-
jjj
Penaos ’vez lâret... ? : Er gambr• Dans la chambreAes ha diaes :
Les bienfaits des pronomsC’hoarioù ha bannoù-treset•Jeux et BD
Retrouvez d’autres infos et des compléments audio sur notre
sitewww.skolanemsav.bzh
ur glad splann etre lann ha kanpoésie entre landes et abbaye
Langoned
miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019niv. 32
-
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
20192
krenn-ha-krak : carrément, tout net • krennlavar displeget gant
: proverbe expliqué par • krougañ : pendre (étrangler)
tailhanter(ien) : percepteur(s) • kefiourez°(ed) : caissière(s) •
didruez : impitoyable • biskoazh ! : ça alors !
saotradur(ioù) : pollution(s) • Richer Kilhivadeg : Quillimadec
(rivière) • kontammiñ : contaminer • hañvouez : (du) lisier
sonterez°(ioù) : sonde(s) • war Veurzh : sur Mars • merglañ :
rouiller, s’oxyder
plijout da’z tousig : plaire à ta chérie / ton chéri • gwisket
kran : habillé chic, bien habillé • drailh-kirri : casse
automobile
-
Dossier - Teuliad
Les mots indiqués en couleur dans le texte sont traduits en
français. Les noms féminins sont
suivis d'un °. Les noms sont indiqués au singulier suivi de la
marque du pluriel. Les noms
collectifs sont indiqués par (coll.).GERIAOUEG
LIVEOÙ
INTERNET
Retrouvez le tableau des mutations
TAOLENN AR C’HEMMADURIOÙpajenn 22
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019
3
§travaux de stagiaires / scolaires
La rédaction de ce numéro de #brezhoneg sort un peu de
l’ordinaire. De nombreux articles sont issus du travail d’élèves de
quatrième A de la filière bilingue du collège Anne de Bretagne, à
Rennes. Bravo aux collégiennes et collégiens : Aziliz Allard-
Delanoé, Manon Argouarc’h, Chloé Balcon-Jacob, Maël Berard,
Ianis Bot, Loïza Bouchon--Caradec, Léonie Boyer, Anouk Cassin, Ugo
Delsaut, Evence Girot, Louna His, Mathieu Janssens, Emma Jouen,
Gwenn Kerviche, Hermine Le Corfec, Avel
Le Gouill, Ulysse Lorcy, Elias Ouazine, Annaëlle Prize, Ewen
Quegineur-Le Bacon, Enora Riant-Le Guern, Julie Taillecours, Elouan
Thomas et à leur professeure Morwena Audic. Nous ne pouvions pas
intégrer tous leurs articles, mais
nous nous efforcerons de les intégrer dans les numéros à venir.
Nous avons eu l’opportunité de publier des travaux de stagiaires
des formations de Mervent et Skol an Emsav, mais cette fois nous
avons décidé
de créer une pastille pour indiquer qu’un article est le fruit
du travail d’apprenants. Appel aux enseignant•e•s et
formateurs•trices : n’hésitez pas à contacter la rédaction pour la
publica-
tion éventuelle de travaux d’élèves, le magazine #brezhoneg est
un support pé-dagogique dès sa conception, pas uniquement lors de
sa lecture !
Skrivomp evit #brezhoneg !
P 10-13 Kant bro, kant giz Langoned, ur glad splann etre lann ha
kan • Langonnet, poésie entre landes et abbaye
Société - KevredigezhP 4 Amañ hag ahont
P 5 Gwelet, lenn, selaou • Sachit warni
P 7 Nag a nevez ? Ar sonterez InSight war Veurzh • La sonde
InSight sur Mars
P 16-17 Pennad-kaoz gant... Philippe Ramel, prezidant Kelc'h
Keltiek Roazhon
Langue - YezhP 6 Sikour ! Bremañ eo keginañ • C’est le moment de
cuisiner
P 8-9 Penaos e vez lâret ? Er gambr • Dans la chambre
P 14-15 Aes ha diaes Les bienfaits des pronoms
P 18 Gerioù ha troioù-lavar De drôles d’oiseaux !
P 19 Alioù fur Te, te, te, ha ME neuze ?!
Détente - DudiP 2 Bannoù-treset
P 20-21 C’hoariomp !
Lanzonnet / Wikimedia Commons c b a 3.0
Le prochainnuméro paraîtrale 30 avril
-
Niv. 29 / #brezhoneg - miz Gwengolo-miz Here / septembre-octobre
201844 Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
2019
§
§
Breizhad (Breizhiz) Plougouskant
en e unanbag°-dre-lien (bigi-dre-lien)
skiant°-prenetKanariez
mont war ledanaattro°-gaer (troioù-kaer)
kizidikaatbreskted°
braventez°
Breton(s)Plougrescanten solitairevoilier(s)expérience
(acquise)les îles Canariess’élargir, se développer,
s’étofferaventure(s) sensibiliser fragilitébeauté
Mell° Aourmelldroaderez°(ed)
araokadenn°(où)Norvegadez°(ed)
gourc’hemennaouiñampartiz°
roidigezh(ioù)
Ballon
d’Orfootballeuse(s)avancée(s)Norvégienne(s)féliciterhabiletéremise(s)
Tro ar bed Guirec hag e yarE miz Du 2013 e oa aet Guirec Soudée,
21 bloaz, ur
Breizhad eus Plougouskant, d'ober tro ar bed en e
unan war vag-dre-lien adalek Landreger, daoust d’e
nebeut a skiant-prenet. Ambrouget e oa bet goude
ur pennad gant Monique, ur yar eus Kanariez. Da
gentañ e oa ur choaz personel mont a vro da vro
war vag. Tamm-ha-tamm e oa aet war ledanaat
mennozh Guirec avat. Heuliet e oa bet e droioù-kaer
gant kalz a dud dre internet ha graet en doa e soñj
kontañ e istor ha kizidikaat an dud er skolioù pe er
skolioù-meur war breskted ha braventez ar bed. E
miz Kerzu 2018 e oa distroet Guirec, 24 bloaz, da
Vreizh e porzh Pempoull, asambles gant Monique.
Evit gouzout hiroc’h : www.guirecsoudee.com
Mell Aour ar merc’hedE 2018 e oa aet ar Vell Aour gant Ada
Hegerberg. Ar
wech kentañ e oa bet d'ur plac’h kaout an trofe-se. Da
lâret eo o deus gortozet ar c’hoarierezed mell-droad
tri-ugent vloaz a-raok na vefe roet ar priz-se d’ar
velldroaderez wellañ ! Ur gwir araokadenn evit ar
vell-droad an hini eo neuze, hag evit ar sportourezed
evel-just. Ganet e 1995, an Norvegadez Ada Heger-
berg a c’hoari gant skipailh Lyon. Ar plac’h kentañ
bet gourc’hemennaouet gant ar Vell Aour evit he
ampartiz eo-hi bremañ. “Pouezus-tre eo deomp-ni,
merc’hed. Merc’hed yaouank, kredit ennoc’h” he doa
embannet Ada e-kerzh lid roidigezh an trofe.
© Guirec Soudée
Pierre-Yves Beaudouin / Wikimedia Commons c by- a 4.0
-
Gwelet, lenn, selaou
5Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
2019
Sachit warni
www.diwan.bzh
§
Ar farz forn dre brunevAozañ
200 g bleud
150 g sukr
2 sac’hadig sukr vanilhet
4 vi
75 cl laezh
20 prunevenn
bleud(où) prunev (coll.)
toazsaladennouer(où)
leuskel da ziazezañamanenniñplad(où) pri
diskenn
farine(s) pruneaux (1=prunevenn)(de la) pâtesaladier(s)laisser
reposerbeurrerplat(s) en terreverser
Bez' e vo eus Kroashent ar micherioù adarre er bloaz-mañ. Abaoe
daouzek vloaz bremañ e vez aozet an emgav-se evit skolajidi Diwan.
