingt-ing bilong em long painimrot long holim ol pabliksevan i stap gut long olwok ples bilong ol.

Wanpela stori em longwanpela liklik skul longilektoret bilong em longAbau we em i bin golukim ol pikinini i binsanap lek nating longgraun na singim nesenelentem gut tru na bihainol i tokaut long nesenel topromis. Taim em i lukimdispela i brukim bel bi-long em.

“I luk olsem ol dispelapikinini i wok long tokimmi olsem, Sir Puka Temu,plis tingim mipela natokim ol tisa bilongmipela long kam bek longskulim mipela,” Sir PukaTemu i tok.

Narapela em long taimem i bin lukim wanpela

mama long ilektoret bi-long em we i bin gat belinap long sikspela mun nai kamap long etpos wan-taim sik malaria, tasolkomyuniti helt woka i nostap na em i go bek longples. Em i no kisimmalaria marasin.

Dispela meri i kisim olmarasin bilong bus na ikamap orait na i no dai,na em i karim gut bebi.Maski yumi stap long Ne-senel Kepital tu we olgetasevis i stap klostu tasol,olsem wanem na ol tisa ino save kamap long klaslong skulim ol pikinini?Olsem na yumi mas

painim wanpela rot.Dokta Sir Temu i tok

em i go na painim ALE-SCO sistem i kam insaitlong Pablik Sevis longstretim wok bilong enlong lukim kaikai bilongmani gavman i tromoilong kamapim long olwok bilong ol pabliksevan.

“PNG tude i nidim nu-pela teknoloji long stre-tim wok. Yumi no inapkalap long namba 1 na igo stret long namba 10,no gat. Long 2002 Min-ista Temu i bringim dis-pela sistem i kam insaitna nau em i go insait longEdukesen dipatment.

“Edukesen em i ki bi-long laip we gavman igivim mani long ranim.Edukesen em i bikpelasamting tru na tisa wokem i wanpela wok i gatbikpela ona long en. Mibilip olsem dispelateknoloji bia helpim longdaunim pasin bilong ko-rapsen.

Ol pipel bilong PapuaNiugini nau i wok longlainim ol trening pailotlong ranim ol balus.Mipela i amamas longedukesen sistem bilongyumi. Gutpela edukesenbai helpim nesen longsanap resis insait longglobol maket long humanrisos,” Sir Puka i tok.

Tasol 15 yia bilong mi istap insait long politik,PNG em i no plai yet.Balus bilong PNG i stapran yet long kolta bilongples balus na i no tek ofyet. Ol pablik sevan i masgat laikim bilong kantri bi-long ol na komitmen longmekim gut wok.

Tripela samting mi savelusim wantaim ol sumatintaim mi save go long olskul em; bilip long God,bilip long yu yet na biliplong kantri bilong yu. Naumi lusim dispela toktokwantaim yupela ol tisa naol pablik sevan.

Dokta Sir Puka Temu, Minista bilong Pablik Sevis na Pes-onal Menesmen. Poto: Frieda Sila Kana.

Frieda Sila Kana i raitim

BARUNI Praimeri skullong Pot Mosbi NotWes ilektoret i binkisim hap saplai bi-long ol sumatin skulsaplai long mani makbilong K5,147 aninitlong Tusen Fi Friedukesen polisi, longMande dispela wik.

Dispela samting ibin kamap long bungwantaim namel longskul bod na TreidPasifik Limited na ibin kostim skul olsemK5,147, we olsumatin bai yusimlong Tem 3 na Tem 4.Skul i no inap longbaim olgeta samtingwe i mas stap insaitlong wanpela skul kitbikos ol i no kisimmani bilong ol yet.Hetmistres bilongskul, Irene Gaudiwantaim Bod i lukimolsem em i spesel nidbilong ol pikinini ilainim samting,olsem na ol i yusimsampela mani longedministresen kom-ponen bilong skul nabaim Treid Pasifik Ltdlong redim dispelamekpas bilong olsumatin.

Insait long mekpaswe ol i bin givim olsumatin long Mandena Tunde dispela wikem i kam long tupelahap, wanpela bilonglowa praimeri nanarapela bilong olapa praimeri skulsumatin. Insait longmekpas bilong lowapraimeri skul em i gat7-pela eksesais buk igat 64 pes, tupelapensil, wanpela rabana wanpela rula bi-long wan wansumatin. Wankainmekpas tu i go long ol

apa praimeri, tasol oli kisim ol eksesais buki gat 96 pes wantaimtripela pen, wanpelablak, wanpela ret nawanpela blu wantaimwanpela pensil nawanpela rula.

Hetmistres, MisisGaudi i tok mani bi-long maitirel kompo-nen i no kam tasolem i lukim olsem ol imas mekim samtinglong ol sumatin i kenskul gut. Olsem naem i go long TreidPasifik na askim ollong prinim ol buk napensil wantaim logona kala bilong skulyet long ol sumatin iken amamas longsoim olsem ol i bilongBarunim PraimeriSkul.

Misis Gaudi i toksampela matiriel bi-long skul em i baimpinis long Theodiststeseneri long stat bi-long skul yia we oltisa na sumatin i woklong yusim nau.

Em i bin tromoimoa long K10,000long baim sampelabesik samting bilongskul pinis longTheodist na ol nara-pela steseneri stualong stat bilong skulyia. Misis Gaudi i tokem i kisim dispela tokstia i kam long opisbilong edukesenolsem na ol i yusimedministresen fanlong mekim.

“Insait long kainhatpela taim olsemwe mani i sot, olgetasamting yumi kisimem yumi mas lukimolsem blesing bilongyumi. I no long manitasol, no gat.

Blesing long olsamting olsem olbuk, pensil bilongskul na tu ol pipel

olsem Treid Pasiifikhusat i kam longhelpim yumi taimyumi gat mani prob-lem long TFF,” MisisGaudi i tok.

Baruni PraimeriSkul i gat 400sumatin long gret 3 igo long gret 8 wan-taim 20 tisa, 12-pelaman na 8-pela meri.Ol tisa tu i bin kisim olrekot pepa bilong olpikinini na ol papa-mama i sainim longtaim ol i kisim olmatiriel bilong ol.

Man i makim mausbilong JeneralMenesa bilong TreidPasifik, Albert Moidei tok klia olsem, TreidPasifik i no kisimwanpela mani bilongTFF i kam long gav-man long mekim oldispela kain wok. Dis-pela em i laik bilongol skul yet na ol skul ibaim ol long wokimol buk, na ol narpaelamatiriel wantaimkala na logo bilongskul yet.

“Gavman i putimK206 milien bilongtusen Fi Fri Polisi; 40pesen i go long Ed-ministresen, 30pesen long Tisim naLainim na 30 pesenlong infrastraksa. In-frastaksa mani i nokamaut yet bikos ol iwok yet long stretimlo bilong givim autdispela hap mani,”Mista Moide i tok.

Em i tok tu olsemating neks yia baigavman i putim auttenda long ol kam-pani i aplai longmekim wok bilongtusen fi fri skulmatiriel deliveri.

Ol sumatin i soimamamas bilong olwantaim ol danis ol imekim.

Baruni skul kisim hapsumatin saplai

Hetmistres, Irene Gaudi (hankais)wantaim BOM siaman, Yori Tom isekhan wantaim Albert Moide bilong Treid Pasifik na kisim namba wanbokis bilong ol TFF matiriel. Poto: Keith Ani – Treid Pasifik.

Fri edukesen bai klostu kamap loMINISTA bilong Eduke-sen, Nick Kuman las wik ibin tok klostu taim baiO’Neill gavman i pasimwanpela lo bilong FriEdukesen o TFF, we olgavman i kamap bihainbai bihainim long baimskul fi bilong olgeta wanwan pikinini husat i golong elementeri skul inapol i kamap long gret 12.

Minista Kuman imekim dispela toktoklong taim em i go longMenyamya Distrik wan-taim lokal memba, Ben-jamin Philip, we em i binopim ol nupela skul bild-ing bilong MenyamyaTeknikal VokesenelEdukesen Trening Senta.

Mista Kuman i bin gowantaim lokal memba,long lukim ol wok we ikamap long sapot bilongTuisen Fi Fri edukesen(TFFE) infrastaksa kom-ponen bilong gavman i golong sapotim wok bilongTeknikal VokesenelEdukesen Trening (TVET)insait long distrik. Ol dis-pela fasiliti i kostim K340,300.

“O’NEILL-Dion gavmanbai go insait long 2017nesenel ileksen wantaimol bikpela polisi bilong emolsem Tuisen Fi Fri Eduke-sen,” Minista Nick Kumani tok.

Em i tok, fri edukesenem i bikpela polisi bilongdispela gavman, tasolwantaim ol arapelabikpela polisi olsem, fri nasabsidais helt ke sevis, in-frastraksa divelopmen, lona oda na helpim longmekim ikonomi i gro bi-

long. Pastaim long em i opim

edministresen bilding naol haus slip bilong olsumatin meri longMenyamya Vokesenelskul, Mista Kuman i tokTFF polisi em bilonghelpim olgeta pikinini imas go long skul, na longwankain taim em baihelpim ol papa na mamalong ol i no ken karimhevi bilong baim skul fi.

Em i tok olsem insaitlong las tripela o foapela

yia, PNG i lukim bikpeladivelopmen i go daun ol-geta long ol distrik.

Bihain long dispelaMinista i opimMenyamya VokesenelSkul edministresen nadomitori bilong olsumatin meri. Memba bi-long Menyamya, Ben-jamine Philip wantaim olopisal bilong Morobeprovinsal edministresenna distrik opis i bin staplong witnesim dispela olbilding i op.

Minista Kuman na Menyamya MP Benjamin Philip opim nupela vokesenel skul edmin-istresen bilding.

Page 10: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

meriP10 Wantok Jun 23 - 29, 2016

Stat long dispela wik long dispela seksen,Meri Pes bai putim kamap ol toktok i kamlong “Save na Mekim” buk ol MelanisiaKaunsil ov Sios i kamapim.

Stori bilong dispela buk Sampela manmeri ol i save mekim kain

kain wok bilong helpim ol arapela manmerilong ol i ken kirapim ples na gutpela sin-daun bilong ol.

Orait, long Epril 1975 ol Melanesia Kaun-sil bilong ol Sios (M.C.C) i singautim ol dis-pela kain manmeri long bung na toktoklong wok bilong ol. Planti manmeri ol i bi-hainim dispela singaut na ol i kamap longLae ples bilong bung. Namba bilong ol iwinim wan handet.

Ol i kam long olgeta hap bilong Papua Ni-ugini. Man bilong wanpela hap bilongPapua Niugini i stori long wok bilong en naman bilong narapela hap bilong Papua Ni-ugini i kirap nogut na i tok: Olaman, kainwok olsem mi laik traim tu.

Tok i go i kam, i go kam, na miting i pasimtok olsem: Yumi mas kamapim wanpelabuk bilong helpim tingting na save bilongyumi.

Miting i pasim dispela tok na i givim woklong Peter Hale wantaim David Williams.Peter Hale em i wanpela didiman bilonggavman, na David em i wanpela pasto bi-long Yunaitet Sios na i wok long MelanesiaKaunsil bilong ol Sios.

Tupela i laik kamapim buk, tasol tupelayet i no laik raitim, Nogat! Tupela i salim toki go long olgeta hap bilong Papua Niuginilong husat i bin traim sampela wok pinis nai laik wokim stori bilong dispela wok bilongen.

Planti manmeri ol i harim dispela singautna ol i raitim stori bilong sampela wok bi-long ol na salim i go long tupela. Tupela istretim na bungim na kamapim wanpelabuk long tok Inglis. Em i kamap bikpela buk,tasol tupela i kolim LIKLIK BUK. Longwanem, planti liklik stori na ripot i stap in-sait long dispela buk.

Moa long neks wik.

Kisim save na mekim Florikalsa So long Goroka

Loutova Siapea i raitim

OL florikalsa fama, planti bi-long ol em ol meri i binkamapim tripela de florikalsaSo long Goroka, Isten Hailanslong wik i go pinis.

Dispela So i bin pulim olmama i am long 8-pela distriklong provins na ol arapelaprovins tu olsem long Wes NuBriten provins.

Victoria Narere em i wanpelalong ol meri husat i bin bringimol flawa na okid bilong em ikam na putim aut tu long So itok, “Florikalsa o bisnis bilonggroim ol flawa na salim em ibikpela bisnis we planti ol manna meri long PNG i no save longen.”

Em i tok, em i bin traim dis-pela bisnis long taim emi i staplong ples long Wes Nu Briten

long 2010. Long 2013 em wantaim famili

bilong em i muv i go antap long

Goroka, na bihain long tripelayia, em i go het long strongimdispela wok bilong florikalsa

long wanem, em i luksave longbikpela veliu bilong dispela bis-nis.

Wanpela meri i aigris long ol nais-pela waitpela okid long florikalsaSo long Goroka las wik. Poto: Siapea Loutova

Meri long SME i mas gat databesFrieda Sila Kana i raitim

Target Women Empow-erment Faunda naDairekta, Lucy Siki Aiya,em i wanpela mamahusat i laik strongim li-dasip bilong ol meri longbisnis na komyuniti.

Em i laikim wanpeladatabes i mas kamap longholim nem na stori bilongol meri husat i gat sam-pela liklik bisnis longmaket o kes krop longkomyuniti.

Misis Aiya bilongMusau long Kavieng, NuAilan nau i gat wanpelaSME ogenaisesen bilongol meri, Target WomenEmpowerment. MisisAiya i painim aut olsemplanti meri nau i stap

long wokim ol liklik nanamel sais (SME) bisnistasol ol i no rejistaim olliklik bisnis bilong ol. Emi tok, dispela em i pasimrot bilong ol meri longkisim helpim long ausaitlong kirapim strong bisnisbilong ol.

“Gavman i putim K20milien long Nesenel Divel-opmen Benk bilong olmeri long wokim bisnistasol planti meri i no gatrot long kisim hap bilongdispela mani. Bilongwanem ol rot bilong kisimol dispela kain mani longNDB na ol arapela kome-sel na Maikro fainensbenk em i hatwok tumaslong ol mama long ples nalong ol taun setelmen.

Lucy i laik statim wok

wantaim ol lain bilong emyet long Kavieng ilektoretwantaim Target WomenEmpowerment ogenais-esen we bai helpim olmama long senisim ol bis-nis prodak bilong ol i go ikam na helpim ol yet. Emi laik kamapim wanpelaliklik maikro fainens longol mama inap long kisimkain mani inap longK5,000 na i go daun longstatim na strongim ol lik-lik bisnis bilong ol. Tasolbikpela hevi i stap long olgavman ejensi olsem, IPAwe ol i no gat gutpelarekot o databes bilong olmeri. Misis Aiya i statimwok pinis long traim longkamapim kain databestasol em bai long ilektoretbilong ples bilong em

long Kavieng pastaim. “Mi laik kirapim wok

wantaim ol mama longples long kisim trening bi-long lukautim ol mani nabisnis wantaim sampelahap bilong dispela K20milien we PNG gavman imakim bilong mipela olmama,” em i tok.

