ХАЛҚ - giu.uz¼одуль-тасвирий.pdf · Автопортрет чизиш анжомларини кўзгу, қоғоз, қалам, ўчирғич, қалам чиқаргич

1

2

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ВАЗИРЛИГИ

НИЗОМИЙ НОМИДАГИ ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА

УНИВЕРСИТЕТИ ҲУЗУРИДАГИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИНИ

ҚАЙТА ТАЙЁРЛАШ ВА УЛАРНИНГ МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ

ҲУДУДИЙ МАРКАЗИ

ТАНЛОВ ЎҚУВ МОДУЛИ

БЎЙИЧА

Ў Қ У В – У С Л У Б И Й М А Ж М У А

Тошкент -2018

Малака йўналиши: тасвирий санъат ва чизмачилик

Тингловчилар контингенти: умумий ўрта таълим

мактабларнинг тасвирий санъат ва

чизмачилик ўқитувчилари

3

Мазкур ўқув-услубий мажмуа Халқ таълими вазирлигининг 2018 йил

_____ _________даги ____-сонли буйруғи билан тасдиқланган тасвирий санъат

ва чизмачилик фани ўқитувчиларининг малакасини ошириш тоифа йўналиши

ўқув режаси ва дастури асосида тайѐрланди.

Тузувчилар: К.Н.Мирахмедов - Низомий номидаги ТДПУ ҳузуридаги

халқ таълими ходимларини қайта тайѐрлаш ва уларнинг

малакасини ошириш ҳудудий маркази “Амалий фанлар ва

мактабдан ташқари таълим методикаси” кафедраси катта

ўқитувчиси

Л.Э.Юнусов - Низомий номидаги ТДПУ ҳузуридаги халқ

таълими ходимларини қайта тайѐрлаш ва уларнинг

малакасини ошириш ҳудудий маркази “Амалий фанлар ва

мактабдан ташқари таълим методикаси”

кафедраси мудири.в.б.

Тақризчи: Х.Х.Муратов - Низомий номидаги ТДПУ “Тасвирий санъат

ва уни ўқитиш методикаси” кафедраси ўқитувчиси

Ўқув-услубий мажмуа А.Авлоний номидаги Халқ таълими тизими раҳбар ва

мутахассис ходимларини қайта тайѐрлаш ва малакасини ошириш институти

илмий кенгашининг 2018 йил ______________даги ______- сонли баѐнномаси

билан маъқулланган ва нашрга тавсия этилган.

4

Мундарижа

I. Ишчи дастур ......................................................................................................... 5

II.Модулни ўқитишда фойдаланиладиган интерфаол таълим методлари ....... 11

III. Назарий ва амалий машғулот материаллари ............................................... 15

IV. Кейслар банки .................................................................................................. 41

V. Мустақил таълим мавзулари.........................................................................49

VI. Глоссарий.. ...................................................................................................... .51

VII. Адабиѐтлар рўйхати ..................................................................................... 58

5

6

Кириш

2017-2021- йилларга мўлжалланган “Ўзбекистон Республикасини янада

ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси”, Ўзбекистон Республикаси -

Президентининг “Педагог кадрларни тайѐрлаш, халқ таълими ходимларини

қайта тайѐрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада

такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарорида педагог

ходимларини қайта тайѐрлаш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини янада

такомиллаштириш таълим тизими олдида турган долзарб масала сифатида

белгилаб ўтилган.

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017

йил 6 апрелдаги “Умумий ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг давлат

таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида”ги 187-сонли Қарорида

белгиланган вазифалар замонавий талаблар асосида тасвирий санъат ва

чизмачилик фани ўқитувчилари малакасини ошириш жараѐнларининг

мазмунини такомиллаштириш, ўқитувчиларнинг жорий эҳтиѐжларидан келиб

чиқиб, турли танлов мавзуларини тақдим этиш орқали уларнинг касбий

компетентлигини мунтазам ошириб боришни тақозо этади.

“Танлов ўқув” модулнинг ишчи ўқув дастури умумий ўрта таълим

мактаб тасвирий санъат ва чизмачилик фани ўқитувчилари малакасини ошириш

курсининг ўқув дастури асосида тузилган бўлиб, у тасвирий санъат ва

чизмачилик фани ўқитувчиларига замонавий таълим технологиялари ва

методларнинг мазмун ва моҳиятини очиб беради.

Модулнинг мақсади ва вазифалари

Модулнинг мақсади:

Чизмачиликда техник расм чизиш методикаси, портрет турларидан

автопортрет чизиш ва уни қаламда туслаш, эвристик ўқитиш технологияси,

тасвирий санъатда сюжетли композиция ишлаш компетенцияларини

ривожлантириш.

Модулнинг вазифалари:

Ўқувчиларни техник расм чизиш, автопортрет чизиш ва уни қаламда

туслаш, эвристик ўқитиш технологияси, тасвирий санъатда сюжетли

композиция ишлашга ўргатиш ишларини тўғри ташкил этиш.

Модул бўйича тингловчиларнинг билим, кўникма, малака ва

компетенцияларига қўйиладиган талаблар

Тингловчи:

- техник расм чизиш методикасини, портрет турларидан автопортрет чизиш ва

уни қаламда туслаш, эвристик ўқитиш технологияси ва тасвирий санъатда

сюжетли композиция ишлашни билиши;

7

- техник расм чизиш методикаси ва эвристик ўқитиш технологиясини билиш,

портрет турларидан автопортрет чизиш ва уни қаламда туслаш, тасвирий

санъатда сюжетли композиция ишлаш кўникмаларига эга бўлиши лозим.

Модулни ташкил этиш ва ўтказиш бўйича тавсиялар

Танлов ўқув модули назарий ва амалий машғулотлар шаклида олиб

борилади. Назарий машғулотларда - техник расм чизиш методикаси ва

эвристик ўқитиш технологияси мазмунига оид маълумотлар берилади.

Амалий машғулотларда - портрет турларидан автопортрет чизиш ва

уни қаламда туслаш, тасвирий санъатда сюжетли композиция ишлаш

вазифалари амалга оширилади.

Машғулотларда техник воситалардан, блиц-сўровлар, ақлий ҳужум,

гуруҳли фикрлаш, кичик гуруҳлар билан ишлаш ва бошқа интерактив таълим

усулларидан, презентацион ва электрон-дидактик технологиялардан

фойдаланиш назарда тутилади.

Модулнинг ўқув режадаги бошқа фанлар билан боғлиқлиги ва

узвийлиги

Модул мазмуни ўқув режадаги “Таълим-тарбия технологиялари ва жаҳон

тажрибаси”, “Тасвирий санъат ва чизмачилик фанини ўқитиш методикаси” ўқув

модуллари билан узвий боғланган ҳолда ўқитувчиларнинг касбий педагогик

тайѐргарлик даражасини орттиришга хизмат қилади.

Модулнинг услубий жиҳатдан узвий кетма-кетлиги

Асосий қисмда модулнинг мавзулари мантиқий кетма-кетликда

келтирилади. Ҳар бир мавзунинг моҳияти асосий тушунчалар ва тезислар

орқали очиб берилади. Бунда мавзу бўйича тингловчиларга етказилиши зарур

бўлган билим, кўникма ва малакалар назарда тутилади.

Модулнинг таълимдаги ўрни

Тингловчиларни тасвирий санъат ва чизмачилик фанини ўқитишнинг

замонавий технология ва методлари билан таништириш ҳамда амалда қўллаш

кўникмаларини шакллантириш орқали таълим самарадорлигини таъминлашдан

иборат

8

I.Техник расм чизиш методикаси ва портрет турларидан автопортрет

чизиш ва уни қаламда туслаш модули бўйича соатлар тақсимоти

№ Модул мавзулари

Ҳам

ма

си

Жа

ми

ўқ

ув

юк

ла

ма

си

Жумладан

Му

ста

қи

л

та

ъл

им

на

зар

ий

ам

ал

ий

кў

чм

а

ма

шғул

от

1. Техник расм чизиш методикаси. 2 2 2

2. Портрет турларидан автопортрет

чизиш ва уни қаламда туслаш 2 2 2

Жами 4 4 2 2

НАЗАРИЙ ВА АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАР МАЗМУНИ

1-Мавзу: Техник расм чизиш методикаси (2 соат назарий ).

Чизмачиликда техник расм чизиш ҳақида. Техник расмни аксонометрияда

бажариш. Техник расм чизиш қоидалари. Техник расм чизиш олдидан машқлар

бажариш. Геометрик жисмлар техник расмини чизиш машқлари. Рассомчилик

ҳақида маълумот.

Тасвирий санъат ўқитувчиларининг техник расмни белгиланган қоидалар

асосида чизиш, расмни аксонометрияда бажариш, геометрик жисмлар техник

расми машқларини бажариш, рассомчилик ҳақидаги маълумотларни билиш

компетентлигини аниқлаш.

2-Мавзу: Портрет турларидан автопортрет чизиш ва уни қаламда

туслаш (2 соат амалий ).

Тасвирий санъат фанидаги жанрлардан бири автопортрет чизиш

анжомларини кўзгу, қоғоз, қалам, ўчирғич, қалам чиқаргич...тайѐрлаш. А 3

қоғозига автопортрет компоновкасини жойлаштириш. Компоновка ичига

одам бош шаклини жойлаштириш. Портрет чизишда қўлланиладиган умумий

қоидалардан бош шаклини 3 қисмга бўлиш. Кейинги босқич 6 қисмга бўлиш.

Кейинги босқичда қош, бурун, қулоқ аъзоларни ҳомаки белгилаш. Юз

қурилишини сўнгги қисми кўз, лабни ўрнатилган қоидадан фойдаланиб

жойлаштириб олиш. Бошнинг юқори қисмини белгилаш. Кўзгуга қараб ўз

қиѐфасини аниқлаштириб чизиб чиқиш. Автопортретни ѐруғ-соя қоидалари

асосида туслаш.

