í Finnlandi Félagsleg réttindi þín
í Finnlandi
Félagsleg réttindi þín
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 2
Þær upplýsingar sem fram koma í þessari handbók hafa verið samdar og uppfærðar í
náinni samvinnu við innlenda hliðstæðu Hins Gagnkvæma upplýsingakerfis ESB um
félagslega vernd (Mutual Information System on Social Protection - MISSOC).
Frekari upplýsingar um MISSOC tengslanetið má nálgast hjá:
http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=815
Handbókin er almenn lýsing á almannatryggingakerfum viðkomandi landa. Frekari
upplýsingar fást í öðru efni sem MISSOC hefur gefið út og er allt fáanlegt gegnum
framangreindan tengil. Þér er einnig heimilt að hafa samband við til þess bær yfirvöld
og stofnanir sem taldar eru upp í Viðauka við þessa handbók.
Hvorki framkvæmdastjórn Evrópusambandsins né nokkur fulltrúi á vegum hennar
verður gerður ábyrgur fyrir notkun upplýsinga sem fram koma í riti þessu.
© Evrópusambandið, 2012 Afritun er leyfð sé heimildar getið.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 3
Efnisyfirlit
I. Kafli: Inngangur, skipulag og fjármögnun .......................................................... 4 Inngangur ...................................................................................................... 4 Skipulag félagslegrar verndar ........................................................................... 4 Fjármögnun ................................................................................................... 5
II. Kafli: Heilsugæsla ......................................................................................... 6 Hvenær átt þú rétt á heilsugæslu? .................................................................... 6 Hvaða þættir eru tryggðir? ............................................................................... 6 Hvernig fær maður heilsugæslu?....................................................................... 6
III. Kafli: Sjúkrabætur í peningum ....................................................................... 9 Hvenær átt þú rétt á sjúkrabótum í peningum? .................................................. 9 Hvaða þættir eru tryggðir? ............................................................................... 9 Hvernig fást sjúkrabætur í peningum? ............................................................... 9
IV. Kafli: Bætur til mæðra og feðra vegna meðgöngu og fæðingar ..........................11 Hvenær átt þú rétt á bótum til mæðra og feðra vegna meðgöngu og fæðingar? .....11 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................11 Hvernig á að fá bætur vegna mæðraorlofs og feðraorlofs? ..................................12
V. Kafli: Örorkubætur ........................................................................................13 Hvenær átt þú rétt á örorkubótum? ..................................................................13 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................13 Hvernig fær maður örorkubætur? ....................................................................15
VI. Kafli: Ellilífeyrir og bætur til aldraðra ..............................................................16 Hvenær átt þú rétt á bótum til aldraðra? ...........................................................16 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................16 Hvernig fást bætur aldraðra? ...........................................................................17
VII. Kafli: Bætur fyrir eftirlifendur .......................................................................19 Hvenær átt þú rétt á bótum fyrir eftirlifendur? ...................................................19 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................19 Hvernig á að fá bætur fyrir eftirlifendur? ...........................................................20
VIII. Kafli: Bætur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma .......................................21 Hvenær átt þú rétt á bótum vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma? ....................21 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................21 Hvernig fást bætur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma? .................................22
IX. Kafli: Fjölskyldubætur ..................................................................................23 Hvenær átt þú rétt á fjölskyldubótum? .............................................................23 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................23 Hvernig á að fá fjölskyldubætur? .....................................................................23
X. Kafli: Atvinnuleysi .........................................................................................25 Hvenær átt þú rétt á atvinnuleysisbótum? .........................................................25 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................25 Hvernig á að fá atvinnuleysisbætur? .................................................................26
XI. Kafli: Lágmarksframfærsla ............................................................................27 Hvenær átt þú rétt á bótum vegna lágmarksframfærslu? ....................................27 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................27 Hvernig er hægt að fá bætur vegna lágmarksframfærslu? ...................................28
XII. Kafli: Langtíma umönnun ............................................................................29 Hvenær átt þú rétt á langtíma umönnun? .........................................................29 Hvaða þættir eru tryggðir? ..............................................................................29 Hvernig er langtíma umönnun metin? ...............................................................30
Viðauki: Hagnýt póstföng og vefsíður ..................................................................31
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 4
I. Kafli: Inngangur, skipulag og fjármögnun
Inngangur
Allir þeir sem eru heimilisfastir í Finnlandi eru tryggðir samkvæmt
almannatryggingakerfi en grunnlífeyrir lýtur stjórn kerfisins (almennur lífeyrir og
viðbótarlífeyrissparnaður), sjúkrabætur og bætur vegna meðgöngu og fæðingar og
fjölskyldubætur. Að auki eiga allir þeir sem eru í launuðu starfi rétt á atvinnutengdum
bótum eins og lögbundnum tekjutengdum lífeyri og bótum vegna vinnuslysa og
atvinnusjúkdóma sem og vegna atvinnuleysis. Allir íbúar sveitarfélaga hafa aðgang
að heilsugæslu og félagsþjónustu.
Hið lögboðna lífeyriskerfi í Finnlandi samanstendur af tekjutengdum lífeyri og
almennum lífeyri. Bætur sem fást samkvæmt þessum kerfum eru m.a. örorkubætur,
bætur handa eftirlifendum og ellilífeyrir.
Tekjutengdum lífeyri er ætlað að tryggja að starfsmenn geti haldið þeim lífskjörum
sem þeir voru með þegar þeir voru vinnandi þegar þeir fara á eftirlaun. Tekjutengt
lífeyriskerfi er byggt á nokkrum mismunandi lögum en helstu lögin eru Lög um lífeyri
launþega (TyEL), sem tryggir alla þá sem stunduðu launaða vinnu í einkageiranum,
þ.e.a.s. 60% allra starfsmanna. sjálfstætt starfandi einstaklingar, sjómen, bændur og
opinberir starfsmenn eru með eigin lífeyriskerfi.
Almennur lífeyrir og viðbótarlífeyrir veitir lágmarks framfærslutekjur fyrir lífeyrisþega
sem ekki eru með neinn annan lífeyri eða önnur lífeyristrygging er ófullnægjandi.
Fjárhæð almenns lífeyris lækkar eftir því sem tekjutengdar lífeyristekjur hækka, og
lífeyrir hættir alfarið fari tekjutengdur lífeyrir yfir ákveðna fjárhæð. Einnig hafa aðrar
lífeyristekjur áhrif á fjárhæð viðbótarlífeyri.
Um er að ræða tiltölulega fá viðbótarlífeyriskerfi í Finnlandi þar eð allir launþegar og
sjálfstætt starfandi einstaklingar falla undir tekjutengd lífeyriskerfi. Engin efri mörk
eru fyrir hendi varðandi tekjur sem veita lífeyrisréttindi samkvæmt þessu kerfi, og ekki
eru nein efri mörk varðandi fjárhæð lífeyris.
Hægt er að áfrýja ákvörðunum varðandi almannatryggingar. Greint er frá
áfrýjunarferlinu og áfrýjunaryfirvöldum að því er varðar mismunandi bætur hér á eftir.
Skipulag félagslegrar verndar
Ráðuneyti félagamála og heilbrigðismála (Sosiaali-ja terveysministeriö) annast
félagslegt öryggi í Finnlandi.
Kerfinu er stýrt af ýmsum stofnunum. Eitt ákveðið einkenni finnska félagslega
tryggingakerfisins er að (viðurkennd) einkatryggingafélög annast ákveðna þætti þess.
Bætur almannatrygginga sem miðast við heimilisfesti eru undir yfirstjórn
Tryggingastofnunar (Kansaneläkelaitos, eða Kela), sjálfstæðum opinberum aðila sem
er undir beinni yfirstjórn finnska þingsins. Staðaryfirvöld annast heilsugæslu.
Sérstaklega viðurkennd lífeyristryggingafélög, lífeyrissjóðir og lífeyrisstofnanir annast
tekjutengdar lífeyristryggingar handa starfsmönnum í einkageiranum. Aðalskrifstofa
lífeyris (Eläketurvakeskus, eða ETK) er stofnun sem sér um samhæfingu tekjutengdra
lífeyriskerfa; valdsvið hennar nær einnig yfir mál á sviði alþjóðlegra trygginga og
lífeyrismál. Stofnanir á sviði trygginga og lífeyris eru undir eftirliti fjármálaeftirlitsins.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 5
Lífeyriskerfi ríkisstarfsmanna og lífeyriskerfi starfsmanna staðaryfirvalda eru undir
stjórn Keva.
Slysatryggingastofnanir annast vinnuslysatryggingar og tryggingar atvinnusjúkdóma
þeirra sem starfa í einkageiranum en Skrifstofa ríkissjóðs annast slysatryggingar
opinberra starfsmanna. Samtök slysatryggingastofnana eru regnhlífarsamtök. Hlutverk
samtakanna er m.a. að koma fram sem stofnun á búsetustað eða dvalarstað
samkvæmt alþjóðaskuldbindingum Finnlands.
Almannatryggingastofnunin annast grunnframlög vegna atvinnuleysis.
Atvinnuleysistryggingasjóðir sem starfa aðallega í tengslum við verkalýðsfélög annast
umsjón tekjutengdra atvinnuleysisbóta. Aðild að slíkum sjóði er valfrjáls.
Fjármögnun
Fjölskyldubætur eru fjármagnaðar af ríkinu. Vinnumarkaðsstuðningur er fjármagnaður
til helminga af ríkinu og til helminga af staðaryfirvöldum. Atvinnuleysisbætur eru
fjármagnaðar að hluta með opinberu fé og að hluta með framlögum til
atvinnuleysistrygginga sem greidd eru af starfsmönnum, vinnuveitendum og þeim sem
eru þátttakendur í atvinnuleysistryggingasjóðum; Ríkið fjármagnar undirstöðuhlutann.
Lýðheilsuþjónusta er fjármögnuð af sveitarstjórnum á grundvelli útsvara og
notendagjalda; ríkið millifærir einnig fjármuni til staðaryfirvalda til að veita aðstoð við
greiðslu félagsþjónustu og heilbrigðisþjónustu. Tekjutengdur lífeyrir er fjármagnaður
af framlögum sem greidd eru af vinnuveitendum og starfsmönnum. Ríkið niðurgreiðir
lífeyriskerfi fyrir bændur, sjómenn og sjálfstætt starfandi einstaklinga. Almennur
lífeyrir og viðbótarlífeyrir er fjármagnaður af ríkinu. Sjúkratryggingakerfið er haldið
uppi af vinnuaflinu (launþegum og sjálfstætt starfandi), vinnuveitendum, þeim sem
eru tryggðir og af ríkinu. Slysatryggingar byggjast á framlögum vinnuveitenda.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 6
II. Kafli: Heilsugæsla
Hvenær átt þú rétt á heilsugæslu?