Dalc’het e vo an darvoud e sal Glenmor e Karaez d’an 11 a viz
Meurzh. E-kerzh an endervezh e vo roet d’ar skolajidi peadra d’en
em soñjal, ha respontet e vo d’o goulennoù ivez. Petra ? Peseurt
labour ? Penaos ? Pelec’h ? Ar grennarded a c’hello mont a daol da
daol da gejañ gant tud a vicher a responto d’ar goulennoù hag a
ginnigo o micher dezhe. Un doare eo da vont tamm-ha-tamm e
darempred gant bed al labour dre ar brezhoneg evit skolajidi hag a
vez kollet pe etre daou a-wechoù. Reiñ a ra tro dezhe da soñjal en
dazont.
Kroashent ar micherioù Diwan 2019
kroashent(où)darvoud(où)
endervezh(ioù)peadra
kejañ(bezañ) etre daou
carrefour(s)évenement(s)après-midi(s)nécessairerencontrerêtre
indécis
© Jérôme Rommé
Aozennoù
1 Evit aozañ an toaz, meskañ ar bleud, al laezh, ar sukr
vanilhet, ar vioù hag ar sukr e-barzh ur saladennouer.
2 Leuskel da ziazezañ un eurvezh.3 Raktommañ ar forn da 200oC.
Lakaat
un tamm amann da deuziñ hag amanenniñ ur plad (ur plad pri zo
gwelloc’h). Diskenn an toaz er plad.
4 Ouzhpennañ ar prunev rollet er bleud.5 Poazhañ 30 munut da
200oC.
Sachit ganeoc’h !
© Diwan
-
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
20196
§
mare(où)eskemm(où)
orin(où)danvez(ioù)
lec’helsevenadur(ioù)
kredenn°(où)meuz(ioù) dibar
foetañ bro
moment(s)échange(s)origine(s)ressource(s)local
(adj.)culture(s)croyance(s)spécialitée(s)voyager, voir du
paysKaoc’h ! Suilhet ’m eus ar wastell !
Bremañ eo keginañC’est le moment de cuisinerKeginañ a reomp
bemdez, hon-unan, gant hor familh, evidomp hag evit ar re a garomp.
Ur mare a blijadur e vez ha leun a eskemmoù. Keginañ zo ur perzh
eus hor c’hultur, hon orin hag evit profitañ mat e brezhoneg eo
gwelloc’h gouzout un nebeud frazennoù evel ar re amañ dindan.
© Alena Ozerova
© OlgaKlochanko
KEGINAÑ DRE AR BEDLiesseurt eo an doareoù keginañ dre ar bed.
Pep poblad he deus he mod da aozañ predoù, hervez an danvezioù
naturel hag ar produioù lec’hel, ar boazioù, ar sevenadur hag ar
c’hredennoù, an teknikoù, ha diouzh disoc’h an eskemmoù etre ar
pobloù hag ar sevenadurioù. Pep bro he deus he meuzioù dibar hag ar
perzhioùse a ranker kemer e kont pa’z eer da foetañ bro.
La cuisine est diverse à travers le monde. Elle est le fruit des
ressources naturelles et des productions agricoles locales, des us
et coutumes, de la culture et des croyances, des techniques, des
échanges entre les peuples et les cultures. Chaque région a ses
spécialités, c’est un des éléments incon-tournables lorsque l’on
part à la découverte d’un pays.
Laka ar forn war enaou ! Allume le four !
Gwalc’h da zaouarn ha naeta taol ar gegin evit gallout labourat.
Lave-toi les mains et nettoie la table de la cuisine pour pouvoir
travailler.
Tenn 'ta an aozennoù eus ar yenerez. Sors donc les ingrédients
du frigo.
Kaoc’h ! Suilhet ’m eus ar wastell ! Merde ! J’ai fait crâmer le
gâteau !
Prenet ’teus ar vioù evit an alumenn ? Est-ce que tu as acheté
les œufs pour l'omelette ?
Kavet ’teus ar rekipe ? As-tu trouvé la recette ?
Mat eo dit digeriñ an istr ha fardañ ar soubilh, mar plij ?
Peux-tu ouvrir les huîtres et faire la sauce, s'il te plaît ?
Mmmh ! C’hwezh vat zo ! Mmmh ! Ça sent bon !
Taol evezh ! Al laezh zo o vont da zivordañ. Fais attention ! Le
lait va déborder.
Bet out o prenañ ar peadra evit aozañ koan fenoz ? Tu as fait
les courses pour préparer le dîner ce soir ?
-
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019
7
§
Ar sonterez InSightwar Veurzh
NASA/JPL-Caltech
aozadur(ioù)pluskenn°(ioù)kalonenn°(où)
emdreiñmaenek
roadenn°(où)kren(où)-douar
stok(où)divuhez
organisationcroûte(s)noyau(x), partie(s)
centrale(s)évoluerrocheuxdonnée(s)tremblement(s) de
terreimpact(s)sans vie (adj.)
embregerezh(ioù)dibradañ
kefridi°(où)bezañ e soñj da
diaester(ioù)
entreprise(s)décollermission(s)envisager de, avoir l’intention
de...difficulté(s)
Erruet mat eo, a-benn ar finAr sonterez InSight zo erruet war
Veurzh d’al Lun 26 a viz Du 2018. Goude c’hwec’h miziad treizhañ ha
seizh munut diskenn, da 24 c'hilometr an eur ha da seizh kant derez
Celsius. Aet eo tre aergelc’h Meurzh gant ur buander tost da ugent
mil kilometr an eur. Ur gwir taol-kaer teknikel eo ! N’eus nemet ur
sonterez diwar ziv hag a zeu a-benn da douch leur trede planedenn
koskoriad an Heol.
Perak e oa bet kaset InSight ?InSight zo bet choazet evit
studial aozadur ar blanedenn ruz. Sontañ a ra diabarzh al leur
(pluskenn, mantell ha kalonenn) evit klask gouzout penaos eo en em
stummet ar blanedenn ha penaos eo emdroet, ar pezh a roio tro da
anavezout gwelloc’h ar planedennoù maenek all, evel an Douar.
Dastum a ra ivez roadennoù gant he sismometr e-keñver ar
c’hrenoù-douar hag ar stokoù meteoritennoù. Klask a raio tud an
NASA gouzout penaos eo deuet Meurzh da vezañ divuhez, yen ha
sec’h.
Savet evit an NASAInSight zo bet savet evit an NASA gant
Lockheed Martin Space System, un embregerezh difenn ha surentez. Er
fuzeenn Atlas V401 e oa dibradet d’ar Sadorn 5 a viz Mae 2018, eus
ar Vandenberg Air Force Base, war aodoù Kalifornia, er
Stadoù-Unanet. Koustet eo ar gefridi ouzhpenn seizh kant milion a
euroioù. Er penn-kentañ e oa e soñj tud an NASA da lañsañ ar
sonterez e 2016, met un diaester a oa bet.
