Ο Πολύβιος (200-118 π.Χ.) ήταν ο σημαντικότερος Έλληνας ιστορικός της Ελληνιστικής εποχής. Γεννήθηκε στη Μεγαλό- πολη της Αρκαδίας. Πατέρας του ήταν ο Λυκόρτας, ο οποίος είχε διατελέσει στρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Ο Πολύβιος ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική και έφτασε μέχρι το αξίωμα του ιππάρχου της Συμπολιτείας, δηλαδή έναν βαθμό πριν το ανώτατο αξίωμα του στρατηγού (170 π.Χ. περίπου). Πέθανε γύρω στο 118 π.Χ. στη Μεγαλόπολη, πέφτοντας από το άλογό του σε ηλικία περίπου 82 ετών. Ο Πολύβιος είναι ο πρώτος ιστορικός που δηλώνει ότι έχει την πρόθεση να γράψει καθολική ιστορία (δηλαδή την ιστορία όλου του τότε γνωστού κόσμου). Το κύριο έργο του είναι οι Ἱστορίαι του, το οποίο αποτελείται από 40 βιβλία. Στο έργο αυτό, ασχολείται με την ιστορική πο- ρεία των Ρωμαίων, των Ελλήνων, των Καρχηδονίων και άλλων λαών της Με- σογείου. Χρονικά καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 3ου αι. π.Χ. έως τα μέσα του 2ου αι. π.Χ. Γράφει στην αττική διάλεκτο, ενώ για τη συγκέντρωση του υλικού του έργου του ακολουθεί τη μεθοδολογία που είχε εφαρμόσει και ο Θουκυδίδης στο έργο του. Δεν ασχολείται μόνο με τα γεγονότα, αλλά διερευνά τα αίτια και τα αποτε- λέσματά τους. Προσπαθεί να είναι αντικειμενικός στην παρουσίαση των γεγο- νότων και στις κρίσεις του γι’ αυτά και να διασταυρώνει τις πηγές του. Τα συμ- περάσματα στα οποία καταλήγει έχουν διδακτικό χαρακτήρα, καθώς θεωρεί ότι εξετάζοντας κανείς την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν σε κάποια επι- τυχία ή αποτυχία, μπορεί να αποκομίσει σημαντικά οφέλη για το μέλλον. Στο απόσπασμα της Ενότητας ο Πολύβιος αναφέρει τις αρε- τές που πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός. Επισημαίνει ότι ο ιστο- ρικός πρέπει να είναι αμερόληπτος στις κρίσεις του, δηλαδή Το χρέος του ιστορικού ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο συγγραφέας 3 ΕΝΟΤΗΤΑ 3 1 1 A´ MEΡΟΣ Εισαγωγικά – Κείμενο – Μετάφραση – Γλωσσικά σχόλια Το κείμενο της Ενότητας Το έργο του
41
Embed
Το χρέος του ιστορικού ΕΝΟΤΗΤΑ · 50 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ – Β´ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ καὶ ψέγειν ἐπονειδίστως
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Ο Πολύβιος (200-118 πΧ) ήταν ο σημαντικότερος Έλληναςιστορικός της Ελληνιστικής εποχής Γεννήθηκε στη Μεγαλό-
πολη της Αρκαδίας Πατέρας του ήταν ο Λυκόρτας ο οποίος είχε διατελέσειστρατηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας Ο Πολύβιος ασχολήθηκε ενεργά με τηνπολιτική και έφτασε μέχρι το αξίωμα του ιππάρχου της Συμπολιτείας δηλαδήέναν βαθμό πριν το ανώτατο αξίωμα του στρατηγού (170 πΧ περίπου)
Πέθανε γύρω στο 118 πΧ στη Μεγαλόπολη πέφτοντας από το άλογό τουσε ηλικία περίπου 82 ετών
Ο Πολύβιος είναι ο πρώτος ιστορικός που δηλώνει ότι έχει τηνπρόθεση να γράψει καθολική ιστορία (δηλαδή την ιστορία
όλου του τότε γνωστού κόσμου) Το κύριο έργο του είναι οι Ἱστορίαι του τοοποίο αποτελείται από 40 βιβλία Στο έργο αυτό ασχολείται με την ιστορική πο-ρεία των Ρωμαίων των Ελλήνων των Καρχηδονίων και άλλων λαών της Με-σογείου Χρονικά καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 3ου αι πΧ έως τα μέσατου 2ου αι πΧ
Γράφει στην αττική διάλεκτο ενώ για τη συγκέντρωση του υλικού του έργουτου ακολουθεί τη μεθοδολογία που είχε εφαρμόσει και ο Θουκυδίδης στο έργοτου Δεν ασχολείται μόνο με τα γεγονότα αλλά διερευνά τα αίτια και τα αποτε-λέσματά τους Προσπαθεί να είναι αντικειμενικός στην παρουσίαση των γεγο-νότων και στις κρίσεις του γιrsquo αυτά και να διασταυρώνει τις πηγές του Τα συμ-περάσματα στα οποία καταλήγει έχουν διδακτικό χαρακτήρα καθώς θεωρεί ότιεξετάζοντας κανείς την αλληλουχία των γεγονότων που οδήγησαν σε κάποια επι-τυχία ή αποτυχία μπορεί να αποκομίσει σημαντικά οφέλη για το μέλλον
Στο απόσπασμα της Ενότητας ο Πολύβιος αναφέρει τις αρε-τές που πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός Επισημαίνει ότι ο ιστο-ρικός πρέπει να είναι αμερόληπτος στις κρίσεις του δηλαδή
να μην επηρεάζεται από τις προσωπικές του συμπάθειες ή αντιπάθειες Πρέπεινα ερευνά τις πηγές προσπαθώντας να βρει και να παρουσιάσει την αλήθεια καιόχι να συγκαλύπτει τα πραγματικά γεγονότα προκειμένου να εξυπηρετήσει πο-λιτικές ή προσωπικές σκοπιμότητες Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγειεκτιμώντας τα γεγονότα και αξιολογώντας τις προθέσεις και τις πράξεις των προ-σώπων πρέπει να είναι αντικειμενικά Σε διαφορετική περίπτωση το ιστορικόέργο θα αποτελεί μια αφήγηση που ενδεχομένως να τέρπει αλλά καμιά ωφέλειαδεν μπορεί να προσφέρει
αυτού του είδους την εύνοια (προςγνωστούς και φίλους)
Γιατί πράγματι ο ενάρετος άνδρας πρέπει να αγαπά τους φίλους του και
την πατρίδα τουκαι να μισεί τους ίδιους εχθρούς που
μισούν και οι φίλοι τουκαι να αγαπά όσους αγαπούν και οι
φίλοι τουΌταν όμως κάποιος επωμίζεται1 τον
χαρακτήρα του ιστορικούπρέπει να ξεχάσειόλα τα παρόμοιακαι πολλές φορές (πρέπει) να επαινεί