Það er fyrst og fremst í verkahring staðaryfirvalda að sjá um heilbrigðisþjónustu. Allir
íbúar sveitarfélaga eiga rétt á heilsugæslu. Opinber heilsugæsla er bætt upp með
einkarekinni heilsugæslu.
Sjálfstætt starfandi einstaklingar og launþegar sem ekki eru með fasta búsetu eru
einnig tryggðir að uppfylltum ákveðnum skilyrðum.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Opinber heilbrigðisþjónusta
Heilbrigðisþjónustan er skipulögð af hálfu staðaryfirvalda sem kunna að bjóða upp á
lögbundna þjónustu á eigin vegum í samstarfi við önnur staðaryfirvöld eða með því að
kaupa þjónustuna af öðrum staðaryfirvöldum eða frá opinberum eða einkareknum
þjónustuveitendum. Þessi þjónusta tekur til heilsufræðslu og ráðgjafarviðtala,
læknishjálpar, endurmenntunar (séu þessir þættir ekki tryggðir samkvæmt öðru kerfi),
geðheilsu, sjúkraflutninga, tannlækningar, kynningarþjónusta, heilsugæsla fyrir skóla,
námsmenn og atvinnulífið, og reglubundnar læknisskoðanir og skimunarpróf.
Sjúkratryggingar
Sjúkratryggingakerfið endurgreiðir lyf samkvæmt tilvísun handa
göngudeildarsjúklingum og kostnað við flutninga sem þörf er á vegna sjúkdóma;
kerfið greiðir einnig sjúkrabætur í peningum, bætur vegna meðgöngu og fæðingar í
peningum og fæðingarorlof feðra í peningum.
Sjúkratryggingakerfið endurgreiðir einnig heilbrigðisþjónustu einkageira, sérstaklega
hluta gjalda á vegum lækna sem ekki eru aðilar, kostnað vegna læknisþjónustu
einkasjúkrahúsa, þ.m.t. tannlæknaþjónustu, meðferð og sjúkraþjálfun, geðrannsóknir
og prófanir á rannsóknarstofum.
Sérstakar sérfæðublöndur samkvæmt tilvísun vegna alvarlegra veikinda og áburður
samkvæmt tilvísun vegna húðsjúkdóma er hvorutveggja endurgreitt.
Flutningskostnaður sem er umfram fastagjald fyrir notendur er endurgreiddur miðað
við hverja ferð. Þetta tekur m.a. til læknisheimsókna vegna meðferðar og vitjana
sérfræðinga til sjúklings. Flutningskostnaður sem er umfram ákveðna fjárhæð á ári er
endurgreiddur að fullu.
Hvernig fær maður heilsugæslu?
Opinber heilbrigðisþjónusta
Læknishjálp er aðallega veitt á heilsugæslustöðvum og á sjúkrahúsum.
Grundvallarheilbrigðisþjónusta miðast fyrst og fremst við íbúa á staðnum.
Heilsugæslustöðvar eru aðallega mannaðar starfandi heimilislæknum. Gerist þess þörf
að sjúklingur hitti sérfræðing fær sjúklingur tilvísun frá starfandi heimilislækni (sem
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 7
starfar sjálfstætt eða á heilsugæslustöð) til sjúkrahúslæknis. Í neyðartilvikum getur
sjúklingur farið beint á sjúkrahús, án þess að fá tilvísun frá starandi heimilislækni.
Sjúklingar geta fengið aðgang að þjónustu heilsugæslustöðva jafnvel utan
sveitarfélags þar sem þeir eru búsettir dveljist þeir í öðru sveitarfélagi reglulega eða til
lengri tíma, t.d. vegna atvinnu, í frístundaskyni, með nánum ættingja eða af annarri
sambærilegri ástæðu. Sjúklingur verður að tilkynna heilsugæslustöð í hinu
sveitarfélaginu um þjónustuþarfir sínar a.m.k. þremur vikum fyrir fyrstu heimsókn.
Enn fremur verður sjúklingur að vera með áætlun um eftirlit með heilsu(gæslu) sem
gerð er hjá heilsugæslustöð sveitarfélags þar sem við komandi er búsettur: í
áætluninni eru þeir þjónustuþættir sem sjúklingur á rétt á hjá öðrum
heilsugæslustöðvum. Áætlunin þarf að vera til staðar varðandi heilsugæsluþjónustu á
öðrum sviðum en neyðarþjónustu. Í bráðatilvikum er ennþá hægt að njóta þjónustu
hvaða sveitarfélags sem er.
Að auki getur sjúklingur breytt um heilsustöð innan sveitarfélags eða á
samstarfssvæði einu sinni á ári. Sjúklingur verður að tilkynna bæði nýju heilsustöðinni
og gömlu heilsustöðinni um breytingu þrjár vikur fyrir fyrstu heimsókn. Einnig er
möguleiki á að velja sérfræðieiningu innan heilsugæslu á svonefndu umsjónarsviði
sem nálæg sjúkrahúsumdæmi standa að. Sjúklingur velur sérfræðieiningu innan
heilsugæslu í samvinnu við lækni sem gefur út tilvísun til heilsugæslu.
Neyðarmeðferð er veitt umsvifalaust. Þegar um er að ræða meðferð vegna þjónustu
annarrar en neyðarþjónustu er mælt fyrir um hámarks biðtíma. Sjúklingar verða að
geta átt þess kost að hafa samband við heilsugæslustöðvar milliliðalaust á
opnunartíma. Oft er hægt að skilgreina þá meðferð sem þörf er á gegnum síma af
hálfu heilbrigðisstarfsfólks öðru en læknum. Virðist svo að heimsókn á
heilsugæslustöð sé nauðsynleg verður að skipuleggja slíka heimsókn innan þriggja
daga frá því símaviðtal átti sér stað. Meðferð sem heilsugæsla veitti hefst venjulega
við fyrstu heimsókn sjúklings. Sé það ekki hægt verðu að gera það innan þriggja
mánaða. Sjúklingar sem er vísað á sjúkrahús verða að fá viðtal innan þriggja vikna frá
því þeim var vísað á sjúkrahús. Leiði læknisskoðun í ljós að leggja þurfi þá inn til
meðferðar verður að leggja þá inn á sjúkrahús innan sex mánaða. Börn og ungmenni
sem þurfa á geðsjúkdómameðferð að halda verða að fá slíka meðferð innan þriggja
mánaða. Alla tannlæknameðferð sem metin er nauðsynleg verður að gefa án óþarfa
dráttar og hvað sem öðru viðvíkur innan sex mánaða.
Sjúklingur mun venjulega krafinn greiðslu á fastagjaldi vegna meðferðar á
heilsugæslustöð. Göngudeildarsjúklingar greiða fastagjald fyrir viðtal; legusjúklingar
greiða fastadaggjald. Gjald fyrir göngudeildarsjúklinga er einnig fastagjald. Þegar um
er að ræða langtímasjúkdóma eru gjöld aðallega miðaðar við tekjur.
Þjónusta sem sjúklingur er þegar búinn að greiða ákveðið gjald innan 12 mánaða
tímabils eru gjaldfrjálsar eftir það. Þegar um er að ræða skammtíma legu sjúklings
(minna en þrír mánuðir) getur stofnun innheimt fastagjald.
Reikningar vegna lyfjameðferðar má taka til endurskoðunar sæki sjúklingur skriflega
um það hjá heilbrigðisnefnd staðaryfirvalda eða hjá samsvarandi stofnun, eða hjá
aðila sem mælti fyrir um meðferð innan 14 daga frá því hann fékk reikning.
Sjúklingur getur beint umkvörtun varðandi öll önnur atriði er snerta læknishjálp eða
umönnun á sjúkrahúsi eða tengda meðferð til forstjóra heilsugæslustöðvar eða
sjúkrahús sem málið varðar sem og til þess bærra eftirlitsyfirvalda.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 8
Sjúkratryggingar
Endurgreiðsla fer fram á grundvelli gjaldflokka og gjaldskrár sem ákveðin er af
almannatryggingastofnuninni. Varðandi gjöld til lækna nemur endurgreiðsla 60% af
almennu gjaldi. Kostnaður vegna læknisskoðana og meðferðar er endurgreiddur miðað
við fjárhæð sem nemur meira en 75% af kostnaði yfir greiðsluþátttöku samkvæmt
gjaldskrá. Í raun eru endurgreiðslur minni hluti af raunverulegum kostnaði.
Tannlæknagjöld, rannsóknir, lyfseðlar og ferðakostnaður er endurgreiddur með sama
hætti og varðandi lækna.
Sjúkratryggingar ná yfir hluta eða allan kostnað skráðra lyfja sem ávísað er af lækni í
sambandi við meðferð. Um er að ræða þrenns konar endurgreiðsluflokka.
Endurgreiðsla er reiknuð fyrir hvern lið sem hundraðshluti lyfjakostnaðar. Sjúklingur
greiðir þann hluta lyfjakostnaðar í efsta flokki sem mælt er fyrir um; ekki er neitt
notendagjald varðandi lyf í grunnflokki eða í sérstökum lægri flokki.
Grunnendurgreiðsla vegna ávísaðra lyfja nemur 42% af verði. Varðandi ákveðna
alvarlega langtíma sjúkdóma nemur endurgreiðsla 72 eða 100%, eftir að búið er að
draga frá notendagjald. Árlegt hámark lyfjakostnaðar sem notandi greiðir nemur.
Umfram það greiðir einstaklingur aðeins notendagjald fyrir hvern lið.
Umsóknir vegna endurgreiðslu sjúkrakostnaðar þarf að leggja fram innan sex mánaða
frá greiðslu reiknings eða frá meðferð.
Komi upp ágreiningur varðandi einhverja þætti sjúkratrygginga getur umsækjandi
skotið málinu til almannatryggingastofnunar eða til þess bærs atvinnutryggingasjóðs,
sem mun skoða hvort hægt sé að framkvæma leiðréttingu. Sé slíkt ekki hægt á þessu
stigi er umkvörtunarefni skotið til áfrýjunarnefndar almannatrygginga; ákvörðunum
nefndarinnar er einnig hægt að áfrýja til dómstóls almannatrygginga.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 9
III. Kafli: Sjúkrabætur í peningum
Hvenær átt þú rétt á sjúkrabótum í peningum?