9

II.Эвристик ўқитиш технологияси ва сюжетли композиция ишлаш

модули бўйича соатлар тақсимоти

№ Модул мавзулари

Ҳам

ма

си

Жа

ми

ўқ

ув

юк

ла

ма

си

Жумладан

Му

ста

қи

л

та

ъл

им

на

зар

ий

ам

ал

ий

кў

чм

а

ма

шғул

от

1. Эвристик ўқитиш технологияси 2 2 2

2. Тасвирий санъатда сюжетли

композиция ишлаш 2 2 2

Жами 4 4 2 2

НАЗАРИЙ ВА АМАЛИЙ МАШҒУЛОТЛАР МАЗМУНИ

1-Мавзу: Эвристик ўқитиш технологияси (2 соат назарий).

Эвристик ўқитишнинг моҳияти, эвристик ўқитишдаги вазият, эвристик

дидактика, эвристик ўқитишнинг йўналишлари. Эвристик ўқитишнинг

принциплари, эвристик дидактика, эвристик технология дарсини ташкил

қилиш.

Лойиҳалашга доир дарсларни ташкил қилиш, деталнинг шаклини

ўзгартириш, қайта лойиҳалаш, дизайн асосида берилган буюмни ўзига жалб

қила оладиган ҳолда унинг кўриниши гўзал ва чиройли ҳамда бежирим

шаклда ўзгартириш, янги конструктив элемент киритиш, янги фойдали

сифатлар бериш, буюмнинг оғирлигини камайтириш, пишиқлигини ошириш,

ишлов беришни соддалаштириш.

2-Мавзу: Тасвирий санъатда сюжетли композиция ишлаш

(2 соат амалий)

Тасвирий санъат дарсларида сюжетли композиция ишлашнинг ўзига хос

ҳусусиятлари мавжуд бўлиб, булардан биринчиси композиция учун мавзу

танлаш, мавзудан ўрин оладиган образ ва деталларни аниқлаб олиш, кейинги

босқичларда эскиз вариантларининг компоновкасини тайѐрлаш, ҳомаки

конструкциясини белгилаш ва аниқ қилиб чизиб олишдан иборат. Якуний

босқич чизилган композицияга ранг танлаб бўяб тугаллаш.

10

ЎҚИТИШ ШАКЛЛАРИ

Мазкур модул бўйича қуйидаги ўқитиш шаклларидан фойдаланилади:

- маърузалар, амалий машғулотлар (маълумотлар ва технологияларни англаб

олиш, тасвирий санъат ва чизмачиликка қизиқишни ривожлантириш, назарий

билимларни мустаҳкамлаш);

-давра суҳбатлари (кўрилаѐтган топшириқлар ечимлари бўйича таклиф бериш

қобилиятини ошириш, эшитиш, идрок қилиш ва мантиқий хулосалар чиқариш);

-баҳс ва мунозаралар (топшириқлар ечими бўйича далиллар ва асосли

маълумотларни тақдим қилиш, эшитиш ва муаммолар ечимини топиш

қобилиятини ривожлантириш).

11

12

Рангтасвир фани юзасидан график органайзерлар тўплами.

1-топшириқ. Тасвирий санъат турларини аниқланг

2-топшириқ. Рангтасвир турларини аниқланг

Рангтасвир

Тасвирий

санъат турлари

13

3-топшириқ. Рангтасвир турларини аниқланг

4-топшириқ. Тасвирий санъат асбобларини қуйидаги график тизим

асосида ѐзинг

Спектр

ранглар

Тасвирий

санъат иш

қуроллари

14

5-топшириқ. Ўзбек рангтасвир санъатининг ривожланиш босқичларини

қуйидаги график тизим асосида келтиринг.

Ўзбек рангтасвир

санъатининг

ривожланиш

босқичлари

15

16

1- вариант

1-мавзу: Техник расм чизиш методикаси (2 соат назарий ).

Режа:

1. Тасвирий санъат ва чизмачиликда техник расм чизиш.

2. Техник расмни аксонометрияда бажариш.

3. Техник расм чизиш қоидалари.

4. Техник расм чизиш олдидан бажариладиган машқлар.

5. Геометрик жисмлар техник расмини чизиш машқлари.

6. Рассомчилик ҳақида маълумот.

1. Тасвирий санъат ва чизмачиликда техник расм чизиш.

Расм чизиш ҳар бир мутахассис учун энг зарур билимлардан ҳисобланади.

Расм чизишни ўрганишда ҳар бир киши ўзининг дунѐқараши, фазовий

тассавурини, ижодий фаолиятини ривожлантиради, яратилажак бино ва

иншоотларнинг конструктив ва меъморий ечимларини аниқ ва тўғри бажара

билади. Қурилиш элементларига нафақат назарий, амалий ѐндаша олади.

Шунинг учун яхши мутахассис бўламан деган ҳар бир тингловчи бошқа асосий

фанлар қатори расм чизишни ҳам яхши билса фойдадан холи бўлмайди.

Машҳур авиаконстуктор А.С.Яковлев ўзининг бир китобида шундай деб

ѐзган эди: “Расм чизиш менинг келажагим учун жуда катта фойда берди.

Ҳақиқатдан ҳам конструктор бирон бир машина яратиш ҳақида ўйласа, унинг

ҳар бир деталигача хаѐлида кўз олдига келтириш ва уни қалам билан қоғозга

тасвирлаши лозим. Бунинг учун у расм чизишни билиши керак”.

2.Техник расмни аксонометрияда бажариш.

Техник расм чизмачилик курсидаги аксонометрик кўринишга айнан ўхшаш

бажарилиб ѐруғ-соя қисми штрихлар ѐрдамида ажратилади. Аксонометрияда

аниқ қияликдаги (димитрия, изометрия ва бошқалар) ўқлар асосида чизма

бажарилса, техник расмда бу ўқларга қўшимча хоҳлаган қияликдаги ўқлар

асосига ҳам қуриш мумкин бўлади.

Техник расм ҳаѐтдагидек перспектив қисқаришлар билан чизилмасада

чизилиши керак бўлган жисмлар, конструктив тугунларни меъморий

ечимларни берилган икки кўринишда фойдаланиб тасвирлашда қўл келади.

17

3.Техник расм чизиш қоидалари.

Расм чизишда асосан юмшоқ (М, 2М) қаламлар ва юмшоқ ўчирғич

ишлатилади, чизма қоғози тахтага кнопка билан маҳкамланади, ѐруғлик чап

томондан тушиб туриши керак. Расм чизишда чизма асбоблари ишлатилмайди.

Расм чизишда эркин ўтириб чизма тахтаси олдида танани тўғри тутиш, каллани

озгина эгиб қўлни қоғоз устида енгил ҳаракатлантириш, штрихлаш ѐки айрим

эгри чизиқларни чизиш учун қаламни худди хат ѐзишда ушлагандек ушлаш

керак (1-расм).

Бирор жисмнинг техник расмини чизишдан олдин ясси формаларни чизиб

кўп шуғулланишга тўғри келади, шундагина бажарадиган техник расм

кўнгилдагидек чиқиши мумкин.

1-расм.

4.Техник расм чизиш олдидан бажариладиган машқлар.

1-машқ. Ясси формаларнинг расмини чизиш учун олдин маълум оралиқда

параллель чизиқлар чизиш ва шу билан қўлни ўргатиб бориш керак. Масалан,

АВ тўғри чизиққа паралел чизиқлар чизиш керак бўлсин (134-расм).

2-машқ. Берилган R радиус бўйича айлана чизиш учун.

а) ўзаро тўғри бурчакли горизантал ва вертикал чизиқлар кесиши натижасида

айлана маркази ҳосил қилинади.

б) шу марказдан чапга, ўнга, юқорига ва пастга чизиш керак бўлган айлана

радиуслари ўлчаб қўйилади ва квадрат чизилади.

в) квадрат диогоналллари ўтказиб, бу диогоналларга ҳам радиус ўлчаб

қўйилади ва қўлда эгри чизиқ қилиб қўйилган нуқталарни туташтириб

чиқилади (135-расм).

18

2-расм.

3-расм.

3-машқ. Тенг томонли учбурчакнинг фронтал (изометрик) проекциясини

бажаришда ўқ чизиқлар чизиб олинади ва учбурчакнинг АС томони изометрик

проекциядаги Х ўқига паралел чизилади. В нуқта эса З ўқга параллель бўлган

учбурчак баландлигига ўлчаб қўйилади. Қолган проекция текисликларида ҳам

ишлар такрорланади (136-расм).

4-машқ. Томонлари А масофага тенг бўлган АВСД квадратнинг изометрик

проекцияларни ясаш керак бўлсин. Бунинг учун квадрат томонларини

изометрик ўқларга параллель қилиб чизиш ва а ўлчамини қўйиш кифоя (137-

расм).

19

4-расм.

5-расм.

5-машқ. R радиусли айлананинг изометрик проекциясини бажариш учун

айланага ташқи ва ички квадрат чизиб олинади. Шу квадратларнинг изометрик

проекцияларини ясаб, унинг диоганаллари ўтказилади. Ички ва ташқи

квадратларни чизиш натижасида хосил бўлган 8 та нуқтани қўлда эгри чизиқ

қилиб туташтириб чиқилса, айлананинг изометрик проекциялари, яъни

эллипслар ҳосил бўлади (138-расм).

20

6-расм.

5. Геометрик жисмлар техник расмини чизиш машқлари.

Геометрик жисмларнинг техник расмини чизиш учун аввалом бор уни кўздан

кечириб, қоғозга тўғри жойлаштириш (компоновка) ни мўлжаллаш керак.

Бунинг учун қоғознинг диагоналларини ўтказиб, қоғоз маркази топилади ва

детал расми қоғознинг ўртасига жойлаштирилади. Детал расми жуда катта ѐки

кичик ҳам бўлмаслиги лозим. Чизиш учун қўйилган детал ѐки жисмлар

мажмуаси (натура) умумий баландлиги ва бўйи ўлчамларига қараб қоғоз бўйига

ѐки энига қилиб чизилади (139- расм).