Petra he deus kavet ?Evit ar wech kentañ he deus enrollet ur
sonterez son an avelioù a c’hwezh war Veurzh. E penn kentañ miz
Genver he deus enrollet froum leur ar blanedenn. Kemeret he deus
InSight fotoioù eus al lec’h ma n’eo bet mab-den james. Dastum
peadra da c’houzout hag-eñ eo dourennek kalonenn Veurzh pe get zo
war he roll-labour, a bado daou vloaz. Danvez studi (ha faltazi ?)
a gaso InSight d’an Douariz, hep mar !
sonterez°(ioù)Meurzh°treizhañ
aergelc’h(ioù)taol(ioù)-kaer
leur°(ioù)koskoriad an Heol
sonde(s)Marstraverseratmosphère(s)exploit(s), haut(s)
fait(s)sol(s), surface(s)le système solaire
enrollañc’hwezhañfroum(où)
mab-dendourennek
faltazi°Douarad (Douariz)
enregistrersoufflerbruit(s) de vibration,
bourdonnement(s)l’Homme, l’être humainliquide (adj.)imagination,
fictionTerrien(s)
-
Er gambrUn dornad gerioù, simpl met mat da anavezout evit kas
amzer vrav en ho kambr (kempenn pe gempennoc’h) ha deskiñ geriaoueg
stag eus ar pezh-se, da c’hortoz e vefe echu skouflad ar goukoug
evit lezel plas d’an nevezamzer.
Quelques mots, simples mais bons à connaître pour passer du bon
temps dans votre chambre (plus ou moins rangée) et apprendre le
vocabulaire se rattachant à cette pièce, en attendant que les
giboulées de mars passent pour laisser place au printemps.
ar prenestr(où)
ar gwele(où)
ar skindommerez°(ioù)
an rideoz(ioù)
an daol°-noz (an taolioù-noz)
an dih
uner(
ioù)
ar plañchod(où)
ar c’holc’hed° (ar golc’hedoù)
al lamp(où)-solier
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
20198
§©
mar
og-p
ixce
lls
-
Mat da c’hoût :Le mot kambr en breton est utilisé de façon
imagée dans l’expression kousket e kambr ar stered, dormir à la
belle étoile par exemple, ou bien encore lorsque l’on évoque les
signes du zodiaque, Kambroù-an-Heol. Il existe de plus deux
pluriels différents : kambroù et kambreier...
ar gador°-ruilh(ar c’hadorioù-ruilh)
al lamp(où) pennwele
ar vatarasenn°(ar matarasennoù)
an arme
l°-dilha
d
(an arm
elioù-d
ilhad)
ar burev(ioù)
an estajerenn°(où)
ar goubenner(ioù)
an diretenn°(an tiretennoù)
an doug(où)-dilhad
ar voest°(ar boestoù)
9Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
2019
© n
asta
zia
© o
scar
0
-
Langoned, ur glad splann etre lann ha kan Langonnet, poésie
entre landes et abbaye
O Langoned, ma bro garetKreiz ar maezioù zo diwanetUr rozenn
gaer ’tal an iliz,Ur rozenn gaer dindan ar glizh.
Maezioù LangonedSetu pozioù ur ganaouenn gant Glenmor. Piket e
oa e galon gant ur vaouez a Langoned ha gant ar barrez ivez. Ne oa
ket padet ar garantez met stag e oa chomet Glenmor ouzh Langoned,
evel Alan Stivell hag en doa roet an anv E Langoned d’ur bladenn e
1974.Petra a ra da Langoned bout dudius ha lakaat an dud da skrivañ
diwar he fenn ? Ar maezioù tro-war-dro marteze emit-hu ? Ya,
kredapl. Etre Gourin hag ar Faoued emañ Langoned, er vro Chtou ha
pa guitaer ar
vourc’h e vezer buan e-kreiz lanneier bras, lanneier Kerivoal.
A-bell e c’haller gwelet ar Menez Du ha koadeier. Evit ober ho soñj
e c’hallit mont da bourmen war Minez Sant-Jozeb e miz Gouere.
Gellout a rit ivez, mont da lenn war ribloù ar stêr Ele pe c’hoazh
war bord ar gwazhioù evel ar stêr-Laeron, ar Roz Millet hag hini
stêr Langoned, nepell diouzh ar stank.
Glad ha roudoù an amzerioù kent e LangonedMoarvat eo ivez glad
Langoned a ro awen d’an arzourien hag a ro awen c’hoazh d’an
dremenidi ha da dud ar vro. Iliz an Drinded-Langoned, trev
Langoned, hag hini ar barrez, savet en 11vet kantved ha kizellet
kaer, ar chapelioù roman dibar, ar feunteunioù, ar
Mat da ouiet :Outre le travail important des associations qui
œuvrent pour la langue bretonne sur le territoire, la municipalité
est aussi partie prenante dans cette entreprise. Une filière
bilingue a été ouverte dans l’école publique en 2012 et à la
rentrée prochaine 29 enfants y seront scolarisés. Le niveau 2 de la
charte « Ya d’ar brezhoneg » à été remis à la commune et Langonnet
est en bonne voie pour valider l’échelon 3. Des interventions en
breton ont lieu à la micro-crèche et le personnel municipal peut
bénéficier d’une prise en charge des cours de breton.
piket e galon gant ub.dudius
emit-hu ?lann(eier)
ar Menez DuMinez Sant-Jozeb
gwazh°(ioù)glad
awen° tremenad (tremenidi)
trev°(ioù)kizellañ
dibarkrugell° Karven
galian-ha-romandismantroù
Krennamzer°taolenniñabati°(où)
gwerz°(ioù)gwern°(ioù)
eskob (eskibien)douarañ
an Dispac’h
être épris de qqnattirant-edites-vous ? pensez-vous ?lande(s)les
Montagnes noiresCalotte
Saint-Josephruisseau(x)patrimoineinspirationpassant(s)trêve(s)sculpter,
ciselerexceptionnelle tumulus Karmaingallo-romainruinesMoyen
Âgereprésenterabbaye(s)complainte(s)maraisévêque(s)inhumer,
enterrerla Révolution
10 Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
201910
-
Ar Menez Du. sk. © Ti-kêr Langoned
kêriadenn°(où)broudañ
sonadeg°(où)diskouezadeg°(où)
village(s), lieu(x)-dit(s)pousser,
encouragerconcert(s)exposition(s)
manerioù hag an abati sistersian a sank don ar vro en Istor.
Krugell Karven, an hent galian-ha-roman ha dismantroù bourc’h kozh
Sant-Maor savet er Grennamzer a c’hallfe taolenniñ ivez poltred
maezioù Langoned.
Abati LangonedMeur a werz a c’hallfe bout kompozet a-ziwar abati
Langoned. Savet e 1136 gant Konan III e gwernioù, kempennet e oa
bet an douaroù gant ar sistersianed. Raoul, eskob Kerne marvet e
1158, a voe douaret eno. Un abati c’halloudus e oa bet e-pad
kantvedoù met e 1790 da vare an Dispac’h e oa bet lakaet e gwerzh
ha feurmet d’ar familh Breban. Beleien didou ha Chouaned o doa
kavet repu enni. Dizalbadet ha dilaosket e oa bet da c’houde. E
dismantroù an abati e oa bet staliet greoù kentañ Breizh. Chomet e
oant eno e-pad 50 vloaz. En 19vet kantved, e oa bet ur skol evit ar
veleien visioner. Hiriv eo an abati ul lec’h diskuizh evit ar
visionerien war an oad. Ur mirdi war Arzoù Afrika zo bet digoret
d’an dud. Pourvezet eo bet gant armoù, maskloù, delwennoù ha
relegoueroù bet degaset da Langoned gant ar visionerien war-lerc’h
o beajoù.