Allir heimilisfastir einstaklingar milli 16 og 67 ára að aldri og þeir sem ekki eru
heimilisfastir og eru í launuðu starfi eða sjálfstætt starfandi einstaklingar´sem starfa í
Finnlandi í a.m.k fjóra mánuði eru tryggðir. Réttur til þessara bóta verður virkur níu
almennum vinnudögum eftir að sjúkdómur byrjar (ekki talinn sá dagur þegar
sjúkdómur hófst). Þessar bætur í daggreiðsluformi eru greiddar í að hámarki 300
vinnudaga.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Sjúkrabætur
Vinnuveitandi greiðir full laun í níu daga hafi vinnusamband staði lengur en í a.m.k.
einn mánuð. Hafi vinnusamband staðið skemur en í einn mánuð eru 50% launa
greidd. Flestir vinnuveitendur greiða full fastalaun samkvæmt kjarasamningum fyrsta
einn eða tvo mánuðina.
Sjúkrabætur í peningum
Dagleg fjárhæð sjúkrabóta í peningum veltur á framtöldum og sannreyndum árlegum
tekjum einstaklings eða á grundvelli hálfárs tekna viðkomandi. Daggreiðslubætur
hækka í samræmi við árstekjur viðkomandi einstaklings.
Sérstakar sjúkrabætur í peningum koma til greiðslu til foreldris sem fer með umönnun
og endurhæfingu barns síns sem er undir 16 ára aldri og sem hefur verið vistað á
sjúkrahúsi.
Sjúkrabætur eru skattskyldar tekjur. Við athugun á þörf er tekið tillit til sameiginlegs
heildarfjármagns beggja maka.
Greiðsla vegna endurhæfingar
Greiðsla vegna endurhæfingar er greidd þann tíma sem meðferð varir sé meðferð
ætlað að gefa sjúklingum kost á að halda áfram í eða byrja aftur á starfi sínu eða að
fara inn á vinnumarkað. Venjulega er fjárhæð þessarar greiðslu fastákveðin á sama
hátt og sjúkradagpeningar.
Hvernig fást sjúkrabætur í peningum?
Umsóknir um sjúkrabætur skulu sendar staðarskrifstofu almannatryggingastofnunar
eða til atvinnutryggingasjóðs.
Umsóknir um endurhæfingu og greiðslur vegna endurhæfingar skulu sendar
staðarskrifstofu almannatryggingastofnunar. Að undanskilinni valkvæðri þjónustu er
hægt að vefengja ákvarðanir er snerta endurmenntun og endurhæfingu með því að
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 10
senda erindi til áfrýjunarnefndar almannatrygginga; áfrýjanir úrskurða
áfrýjunarnefndar er hægt að senda dómstóli almannatrygginga.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 11
IV. Kafli: Bætur til mæðra og feðra vegna meðgöngu og fæðingar
Hvenær átt þú rétt á bótum til mæðra og feðra vegna meðgöngu og fæðingar?
Allir þeir sem eru heimilisfastir eiga rétt. Að auki eru þeir sem ekki eru heimilisfastir og
eru í launuðu starfi eða þeir sem eru sjálfstætt starfandi og vinna í Finnlandi eru
umsvifalaust tryggðir.
Bæði móðir (greiðsla í mæðraorlofi, äitiysraha, greiðslur til foreldra, vanhempainraha)
og faðir (greiðsla í fæðingarorlofi feðra, isyysraha, greiðsla til foreldra,
vanhempainraha) verða að hafa verið heimilisföst Finnlandi í a.m.k. 180 daga á undan
væntanlegri sængurlegu.
Varðandi réttindi til bóta í fríðu þá er ekki krafist neins réttindaávinnslutímabils.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Greiðslur í mæðraorlofi eru inntar af hendi til móður í fyrstu 105 daga. Réttur til
greiðslu í mæðraorlofi er virkur frá 30-50 vinnudaga fyrir væntanlegan fæðingardag.
Greiðsla til foreldra er greidd í næstu 158 vinnudaga. Þessar greiðslur geta farið annað
hvort til móður eða til föður kjósi hann að vera heima til að annast barnið en ekki til
beggja samtímis. Ættleiðingarforeldrar eiga einnig rétt á greiðslum til foreldra sé hið
ættleidda barn undir sjö ára aldri.
Konur eiga rétt á sérstökum bótagreiðslum á meðgöngu tengist efni eða geislavirkni
eða smitsjúkdómur starfi þeirra eða vinnustað þeirra sem er hættulegur þroska fósturs
eða skapi slíkt hættu meðan á meðgöngu stendur. Þetta á ekki við sé möguleiki á því
að flytja einstakling yfir í aðra stöðu.
Eftir fæðingu getur faðir sótt um greiðslu í fæðingarorlofi feðraorlof í allt að 18
vinnudaga sem tekið skal í fjórum lotum meðan greiðslur í mæðraorlofi og í feðraorlofi
eru greiddar. Réttur til greiðslna í fæðingarorlofi feðra er framlengt frekar í 1-12
vinnudaga hafi faðir tekið greiðslur til foreldra á síðustu 12 vinnudögum tímabils
greiðslna til foreldra.
Greiðslur í mæðraorlofi og greiðslur til foreldra greiddar út með sömu fjárhæð og
sjúkradagpeningar. Foreldrar barns sem er undir 16 ára aldri sem undirgengst
meðferð eða fylgir endurmenntunaráætlun á sjúkrahúsi, eða í ákveðnum tilvikum
heima hjá sér, kunna að eiga rétt á að fá sérstakar greiðslur vegna umönnunar barns.
Þessi greiðsla er venjulega greidd um tímabil sem nemur 60 vinnudögum fyrir hvert
barn og vegna almanaksárs. Fjárhæð þessara sérstöku greiðslna vegna
barnaumönnunar er sú sama og dagpeningagreiðslur.
Fjárhæð bóta
Daggreiðslur aukast í samræmi við árstekjur einstaklingsins. Lágmarks bætur í
peningum eru fastsettar.
Bætur í fríðu
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 12
Læknisskoðanir á heilsugæslustöðvum fyrir konur og börn fyrir og eftir meðgöngu eru
gjaldfrjálsar.
Hvernig á að fá bætur vegna mæðraorlofs og feðraorlofs?
Umsóknir um þessar bætur skulu sendar almannatryggingastofnun á viðkomandi stað
eða til skrifstofu atvinnutryggingasjóðs. Þegar um er að ræða greiðslur í mæðraorlofi
þarf að ganga frá umsókn tveimur mánuðum fyrir ætlaðan fæðingardag og varðandi
greiðslur í fæðingarorlofi feðra þarf að ganga frá umsókn tveimur mánuðum fyrir
væntanlegan gangsetningardag. Umsóknir um foreldragreiðslur skulu lagðar fram
einum mánuði fyrir æskilegan gangsetningardag.
Komi upp ágreiningur varðandi einhver atriði varðandi greiðslur til foreldra getur
umsækjandi skotið málinu til almannatryggingastofnunar eða til þess bærs
atvinnutryggingasjóðs, sem mun skoða hvort hægt sé að framkvæma leiðréttingu. Sé
slíkt ekki hægt á þessu stigi er umkvörtunarefni skotið til áfrýjunarnefndar
almannatrygginga; ákvörðunum nefndarinnar er einnig hægt að áfrýja til dómstóls
almannatrygginga.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 13
V. Kafli: Örorkubætur
Hvenær átt þú rétt á örorkubótum?
Örorkubætur eru aðallega hluti lífeyriskerfis.
Um er að ræða tvíþætt kerfi í Finnlandi:
Tryggingakerfi (lögboðinn tekjutengdur lífeyrir, Työeläke) sem fjármagnaður er
með framlögum sem taka til allra einstaklinga sem eru þátttakendur í atvinnulífi
(launþegar, sjálfstætt starfandi einstaklingar, bændur) sem eru 18 til 68 ára að
aldri;
Algilt kerfi sem fjármagnað er með sköttum (lífeyrir almannatrygginga,
Kansaneläke og viðbótarlífeyrissparnaður, Takuueläke) sem tryggir lágmarkslífeyri
handa öllum þeim sem eru með fasta búsetu á aldrinum 16 ára til 65 ára.
Lífeyriskerfin eru samþætt og þegar lögboðinn tekjutengdur lífeyrir fer yfir tilekin mörk
er ekki greiddur neinn almennur lífeyrir eða viðbótarlífeyrissparnaður.
Til þess að geta átt rétt á lífeyri almannatrygginga eða viðbótarlífeyrissparnaði er það
krafa að fyrir hendi sé þriggja ára búseta eftir að 16 ára aldri hefur verið náð. Hafi
einstaklingur ekki haft búsetu í Finnlandi í þrjú ár er einnig tekið tillit til búsetutímabils
í öðrum aðildarríkjum ESB, Íslandi, Liechtenstein, Noregi og Sviss. Samt sem áður er
ávallt krafa um búsetu í Finnlandi í eitt ár.
Varðandi launþega lúta réttindi til að fá lögboðinn tekjutengdan lífeyri ekki
réttindaávinnslutímabili. Sjálfstætt starfandi einstaklingar verða að haf lokið tímabili
þar sem þeir voru sjálfstætt starfandi í a.m.k. fjóra mánuði.
Bætur geta tekið á sig mismunandi myndir bæði samkvæmt kerfum almannatrygginga
og hinu tekjutengda kerfi:
Örorkubætur eru veittar tryggðum einstaklingi sem er búinn að missa starfsgetu
annað hvort vegna veikinda þar sem óvinnufærni er áætluð geta enst í a.m.k. eitt
ár eða vegna varanlegs galla eða líkamstjóns. Til að fá örorkulífeyri samkvæmt
tekjutengda kerfinu veður maður að hafa misst a.m.k 3/5 hluta starfsgetu (2/5
hluta þegar um er að ræða lífeyri vegna örorku að hluta). Þegar um er að ræða
almannatryggingakerfið eru þær kröfur gerðar að um sé að ræða missi starfsgetu
sem nemur a.m.k. 3/5 hluta (ekki er greiddur lífeyrir að hluta). Frá 60 ára aldri eru
sveigjanlegri skilyrði notuð varðandi örorkubætur. Einstaklingar sem eru undir 20
ára aldri geta ekki fengið lífeyri þangað til endurhæfingarlíkur hafa verið metnar.