7-расм.

21

6.Рассомчилик ҳақида маълумот.

Геометрик жисмларнинг техник расмини чизиш учун қуйидаги машқлар

бажарилади.

1-машқ. Кесик пирамиданинг расмини чизиш керак бўлса, бунинг учун

пирамида катта асосини горизонтал текисликка параллель деб ҳисоблаб,

асосини изометрик проекцияда чизиб оламиз ва унинг асос марказини топиб,

баландлик чизиғи чиқарилади, пирамида баландлиги (Ҳ) ўлчаб қўйилади.

Пирамида умумий баландлиги (Ҳ) дан кесилгган пирамида баландлиги ни

айириб ташлаб, пирамида катта асосига параллел чизиқлар ўтказиб кичик асос

ясалади. Бурчаклар туташтирилса, пирамида ѐн қирралари ҳосил бўлади (140-

расм).

8-расм.

2-машқ. Маълум ўлчамдаги кесик конуснинг техник расмини чизиш талаб

қилинса, аввал унинг асосини изометрик проекция текисликларида бажариб

олиш керак, бу олдинги машқлардан бизга маълум. Айлана, яъни конус

асосининг изометрик проекциялари ясалгандан кейин марказдан (Ҳ) баландлик

чиқарилади ва кесик конус баландлиги (ҳ) ўлчаб қўйилади. Шу марказ бўйича

кесик конуснинг кичкина асоси ҳам чизилади. Катта асос билан кичик асосга

уринма чизиқлар ўтказилса, кесик конуснинг тугалланмаган техник расми

изометрик проекцияси ҳосил бўлади (141-расм).

22

9-расм.

Геометрик жисмларнинг техник расмини бажаришда уларнинг янада

яққолроқ, яъни ҳақиқий жисмга ўхшашлиги учун фақат контур чизиқ

конструктив ечим камлик қилади, бунинг учун ѐруғ-соя томонлари ишланиши

керак. Жисмга бир тамондан ѐруғлик берилганда унда ѐруғ ва соя томонлари

ажралади, шунинг ҳисобига жисм ҳажмга (формага) эга эканлиги кўринади.

Жисмларнинг ѐруғ соясини ажратишда турли усуллар ишлатилади, жумладан:

а) нуқталар билан ѐруғ сояни ажратиш: нуқталар қанча қалин бўлса, соя

қуюқлиги, кам бўлса, ѐруғроқ кўринади. Кўпинча метал жисмларнинг соялари

нуқталар билан бажарилади (142-а,расм);

б) тўр штрих-шрафировка билан жисмнинг ѐруғ-соясини бажариш: бунда

штрих турларнинг сийрак, қуюқлиги билан ѐруғ ѐки соя кучлилиги кўрсатилади

(142-б,расм);

в) параллел чизиқлар билан ҳам штрихлаб жисмларда ѐруғ-сояни кўрсатиш

мумкин. Бунда штрихлаш жисмнинг тузилишига қараб бажарилади (142-

в,расм);

23

10-расм.

Жисмларга ѐруғлик тушганда ярмидан кўпроғи ѐруғ, камроғи эса соя бўлади.

Бу соя ўз сояси деб аталади. Ёритилган жойидаги энг ѐруғ жой блик (ялтироқ

шуъла), ўз сояси қисмидаги ѐруғроқ бўлиб турган жой рефлекс (ѐнидаги

жисмлардан қайтиб тушаѐтган акс ѐруғ) дейилади (143-расм).

11-расм.

Ҳар қандай жисмнинг техник расмини бажаришда уларнинг қирраларини ѐки

чегара қисмларини асосий қалин чизиқлар билан эмас, фақат ѐруғ-сояни

штрихлаш усули билан кўрсатиш керак (145-расм).

Рассомчилик ҳақида қисқача маълумот. Техникавий рассомчилик

аксонометрия назариясига асосланган бўлса, рассомчилик эса перспектива

қоидаларига, яъни кузатувчига натура қандай кўринган бўлса, шундайлигича

24

тасвирлашга асосланган. Рассомчиликни ўрганиш учун демак, перспектив

қисқаришни ҳам билиш керак экан. Параллел чизиқларнинг учрашмаслиги

бизга яхши маълум, лекин улар ҳаѐтда кузатилганда албатта уфқ (ҳ) чизиғидаги

бир нуқтага (Ф) интилади. Уфқ чизиғи бизнинг кўзларимиз турган

баландликдан ўтувчи, ер сатҳига параллел бўлган уфқ текислигида ѐтган

чизиқдир. Биз ҳаракатда бўлганимиз учун уфқ чизиғимиз ҳам ўзгариб туради.

Шунинг учун туриб қараганимизда стол, стулларнинг устки қисмини кўпроқ

кўрамиз. Демак ҳар бир кузатувчининг ўз уфқ текислиги ва ўз уфқ чизиғи

мавжуд экан. Қуйидаги расмда турли баландлик (Н1, Н2, Н3, Н4, Н5) да турган

китобнинг перспектив қисқариши перспектива қоидалари асосида чизилган. Бу

ерда Н3 баландлик бизнинг уфқ текислигимиз (кўз) баландлигига тенг (144-

расм).

12-расм.

Перспектива кўришни яхши ўрганиб олиб (қўлланмадаги материаллар

камлик қилса, махсус адабиѐтлардан фойдаланиб), техникавий рассомчиликда

қилинган ишлар: компоновка, пропорция (нисбатлаш), перспектива қоидалари

асосидаги конструктив қурилиш ва ниҳоят ѐруғ сояларни штрихлаб, жисмларга

шакл бериш тўғри бажарилса, бевосита натураларга қараб ҳам расм чизавериш

мумкин. Бу қоидалар рассомчиликнинг асосини ташкил қилади. Ана шу

қоидаларни билгач, нафақат бир нечта жисмлардан иборат натюрморт

(иловадаги расмлар)ни, ҳатто конструктив тугунлар (иловадаги расмлар),

интерьер (бино ва иншоатларнинг ички кўриниши, 13,а-расм), экстерьер (бино

ва иншоатларнинг ташқи кўриниши, (13 б-расм) ни ҳам осонгина чизиш

мумкин бўлади.

h –ufq chizigi

Daftar

F

Н1

Н2

Н3

Н4

Н5

25

13-(а) rasm.

а

13-(б) rasm.

Нисбатан қийин натураларни чизишда катта предметлар: бино ва бино

элементлари, конструкциялари; жиҳозлар геометрик жисмлар (куб, пирамида,

26

призма, цилиндр, конус ва ҳ. к) ва уларнинг кесилган қисми деб қаралса чизиш

осон кечади. Яхшилаб кузатилса, ҳақиқатдан ҳам атрофимиздаги нарсалар ана

шу геометрик жисмлар йиғиндисидан иборатдир (14-расм).

14-rasm.

Soya

Refleks Blik

Refleks

Blik

Yarim soya Soya

Yarim

soya

27

Назорат саволлари:

1. Техник расм нима?

2. Техник расм аксонометрияда қандай бажарилади?

3. Техник расм чизишни қандай қоидалари мавжуд?

4. Техник расм чизиш олдидан қандай машқлар бажарилади?

5. Геометрик жисмлар техник расми қандай чизилади?

6. Рассомчилик нима?

ФОЙДАЛАНГАН АДАБИЁТЛАР

1. Аширбоев А.О. “Чизмачилик”. –Тошкент., „Янги нашр“ нашриѐти, 2010

2. Раҳмонов И., Қирғизбоева Н., Аширбоев А., Валиев А.Н, Ниғмонов Б.

Чизмачилик –Т “Ворис-нашриѐт”, 2016 й.

3.Раҳмонов И., Валиева Б.Н. Муҳандислик графикаси фанини ўқитишнинг

замонавий технологиялари -Т.: «НАВРЎЗ» нашриѐти, 2015 й. 10 б.т.

4. Қ.Мираҳмедов. 6-синф тасвирий санъат дарслиги. Ғ.Ғулом-2017 йил

2-Мавзу: Портрет турларидан автопортрет чизиш ва уни қаламда туслаш

(2 соат амалий ).

Автопортрет чизиш анжомларини кўзгу, қоғоз, қалам, ўчирғич, қалам

чиқаргич ва бошқаларни тайѐрлаш. А3 қоғозига автопортрет компоновкасини

енгил чизиқлар билан жойлаштириш. Компоновка ичига одам бош шаклини

(тухумсимон) чизиш. Портрет чизишда қўлланиладиган умумий қоидалардан

бош шаклини 3 қисмга бўлиш. Кейинги босқичда 6 қисмга бўлиниб кейин қош,

бурун, қулоқ аъзоларни ҳомаки белгиланади. Юз қурилишини чизишнинг

сўнгги босқичи кўз, лабни ўрнатилган қоидадан фойдаланиб чизиб

жойлаштириб чиқилади ва бошнинг юқори қисмини чизиб белгилаб қўйилади.

Кўзгуга қараб ўз қиѐфасини аниқлаштириб чизиб чиқиш. Автопортретни ѐруғ-

соя қоидалари асосида туслаш.

28

29

Амалий машғулот топшириқлари

1. Автопортрет чизиш анжомларини тайѐрланг.

2. А 3 қоғозига автопортрет компоновкасини

жойлаштиринг.

3. Компоновка ичига бош шаклини жойлаштиринг.

4. Бош шаклини 3 ва 6 қисмга бўлинг.

5. Қош, бурун, қулоқ аъзоларни ҳомаки белгиланг.

6. Кўз, лабни ўрнатилган қоидадан фойдаланиб

жойлаштиринг.

7. Бошнинг юқори қисмини белгилаб, кўзгуга қараб ўз

қиѐфангизни аниқлаштириб (қош,кўз,бурун...) чизиб

чиқинг.