Nau yet dispela grup ino gat wanpela kepitalmani tasol ol meri longKavieng i amamas na belkirap long lukim dispelamaikro fainens projek istat long helpim ol.

Misis Aiya bai stat longwokim ol fanresing longPot Mosbi long helpim olmeri long Kavieng pas-taim na bihain taim em ikisim sampela moa manibai ol inap go long olnarapela ilektoret longNu Ailan provins na longol narapela provins.Namba wan fanresingwok em long salim ol tiketbilong K200 dis kaikailong Julai 2, na bihain baigo long ol narapela fan-resing ektiviti olsem danisna kopret dina kaikai.

Misis Aiya i gat ek-spiriens long wok wan-taim ol meri long LihirAilan aninit long mani bi-long NewCrest Maininglong holim wanpela wiktrening we 72 meri i gre-duet wantaim setifiket bi-long SME Kopresen,pastaim SBDC long 2012.Bihain em i bin go longKuala Lumpur, Malaysialong lukim wanem kainwei, gavman bilongMalaysia i save sapotim olpipel bilong em long gat

ol strongpela SME.“Ai bilong mipela i op

long lukim kain wei bilonggavman bilong Malaysia ihelpim ol pipel bilong olwantaim ol SME. Olsemna long 2013 mipela ibung long Madang nakamapim wanpela SMEPolisi we Praim Ministayet i bin kisim draf.Mipela askim Praim Min-ista long kamap siamanbilong dispela SME bikoslong Malaysia, Praim Min-ista bilong ol yet i siamanbilong SME,” Lucy i tok.

Long Februeri 2016,Praim Minista i bin lonsimSME Polisi tasol i no gatwok i kamap yet long dis-pela bikos long gavman igat mani problem. Wan-pela bilong ol polisi emolsem g olgeta liklik nanamel sais bisnis we ol-geta mani bilong ol i staplong mak bilong K10 mi-lien na i go daun, em gav-man i mas lusim bilong olPapua Niugini sitisentasol na no ken givim longol ausait lain.

Narapela bilong olpolisi em long askim gav-man long putim manimak bilong K200 milienolgeta yia long wok bilongSME na ol narapela sevisolsem edukesen. Insaitlong dispela wok, MisisAiya i gat strongpelatingting yet olsem em imas kirapim databes bi-long ol meri. Em i bilip baisampela lain i helpim emlong kamapim dispela.

Moa stori long TargetWomen Empowermentbai kamap long neksmun.

Lucy Siki Aiya, Faunda bilong Target WomenEmpowerment i bin go long KL, Malaysiawantaim Maria Kalap, bilong SME Kopresenlong 8-10 Jun, 2016. Sampela bilong ol 72 mama long Lihir husat i bin kisim trening long

Lucy Siki Aiya long yia 2012 i soim ol SBD setifiket bilong ol.

Page 11: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

helt Jun 23 - 29, 2016 Wantok P11

Lokal memba i givim embulens

Loutova Siapea i raitim

MEMBA bilongObura/Wonenara,Mehrra Kipefa i kamgut nau long helpim olsik lain na ol pipellong ilektoret bilongem.

Em i wokbung wan-taim EvanjelikelBratahud Sios (EBC)helt sevis na givimwanpela nupela lenkrusa embulens i golong mekim wok bi-long bikpela Kassamrurel haus sik longIsten Hailans.

Long taim em i bingivim ki bilong ambu-lens i go long bod sia-man bilong IstenHailans Provinsal HeltAtoriti (EHPHA) Mal-colm Smith Kela, em itok, “Helt em i bisnis

bilong yumi olgetawan wan, olsem naopis bilong mi i mekimhelt em i olsem bisnisbilong mipela wok-bung wantaim EBCsios we mipela bai iken helpim na sapo-tim wok em i mekimlong givim helt sevis igo long ol pipel bilongO-wan”, Kipefa i tok.

Em i tok amamas tulong opis bilong ga-vana Julie Soso naIsten Hailans provinsalgavman wantaim olarapela patna husat isave givim han longsapotim dispela nu-pela haus sik. Projek istat long 2012 i kaminap long dispela yiawe em bai open duabilong em na bai ki-rapim wok long Julaimun i kam bihain.

Bilding seketeri bi-

long EBC helt sevisJapalis Kaiok i tok,long kirapim kain wokem i no isi, longwanem, planti taimwok i save stop bikosmani i save sot.

Em i tok amamasolsem wok bilonghaus sik em i go hetbikos long sapot bi-long lokal membaMehhra Kipefa.

Antap: Memba bilong O-Wan Mehrra Kipefa igivim ki bilong embulensi go long Bod siaman bi-long EHPHA MalcolmSmith Kela.

Daunbilo: Nupela ambu-lens bilong EBC Kassamhaus sik. Ol poto: Loutova Siapea

PASIFIK Intenesenel Haus sik i holim wanpela de bi-long ol winman i givim blut long Sarere 18 Jun wan-taim bikpela toktok, “Kamap Winman – Givim Blut nasevim tripela laip” kempein.

Long dispela de 45 volantia i bin kamap long givimblut na bihain long sekim ol blut, ol i makim 27 longol i orait long givim blut. Olgeta i bin kisim PIH BlutDona Kat, PIH Setifiket bilong Tok Tenkyu, PIH Beg,dring na kaikai wantaim PIH ‘Hero’ T-Siot. Ol wokmanna wokmeri bilong PIH yet tu i bin givim blut pasolsem eksampel.

Dispela kempen i bin kamap long nupela han bilongVisen Siti Mol na ol medikal tim i bin stap long PIHKlinik long Visen Siti (graun plua, klostu long ka pakaninit long haus). Dokta Jonathan Oblefias, PIH sif pa-tolojis i toktok long redio long sanel 89.9 FM long helttok so “Geda Tamona” long Jun 16, we em i bekimsampela askim i kam long sait bilong givim blut.

Jeneral Menesa bilong Maketing long PIH, MistaYogi i tok, “Em i wanpela gutpela sain bilong ol pipelbilong PNG i soim trupela spirit bilong dispela kantri.I gat 45 pipel insait long 4-pela aua em i narapela kainsamting olgeta. Tim bilong mipela i putim planti hat-wok long mekim dispela kamap na mi amamas longgutpela kamap bilong en,” em i tok.

Givim blut em i wanpela gutpela wei bilong lusimsampela hevi long bodi. Donesen bilong wanpela maninap sevim tripela laip. Em i wanpela helti wei bilongdona bilong blut tu bai stap gut na abrusim planti olbikpela sik.

PIH em i bikpela praivet haus sik bilong Pot Mosbina em i save givim 14 speselis na teknoloji na gutpelaikwipmen we ol i save yusim long helpim heltke longPNG.

Kamap Winmanna givim blut

Nupela jenerata long helpim ANGAU ANGAU Haus sik i gat nupelajenereta bilong givim gutpelapawa saplai long haus sik longtaim bilong givim ol bikpelasevis.

Nupela 500kVA jenereta,we bai ol i sanapim longGware haus long givim bekappawa long ol bikpela wok bi-long haus sik olsem sejeri ooperesen, intensive ke, eksi-den na imejensi na haus sikfamesi.

Austalia gavman i bin givimdispela jenereta long manimak bilong K600, 000, wan-taim sampela nupela tenk bi-long holim fiul. Ol i wokimdispela jenerta long em inaplong ran inap long 12 auawantaim wanpela 10 pesenova lot mak.

Sif Ekseketiv Opisa bilongANGAU haus sik, DoktaChristopher Kenyhercz, imekim tok welkam olsem, nu-pela jenereta bai helpim haussik long gat gutpela pawasaplai bilong wokim ol klinikoperesen.

“Nau mipela i gat wanpelagutpela jenereta long kisimples bilong olpela jenereta wemipela i save swisim long hantaim i gat blakaut.

Taim nupela jenereta i wok,mipela bai sevim planti laip,”Dokta Kenyhercz i tok.

Australia Hai Komisina Min-ista Kaunsela Ben David, i tokbikpela wok i kamap pinislong stretim ANGAU.

“Gutpela pawa saplai we ino save dai em i bikpela samt-ing long wok bilong wanpelabikpela haus sik long nau. Dis-pela nupela jenereta baisapotim ol wokman na wok-meri bilong ANGAU long

kamapim gutpela wok stret,”em i tok.

Em i wanpela hap bilonghelpim i kam long Gavman bi-long Australia long stretim olinfrastraksa bilong ol bikpelasevis long ANGAU haus sik.

Nupela jenereta bilong ANGAU haus sik.

Page 12: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

P12 Wantok Jun 23 - 29, 2016 sios

SEMINAWANPELA program bilong selebretim 50 Yia As-

daiosis bilong Pot Mosbi– mipela i wokim sampelasemina o skul bilong Social Teaching of the Church ool Sosel tising bilong Sios. i gat komplen i kamaplong self-study insait long Pot Mosbi Daiosi i tok“Planti manmeri i no klia tumas long Social Teachingbilong Katolik Sios”.

Olsem na Late Pater Michael Igo i bin statim dis-pela semina las yia.

Namba wan skul bilong semina em “Rait bilongmarit na famili” we Pater Michael Igo i bin go paslong en long wan wan Dineri insait long Pot MosbiAsdaiosis.

I gat 4-pela Dineri i stap insait long Pot MosbiDaiosis. Tripela Dineri i stap insait long siti olsem naem isi long ogenaisim semina. Ausait long siti i hatliklik olsem na inap tude, ol i no kisim semina yet.

Bihain long Pater Igo i dai, mipela i stopim dispelaskul. Bihain mi i gat laik long go pas long dispela sem-ina na olsem, mi bin statim namba wan semina long21 Me 2016, i go long Dineri 3. Tasol ol i no salimplanti manmeri i kam. i gat 11-pela tasol i bihainimsemina.

Long de 4 June 2016, taim bilong Dinari 2. Ol i binsalim planti i kam. Ol 60 manmeri i kam long dispelasemina. Long de 18 Jun 2016, semina long Dineri 2.i lukim 46 manmeri i bin joinim semina.

Het Tok bilong semina namba tu em “Life and Dig-nity of Human Person”. Insait long dispela skul ihelpim yumi long tingim olsem olgeta manmeri bi-long dispela graun i gat DIGNITY.

Dispela digniti i no kam long narapela manmeri ool i givim. Dispela Digniti i stap long yiumi i no hat-wok bilong yumi. Tasol GOD YET i PUTIM INSAITLONG YUMI WAN WAN TAIM EM i MEKIM YUMIKAMAP. Bikos God i mekim yumi bihainim piksa bi-long em yet. Olsem na yumi olgeta i mas rispektimnarapela narapela na no ken bagarapim laip bilongnarapela.

Insait long semina tu, mipela i bin lainim sampelasalens i kamap insait long dispela graun long traimbilip bilong yumi: olsem Abosen, Kilim man indai(death penalty), Humen trefiking, prostitusen, do-mestik vailens na planti moa.

Long taim bilong serim na grup diskasen, planti ibin tokaut klia olsem, ol i no save situesen i gutpelatumas. Dispela semina i kirapim ol long slip na opimai long lukim salens i stap insait long Sios.

Wanpela bilong ol i bin tok olsem: “Yumi saveolsem planti samting nogut i kamap insait long siosbilong yumi, komyuniti bilong yumi na kantri bilongyumi.

Olgeta i bagarapim Humen Dignity bilong yumi.Tasol Yumi olsem Katolik manmeri i stap olsemmauspas manmeri. i no gat lei manmeri i opim mausna tok klia long pablik o long midia olsem dispela ino stret.

Dispela semina i givim yumi strong na no ken pretmoa long autim samting i no stap stret na bagara-pim digniti bilong yumi manmeri. Yumi lei manmerii mas kamap strong na autim stret. Sapos yumi ipasim maus, husat bai stretim? Olsem wanem pasinbilong manmeri bai senis?”

Narapela semina long social Teaching bilong Siosbai kamap bihain gen. Bikos i gat 7-pela topik bilongSocial Teaching of the Church i stap. Mipela i binlainim tupela topik tasol. I gat 5-pela topik i stap yet.

Long dispela stori mi laik tokaut strong long yumiolgeta: “Yumi mas kamap strong long autim wanemsamting i rong na korektim em.

Sapos yumi i no autim samting i no stap strer orong nau, em bai kamap strong moa moa yet namanmeri bihain tu i lusim tingting, na kisim emolsem samting i stretpela. O long tok Inglish yumitok: “We make WRONG become RIGHT, and RIGHTbecome WRONG”.

No ken mekim kamap olsem LO samting i NOSTRETPELA.

Matupit Ailan i kisim helpim long Divain Mesi grupJohn Paivu i raitim

DIVAIN Mesi Divosen grup-long Rabaul Dineri i bin kari-maut wanpela spesel wokmarmari i no save kamapbipo, i go long ol lain longMatupit Ailan, Is Nu BritenProvins.

Bihainim wokplen bilongem, 5-pela prea grup bilongIaWakaka, Kuraip na Ramal-mal long Not Kos, Raluan longBurma rot na Rakival longWatom Ailan i bin kisim i gona givim ol kaikai diwai bilongol lain long ailan long planim.Em ol yangpela diwai stik nasaka olsem banana, tapiok,taro, singapo, muli na poposid, buai, rop daka, aibika stik,pitpit, valangur kumu na olnarapela moa.

Ol i bin karim ol dispela

samting i go long Matupitlong tripela de stat longSarere Me 25 inap long denamba 27, Mande.

Ol Matupit Ailan pipel i bingat bikpela amamas longkisim ol diwai krop o samtingbilong planim, na ol lida i bindilim i go long 4-pela grup bi-long Katolik populesen longen.

Ol Matupit pipel i bin askimlong ol keskrop olsem buai nastik daka.

Askim i go long ol grup we ino bin givim ol samting longdonetim kontribusen bilong olbikos ol pipel i laikim stret olyanpela diwai o stik longplanim long kaikai na longsalim tu.

Dispela em wanpela bikpela

program bilong Mesi Wok owok marimari bilong pre namekim samting long en longdispela Yia bilong Marimari.

Mesi projek i bin kamap bi-hain long lukluk na glasim ol iwokim taim ol kodineta bi-long ol divosen i bin raun i golong hap.

Namba tu Mesi wok baikamap long dispela Sandelong Nodup sab peris.

Ol bai wokim dispela preade o divosen long de bilongselebretim pestode bilongSantu Peter na Paul.

Long dispela de tu, ol baiwokim tumbuan kalsa danisna singsing ol i kolim longWarlapang.

Ol bai wokim tripela ofaringlong dispela taim.

Wanpela em bai go longPater long ol pastorel wok emi save mekim, Warlapang naol ofaring bai go long stretimruf bilong sios i gat bagaraplong en na narapela bai golong nomol Sande ofa.

Divine Mesi grup i pulim ollain long ol kain wok olsem olensinia, ol saientis, tisa, bisnismenesa, nes, tredsman, ol eksbenk woklain, ol leksera, olspotman meri, na ol arapela.

Long las bung bilong ol longJun 11, ol i bin tok orait nakamapim wanpela grup, ol ikolim long Divain Mesi Profe-senel.

Wok bilong ol em longhelpim wantaim wok bilongsios na tu, ol i ken helpimhusat lain i painim wok.