Örorkubætur eru almennt greiddar eftir að einstaklingur hefur fengið
sjúkrabætur´um tímabil sem nemur u.þ.b. 300 daga;
Greiðslur vegna endurhæfingar eru greiddar þegar líklegt þykir að ástand
starfsmanns, vegna skerðingar eða sjúkdóms muni batna með umönnun eða
endurmenntun. Þessar bætur byggjast á því að bótaþegi fylgi meðferð og
endurmenntunaráætlun.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Örorkubætur
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 14
Örorkulífeyrir kemur til greiðslu frá þeim tíma þegar hámarkstímabil greiðslu
sjúkrabóta lýkur (300 dagar) allan þann tíma sem skilyrðum er fullnægt fram til þess
er ellilífeyrir fæst (63ja ára aldur varðandi tekjutengt lífeyriskerfi og 65 ára varðandi
lífeyri almannatrygging).
Þegar um er að ræða tekjutengt kerfi er örorkulífeyrir reiknaður þannig að við vissar
aðstæður sé tekið tillit til tímabilsins milli þess að áhætta kom til og aldur við töku
eftirlauna. Þær bótagreiðslur sem greiddar eru vegna þess framtíðatímabils eru
venjulega ákveðnar á grundvelli launa og fastlauna á þeim fimm árum sem koma á
undan þessum áhættuatburði (viðmiðunartímabil). Viðmiðunartímabilið tekur aðeins
tillit til þess tekjugrundvallar sem notast er við samkvæmt finnskum lögum um lífeyri.
Lífeyrir vegna örorku að hluta nemur 50% af fullum örorkulífeyri.
Samkvæmt almannatryggingakerfinu fer fjárhæð bóta eftir lengd tímabils búsetu í
Finnlandi, hjúskaparstöðu og fjárhæð annars lífeyris sem skapast vegna launavinnu.
Full fjárhæð er greidd hafi einstaklingur haft fasta búsetu í Finnlandi um 80% þess
tíma sem liðinn er eftir að hafa náð 16 ára aldri og áður en lífeyrir hefst. Að öðrum
kosti er lífeyrir leiðréttur miðað við tímalengd búsetu. Þegar um er að ræða ákveðið
hámarksþak er fjárhæð bóta lækkuð um 50% fjárhæðar lögboðins tekjutengds lífeyris
og annars finnsks og útlensks lífeyris.
Viðbótarlífeyrissparnaður
Heimilisfastur einstaklingur sem fær fullar örorkubætur á rétt á
viðbótarlífeyrissparnaði séu brúttólífeyristekjur hans í heild minni en full fjárhæð
viðbótarlífeyristekna. Einnig geta innflytjendur (þ.e. þeir sem eru með fasta búsetu
sem ekki eiga rétt á lífeyri almannatrygginga) sem ekki fá lífeyri almannatrygginga
geta fengið viðbótarlífeyrisgreiðslu séu þeir 16 ára að aldri eða eldri og eru fatlaðir í
merkingu laga um lífeyri almannatrygginga.
Fjárhæð viðbótarlífeyrissparnaðar fer eftir öllum öðrum lífeyristekjum sem viðkomandi
kann að fá frá Finnlandi eða erlendis frá. Aðrar ellilífeyristekjur eru dregnar frá fullri
fjárhæð viðbótarlífeyristekna. Viðbótarlífeyrissparnaður lækkar ekki vegna tekna
einstaklings, fjármagnstekna eða eigna. Umönnunargreiðslur handa lífeyrisþegum,
húsnæðisgreiðslur handa lífeyrisþegum eða greiðslur vegna óformlegrar umönnunar
hafa ekki áhrif á fjárhæð viðbótarlífeyrissparnað.
Greiðsla vegna endurhæfingar
Áður en veittur er örorkulífeyrir verður sá aðili sem annast greiðslu lífeyris að ganga úr
skugga um að horfur umsækjanda á endurhæfingu hafa varið rannsakaðar.
Sá aðili sem annast greiðslu lífeyris lætur í té greiðslu vegna endurhæfingar fyrir þá
mánuði sem tryggðir einstaklingar geta ekki verið í launaðri vinnu vegna þess að þeir
eru að gangast undir starfstengda endurhæfingu. Þeir sem nú þegar taka lífeyri fá
hækkaða fjárhæð lífeyris á endurhæfingartímabili.
Greiðsla vegna endurhæfingar er innt af hendi vegna ákveðins tímabils.
Samkvæmt tekjutengda kerfinu nemur greiðsla vegna endurhæfingar fullum lífeyri
vegna örorku auk hækkunar sem nemur 33% vegna tímabila þar sem um var að ræða
virk endurhæfing.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 15
Greiðsla vegna endurhæfingar samkvæmt almenna lífeyristryggingakerfisins
samsvarar 75% tekna og kemur til greiðslu eftir biðtíma sem nemur 1 eða 1 + 9
dögum. Hún kemur til greiðslu þegar tímabil endurhæfingar endist í meir en 30 daga.
Greiðsla vegna endurhæfingar nemur 10% ofan á greiðsluna sem lífeyrisþegi lífeyris
almannatrygginga fær og kostnaður af endurhæfingarþjónustu er að fullu greiddur.
Aðrar örorkubætur
Þau eru meðal annars:
Greiðsla vegna umönnunar (Eläkettä saavan hoitotuki), sem eru bætur greiddar
lífeyrisþegum með þremur mismunandi fjárhæðum, og fer það eftir þörf á aðstoð
eða til þess að bæta upp vegna kostnaðar sem stafar af heimahlynningar eða
vegna annarra sérstakra útgjalda sem orsakast af sjúkdómi eða líkamstjóni;
Greiðsla vegna örorku (16 vuotta täyttäneen vammaistuki), sem greidd er 16-64
ára gömlum einstaklingum sem ekki hafa fengið lífeyri og sem eru með skerta
heilsu vegna veikinda eða líkamstjóns og sem ætlað er að bæta upp fyrir
erfiðleika, nauðsynlega þjónustu o.s.frv. Fjárhæðin veltur á örorkustigi, þörfinni á
aðstoð og viðbótarútgjöldum.
Húsnæðisgreiðslur til lífeyrisþega (Eläkkeensaajan asumistuki), sem gætu fallið í
hlut lífeyrisþega sem hafa búsetu í Finnlandi. Fjárhæðin er í hlutfalli við tekjur
lífeyrisþega og húsnæðiskostnað, sem og ákveðna aðra þætti.
Hvernig fær maður örorkubætur?
Senda þarf umsóknir til viðeigandi aðila sem annað greiðslu lífeyris.
Örorkustig er ákvarðað í tengslum við heilbrigðisástand þitt. Matið tekur ekki aðeins
tillit til læknaskýrslna en m.a. einnig menntunarstigs, faglegrar reynslu, aldur og líkur
á því að fá vinnu.
Greiðslu vegna endurhæfingar er hægt að stöðva verði breyting á starfsgetu þinni eða
ef þú neitar meðferð vegna endurhæfingar án skynsamlegrar ástæðu.
Samkvæmt tekjutengda kerfinu er hægt að yfirfæra fullar örorkubætur og fulla
greiðslu vegna endurmenntunar yfir í örorkulífeyri og í greiðslu vegna endurmenntunar
að hluta verði breyting á starfsgetu þinni og tekjum.
Ef upp kemur ágreiningur varðandi atriði er tengjast örorkubótum getur
umsækjandinn lagt fram áfrýjun til þess aðila sem annast greiðslu lífeyris, sem mun
sem finna úrlausn á slíku. Ef slíkt er ekki mögulegt á þessu stigi er kvörtuninni vísað til
áfrýjunarnefndar almannatrygginga eða áfrýjunarnefndar tekjutengds lífeyris.
Ákvörðun áfrýjunarnefndanna má áfrýja frekar til dómstóls almannatrygginga.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 16
VI. Kafli: Ellilífeyrir og bætur til aldraðra
Hvenær átt þú rétt á bótum til aldraðra?
Í Finnlandi eru tvenns konar lífeyriskerfi: lögbundna tekjutengda lífeyriskerfið og
lífeyrir almannatryggingakerfisins (þ.m.t. viðbótarlífeyrissparnaður, Takuueläke).
Tekjutengda lífeyriskerfið býður upp á tekjutengdan og tryggingabundinn lífeyri, en
lífeyrir almannatryggingakerfisins úthlutar lágmarkslífeyri á grundvelli búsetu.
Saman mynda þessi tvö lífeyriskerfi heildarkerfi lögboðins lífeyris. Þau eru samþætt
og þegar lögboðinn tekjutengdur lífeyrir fer yfir tilekin mörk er ekki greiddur neinn
lífeyrir almanntrygginga eða viðbótarlífeyrissparnaður.
Mögulegt er að hætta launuðu starfi milli 63ja og 68 ára aldurs samkvæmt
tekjutengdum lífeyris kerfum.
Tekjutengdum lífeyri í einkageiranum er stjórnað af um 30 aðilum sem bjóða upp á
lífeyristöku. Hafi einstaklingur verið tryggður samkvæmt fleiri en einum lögum um
lífeyri (þ.e. hefur verið með mismunandi aðila sem bjóða upp á töku lífeyris úthlutar
og greiðir síðasti aðili sem býður upp á töku lífeyris allan lífeyrinn.
Einstaklingar sem eru yfir 65 ára að aldri og eru heimilisfastir í Finnlandi eða í öðru
landi ESB eiga rétt á almennum ellilífeyri og viðbótarlífeyrissparnaði. Finnskir
þegnar og ríkisborgarar annarra landa ESB verða að hafa búið í Finnlandi í a.m.k. þrjú
ár eftir 16 ára aldur. Hafi einstaklingur ekki haft búsetu í Finnlandi í þrjú ár er einnig
tekið tillit til búsetutímabils í öðrum aðildarríkjum ESB, Íslandi, Liechtenstein, Noregi
og Sviss. Samt sem áður er ávallt krafa um búsetu í Finnlandi í eitt ár.
Bótaþegar geta sótt um uppgjör vegna snemmtekins lífeyris bæði samkvæmt
tekjutengdum kerfum og kerfum almannatrygginga, hvenær sem er eftir þeir ná 62ja
ára aldri en þá er fjárhæð lífeyris lækkuð um annars vegar 0,6% eða hins vegar 0,4%
fyrir hvern mánuð milli raunverulegra starfsloka og lögboðins eftirlaunaaldurs. Uppgjör
ellilífeyris má einnig fresta framyfir venjulegan lífeyrisaldur en þá er sá lífeyrir sem að
lokum er greiddur hækkaður hlutfallslega.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Lögboðinn tekjutengdur lífeyrir
Samkvæmt tekjutengda lífeyriskerfinu eru þau aldurstímabil sem veita réttindi til
ellilífeyris starfstímabilin milli 18 ára aldurs og 68 ára.
Lífeyrir er reiknaður á grundvelli árslauna, eða að því er varðar sjálfstætt starfandi
einstaklinga, sameinaðar árstekjur. Réttindin hækka eftir aldri á grundvelli eftirfarandi
stuðla:
1,5% frá 18 til 52ja ára aldurs;
1,9% frá 53 til 62ja ára aldurs;
4,5% frá 63 til 68ja ára aldurs;
Ef þú heldur áfram að vinna eftir að þú færð lífeyrir eða byrjar aftur í starfi eru
lífeyrisréttindin af þessari vinnu 1,5% á ári. Lífeyrisréttindi aukast einnig vegna bóta
sem greiddar eru í formi almannatryggingabóta byggðum á framlögum launþega og
vinnuveitenda (t.d. sjúkrabætur).
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 17
Nám sem leiðir til prófskírteinis og tímabil umönnunar barna sem eru undir 3ja ára
aldri mynda hækkun í tekjutengdum lífeyri sem er fjármagnaður af ríkinu.
Lífeyrir almannatrygginga
Ellilífeyrir almannatrygginga er lífeyristengdur: þegar komið er yfir ákveðna fjárhæð
lífeyristekna er lífeyrir ekki greiddur. Þetta á að hluta til við um lífeyri sem greiddur er
af Finnlandi eða hvaða öðru landi sem er og myndar varanlegar bótagreiðslur sem
metnar eru til lífeyris. Lífeyrir sem greiddur er samkvæmt reglugerð EB nr. 883/2004
sem byggjast á tryggingu sama einstaklings og greidd að öðru aðildarríki eru ekki
skoðaðar sem tekjur.
Fjárhæð lífeyris almannatrygginga veltur einnig á lengd tímabils búsetu í Finnlandi milli
16 og 65 ára aldurs. Til að fá fullr bætur, er 40 ára búseta nauðsynleg. Nemi fjöldi
dvalarára minna en 80% af tíma milli 16 ára og 65 ára aldurs er lífeyrir leiðréttur í
hlutfalli við búsetutíma.
Lífeyrinn getur innifalið viðbót vegna barns á framfæri.
Að auki eru nokkrar aðrar sérstakar bætur fyrir ellilífeyrisþega:
Greiðsla vegna umönnunar (Eläkettä saavan hoitotuki), sem eru bætur greiddar
lífeyrisþegum með þremur mismunandi fjárhæðum, og fer það eftir þörf á aðstoð
eða til þess að bæta upp vegna kostnaðar sem stafar af heimahlynningar eða
vegna annarra sérstakra útgjalda sem orsakast af sjúkdómi eða líkamstjóni;
Húsnæðisgreiðslur til lífeyrisþega (Eläkkeensaajan asumistuki), sem hægt era ð
úthluta lífeyrisþegum sem eru búsettir í Finnlandi og þar sem fjárhæðin er í hlutfalli
við tekjur lífeyrisþega og húsnæðiskostnað sem og við aðra þætti.
Viðbótarlífeyrissparnaður
Heimilisfastur einstaklingur sem fær ellilífeyri á rétt á viðbótarlífeyrissparnaði séu
brúttólífeyristekjur hans í heild minni en full fjárhæð viðbótarlífeyristekna. Einnig
innflytjendur sem ekki fá lífeyri almannatrygginga (þ.e. heimilisfastir einstaklingar sem
ekki eiga rétt á lífeyri almannatrygginga) eiga rétt á þessum lífeyri frá 65 ára aldri.
Fjárhæð viðbótarlífeyrissparnaðar fer eftir öllum öðrum lífeyristekjum sem viðkomandi
kann að fá frá Finnlandi eða erlendis frá. Aðrar ellilífeyristekjur eru dregnar frá fullri
fjárhæð viðbótarlífeyristekna. Viðbótarlífeyrissparnaður lækkar ekki vegna tekna
einstaklings, fjármagnstekna eða eigna. Umönnunargreiðslur handa lífeyrisþegum,
húsnæðisgreiðslur handa lífeyrisþegum eða greiðslur vegna óformlegrar umönnunar
hafa ekki áhrif á fjárhæð viðbótarlífeyrissparnað.
Hvernig fást bætur aldraðra?
Senda þarf umsóknir til viðeigandi aðila sem annað greiðslu lífeyris. Finnska
lífeyrismiðstöðin (Eläketurvakeskus, ETK) er miðlæg stofnun tekjutengda kerfisins.
Opinberi geirinn er með eigin aðila sem bjóða upp á lífeyristöku, Keva. Lífeyrir
almannatrygginga og viðbótarlífeyrissparnaður lýtur stjórn almannatryggingastofnunar
(Kansaneläkelaitos, Kela).
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 18
Ef upp kemur ágreiningur varðandi atriði er tengjast ellilífeyri getur umsækjandinn
lagt fram áfrýjun til þess aðila sem annast greiðslu lífeyris, sem mun sem finna
úrlausn á slíku. Ef slíkt er ekki mögulegt á þessu stigi er kvörtuninni vísað til
áfrýjunarnefndar almannatrygginga eða áfrýjunarnefndar tekjutengds lífeyris.
Ákvörðun áfrýjunarnefndanna má áfrýja frekar til dómstóls almannatrygginga.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 19
VII. Kafli: Bætur fyrir eftirlifendur
Hvenær átt þú rétt á bótum fyrir eftirlifendur?
Varðandi aðrar tegundir bóta (elli lífeyrir og örorkulífeyrir), þá er um að ræða tvöfalt
kerfi í Finnlandi: annars vegar tekjutengdur lífeyrir sem byggist á tryggingu, og hins
vegar algilt kerfi sem er fjármagnað með skatttekjum og byggist á framlögum og veitir
lágmarkslífeyri.
Eftirlifandi maki (þ.m.t. eftirlifandi sambýlisaðili í skráðri samvist), fráskilinn maki hafi
hann átt rétt á meðlagi fyrir andlát (þetta snertir einungis lögboðinn tekjutengdan
lífeyri) og börn (eigið barn; fósturbarn þess látna eða eftirlifandi maka; barn sem hinn
látni greiddi meðlag með; barn sem bjó á sama heimili og hinn látni einstaklingur hafi
hann verið giftur foreldri barnsins) eiga allir rétt á bótum.
Samkvæmt báðum kerfum stöðvast lífeyrisgreiðslur til ekkju/ekkils giftist eftirlifandi
maki fyrir 50 ára aldur. Í slíkum tilvikum fær einstaklingur bætur með fastákveðinni
fjárhæð sem er jöfn lífeyri í þrjú ár.
Tekjutengdur lífeyrir
Eftirlifandi maki á hvað sem öðru líður rétt á ekkjulífeyri/ekkilslífeyri hafi hjónaband
þetta getið af sér barn. Séu hjón barnlaus:
Þá verður eftirlifandi maki að vera a.m.k. 50 ára gamall við andlát, eða
Eftirlifandi maki verður að hafa tekið örorkubætur í a.m.k. þrjú ár.
Gifting verður einnig að hafa átt sér stað áður en eftirlifandi maki náði 50 ára aldri og
hafa varað í a.m.k. fimm ár. Skilyrði eru ekki eins ströng varðandi eftirlifandi maka
sem er barnlaus og fæddist fyrir 1. júlí 1950.
Lífeyrir almannatrygginga
Ekkjulífeyrir/ekklalífeyrir kemur til greiðslu hafi:
Gifting farið fram áður en hinn látni varð 65 ára að aldri;
Eftirlifandi maki verið undir 65 ára að aldri og er ekki að taka lífeyri
almannatrygginga;
Hinn látni verið búsettur í Finnlandi í þrjú ár eftir 16 ára aldur;
Hinn látni maki verið búsettur í Finnlandi eða í öðru ESB landi;
Hinn eftirlifandi maki eignast barn með hinum látna. Hafi hjónaband ekki getið af
sér barn verður lífeyrir aðeins greiddur hafi hinn eftirlifandi ekki verið meir en 50
að aldri við andlát og undir 50 ára aldri við giftingu og gisting hefur varað í a.m.k.
fimm ár.
Lífeyrisþegi verður að fullnægja öllum þessum skilyrðum til að öðlast réttindi.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Lögboðinn tekjutengdur lífeyrir
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 20
Ekkjulífeyrir/ekklalífeyrir nemur 17-50% lífeyris hins látna og fer hlutfall eftir því
hversu mörg börn eiga rétt á barnalífeyri . Lífeyririnn er jafn lífeyri frá hinum látna
þegar bótaþegar er ekkja/ekkill og tvö börn. Hafi hinn látni ekki verið farinn á eftirlaun
við andlát reiknast lífeyrir handa eftirlifanda á grundvelli örorkulífeyris sem hinn látni
hefði átt rétt á við andlát. Ekkjulífeyrir/ekklalífeyrir er samþættur eigin (eða ætluðum)
lífeyri. Sé þetta hærri fjárhæð en ákveðin fjárhæð er ekkjulífeyrir/ekklalífeyrir
lækkaður til samræmis. Lífeyrir eftirlifanda sem kemur til greiðslu er því næst
reiknaður samkvæmt eftirfarandi formúlu: 50% af lífeyrir hins látna – 50% (eigin
lífeyris ekkju/ekkils – grunnfjárhæð).
Þegar um er að ræða fráskilinn fyrri maka er lífeyri maka skipt upp. Sá hluti sem
greiddur er fyrri maka fer eftir þeirri fjárhæð meðlags sem hann fær sem hluti
skilnaðaruppgjörs.
Lífeyrir barna sem misst hafa foreldri/foreldra má greiða börnum undir 18 ára
aldri. Lífeyrir nemur 33-83% lífeyris hins látna og fer hlutfall eftir því hversu mörg
börn eiga rétt á barnalífeyri .