8. Автопортретни ѐруғ-соя қоидалари асосида тусланг.

Назорат саволлари:

1. Автопортрет чизиш анжомларини нима?

2. А 3 қоғозига автопортрет компоновкасини қандай

жойлаштирилади?

3. Компоновка ичига бош шаклини жойлаштиришни

гапириб беринг?

4. Бош шаклини 3 ва 6 қисмга қандай бўлинади?

5. Қош, бурун, қулоқ аъзолари қандай белгиланади?

6. Кўз, лабни жойлаштириш ўрнатилган қоидасини

биласизми?

30

7. Бошнинг юқори қисми қандай белгиланади? Ўз

қиѐфангизни аниқлаштириб чизишни биласизми?

8. Автопортретни ѐруғ-соя қоидалари асосида туслаш

деганда нимани тушунасиз?

.

2- вариант

Эвристик ўқитиш технологияси ва сюжетли композиция ишлаш модули

1-мавзу: Эвристик ўқитиш технологияси (2 соат назарий)

Режа:

1. Эвристик ўқитиш технологияси.

2. Эвристик ўқитишнинг йўналишлари.

3. Эвристик ўқитишнинг принциплари.

4. Эвристик дидактика.

5. Эвристик ўқитиш технологияси асосида дарс ташкил қилиш.

1.1 Эвристик ўқитиш технологияси.

Эвристик ўқитишнинг асосий моҳияти янгиликни доимо очишга ҳаракат

қилиш демакдир. Эвристик юнонча – қидираман, топаман, очаман деган

маъноларни англатади.

Эвристика ўқитишнинг:

1. Ўқитиш шакли – эвристик суҳбат. Бунда ўқитувчи ва ўқувчи ўртасида

масала моҳиятини тушуниш ва бир фикрга келиш мақсадида савол ва жавоблар

уюштирилади.

2. Ўқитиш методи. Ижодий ишлаш жараѐнида ўқитувчи ўқувчига иш

юзасидан мақсадли ғоялар, фикр чалғиганда тўғри йўл кўрсатиб, вақти-вақти

билан ақлий ҳужум уюштириб туради. Масалага ойдинлик киритиш йўлида

эвристик вазият яратиб беради.

3. Берилган масаланинг технологик жараѐни. Уни ўқувчининг ўзи

белгилайди. Ижодий маҳсулотни рўѐбга чиқаришдаги якуний натижаси

ўқувчининг танлаган технологиясига боғлиқ бўлади. Танланган йўли самара

бермаса, ўқитувчи ўз вақтида ўқувчига ѐрдам кўрсатади.

Ўқувчининг ўзини-ўзи ижодий томондан рўѐбга чиқариши эвристик

ўқитишнинг энг юқори масаласи ҳисобланади.

Инновацион технологиялар орасидаги эвристик ўқитиш технологик шакли

деярли Суқротнинг савол ва фикр юритиш методига суянган.

Маълумки, Суқрот ўзининг шогирдларига аввал, умумий йўналтирувчи

савол берган ва жавобини олгач, аниқлаштирувчи савол берган ва ҳақиқатни

аниқламагунча, унга жуда яқин савол бераверган.

31

Эвристик ўқитишдаги вазият ўқитишнинг калит элементи ҳисобланади.

Бундай вазият ўқувчининг билмаслигидан уни фаоллаштиради, унинг мақсади

ўқувчи томонидан шахсий ғоянинг туғилишини, гипотезалар, схемалар тузишга

йўллайди. Эвристик ўқитишда таълим натижасини айтиб бўлмайди. Ҳар бир

ўқувчидан турли жавобларни олиш мумкин.

Эвристик ўқитишда ўқувчи олдинги олган билимини ўзлаштиради, кейин

уни ижодий ўзлаштириш орқали ўзининг лойиҳасида қўллайди. Бу ерда

олдинги билимларни ўрганиш орқали келажакка интилиш шиори амал қилади.

Эвристик ўқитиш эркин ривожланиш мактабига асосланган бўлиб, унинг

назарияси эвристик дидактика ҳисобланади.

Эвристик ўқитишнинг мазмуни ва мақсади ўқувчилар томонидан ўзининг

мустақил фикрини лойиҳалаш (конструкциялаш) мақсад қилиб олинадиган,

таълимнинг мақсади ва мазмуни ҳамда уни ташкил қилиш жараѐни, ташҳис

қўйиш ва тушуниб етиш эвристик таълим ва ўқиш ҳисобланади.

Эвристик ўқитишнинг принциплари маълум педагогик шароитга

мослаштириб ўқитиш бўлиб, унда ўқитишда ўқитувчи ва ўқувчини олдиндан

натижаси маълум бўлмаган муоммони ечишга ундайди.

Эвристик ўқитиш нафақат ўқувчиларни балки ўқитувчиларни ҳам

ривожланишга чорлайди, чунки ўқитувчиларга ўқув жараѐнида ҳақиқатни

“Билмаслик” вазиятини ташкил қилишга тўғри келади.

Ўқувчи ўзининг машғулотлари режасини тузади, ўзининг шахсий

қарашларини асосий масалага қаратади. Масалан, деталга ўлчамларини

қўйишда унинг шаклини, геометрик образларни, уни тайѐрлаш жараѐнларни

ўрганишга ҳаракат қилади. Деталга ишлов беришдаги жараѐн ҳақида ўзининг

шахсий фикрини, деталнинг геометрияси, уни яхшилаш ҳақидаги изланишлар,

техник ва технологик конструкциялаш, дизайн кабилар устида бош қотиради.

Натижада ўқувчилар ўзлари ўрганаѐтган соҳа ҳақида шахсий индивидуал

режаларини тузишади.

Эвристик таълим технологияси термини кластерланади.

32

Evristiko´qitishdaijodkorlik

Evristikta’lim

texnologiyasi

Evristiko´qitishningyo´nalishlari

Evristiko´qitishning prinsplari

Evristikdidaktika

1.2. Эвристик ўқитишнинг йўналишлари.

Эвристик ўқитишни баъзида ижодий фаолият билан боғлашади. Лекин

унинг асосий учта йўналиши мавжуд:

1.Эвристик фаолият ўзида ижодий таълимий маҳсулот етиштириш

жараѐнларини қамраб олади.

2.Эвристик фаолиятни ташкил қилувчи билиш жараѐнлари ижод

қилишдаги энг зарурий жараѐн ҳисобланади.

3. Эвристик фаолиятда ташкилий, методологик, психологик ва бошқа

жараѐнлар ижодий ва билиш фаолиятини таъминлайди.

Эвристик ўқитишда унинг асосий мақсади ўқувчининг ўз-ўзини ижодий

таъминлаш ҳисобланади. Бу жараѐн қуйидагича амалга оширилади.

Ўқувчи лойиҳалаш учун вазифа олади. Аммо унга вазифа ҳақида тайѐр

билим берилмайди. Ўқувчи вазифани бажариш учун турли кўринишдаги

лойиҳалар, гипотезалар тузади. Кейин ўқитувчи билан вазифанинг аслига

солиштирилади. Аслининг жавоби ишланмаси билан ўқувчининг лойиҳаси

муҳокама қилиш йўли билан тўғри бажарилган лойиҳа аниқланади. Натижада

ўқувчи ўзининг фаолият имкониятини қайта кўриб чиқади ва унинг шахсий

қарашида ўзгариш рўй беради. Бу ўзгаришлар ўқувчининг сезгисида, билимида,

иқтидорида, тажрибаси кабиларда намоѐн бўлади.

Агар ўқувчи муҳокама натижасидан қониқмаган бўлса, у ҳаммасини қайта

ишлаб чиқади, токи қониқарли натижага эришмагунча.

Эвристик ўқитиш очиқ вазифа асосига қурилади. Барча ўрганилаѐтган

мавзу элементлари очиқ шаклдаги вазифада ифодаланиши мумкин. Масалан,

валда айланма ҳаракат даврида втулка тешиги (ҳамда валнинг ўзи ҳам)

емирилиб кетишини олдини оладиган мослама лойиҳалансин. Ёки машина ва

33

механизмдаги бирор детал қўпол ҳамда оғир қилиб ишланган бўлиб, у детал иш

жараѐнида машина иш унумини пасайишига сабаб бўлаѐтган бўлса, уни дизайн

асосида қайта лойиҳалансин каби масалаларнинг ечимини лойиҳалашда ўқувчи

ўз режасини тузиб чиқади.

Эвристик ўқитишда тайѐр билимларни ўзлаштириш даражасини эмас,

уларга ўқувчининг қанчалик ижодий ѐндошганлиги назорат қилинади.

Ўқувчининг шахсий сифатини ривожланиши, унинг ўрганаѐтган соҳаси бўйича

ижодий ютуқлари ҳамда таълим стандартларидан қанчалик олға ўтиб

бораѐтганлиги текширилиб, унга баҳо берилади.

1.3. Эвристик ўқитишнинг принциплари.

Муайян педагогик шароитда қўлланиладиган ўқитишни эвристик ўқитиш

деб тушуниш мумкин.

1. Ўқувчи томонидан ўзининг асосий эркин танлаб олинадиган таълим

элементлари принциплари: маъно, мақсад, мазмун, фаолиятнинг шакли ва

кўриниши, ишлаш усуллари, ўқув воситалари, таълим натижасини баҳолаш

мезонлари.

Эвристик ўқитишнинг асосий мақсади: ўқувчиларда билим, эркин ижод

қилиш, ўқув предметининг барча бўлимлари бўйича ижод қилиш имкониятини

яратиб бериш, лекин эркинлик вазифасиз бўлмайди.

2. Ўрганилаѐтган соҳага таълим фаолиятининг мослиги. Ушбу принцип

бўйича ўқувчилар, масалан, чизмачиликдан тайѐр билимларни ўрганиши эмас

балки, чизмачиликнинг ўзи билан унинг муаммолари ҳақида қанчалик ўйлаши

муҳим ҳисобланади.