Ol pikinini kisim Sakramen bilong Konfemasio

LONG Sande 19 Jun, ol pikininibilong Sen Peter ChanelPraimeri skul long Erima, NCDi bin kisim Sakramen bilongKonfemasio.

Asbisop John Ribat bilongPot Mosbi Asdaiosis i bin gopas long dispela lotu na igivim sakramen long ol.

I bin gat plani papamamana ol famili na pren i kamaplong lotu na amamasim dis-pela bikpela de bilong olyangpela pikinini.

Asbisop Ribat i tokim olyangpela long sanap stronglong bilip bilong ol na bi-hainim lotu Katolik long laipbilong ol.

Ol i tokim ol long no kenlusim ting long marimari bi-long God long laip bilong ololtaim, na long holim strongpasin bilong pogivim ol lain imekim rong long ol. Em itokim ol tu long soim mari-mari pasin long ol arapelamanmeri long komyuniti nakantri.

Stori na Poto: AnnaSolomon

1. Wasmama i sanap baksaitlong pikinini i kisim sakramenbilong konfemasio.

2. Pikinini i nildaun na wetim Asbisop Ribat long putim han antaplong em.

Bihain long lotu, ol famili i amamas na sanap kisim poto wantaim Asbisop John Ribat.

Page 13: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

Jun 23 - 29, 2016 Wantok P13komentri

KOMENTRI

EditorVeronica Hatutasi

Email: [email protected]

PALAMEN bai i bung gen longmun Ogas long toktok long olbikpela samting bilong kantri.Tasol i gat planti ol bikpelasamting olsem ol ripot, i stapyet we ol memba i no binpaitim toktok long en bikos ol ino bin gat inap taim.

Tripela bilong ol dispelabikpela ripot em Interim ripotbilong Helt Sekta Manesmen,Fainel ripot bilong Helt SektaManesmen, na namba tri emWatpo 2013 Liv Pe bilong ol Tisai bin kamap leit.

Siaman bilong Spesel PalamenKomiti bilong Pablik Sekta Rifomna Sevis Deliveri, Bire Kimisopai tokaut long dispela wik olsemkomiti bilong em i putim aut oltupela ripot bilong Helt Manes-men long ol pablik i ken lukimbikos i gat bikpela hevi bilong sikTB i kamap nau. Em i no bi-hainim pasin bilong wetim ripoti go pastaim long Palamen na bi-hain tokaut long ol pablik. Em itok ol dispela ripot i bin redipinis tasol palamen i no bingivim sans long em i putim ripoti go long ol memba i ken harim.

Mista Kimisopa husat imemba bilong Goroka, i tok ol ibin putim dispela ripot long olNotis Pepa bilong Palamen tasoli no gat taim long ol memba iharim ripot na paitim toktok.Mista Kimisopa i bin tok saveolsem ol dispela ripot bai kamaplong taim Palamen i bung longmun Mas, tasol dispela i no bin

kamap. Orait ol i traim gen longtaim Palamen i bung long munJun, tasol nau Palamen i sotimtaim bilong bung, olsem na oldispela ripot bai stap nating.

Gavman yet i bin kirapim dis-pela komiti bilong skelim saposgavman sevis i kamap long olpipel o nogat. Narapela wok tuem long givim edvais long gav-man long ol rot bilong stretimgut pablik sekta. Kantri i lusimbikpela mani long komiti imekim dispela wok bikos long olkomplen i kamap long ol pipel.

Sapos gavman i tok tru longstretim ol dispela hevi, orait emi mas larim komiti i givim ripotbilong en long Palamen na bi-hain i ken go aut long ol pipel.

Dispela kain pasin i no nupela.Planti taim, bihain long olbikpela hevi i kamap long kantri,gavman i save makim wanpelakomiti long mekim wok painimaut na karim ripot i go bek longpalamen. Komiti i save mekimwok, tasol Palamen i no savehariap long kisim ripot na luk-save long ol rekomendesen i

stap insait long ripot.Ol i larim ripot i sindaun nat-

ing i stap longpela taim bai i nogat samting i kamap. Mekimolsem na ol pipel bai tok gav-man i lusim mani nating na nogat wanpela gutpela samting ikamap.

Pasin bilong Palamen long isiisi tumas long paitim toktok longol ripot i save hatim bel bilongpipel. Sapos dispela pasin ikamap oltaim, bai ol pipel i nogat bilip moa long gavman. Olbai tok gavman i kirapim nating

komiti long pasim maus bilongpipel. Samting tru em gavman ino gat intres long painim aut asbilong ol hevi na painim rot bi-long stretim.

I no gat narapela lain i gatpawa long kamapim ol senis.Palamen tasol i gat pawa longwokim lo o kamapim ol senislong wok bilong gavman.

Olsem na sapos Palamen i nohariap long harim ol toktok bi-long kain ripot olsem, bai i nogat wanpela gutpela senis ikamap. Olgeta samting bai i stapolsem na ating bai inapkamapim moa hevi yet.

Laip bilong dispela Palamen iwok long sot nau.

Long taim ol memba i kambek bung gen long mun Ogas,bai i gat wanpela bung moa longmun Novemba na bai dispela yia2016, i pinis.

Long neks yia 2017, las bungbilong Palamen bai kamap longmun Mas na bihain long en, baiol memba i kirap i go nabautlong statim kempein bilong2017 Nesenel Ileksen.

Olsem na mobeta ol bikpelaripot, na ol lo na ol arapelabikpela samting i stap yet longNotis Pepa bilong mitng bilongPalamen, i mas kamap ples kliana ol pipel bilong kantri i kenlukim. Mekim olsem bai ol pipeli luksave olsem gavman i harimtru krai bilong ol na i kamapimtru wok bilong stretim hevi nakamapim gutpela senis.

YUMI wan wan manmeri ipiksa bilong God. Wanemsamting yumi mekim, o oltoktok yumi tromoi long ara-pela i mas soim rispek nalaikim pasin bikos God i stapinsait long yumi wan wan.

Dispela ol stia toktok em ihap bilong wanpela semina ibin kamap long Asdaiosis bi-long Pot Mosbi long las wikenbilong ol Katolik manmeri bi-long Dineri 2. Man i go paslong givim dispela semina emPater Paul Luwin SVD. Samt-ing olsem 46 manmeri bilongDineri 2 i bin kamap long dis-pela semina na Pater JohnWillio, MSC i bin opim.

Het tok bilong dispela sem-ina em The Principal of Lifeand Human Dignity. PaterLiwun i skruim dispela wok bi-long givim ol semina insaitlong asdiosis bihain long manhusat i bin kamapim tingtingbilong ol dispela semina,Pater Michael Igo i dai. Ol dis-pela semina i bilong helpim ol

Katolik insait long Mosbi As-daiosis long strongim bilip bi-long ol na kamapim gutpelasenis long peris bilong ol longdispela 50 yia aniveseri bilongPot Mosbi Asdiosis. Aniveseri

selebresen i bin stat long 13Novemba 2015 na bai pinislong Novemba long dispelayia.

Pater Paul i bin go pas longdispela semina bilong tupela

Dineri grup pinis na long Din-ery 2, ol lain bilong St PeterChanel Erima, Sacred HeartHohola, Holy Rosary na Sa-cred Heart Hohola i binkamap.

Yumi manmeri i piksa bilong God

Palamen i mas givim taim bilong harim ol ripot

Jada 016!

Putim ripot long niuspepawe ol pablik ken lukim..

Palamen em bisi tumas longsampela isu.!

Oda! Oda!

Mista spika!Mi laik..

Giaman!!

Er, Mista Bire, yumiteblim dispela heltripot long palamenpastaim o yumi gostret long pablik...

Ol manmeri i sindaun long ol liklik grup na toktok.Ol poto stori Anna Solomon

Pater John Willio MSC i opimdispela semina.

Mausmeri bilong wanpela grup iautim tingting bilong grup.

Page 14: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

P14 Wantok Jun 23 - 29, 2016 laipstail

Flot na tumbuna singsingbilasim Madang Festival

James G. Kila i raitim

MADANG Festival i lukim gen olflot o pasin bilong bilasim kar napromotim ogenaisesin na prodaklong pablik i kam bek gen longtaim bilong Madang Festival longSarere,Jun 11, 2016.Ol pipel long Madang taun i

amamas long lukim ol kar i bilasnais tru na ran long rot na promo-tim ol prodak na koporet oge-naisen na ol institusen.Maski sampela lain i sindaun

nating long sait long tok olsem fes-tival i no kamap orait long tingtingbilong ol yet, planti lain i tok emnaispela festival we ol turis o lain ikam long ovasis na tu ol manmeribilong arapela provins i go longMadang long lukim.Wanpela wait-meri turis bilong

Yurop i pilim amamas tru long taimem i go holim kundu na spia bilongol lain ‘nimbem’bilong Simbai,taim ol i samsam i stap wantaimstail bilas na kangal bilong ol we igat ol grinpela binatang. Taim wait-meri bilong Yurop i

holim spia bilong ol Simbai na laiksamsam wanpela kain filings trukisim wait-meri em na em i rausimol kolos bilong em na danis skinnating. Yupela, ating pawa bilongol ‘nimbem’ bilong Simbai i maskisim em krangk stret ating.Madang Festival komiti siaman,

Leo Berka i tokaut olsem 2016Madang Festival em kamap longtraim senisim nem nogut Madangi wok long kisim long sotpela taimi go pinis。 Dispela em bikos longhevi bilong lo na oda na tu moapipel i muv i go long Madang nakamapim moa setelmen arere longtaun.

Mista Berka i tokaut olsem olkomiti i kisim mani long geit bilongfestival olsem long mak bilongK53,000. Em i tokaut olsem mani ol i kisim

long geit long festival bai go wan-taim koporet sponsa mani ,K40,000 na K100,000 i kam longMadang provinsal gavman.Em i tokaut tu olsem Mis

Madang Festival kwin resis fanreising i bin kamapim K115,000 wemoa long 400 manmeri i bin baimtebol na go lukim kontes longMadang Risot Hotel.Ol manmeri long Madang i ama-

masim Kwins Betde wiken gut trubikos nogat trabel i kamap longMadang Festival.Sande i lukim biknem musik man

bilong Madang, Demas Saul ipairap long LaiwadenOval wantaim biknem musik

man bilong Solomon Ailan Sharzy.Ol manmeri i skin kirap stret longdanis na soim stail bilong ol tasolol polis i tokim ol long stap isi tasolna no ken danis na harim musiktasol.Wanpela Madang Festival komiti

memba, John Maripal i tok longpastaim tru flot em wanpela pro-gram we ol edukesenel institusenna ol bisnis haus i amamas longputim. Dispela em i kamap long-pela taim bihain long taim bilongMaborasa Festival long bipo. Maripal i tok dispela yia flot long

Madang Festival i nais tru bikos ol-geta edukesenel institusen olsemMadang Teknikol Koles, PNG Mar-itaim Koles na tu Tusbab Sekenderiskul i kamapim ol flot bilong ol bi-long ol.

PNG Maritaim Koles soimnaispela flot bilong ol.

PNG Pawa wokman woklong pawa-lain long flot

Haus morota stret ron long rot long Madang.Nesenel Divelopmen Benk (NDB) tu soim stail bilong en long flot.

Page 15: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

Jun 23 - 29, 2016 Wantok P15laipstail

Turis Sip save go long Rabaul

olgeta munNicky Bernard i raitim

Rabaul long Is Nu Briten Provins savewelkamim ol turis sip long olgeta mun taimol save kam sua long bris long Rabaul.

Olgeta ol turis long wol save flai go longSydney, Australia na kalap long ol turis sipwe save sel i go long ol Pasifik Ailan.

Taim kalenda bilong turis sip save kamapbai sip i lusim Sydney na kam olsem long olPasifik Ailan, olgeta turis manmeri long wolsave kisim balus na go long Sydney long redilong kalap long sip long sel long ol PasifikAlian.

Rabaul em namba wan ples turis sip savego sua long en bipo long ol narapela pleslong Pasifik turis sip save go long en.

Long las mun wanpela bikpela turis sip igo sua long bris long Rabaul na moa long5,000 manmewri bin stap insait long dispelasip. Planti bilong ol dispela turis em lapunmanmeri we ol i laik lukim ol ples bilong WolWoa 2 we i bin kamap long Rabaul. Na i nobilong woa tasol ol i laik kam lukim nogat,sampela i laik kam lukim volkeno o mauntenpaia i bin pairap long 1994 na bagarapRabaul taun.

Rabaul na Kokopo taun i senis liklik naulong wanem ol turis save go in na aut klostuklostu long wanem olgeta samting bilongWol Woa 2 i stap yet. Long Kokopo i gatplanti ol tanel o hol ol Japenis bin digim istap yet na nogat senis bilong em inap nau.Rabaul tu i gat sampela ol Japan tanol nabikos ol turis save go klostu klostu ol papagraun long Rabaul i bilasim gut tru ol rot namekim simen bilong ol trus long go insait nalukim ol dispela tanol.

Long sait bilong bris we sip bilong ol turissave kam pas, ol manmeri na pikinini savesalim ol nekles, bilum, klos na kain kainsamting we ol turis bai laikim na baim.

Ol pipel bilong Is Nu Briten save longwanem taim ol turis bai kam pas long brisna ol save redim ol yet long welkamaim olna salim ol samting ol mekim long ol.

Bikpela samting nau long Is Nu Briten em,ol memba mas wok bung wantaim long stre-tim rot na klinim ol samting bilong woa weol turis bai isi long go lukim.

Rabaul na Kokopo taun em klin na klinoltaim oltaim na dispela em no gat problemlong klin bilong dispela tupela liklik taun bi-long Is Nu Briten.

BIKPELA TURIS SIP: Wanpela mama bilong Rabaul taun i soim bikpela sip bilong ol turis i kam paslong bris. Ol save lukim ol dispela bikpela sip olgeta mun.

SAMTING BILONG AIGRIS: Tupela lapun turis i lukluk long ol samting ol mama bilong Rabaul i salimlong sait bilong rot long bris.

AIGRIS: Wanpela turis meri i aigris stret long bilum bilong Sepik.

NAISPELA PLES: Sampela bilong ol turis i raun long rot long Rabaul taun.

MAUNTEN PAIA: Sampela bilong ol turis i raun go antap long maus bilong maunten paia.

KLINIM GUT: Wanpela bilong ol tanol bilong Japan long Wol Woa 2: Ol pipel na memba mas klinimna lukautim gut bilong ol turis long go kam na lukim.

Ol poto: Nicky Bernard

Page 16: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

entatenmentP16 Wantok Jun 23 - 29

Kumul Meri bilong Morobe i winim Vocal Fusion

Nicky Bernard i raitim

BIKPELA TV kampani bi-long PNG, EMTV i givimmoa long K85,000 i go long4-pela wina bilong VocalFusion long Sande taim ol iholim Gren Fainel long klapCosmopolitan long Mosbi.

Vocal Fusion em i wan-pela resis EMTV i savekamapim long painim olyangpela manmeri longsoim talen bilong ol longsingsing. Na em save ranklostu long tripela mun ol-geta.