Tud ha kevredigezhioùMilig ar Skañv (Glenmor) hag Alan Stivell
zo bet meneget uheloc’h met anvioù all zo da anaout evit gouiet
hiroc’h war Langoned. Hini ar soner Sam Poupon da gentañ penn. Gant
e gomper en doa savet kelc’h keltiek Korollerien an Ele, en abati.
Bev-mat hiriv an deiz, ar c’helc’h en deus merket istor ar vro hag
ar c’helc’hioù. Ha ne vefe ket eus birvilh Langoned hep ar
c’hevredigezhioù, annezidi an trowardroioù, sonerien, arzourien
evit lod anezhe evel ar margodennour Gepetto. An holl re se a zousa
hag a vrava en o mod dezhe prantadoù buhez, kalet a-wechoù, o
amezeien hag an dremenidi.
A-drak, sifroù Langoned1 800 annezad e 2016. 8 500 hektar (kumun
vrasañ ar MorBihan). 207 kêriadenn. 7 chapel, 1 iliz en Drinded, 1
iliz e Langoned hag un abati. 1 gumun, un drev ha roudoù ar vourc’h
kozh. 1 grugell. 2 gelc’h keltiek e-pad pell, hini Korollerien an
Ele hag hini War hent hon tadoù (na ra ket arvestoù ken abaoe
bloavezhioù). 59 den a oa divroet da gKanada ha 62 d’ar
Stadoù-Unanet etre 1948 ha 1953, broudet gant beleien ha gant
implijidi burevioù La Compagnie générale Transatlantique, staliet e
kornbro Gourin. 21 bugel skoliataet e klas divyezhek ar gumun. Live
2 ar garta Ya d’ar brezhoneg sinet e 2016. 3 gwech eo bet aozet
Gouel Broadel ar Brezhoneg e Langoned. 40 kevredigezh. 1 lec’h evit
arzourien, sonerien ar vro zo e bal krouiñ, harpañ, stummañ,
produiñ, diskouez an oberennoù savet… Meur a sonadeg, diskouezadeg
aozet bep miz e Langoned.
beleg (beleien) didoukavout repu
dizalbadiñgre(où)
beleg misioner (beleien visioner)
mirdi(où)relegouer(où)
menegiñ kevredigezh°(ioù)annezad (annezidi)
trowardroioùmargodennour(ien)
dousaatbravaat
prêtre(s) réfractaire(s)trouver refugesaccagerharasprêtre(s)
missonnaire(s)
musée(s)reliquaire(s)mentionnerassociation(s)habitant(s)environsmarionnettiste(s)adoucirembellir
Un nor e kloastr an abati. sk. © OTPRM / Ti Touristed Bro ar
Roue Morvan
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019
11
Kant bro, kant giz
-
Pep gwir miret strizh.
taol(ioù)-intruduperzh(ioù)bonn(où)skignañ
panellerezhstankoc'h-stankañ
tizhoutendro
gladtakad(où)
troiad°-vale (troiadoù-bale)talañ ouzh
c’hwitadenn°(où)terkadur an tiriad
pourvezañtreuzdougen
initiative(s) (action)qualité(s)borne(s)diffusersignalisationde
plus en plus
abondantatteindreenvironnementpatrimoine(s)zone(s)circuit(s)
pédestre(s)faire front àéchec(s)l’aménagement du
territoirepourvoir, fournirtransport
Après une carrière d’enseignant, Christian Derrien est
aujourd’hui un élu actif. Devenu maire de Langonnet en 2001, Il est
également conseiller départemental du Morbihan et viceprésident du
conseil communautaire Roi Morvan Communauté.
derc’helaozour(ien)
darvoud(où)kevredigezh°(ioù)
kendiviz(où)galv(où)
#B : Petra a lârfec’h d’ar dud a faotfe dezhe en em staliañ e
Kreiz-Breizh ?C.D. : Dre m'eo start ar jeu evit kumunioù
Kreiz-Breizh eo ret da dud ar vro bout leun a ijin ! Er gumuniezh
kumunioù e aozomp kalz a draoù tro-dro d'ar yaouankiz, evel
kuzulioù ar vugale hag ar grennarded, ur greizenn degemer ha dudi
oberiant... Bev-mat e chom bourc'h Langoned gant servijoù ha
stalioù diazez : un ti-post, un apotikerezh, ur stal-vleunioù, ur
preti, ur ficherezh-vlev, ur gigerezh, ur stal-vutun, un ti ar
yec'hed... hag ur medisin a-raok pell, esper hon eus ! E-keñver
pellgomz hag internet ec'h a an traoù war-raok ivez gant ar wienn
optikel.
#B : Hag evit ar re a zeu da dremen devezhioù eus tu Langoned pe
en trowardroioù, petra zo da welet ?C.D. : Glad puilh Langoned a
zalc'h testeni eus Istor ar vro neuze e alian dezhe mont da welet
an ilizoù, evel hini an Drinded a zo bet renevezet, ar chapelioù,
ar Menez Du, lec'h uhelañ ar Mor-Bihan, evit ur gweled dibar, an
abati ha mirdi an Arzoù Afrikan zo enni...
#brezhoneg : Ur gumun hag a ro lañs da daolioù-intrudu
lies-seurt e seblant Langoned bezañ. Pere eo he ferzhioù kreñv
?Christian Derrien : Ur vuhez kevredigezhel, sevenadurel hag arzel
birvidik zo e Langoned. Un daou-ugent kevredigezh bennak zo staliet
er gumun, ’pezh zo kalz. Ur vediaoueg vrav zo, enni ur bonn Dastum,
ur greizenn grouiñ, La Grande Boutique, hag a skign he frogramm
sevenadurel e Kreiz-Breizh a-bezh... Ur panellerezh divyezhek
stankoc'h-stankañ zo e Langoned hag e tizhimp live 3 ar garta Ya
d’ar Brezhoneg, Gouel Broadel ar Brezhoneg a vo aozet amañ evit an
trede gwech. E-keñver endro ez a war-raok Langoned gant
taolioù-intrudu a bep seurt evit an amzer-da-zont hag evit gwareziñ
glad Langoned : panelloù-heol, kempenn stêrioù an Ele hag ar Skorf
ha distro an eoged, aozañ un takad “zero fito”,
troiadoù-bale...
#B : Langoned a zle talañ ouzh ar memes diaesterioù hag ar
c’humunioù all e Kreiz-Breizh ?C.D. : Ya, ur c’hwitadenn zo bet e
terkadur an tiriad e Breizh. N’eus kêr vras ebet e-kreiz ar vro a
gas startijenn d'ar c'hornad. Dre gement-se n'eo ket pourvezet ken
mat an treuzdougen ha n'eo ket liesseurt a-walc'h ar postoù-labour.