και να τιμάμε τους μεγαλύτερους επαίνουςτους εχθρούς του όταν οι πράξεις τους2 το απαιτούν ενώ πολλές φορές (πρέπει) να κριτικάρει
1 Αλλιώς υιοθετεί 2 Αλλιώς τα έργα τους
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 49
Ο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από την αγάπη του για την πατρίδα τουή για τα αγαπημένα του πρόσωπα Αξιολογώντας τις πράξεις ιστορικών προ-σώπων θα πρέπει να μη διστάζει να επαινεί τους εχθρούς του όταν διαπιστώ-νει ότι ενήργησαν σωστά ή να ψέγει αγαπημένα του πρόσωπα όταν συμπεραί-νει ότι έσφαλαν Η ιστορική αφήγηση πρέπει να στηρίζεται πάντα στην αλήθειαδιαφορετικά θα είναι άχρηστη όπως ένα τυφλωμένο ζώο
φιλόφιλον επίθ β´ κλ αρσ γένουςαιτιατ εν ὁἡ φιλόφιλος τὸ φιλόφι-λον (= που αγαπά τους φίλους του)
εἶναι απαρέμφ ενεστ του ρήμ εἰμὶ(= είμαι)
δεῖ οριστ ενεστ εφ γ´ εν τουαπροσ ρήμ δεῖ (= είναι ανάγκηπρέπει) Το απρόσ ρήμ δεῖ προέρ-χεται από το ρήμ δέω (= έχω α-νάγκη απέχω) Όπως όλα τα απρό-σωπα ρήματα παίρνει συνήθωςαπαρέμφ ως υποκείμενό του Το δεῖόμως όπως και το χρή (βλ πιοκάτω) σπάνια συνοδεύεται από δο-τική προσωπικήmiddot συνήθως το πρό-σωπο που ενεργεί δηλώνεται σε αι-τιατική πτώση (ως υποκ τουαπαρεμφ που είναι υποκ του δεῖ)
τῆς ἱστορίας ουσ α´ κλ θηλ γένουςγεν εν ἡ ἱστορία τῆς ἱστορίας(= έρευναmiddot διήγηση των γνώσεων πουέχουν αποκτηθεί με την έρευναmiddot ιστο-ρία) Εδώ η λέξη τῆς ἱστορίας χρη-σιμοποιείται αντί της λέξης τοῦ ἱστο-ρικοῦ δηλαδή έχουμε μετωνυμία
ἀναλαμβάνῃ υποτακτ ενεστ εφ
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 51
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 51
γ´ εν του ρήμ ἀναλαμβάνω (= παίρ-νω στα χέρια μου επωμίζομαι)
χρή οριστ ενεστ γ´ εν του απροσρήμ χρὴ (= είναι ανάγκη χρειάζε-ται πρέπει) Το απρόσ ρήμ χρήόπως όλα τα απρόσωπα ρήμ παίρ-νει συνήθως απαρέμφ ως υποκεί-μενό του Το χρή όμως όπως και τοδεῖ (βλ πιο πάνω) σπάνια συνο-δεύεται από δοτική προσωπικήmiddot συ-νήθως το πρόσωπο που ενεργεί δη-λώνεται σε αιτιατική πτώση (ωςυποκ του απαρεμφ που είναι υποκτου χρή)
τοὺς ἀναγκαιοτάτους επίθ υπερ-θετικού βαθμού β´ κλ αρσ γένουςαιτιατ πληθ ὁ ἀναγκαιότατος ἡἀναγκαιοτάτη τὸ ἀναγκαιότατον(= ο πιο αναγκαίοςmiddot ο πιο στενόςσυγγενής εξ αίματος)
(οὐκ) ἂν ἐκβάλλοι ρήμ bull τις υποκ του ἂν ἐκβάλλοι bull ἐν τῷ βίῳ εμπρόθπροσδ κατάστασης στο ἂν ἐκβάλλοι bull λοιπῷ επιθ προσδ στο βίῳ bull τὴν ἐπιεί-κειαν αντικ του ἂν ἐκβάλλοι bull τοιαύτην επιθ προσδ στο τὴν ἐπιείκειαν bull ἴσωςεπιρρ προσδ που δηλώνει πιθανότητα στο ἂν ἐκβάλλοι καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ φιλόπατριν καὶ συμμι-σεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους κύρια πρότασηδεῖ ρήμ (απρόσ) bull εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν τελικά απαρέμφ υποκ τουδεῖ bull τὸν ἄνδρα υποκ των εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν (ετεροπροσωπία) bull ἀγα-θόν επιθ προσδ στο τὸν ἄνδρα bull φιλόφιλον φιλόπατριν κατηγορ στο υποκτου εἶναι bull τοῖς φίλοις αντικ (έμμεσο) των συμμισεῖν συναγαπᾶν bull τοὺςἐχθρούς αντικ (άμεσο) του συμμισεῖν bull τοὺς φίλους αντικ του συναγαπᾶν ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις δευτερεύουσα (επιρρ) χρο-νικοϋποθετική3 πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση καὶ γὰρ [] τοὺς φί-λους με την οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονἀναλαμβάνῃ ρήμ bull τις υποκ του ἀναλαμβάνῃ bull τὸ ἦθος αντικ του ἀναλαμ-βάνῃ bull τῆς ἱστορίας γεν κτητική στο τὸ ἦθος ἐπιλαθέσθαι χρὴ πάντων τῶν τοιούτων καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κο-σμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς [] πολλάκις δrsquo ἐλέγχειν καὶ ψέγεινἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους κύρια πρότασηχρή ρήμ (απρόσ) bull ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κοσμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν τελικάαπαρέμφ υποκ του χρὴ bull ενν τοῦτον υποκ των ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κο-σμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν bull τῶν τοιούτων αντικ του ἐπιλαθέσθαι bull πάντων κα-τηγορ προσδ στο τῶν τοιούτων bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου στο εὐλογεῖνbull τοὺς ἐχθρούς αντικ στο κοσμεῖν bull τοῖς ἐπαίνοις δοτ του μέσου στο κοσμεῖνbull μεγίστοις επιθ προσδ στο τοῖς ἐπαίνοις bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου σταἐλέγχειν ψέγειν bull ἐπονειδίστως επιρρ προσδ τρόπου στο ψέγειν bull τοὺς ἀναγ-καιοτάτους αντικ στο ψέγειν ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ εὐλογεῖν κοσμεῖν με τα οποία σχηματίζει λαν-θάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀπαιτῶσι ρήμ bull αἱ πράξεις υποκ του ἀπαιτῶσι bull τοῦτο αντικ του ἀπαιτῶσι ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθrsquo ὑποδεικνύωσιν δευτερεύουσα(επιρρ) χρονικοϋποθετική πρότασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ ἐλέγχειν ψέ-γειν με τα οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονὑποδεικνύωσιν ρήμ bull αἱ ἁμαρτίαι υποκ του ὑποδεικνύωσιν bull τῶν ἐπιτηδευ-μάτων γεν υποκειμενική στο αἱ ἁμαρτίαι bull τοῦθrsquo αντικ του ὑποδεικνύωσιν