3. Ўқитишнинг ҳамроҳлик принципи. Ўқитувчи томонидан ҳар қандай

ижодда намоѐн бўлаѐтган ижобий кўрсаткичлар ҳамроҳлиги қўллаб-

қуватланади. Ўқувчининг эвристик ҳаракатига ѐрдам бериш учун ўқитувчи

эвристик вазиятларни яратиб беради. Ўқувчида фанга нисбатан қизиқиш

уйғотиш ва унинг шахсий фаолиятида билимлар асосини мустаҳкам эгаллаши

йўлида ўқитувчи унга шароит яратиб беради.

4. Мустақил таълим олишнинг рефлексивтик (фикр юритиш) принципи.

Рефлексия – бу фикр юритиш фаолияти жараѐнида ўқувчининг ўзи нима

қилаѐтганини тушуниши, у билан нима ҳодиса рўй бераѐтганлигини

англашидир. Рефлексиянинг асосий мақсади – ўқувчи томонидан фаолиятидаги

асосий таркиб (компонент)ларни аниқлаш, эслаш ва англаш. Рефлексия

ўқувчига келажакда фаолиятининг мақсадини қайта аниқлашга ва ўзининг

таълим йўлини равон қилишга ѐрдам беради.

Рефлексивтик ўқитиш – ўқувчига шахс сифатида индивидуалликда ягона

эканлигини тушунишга ѐрдам беради. Ўқувчининг уддабуронлиги эвристик

фаолиятда ва унинг маҳсулотида яққол намоѐн бўлади. Ўқувчи сўзсиз энг аввал

34

ўзининг фаолиятидаги ҳамма нарсага қодирлигини, индивидуаллигини кўрсата

бошлайди.

1.4. Эвристик дидактика.

Эвристик таълим консепцияси (бирор нарса ҳақидаги асосий фикр).

Эвристик таълим мазмуни-ўқувчининг шахсий имкониятини унинг кўп қиррали

барча таълимий соҳадаги фаолиятида амалга ошириш ҳисобланади.

Эвристик дидактика. Эвристик таълимдаги назария ва технология

эвристик дидактика дейилади. Эвристика – ўқитиш назарияси, мақсади,

принциплари ва бундай таълимотнинг мазмуни ҳамда технологияси ўқувчи ва

ўқитувчида маҳсулот (ўқувчининг ижодий ишнинг натижаси маҳсули) яратиш,

ўрганаѐтган соҳасида олган билим ва фаолиятидаги индивидуалликни

таъминлайди.

Эвристик кўринишдаги таълимда асосий масала, ўқувчига ўзининг

индивидуал ҳаракат йўлини, инсониятнинг ютуқларига мос келадиган ва

уларнинг ўсишини таъминлайдиган сифатларни тарбиялаш ҳисобланади. Бу

ерда: ҳозирдаги ижод оқали келажакни қуриш ва олдингиларни ўзлаштириш

шиори амал қилади.

Эвристик таълим модели. Ўқувчининг эвристик ѐндашишда олган

таълими модели – “Мен” деган шахсдан соҳанинг бошланғич нуқтасидан

кенгайиб, аста-секин ташқи дунѐни ўқувчининг индивидуал ички дунѐси ўзаро

мулоқот орқали эгаллай бошлайди. Ташқи дунѐ ўзининг мазмуни (таълимига)

эга, ички дунѐ ҳам.

Эвристик ўқитиш ҳамроҳлик ҳарактерга эга. Ўқитувчи ҳар бир ўқувчининг

таълим соҳасини эгаллашига кенг имконият яратиб беради. Ўқувчи ўзининг

шахсий ижодиѐтида махсус яратилган эвристик таълим вазиятида, улар

фаолиятида маданиятли намунавий ҳаѐт тарзини намойиш этиш билан бирга

ўзининг индивидуаллик ички дунѐсини таълимий имкониятини

ривожлантиради.

Инсонда яшириниб ѐтган билимларни чиқариш учун таълимнинг барча

метод ва методологиясидан фойдаланилади. Бундай ҳолатда ўқувчига ўзининг

ўрганаѐтган предметининг ҳаракат йўлини тузиб чиқиш, нафақат билим ва

шахсий шуғулланишнинг мақсади, ўзининг ўқитиш режасини, мавзуларни

ўрганиш усуллари, таълимий натижаларни баҳолаш шакллари лойиҳаланиб

чиқилади.

1.5. Эвристик ўқитиш технологияси асосида дарс ташкил

қилиш.

Педагогика олий ўқув юртларида “Тасвирий санъат ва муҳандислик

графикаси” таълим йўналиши тингловчилар муҳандислик графикаси

(чизмачилик) дарсларида конструкциялаш (лойиҳалаш) асосларидан таълим

35

олишади. Ўрта мактаб чизмачилик предметида ҳам лойиҳалаш мавзусига оид

дарслар ажратилган.

Қуйида аввал ўрта мактабда, сўнгра педагогика олий ўқув юртида

лойиҳалашга доир дарсларни ташкил қилиш ҳақида мулоҳаза юритилади.

Ўрта мактабларнинг 9-синфида деталнинг шаклини ўзгартиришга оид

график масалалар, деталнинг фазовий ҳолатини ўзгартиришга ва қайта

лойиҳалашга оид ижодий график ишларни ташкил қилиш мавзуларда

лойиҳалаш, дизайн асосида берилган буюмни ўзига жалб қила оладиган ҳолда

унинг кўриниши гўзал ва чиройли ҳамда бежирим шаклда ўзгартириш, вазнини

ҳам камайтириш, янги конструктив элемент киритиш, янги фойдали сифатлар

бериш йўли орқали буюмнинг оғирлигини камайтириш, пишиқлигини ошириш,

ишлов беришни соддалаштириш, фойдаланишда қулайлик ҳусусиятларини

ҳисобга олган ҳолда лойиҳалаш сўралган. Масалан, 1–чизма, а даги деталнинг

вазни (оғирлиги)ни камайтириш мақсадида унинг шакли геометрияси қисман

дизайн талабида ўзгартирилган. Натижада 56–чизма, а, б, ва д лардаги

кўринишга ўзгарди.

Масалан, геометрик жисм куб шундай лойиҳаланиши лозимки, ундан

ясалган модел Ҳ, В ва W лар ўрнида берилган тешиклар орқали тиғиз ўтсин

деган вазифа берилган бўлса, ўқувчи В текисликдаги моделнинг бош, Ҳ

дагисидан устдан ва W дагисидан моделнинг чапдан кўриниши тиғиз ўтишини

кўз олдига келтириб, ижодий изланишлар олиб боради ва бир қанча

уринишлардан кейин турлича лойиҳалар яратилади. Ўқитувчи билан олиб

борилган мулоқатлар натижасида тўғри жавоб аниқланади). 2-чизма, а, б, , д

ларда мустақил бажариш учун шундай мазмундаги масалалар берилган.

1-chizma

36

2-чизма

Яна бир мисол. Икки элементли моделнинг кўринишлари берилган бўлиб,

моделнинг устидаги элементи худди шундай шакл ва ўлчамдаги чуқурчага

остки асос қисми ҳисобига алмаштирилган кўриниши лойиҳалансин.

Ўқитувчи моделнинг кўринишларини оғзаки ѐки ѐзма тафсифи орқали

тушунтириб, ижодий ҳаракат йўлини кўрсатади (23-чизма). Икки элементли

шаклни берилгандан бошқачароқ, ўқувчининг эстетик дидига мос келадиган

вариантини ўзи танлаши мумкинлигини эслатиб ўтилади.

Вазифани бажариш жараѐнида ўқитувчи ўқувчиларга йўналтирувчи –

аввал, умумий кейин бевосита мавзуга яқин эвристик саволлар бериб,

ўқувчиларнинг рефлексивтик ҳамда индивидуаллик қобилиятларини

равшанланишига ѐрдам бериб туради. Бундай ѐндашишда ҳар бир ўқувчи

ўзининг олдинги олган билимлари асосида янги ижодий қарашлар орқали

ўзларининг шахсий фикрларини берилган фазифани лойиҳалаш ѐрдамида

намоѐн этади.

Педагогика олий ўқув юртларида муҳандислик графикаси (чизмачилик)

дарсларида тингловчиларга конструкторлик масалалари: техник деталларни

шакллантириш, деталларга ўлчамлар қўйиш техналогияси, қўйим ва

ўтқазишлар, деталларга ишлов бериш усуллари техналогияси, машина

деталларининг техналогияликлиги, деталларни ўзаро бириктириш усуллари,

инверсия, қўйилган вазифани турлича ечиш, машиналарни лойиҳалашнинг

асослари каби назарий билимлардан кейин амалий машғулотларда берилган

схема-чизма бўйича лойиҳалаш (конструксиялаш) каби турли кўринишдаги

масалалар бажарилади.

Масалан, деталларни қисиб турувчи винтли мосламада камчилик мавжуд.

Детални чиқариб олиш учун винтни кўп марта айлантиришга тўғри келади.

Мосламанинг конструкциясига шундай ўзгартириш киритиш керакки, винтнинг

37

бир ѐки бир ярим марта айланишидан сўнг детал осонгина чиқиб кетсин. Ушбу

жараѐн лойиҳалансин.

Ёки мосламанинг йиғиш чизмаси берилган. Ундаги вал айланма ҳаракат

қилганда детал юқорилама ва қайтма ҳаракат қилсин каби қўшимча

лойиҳалашга мўлжалланган масалаларни ташкил этади.

Бундай масалаларни қайта лойиҳалаш жараѐнида эвристик ўқитиш

техналогиясидан фойдаланиш тавсия этилади.

Тингловчиларга ушбу методнинг қонун-қоидаларига биноан вақти-вақти

билан ўқитиш шаклига биноан умумий мақсадли йўналтирувчи саволлар ҳамда

ўқитиш методига биноан ақлий ҳужум уюштириш лозим.