Nebeutoc'h-nebeutañ a dud a vez o chom er vro neuze.
maer Langoned
maire de LangonnetChristian Derrien
kumuniezh°(ioù) kumunioùkrennard(ed)
ficherezh°-vlev (ficherezhioù-blev)
gwienn°(où) optikeltrowardroioù
puilhtesteni(où)gweled(où)
dibar
communauté(s) de communesadolescent(s)salon(s) de coiffure
fibre(s) optique(s)environsabondant, ici :
richetémoignage(s)vue(s)particulier, spécial, original
12 Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
2019
B1
-
Kant bro, kant giz
derc’helaozour(ien)
darvoud(où)kevredigezh°(ioù)
kendiviz(où)galv(où)
se
tenirorganisateur(s)événement(s)association(s)colloque(s)appel(s)
kreizenn°(où)gouestlañ a vremañ
prouiñarvest(où)
ti(ez)-skignañti(ez)-produiñ
centre(s)dédiercontemporainprouverspectacle(s)maison(s) de
diffusionmaison(s) de production
kefridi°(où)truezus
didogre(où)
marc’h (kezeg) kalloc’h kazeg°(kazekenned)-eal
divent
charge(s), mission(s)pitoyablesans toitureharas étalon(s)
jument(s) poulinière(s)de grande ampleur
bouc’hal°(bouc’hili)-lagadek oadvezh diwezhañ an arem
oadvezh an houarnbreskplom
e stumm dre wiskadoù
hache(s) à douillesl’âge du bronze finall’âge du ferfragile(du)
plomben forme depar couches
Evit gouiet hiroc’h Plus d’infos
La Grande Boutique 3 straed ar Milad 56630 Langoned 02 97 23 83
83 www.lagrandeboutique.fr
Abati Langoned 56630 Langoned 02 97 23 93 08
www.abbayedelangonnet.fr
Bod Kelenn 7 straed Kerne 56630 Langoned
http://bodkelenn.wixsite.com/bodkelenn
Mignoned ar brezhoneg Ti ar Vro Gwened 3 straed al lezenn 56000
Gwened 06 11 70 65 92 [email protected] www.mignoned.bzh
http://gbb.bzh
Kastel Gaillard, Mirdi an istor hag an arkeologiezh 2 straed Noé
56000 Gwened 02 97 01 63 00
Darvoudoù er vroÉvénements
KaozeadegoùBep miz e tavarnioù Langoned, aozet gant An Ti Glas
hag an Ti-kêr.
Festival Couleurs du MondeEtre an 31 a viz Mae hag an 2 a viz
Mezheven
Gouel Broadel ar BrezhonegEtre ar 7 hag an 9 a viz Mezheven
aozet gant Mignoned ar Brezhoneg.
Gouel ar brezhoneg
Evel e 1998 hag e 2017 e vo dalc’het Gouel Broadel ar Brezhoneg
e Langoned, d’ar 7, 8 ha 9 a viz Mezheven. Mignoned ar Brezhoneg,
aozourien an darvoud, harpet gant ar gevredigezh Bod Kelenn, zo o
labourat abaoe mizioù evit kempenn ar programm. Sonadegoù,
fest-noz, fest-deiz, c’hoariva, c’hoarioù, stalioù-labour ha
kendivizoù a vo d’ar Sadorn ha d’ar Sul. Ur galv zo bet graet evit
kavout tud a youl vat ouzhpenn ha pediñ ar c'hevredigezhioù da
staliañ standoù war al lec’h.
Greoù abati Langoned
Ouzhpenn bout ul lec’h relijiel he deus bet an abati kefridioù
dibar. Daoust d’he stad truezus en 19vet kantved, dido ha
dibrenestr, graet en doa e soñj Napoleon 1 staliañ eno e 1806
kentañ greoù publik Breizh gant 40 marc’h kalloc’h ha 10 kazeg-eal.
Start eo kompren da vat perak e oa bet choazet Langoned, pell
diouzh ar c’hêrioù ha diaes da vont di dre an hentoù, met labourioù
divent a oa bet kaset evit kempenn ha brasaat al lec’h. Brud en doa
tapet ar savadur tamm-ha-tamm. E 1857 e oa bet dilojet ar c’hezeg
d’an Henbont.
La Grande Boutique
Ouzhpenn ugent vloaz zo e oa bet savet La Grande Boutique e
Langoned, ur greizenn gouestlet d’ar c’hrouiñ a vremañ, arbennik
war ar sonerezh hengounel ha sonerezh ar bed. Eno e vez prouet d’an
holl e c’hell an dañs, an arzoù hag ar sonerezh kaout o flas
er-maez eus ar c’hêrioù ! LGB zo ul lec’h krouiñ met eno e vez
arvestoù, diskouezadegoù hag ivez un ti-skignañ Le Plancher a gas
sonadegoù zo da foetañ bro e Kreiz-Breizh. Un ti-produiñ zo staliet
er greizenn ivez (Label Innacor).
Roudoù eus moneiz an hendadoù
E 1976 e Langoned, en ur park nepell diouzh ur feurm e oa bet
diskoachet 300 bouc’hal-lagadek eus oadvezh diwezhañ an arem pe eus
oadvezh an houarn. Ar bouc’hili-se, savet war an diwezhat en
Arvorig hag e Normandi dreist-holl, ne oant ket graet evit labourat
rak bresk e oant a-gaoz d’an arem ha d’ar plom a oa enne. Hervez
arkeologourien zo e vezent implijet evel moneiz. Kavet e oant bet
douaret ha renket e stumm kelc’hioù, an eil re war ar re all dre
wiskadoù. E Gwened e c’hellit gwelet anezhe, e Mirdi an Istor hag
an Arkeologiezh.
© M
igno
ned
ar B
rezh
oneg
© La G
rande Boutique
© O
TPRM
/ Ti
Tou
riste
d Br
o ar
Rou
e M
orva
n
Moreau.henri / W
ikimedia C
omm
ons c by- a
4.0
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019
13
-
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
201914
Les bienfaits des pronoms
Ex :
1. UNAN Ils font pas du thé par là-bas ?
Unan, contrairement à son sens premier (le chiffre 1), a des
emplois multiples. Il sert donc lorsque l’on compte, unan, daou,
tri... Mais aussi à dénombrer, c’est-à-dire à compter des choses,
des êtres. Il peut ainsi remplacer les noms qu’il dénombre
induisant deux formes différentes selon qu’il est suivi par le nom
compté ou pas :
Un den am eus gwelet o neuial gant poc’haned. > J’ai vu une
personne nager avec des macareux.Pet den ac’h eus gwelet o neuial
gant poc’haned ? > Combien de personnes as-tu vu nager avec des
macareux ?
Unan am eus gwelet > J’en ai vu un.
> La reprise du nom (ici den) n’est pas attendue. Le nom den
est ici non nécessaire car sous-entendu.
Son genre sera celui du nom qu’il remplace.
masculin : Unan barrek a anavezan. > J’en connais un
compétent.
féminin : Unan varrek a anavezan. > J’en connais une
compétente.
Vous l’avez remarqué, la marque du genre est la mutation
adoucissante à l’initiale de l’adjectif (barrek au masculin et
varrek au féminin).
Accompagné de possessifs, il signifie (tout•e) seul•e / soi-même
:
Ma-unan em eus graet ar wastell-se. > J’ai fait ce gâteau-là
(tout.e) seul•e / moi-même.
Ex :
2. HINI les faits !
Hini, comme unan, est singulier. Dès qu’on distingue un élément
parmi d’autres, qu’on ne nomme pas, on utilise le pronom hini. On
le place en première position dans un complément du nom.
Hini Gwendal eo. > C’est celui de Gwendal.
On accepte “an” devant hini, lorsque celui-ci est qualifié pour
identifier l’élément désigné, distinct des autres, par un adjectif
de qualité :
An hini bras > le grand, an hini vras > la grande.
Un groupe verbal :
An hini am eus gwelet > celui/celle que j’ai vu.
Hini peut être indéfini et en est pour cela masculin : hini
kreñv > de l’alcool fort.
Précédé de possessifs, il marque la propriété : ma hini > le
mien / la mienne.