54 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Χρονικοϋποθετικές λέγονται οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτικήΕκτός από χρόνο εκφράζουν και προϋπόθεση
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 54
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον δευτε-ρεύουσα (επιρρ) αναφορική παραβολική πρόταση (που δηλώνει τρόπο)middot εξαρ-τάται από την κύρια πρόταση οὕτως [] γίνεται διήγημαἀχρειοῦται ρήμ bull τὸ ὅλον υποκ του ἀχρειοῦται bull ζῴου γεν διαιρετική στο τὸὅλον bull ἀφαιρεθεισῶν υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῶν ὄψεων υποκ της μτχἀφαιρεθεισῶν οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνω-φελὲς γίνεται διήγημα κύρια πρόταση γίνεται ρήμ bull τὸ καταλειπόμενον έναρθρη επιθ μτχ υποκ του γίνεται bullαὐτῆς γεν διαιρετική στη μτχ τὸ καταλειπόμενον bull διήγημα κατηγορ στουποκ του γίνεται bull ἀνωφελές επιθ προσδ στο διήγημα bull οὕτως επιρρ προσδτρόπου στο γίνεται bull ἀναιρεθείσης υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῆς ἀληθείαςυποκ της μτχ ἀναιρεθείσης bull ἐξ ἱστορίας εμπρόθ προσδ απομάκρυνσης (με-ταφορικά) στη μτχ ἀναιρεθείσης
τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν Ο Πολύβιος αναφέρεται εδώ στην εύνοια με τηνοποία αντιμετωπίζουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα Στην ιδιωτική μας ζωή πρέ-πει να συγχωρούμε τα σφάλματα των προσώπων που αγαπάμε και σεβόμαστεΟ ιστορικός όμως κατά τον Πολύβιο πρέπει να είναι αντικειμενικός και αμε-ρόληπτος και να μη συγκαλύπτει τα σφάλματα ούτε της πατρίδας του ούτε τωνφίλων του
καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλουςΣύμφωνα με την αρχαία ελληνική ηθική θεωρείται έντιμος και ηθικός άντρας αυ-τός που σέβεται αγαπά και συμπαραστέκεται στους φίλους του Από την άλλημεριά πρέπει να θεωρεί ότι οι εχθροί των φίλων του είναι και δικοί του εχθροίΟ Πολύβιος λοιπόν τονίζει πως η αρχή αυτή που θεωρείται κριτήριο με βάση τοοποίο αξιολογείται η ηθική ποιότητα ενός ατόμου δεν πρέπει να ισχύει στονχώρο της ιστορίας Ο ιστορικός πρέπει να ερευνά και να κρίνει αμερόληπτα χω-ρίς να επηρεάζεται από συμπάθειες και αντιπάθειες
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν [] ἀνωφελὲς γίνεται διή-γημα Ο Πολύβιος είχε ως πρότυπό του τον Θουκυδίδη και θεωρούσε ότι οιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός να κάνει ο ίδιος αυτοψίες σε χώρουςπου συνέβησαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα διερευνώντας τα αίτιά τουςαλλά και τον ακριβή τρόπο με τον οποίο συνέβησαν Στόχος του ιστορικούκατά τον Πολύβιο είναι η αναζήτηση της αλήθειας την οποία χαρακτηρίζειlaquoτο μάτι της ιστορίαςraquo Συνεπώς ιστορία που δε στηρίζεται στην αλήθεια θαμοιάζει με ζωντανό οργανισμό που έχει χάσει τα μάτια του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 55
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 55
1 Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωναμε τον Πολύβιο
Σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας ενάρετος άντρας έχει την ηθική υποχρέωσηνα σέβεται τους φίλους του και να τους συμπαρίσταται με κάθε τρόπο όποτεέχουν ανάγκη Παράλληλα πρέπει τους φίλους των φίλων του να τους θεωρείκαι δικούς του φίλους και συνεπώς να είναι έτοιμος να τους προσφέρει κάθεηθική ή υλική βοήθεια Ακόμα προσήλωση σε μια ειλικρινή φιλία σημαίνει ότιοι εχθροί των φίλων θεωρούνται κοινοί εχθροί και επομένως καθένας έχει τηνηθική υποχρέωση να βοηθά τους φίλους εναντίον των αντιπάλων τους όταν πα-ρίσταται ανάγκη Σε αυτή την ηθική αρχή πρέπει καθένας να είναι συνεπής τόσοστον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο του
2 Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνειλόγο στο έργο του
Κατά τον Πολύβιο ο ιστορικός πρέπει να αντιμετωπίζει τα πρόσωπα για ταοποία κάνει λόγο στο έργο του διαφορετικά από ότι επιτάσσει η κοινωνική ηθική(βλ απάντηση στην ερώτηση 1 και ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ πιο πάνω) Πρέπει νακρίνει τα πρόσωπα αυτά αμερόληπτα με κριτήριο τις πράξεις τους και όχι με κρι-τήριο το αν πρόσκειται φιλικά ή εχθρικά σε αυτά Αντίθετα πρέπει να αξιολο-γεί τα γεγονότα τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων και αφού μελετήσειόλες τις διαθέσιμες σε αυτόν πηγές να εξάγει αντικειμενικά συμπεράσματα γιατο ποιος ενήργησε σωστά και αποτελεσματικά σε ορισμένη στιγμή και ποιος όχιΈτσι δε θα πρέπει να διστάζει ακόμα και να επαινεί πρόσωπα που στην ιδιω-τική ή δημόσια ζωή του είναι αντίπαλοί του αν κρίνει ότι αυτά ενήργησαν σω-στά Για παράδειγμα ένας Έλληνας ιστορικός θα πρέπει να επαινέσει έναν Ρω-μαίο στρατηγό εφόσον αυτός ακολούθησε σωστή στρατηγική ακόμα και αν τοαποτέλεσμα της στρατηγικής του ήταν να ζημιωθούν οι Έλληνες
Από την άλλη πλευρά είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζει με επιεική διάθεσητα σφάλματα και τις απρέπειες των φιλικών του προσώπων Αντίθετα οφείλεινα αναδεικνύει και να αποδοκιμάζει τα ατοπήματά τους ακόμα και αν αυτό έχειως αποτέλεσμα να ντροπιαστούν τα πρόσωπα αυτά