Lífeyrir almannatrygginga
Fyrstu sex mánuði fær maki upphafslífeyri sem er föst mánaðargreiðsla (leiðrétt miðað
við lengd búsetu hins látna einstaklings í Finnlandi). Að loknu þessu sex mánaða
tímabili heldur greiðsla ekkjulífeyris/ekklalífeyris áfram hafi eftirlifandi maki barn á
framfæri sínu sem er undir 18 ára að aldri, með grunnfjárhæð og tekjutengda viðbót.
Sé engu barni fyrir að dreifa er ekki hægt að greiða grunnfjárhæðina.
Lífeyrir barns sem hefur misst foreldri/foreldra greiðist sé barn undir 18 ára að
aldri og heimilisfast í Finnlandi eða í öðru ESB landi. Lífeyri barns sem misst hefur
foreldri/foreldra má greiða fram til 21 árs aldurs sé bótaþegi í fullu námi. Börn sem
misst hafa báða foreldra fá tvennar aðgreindar lífeyrisgreiðslur.
Lífeyrir barns sem misst hefur foreldri/foreldra fela í sér grunnfjárhæð og geta einnig
náð yfir viðbótargreiðslur. Fjárhæð þessarar viðbótar fer eftir öðrum lífeyri handa
eftirlifendum sem greiddur er börnunum. Börn sem eru á aldrinum 18 og 20 fá
einungis grunnfjárhæðina.
Hvernig á að fá bætur fyrir eftirlifendur?
Senda þarf umsóknir til viðeigandi aðila sem annað greiðslu lífeyris. Finnska
lífeyrismiðstöðin (Eläketurvakeskus, ETK) er miðlæg stofnun tekjutengda kerfisins.
Opinberi geirinn er með eigin aðila sem bjóða upp á lífeyristöku, Keva. Lífeyrir
almannatrygginga lýtur stjórn almannatryggingastofnunar (Kansaneläkelaitos, Kela).
Ef upp kemur ágreiningur varðandi atriði er tengjast bætur fyrir eftirlifendur getur
umsækjandinn lagt fram áfrýjun til þess aðila sem annast greiðslu lífeyris, sem mun
sem finna úrlausn á slíku. Ef slíkt er ekki mögulegt á þessu stigi er kvörtuninni vísað til
áfrýjunarnefndar almannatrygginga eða áfrýjunarnefndar tekjutengds lífeyris.
Ákvörðun áfrýjunarnefndanna má áfrýja frekar til dómstóls almannatrygginga.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 21
VIII. Kafli: Bætur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma
Hvenær átt þú rétt á bótum vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma?
Bótagreiðslur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma eru aðallega inntar af hendi
gegnum skyldutryggingar vegna starfstengds líkamstjóns. Tryggðir einstaklingar eiga
rétt á bótagreiðslum vegna fjárhagslegs tjóns af völdum starfstengds líkamstjóns eða
sjúkdóms. Tryggingar vegna starfstengds líkamstjóns eru á vegum einkarekinna
tryggingarfélaga. Tryggingarfélög mega ekki hafna því að gefa út og viðhalda
tryggingum vegna starfstengds líkamstjóns sem réttilega er sótt um.
Óháðir landbúnaðarverkamenn eru tryggðir gegn starfstengdu líkamstjóni hjá
félagstryggingastofnun bænda. Bætur til opinberra starfsmanna og ríkisstarfsmanna
eru greiddar úr ríkissjóði.
Vinnuveitendum er skylt að tryggja alla starfsmenn sem þeir ráða til starfa í meir en
12 daga á hvaða almanaksári sem er. Starfsmenn sem verða fyrir líkamstjóni eiga
samt sem áður rétt á lögmætum bótagreiðslum vegna starfstengds líkamstjóns jafnvel
þótt vinnuveitandi hafi látið hjá líða að fara eftir eða er ekki bundinn af þessari skyldu.
Það fellur í verkahring samtaka slysatryggingastofnana (FAII) að forkanna umsóknir
og að greiða út bætur.
Samkvæmt lögum um tryggingar vegna starfstengds líkamstjóns, tengjast réttindi til
bótagreiðslna tilvist vinnusambands í opinbera eða í einkageiranum. Trygging þessi
veitir tryggingarvernd gegn vinnuslysum og atvinnusjúkdómum. Vinnuslys er slys af
hvaða tagi sem er sem starfsmenn verða fyrir við framkvæmd starfs síns eða við
kringumstæður sem tengjast starfi þeirra á ferð sinni til eða frá vinnu, eða í tengslum
við verkþátt eða verkefni sem vinnuveitandi hefur úthlutað þeim. Atvinnusjúkdómur
vísar til sjúkdóms sem á einkum rætur sínar að rekja líkamlegra, efnafræðilegra eða
líffræðilegra þátta sem tengjast unnu starfi á atvinnutímabili.
Allir starfsmenn sem eru með ráðningarsamning í einkageiranum eða opinbera
geiranum eru tryggðir nema fjölskyldumeðlimir vinnuveitanda og stjórnendur
fyrirtækis sem eitt og sér eða í sameiningu við fjölskyldumeðlimi eiga meir en helming
fyrirtækisins. Almennt eru nemar sem eru í vinnunámi einnig tryggðir. Að öllu jöfnu
tryggir trygging starfstengds líkamstjóns einnig starfsmenn sem sendir hafa verið til
útlanda.
Þó svo skyldutrygging vinnutengds líkamstjóns tryggir ekki vinnuveitendur og
fjölskyldur þeirra eða stjórnendur eins og lýst er að framan eiga þeir allir lagalegan
rétt á að taka út frjálsa slysatryggingu sem veitir sömu bætur og skyldutryggingin.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Skyldutrygging vegna starfstengds líkamstjóns tryggir bótagreiðslur vegna
nauðsynlegrar læknishjálpar og tekjumissis. Þegar um er að ræða tímabundna
óvinnufærni eru daggreiðslur greiddar að hámarki í eitt ár Fyrstu fjárar vikurnar eftir
slys er fjárhæðin jöfn sjúkrabótum og eftir það nemur hún 1/360 hluta árslauna
einstaklingsins. Árslaun eru ákvörðuð almennt á grundvelli tekna a´þeim tíma þegar
slys varð.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 22
Leiði slysið til þess að starfsgeta skerðist og vari þessi skerðing í meir en ár er
starfsmanni greiddur lífeyrir vegna starfstengds líkamstjóns. Þegar um er að ræða
algera örorku er fjárhæð þessa lífeyris 85% árslauna þangað til 65 ára aldri er náð og
70% árstekna eftir það.
Heimilt er að greiða lækkaðar dagpeningagreiðslur og lífeyri vegna starfstengds
líkamstjóns þegar um er að ræða óvinnufærni að hluta. þessar bótagreiðslur og þessi
lífeyrir eru skattskyldar tekjur. Endurgreiðslur vegna læknisþjónustu eru ekki
skattskyldar.
Leiði slys eða sjúkdómur Vegna vinnuslyss eða atvinnusjúkdóms til varanlegrar
almennrar fötlunar á starfsmaður rétt á greiðslu vegna óþæginda. Mismunandi slys og
sjúkdómar eru flokkaðir í 20 fötlunarflokka í samræmi við alvarleika þeirra á grundvelli
úrskurðar ráðuneytis félagsmála og heilbrigðismála. Þetta eru skattfrjálsar bætur. Sé
um andlát að ræða er greiðsla vegna útfararkostnaðar innt af hendi til bús þess látna
eða þeirra sem greiða jarðarfararkostnað og arftökulífeyrir er greiddur eftirlifandi
maka og öllum börnum undir 18 ára að aldri eða fram til 25 ára aldurs séu þeir
námsmenn í fullu námi. Lífeyrir til eftirlifenda eru skattskyldar tekjur.
Tryggingar vegna starfstengds líkamstjóns tryggir einnig kostnað við læknisfræðilega
endurhæfingu og starfsendurhæfingu. Endurmenntunarnám er í meginatriðum ætlað
að gera starfsmönnum kleift að framkvæma viðeigandi launað starf og að hlúa að
sjálfstæði þeirra í daglegu lífi. Framlög eru veitt til endurgreiðslu lögmæts kostnaðar
vegna endurmenntunarnáms eða endurhæfingar og tekjumissi almennt í formi lífeyris
vegna starfstengds líkamstjóns.
Hvernig fást bætur vegna vinnuslysa og atvinnusjúkdóma?
Þegar um er að ræða slys verða starfsmenn umsvifalaust að tilkynna vinnuveitanda frá
því og mun hann gefa þeim tryggingavottorð sem vátryggjandi atvinnustarfsemi krefst
og sem síðan tekur að sér að greiða kostnað vegna læknismeðferðar og lyf sem
læknirinn ávísar. Vinnuveitandi verður að tilkynna vátryggjanda um slys þannig að
bótaferli getur hafist.
Ef upp kemur ágreiningur varðandi atriði er tengjast bótum hvað varðar vinnuslys eða
atvinnusjúkdóma getur umsækjandinn lagt fram áfrýjun til þess aðila sem annast
greiðslu lífeyris, sem mun sem finna úrlausn á slíku. Ef slíkt er ekki mögulegt á þessu
stigi er kvörtuninni vísað til áfrýjunarnefndar vinnuslysa. Ákvörðun
áfrýjunarnefndanna má áfrýja frekar til dómstóls almannatrygginga.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 23
IX. Kafli: Fjölskyldubætur
Hvenær átt þú rétt á fjölskyldubótum?
Barnabætur eru greiddar öllum börnum sem eru heimilisföst í Finnlandi þangað til þau
verða 17 ára að aldri.
Allar konur sem eru heimilisfastar í Finnlandi og hafa verið þungaðar í a.m.k. 154 daga
og eru búnar að fara í læknisskoðun á fyrstu fjórum mánuðum meðgöngu eiga rétt á
mæðrastyrk. Foreldrar sem ættleiða barn undir 18 ára aldri eiga einnig rétt á þessum
bótum.
Annar valkostur að því er varðar dagheimili sem staðaryfirvöld bjóða er að fjölskylda
sem er með barn undir þriggja ára aldri getur valið greiðslu vegna umönnunar barns. Í
slíku tilviki þá eiga öll önnur börn í fjölskyldunni sem eru á forskólaaldri i fjölskyldunni
einnig rétt á bótunum.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Barnabætur
Fjárhæð barnabóta ákvarðast af fjölda hæfra barna í fjölskyldunni. Barnabætur aukast
fyrir hvert barn í fjölskyldu með eitt foreldri. Barnabætur eru ekki skattskyldar.