Қўлланилаѐтган ўқитишнинг шакли ва методи орқали тингловчиларда

ижодий ривожланишни кузатиш мумкин.

Тингловчиларнинг ҳар бирига индивидуал вазифалар берилиб, уларда

шахсийлик ҳисси уйғотилади. Берилган масалаларнинг индивидуалликлиги

тингловчида ўз-ўзини ижодий ривожланиш, шахсий ғояларни рўѐбга чиқариш,

турли гипотеза, лойиҳалаш ишларини бажаришни ўзлаштиришга имкон

яратилади.

5

«БАЛИҚ СКЕЛЕТИ» СХЕМАСИ

1. Эвристикўқитиш технологиясимазмунинима?

2 Эвристикўқитишнингйўналишлари нима?

3. Эвристикщқитишнингпринципларинима?

4. Эвристикдидактиканима?

Назорат саволлари:

1. Эвристик ўқитиш технологияси нима?

2. Эвристик ўқитишнинг йўналишлари айтинг?

3. Эвристик ўқитишнинг қандай принциплари бор?

4. Эвристик дидактика нима?

38

5. Эвристик ўқитиш технологияси асосида дарс қандай ташкил

қилинади?

ФОЙДАЛАНГАН АДАБИЁТЛАР

33. Азизходжаева Н.Н. Педагогик технологиялар ва педагогик маҳорат. Т.,

“Адабиѐт жамгъармаси”, 2006.

4. Сайидахмедов Н.С., Очилов А. Янги педагогик технология моҳияти ва

замонавий лойихаси –Т.: РТМ, 1999.

5. М.Б.Шаҳ, Б.Рана. Энгинееринг Драwинг, Индиа бй Саи Принт-О-Па Пвт.Лтд,

Индиа, 2007, 2009.

6. Қодиров К.Б. Табақалаштирилган таълимда психологик-педагогик ташхис. –

Тошкент: ЎзПФИТИ. 2005.

7. Раҳмонов И., Валиева Б.Н. Муҳандислик графикаси фанини ўқитишнинг

замонавий технологиялари -Т.: «НАВРЎЗ» нашриѐти, 2015 й. 10 б.т.

2 - Мавзу: Тасвирий санъатда сюжетли композиция ишлаш

(2 соат амалий)

Сюжет – (французча – буюм, нарса, ҳаракат) деган маънони англатади.

Тасвирий санъатда – тасвирланган буюм ѐки воқеа тушунилади. Сюжетли

картинада – ҳаѐтий воқеалар, лавҳалар, ҳаракатлар тасвирланади. Тасвирий

санъатнинг портрет, натюрморт, манзара ва бошқа жанрларидаги асарлардан

сюжетли картинанинг мазмунини, ғоясини, ҳаѐтийлигини ўқиш мумкин.

Сюжетли картиналар бир неча турларда яратилади.

1. Тарихий мазмунда яратилган картиналар – сюжетида тарихий воқеа ва

ходисалар акс этади.

2. Маиший мазмунда яратилган картиналар – сюжетида кундалик ҳаѐт, турмуш,

меҳнат акс этади.

3. Мифологик мазмунда яратилган картиналар – сюжетида афсонавий образ ва

воқеалар акс этади. Тасвирий санъат дарсларида сюжетли композиция

ишлашнинг ўзига хос ҳусусиятлари мавжуд бўлиб, булардан биринчиси

композиция учун мавзу танлаш, мавзудан ўрин оладиган образ ва деталларни

аниқлаб олиш, кейинги босқичларда эскиз вариантларининг компоновкасини

тайѐрлаш, ҳомаки конструкциясини белгилаш ва аниқ қилиб чизиб олишдан

иборат. Якуний босқич чизилган композицияга ранг танлаб бўяб тугаллаш.

Натюрморт композицияси деганда мавзу асосида чизиш учун стол юзасига

буюм ва нарсаларнинг оқилона тузиб жойлаштирилиши назарда тутилади.

Композиция санъатнинг жуда кўп тур ва жанрларида мавжуд бўлиб, у

39

рассомнинг ғоясини танланган сюжетлар орқали ифодалаб ѐритиб беради.

Натюрморт композициясини тузишда кичик нарсаларни олдинроқда, йирик

буюм ѐки нарсалар эса орқароқда қўйилиши мақсадга мувофиқ бўлади.

Натюрмортга фон танлашда оч тусли ѐрқин рангдаги буюм ѐки нарсалар учун

тўқ фон, тўқ тусли натюрморт тузилмаси учун очроқ фон тавсия этилади.

Сюжетли композиция. Натюрморт композицияси.

Ҳайкалтарошлик композицияси. Ҳайкалтарош Р.Миртожиев томонидан

яратилган “Ватанга қасамѐд”

маҳобатли ҳайкалтарошлик

композицияси.

40

Амалий машғулот топшириқлари

1.Тасвирий санъатнинг рангтасвир, графика ѐки ҳайкалтарошлик турида

сюжетли композиция танланг.

2. Композициянинг компоновкаси ва ҳомаки эскиз вариантини тайѐрланг.

3. Композиция компоновкасини чизиш орқали ѐки ҳайкалтарошликда

бажаринг.

4. Композиция чизилган бўлса рангланг, ҳайкалтарошликда бўлса

ўрнатилган кетма-кетликда якунланг.

Назорат саволлари:

1. Сюжетли композиция нима?

2. Композициянинг ҳомаки ва эскиз варианти деганда нимани тушунасиз?

3. Композициянинг компоновкаси ва чизиш босқичи ўртасида қандай фарқ

бор?

4. Композиция қандай ҳолатда тугалланган ҳисобланади?

41

42

КЕЙСЛАР БАНКИ

1- кейс: Қуйидаги натюрморт жанрида ишланган асарлар

муаллифларини аниқланг ва ҳар бир расм остига мос

рақамларини ѐзинг.

Расмли ва кўп жавобли кейс жавоби қуйидагича бўлади.

2 -кейс: Қуйида берилган фикрларнинг қайсилари тўғри? Жавоблар

жадвалига “ҳа” ѐки “йўқ” сўзларини ѐзинг.

1. Акварель бўѐғида очдан тўққа қараб ишланади.

2. Барокко сўзи француз тилидан олинган

3. “Қарағайзорда тонг” асари муаллифи И.Шишкин.

4. Илк бор мойбўѐқни ака- ука Ван Дейлар тайѐрлашган.

5. К.Беҳзод 1452 йилда таваллуд топган

6. Мойбўѐқда фақат холстга ишланади.

7. Хроматик рангларни учта хусусияти мавжуд.

Жавоб:

1 2 3 4 5 6 7

ҳа йўқ ҳа ҳа йўқ йўқ ҳа

1. Спектр рангларни И.Ньютон аниқлаган

2. Хроматик рангларни учта хусусиятини аниқлаган олим Гельмгольц

3. Мирак наққош К.Беҳзоднинг шогирди бўлган.

4. Акварель мойбўѐққа нисбатан тез қурийди

5. Гуашь бўѐғи қуриган сари тўқаради.

2 Лисов

В.

4 Талдикин

Ю.

6

Абдулла

ев С.Ф.

5 Енин

В.И.

1 Аҳмедов

Р.

3

Салим

жонова

Л.

7 Аринин

М.

43

6. Акварель сувли бўѐқлар туркумига киради.

7. Жўлдосбек Қуттимуродов рангтасвирчи рассом

Жавоб:

1 2 3 4 5 6 7

ҳа ҳа йўқ ҳа йўқ ҳа йўқ

3- кейс: Рангтасвир (Р), Ҳайкалтарошлик (Ҳ) ва Графикага оид (Г)

терминларни аниқланг ва жадвалнинг “жавоб” қисмига ѐзинг.

1. Ал-ля прима 10. литография

2. мармар 11. мастихин

3. стек 12. холст

4. офорт 13. линогравюра

5. акварель 14. гипс

6. каркас 15. мойбўѐқ

7. кселография 16. пластилин

8. цемент 17. гравюра

9. гуашь 18. фреска

Жавоб Р - Ҳ - Г -

Жавоб Р- 1, 5, 9, 11, 12,

15, 18

Ҳ –2, 3, 6, 8, 14,

16,

Г – 4, 7, 10, 13, 17,

Рангтасвирчи (Р), Ҳайкалтарош (Ҳ) ва Графикачи (Г) рассомларни

аниқланг ва жадвалнинг “жавоб” қисмига ѐзинг.

1. Н.Қўзибоев 10. Жўлдосбек Қуттимуродов

2. И.Жабборов 11. А.Мирзаев

3. М.Кагаров 12. Т.Муҳаммедов

4. Ч.Ахмаров 13. А.Бойматов

5. Б.Жалолов 14. Т.Қўзиев

6. Р.Миртожиев 15. А.Абдуллаев

7. И.Икромов 16. Д.Рўзибоев

8. Р.Ҳудайберганов 17.Н.Тен

9. Қ.Башаров 18. А.Нур

Жавоб Р - Ҳ - Г -

Жаво Р- 1, 4, 5, 8, 11, 14, Ҳ –2, 6, 10, 13, Г – 3, 7, 9, 12, 17.

44

б 15, 18 16.

4- кейс: Ўзбекистон (Ў), Россия (Р) ва Европа (Е) рассомларни аниқланг ва

жадвалнинг “жавоб” қисмига ѐзинг.

1. С.Абдуллаев 10. Верещагина

2. И.Шишкин 11. Ж.Изентаев

3. М.Саидов 12. Л.Да Винчи

4. Х.Рембранд 13. Р.Санти

5. Ю.Елизаров 14. Ҳ.Усмонов

6. И.Репин 15. И.Левитан

7. П.Пикассо 16. З.Ковалевская

8. П.Беньков 17. Караваджо

9. И.Айвазовский 18. А.Дюрер

Жавоб Ў - Р- Е -

Жавоб Ў- 1, 3, 5, 8, 11, 14,

16,

Р –2, 6, 9, 10, 15. Е – 4, 7, 12, 13, 17, 18.