3 Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση τωνπροϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος
Ο Πολύβιος θέτει ως προϋποθέσεις για την ποιότητα του ιστορικού έργου τησυνεχή αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας την αντικειμενικότητα και την αμε-ροληψία του ιστορικού απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα (βλ απάντηση στηνερώτηση 2) Η μη τήρηση των προϋποθέσεων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα ναγίνει η ιστορική αφήγησή του ανώφελη διήγηση γιατί ούτε την ιστορική αλήθεια
56 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ77
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 56
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
να μην επηρεάζεται από τις προσωπικές του συμπάθειες ή αντιπάθειες Πρέπεινα ερευνά τις πηγές προσπαθώντας να βρει και να παρουσιάσει την αλήθεια καιόχι να συγκαλύπτει τα πραγματικά γεγονότα προκειμένου να εξυπηρετήσει πο-λιτικές ή προσωπικές σκοπιμότητες Τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγειεκτιμώντας τα γεγονότα και αξιολογώντας τις προθέσεις και τις πράξεις των προ-σώπων πρέπει να είναι αντικειμενικά Σε διαφορετική περίπτωση το ιστορικόέργο θα αποτελεί μια αφήγηση που ενδεχομένως να τέρπει αλλά καμιά ωφέλειαδεν μπορεί να προσφέρει
αυτού του είδους την εύνοια (προςγνωστούς και φίλους)
Γιατί πράγματι ο ενάρετος άνδρας πρέπει να αγαπά τους φίλους του και
την πατρίδα τουκαι να μισεί τους ίδιους εχθρούς που
μισούν και οι φίλοι τουκαι να αγαπά όσους αγαπούν και οι
φίλοι τουΌταν όμως κάποιος επωμίζεται1 τον
χαρακτήρα του ιστορικούπρέπει να ξεχάσειόλα τα παρόμοιακαι πολλές φορές (πρέπει) να επαινεί
και να τιμάμε τους μεγαλύτερους επαίνουςτους εχθρούς του όταν οι πράξεις τους2 το απαιτούν ενώ πολλές φορές (πρέπει) να κριτικάρει
1 Αλλιώς υιοθετεί 2 Αλλιώς τα έργα τους
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 49
Ο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από την αγάπη του για την πατρίδα τουή για τα αγαπημένα του πρόσωπα Αξιολογώντας τις πράξεις ιστορικών προ-σώπων θα πρέπει να μη διστάζει να επαινεί τους εχθρούς του όταν διαπιστώ-νει ότι ενήργησαν σωστά ή να ψέγει αγαπημένα του πρόσωπα όταν συμπεραί-νει ότι έσφαλαν Η ιστορική αφήγηση πρέπει να στηρίζεται πάντα στην αλήθειαδιαφορετικά θα είναι άχρηστη όπως ένα τυφλωμένο ζώο
φιλόφιλον επίθ β´ κλ αρσ γένουςαιτιατ εν ὁἡ φιλόφιλος τὸ φιλόφι-λον (= που αγαπά τους φίλους του)
εἶναι απαρέμφ ενεστ του ρήμ εἰμὶ(= είμαι)
δεῖ οριστ ενεστ εφ γ´ εν τουαπροσ ρήμ δεῖ (= είναι ανάγκηπρέπει) Το απρόσ ρήμ δεῖ προέρ-χεται από το ρήμ δέω (= έχω α-νάγκη απέχω) Όπως όλα τα απρό-σωπα ρήματα παίρνει συνήθωςαπαρέμφ ως υποκείμενό του Το δεῖόμως όπως και το χρή (βλ πιοκάτω) σπάνια συνοδεύεται από δο-τική προσωπικήmiddot συνήθως το πρό-σωπο που ενεργεί δηλώνεται σε αι-τιατική πτώση (ως υποκ τουαπαρεμφ που είναι υποκ του δεῖ)
τῆς ἱστορίας ουσ α´ κλ θηλ γένουςγεν εν ἡ ἱστορία τῆς ἱστορίας(= έρευναmiddot διήγηση των γνώσεων πουέχουν αποκτηθεί με την έρευναmiddot ιστο-ρία) Εδώ η λέξη τῆς ἱστορίας χρη-σιμοποιείται αντί της λέξης τοῦ ἱστο-ρικοῦ δηλαδή έχουμε μετωνυμία
ἀναλαμβάνῃ υποτακτ ενεστ εφ
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 51
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 51
γ´ εν του ρήμ ἀναλαμβάνω (= παίρ-νω στα χέρια μου επωμίζομαι)
χρή οριστ ενεστ γ´ εν του απροσρήμ χρὴ (= είναι ανάγκη χρειάζε-ται πρέπει) Το απρόσ ρήμ χρήόπως όλα τα απρόσωπα ρήμ παίρ-νει συνήθως απαρέμφ ως υποκεί-μενό του Το χρή όμως όπως και τοδεῖ (βλ πιο πάνω) σπάνια συνο-δεύεται από δοτική προσωπικήmiddot συ-νήθως το πρόσωπο που ενεργεί δη-λώνεται σε αιτιατική πτώση (ωςυποκ του απαρεμφ που είναι υποκτου χρή)
τοὺς ἀναγκαιοτάτους επίθ υπερ-θετικού βαθμού β´ κλ αρσ γένουςαιτιατ πληθ ὁ ἀναγκαιότατος ἡἀναγκαιοτάτη τὸ ἀναγκαιότατον(= ο πιο αναγκαίοςmiddot ο πιο στενόςσυγγενής εξ αίματος)
(οὐκ) ἂν ἐκβάλλοι ρήμ bull τις υποκ του ἂν ἐκβάλλοι bull ἐν τῷ βίῳ εμπρόθπροσδ κατάστασης στο ἂν ἐκβάλλοι bull λοιπῷ επιθ προσδ στο βίῳ bull τὴν ἐπιεί-κειαν αντικ του ἂν ἐκβάλλοι bull τοιαύτην επιθ προσδ στο τὴν ἐπιείκειαν bull ἴσωςεπιρρ προσδ που δηλώνει πιθανότητα στο ἂν ἐκβάλλοι καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ φιλόπατριν καὶ συμμι-σεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους κύρια πρότασηδεῖ ρήμ (απρόσ) bull εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν τελικά απαρέμφ υποκ τουδεῖ bull τὸν ἄνδρα υποκ των εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν (ετεροπροσωπία) bull ἀγα-θόν επιθ προσδ στο τὸν ἄνδρα bull φιλόφιλον φιλόπατριν κατηγορ στο υποκτου εἶναι bull τοῖς φίλοις αντικ (έμμεσο) των συμμισεῖν συναγαπᾶν bull τοὺςἐχθρούς αντικ (άμεσο) του συμμισεῖν bull τοὺς φίλους αντικ του συναγαπᾶν ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις δευτερεύουσα (επιρρ) χρο-νικοϋποθετική3 πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση καὶ γὰρ [] τοὺς φί-λους με την οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονἀναλαμβάνῃ ρήμ bull τις υποκ του ἀναλαμβάνῃ bull τὸ ἦθος αντικ του ἀναλαμ-βάνῃ bull τῆς ἱστορίας γεν κτητική στο τὸ ἦθος ἐπιλαθέσθαι χρὴ πάντων τῶν τοιούτων καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κο-σμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς [] πολλάκις δrsquo ἐλέγχειν καὶ ψέγεινἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους κύρια πρότασηχρή ρήμ (απρόσ) bull ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κοσμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν τελικάαπαρέμφ υποκ του χρὴ bull ενν τοῦτον υποκ των ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κο-σμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν bull τῶν τοιούτων αντικ του ἐπιλαθέσθαι bull πάντων κα-τηγορ προσδ στο τῶν τοιούτων bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου στο εὐλογεῖνbull τοὺς ἐχθρούς αντικ στο κοσμεῖν bull τοῖς ἐπαίνοις δοτ του μέσου στο κοσμεῖνbull μεγίστοις επιθ προσδ στο τοῖς ἐπαίνοις bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου σταἐλέγχειν ψέγειν bull ἐπονειδίστως επιρρ προσδ τρόπου στο ψέγειν bull τοὺς ἀναγ-καιοτάτους αντικ στο ψέγειν ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ εὐλογεῖν κοσμεῖν με τα οποία σχηματίζει λαν-θάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀπαιτῶσι ρήμ bull αἱ πράξεις υποκ του ἀπαιτῶσι bull τοῦτο αντικ του ἀπαιτῶσι ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθrsquo ὑποδεικνύωσιν δευτερεύουσα(επιρρ) χρονικοϋποθετική πρότασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ ἐλέγχειν ψέ-γειν με τα οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονὑποδεικνύωσιν ρήμ bull αἱ ἁμαρτίαι υποκ του ὑποδεικνύωσιν bull τῶν ἐπιτηδευ-μάτων γεν υποκειμενική στο αἱ ἁμαρτίαι bull τοῦθrsquo αντικ του ὑποδεικνύωσιν
54 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Χρονικοϋποθετικές λέγονται οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτικήΕκτός από χρόνο εκφράζουν και προϋπόθεση
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 54
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον δευτε-ρεύουσα (επιρρ) αναφορική παραβολική πρόταση (που δηλώνει τρόπο)middot εξαρ-τάται από την κύρια πρόταση οὕτως [] γίνεται διήγημαἀχρειοῦται ρήμ bull τὸ ὅλον υποκ του ἀχρειοῦται bull ζῴου γεν διαιρετική στο τὸὅλον bull ἀφαιρεθεισῶν υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῶν ὄψεων υποκ της μτχἀφαιρεθεισῶν οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνω-φελὲς γίνεται διήγημα κύρια πρόταση γίνεται ρήμ bull τὸ καταλειπόμενον έναρθρη επιθ μτχ υποκ του γίνεται bullαὐτῆς γεν διαιρετική στη μτχ τὸ καταλειπόμενον bull διήγημα κατηγορ στουποκ του γίνεται bull ἀνωφελές επιθ προσδ στο διήγημα bull οὕτως επιρρ προσδτρόπου στο γίνεται bull ἀναιρεθείσης υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῆς ἀληθείαςυποκ της μτχ ἀναιρεθείσης bull ἐξ ἱστορίας εμπρόθ προσδ απομάκρυνσης (με-ταφορικά) στη μτχ ἀναιρεθείσης
τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν Ο Πολύβιος αναφέρεται εδώ στην εύνοια με τηνοποία αντιμετωπίζουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα Στην ιδιωτική μας ζωή πρέ-πει να συγχωρούμε τα σφάλματα των προσώπων που αγαπάμε και σεβόμαστεΟ ιστορικός όμως κατά τον Πολύβιο πρέπει να είναι αντικειμενικός και αμε-ρόληπτος και να μη συγκαλύπτει τα σφάλματα ούτε της πατρίδας του ούτε τωνφίλων του
καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλουςΣύμφωνα με την αρχαία ελληνική ηθική θεωρείται έντιμος και ηθικός άντρας αυ-τός που σέβεται αγαπά και συμπαραστέκεται στους φίλους του Από την άλλημεριά πρέπει να θεωρεί ότι οι εχθροί των φίλων του είναι και δικοί του εχθροίΟ Πολύβιος λοιπόν τονίζει πως η αρχή αυτή που θεωρείται κριτήριο με βάση τοοποίο αξιολογείται η ηθική ποιότητα ενός ατόμου δεν πρέπει να ισχύει στονχώρο της ιστορίας Ο ιστορικός πρέπει να ερευνά και να κρίνει αμερόληπτα χω-ρίς να επηρεάζεται από συμπάθειες και αντιπάθειες
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν [] ἀνωφελὲς γίνεται διή-γημα Ο Πολύβιος είχε ως πρότυπό του τον Θουκυδίδη και θεωρούσε ότι οιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός να κάνει ο ίδιος αυτοψίες σε χώρουςπου συνέβησαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα διερευνώντας τα αίτιά τουςαλλά και τον ακριβή τρόπο με τον οποίο συνέβησαν Στόχος του ιστορικούκατά τον Πολύβιο είναι η αναζήτηση της αλήθειας την οποία χαρακτηρίζειlaquoτο μάτι της ιστορίαςraquo Συνεπώς ιστορία που δε στηρίζεται στην αλήθεια θαμοιάζει με ζωντανό οργανισμό που έχει χάσει τα μάτια του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 55
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 55
1 Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωναμε τον Πολύβιο
Σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας ενάρετος άντρας έχει την ηθική υποχρέωσηνα σέβεται τους φίλους του και να τους συμπαρίσταται με κάθε τρόπο όποτεέχουν ανάγκη Παράλληλα πρέπει τους φίλους των φίλων του να τους θεωρείκαι δικούς του φίλους και συνεπώς να είναι έτοιμος να τους προσφέρει κάθεηθική ή υλική βοήθεια Ακόμα προσήλωση σε μια ειλικρινή φιλία σημαίνει ότιοι εχθροί των φίλων θεωρούνται κοινοί εχθροί και επομένως καθένας έχει τηνηθική υποχρέωση να βοηθά τους φίλους εναντίον των αντιπάλων τους όταν πα-ρίσταται ανάγκη Σε αυτή την ηθική αρχή πρέπει καθένας να είναι συνεπής τόσοστον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο του
2 Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνειλόγο στο έργο του
Κατά τον Πολύβιο ο ιστορικός πρέπει να αντιμετωπίζει τα πρόσωπα για ταοποία κάνει λόγο στο έργο του διαφορετικά από ότι επιτάσσει η κοινωνική ηθική(βλ απάντηση στην ερώτηση 1 και ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ πιο πάνω) Πρέπει νακρίνει τα πρόσωπα αυτά αμερόληπτα με κριτήριο τις πράξεις τους και όχι με κρι-τήριο το αν πρόσκειται φιλικά ή εχθρικά σε αυτά Αντίθετα πρέπει να αξιολο-γεί τα γεγονότα τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων και αφού μελετήσειόλες τις διαθέσιμες σε αυτόν πηγές να εξάγει αντικειμενικά συμπεράσματα γιατο ποιος ενήργησε σωστά και αποτελεσματικά σε ορισμένη στιγμή και ποιος όχιΈτσι δε θα πρέπει να διστάζει ακόμα και να επαινεί πρόσωπα που στην ιδιω-τική ή δημόσια ζωή του είναι αντίπαλοί του αν κρίνει ότι αυτά ενήργησαν σω-στά Για παράδειγμα ένας Έλληνας ιστορικός θα πρέπει να επαινέσει έναν Ρω-μαίο στρατηγό εφόσον αυτός ακολούθησε σωστή στρατηγική ακόμα και αν τοαποτέλεσμα της στρατηγικής του ήταν να ζημιωθούν οι Έλληνες
Από την άλλη πλευρά είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζει με επιεική διάθεσητα σφάλματα και τις απρέπειες των φιλικών του προσώπων Αντίθετα οφείλεινα αναδεικνύει και να αποδοκιμάζει τα ατοπήματά τους ακόμα και αν αυτό έχειως αποτέλεσμα να ντροπιαστούν τα πρόσωπα αυτά
3 Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση τωνπροϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος
Ο Πολύβιος θέτει ως προϋποθέσεις για την ποιότητα του ιστορικού έργου τησυνεχή αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας την αντικειμενικότητα και την αμε-ροληψία του ιστορικού απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα (βλ απάντηση στηνερώτηση 2) Η μη τήρηση των προϋποθέσεων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα ναγίνει η ιστορική αφήγησή του ανώφελη διήγηση γιατί ούτε την ιστορική αλήθεια
56 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ77
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 56
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
Ο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από την αγάπη του για την πατρίδα τουή για τα αγαπημένα του πρόσωπα Αξιολογώντας τις πράξεις ιστορικών προ-σώπων θα πρέπει να μη διστάζει να επαινεί τους εχθρούς του όταν διαπιστώ-νει ότι ενήργησαν σωστά ή να ψέγει αγαπημένα του πρόσωπα όταν συμπεραί-νει ότι έσφαλαν Η ιστορική αφήγηση πρέπει να στηρίζεται πάντα στην αλήθειαδιαφορετικά θα είναι άχρηστη όπως ένα τυφλωμένο ζώο
φιλόφιλον επίθ β´ κλ αρσ γένουςαιτιατ εν ὁἡ φιλόφιλος τὸ φιλόφι-λον (= που αγαπά τους φίλους του)
εἶναι απαρέμφ ενεστ του ρήμ εἰμὶ(= είμαι)
δεῖ οριστ ενεστ εφ γ´ εν τουαπροσ ρήμ δεῖ (= είναι ανάγκηπρέπει) Το απρόσ ρήμ δεῖ προέρ-χεται από το ρήμ δέω (= έχω α-νάγκη απέχω) Όπως όλα τα απρό-σωπα ρήματα παίρνει συνήθωςαπαρέμφ ως υποκείμενό του Το δεῖόμως όπως και το χρή (βλ πιοκάτω) σπάνια συνοδεύεται από δο-τική προσωπικήmiddot συνήθως το πρό-σωπο που ενεργεί δηλώνεται σε αι-τιατική πτώση (ως υποκ τουαπαρεμφ που είναι υποκ του δεῖ)
τῆς ἱστορίας ουσ α´ κλ θηλ γένουςγεν εν ἡ ἱστορία τῆς ἱστορίας(= έρευναmiddot διήγηση των γνώσεων πουέχουν αποκτηθεί με την έρευναmiddot ιστο-ρία) Εδώ η λέξη τῆς ἱστορίας χρη-σιμοποιείται αντί της λέξης τοῦ ἱστο-ρικοῦ δηλαδή έχουμε μετωνυμία
ἀναλαμβάνῃ υποτακτ ενεστ εφ
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 51
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 51
γ´ εν του ρήμ ἀναλαμβάνω (= παίρ-νω στα χέρια μου επωμίζομαι)
χρή οριστ ενεστ γ´ εν του απροσρήμ χρὴ (= είναι ανάγκη χρειάζε-ται πρέπει) Το απρόσ ρήμ χρήόπως όλα τα απρόσωπα ρήμ παίρ-νει συνήθως απαρέμφ ως υποκεί-μενό του Το χρή όμως όπως και τοδεῖ (βλ πιο πάνω) σπάνια συνο-δεύεται από δοτική προσωπικήmiddot συ-νήθως το πρόσωπο που ενεργεί δη-λώνεται σε αιτιατική πτώση (ωςυποκ του απαρεμφ που είναι υποκτου χρή)
τοὺς ἀναγκαιοτάτους επίθ υπερ-θετικού βαθμού β´ κλ αρσ γένουςαιτιατ πληθ ὁ ἀναγκαιότατος ἡἀναγκαιοτάτη τὸ ἀναγκαιότατον(= ο πιο αναγκαίοςmiddot ο πιο στενόςσυγγενής εξ αίματος)