Moa long 40 yangpelamanmeri long Alotau,Kavieng, Popondetta, Laena Pot Mosbi i bin go insaitlong dispela resis.

Dispela em i namba trisisen bilong Vocal Fusion ikamap, na wina bilong dis-pela sisen tri i go longKumul Meri bilong Morobe,Tehillah Ben’Oba.

Tehillah, i bilong Popon-detta tasol em wantaimfamili bilong em i stap longLae long Morobe Provinslongpela taim. Em i wanpelasumatin bilong TAFE tasoltaim Vocal Fusion i kamaplong Lae long painim olyangpela manmeri bilongsoim talen bilong ol longsingsing, em i bin go natraim.

Dispela tingting bilongem long traim nek bilongem i karim kaikai. Em i nopundaun long stat bilongVocal Fusion inap em i kamlong gren fainal na win.

Vocal Fusion i pinisimsisen 3 bilong ol wantaim 4-pela strongpela na yang-pela manmeri wantaim stailnek bilong ol taim ol i sanaplong stes na singsing long aibilong ol sponsa na ol bikmanmeri. Ol 4-pela i singimtupela singsing, wanpelalong laik bilong ol na nara-

pela long laik bilong ol jas.Ol Sas na Vocal Fusion i

givim namba tri rana ap i golong Gregory Bai bilong PotMosbi wantaim sek manilong K5,000 namba tu ranaap i go long boi Alotau, Isa-iah Monoa, wantaimK10,000 na namba wan ranaap i go long meri Kerema bi-long Mosbi, Fidelish Metta,wantaim K20,000. Na kumulmeri bilong Morobe yet ikisim top awod na K50,000sek mani.

EMTV na Vocal Fusion bairedi gen long kamapimsisen foa na yu husat yang-pela i gat gutpela nek bi-long singsing i mas redi naulong putim nem taim sisenfoa laik kik ov.

MNL na EMTV i toktenkyu i go long olgetasponsa bilong ol longkamapim dispela Vocal Fu-sion we i bin pinis gut trulong Sande Nait.

Ol 4-pela wina wantaim host Daren.

Tehillah Ben’Oba

Fidelish Metta

Isaiah Monoa

Gregory Bai

Page 17: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

entatenmen Jun 23 - 29, 2016 Wantok P17

Ansa bilong Wod Pilai isu 2179

Stat hia

Yu pinis! Em ples bilong yu

Em nau! Ol pikinini i ken painim rot i go long ples wantaim Wantok lain...

Stat hia

Ol wod lista:

AINANGA

BASTAT

BOMIM

DRAM

EKSAMPEL

GARAWA

HELPIM

KALABUSIM

KROKROK

LEMANET

MAMBU

MUMUTIM

NOGAT

ODA

PAIRAPIM

PINISIM

PULAPIM

RIGEL

SANPEPA

SITIM

STRETIM

TELIPON

TUMORA

WANHAUS

WOKBOI

YANGPELA

STORI BILONG TUMBUNA

PPAAIINNIIMM WWOODD PPIILLAAII

Yu no mas indaiWanpela meri i bin stap

klostu long mauntenMungaol. Em i bilong bipo tru, ino nau. Dispela taim i no gatwanpela manmeri long dispelahap. Dispela meri, em tasol i sin-daun, haus na gaden bilong em iklostu long dispela mauntentasol, i no longwe.

Nau wanpela taim bikpelamama bilong san i kamap. Nadispela meri i wok i stap insaitlong gaden bilong em, na wan-pela samting i pairap insait longliklik bus klostu long dispelagaden na meri i bin lukluk gobek, na wanpela naispela yang-pela man i kamap.

Na dispela meri i pret nogutbikos em i no save sindaun wan-taim wanpela man. Na em i notoktok, pasim maus, na lukluktasol long dispela man. Na dis-pela man i kamap klostu moalong meri na han bilong em i goinsait long bilum bilong em nakisim liklik abus bilong kapul istap long bilum.

Em i kisim na givim long dis-pela meri na i tok: “Meri, yukaikai dispela abus na bihain baiyu gat bel. Tasol mi bai inap kambek gen long faivpela de bihaintasol. Sapos yu painim wanpelapikinini, orait, bai yu no kengivim susu long em. Karim em ikam antap long het bilong dis-pela maunten Mungaol, na baiyu inap long painim wanpelahaus man i stap antap long hettru bilong dispela maunten ston.Yu opim banis bilong dispelahaus i go insait na maski longopim dua stret. Yu mas sanaparere long dispela haus.” Em itok olsem na em i go. Bihain longfaivpela de, dispela meri i ksisimbel pinis na em i karim wanpelapikinini man. Orait, dispela merii bihainim tok bilong man nakarim pikinini i gop antap longdispela maunten na painim dis-pela haus man. Orait, na em i nogivim susu long pikinini, em ihangamapim em nating longarere bilong haus na wetim dis-pela man i stap.

Em i wet i go inap long belo na

pikinini i krai nogut tru. Orait naumeri hia i pilim nogut na tingtingplanti. “Olaman, longtaim miwet i go na man i no kamap.Tasol sapos mi wet moa, baipikinini i dai.”

Em i ting olsem na givim susulong pikinini. Dispela taim tasolman i kamap antap tru longmaunten. Em i holim tupela botolwara long tupela han wnataim.Wanpela botol wara i ret na wan-pela i wait. Orait em i no kamdaunyet. Em i stap antap tru longmaunten na singaut strong tumas.

Na singaut planti taim moaolsem: “Laip bilong i stap oltaim,laip bilong i stap oltaim,” plantitaim moa. Tasol bihain em i hat-wok na singautlong laip i pinislong dai. Em i singaut olsem, nameri i tok “Yesa.”

Orait, dispela man i kros noguttru na em i kapsaitim wara antaplong dispela maunten ya na kam-daun nating na tok: “Meri, yugivim susu pinis long pikinini a?”Mi bin tambuim yu pinis. Tasollaik bilong yu yet, yu givim susulong pikinini. Orait, pikinini bilongyu bai em inap long kisim taimnogut. Na dispela em i rong bilongyu yet. Man i tok olsem na em ikisim gutpela strongpela banara istap insait long haus na em itaitim na givim long meri wantaimpikinini na skruim tok bilong emolsem: “Nau tasol mi laik mekimgut long pikinini na mi kisim kaikaibilong em i kam, tasol rong bilongyu i givim susu long em.”

Orait, bihain bai mi kam stre-tim tok wantaim pikinini bilongem. Tasol nau em i ken karimplanti pen na kisim taim nogut.Em i tok olsem na soim wanpelanupela gutpela ples long meri.Meri i lukim na planti moa gut-pela pikinini ol i pilai i stap longamamas wantaim na painim gut-pela kaikai tasol i stap. Na man itok: “Sapos yu no bin bagarapimpikinini bilong yu, mi inap longsalim em i go namel long ol.Tasol yu bagarapim em pinis nami i go. Bihain bai mi kam kisimem.” Em i tok olsem na i go. Dis-pela meri i no lukim em moa.

Page 18: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

SIR Arnold Amet i tok PapuaNiugini nau i gat kalsa bi-long vailens na emi woklong kamap strong moamoa yet.

Wanpela Sif Jastis naAtoni Jenerel bifo blongPapua Niugini i tok kalsa bi-long vaiolens long kantrinau i strong moa moa yetna em i askim bai ol polis imas gat bikpela treninglong sait bilong Humen Raitlong stopim Polis brutality opasin long paitim nogut olman.

Sir Arnold Amet i mekimdispela toktok bihainimpasin ol polis i bin mekimlong sutim ol sumatin longPNG Yunivesiti i no longtaim i go pinis.

Em i tok tu olsem, em i nobilip tumas long ol wokpainimaut we Polis na PraimMinista i laik mekim longdeispela trabel namel long

Polis na ol UPNG sumatinwe ol polis i bin wok sutautlong UPNG kempas.

Sampela sumatin i stapyet long haus wantaim olbagarap oi bin kisim longtrabel wantaim polis.

Ol dispela sumatin long ol-geta yunivesiti i wok longlaikim Praim Minista PeterO'Neill long lusim pastaim

wok long en, bihainim oltokwin bilong korapsen.

Planti komyuniti lida wan-taim ol politisen i wok longaskim olsem Praim Minista imas lusim pastaim wok bi-long en, na sapos kot ipainim olsem em i no binmekim korap pasin, oraitemi ken kisim bek wok bi-long en.

Sam Seke i raitim

LOYA bilong ol sumatin longYunivesiti bilong Papua Ni-ugini long dispela wik imekim wanpela ejen ap-likesen long kot long rausimmuv bilong UPNG long olsumatin i mas sainim wan-pela agrimen.

Agrimen ya em long olsumatin i mas tok sapos ilaik go bek long klas o nogat.Sapos ol i no laik go bek longklas na gohet wantaimstraik, orait, ol i mas rauslong skul.

Loya Laken Aigilo i tok dis-pela agrimen i egensim rait

bilong ol sumatin aninit longmama lo bilong Papua Niug-ini long protes.

Taim mi toktok wantaim

em long bik san tude, MistaAigilo i putim pinis aplikesenlong kot, na em i wet yetlong kisim bekim bilong kot.

P18 Wantok Jun 23 - 29, 2016 abc

UPNG sumatin loyai putim kot aplikesen

Ol UPNG sumatin i protes ausait long kempas.

Ol Solomon Ailan mama

i kisim trening long lukautim pik

Caroline Tiriman i raitim

LAIN bilong Kastom GadenAsosiesen i bin givim piktreining long ol meri bilongAre Are long MalaitaProvins.

Ol mama bilong tupelakomyuniti long Are Are longMalaita provins longSolomon Ailan nau i savegut long lukautim ol pik bi-hainim wanplela trening emol lain bilong Kastom GadenAsosiesen i bin givim ol.

Wanpela mansave bilongPoltri na Laipstok, PeterHaio i bin givim trening longRokotanikeni WomenAsosiesen bilong SautMalaita long ol gutpela webilong lukautim gut ol pik nasalim aopos ol i laikim mani.

Planti long ol dispela merifama i save lukautim ol pikbilong ples na tu ol pik bi-long ol narapla kantri oYuropien pik.

Wankain olsem ol nara-pela kantri long Melanesia,

pik em i stap olsem waneplaimpoten animel long ol pipelbilong Solomon Ailan.

Ol Melanesia pipel i saveiusim pik long planti samt-ing, olsem kastom na tu bi-long salim long kisim mani.

Ol pik long wanpela fam long Australia.

PNG Atoni Jenerel bipo

i tok polis i gat nem nogut

Ol PNG polis i rausim ol setelmen pipel long Pot Mosbi.

Wari long Vanuatu populesen i go antap

OL sif bilong Vanuatu ilainim ol nupela we bilonghelpim kantri i daunimnamba bilong ol pipel o pop-ulesen long wanem, em iwok long go antap tumas.

Ol i tok namba bilong olpipel i save go antap longwan wan yia winim ol nara-pela kantri long Pasifik rijon,na dispela i kamapimbikpela wari long gavman, olNGO grup na tu long olkomyuniti lida.

Nau lain bilong Wan SmolBag Tiata kampani i wok-bung wantaim Sif long traimdaunim dispela wari.

Ol opisa bilong Wan SmolBag i givim pinis ol woksopo trening long ol sif longSanma na Shefa provins wePort Vila i stap long en longol kain samting ol famili

plening na riprodaktiv helt.Charleon Falau bilong

Wan Smol Bag Tiata Kam-pani i tok ol woksop i bin

kamap gut, tasol i bin gatsampela wari tu long kalsawe i save tambu long olpipel i toktok long seks.

Ol pipel bilong Vanuatu.

Planti sumatin long Goroka Yuni i kisim bagarap Sam Seke i raitim

SAMTING olsem 50sumatin bilong Yunivesitibilong Goroka i bin kisimbagarap long pait we i binkamap long yunivesiti kem-paslas wik, na sampela longol i stap yet long haus sikwantaim bikpela bagarap.

Dairekta bilong IstenHailans NBC Provinselredio, Agnes Inape i tokpait i bin kamap namel longol sumatin yet.

Em i tok planti long ol

sumatin i laik bihainim tokbilong Yunivesiti Kaunselna go bek long klas.

Tasol Mis Inape i toksampela long ol i laik longgohet long sapotim ol lainbilong UPNG long PotMosbi we i laik long go hetna i no go long klas.

Na long taim ol sumatinlong Goroka Yunivesiti iwok long pait i stap, ol lainwe i bin stap long traimlong stopim ol pait nalukautim ol propeti, em olhaus lain long graun we yu-

nivesiti i stap longen.Wanpela long ol em i Koni

Sari husat i pastaim meja tubilong Goroka taun.

Em i tok sampela long olas ples pipel tu i bin kisimbagarap taim ol traim longstopim ol sumatin longpait.

Mista Sari i tok bikpelawari bilong ol tu em longlukautim yunivesiti propeti,we ol i lukim olsem onlibikpela institusen bilongPNG gavman long IstenHailans provins.

Ol Goroka Yuni sumatinlong haus sik.

Page 19: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

PRAIM Minista bilong Itali,Matteo Renzi, i kisim hatpelataim bihain long 5-Star Mu-vmen lain i kisim bikpelasapot na vot long Rom naTurin long las Sande we i dau-nim sans bilong em long wingen taim vot i kamap longmun Oktoba long dispela yia.

Risal i soim na kamapimbikpela senis long 5-Star wekorapsen i wanpela bikpelaeria em i lukluk long en. Nawina meri, Virginia Raggi imekim histori taim em ikamap olsem namba wanmeri meya long Rom nakantri Itali.

"Nupela taim i stat wan-taim mipela,” Raggi i tok.Em i winim 67 pesen vot. Emi tok pati bilong em bai wokhat long kisim bek gutpelanem bilong Itali, na tu,trensperensi o mekim samt-ing long ples klia long ol in-stitusen long siti.

Tasol Renzi na pati bilongem, senta lef DemokretikPati (PD) i bin mekim gut naholim pawa long Milan emfainensel kapitel bilong Italina tu, long Bologna we ol iwinim ol pati i gat nem na

strong long hap, ol senta raitkendidet long tupela ples ya.

Renzi i tok em bai no inaptok em i lus bikos long risalbilong vot long Sande, tasolem i tok strong long mekimol rifom em i tok bai lukimgutpela sindaun long Itali,tasol ol i lus long Rom naTurin na dispela i soim olsemem bai kisim taim liklik, natu, oposisen i egensim em.

Em i bin kamap praimminista long 2014 na promisolsem Itali bai lukim ol nu-pela senis, tasol em i

bungim hevi long mekimikonomi bilong kantri i grona tu, kamapim moa wok.

Lus bilong praim ministalong Rom em ol i ting baikamap bihain long pasin bi-long paulim mani we i binlukim meya bilong siti i risain,tasol lus long Turin, ples bi-long mekim kar bren nemFiat em i bikpela kirap nogutlong planti lain. Na 5 Starkendidet, Chiara Appendinoi bin winim nau memba,Piero Fassino husat i staplong pati long planti yia.