5- кейс: Рангтасвирчи рассомлар исмларини ўзларнинг асарларни

номлари билан жуфтланг.

1 А.Абдуллаев А Етти гўзал

2 М.Набиев Б Менинг қўшиғим

3 Ў. Тансиқбоев C Бобур портрети

4 Ч.Ахмаров Д Отелло

Жавоб: 1- 2 - 3 - 4 -

Жавоби:

Жавоб: 1- Д 2 -С 3 – Б 4-А

Тасвирий санъат жанрлари ва уларга мос санъат асарларини номларини

жуфтланг.

45

1 Анималистик жанрда А Амир Темур (М.Набиев)

2 Маиший жанрда Б Кўпкари (А.Алиқулов)

3 Марина жанрда C Наврўз (О.Қозоқов)

4 Тарихий жанрда Д Тўққизинчи вал (И.К.Айвазовский)

Жавоб: 1- 2 - 3 - 4 -

Жавоби:

Жавоб: 1-C 2-А 3 – Д 4-Б

46

9

Кластер

КЛАСТЕР(Кластер-тутам, боғлам)-

ахборот харитасини тузиш

йўли- барча тузилманинг

моҳиятини марказлаштириш

ва аниқлаш учун қандайдир

бирор асосий омил атрофида

ғояларни йиғиш.

Билимларни

фаоллаштиришни

тезлаштиради, фикрлаш

жараѐнига мавзу бўйича янги

ўзаро боғланишли

тасаввурларни эркин ва очиқ

жалб қилишга ѐрдам беради.

Кластерни тузиш қоидаси билан

танишадилар. Ёзув тахтаси ѐки катта қоғоз

варағининг ўртасига асосий сўз ѐки 1-2 сўздан

иборат бўлган мавзу номи ѐзилади

Бирикма бўйича асосий сўз билан унинг ѐнида

мавзу билан боғлиқ сўз ва таклифлар кичик

доирачалар “йўлдошлар” ѐзиб қўшилади.

Уларни “асосий” сўз билан чизиқлар ѐрдамида

бирлаштирилади. Бу “йўлдошларда” “кичик

йўлдошлар” бўлиши мумкин. Ёзув ажратилган

вақт давомида ѐки ғоялар тугагунича давом

этиши мумкин.

Муҳокама учун кластерлар билан

алмашинадилар.

15

Б/БХ/Б ЖАДВАЛИ

Б/БХ/Б ЖАДВАЛИ-

Биламан/ Билишни

ҳоҳлайман/ Билиб олдим.

Мавзу, матн, бўлим

бўйича изланувчиликни

олиб бориш имконини

беради.

Тизимли фикрлаш,

тузилмага келтириш, таҳлил

қилиш кўникмаларини

ривожлантиради.

Жадвални тузиш қоидаси билан

танишадилар. Алоҳида /кичик гуруҳларда

жадвални расмийлаштирадилар.

“Мавзу бўйича нималарни биласиз” ва

“Нимани билишни хоҳлайсиз” деган

саволларга жавоб берадилар (олдиндаги иш

учун йўналтирувчи асос яратилади).

Жадвалнинг 1 ва 2 бўлимларини тўлдирадилар.

Маърузани тинглайдилар, мустақил

ўқийдилар.

Мустақил/кичик гуруҳларда

жадвалнинг 3 бўлимни тўлдирадилар

47

16

Б/БХ/Б ЖАДВАЛИ

Биламан Билишни

хоҳлайман

Билиб олдим

Портретчи рассомлардан кимларни биласиз?

Портрет жанирида ижод қилган рассомлардан кимларни билишни хоҳлайсиз?

7

Инсерт жадвали

“ИНСЕРТ” жадвали

Мустақил ўқиш вақтида

олган маълумотларни,

эшитган маърузаларни

тизимлаштиришни

таъминлайди; олинган

маълумотни тасдиқлаш,

аниқлаш, четга чиқиш,

кузатиш. Аввал ўзлаштирган

маълумотларни боғлаш

қобилиятини шакллантиришга

ѐрдам беради.

Ўқув фаолиятини ташкиллаштиришнинг

жараѐнли тузилмаси

График ташкил этувчининг тури,

аҳамияти ва хусусиятлари

Инсерт жадвалини тўлдириш қоидаси билан

танишадилар. Алоҳида ўзлари тўлдирадилар.

Ўқиш жараѐнида олинган маълумотларни

алоҳида ўзлари тизимлаштирадилар -

жадвал устунларига “киритадилар”

матнда белгиланган қуйидаги белгиларга

мувофиқ:

“V”- мен билган маълумотларга мос;

“-“ - мен билган маълумотларга зид;

“+” - мен учун янги маълумот;

“?” - мен учун тушунарсиз ѐки

маълумотни аниқлаш, тўлдириш талаб

этилади.

48

8

Инсерт жадвали

V – + ?

Тасвирий санъат жанрлари тўғрисида фикрингизни баѐн этинг.

49

50

Мустақил таълим мавзуларини бажариш бўйича тавсиялар

Тасвирий санъат ва чизмачилик фанларининг танлов модули бўйича

назарий ва амалий ишлар таҳлил қилинади ва тасвирий санъат ва

чизмачиликдан берилган мустақил иш мавзуларини таълим жараѐнида

фойдаланиш бўйича мустақил равишда тавсиялар ишлаб чиқадилар

Тасвирий санъат чизмачилик фанларининг танлов модулини

тинловчиларга ўқитиш билан бирга уларнинг мустақил изланишларини ташкил

этиш ва материалларни мустақил ўзлаштирилишини назорат қилиш учун

қуйидаги мавзуларда мустақил иш мавзулари берилади.

1. Техник расм чизиш методикаси

2. Портрет турларидан автопортрет чизиш ва уни қаламда туслаш

3. Эвристик ўқитиш технологияси

4. Тасвирий санъатда сюжетли композиция ишлаш

51

52

Термин Ўзбек тилидаги шарҳи Инглиз тилидаги шарҳи

Ахборот

Бошланғич тушунча бўлиб, дискрет

ва аналогли турларига бўлинади

initial notion, divided into

analogy and discrete types

Ахборот

технологи

ялари

Ахборотни йиғиш, сақлаш, узатиш,

ўзгартириш, қайта ишлаш усул ва

воситалари йиғиндисидан иборат

Practical part of scientific area of

computer science representing

set of means, ways, methods of

the automated tax, processing,

storage, transfer, use,

producirovaniya of the

information for reception

certain(determined), obviously

expected, results.

1.Ахборот тизими таркибидаги

электрон шаклдаги ахборот,

маълумотлар банки, маълумотлар

базаси. (қонун)

2. Алоҳида ҳужжатлар ва ҳужжатлар

массивлари, ахборот тизимларидаги

(кутубхона, архив, жамғарма ва

маълумотлар банклари, бошқа

ахборот тизимлари) ҳужжатлар ва

ҳужжатлар массивлари.

3. Ахборот тизимларидаги

(кутубхона, архив, жамғарма ва

маълумотлар банклари ҳамда

депозитарий, музей ва бошқалар)

ҳужжатлар ва ҳужжатлар

массивлари.

4. Маълумотлар ва билимлар

базалари, ахборот тизимларидаги

бошқа ахборот массивларини ўз

ичига олувчи ташкиллаштирилган

жами

ҳужжатлаштирилган ахборот.

information resource

1. Information System data bank

of information in electronic form

in the database. (Law)

2. Separate documents and

document areas of information

systems (libraries, archives,

foundations and other data banks

Information Systems) documents

and document areas.

3. Information Systems (library,

archive, museum and depositary

banks and savings, etc.) and

documents areas.

4. Data and information

databases, information systems

and other information, which

includes the communities of the

total organized

Готика ХII-ХVI асрларда Европага ҳос ўрта

аср санъатининг бадиий услуби,

асосан баланд ингичка минорали,

Gothic - A style of architecture

and art dominant in Europe from

the XIIth to the XVth century.

Gothic architecture features

53

учи учли ойнали, мураккаб нақшли

(витражли) ибодатхона

қурилишларида фойдаланилган.

pointed arches, ribbed vaults,

and often large areas of stained

glass

Дастур Бу берилган кетма кетликда

ифодаланган бирор бир алгоритмик

тилда ѐзилган

масала ечишда алгоритмнинг

компютер тушунадиган белгилар

орқали ифодаланиши

Program- written in consecution

form to given algorithm

Program- provide (a computer

or other machine) with coded

instructions for the automatic

performance of a task it is a

simple matter to program the

computer to recognize such

symbols

Дизайн

Дизайн (инглизча лойиҳалаш).

Буюмларни бадиий

лойиҳалаштириш, гўзаллик,

тежамкорлик ва қулайлик

принципларига асосланган саноат

буюмлари, машина, мосламалар,

ускуналар, интерерларнинг эстетик

кўринишини лойиҳалаштириш.

Design - (English design-to-

design, construct). Industrial

design objects, design, aesthetic

appearance of industrial

products, machinery, fixtures,

equipment, interiors, based on

the principles of combining

comfort, efficiency and beauty.

Жараѐн Олдимизга қўйилган мақсадга

эришиш учун бажариладиган

ҳаракатларнинг йиғиндиси

тушунилади

In computing, a process is an of

a that is being executed. It

contains the program code and

its current activity. Depending

on the a process may be made up

of multiple that execute

instructions.A computer program

is a passive collection of

instructions; a process is the

actual execution of those

instructions. Several processes

may be associated with the same

program; for example, opening

up several instances of the same

54

program often means more than

one process is being executed.is

a method to allow multiple

processes to share processors and

other system resources. Each

CPU executes a single task at a

time. However, multitasking

allows each processor to between

tasks that are being executed

without having to wait for each

task to finish. Depending on the

operating system

implementation, switches could

be performed when tasks

perform operations, when a task

indicates that it can be switched,

or

Инноваци

я

Янгиланишни, ўзгаришни амалга

жорий этиш жараѐни ва фаолияти

(инглизча инновация – киритилган

янгилик, ихтиро).