(οὐκ) ἂν ἐκβάλλοι ρήμ bull τις υποκ του ἂν ἐκβάλλοι bull ἐν τῷ βίῳ εμπρόθπροσδ κατάστασης στο ἂν ἐκβάλλοι bull λοιπῷ επιθ προσδ στο βίῳ bull τὴν ἐπιεί-κειαν αντικ του ἂν ἐκβάλλοι bull τοιαύτην επιθ προσδ στο τὴν ἐπιείκειαν bull ἴσωςεπιρρ προσδ που δηλώνει πιθανότητα στο ἂν ἐκβάλλοι καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ φιλόπατριν καὶ συμμι-σεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους κύρια πρότασηδεῖ ρήμ (απρόσ) bull εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν τελικά απαρέμφ υποκ τουδεῖ bull τὸν ἄνδρα υποκ των εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν (ετεροπροσωπία) bull ἀγα-θόν επιθ προσδ στο τὸν ἄνδρα bull φιλόφιλον φιλόπατριν κατηγορ στο υποκτου εἶναι bull τοῖς φίλοις αντικ (έμμεσο) των συμμισεῖν συναγαπᾶν bull τοὺςἐχθρούς αντικ (άμεσο) του συμμισεῖν bull τοὺς φίλους αντικ του συναγαπᾶν ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις δευτερεύουσα (επιρρ) χρο-νικοϋποθετική3 πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση καὶ γὰρ [] τοὺς φί-λους με την οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονἀναλαμβάνῃ ρήμ bull τις υποκ του ἀναλαμβάνῃ bull τὸ ἦθος αντικ του ἀναλαμ-βάνῃ bull τῆς ἱστορίας γεν κτητική στο τὸ ἦθος ἐπιλαθέσθαι χρὴ πάντων τῶν τοιούτων καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κο-σμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς [] πολλάκις δrsquo ἐλέγχειν καὶ ψέγεινἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους κύρια πρότασηχρή ρήμ (απρόσ) bull ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κοσμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν τελικάαπαρέμφ υποκ του χρὴ bull ενν τοῦτον υποκ των ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κο-σμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν bull τῶν τοιούτων αντικ του ἐπιλαθέσθαι bull πάντων κα-τηγορ προσδ στο τῶν τοιούτων bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου στο εὐλογεῖνbull τοὺς ἐχθρούς αντικ στο κοσμεῖν bull τοῖς ἐπαίνοις δοτ του μέσου στο κοσμεῖνbull μεγίστοις επιθ προσδ στο τοῖς ἐπαίνοις bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου σταἐλέγχειν ψέγειν bull ἐπονειδίστως επιρρ προσδ τρόπου στο ψέγειν bull τοὺς ἀναγ-καιοτάτους αντικ στο ψέγειν ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ εὐλογεῖν κοσμεῖν με τα οποία σχηματίζει λαν-θάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀπαιτῶσι ρήμ bull αἱ πράξεις υποκ του ἀπαιτῶσι bull τοῦτο αντικ του ἀπαιτῶσι ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθrsquo ὑποδεικνύωσιν δευτερεύουσα(επιρρ) χρονικοϋποθετική πρότασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ ἐλέγχειν ψέ-γειν με τα οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονὑποδεικνύωσιν ρήμ bull αἱ ἁμαρτίαι υποκ του ὑποδεικνύωσιν bull τῶν ἐπιτηδευ-μάτων γεν υποκειμενική στο αἱ ἁμαρτίαι bull τοῦθrsquo αντικ του ὑποδεικνύωσιν
54 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Χρονικοϋποθετικές λέγονται οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτικήΕκτός από χρόνο εκφράζουν και προϋπόθεση
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 54
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον δευτε-ρεύουσα (επιρρ) αναφορική παραβολική πρόταση (που δηλώνει τρόπο)middot εξαρ-τάται από την κύρια πρόταση οὕτως [] γίνεται διήγημαἀχρειοῦται ρήμ bull τὸ ὅλον υποκ του ἀχρειοῦται bull ζῴου γεν διαιρετική στο τὸὅλον bull ἀφαιρεθεισῶν υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῶν ὄψεων υποκ της μτχἀφαιρεθεισῶν οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνω-φελὲς γίνεται διήγημα κύρια πρόταση γίνεται ρήμ bull τὸ καταλειπόμενον έναρθρη επιθ μτχ υποκ του γίνεται bullαὐτῆς γεν διαιρετική στη μτχ τὸ καταλειπόμενον bull διήγημα κατηγορ στουποκ του γίνεται bull ἀνωφελές επιθ προσδ στο διήγημα bull οὕτως επιρρ προσδτρόπου στο γίνεται bull ἀναιρεθείσης υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῆς ἀληθείαςυποκ της μτχ ἀναιρεθείσης bull ἐξ ἱστορίας εμπρόθ προσδ απομάκρυνσης (με-ταφορικά) στη μτχ ἀναιρεθείσης
τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν Ο Πολύβιος αναφέρεται εδώ στην εύνοια με τηνοποία αντιμετωπίζουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα Στην ιδιωτική μας ζωή πρέ-πει να συγχωρούμε τα σφάλματα των προσώπων που αγαπάμε και σεβόμαστεΟ ιστορικός όμως κατά τον Πολύβιο πρέπει να είναι αντικειμενικός και αμε-ρόληπτος και να μη συγκαλύπτει τα σφάλματα ούτε της πατρίδας του ούτε τωνφίλων του
καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλουςΣύμφωνα με την αρχαία ελληνική ηθική θεωρείται έντιμος και ηθικός άντρας αυ-τός που σέβεται αγαπά και συμπαραστέκεται στους φίλους του Από την άλλημεριά πρέπει να θεωρεί ότι οι εχθροί των φίλων του είναι και δικοί του εχθροίΟ Πολύβιος λοιπόν τονίζει πως η αρχή αυτή που θεωρείται κριτήριο με βάση τοοποίο αξιολογείται η ηθική ποιότητα ενός ατόμου δεν πρέπει να ισχύει στονχώρο της ιστορίας Ο ιστορικός πρέπει να ερευνά και να κρίνει αμερόληπτα χω-ρίς να επηρεάζεται από συμπάθειες και αντιπάθειες
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν [] ἀνωφελὲς γίνεται διή-γημα Ο Πολύβιος είχε ως πρότυπό του τον Θουκυδίδη και θεωρούσε ότι οιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός να κάνει ο ίδιος αυτοψίες σε χώρουςπου συνέβησαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα διερευνώντας τα αίτιά τουςαλλά και τον ακριβή τρόπο με τον οποίο συνέβησαν Στόχος του ιστορικούκατά τον Πολύβιο είναι η αναζήτηση της αλήθειας την οποία χαρακτηρίζειlaquoτο μάτι της ιστορίαςraquo Συνεπώς ιστορία που δε στηρίζεται στην αλήθεια θαμοιάζει με ζωντανό οργανισμό που έχει χάσει τα μάτια του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 55