Jun 23 - 29, 2016 Wantok P19wolnius

Kempein long Inglan i stap wantaim EU o lusim i go het...Stap wantaim EU i gat moa sapot

KEMPEIN long vot Inglan ilusim EU o stap wantaim, igo het nau bihain long wan-pela man i bin sutim daiPalamen memba Jo Cox.Cox i gat 41 krismas na em iyangpela politisen na mamabilong tupela pikinini.

Ol opinion pol o ol lain iglasim referendam vot i tok olsamting i soim olsem vot longstap wantaim EU i wok longgo pas nau na wanpela samt-ing ol i lukim i wok long pulimsapot em dai bilong yangpelameri politisen Cox husat i binstrongpela sapota bilongInglan i no ken lusim EU.

Dispela referendum votwe Inglan i laik wokim long

bruk lusim EU i wanpelabikpela samting insait longpolitikal histori bilong kantrilong planti yia.

Bikpela samting long tu-pela sait em long ol lain isapotim stap wantaim EUvot, ol i lukluk long ikonomiwe i ken bungim hevi saposol i lusim EU, na ol dispela ilaik lusim EU i lukluk longimigresen o ol refuji i go in-sait long Yurop na EU i woklong kisim planti ol refuji. Naplanti hevi i wok long kamaplong Yurop bikos long sam-pela ol refuji em ol teroris imiks wantaim ol nomolpipel na go insait long ol EUna ol kantri long Wes.

UK Independence Pati(UKIP) lida Nigel Farage, itok sapos EU i feil long kon-trolim imigresen o pipel iwok long go insait na sakri-faisim sefti bilong Yurop napipel bilong ern na larim olrilijes ekstrimis i laikkamapim bagarap longYurop, dispela i no gut tru.

Siameri bilong vot longlusim EU, Gisela Stuart, i tokdispela dibet long referen-dam em i sut long no gatkontrol long ikonomik mai-gresen long sampela hap bi-long Yurop we Euro i woklong bagarapim ol we i woklong kamapim hevi longplanti famili long Yurop.

Ol lain i holim plak bilong Briten na Yuropien Yunien (EU) long taim Inglan i holim referendum votlong stap wantaim EU o lusim EU i bin kamap long Palamen Skwea long London long las wik Trinde.

Ol Iraqi kem i pulap taim pipel

i ronawe long pait long FallujaPAIT namel long Stet o gavman na ol Is-lamik Stet (IS) militen long kisim bek Fallujai lukim bikpela mak bilong pipel i ranawena pulapim ol kem we gavman i sanapim.

Long Falluja we i stap wanpela aua longwelong kapitel bilong Iraq em Baghdad, taim yuran long kar, moa long 82,000 pipel i lusimsiti na painim ol kem. Ol i no karim wanpelasamting, ol i no gat samting tasol ol klos ol iwerim taim ol i wokabaut. Ol i no gat samt-ing na ol bai nidim oilgeta samting, UN lainlong ol kem i tok.

Praim Minista bilong Iraq, Haider al-Abadii tok gavman bai sanapim 10-pela moa kemlong putim ol pipel long ol.

Ol ripot i tok wanpela kem i gat 1,800pipel na ol i yusim wanpela toilet tasol,Nowejien Kem kaunsel i tok.

Em i tok i mobeta long gavman i go paslong dispela bikpela hevi i wok long kamapnau.

Gavman bilong Iraq i gat hevi long manina i lukluk nau long helpim i kam long inte-nesenel komyuniti.

Ol Renzi vot i bungim hevi taim

5-Star i mekim bikpela win

Nupela meya bilong Rom i win tasol long nupela ileksen, Vir-ginia Raggi, bilong 5-Star Movement, i tromoim han bihainlong wanpela nius konprens long Rom, Itali long Jun 20, 2016.

Tripela i dai na 45 kisim bagarap

long leba yunien na polisBIKPELA pait namel long tisayunien na polis long sautMeksiko long las Sande ilukim tripela pipel i dai na45 i kisim bagarap.

Hevi i kamap taim ol polisi laik stopim ol lain husat imemba bilong tisa yunienlong blokim wanpela haiweklostu long Nochixtlan Siti,80 kilomita long kapitel,Oaxaca Siti.

Ol yunien memba i noamamas long polis i holim

pasim yunien lida bilong olwe ol i sutim tok long ko-rapsen.

Ol imejensi sevis lain longOaxaca stet i no tok wanemas tru i kirapim dispela tra-bel, tasol Meksiko NesenelSekyuriti Komisin i ripotimolsem 21 polis i bin kisimbagarap. Ol polis i bin esko-tim 120 tenka trak i woklong karim kemikel pipialong Salina Cruz riifaineriem Pemex, wanpela wel

kampani we gavman i papalong en.

Ol protesta i bin haitim pesbilong ol na sut long ol poliswantaim ol ston samting.

Las wiken, ol polis i binholim pasim Ruben Nunez,em Jenerel seketeri bilonglokal tisa yunien we ol isutim tok long kisim mani ino kam long gutpela rot. Naol yunien memba i egensimedukesen rifom we gavmani laik kamapim.

Ol Tisa Yunien memba long Meksiko i protes long ol strit long Meksiko Siti long egensim eduke-sen rifom bilong presiden.

Bikpela sapot long LDP Pati

bilong Praim Minista AbeWANPELA sevei o wok painim i tok olsemLiberel Demokreti Pati (LDP) we nau PraimMinista Abe bilong Japan i memba long en,bai kisim moa sapot long dispela yia Julai 10apa haus ileksen.Abe i tok bai no gat seils takis o seils takis ino inap go antap inap long yia 2019. Em itok LDP wantaim junia kolisen patna bilongem, Komeito Pati i lukluk long winim plantiol 121 sia long kisim sapot long disisenm bi-long em.Tasol Demokretik Pati i tok konstitusenel

riviu em i wanpela bikpela samting long ilek-sen taim Mista Abe i laik glasim US draf pasi-fis konstitusen.Long sevei we Asahi Shimbun niuspepa ikarimaut, 38 pesen long ol lain i stap longsevei i tok ol bai vot long LDP long olripresentetiv vot skelim wantaim 15 peseni go long Demokretik Pati.Yomiuri Shimbun niuspepa i bin wokimsevei na painim olsem 35 pesen long ol laini bin ansa long sevei i tok ol bai vot long LDP,taim 12 pesen bai vot long Demokretik Pati.

Page 20: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

P20 Wantok Jun 23 - 29, 2016 bisnis

Papua LNG bai kirapimmoa wokmaniPRAIM Minista Peter O’Neill i tok nupela Papua LNG Projekbai kirapim moa long 13, 000 nupela wok we ol manmeriPNG i ken mekim long sapotim famili bilong ol na kiapimikonomi bilong kantri.

Mista O’Neill i mekim dispela toktok taim em i bin gobungim Siaman na Sif Eksekyutiv Opisa (CEO) bilong TotalSA, Patrick Pouyanné, long Paris, Frans long las wik.

Total SA em i wanpela bikpela oil na ges kampani husatbai kamapa operetta bilong Papua LNG Projek na kirapimdispela namba tu LNG projek long PNG.

“Ol wokman bilong Total i stap long Paris na i wok longgo long Pot Mosbi, na Total SA i wok long kisim nupela olwok manmeri long PNG long statim konstraksen wok bilongdispela bikpela LNG projek,”Mista O’Neill i tok.

Mista O’Neill i tok planti ol asples manmeri bilong GalpProvins tu bai kisim nupela wok long dispela projek.

Mista O’Neill i tok tenkyu long Mista Pouyanné i bin kamraun long PNG na kisim wanpela malolo long lukluk raunlong kantri.

“Mi laik tok tenkyu long Mista Pouyanné i bin kisim mal-olo na kam long PNG, we em i bin wanbel long lukim ol pipelna kain kain pasin tumbuna bilong PNG,”Mista O’Neill i tok.

Em i askim ol arapela wok manmeri bilong Total husat baikam long Pot Mosbi tu long lukluk raun long PNG na skelimol kain kain kalsa na pasin tumbuna bilong PNG.

Minista bilong Petrolium na Eneji, Ben Micah na Gavanabilong Galp Provins, Havila Kavo, i bin go wantaim PraimMinista O’Neill long dispela miting.

Pastaim Gavana Kavo i bin strong tumas long gavman naTotal SA i mas putim LNG plent bilong dispela projek insaitlong Galp Provins yet.

Total SA na Gav-man i senisim plen bi-long kamapim LNGplent. Tupela i laikimLNG plent i maskamap klostu longplent bilong PNG LNGProjek.

Em bai stap longCaution Bay insaitlong Sentral Provins.Tasol Galp ProvinsalGavman i no binwanbel long dispelaplen bilong projek di-velopa na gavmanlong kamapim LNGplent ausait longGalp provins.

Gavana Kavo i bin laikim ol i mas senisim nem ‘Papua LNGProjek’ i go bek gen long ‘Gulf LNG Projek’ bikos em i tokges bilong dispela projek bai kam long Galp Provins.

Tasol gavman na Total SA i senisim ne i go long Papua LNGProjek na dispela nem bai kamap nem bilng dispela bikpelanamba tu LNG projek bilong PNG.

Taim Mista Pouyanne i bin kam raun long PNG long dis-pela yia tasol, em i bin tok Papua LNG projek bai kirapimmoa long 10, 000 nupela wok.

Em i bin autim toktok olsem mani mak long statim dispelaprojek em bai US$ 10 bilien.

Kanntri Menesa na Menesing Dairekta bilong Total SAlong PNG, Philippe Blanchard, i tok ol i wok long mekim olwok drilling long sekim hamas ges stret i stap aninit longgraun.

Taim ol i save long hamas ges i stap aninit long graun, ol ilaik pinis arapela ol wok long sekim ges long olgeta ges filwe Papua LNG projek bai kisim ges.

Dispela wok bai pinis long yia 2016, Mista Blanchard i tok.

Em i tok long yia 2017, ol bai mipela bai i go insait longfran hao enjiniaring na disain (FEED).

Total i wok long mekim ol sosel na envairomen stadi longolgeta hap ples i stap aninit long apstrim projek eria we olbai kisim ges long kamapim LNG.

Em i tok plen bilong Total SA em long statim LNG prodak-sen long yia 2020. Long yia 2018, ol bikpela konstraksen wokbai kamap long kirapim projek.

Taim prais bilong LNG i stap gut na intanesenel maket istap gut, Total i tingting long salim ges bilong Papua LNGlong dispela taim, na em long yia 2020 na bihain taim.Praim Minista Peter O’Neill.

Total SA kantri menesa na menesing dairekta, Philippe Blanchard.

Siaman na CEO bilong Total, Patrick Pouyanné.

Repsol amamas

wantaim nupela

ges projek

NUPELA opereta bilongStanely Ges projek longWesten Provins i redi longkirapim namba tri ges pro-jek bilong kantri.

Repsol i tok em i redi longkirapim dispela ges projekbihain long em i bin putimwanpela pablik notis longputim tenda long kisim olkampani husat bai mekimfran end enjiniaring na dis-ain (FEED).

Repsol i tok moa long 30kampani i laik winim dispelatenda na ol i salim ol aplike-sen i go.

Tasol Repsol bai kisim tu-pela o tripela kontraktatasol long kirapim dispelaprojek, na wanpela bilongdispela kampani bai winimtenda long kirapim FEED bi-long Stanley Gas Projek.

Kantri menesa bilong Rep-sol long Australia na PNG,Jesus Chillon, i tok dispelawok bai helpim Repsol longbihainim projek taim longstatim na pinisim kontraksenbilong dispela namel sais gesprojek long taim stret.

Long hariapim dispelaprojek, Repsol i makim BrianHarradine i kamap projekmenesa bilong Stanley Gesprojek.

Mista Harradine i gat ek-

spiriens long planti yia em ibin wok long oil na ges bis-nis long PNG. Long Me 8 dis-pela yia, Repsol i kamapimbikpela wok driling longStriklen 2 wailket eksplore-sen wel long petroliumprospecting laisens (PPL)269 long Westen Provins.

Dispela em i wanpelabikpela wok driling Repsol iwok long mekim lng PNGtaim prais bilong oil na ges iwok long pundaun long in-tanesenel oil na ges maket.

Long mun Me, ol bikmanbilong Repsol i bin bungimPraim Minista Peter O’Neilllong soim strongpela bilipna sapot ol i gat long PNGikonomi na long kirapim dis-pela projek long dispelataim we oil na ges prais iwok long go daun.

Repsol i wok long toktokwantaim Ok Tedi MainingLimited (OTML) long saplaimpawa long Stanley ges longranim maining operesen.

“Dispela bai helpim OTMLi kisim gutpela na klinpelapawa saplia i kam long ges.Ok Tedi i ken kisim pawasaplai long Staley ges nalarim main i operet yetsapos level bilong wara i godaun, o drai sisen i kamap,”Mista Chillon i tok.

Ol konstraksen wok i kamap long Stanley ges projek longWesten Provins.

Page 21: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

WANPELA nupela kampanibilong Siapan i gat bikpelalaik long baim ol pis bilongPNG na salim long Siapan pismaket.

Akira Kazusa, husat ibosman bilong SetouchiHoldings PNG, i kam raunlong PNG las wik na em itoktok pinis wantaim wan-pela bikpela kampani bilongmekim tinpis long PNG.

Mista Kazusa i toktok piniswantaim ol opisal bilong Ne-senel Piseris Atoriti (NFA) naInternational Food Corpora-tion (IFC) long Lae, na em ibin bungim Ambaseda bi-long PNG i go long Japan,Gabriel Dusava.

Mista Kazusa i kambek genlong PNG long toktok moalong ol invesmen we gavmanbilong Siapan na PNG i bintok long helpim manmeri bi-long tupela kantri i inves namekim bisnis.

Em i bin kam long PNG yia2014 taim Praim Minista bi-long Siapan, Shinzo Abe, i binkam lukluk raun long kantrilong strongim poromannamel long tupela kantri.

Mista Kazusa i wanbellong inves long PNG, na emi laik baim ol tuna pis longhia na salim i go long kantribilong em yet.

Mista Dusava i apim nembilong Setouchi Holdings naem i tok dispela kampani emi wan-pela bikpela kampanilong Siapan.

“Dispela kampani em ibikpela kampani long Sia-pan. Ol i gat sip, ol gatbikpela siping bisnis. Ol i laikbaim Tuna pis long PNG nasalim i go stret long Sia-pan,”Mista Dusava i tok.

Em i tok ol opisal bilongdispela kampani bai go raunlong Lae, Madang naWewak long sekim ol sansbilong mekim bisnis.

Ol bai opim nupela opislong Pot Mosbi tu, MistaDusava i tok.

Mista Kazusa i tok em iamamas long toktok wan-taim ol opisal bilong NFA naIFC. Em i tok kampani bilongem i amamas long inves namekim bisnis long hia.

“Mipela i redi long inves.Dispela invesmen bilongmipela bai helpim ol man-meri long painim wok, gav-man bai kisim takis na embai strongim poromannamel long tupela kantri bi-long yumi,”em i tok.

Poroman namel long Sia-pan na PNG i bin kamap longyia 1975 taim PNG i kisim in-dipendens long Australia.