Innovation is the creation of

better or more effective products,

processes, services, technologies,

or ideas that are accepted by

markets, governments, and

society. Innovation differs from

invention in that innovation

refers to the use of a new idea or

method, whereas invention refers

more directly to the creation of

the idea or method itself.

Импресси

онизм

Импрессионизм (французча,

импрессион – таассурот) – ХIХ аср

охири ХХ аср бошларида санъат

йўналиши, француз тасвирий

санъатида шаклланди. Ҳақиқий

дунѐнинг ҳаракатлари ва

ўзгаришларини, ўткинчи таассурот

сифатида етказиб беришга ҳаракат

қилинади, импрессионист рассомлар

пленер тизимини яратишди; улар

рефлекс ва рангли сояларни аниқ

Impressionism (Fr.

impressionnisme, of impression -

an impression) - the direction in

the art of the last third of the

19th - early 20th centuries, the

most clear expression obtained in

French painting. In an effort to

capture an unbiased real world in

55

қилиб “тоза ранг” мазкаларида

яратишди. ХIХ аср охири ХХ аср

бошидаги санъат йўналиши.

its mobility and volatility,passed

directly as a fleeting impression,

impressionist, plain air painters

have developed a system, they

wrote separate brushstrokes

"pure color" just recreating

reflexes and colored shadows.

Art movement of the late 19th -

early 20th centuries.

Коммуни

кация

тизими

Бошқа тизимлар орасида ахборот

узатиш билан боғлиқ ѐрдамчи

вазифаларни бажарадиган тизим

the various methods of sending

information between people and

places, especially official

systems such as post systems,

radio, telephone, etc

Композиц

ия

Композиция – (лотинча – тузиш) –

бадиий асарни унинг мазмуни ва

ҳусусиятига кўра тузиш.

Композиция асарга ўзига ҳослик ва

бутунлик баҳш этувчи бадиий

шаклнинг муҳим элементи

ҳисобланади.

Song - (from the Latin.

Composition - drawing) -

Construction work of art due to

its content and character. The

composition is a key element of

artistic form, which gives the

product of unity and integrity.

Компьюте

р

Ахборотларни ўзида сақловчи,

бошқача қилиб айтганда уларни

дастурлар ѐрдамида қайта ишовчи ва

сигналлар орқали узатувчи техника

воситасидир

an electronic device which is

capable of receiving information

(data) in a particular form and of

performing a sequence of

operations in accordance with a

predetermined but variable set of

procedural instructions

(program) to produce a result in

the form of information or

signals

Масофави Бу масофадан туриб ўқитишнинг Interactive interaction both

56

й таълим усулларига асосланган ҳолда

аҳолининг кенг қатламларига

тақдим этилувчи замонавий таълим

технологиясидир.

between the teacher and pupils,

and between them and

interactive source of an

information resource (for

example, Web-site or Web-

page), reflecting all components,

inherent in educational process,

(purpose, contents, methods,

organizational forms, means of

training), carried out in

conditions of realization of

means ICT

Метод Бу билимга эришиш усули,

олимнинг маълум тарзда тартибга

солинган, онгли ва изчил

фаолиятидир.

a method is a associated with.

Methods define the behavior to

be exhibited by instances of the

associated class at program run

time. Methods have the special

property that at runtime, they

have access to data stored in an

instance of the class they are

associated with and are thereby

able to control the state of the

instance The association between

class and method is called

binding. A method associated

with a class is said to be bound

to the class.

Технологи

я

Муайян ишлаб чиқариш соҳасидаги

усуллар ва жараѐнлар мажмуаси.

Информатикада турли туман

ахборот технологиялари

ишлатилади, биринчи навбатда,

компьютер технологиялари

Is the making, usage and

knowledge of tools, techniques,

crafts, systems or methods of

organization in order to solve a

problem or serve some purpose.

The word technology comes

from greekτεχνολογία

(technología); from τέχνη

(téchnē), meaning "art, skill,

craft", and -λογία (-logía),

meaning "study of-"

Триптих – (грек. Triptychos – уч Triptych - (from the

57

Триптих мартталаб, уч баравар мураккаб) –

умумий мазмунни англатувчи уч

қисмдан иборат тасвирий санъат

асари. Одатда унинг марказий қисми

энг муҳим ва катта аҳамиятга эга

боўлади.

Greek. Triptychos - triple folded

in three) - a work of art

consisting of three separate parts

on a common theme. Usually the

central part of the triptych stands

more significant content and

size.

Тизим Маълум натижага эришиш учун

бирлаштирилувчи бир бутун ѐки

жами турли хил объектлар сифатида

ўрганилувчи ихтиѐрий объект.

a set of computer equipment and

programs used together for a

particular purpose

Электрон

таълим

ресурси

фаннинг ўқув ҳажмими тўлиқ ѐки

қисман қамраган ва масофавий

ўқитиш ҳамда мустақил ўрганиш

учун компьютер технологияларига

асосланган, мустақил таълим олишга

ҳамдафанга оид ўқув материаллар,

илмий маълумотларнинг ҳар

томонлама самарали ўзлаштиришга

мўлжалланган ахборот манбаи.

e-learning information

resource

- science training the size of

the full extends and the

distance training and

independent to

learn for computer technology ba

sed on indepen-

dent, education from and science

training materials

science information

every bilateral effective adopters

designed.

Ҳамкорли

кда

ўқитиш

Машғулотлар жараѐнида

тингловчилар билан ахборот,

шахсий ва касбий тажрибаларни

алмашиш асосидаги гуруҳий ўқитиш

шакли

Information sharing, personal

and professional experiences

among the students in the

process of group face-to-face

classes

58

59

АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ

1. Ashirboyev A.O. “Chizmachilik”. –Toshkent., „Yangi nashr“ nashriyoti, 2010

2. Rahmonov I., Qirg„izboyeva N., Ashirboyev A., Valiyev A.N, Nig„monov B.

Chizmachilik -T.: “Voris-nashriyot”, 2016 y.

3. Azizxodjayeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. T.,

“Adabiyot jamg‟armasi”, 2006.

4. Sayidaxmedov N.S., Ochilov A. Yangi pedagogik texnologiya mohiyati va

zamonaviy loyixasi –T.: RTM, 1999.

5. M.B.Shah, B.C.Rana. Engineering Drawing, India by Sai Print-O-Pac Pvt.Ltd,

India, 2007, 2009.

6. Qodirov K.B. Tabaqalasqtirilgan ta'limda psixologik-pеdagogik tashxis. –

Toshkеnt: O‟zPFITI. 2005.

7. Rahmonov I., Valiyeva B.N. Muhandislik grafikasi fanini o„qitishning zamonaviy

texnologiyalari -T.: «NAVRO„Z» nashriyoti, 2015 y. 10 b.t.

8. S.Abdirasilov, N.Tolipov Tasviriy san‟at o‟qitish metodikasi. O'quv qo'llanma T.:

“Aloqachi” , 2007 yil,

9.Ортиқов Ғ.А. Рангтасвир техникаси ва ашѐлар технологияси. «Шарқ”

нашриѐти, Т-2007. 29-б

10.Вибер, Ж. Живопись и еѐ средства. – Москва : Изд-во «В. Шевчук», 2004. –

232 с.

11.Кудрявцев Е. В. Техника реставрации картин – Москва : Изд-во «В.

Шевчук», 2002. – 252 с.

12. B.Boymetov “Qalamtasvir” Pedagogika institutlari va universitetlari

тингловчилар uchun o‟quv qo‟llanma. Toshkent, 1997.

13.Р.Халилов, Рисунок, Издательство «Навруз» 2013,

14.B.Barber “Full course of the drawing”, Barselona-2014

15. Р.Хасанов. “Тасвирий санъат асослари” 2009 йил.

16. Р.Хасанов.”Тасвирий санъатдан синфдан ташқари ишлар”. “Ишонч нашр

савдо”МЧЖ нашриѐти. 2017 йил.

17.Қ.Мираҳмедов. 6-синф тасвирий санъат дарслиги. Ғ.Ғулом-2017 йил.

Электрон таълим ресурслари

1. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги:

2. www.edu.uz.

3. Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги: www.uzedu.uz.

60

4. Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги ҳузуридаги

Мультимедиа умумтаълим дастурларини ривожлантириш маркази:

www.eduportal.uz, www.multimedia.uz.

5. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

ҳузуридаги Бош илмий-методик марказ: www.bimm.uz

6. Тошкент давлат педагогика университети ҳузуридаги халқ таълими

ходимларини қайта тайѐрлаш ва уларнинг малакасини ошириш ҳудудий

маркази: www.giu.uz

7. Ижтимоий ахборот таълим портали: www. Ziyonet. uz.

8. http://www.school.edu.ru - Umumta‟lim portali (rus tilida),

9. http://www.alledu.ru - “Internetdan ta‟lim” portali (rus tilida),

10. http://www.rostest.runnet.ru - Test olish markazi serveri (rus tilida),

11. http://www.allbest.ru - Internet resurslari electron kutubxonasi (rus tilida),

12. http://www.mathtype.narod.ru/ - Online-darsliklar (rus tilida),

13. http://www.gov.uz - Ўzbekiston Respublikasi Hukumati portali.

14. http://www.istedod.uz – “Iste‟dod” jamg„armasi sayti.

15. http://www.edunet.uz – maktablar, ўquvchi va ўqituvchilar sayti.

16. http://www.tdpu.uz -Nizomiy nomidagi TDPU sayti

17. http://www.artNow.ru- Замонавий тасвирий санъат, амалий санъат,

ҳайкалтарошлик, графика ишлари каталоги.