Ex :
Ex :
Evit mont pelloc’h ganti :
Article 273, Grammaire du breton comtemporain, Francis Favereau
(Skol Vreizh)Articles J2.13, B3.1.2.4, Q1.2.4, Q5, R3.2, S5, La
grammaire bretonne pour tous, Eugène Chalm (An Alarc’h)
Ex :
-
15Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
2019
Connus pour leur propriété détox du fait qu’ils nous ont tous
fait suer au moins une fois, ils sont aussi relaxants si on remet
le couvert. Détendons-nous donc en invitant les pronoms à se mettre
à table et à nous livrer leurs secrets.
3. HOMAÑ Non, on dit la vérité !
On les utilise si la situation nous amène à désigner du doigt,
même si ce n’est pas poli. En fonction du degré d’éloignement nous
n’utiliserons pas le même pronom :
Féminin Masculin
Proche Homañ eo ma hini.celle-ci est la mienne.
Hemañ eo da hini.Celui-ci est le tien.
Assez proche mais un peu moins qu’au-dessus
Honnezh zo sichant.Celle-là est sympa.
Hennezh zo lirzhin.Celui-là est gai.
Relativement éloigné, en tout cas, plus que ceux du dessus
Honhont zo he-unan.Celle là-bas est seule.
Henhont n’emañ ket e-unan.Celui là-bas n’est pas seul.
4. RE bémol
Tous les pronoms ci-dessus n’ont qu’une seule forme plurielle :
re, pratique, non ? Oui, à quelques détails près...
UNAN AN HINI HOMAÑ AN EIL ... EGILE
RE Unan am eus gwelet.Re (anezho) am eus gwelet.Reoù am eus
gwelet. > J’en ai vu (plusieurs)
Unan barvek a anavezan.Re barvek a anavezan. Re(où) varvek a
anavezan.> J’en connais des
barbu•e•s.
Hini Gwendal eo.Re Gwendal eo / int.
An hini bras / vras.Ar re vras.
Ma hini.Ma re.
Homañ / Hemañ.
Ar re-mañ.
Honnezh / Hennezh.
Ar re-se.
Honhont / Henhont.
Ar re-hont.
An eil a c’hoarzh, egile a ouel.An eil re a c’hoarzh, ar re all
a ouel.
Re est déjà pluriel mais possède une deuxième forme qui consiste
à lui suffixer -où.
Quand re est indéfini, on peut ne pas appliquer la mutation
adoucissante. Re est dénué de marque de genre.
Les noms propres ne mutent pas après les pronoms.
Utilisé de manière définie, précédé de ar, re provoque une
mutation adoucissante.
➊
➊
➋
➋
➌
➌
➍
➍
-
#brezhoneg : Gallout a rit displegañ petra eo Kelc’h Keltiek
Roazhon ?Philippe Ramel : Ur gevredigezh eo ar C’helc’h Keltiek. He
falioù eo treuzkas sevenadur Breizh gant stalioù-labour a bep
seurt, diorren ar c'hrouiñ ha kas an arzoù war-raok, brudañ al
liesseurted sevenadurel, stummañ war ar vuhez kevredigezhel hag
aozañ an darvoud Sevenadur. Aozet e vez ivez emgavioù gant skolioù
evit donaat anaoudegezh ar sevenadur-se. Savet eo bet gant Eugène
Cairou, asambles gant tud all, er bloavezhioù 1930. Tri bloaz e oa
padet al labour sevel ar c'helc'h. An neb a gar a c’hell
emezelañ.
#B : Penaos hoc'h eus graet anaoudegezh gant sevenadur Breizh
?P.R. : Pa oan erru e Roazhon e oan nav bloaz ha komprenet em boa e
oan breizhat. Deuet e oa ar meiz ennon e oa ma sevenadur din ha
c’hoant am boa bet d’ober traoù gantañ hag evitañ. Bepred em eus
bevet er sevenadur breizhek abaoe. Er bloavezhioù 1980 e oan
emezelet d'ar gevredigezh. Da c'houde, er bloavezhioù 1990 e oan
aet er renerezh hag a-benn ar fin er bloavezhioù 2000 e oan aet da
brezidant.
#B : Petra a blij deoc'h e sevenadur Breizh ha penaos e welit e
amzer-da-zont ?P.R. : Plijout a ra din e vefe treuzkaset sevenadur
Breizh a rummad da rummad en ur lakaat anezhañ da emdreiñ. Evit e
amzer-da-zont on didrabas rak unan a vo dre ret ha deomp-ni eo da
grouiñ anezhañ.
#B : Kevelerezhioù ha raktresoù nevez ho peus ?P.R. : Ur bern
kevelerezhioù hon eus, gant Kêr Roazhon da skouer, a zegas ur
skoazell arc’hant bras deomp. Kalz a raktresoù hon eus evit aozañ
ar gevredigezh. A-benn miz Gwengolo 2019 e fell dimp sevel ul
laz-kanañ e brezhoneg, an hini kentañ e Roazhon.
Berr-ha-berr :
Krouidigezh ar C'helc'h Keltiek : 9 a viz Kerzu 1934Savet gant :
Eugène CairouGer-stur : "Me a zalc’ho !"Sevenadur : 19vet abadenn
20 a viz C’hwevrer > 17 a viz Meurzh 2019 www.sevenadur.org
Philippe Ramel,
© Philippe Ramel
Evit gouzout hiroc’h :
Kelc’h keltiek Roazhon Ferme de La HarpeBali Charles Tillon35000
Roazhon
[email protected]@cercleceltiquederennes.org02
99 54 36 45
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
201916
§§
-
#brezhoneg : Pouvez-vous nous expliquer ce qu’est le Cercle
Celtique de Rennes ?Philippe Ramel : Le Cercle Celtique de Rennes
est une association. Ses missions sont de transmettre la culture
bretonne avec différents ateliers, de diffuser la création et la
promotion artistique, de promouvoir la diversité culturelle, de
former des gens à la vie associative et d’organiser l’évène-ment
Sevenadur. Elle organise également des ren-contres scolaires afin
d’approfondir les connais-sances de cette culture. L’association a
été créée par Eugène Cairou, entre autres, dans les années 1930. La
création a duré trois ans. N’importe qui peut faire partie de cette
association.
#B : Quel est votre parcours avec la culture bre-tonne ?P.R. :
Lorsque je suis arrivé à Rennes j’avais neuf ans et j’ai appris que
j’étais breton. J’ai pris conscience de ma culture et m’y suis
investi. De-puis, j’ai toujours vécu dans la culture bretonne. Dans
les années 1980, je suis devenu membre du Cercle Celtique de
Rennes. Puis, dans les années 1990 je suis entré au sein de la
direction et enfin dans les années 2000, je suis devenu
président.
#B : Qu’aimez-vous dans la culture bretonne et comment
voyez-vous son avenir ?P.R. : J’aime que cette culture soit
transmise de gé-nération en génération tout en la faisant évoluer.
Pour son avenir, je suis serein car il y a forcément un futur et
c’est à nous de le créer.
#B : Avez-vous des partenariats et de nouveaux projets ?P.R. :
Nous avons plein de partenariats comme la Ville de Rennes qui est
une grande aide financière. Nous avons beaucoup de projets pour
organiser l’association. D’ici septembre 2019 nous souhai-tons
mettre en place une chorale en langue bre-tonne, la première à
Rennes.
En bref :
Création du Cercle Celtique : 9 décembre 1934Crée par : Eugène
CairouDevise : "Me a zalc’ho !" (je tiendrai !)Sevenadur : 19e
édition 20 février > 17 mars 2019 www.sevenadur.org
prezidant Kelc’h Keltiek Roazhon
© C
ercl
e C
eltiq
ue d
e Re
nnes
/Kel
c’h
Kelti
ek R
oazh
on
Philippe Ramel estoriginaire du pays vannetais-
gallo, il vit à Rennes depuis son enfance. Il travaille au CHU
de Pontchaillou.