Siapan i bin laik long kon-trolim PNG tasol Wol Wo 2namel long Australia na Sia-pan bin lukim Australia idaunim Siapan, na Australiai bin lukautim PNG.

Siapan i laik mekim bisnislong PNG , i no long piserissekta, tasol long oil na ges,na arapela sekta tu.

Sampela bikpela oil na geskampani bilong Siapanolsem JX Nippon, MistsuiOSK, Tepco, Osaka Gas Com-pany, na Marubeni i woklong strongim invesmen longoil na ges sekta long PNG.

bisnis Jun 23 - 29, 2016 Wantok P21

Sekyuriti kampani i gro hariap tru

SEKYURITI kampani, BlackSwan International, i binstat mekim bisnis long PNGlong yia 2011.

Tasol em i gro i go bikpelana em i kamap wanpelabiknem sekyuriti kampanilong PNG.

Pastaim kain sekyuritikampani olsem G4S, KiumaSecurity na Guard Dog i savegat nem long sekiyuriti in-dastri long PNG.

Tasol nau Black Swan In-ternational kamap wanpelabikpela sekyuriti kampani naem bai kamap bikpela mo.

Brain Kelly, papa bilongkampani na Sif EksekyutivOpisa (CEO) bilong BlackSwan Internation, i tok em igat bikpela plen long opimnupela brens na operesenbilong dispela kampani longarapela ol taun na sentalong PNG.

Mista Kelly, husat i bin sta-tim dispela kampani long yia2011, i tok as tru bilong dis-pela kampani em long helpimol bisnis haus i ran gut aninitlong was bilong ol sekyuriti

man bilong Black Swan. “Mipela i laik helpim ol

bisnis manmeri na lukautimol bisnis haus bilong ol.Black Swan i save skelim olbirua ol bisnis haus i savegat, na mipela i save waslong larim bisnis bilong ol iran gut,”Mista Kelly i tok.

Em i tok pastaim em yet ibin wok wantaim wanpelasekyuriti kampani bilongAustralia ol i kolim ATMAACInternational.

Mista Kelly i tok taim em ibin wok wantaim ATMAACInternational, em i bin kammekm sampela sekyuritikonsalting na risk menes-men wok long PNG long yia2008.

“Black Swan i nau woklong gro i go bikpela namipela i tingting long opimsampela mo nupela brenslong arapela ol senta longkantri.

“Black Swan em i operetolsem PNG kampani. Mipelai operet long Pot Mosbi naLae, tasol nau mipela i laikgo aut long sampela taun na

senta we ol bisnis haus inidim mipela long lukautimna was long ol propeti bi-long ol,”Mista Kelly i tok.

Las wik Mista Kelly i binputim wanpela toksave longniuspepa olsem dispelakampani em i no bilongPraim Minista Peter O’Neillo arapela ol man.

“Black Swan em i kampanibilong mi. Yu sekim long In-vesmen Promosen Atoriti(IPA), bai yu lukim nem bi-long mi tasol i stap olsemdairekta na papa bilong dis-pela kampani.

“Praim Minista PeterO’Neill i no gat wanpela sea-holding i stap insait longBlack Swan. Ol man i woklong jeles long Black Swan igro i go bikpela na kamapwanpela gutpela sekyu-riti,”Mista Kelly i tok.

Wantok Niuspepa i binsekim IPA rekot na dispelarekot i soim olsem BrianKelly em yet i gat 100 pesensea long dispela kampani,na em yet i dairekta bilongBack Swan.

Siapan kampani laik baim pis

Setouchi Holdings i laik baimdispela kain tuna pis bilongKadovar Ailan, Wewak LLG

HAILANS rijon i gat bikpelasans long kirapim turis bis-nis bikos planti ol samtingbilong kirapim turis bisnisi stap long antap.

Dispela em i toktok bi-long Minista bilong Kalsa,Ats na Turisim, Tobias Ku-lang.

Mista Kulang i tok i gatbikpela wok i stap longmekim long kirapim turisimmaket long Hailans rijon.

Em i tok taim em ikamap nupela Minista bi-long Kalsa, Ats na Turisim,ol i wok long kirapim nupela sistem longkamapim ol samting longmaketim turis bisnis longHailans.

“Long dispela as tasol,

mipela bai holim wanpelabikpela bung bilong olturis bisnis opereta, olprovinsal gavman opisalna distrik divelopmenatoriti long Hailans rijon.

“Dispela bung em inamba wan taim kainbung i kamap. Long dis-pela bung mipela baisekim wanem kain olsamting bilong mekimturis bisnis i stap longwan wan provins bilongyumi long Hailans.

“Mipela bai bungim dis-pela olgeta na kirapimmaket long pulim moaturis i kam insait,”MistaKulang i tok.

Em i tok Hailans rijon igat planti kainkain bilas

na pasin tumbuna we dis-pela i ken pulim plantituris i kam.

“Kalsa em i wanpelabikpela samting wemipela bai toktok longdispela bung. Kain kainkalsa bilong yumi i kenpulim moa turis i kam nakantri i ken mekim moamani long dispela.

“Dispela em bai wan-pela bikpela samting baimipela i toktok long en.

“Tasol yumi gat arapelaol samting tu i stap.Maunten, veli na wara,kain kain ples na diwai naol samting. Dispela olgetai ken pulim moa turis ikam long kantri bilongyumi,”Mista Kulang i tok.

Kain kain bilas na kalsa bilong Hailans i ken pulim planti turis na kirapim moa turis bisnis.

Hailans rijon gat bikpela sans long turisim bisnisJames G. Kila i raitim

SOSEL midia i gro bikpela nahariap tru long PNG nasapos nogat lo i kamap longkontrolim, em bai go het yetlong givimaut kain kain gia-man stori, ripot i no stret naripot we em tambu long goaut long pablik.

Dispela em wanpelabikpela toktok i bin kamaplong PNG Semba ov Mainsna Petrolium Komyunikesentrening woksop i bin kamaplong Jun 8 na 9 long ElaBeach Hotel long Mosbi.

Dispela trening woksopem PNG Semba ov Mains naPetroleum (PNGCMP) iredim na bringim tupelasaveman bilong Australiahusat i gat moa ekspirienslong pablik rilesins na tuwok long maining na risossekta, long ranim dispelatrening woksop.

Woksop i glasim olsemplanti kampani i wok longpainim rot long traim men-esim sosel midia long oge-naisesen bilong ol yet nakamapim midia polisi, moni-tarim na rot long bekim namenesim ripot i go aut.

Dispela tupela treina emLee Mc Clean na Collin Haywok wantaim wanpelabikpela pablik rilesins ejensilong Australia ol i kolim PPR.

Dispela trening woksoplong Mosbi i karamapimplanti eria bilong sait longpablik rilesen na wanem rotol i ken yusim long toktok nagivim infomesen i go long olmidia ogenasesen nakamapim gutpela rilesensnamel long ol yet.

Ol bikpela eria insait longdispela trening woksop i binglasim nid long redim gutpablik rilesins wok programna wanem gutpela infome-

sen long bringim aut i golong midia na tu, wanemkain rot long toktok i go kamwantaim midia. Bikpela luk-save i bin stap long sait longbekim ol kwesten ol midialain i askim na tu wanem olkwesten ol midia i no inapaskim tumas.

Trening i bin lukluk moalong print midia na wanemol strongpela wok bung i kenkamap namel long ol PRopisa bilong risos sekta na olniusman meri long niuspepa.

Ol PR opisa husat i bin stapinsait long trening i bin kamlong Oil Search, ExxonMobil,Ok Tedi Maining, Newcrest,Morobe Maining, RamuNiCo Menesmen (MCC),Puma Energy, Total, HidesGes Divelopmen Koporesen,Barrick Niugini Limited(Porgera) na tu ol arapelasapot ogenaisesen insaitlong risos sekta long PNG.

Risos sekta PR woksop skelim sosel midia

Woksop fesiliteta Collin Hay (sanap) na meri sindaun em, Lee Mc Clean, i harim kantrimenesa bilong Total, Richard Kassman i serim stori bilong em long trening woksop longEla Bis Hotel long Mosbi. Poto: James G. Kila

Page 22: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

ruralindastriP22 Wantok Jun 23 - 29, 2016

James G. Kila i raitim

OL skul sumatin bilong Dinghalic ElementeriSkul long Karkum viles, Not Kos Rot longMadang provins i amamas long putim oltumbuna bilas wantaim purpur na soim olyet olsem ol i luk nais na smat tru wantaimlong selebretim Wol Envairomen De.

Dinghalic Elementeri Skul em i stap longKarkum viles insait long konsevesen eria bi-long ledabek trausel. Dispela projek em iwanpela komyuniti bes ogenaisesen (CBO)ol i kolim Mas Kagin Tapani (Makata Inko-poreted) i kamapim wantaim helpim i kamlong ovasis, long luksave long lukautimnamba bilong ledabek trausel long nambislong Karkum viles na ol arapela hap insaitlong Sumkar distrik, Madang provins.

Ol elementeri skul sumatin i bilas, singsing, danis na wokim pilai drama wantaim ol tisabilong ol long luksave na amamas long dis-pela de, Trinde Jun 7.

Ol sumatin wantaim tisa bilong ol i soimpasin bilong lukautim ol bus, wara, solwarana nambis taim ol i klinim ol nambis nabikrot we i stap klostu long nambis na tusoim ol sain ol i raitim long pepa longstrongim pasin bilong lukautim envairomen.

Ol i wokabaut long nambis na klinim olpipia bikos dispela nambis bilong ol em iples we ledabek trausel i save go putimkiau long kamapim moa trausel bilong bi-hain taim.

Bod siaman bilong Dinghalic, Bob Khonwantaim deputi siaman, Willie Mayang itokim Wantok Niuspepa olsem bikpela astingting we ol pikinini long Dinghalic ele-menteri skul i laik kamapim em pasin bilongkonsevesen o lukautim na banisim bus,graun, wara na solwara long ol birua.

Ol i tok, gutpela we bilong bringim aut olgutpela tingting olsem em long lainim nayusim ol liklik pikinini bikos ol pikinini baikamap olsem ol lida long bihain taim.

Mista Mayang i stori olsem ol pipel bilongKarkum i bin wok klostu wantaim MakataInkoporeted long ledabek trausel kon-sevesen long sampela taim i pinis, aninit long

wanpela agrimen ol i kolim konsevesendid. Dispela agrimen em bai go inap 5-pelayia na dispela 5-pela yia em i pinis, tasol olkomyuniti long Karkum i gat intres longkamapim bek dispela wok bilong ledabektrausel konsevesen na i laik wok gen wan-taim Makata Inkoporeted long konsevesenwok long lukautim nambis bilong ol.

Skul pikinini helpim ledabek trausel konsevesen

Dinghalic skul pikinini rausim ol pipia long Madang-Bogia rot.Ol Dinghalic sumatin putim drama long stori long pisin bilong bus.

Dinghalic elementeri sumatin i rausim ol pipia long nambis we ledabek trausel save kam antapna putim kiau.

Wail laip konsevesen kamapim nupela rot bilong wokElaine Vaina - WCS PNG

Midia Opisa i raitimSOLWARA i kam antap em imak bilong wanpela hevi bi-long envairomen na em i

nidim gutpela plening,menesmen na sastenabilitibilong ol laip na sindaun bi-long ol pipel long ol kostalkomyuniti.

Wail Laip Konsevesen So-saiti Papua Niugini program igat sans long kisim GIS opisabilong kantri, Jacob Kimagllong go long Yunaitet Stetsbilong Amerika long stap in-sait long namba 19 Enuel So-saiti bilong KonsevesenJiograpikal Infomesen Sistem(SCGIS) Konprens.

Komitmen na hatwok bi-long Kimagl olsem WCSPNG GIS opisa i opim rot bi-long nupela wok bilong kon-sevesen long PNG, bihainimwanpela awot skolasip longSCGIS.

Skolasip i gat wanpelabung edvens trening longeplikesen bilong GIS longkonsevesen wantaim En-

vairomen Sistem Risets In-stitut (ESRI) na Juniper GISlong Blue Oak Ranch Risevlong California. Em i bin gotu long 39 ESRI intenesenelYusa Konprens long SanDiego long stat bilong dis-pela mun.

SCGIS em i Sosaiti bilongKonsevesen bilong GIS. Ol ibin kamapim long yia 1997olsem wanpela profesenelogenaisesen bilong kon-sevesen husat i save yusimol GIS, long ranim komyu-nikesen, wok bung nasenisim ol data namel longol memba. Dispela ikamapim na holim olstandet pefomens na kom-pitensi long konsevesen GISwok, givim wanpela netwokbilong ol wankain lain isekim wok bilong narapela,helpim ol pablik long lukimol data o rekot, redim ol mit-

ing na konprens bilong olmemba, helpim ol membalong kisim ol GIS ikwipmen,sofwe na ol sevis, na helpimol memba long stap long olmiting na ol konprens.Bikpela samting em olsemem i mekim we long olbikpela save man bilong GISlong olgeta hap bilong wollong bung toktok na serim olsave i go i kam na helpimnarapela long ol hevi nasalens wantaim ekspiriensbilong ol.

Envairomen Sistem RisetsInstitut (Esri) em i save gopas long kamapim ol GISlong wok, na em i gat luk-save bilong en long wok emi save mekim long mekimGIS Saiens i go het na longgivim save bilong GIS na oltul bilong wok i go long ollain i save wok long kon-sevesen.

Wok bilong Jacob Kimaglwantaim WCS PNG i bin statlong 2014 olsem wanpelasumatin. Em i stat wantaimtripela mun wok probesenlong Manus Ailan bihainlong em i pinis las yia bilongskul bilong em. Ol i makimem olsem GIS opisa longEpril 2014.

Kimagl i stap wok long ol filopis bilong WCS PNG longManus na Kavieng wantaimpatna komyuniti long wokimol mep bilong mak bilong sol-wara i go antap, ol klen baun-dri na ol arapela GIS wok.

Kimagl i gat 23 krismastasol, nau bai em i givimwanpela pepa long wanpelakes stadi bilong solwara maki go antap long 8-pela liklikailan long Nu Ailan naManus provins long kon-prens long USA insait longJun 21 i go 25.

Jacob i go lukluk raun wantaim grup long Golden Geit Bris bi-long - San Francisco.

Page 23: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

KOSA bilong Croatia, AnteCacic, i tok ol sapota longEuro 2016 Sempionsip em ol'spot teroris' bihain long ol ibin tromoi lait i go antaplong hap bilong sindaun longtaim bilong Euro 2016 gemegensim Czech Republic.

Taim Croatia i stap pas, 2-1, referi, Mark Clatten-berg, i stopim pilai bikos ollain i stap long hap bilong olsapota bilong Croatia na itromoi lait i go long hap weSain- Etienne i sindaun, bipolong ol i bungim pinis taim

bilong resis.Taim pilai i stat, referi i

bin givim wanpela peneltiegensim ol Croatia bikos pi-laia bilong ol, DomagojVida, i holim bal. TomasNecid bilong ol Czech Re-public i kikim bal i go insaitlong 94 minit skruim poin igo antap long 2-2 dro longGrup D resis.

“Ol dispela lain em ol spotteroris, ol i no sapota,nogat,” Cacic i tok.