Fæðingarstyrkur móður
Fæðingarstyrkur móður er veittur samkvæmt ósk móður í formi greiðslu í peningum
eða í fríðu í formi körfu með barnafötum og vörum til umönnunar barna.
Fæðingarstyrkur móður telst vera skattfrjálsar tekjur.
Greiðslur vegna umönnunar barna
Greiðslur vegna umönnunar barna eru í boði handa fjölskyldum sem í stað þess að
nota dagvistun sem er veitt af hálfu sveitarfélaga annast börn sín undir þriggja ára
aldri heima hjá sér eða með annars konar hætti. Greiðslan felur í sér grunnþátt,
systkinahækkun og tekjutengda viðbót.
Greiðsla vegna einkabarns er greidd þegar fjölskylda sér um umönnun vegna barns á
eigin vegum. Grunnfjárhæð er í gildi. Fyrir utan grunnfjárhæðina má greiða
tekjutengda viðbót. Greiðsla fer milliliðalaust til umönnunaraðila.
Greiðsla að hluta til barnaumönnunar er greidd foreldri sem er með barn undir þriggja
ára aldri eða meðan á fyrstu tveimur skólaárum barns stendur og sem dregur úr
vinnustundafjölda niður í að hámarki 30 klukkustundir á viku.
Hvernig á að fá fjölskyldubætur?
Umsóknir um barnabætur skulu sendar staðarskrifstofu almannatrygginga-
stofnunarinnar. Málskot úrskurða almannatryggingastofnunar má beina til
áfrýjunarnefndar almannatrygginga; áfrýjunum gegn úrskurðum hennar er hægt að
senda til dómstóls almannatrygginga.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 24
Umsóknir um mæðrastyrk þarf að leggja fram til staðarskrifstofu almannatrygginga-
stofnunar a.m.k. tvo mánuði fyrir áætlaðan fæðingardag. Ættleiðingarforeldrar verða
að leggja fram umsókn áður en barn verður eins árs gamalt.
Umsókn um mæðrastyrk er gerð á sama tíma og umsókn um greiðslur vegna
meðgöngu og fæðingar, greiðslur í fæðingarorlofi, foreldragreiðslur og barnabætur.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 25
X. Kafli: Atvinnuleysi
Hvenær átt þú rétt á atvinnuleysisbótum?
Atvinnuleysisbætur samanstanda af tekjutengdum greiðslum, grunngreiðslu og
stuðningsaðgerðir á vinnumarkaði. Flestir starfsmenn eru tryggðir gegnum
atvinnuleysissjóð í eigin atvinnugeira, en í slíkum tilvikum eiga þeir rétt á
tekjutengdum greiðslum. Greiðsla er innt af hendi úr atvinnuleysissjóði.
Grunngreiðsla og stuðningsaðgerðir á vinnumarkaði eru greiddar af
almannatryggingastofnun (Kansaneläkelaitos, Kela).
Til að eiga rétt á atvinnuleysisbætur af hvaða tagi sem er verður þú:
Að hafa orðið atvinnulaus nauðugur;
Vera ekki í starfi;
Vinnufær;
Skrá þig sem verandi í atvinnuleit;
Tilbúin/n að taka starfi sem vinnumiðlunin býður þér; og
Vera heimilisfastur/heimilisföst í Finnlandi.
Atvinnuleysistryggingar
Grunngreiðslur eru greiddar atvinnulausum einstaklingum sem eru milli 17 og 64 ára
að aldri, sem eru í atvinnuleit og sem hafa verið í vinnu í samtals 34 vikur á 28
mánaða tímabili áður en þeir urðu atvinnulausir. Sjálfstætt starfandi einstaklingar
verða að hafa verið í vinnu í 18 af 48 mánuðum rétt fyrir atvinnuleysið og þessi
starfsemi verður að hafa haft visst umfang.
Sömu aldurstakmörk og réttindaávinnslutímabil gilda um tekjutengdar greiðslur, en
hið síðarnefnda skilyrði verður að vera fullnægt samtímis því að vera aðili að
atvinnuleysistryggingasjóði. Aðild að atvinnuleysistryggingasjóði er frjáls.
Vinnumarkaðsaðgerðir
Einstaklingar sem eru á milli 17 og 64 ára að aldri sem eru heimilisfastir í Finnlandi
sem eru atvinnulausir og sem annað hvort eiga ekki rétt á atvinnuleysisbótum eða eru
búnir að tæma rétt sinn eiga rétt að vinnumarkaðsaðgerðum, Einstaklingar sem eru
17 – 24 ára að aldri eiga rétt á þessum bótum meðan þeir taka þátt í atvinnueflandi
úrræðum (vinnuhæfnispróf, nám á námssamningi, aðgerðir og fræðsla til að auka
vinnufærni eða endurhæfing).
Einstaklingar sem koma inn á vinnumarkaðinn í fyrsta sinn þurfa að gangast undir
fimm mánaða fræðslu. Þetta á ekki við um þá sem eru í verknámi.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Atvinnuleysistryggingar
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 26
Grunngreiðslur og tekjutengdar atvinnuleysisgreiðslur eru inntar af hendi til
atvinnulausra starfsmanna sem skráðir hafa verið hjá vinnumiðlun í a.m.k. sjö daga í
átta samfelldar vikur.
Greiðslur eru greiddar fimm daga á viku í að hámarki 500 vinnudaga.
Atvinnulausir einstaklingar sem eru að eldast og sem fullnægja skilyrði varðandi fyrri
atvinnu eiga rétt á framlengdum atvinnuleysisgreiðslum.
Bótafjárhæðir
Grunnatvinnuleysisbætur (peruspäiväraha) eru greiddar með fastri fjárhæð bóta.
Fjárhæð tekjutengdra greiðslna samsvarar heildarfjárhæð grunngreiðslu og 45%
mismunar milli daglegra launa og grunngreiðslna. Séu mánaðarleg laun meir en 105
sinnum grunnfjárhæð, nemur fjárhæð 20% þess sem umfram er. Við sérstakar
aðstæður er tekjutengdur þáttur hækkaður.
Greiðslur frá vinnumarkaði
Greiðslur frá vinnumarkaði eru inntar af hendi til atvinnulausra starfsmanna sem
skráðir hafa verið hjá vinnumiðlun í a.m.k. fimm daga í átta samfelldar vikur.
Greiðslur frá vinnumarkaði eru launatengdar úthlutanir sem eru jafnar grunnbótum
atvinnuleysisbóta. Athugun á þörfinni tekur tillit til eigin heildartekna einstaklings og
hluta af tekjum maka eða foreldra umfram ákveðin mörk.
Greiðslur frá vinnumarkaði eru inntar af hendi án tekjutengingar í 180 daga eftir að
atvinnuleysisbætur hafa verið greiddar í að hámarki 500 daga meðan tekið var þátt í
atvinnuörvandi úrræðum og varðandi ákveðna eldri atvinnulausa einstaklinga.
Greiðslur frá vinnumarkaði geta farið fram án tímamarka.
Hvernig á að fá atvinnuleysisbætur?
Umsóknir vegna grunngreiðslna og um greiðslur frá vinnumarkaði skulu stílaðar á
staðarskrifstofu almannatryggingastofnunar og umsóknir um tekjutengdar greiðslur
skulu stílaðar á atvinnuleysistryggingasjóð einstaklings. Atvinnumiðlunin tilkynnir
almannatryggingastofnun eða atvinnuleysistryggingasjóði með bindandi áliti um
takmarkanir atvinnumálastefnu sem stýrir úthlutun bótanna.
Komi upp ágreiningur varðandi einhverja þætti sjúkratrygginga getur umsækjandi
skotið málinu til almannatryggingastofnunar eða til þess bærs atvinnutryggingasjóðs,
sem mun skoða hvort hægt sé að framkvæma leiðréttingu. Sé slíkt ekki hægt á þessu
stigi er umkvörtunarefni skotið til áfrýjunarnefndar atvinnuleysistrygginga; áfrýjun á
ákvörðunum nefndarinnar er hægt að beina til dómstóls almannatrygginga.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 27
XI. Kafli: Lágmarksframfærsla
Hvenær átt þú rétt á bótum vegna lágmarksframfærslu?
Almenn félagsaðstoð
Félagsaðstoð er tegund síðasta úrræðis aðstoðar sem ætlað er að tryggja lágmarks
lífsviðurværi einstaklings (fjölskyldu). Aðstoð er veitt þegar einstaklingur (fjölskylda)
er tímabundið, um lengri eða skemmri tíma, án fullnægjandi fjármuna til þess að geta
staðið undir nauðsynlegum framfærslukostnaði. Bæturnar eru greiddar út hjá
sveitarfélagi á því svæði þar sem einstaklingur (fjölskylda) er heimilisföst.
Réttur til félagsaðstoðar er í boði fyrir alla einstaklinga sem hafa fasta búsetu. Réttur
þessi er ekki háður skilyrðum um aldur eða þjóðerni.
Sérstök lágmarksframfærsla
Greiðsla vegna umönnunar eru bætur sem greiddar eru til lífeyrisþega eftir þremur
mismunandi stigum, slíkt veltur á stigi aðstoðar sem þörf er á eða til að bæta upp
kostnað sem verður til vegna heimaumönnunar eða annars sérstaks kostnaðar vegna
sjúkdóms eða slyss.
Greiðsla vegna hreyfihömlunar er greiðsla í peningum sem ætluð er til að aðstoða
fatlaða einstaklinga milli 16 og 64 ára að aldri í daglegu lífi þeirra vegna náms og
daglegs starfs. Þetta eru stighækkandi (þriggja þrepa) bætur og eru þær eingöngu
greiddar einstaklingum sem ekki fá neinn annan lífeyri.
Húsnæðisgreiðslur handa lífeyrisþegum eru greiddar einstaklingum sem eru yfir
65 ára að aldri og búa varanlega í Finnlandi eða lífeyrisþegum milli 16 og 64 ára að
aldri. þessar bætur eru greiddar vegna eðlilegs húsnæðiskostnaðar sem nemur meir
en 85% af ákveðnum mörkum. Hámarksþak er ákveðið árlega sem tekur tillit til
kostnaðar vegna húsnæðis sem fer eftir sveitarfélagi og stærð fjölskyldu. Fjárhæð
greiðslu fer einnig eftir samsetningu fjölskyldu og hversu miklar tekjur og eignir
bótaþega eru.