Gallésant, il est très attaché à la culture bretonne. Il est
président du Cercle Celtique de Rennes / Kelc’h Keltiek
Roazhon.
© C
ercl
e C
eltiq
ue d
e Re
nnes
/Kel
c’h
Kelti
ek R
oazh
on
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019
17
-
De drôles d’oiseaux !
pig pe vran a gan« La pie ou le corbeau chantent ». Autrement
dit, les murs ont des oreilles.
unan o lavarout pig, egile o lavarout bran« L’un•e dit pie et
l’autre dit corbeau », mais oui bien sûr... Ils / elles se
contredisent !
chom da gontañ pet bran a ya hebiouLorsque l’on « reste à
compter combien de corbeaux passent », on perd son temps, on
lambine (sauf si vous êtes ornithologue bien entendu).
krog eo ar big en e / he skouarnSi « la pie lui a mordu
l’oreille ». C’est qu’il / elle est tombé•e amoureux, il / elle a
donc été atteint.e par la flèche de Cupidon.
kousket edan liñsel an alc’hwederCela vous est-il déjà arrivé de
« dormir sous le drap de l’alouette » ? C’est un expression très
poétique pour dormir à la belle étoile.
ober skrabadennoù yarVous écrivez en « égratignures de poule »,
en breton tandis qu’en français vous écrivez en patte de
mouche.
laouen evel un eostigCertains oiseaux ont un caractère supposé
comme le rossignol, eostig, on dit alors : « être joyeux comme un
rossignol », un petit peu comme le français gai comme un
pinson.
evn an Ankoù« L’oiseau de la Mort », rien que ça ! Derrière
cette appellation un peu dramatique se cache un oiseau bien réel,
la chouette effraie. On pensait qu’entendre le cri de ce pauvre
oiseau nocturne était ur seblant fall (un mauvais signe), un
intersigne qui indiquait la mort prochaine d’une personne dans
l’entourage.
en em lakaat labousLabous désigne parfois un bel homme, voire un
bellâtre. En em lakaet out labous hiziv ! Tu es beau comme un
camion aujourd’hui !
ne oas ket ganet gant labousig dec’h ! « Tu n’es pas né•e avec
le petit oiseau d’hier ! » pour celui ou celle qui n’est pas né•e
de la dernière pluie.
© pandavector
© sham
s89 ©
belkaelf25 ©
topvectors
© G
studio Group
Il existe plusieurs mots pour dire oiseau en breton : evn,
pichon, labous. Même si ces petits animaux sont de moins en
moins
nombreux, les noms des différentes espèces marquent en-core la
langue dans de nombreuses expressions
figurées. En voici une petite sélection.
Evit mont pelloc’h ganti :
Geriadur ar brezhoneg a-vremañ, Dictionnaire du breton
contemporain, Francis Favereau, Skol Vreizh (1992)Devri -
Dictionnaire diachronique du breton, Martial Ménard,
www.devri.bzh
1818 Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
2019
-
Te, te, te, ha ME neuze ?!
Toi, toi, toi, et moi alors ?! Justeun petit clin d’œil pour
vous rappeler qu’utiliser un pronom personnel en tant que sujet en
première place d’une phrase, ne doit pas être automatique, ni
devenir une habitude. Si la question « Ah bon, et pourquoi ça ? »
vous vient à l’esprit, poursuivez attentivement la lecture de
l’article ci-dessous.
En effet, placer le pronom personnel avant le verbe induit une
expression d’insistance ou de mise en valeur sur celui-ci. Il
s’agit donc de bien sentir cette nuance de sens et de ne pas se
laisser influencer par le schéma trop conventionnel de la syntaxe
française (Sujet Verbe Objet, dit SVO).
Et une petite rimadell :Nous retrouvons ci-dessous la syntaxe
SVO, mais l’intonation du breton, elle, ne laisse planer aucun
doute. Car l’accentuation est très forte sur le pronom personnel
sujet à chaque fois.
Te zo sod, ha me zo fin ! Te ’ev dour, ha me ’ev gwin !
Te ’ro mein din, ha me ’dorro da benn dit !
En français, cela donnerait plutôt quelque chose du genre :
Toi, tu es bête, et moi, je suis malin !Toi, tu bois de l’eau,
et moi, je bois du vin !
Toi, tu me donnes des pierres,et moi je te casserai la tête
!
En breton, une règle d’or :L’idée forte que l’on souhaite
exprimer prend la première place. La syntaxe de la phrase s’y
adapte.
Bara a zebran bemdez > du pain, j’en mange tous les jours
Debriñ bara a ran bemdez > manger du pain, je le fais tous les
jours
Bemdez e tebran bara > tous les jours, je mange du pain Me a
zebr bara bemdez > moi, je mange du pain tous les jours
Mat da c’hoût :
Cependant, il existe de nombreuses formes figées avec pronom
personnel sujet en tête : me ’gav din : je crois, te ’gav dit : tu
crois, me ’gred din : je crois, je pense, me ’soñj din : je pense,
m’el lâr dit ! : c’est moi qui te le dis !, m’en tou dit ! : je te
le jure !
Evit mont pelloc’h ganti :
pp. 298-299, Grammaire du breton contemporain, Francis Favereau
(Skol Vreizh)Yezhadur bras ar brezhoneg, Frañsez Kervella (Al
Liamm)
1919Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
2019
-
gerioù-kuzh mots cachés
Lennet mat ho peus pozioù kentañ ar ganaouenn gant Glenmor er
pennad diwar-benn Langoned er pajennoù 11 ha 12 ? Deoc’h-c’hwi da
glask gerioù eil poz-kan ar ganaouenn O Langoned er gael amañ
dindan neuze. Renket eo bet ar gerioù a-blaen hag en urzh ar pozioù
er gael.
Avez-vous bien lu le premier couplet de la chanson de Glenmor
dans le dossier central aux pages 11 et 12 ? A vous de chercher
maintenant les mots du second couplet de la chanson O Langoned dans
la grille ci-dessous. Les mots ont été rangés à l’horizontale et
dans l’ordre des paroles dans la grille.
Kavit a
r respo
ntoù e lec’hienn internet Sko
l an Em
sav e m
iz Ebrel !
Retrouvez les rép
onses sur le site internet d
e Skol a
n Emsa
v en avril !
A V D O U S T E R A R Z
A N K D R A O Ñ I E N N
E I L E Ñ V V C’ H A R I
U M A R I A R V I H N A
S T Ê R C’ H M V I H A N
H A N O Z I H A D E W K
D E I Z K D O U S I K O
S D O U S I K D H E T I
D E U S Ñ I P O U L C' H
B L U S K E L L E T I Ñ
E V A L O R C’ H A L O N
Z D B A O U R A R S V A
K C’ H A R A N T E Z O G
Skrivit an eil poz-kan amañ :
Écrivez le second couplet ici :
_______ __ _________ _ ____ ____
__ ____ _____, __ ___ __ ____,
______, ______, __ ____ _________,
__ ______ _____, __ _________.
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
201920
-
ar frazenn guzh la phrase cachée
divinadell
Ha bremañ e vo adkavet an trede poz-kan, met ar wech-mañ en ur
lakaat al lizherennoù en o flas er golonenn. Echuiñ a ra gant anv
an hini en deus savet ar son... Chañs vat deoc’h !