UEFA i tok long ol baimekim wok painimaut long

ol lain husat i bin bagarapimgem long taim bilong resis.

“Nainti-faiv pesen bilongsapota bilong yumi i bin semlong ai bilong Europe. Ol pi-laia i no pilim amamas longdispela kain nogut pasin ibin kamap bihain long ol ibin pilai wanpela nambawan gem,” Cacic i tok.

Ol i bin rausim tupelapoin bilong Croatia longkamap kwalifai na tokim ollong pilai tupela asples gemna baim 100, 000 eurosfain bipo long ol i pilai wan-taim ol Italy long Jun, 2015bikos ol i bin kamapimwankain pasin

PILAIA bilong Portugal, Cris-tiano Ronaldo, i bin painimhat long kisim wanpela poinwe referi i bin givim wan-pela penelti egensim olAustria na ol i dro, 0-0, longGrup F resis long Euro Sem-pionsip.

Ronaldo i bin winimnamba 128 kep na i brukim

rekot bilong Luis Figo, tasolem i kikim 79 minit spot kikegensim pos taim Figo i binlukluk i stap long gren sten.

Long 85 minit, em i binkisim bal taim ol poro pilaiai kikim bal i go pas, tasolreferi i tok olsem Ronaldo ibin sanap opsait.

Austria i bin stap namba

10 long lata bilong wol,tasol Hungary i bin daunimol, 2-0, long taim bilongopim resis.

Ol i bin rausim Portugallong namba wan raun long2014 Wol Kap. Nau ol baipilai egensim ol Hungarylong fainel resis na Austriabai pilai egensim ol Iceland.

ANDY Murray i kamapnamba wan pilaia longholim tropi bilong Queen'sKlap bihain long daunimMilos Roanic.

Dispela em i namba 5 taimbilong em long holim dis-pela tropi bihain long em ibin daunim bikpela pilaialong Canada, Milos Raonic,wantaim 6-7 (5) 6-4 6-3 longfainel bilong Aegon Sempi-onsip long Sande.

Murray i bin holim dispelatropi long yia 2009, 2011,

2013 na 2015, nau i setimbipo rekot bilong em genwantaim ol 7-pela poro pi-laia bilong em.

“Dispela tonamen i gatplanti histori. Mi gat bikpelaamamas long pilai long ai bi-long kain man olsem JohnMcEnroe. Sampela taim yumas mekim sampela samt-ing em i moa gutpela nadaunim dispela kain man.Mi gat bikpela amamas longdispela,” Murray i tok.

“Long win long hia long

namba 5 taim, em i bikpelasamting long mi.”

“Andy i mekim gut longwiniim dispela tonamenlong namba 5 taim, tasol misave olsem dispela em i nonamba wan taim bilong yulong salens long resis,”Raonic i tok bihain em i resislong namba wan taim longgras kot fainel.

“Dispela em i namba wantaim bilong mi long salenslong gras resis long Sande nami ting olsem mitupela baipilai gen long ol Sande ikam. Mi gat bikpela ama-mas long dispela.”

nrlnaspotnius Jun 23 - 29, 2016 Wantok P23

Murray win long Queens

Murray win long Queens

Andy Murray i apim Queens tropi gen bihain long daunim Milos Roanic.

Portugal na Austria i dro

Cristiano Ronaldo i painim hat long kikim bal i go insait long net.

Croatia i tingim ol gol bihain long ol sapota bilong ol i bagarapim gem wantaim lait.

Pilai i kamap strong tumasna long namba 17 minit,referi i bin givim peneltiegensim ol Blues tupelataim na Maroons i traim hatlong bungim trai lain bilongol Blues tasol banis bilong olBlues i strong tumas.

Long 18 minit, referi igivim namba 3 penelti genegensim ol Blues. Ol Ma-roons i kisim tupela poin weThurston i kikim bal i go in-sait long golpos na skruimpoin bilong ol i go antap nabungim skoa bilong olBlues, 4-4.

Banis bilong ol Blues istrong tumas long dispelataim na long 24 minit olBlues i strong tumas naslekim banis bilong ol Ma-roons tasol i no gat wanpelatrai i bin kamap.

Long 32 minit, winga bi-long ol Maroons, DaneGagai, i bin ran longwe na iputim namba wan trai bi-

long ol Maroons. Dispelatrai bin kamap long sait lain,tasol Thurston i no binpainim hat long kisim tupelapoin long dispela trai.

Ol Maroons i stap pasnau, 10-4, na ol i bin bungimpinis bilong namba wan hapbilong pilai.

Gagai i putim namba tutrai bilong ol Maroons bi-hain long 5-pela minit longnamba tu hap bilong resis.Dispela trai tu i kamap longsait lain na i no gat wanpelaasua i kamap long kik bilongThurston. Ol i bringim skoa ikam antap long 16-4.

Insait long 45 minit inaplong 55 minit, banis bilongtupela tim wantaim i strongna i no gat wanpela poin ikamap.

Tasol, long 56 minit, olBlues i strong tumas naslekim banis bilong ol Ma-roons na putim namba wantrai bilong ol. Trai i bin

kamap namel long tupelagolpos na kik bilong ol i goinsait isi.

Ol Blues i bringim skoa bi-long ol i kam antap long 10tasol, Maroons i stap pas yetwantaim 16 poin.

Gagai i putim namba tritrai bilong ol Maroons long62 minit taim Greg Inglis ikikim bal i go pas long trailain. Tasol dispela taim,Thurston i bin painim hatlong kikim bal i go insait weskoa i sanap olsem 20-10.

Ol Maroons i mekim liklikasua taim ol i bin pasim balklostu long trai lain bilong olBlues na pilaia bilong olBlues, James Maloney, istilim bal na i bin pinis lainlong putim namba tu trai bi-long ol Blues long 67 minit.

Tasol ol i bungim pinistaim bilong resis na Ma-roons i daunim ol Blues, 20-16, bihain long kik bilong olBlues i go insait.

i kam long bek pes...

GGaaggaaii ii ssooiimm kkaallaa....Maroons daunim Blues gen

Dane Gagai scoa long Origin II.

Page 24: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

ramunicoP24 Wantok Jun 23 - 29, 2016

135 KM Slurry Pipeline135 KM Slurry Pipeline

KBKMining

BSKRefinery

Ramu Projek LOA kisimindaksen trening

MAN o meri husat ol imakim em long lukautim nakarim hevi bilong ol pipelmas save gut long miningbilong wok lida na wanemtrupela mining bilong wokmenesmen na wokim samt-ing stret

Dispela em sampelastrongpela salens i binkamap long las wik insaitlong indaksen o trening bi-long ol lain lenona asosis-esin ekseketiv bilong RamuNikel Projek. Dispela indak-sen em Mineral RisosesAtoriti i kamapim na treningem Fred Tieng bilongKomyuniti Afes na Bisnis

Menesmen konsaltensi se-vises i ronim.

Dispela indaksen trening ibin kamap long las wikTrinde na pinis long Fraidelong Coastwatchers Hotellong Madang.

“Lidasip em min olsem yumas givim strongpelamenesmen save na stia longpusim na givim strong longol pipel bilong yu long wokstrong long kamap longwanem mak na gol yu laikimlong en,” Mista Tieng isalensim ol LOA ekseketiv.

Em i tokim ol lain olsemtaim ol i kisim wok insaitlong ekseketiv bilong LOA

ol i mas save gut olsem ol i makim ol liklik manmeri na pikinini insait long impekteria bilong Ramu Nikel Projek.

Mista Tieng i tokim ol LOAekseketiv olsem mining bi-long menesmen em olsemproses na sistem, na bikpelasamting tru na mining bilongmenesmen em long wokimsamting stret.

Dispela indaksen woksopem gutpela stret bikos em igivim gutpela tingting nastia long ol nupela ekseketivbilong Ramu Projek LOAlong lusave long wok bilongol olsem lida na wanem wok

i stap long meneemen bi-long LOA bilong ol.

Tripela LOA ekseketiv bilong Ramu Projek husat istap long indaksen em ollain long KBK LOA, InlenPaiplain na Kostal Paiplainwantaim ol ekseketiv bi-long ol.

Treina Mista Tieng i tokstrong long indaksen olsemlidasip wok i karamapimtripela bikpela samting. Dis-pela em namba wan em yulida man o meri, namba tuem ol lain husat i bihainim ostap wantaim yu na nambatri em wanem wok bai yukamapim.

Bikpela samting we MistaTieng i tokaut long ol LOAekseketiv em olsem wanemasosesien ol i kamapim emfomal o lo i karamapim emna wanem bisnis em iwokim i mas go wantaim lostret na no ken bihainim oltingting bilong ples.

Dispela indaksen long laswik Fraide i lukim olstekholda insait long RamuProjek i givim ol presente-sen bilong ol long wanemwok bilong ol.

Namba wan lain em di-velopa yet Ramu NiCoMenesmen (MCC) we ilukim senia Komyuniti Afes

(CA) supavaisa Allan Wah-wah i givim toktok long wokbilong kampani. Bihain longem wanpela wokman bilongMRA i givim toktok long wokbilong ol na wanem sekseninsait long MRA. Wanpelamains inspekta long MRA,Simon Gena tu i bin staplong stori liklik long wok in-spektoret i save wokim.

Long Fraide tu i lukim Ek-stenel Afes Jeneral Menesabilong Mineral Rioses Divel-opmen Koporesen (MRDC),Imbi Tangune i givim toktoklong wok MRDC save wokimlong givim klia tingting longol lain LOA ekseketiv.

Tripela LOA siaman Peter Tai (sindaunlong lephan), Tobby Barre, wantaim MRDCExtenel Rilesiens menesa Imbi Tangune nanupela Kostal LOA siaman Jeffrey Kinang.

Grup poto bilong ol Ramu Projek LOAekseketiv wantaim ol projek stekholda.

Treina Fred Tieng givim toktok long ol KBK LOA ekseketiv.

Mista Tangune bilong MRDC givim toktok long Fraide.

Page 25: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

Jun 23 - 29, 2016 Wantok P25spotnius

TRUKAI Fan Ran bilong dispela yia bai kamap longSande, Jun 26, long Sir John Guise Stediam bilong pin-isim olgeta Olimpik ektiviti i bin kamap na dispela baikamap long dispela wik.

Trukai Fan Ran bai stat long moning long get bilong SirJohn Guise Stediam, klostu long Visoin City, na ol bai wok-abaut i go long Waigaini opis rot. Long Waigani opis, ol bai

tanim i go olsem long baksait bilong Insevis Kolis na go ol-geta long Unagi oval rot. Ol bai go bungim Friwe na i goolsem long Courts na i go olgeta long Waigani Tanol. Ol baitanim gen long hap na bihainim waigani draiv i kam kamaplong Hailanda na ol bai kam olgeta na bungim hap we olbai stat.

Seketeri Jenerel bilong PNGOC, Auvita Rapilla, i tok olsemol bai toksave long ol polis bilong redim sekyuriti long taimbilong wokabaut.

Long dispela Olimpik wik, ol i bin go lukim pinis ol skulolsem Living Light, Lahara Birdwing, Port Moresby Gram-mar, na Port Moresby National High School long Mandena Tunde.

Ol etlit i bin toktok long ol spot we ol bai pilai na makimkantri long asde. Ol dispela spot em Basketbal, Ragbi 7sna Hanbal.

Tude, ol bai traim pilai olsem ol bai go resis long OlimpikGems. Dispela pilai bai kamap long moning na apinun longTaurama Akwatik na Indo Senta we ol i bin askim ol skul longkam stap wantaim na lukim.

Ol spot bai kamap tude em Basketbal, Etletiks, Karate,Spesel Olimpiks, Kriket, Hanbal, Judo, Taekwondo, Netbal,Lig Bilong Laif na Yoga for Laif.

“Mipela bai go long Vabukori viles na ranim OVEP sesentumora. Bihain, ol spot demonstersen bai kamap na LigBilong Laif ektiviti bai pinisim dispela sesen,” Andrew Lep-ani i tok.

Ol stekholda husat i helpim PNGOC bilong ol dispela ek-tiviti i kamap em Olimpik Solidarity, ExxonMobil aninit longOVEP, Coca- Cola na Paradise Foods.

Trukai Fan Ran baipinisim Olimpik wik

Andrew Lepani i toktok long ol ektiviti bai kamap long Olimpikwik. Poto: Nicky Bernard

Olimpik De selebresen

i kamap long dispela wik

OLIMPIK De i save kamaplong Jun 23 tasol ol i bin statselebretim long Jun 20 nabai pinis long Jun 26.

Olimpik De selebresen isave kamap long olgeta hapbilong wol, we ol skul,komyuniti, spot tim, klap naol pablik i save stap wantaimlong dispela ektiviti.

Astingting bilong OlimpikDe selebresen i gat tripelahap bilong winim mak em,“wokabaut”, “lainim olsamting”, na “painimaut olsamting”.

Ol NOC i save go pas longspot, kalsa na edukesenelektiviti aninit long olgetalain, manmeri na pikininiwantaim.

Trukai Fan Ran bilong dis-pela yia bai kamap long dis-pela Sande, Jun 26 longpinisim olgeta wanpela wikprogram.

I gat ol planti spot ektivitibai kamap namel long olsumatin. Ol spot bai kamapem, etletik, ajeri, futbal(soka), basketbal, karate,hanbal, netbal na plantimoa.

PNG Olimpik Komiti(PNGOC) husat i go pas longdispela program bai tilimsampela toktok long Olimpikvelyu ov Rispek, Frensip naEkselens wantaim ol nara-pela namba wan velyu i savepromotim spot.

Ol sumatin bai i gat sanslong lainim Olimpik Mu-vmen em i wanem, na his-tori bilong ol gem aninit longol 'askim na bekim'.

Ol pablik tu bai lainim ol

dispela samting aninit longfesbuk, twita na websait bi-long PNG Olimpik Komiti.

“Dispela wik i bin gat plantigutpela program wantaimplanti ektiviti i bin kamap nasampela bai kamap long olde i stap yet. Na mipela i binlukim planti lain i bin stapwantaim na amamasim de igo na tu ol bai stap wantaimlong ol de i stap yet,” Seke-teri Jenerel bilong PNGOC,Auvita Rapilla, i tok.

Rapilla i tok 2016 em i yiabilong Olimpik Gems wan-taim ol nupela Gem to ol ibin skruim we em bai kamaplong Rio de Janeiro longOgas, na selebresen longdispela wik tu bai mangalimmoa sapot bilong etlit bilongTim PNG husat bai go resis.

“Olimpik em i sain bilongspot long olgeta hap longwol na em i bikpela gem weolgeta etlit bai resis.

“Mipela i gat bikpela sanslong makim maus bilongkantri long dispela level wesampela bikpela spot man-meri bilong mipela bai resis.Na dispela asosiesen ikamap bilong ol pipel bailuksave long ol etlit na ama-mas wantaim ol.

“Ol lain long Olimpik emol wanlain bilong mipela naol i stap wantaim long spothistori bilong mipela. Na,mipela i laik luksave long olna tok tenkyu long ol bilongol i sapotim spot long PNGaninit long asosiesen. Ol baistap na kirapim tingting bi-long ol jeneresen bai kamapbihain,”Rapilla i tok.