Almennar húsnæðisgreiðslur ná yfir 80% af eðlilegum húsnæðiskostnaði sem er
umfram grundvallar frádráttarbærar fjárhæðar (fjárhæðin sem heimilið greiðir sjálft).
Frádráttarbæra fjárhæðin breytist eftir staðsetningu heimilisins, stærð heimilisins og
brúttóárstekjur heimilisins. Hlutfallið er árlega fastsett. Heimili hvers tekjur uppfylla
skilyrði fullrar húsnæðisgreiðslu eru undanskilin grundvallar frádráttarbærri fjárhæð.
Greiðslur frá vinnumarkaði
Sjá kaflann um atvinnuleysi.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Almenn félagsaðstoð
Þessar bætur samanstanda af fastri grunnfjárhæð og viðbótaraðstoð sem er breytileg
eftir þörfum. Fjárhæðin fer eftir samsetningu fjölskyldu eins og skilgreint er hér á eftir:
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 28
Einstaklingar og einstæðir foreldrar: grunnfjárhæð á mánuði;
Aðrir einstaklingar sem eru minnst 18 ára; 85% af grunnfjárhæð;
Börn sem eru undir 18 ára að aldri og búa með foreldrum sínum: 73% af
grunnfjárhæð;
Börn sem eru frá 10 til 17 ára: 70% af grunnfjárhæð;
Börn undir 10 ára aldri: 63% af grunnfjárhæð;
Fjölskyldur með börn undir 17 ára að aldri: grunnfjárhæðin lækkar um 5% frá öðru
barni og um 10% vegna hvers barns frá þriðja barni og áfram.
Höfð er hliðsjón af verulegum sjúkrakostnaði við umfjöllun um hvert einstakt mál
þegar tekin er ákvörðun um fjárhæð félagsaðstoðar.
Annar kostnaður sem heimilt er að úthluta viðbótar félagsaðstoð vegna tekur m.a. til
100% eðlilegs húsnæðiskostnaðar, dagheimiliskostnaður barna og annar kostnaður
sem er álitinn vera mjög nauðsynlegur.
Hvernig er hægt að fá bætur vegna lágmarksframfærslu?
Félagsaðstoð er veitt af hálfu sveitarfélags um fast tímabil, venjulega um einn mánuð í
einu. Ferlið lýtur lagaákvæðum um sveitarstjórnir og fylgir venjulegum
stjórnsýslureglum.
Bótaþega ber að upplýsa til þess bærum yfirvöldum um allar breytingar á þeim
aðstæðum sem ákvörðun byggist á. Þörf á aðstoð er endurmetin í slíkum tilvikum.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 29
XII. Kafli: Langtíma umönnun
Hvenær átt þú rétt á langtíma umönnun?
Allir heimilisfastir einstaklingar eiga rétt á langtíma umönnun án nokkurs
réttindaávinnslutíma og aldurstakmarkana.
Einstaklingar sem eru í stöðugri og reglulegri þörf á aðstoð eða umönnun (venjulega
a.m.k. einu sinni í viku) eru tryggðir.
Ekki er nein allsherjar skilgreining á réttindum þar eð fer eftir því hvaða kerfi er um að
ræða og sveitarfélaginu sem í hlut á.
Hvaða þættir eru tryggðir?
Bætur í fríðu
Heimilisþjónusta og þjónusta fyrir hreyfihamlaða (flutningar, persónulegur
þjónustufulltrúi, breytingar á húsnæði) er í boði sem og stuðningur við óformlega
umönnun (umönnunargreiðslur, lögboðið orlof handa umönnunaraðila, stuðningur og
ráðgjöf).
Framlög eru einnig látin í té vegna þjónustuíbúða handa öldruðum og fólki með fötlun
sem þurfa utanaðfenginn stuðning og aðstoð sem ekki er hægt að veita í venjulegu
húsnæði.
Lögboðin umönnunarþjónusta á stofnunum felur í sér stofnanaþjónustu sem veitt er á
heimilum fyrir aldraða, á legudeildum heilsugæslustöðva sveitarfélaga og á sérhæfðum
umönnunardeildum fyrir fólk sem er geðfatlað. Langtímaumönnun á stofnunum er látin
í té í mismunandi tegundum hjúkrunarheimila og á heimilum fyrir fatlaða hermenn úr
styrjöldum. Frjáls félagasamtök og einkafyrirtæki bjóða einnig upp á
stofnanaumönnun á elliheimilum og á einkasjúkrahúsum.
Einstaklingsbundin þátttaka í langtímaumönnun sem er á hendi opinberra aðila (meir
en þrjá mánuði) er tekjutengd. Gjald má ekki nema meir en 85% af hreinum
mánaðartekjum einstaklings. Óháð þessu verður að vera lágmarksfjárhæð á mánuði
eftir til ráðstöfunar fyrir einkanot einstaklingsins.
Bótagreiðslur í peningum
Umönnunargreiðsla einstaklings (Eläkkeensaajien hoitotuki) er raðað niður í þrjá
flokka og fer það eftir þörf á aðstoð:
Grunnfjárhæð: sem kemur til greiðslu þegar um er að ræða veikindi eða líkamstjón
sem leiðir til þarfar á a.m.k. vikulegrar aðstoðar vegna persónulegra athafna
daglegs lífs eða leiðbeiningar eða eftirlits með þær;
Hækkuð fjárhæð: sem kemur til greiðslu þegar um er að ræða veikindi eða
líkamstjón sem leiðir til þarfar á daglegri aðstoð við nokkrar persónulegar athafnir
eða þarfar á reglubundinni leiðsögn og eftirliti;
Sérstök fjárhæð: sem kemur til greiðslu þegar um er að ræða veikindi eða
líkamstjón sem leiðir til þarfar á sólarhringsaðstoð og leiðsagnar af hálfu annars
aðila.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 30
Aðrar greiðslur í peningum vegna langtímaumönnunar fela í sér:
Greiðsla vegna fötlunar barns og greiðsla vegna hreyfihömlunar: Báðar tegundir
bóta eru með þrjá flokka fjárhæða sem fara eftir álagsstigi: Fyrsti greiðsluflokkur
greiðist vegna umönnunar barns sem vegna ástands síns, sem vegna sjúkdóms,
skerðingar eða líkamstjóns þarfnast umönnunar og endurmenntunar um tímabil
sem nemur a.m.k. sex mánuði og sem líklegt er að feli í sér sérstaka byrði, sem er
fjárhagsleg eða önnur. Síðari greiðsluflokki er ætlað að aðstoða fatlaða
einstaklinga milli 16 og 64 ára að aldri í daglegu lífi þeirra vegna náms og daglegs
starfs. Þessi flokkur bóta er eingöngu greiddur einstaklingum sem ekki fá neinn
annan lífeyri;
Greiðslur til umönnunaraðila: Þessar greiðslur fara eftir því hvaða sveitarfélag um
er að ræða. Þeir umönnunaraðilar sem hafa gert samning við sveitarfélag eiga rétt
á þremur frídögum á mánuði.
Hvernig er langtíma umönnun metin?
Þjónustan er veitt af hálfu sveitarfélaga og umsóknum ber að senda þangað.
Sveitarfélögin annast þá þjónustu sem sveitarfélaga getur sjálft annast, með samstarfi
sveitarfélaga eða sem grundvallast á samningi við einkaþjónustuveitanda.
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 31
Viðauki: Hagnýt póstföng og vefsíður
Nákvæmari upplýsingar um skilyrði sem fullnægja þarf og einstakar bætur
almannatrygginga í Finnlandi er hægt að fá frá opinberum stofnunum sem fara með
stjórn félagslega kerfisins.
Fyrirspurnir sem snerta áhrif á tryggingabætur í tveimur eða fleiri aðildarríkjum á að
póstsenda á eftirfarandi póstföng:
Kansaneläkelaitos
(Almannatryggingastofnun)
Upplýsingar um einstaklinga:
Viðkomandi skrifstofa á staðnum (lögheimili eða dvalarstaður) Aðrar upplýsingar:
Nordenskiöldinkatu 12
PL 450
00101 Helsinki
Sími: 020 434 11
Bréfsími: 020 434 5058
Tölvupóstur: [email protected]
http://www.kela.fi
Eläketurvakeskus
(Finnska lífeyrismiðstöðin)
00065 Eläketurvakeskus
Tel.: 010 7511
http://www.etk.fi
Tapaturmavakuutuslaitosten liitto
(Samtök slysatryggingastofnana)
Bulevardi 28
00120 Helsinki
Sími: (09) 680 401
Tölvupóstur: mailto:[email protected]
http://www.tvl.fi
Työttömyyskassojen Yhteisjärjestö ry (TYJ)
(Samtök atvinnuleysissjóða í Finnlandi)
Mäkelänkatu 2 C
00500 Helsinki
http://www.tyj.fi
Starfstengdar lífeyrisstofnanir
Eläke-Fennia
00041 Eläke-Fennia
Sími: 010 5031
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 32
Tapiola
PL 9
02010 Tapiola
Sími: (09) 4531
Varma
PL 1
00098 Varma
Sími: 010 51513
Ilmarinen
00018 Ilmarinen
Sími: (09) 1841
Pensions-Alandia
PB 121
22101 Mariehamn
Sími: (018) 29 000
Varma
PL 133
20101 Turku
Sími: 010 55 010
Etera
PL 20
00241 Helsinki
Sími: 010 553 300
Lífeyrissjóðir og tryggingasjóðir fyrirtækja eru reknir á vegum fyrirtækisins og
heimilisfang þeirra er heimilisfang vinnuveitanda.
Maatalousyrittäjien eläkelaitos (Almannatryggingastofnun bænda)
PL 16
02101 Espoo
Sími: (09) 43 511
Merimieseläkekassa
(Lífeyrissjóður sjómanna)
PL 327
00121 Helsinki
Sími: 010 633 990
Atvinnu, félagsmál og nám án aðgreiningar Félagsleg réttindi þín í Finnlandi
júlí 2012 33
Keva
PL 425
00101 Helsinki
Sími: 010 3141
Finanssivalvonta
(Fjármálaeftirlitið)
PL 449
00101 Helsinki
Sími: (09) 415 5950