Et maintenant le troisième couplet, cette fois-ci vous devrez
replacer les lettres dans la ligne qui convient, sans les changer
de colonnes ! Cela vous aidera de savoir que le dernier mot est le
nom de l’auteur, bien sûr !
H
A A A E I I D D
E E E D E M A O N A L E D E
P E E O H N O C’ A B U N E D M E E M I N
P E M H S N N O E D D V O I G N G I N O R
V O P L Z V O R P H U V O N Z O Z N Z O Z
B L O H !
S ’ E
P D –
’
M N
V Z .
Kontañ al labousedBep bloaz e c’houlenner digant pep hini kontañ
al laboused a vez tro-dro d’e di, kement ha gouzout peseurt re a ya
da get, siwazh deomp ! Setu ar pezh o doa
graet Maelan, Ronan, Elina, Selia ha Perina disul, just
a-walc’h.
“Gwelet ’m eus unan nebeutoc’h egedout !” eme v-Maelan da
b-Perina.“Ha me ’m eus bet tro da gontañ unan ouzhpenn eget Elina”
eme Ronan.“Gwelet ’m eus tri muioc’h eget Maelan” a respont
Selia.“Ha me tri nebeutoc’h eget Ronan” a anzav Perina.
Pehini he deus gwelet ar brasañ niver a laboused, Selia pe Elina
?
À la lecture des réflexions des 5 amis, pouvez-vous dire qui de
Selia ou de Elina a pu compter le plus d’oiseaux dimanche dernier
?
–
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019
21
-
miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril 2019Niv. 32 – Revue
bimestrielle bilingue breton-françaisISSN : 2271-653X • CPPAP :
0616 G 92349
Embannet gant / Édité par :Skol an Emsav, 8 trolec’h Sant-Albin
/ contour St-Aubin35000 Roazhon / Rennes – BreizhPgz : +33 (0)2 99
38 75 83 www.skolanemsav.bzhSkridaozerezh / Rédaction :
[email protected] Koumanantoù / Abonnements :
[email protected]
Bodad skridaozañ / Comité de rédaction :Arno Abdul-Sater,
Clara Beaugendre, Anne Broussot, Anton Châtelier,
Milio Latimier, Benead Vernon, skolajidi 4eA Anna Vreizh
(Roazhon) : Enora & Hermine, Elouan & Mathieu, Ulysse &
Élias, Gwenn & Louna, Ianis, Mael & Avel, Annaëlle &
Chloé Bannoù-treset / BD : Lomer, Pads, Edern C’hoarioù / Jeux :
Sten Charbonneau, Anne BroussotAdlenn / Relecture :
Mich Beyer, Anne BroussotRenerez an embann / Directrice de
publication :Julie Beaugendre
Sekretouriezh / Secrétariat : Bastien BarbéKontouriezh /
Comptabilité : Christine Guyon
Skeudenn ar golo / Photo de une : © RMCom
Moullet gant / Imprimé par : Printcorp 6 boulouard Clémenceau,
22000 Sant-Brieg
Maketenniñ / Maquette :Comès Design | 06 88 85 05 14
Pajennaozañ / Mise en page : Clara Beaugendre, Milio
Latimier
Bremañ oc’h gouest…Après avoir lu (et relu, evel-just !)
#brezhoneg niv. 32, vous êtes maintenant capable… d’évoquer
l’aventure de Guirec Soudée
et de sa poule autour du monde de préparer un far breton aux
pruneaux
et de réveiller vos papilles en breton
de rêvasser dans votre chambre tout en révisant votre
vocabulaire
de réciter des paroles de la chanson O Langoned de Glenmor
d’enrichir votre breton d’expressions
contenant des noms d’oiseaux
taolenn ar c’hemmadurioù / tableau des mutationsK P T G GW B M
D
dre vlotaat / adoucissantes G B D C’H W V V Z
kemmesket / mixtes C’H W V V T
dre galetaat / par renforcement K KW P T
dre c’hwezhañ / par spiration C’H F Z
# niv. 33 !
En niverenn a
zeu :
dans #brezho
neg niv. 33
vous trouvere
z un dossier a
u sujet
de Nantes / Na
oned, un entre
tien
avec le journa
liste radio
Tomaz Laken-
Jacq...
ha traoù all !
Niv. 32 / #brezhoneg - miz Meurzh-miz Ebrel / mars-avril
201922
-
le magazine pour progresser en breton
02 99 38 75 83 | [email protected] |
www.skolanemsav.bzh
30 € ar bloaz 2,5 € ar miz
Da gas da | à renvoyer à : #brezhoneg, 8 trolec’h Sant-Albin,
35000 Roazhon
¬
Anv ha chomlec’h | Coordonnées
Anv
| Nom..................................................................................................
Anv-bihan
| Prénom.............................................................................
Chomlec’h
| Adresse..............................................................................................................................................................................................
Kod-post | CP............................ Kumun
| Commune.............................................................................................................................................
Pgz | Tél............................................ Postel
|Courriel.............................................................................................................................................
par an mensuellement
Chèque à l’ordre de Skol an Emsav
bep eil miz / 6 niv. ar bloazbimestriel / 6 numéros par an
Levrioù all zo da brenañ e lec’hienn Coop BreizhD’autres livres
en vente sur le site de Coop Breizhwww.coop-breizh.fr
Koumanantiñ dre chekenn > war anv Skol an EmsavAbonnement par
chèque > à l’ordre de Skol an Emsav
Koumanant bloaz Abonnement annuel > 30 €Koumanant estrenvro
Abonnement étranger > 42 €Koum. skoazell adalek Abonnement
soutien à partir de 42 €
Talvezout a ra ar prof-mañ evit ur c’houmanant kentañ priz leun
hepken ha betek ma vo echu ar stokoù pe betek an 31/08/2019.
Offre valable pour un premier abonnement à plein tarif
uniquement et dans la limite des stocks disponibles ou jusqu’à la
date du 31/08/2019.
Koumanantit evit ar wech kentañ hag ho po ar prof-mañ !
Ce cadeau de bienvenue pour tous les nouveaux abonnés !
c Koumanantiñ a ran adalek an niverenn nevez embannet Je
m’abonne à partir du numéro en cours
c Koumanantiñ a ran adalek an niverenn a zeu Je m’abonne à
partir du prochain numéro
c Ne fell ket din kaout ar prof Je ne désire pas recevoir le
cadeau
deiziad ha sinadur date et signature
dre lamadenn viziek c ordinal 2,5 € | c e-maez ar C’hwec’hkorn
3,5 € | c skoazell adalek 3,5 €Kasit ho taveennoù-bank (DAB) gant
ar sammad da lemel dibabet u An urzh-paeañ SEPA da sinañ a vo kaset
deoc’h gant Skol an Emsav
par prélèvement mensuel c normal 2,5 € | c hors Hexagone 3,5 € |
c soutien à partir de 3,5 €Joindre un RIB et cocher le montant
souhaité u Le mandat SEPA à signer vous sera envoyé par Skol an
Emsav
koumanant bloaz 30 € | e-maez ar C’hwec’hkorn 42 € | koumanant
skoazell adalek 42 €abonnement d’un an 30 € | hors Hexagone 42 € |
abonnement de soutien à partir de 42 €
u dre chekenn war anv Skol an Emsav par chèque à l’ordre de Skol
an Emsav
u dre internet e lec’hienn Skol an Emsav u www.skolanemsav.bzh
Paeañ enlinenn a c’hallit ober gant ho kartenn-vank (PayPal)
par internet sur le site de Skol an Emsav u www.skolanemsav.bzh
Règlement en ligne par carte bancaire (PayPal)