Seketeri Jenerel bilong PNGOC, Auvita Rapilla, i toktok longmidia. Poto: Nicky Bernard

SP PNG Hunters i winim olgeta tripelagem i bin kamap long asples bilong olbihain long ol i daunim ol WynnumManly Seagulls, 18-4, long Sande api-nun long Nesenel Futbal Stediam.

Hunters i bin stap pas long nambawan hap bilong resis, 16-4.

Pilaia bilong Hunters, Blade Abavu, i binputim namba wan trai long namba 20minit na Noel Zeming i bin kikim bal i goinsait long golpos na ol i bin stap pas, 6-0.

Bihain long namba tri minit, Zeminigi bin salim bal i go long Wartovo Puarana em i bin putim namba tu trai, tasol

Zeming i bin painim hat long putim kiki go insait.

Manly Seagulls i bin painim trai lainbilong ol Hunters bihain long sampelaminit we banis bilong ol Hunters i slekliklik, na Daniel Ogden i bin putimnamba wan na las trai bilong ol Manly.Kik bilong ol i no go insait na skoa isanap olsem 10-4.

Klostu long pinis bilong namba wanhap bilong resis, Warren Glare, iskruim skoa bilong ol Hunters i goantap long 14 poin wantaim wanpelatrai. Nau, kik bilong Zeming i gat moa

pawa we ol Hunters i bin stap pas wan-taim 16 poin.

Banis bilong tupela tim wantaim i binstrong tumas long namba tu hap bilongresis we tupela tim wantaim i no binpainim trai lain.

Tasol, Ol Hunters i bin kisim tupelapoin long 50 minit bilong resis taim weZeming i kikim bal i go insait long gol-pos bihain long referi i bin givim wan-pela penelti egensim ol Manly.

Awod bilong namba wan pilaia insaitlong dispela resis em ol i givim long hukabilon gol Hunters, Wartovo Puara Jnr.

Hunters i winim tripela asples resis

Manmeri i bin pulap long Nesenel Futbal Stediam taim Hunters na Manly Seagulls i bin resis.

Vipers na Muruks i skelim poinSNPS Pot Mosbi Vipers naPRK Mendi Muruks i skelimpoin bilong raun namba 10resis bihain long tupela i binkisim wankain skoa, 10-10,long Nesenel Futbal Stediamlong Sande apinun.

Muruks i bin putim tupelatrai long namba wan hap bi-long resis. Tupela pilaiahusat i bin putim trai em An-drew Ipi na fulbek, JoeJoshua, tasol wanpela kon-vesen kik i no bin go insait.

John Ragi Jnr bilong olVipers i bin skruim skoa bi-long ol i go antap long 6 poinbihain long em i bin painimtrai lain bilong ol Muruksklostu long pinis bilongnamba wan hap bilong resis.

Long namba tu hap bilongresis, Vipers i bin pasim ol-geta rot bilong ol Murukslong painim trai lain bilong ol.

Vipers i bin strongim saitbilong ol na i bin bungimskoa bilong ol Muruks long

namba 68 minit bilong resiswe Karo Kauna Jnr i binputim trai. Kik bilong ol i nogo insait na skoa i sanapolsem 10-10.

Tupela tim wantaim i binpilai strong insait long 12minit i stap yet long brukimbanis, tasol tupela i noputim wanpela trai inaptaim bilong resis i pinis.

Tupela i kisim wan wanpion long raun namba 10resis bilong Digicel Kap.

Hunters i stap namba tri ples long letaPNG SP Hunters i win tripela taim long as-ples na dispela i mekim ol long kisim nambatri ples long leta.

Ol i kisim wankain poin, 22, olsem ol Dol-phines tasol, ol i stap long namba tri plesbikos ol i sot long sampela poin.

Long tripela asples gem, ol i bin daunimManly Seagulls, 18-4, long raun 15, SouthLogan Magpies, 22-20, long raun 14 naNorthern Pride,22-6, long raun 13.

Kosa bilong ol Hunters, Michael Marum, itok tim bai satp na lukluk long redi long gembai kamap long dispela Sande long BishopPark, Australia, egensim ol Norths Devils.

“Ol i bin mekim gut long sait bilong banisklostu long trai lain, tasol i gat planti moawok i stap yet long mipela bai kamap oraitstret,” Marum i tok.Ol tim i stap long top 6 long leta bilong Intras Supa Kap resis em;

Burleigh Bears wantaim 23 poin;1Redcliffe Dolphines wantaim 22 poin;2PNG Huntyers wantaim 22 poin;3Townsville Blackhawks 4wantaim 21 poin;Easts Tigers wantaim 19 poin na;5Sunshine Coast Falcons 6wantaim 17 poin.

Page 26: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

P26 Wantok Jun 23 - 29, 2016 spotsnius

Tkatchenko:

NRL na Digicel i strongim ragbi

SPORTS Minista, JustinTkatchenko, i tok, wokbung o patnasip namellong Nesenel Ragbi Lig(NRL) na Digicel i redimgutpela rot bilong ol yang-pela long bungim drimanbilong ol long pilai ol gemol i gat laik long en.

Tkatchenko i mekimdispela toktok bihain longNRL na Digicel i tokautlong tripela yia patnasiplong yusim ragbi lig longskulim na strongim olkantri insait long Pasifik.

“Dispela patnasip em i

wanpela bikpela samtingbilong ol grasrut we em ipulmapim olgeta spes istap long redim rot bilongol yanpela.

“Nau mipela i lukluklong planti lain Papua Ni-ugini bai pilai ragbi naluksave long ol gem guttru.

“Ragbi i save skulim olpipel, givim wok long olyangpela, mekim ol i staphelti na bungim ol pipellong ol bai amamas nastap wantaim,”Tkatchenko i tok.

Minista i tok moaolsem ragbi i bin dai pinisinsait long planti yia, tasolnau em i kamap laip genbikos long lidasip namenesmen.

“Ragbi i go het longkamap orait na naumipela bai lukluk longkamapim ol narapelagem,” Minista i tok.

Em i tok tenkyu longDigicel i wok bung wan-taim NRL na dispela bailukautim ol yangpela i kenwinim driman bilong ollong pilai long Kumul.

NRL na Digicel i bung

long strongim Pasifik Rijon

(L-R); Mark Mom, Sif Komesel Opisa (CCO) bilong NRL, Michael Brown, Stanton Albert longPenrith Panthers, Sif Ekseketiv Opisa (CEO) bilong Digicel, Maurice McCarthy, Kepten bilongHarvey Norman Jillaroos, Raun Sim, na Minista bilong Spot, Justin Tkatchenko, i sanap wan-taim long taim NRL na Digicel i lonsim patnasip long Nesenel Futbal Stediam.

NESENEL Ragbi Lig, NRL, naintenesenel komunikesenna entateimen kampani,Digicel, i tokaut long tripelayia patnasip namel long tu-pela long sapot na skulim olragbi lig sapota long olgetahap long Pasifik.

Patnasip i toktok longtripela propeti:

NRL Pasifik Autris pro-1gram: em i bilongskulim ol yangpela na olmeri long olgeta haplong Pasifik wantaimlukluk long bungim oltrupela sosel senis;Sponsasip bilong Aus-2tralian Praim Minista'sXIII wokabaut na;Introdaksen bilong3'Pasifik Waria' programbilong painimaut ol laini gat gutpela kala bilongRagbi Lig long olgetahap bilong Pasifik.

Moa long 200, 000sumatin na 1,000 tisa aninitlong 100 skul long olgetahap long PNG, Fiji, Samoa,na Tonga bai kisim helpim

long dispela agrimen, wan-taim NRL awenes program.

Dispela program bai go hetna strongim patnasip ol i binkamapim pinis namel longAustralia na PNG Gavman.

Sif Komesel Opisa (CCO)bilong NRL, Michael Brown, itok patnasip bai strongimragbi lig long gro bikpela longolgeta hap bilong Pasifik.

“Ragbi lig i bihainim olgetahap bilong Pasifik na NRL igat bikpela sans long kisimhelpim long planti ol nambawan pilaia long rijon insaitlong planti yia,” Brown i tok.

“Patnasip namel long NRLna Digicel bai strongimplanti sapota long Pasifiklong ol bai gat sans long stapklostu wantaim ragbi lig, natu, em bai strongim plantiskul sumatin na meri longkisim ol skul toktok na gut-pela sait bilong helt.”

Sif Ekseketiv Opisa (CEO)bilong Digicel, Maurice Mc-Carthy, i tok sponsasip bi-long komyuniti i save i staplong bel bilong Digicel.

“Ragbi lig em i wanpela

spot we olgeta pipel bilongPasifik i save laikim namipela i gat bikpela amamaslong wok bung wantaim NRLlong strongim moa komyu-niti long ol i ken i gat plantisans long divelopim skil bi-long pilai spot. Na tu, bilonglainim ol gutpela pasin longkamap poro na wok bungwantaim,” McCarthy i tok.

“Ol program bilong gras-rut olsem NRL Pasifik Autrisbai redim sans bilongstrongim ol pikinini longwinim driman na soim kalabilong ol.”

Kepten bilong HarveyNorman Jillaroos, Raun Sim,i joinim Stanton Albert longPenrith Panthers long Ne-senel Futbal Stediam, PotMosboi, long taim NRL naDigicel i lonsim patnasip.

Agrimen sain bilong Digi-cel bai stap antap long yuni-fom bilong Australian PraimMinista's XIII tim taim ol baipilai egensim ol PNG PraimMinista's XIII tim long Ne-senel Futbal Stediam longSeptemba.

Wisil na Piniau bai makim

PNG long Rio OlimpikETLETIK Papua Niugini(APNG) i tokaut long Mandeolsem Toea Wisil na TheoPiniau bai makim Papua Ni-ugini long etletik long Rio2016 Olimpik Gems longOgas.

Piniau i kisim dispela plestaim em i bin brukim rekotlong 200 mita resis long laswik bihain long em i bin resiswantaim Mowen Boino.

Namba wan etlit longhedel resis, Boino, i winimmak insait long 51.95 sekenlong Sande long las resis bi-long em long Florida we emi bin kisim 1034 poin longskoa bod bilong IntenesenelAsosiesen ov Etletiks Fed-eresen (IAAF).

Tasol, dispela em i nowinim poin, 1072, we Piniaui setim long Jun 11.

Piniau i tok em i amamaslong makim kantri bilong em

na go resis long Rio OlimpikGems.

“Mi no gat planti toktoklong mekim, tasol wanemtoktok mi ken tok em, dis-pela em i bikpela sans bilongmi na mi lukluk long mekimfainel wok redi bipo longresis long dispela kain levelbilong resis egensim olhusat bai resis wantaim mi,”Piniau i tok.

“Mi tok tenkyu long EtletikPNG (APNG) long luksave nahelpim mi long kamap dis-pela kain etlit taim mi staplong Hai Skul yet.

Mi tok tenkyu tu longPNGOC na menesmen longol i sapotim APNG long miken winim dispela kainmak.”

Ol i bin makim Wisil longTim PNG bikos kwalifai taimbilong PNG Olimik Komiti(PNGOC) i pas we i no gat

narapela meri etlit i kamapklostu long kwalifai.

Wisil i kisim dispela wan-pela ples long makim PNGaninit long yunivesiti rul.

Na tu, Wisil inap long ranna winim kwalifai taim,11.32 sekens, long 100 mitaresis.

Em i kamap klostu longdispela taim long Lae longJun 11 na em bai resis egen-sim wanpela top rana bilongAustralia, Ashley Whittaker,gen long Cairns, Australialong dispela wiken.

Em bai ran tu longMelanesien Sempionsiplong Fiji long mun i kam naem i lukluk long winim maklong dispela tupela resis.

Philip Rehder bai kamapTim Menesa bilong Etletikslong go long Rio, na AlisonFairweather bai kamapkosa.

Page 27: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

olspotpoto Jun 23 - 29, 2016 Wantok P27

Ol poto Nicky Bernard

MI KIK: Namba seven bilong Mendi Muruks i mekim liklik kik long pilaibilong taim namba 7 bilong Pot Mosbi Vipers i ran i kam long takolim emlong Digicel Kap resis pilai bilong long Mosbi. Tupela tim i dro 10-10.

ISI YA: Kepten bilong Vipers Samuel Koim i kisim bikpela takol long ol Muruks long wiken pilai bilong ol.

BRUKIM BANIS: Warren Glare bilong SP Hunters i bringim banisbilong Seagulls long pilai bilong ol long wiken. Hunters i win 18-4.

KIK NA RAN: Hunters hap bek Watson Boas i mekim liklik kik bilong em i go longlain bilong ol Wynnum Manly Seagulls long Sande pilai bilong ol long NFS long Mosbi.

BAGARAP LIKLIK: Ase Boas i kisim bagarap na kam autlong pilai graun, wantaim helpim bilong Dokta Sam.

MIPELA YA: Ol summating bilong St Johns Praimeri skul i sanap wantaim Stanton Albert long NFS.MIPELA TU GAT NAMBA: Ol sumatin meri bilong St Johns Praimerii sanap wantaim Ragbi sta meri bilong Australia, Ruan Sims long NFS.

Page 28: Wantokwantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2016/Wantok_namba_2180.pdf · K1 tasol Wantok Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! UPNG sumatin no

Namba 2180 Jun 23 - 29, 2016

Gagai i soim kala

ridim moa long pes 23...

Paul Gallen i takolim Josh McGuire.

...Maroons daunim Blues genNOT Kwinslan Maroons i dainim olBlues, 26-16, long gem namba II bilongStet ov Orijin resis i kamap long asplesbilong ol Maroons long Suncorp Ste-diam, Brisbane.

Winga bilong ol Maroons, Dane Gagai,i bin soim stail na kala bilong em we emi bin putim namba wan inap namba tritrai bilong ol Maroons.

Namba 4 trai bilong ol Maroons i binkamap long 72 minit we Darius Boyd iputim.

Lek bilong Johnathan Thurston i nopainim hat long putim olgeta kik i go in-sait, tasol kik bilong em long namba tritrai bilong Gagai i no bin go insait.

Long namba tu minit, Thurston i binkik na traim long putim wanpela traitasol, Blues i isi tasol kisim bal na ol Ma-roons i bin takolim ol blues long trai lainbilong ol.

Long namba 5 minit, Thurston i binpasim bal long wanpela poro pilaia bi-long em na em i no bin kisim bal yet nawanpela Blues pilaia i bin takolim em.Referi i bin givim penelti egensim olBlues na Thurston i bin kisim tupela poinlong penelti kik.

Ol Maroons i stap pas wantaim 2 poinlong namba 5 minit, tasol long namba 9minit, referi i bin givim wanpela peneltiegensim ol Maroons na ol Blues i binkisim 2 poins aninit long penelti kik. Skoai sanap olsem, 2-2.

Long namba 13 minit, Greg Inglis wan-taim poro pilaia bilong em i bin apimkepten bilong ol Blues, Paul Galen, nareferi i bin givim penelti egensim ol Ma-roons. Ol i bin sanap longwe na kikimdispela penelti kik i go insait na Blues istap pas gen, 4-2.