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 55
1 Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωναμε τον Πολύβιο
Σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας ενάρετος άντρας έχει την ηθική υποχρέωσηνα σέβεται τους φίλους του και να τους συμπαρίσταται με κάθε τρόπο όποτεέχουν ανάγκη Παράλληλα πρέπει τους φίλους των φίλων του να τους θεωρείκαι δικούς του φίλους και συνεπώς να είναι έτοιμος να τους προσφέρει κάθεηθική ή υλική βοήθεια Ακόμα προσήλωση σε μια ειλικρινή φιλία σημαίνει ότιοι εχθροί των φίλων θεωρούνται κοινοί εχθροί και επομένως καθένας έχει τηνηθική υποχρέωση να βοηθά τους φίλους εναντίον των αντιπάλων τους όταν πα-ρίσταται ανάγκη Σε αυτή την ηθική αρχή πρέπει καθένας να είναι συνεπής τόσοστον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο του
2 Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνειλόγο στο έργο του
Κατά τον Πολύβιο ο ιστορικός πρέπει να αντιμετωπίζει τα πρόσωπα για ταοποία κάνει λόγο στο έργο του διαφορετικά από ότι επιτάσσει η κοινωνική ηθική(βλ απάντηση στην ερώτηση 1 και ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ πιο πάνω) Πρέπει νακρίνει τα πρόσωπα αυτά αμερόληπτα με κριτήριο τις πράξεις τους και όχι με κρι-τήριο το αν πρόσκειται φιλικά ή εχθρικά σε αυτά Αντίθετα πρέπει να αξιολο-γεί τα γεγονότα τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων και αφού μελετήσειόλες τις διαθέσιμες σε αυτόν πηγές να εξάγει αντικειμενικά συμπεράσματα γιατο ποιος ενήργησε σωστά και αποτελεσματικά σε ορισμένη στιγμή και ποιος όχιΈτσι δε θα πρέπει να διστάζει ακόμα και να επαινεί πρόσωπα που στην ιδιω-τική ή δημόσια ζωή του είναι αντίπαλοί του αν κρίνει ότι αυτά ενήργησαν σω-στά Για παράδειγμα ένας Έλληνας ιστορικός θα πρέπει να επαινέσει έναν Ρω-μαίο στρατηγό εφόσον αυτός ακολούθησε σωστή στρατηγική ακόμα και αν τοαποτέλεσμα της στρατηγικής του ήταν να ζημιωθούν οι Έλληνες
Από την άλλη πλευρά είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζει με επιεική διάθεσητα σφάλματα και τις απρέπειες των φιλικών του προσώπων Αντίθετα οφείλεινα αναδεικνύει και να αποδοκιμάζει τα ατοπήματά τους ακόμα και αν αυτό έχειως αποτέλεσμα να ντροπιαστούν τα πρόσωπα αυτά
3 Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση τωνπροϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος
Ο Πολύβιος θέτει ως προϋποθέσεις για την ποιότητα του ιστορικού έργου τησυνεχή αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας την αντικειμενικότητα και την αμε-ροληψία του ιστορικού απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα (βλ απάντηση στηνερώτηση 2) Η μη τήρηση των προϋποθέσεων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα ναγίνει η ιστορική αφήγησή του ανώφελη διήγηση γιατί ούτε την ιστορική αλήθεια
56 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ77
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 56
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
ονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) Οτύπος τις είναι άτονος λόγω έγκλι-σης τόνου Εδώ μεταφράζεται κα-νείς επειδή υπάρχει η άρνηση οὐκστην πρόταση
ἐκβάλλοι ευκτ ενεστ εφ γ´ εντου ρήμ ἐκβάλλω (= αποβάλλωρίχνω έξω χύνω) οὐκ ἂν ἐκ-βάλλοι = δε θα μπορούσε να απο-βάλει
φιλόφιλον επίθ β´ κλ αρσ γένουςαιτιατ εν ὁἡ φιλόφιλος τὸ φιλόφι-λον (= που αγαπά τους φίλους του)
εἶναι απαρέμφ ενεστ του ρήμ εἰμὶ(= είμαι)
δεῖ οριστ ενεστ εφ γ´ εν τουαπροσ ρήμ δεῖ (= είναι ανάγκηπρέπει) Το απρόσ ρήμ δεῖ προέρ-χεται από το ρήμ δέω (= έχω α-νάγκη απέχω) Όπως όλα τα απρό-σωπα ρήματα παίρνει συνήθωςαπαρέμφ ως υποκείμενό του Το δεῖόμως όπως και το χρή (βλ πιοκάτω) σπάνια συνοδεύεται από δο-τική προσωπικήmiddot συνήθως το πρό-σωπο που ενεργεί δηλώνεται σε αι-τιατική πτώση (ως υποκ τουαπαρεμφ που είναι υποκ του δεῖ)
τῆς ἱστορίας ουσ α´ κλ θηλ γένουςγεν εν ἡ ἱστορία τῆς ἱστορίας(= έρευναmiddot διήγηση των γνώσεων πουέχουν αποκτηθεί με την έρευναmiddot ιστο-ρία) Εδώ η λέξη τῆς ἱστορίας χρη-σιμοποιείται αντί της λέξης τοῦ ἱστο-ρικοῦ δηλαδή έχουμε μετωνυμία
ἀναλαμβάνῃ υποτακτ ενεστ εφ
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 51
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 51
γ´ εν του ρήμ ἀναλαμβάνω (= παίρ-νω στα χέρια μου επωμίζομαι)
χρή οριστ ενεστ γ´ εν του απροσρήμ χρὴ (= είναι ανάγκη χρειάζε-ται πρέπει) Το απρόσ ρήμ χρήόπως όλα τα απρόσωπα ρήμ παίρ-νει συνήθως απαρέμφ ως υποκεί-μενό του Το χρή όμως όπως και τοδεῖ (βλ πιο πάνω) σπάνια συνο-δεύεται από δοτική προσωπικήmiddot συ-νήθως το πρόσωπο που ενεργεί δη-λώνεται σε αιτιατική πτώση (ωςυποκ του απαρεμφ που είναι υποκτου χρή)
τοὺς ἀναγκαιοτάτους επίθ υπερ-θετικού βαθμού β´ κλ αρσ γένουςαιτιατ πληθ ὁ ἀναγκαιότατος ἡἀναγκαιοτάτη τὸ ἀναγκαιότατον(= ο πιο αναγκαίοςmiddot ο πιο στενόςσυγγενής εξ αίματος)
(οὐκ) ἂν ἐκβάλλοι ρήμ bull τις υποκ του ἂν ἐκβάλλοι bull ἐν τῷ βίῳ εμπρόθπροσδ κατάστασης στο ἂν ἐκβάλλοι bull λοιπῷ επιθ προσδ στο βίῳ bull τὴν ἐπιεί-κειαν αντικ του ἂν ἐκβάλλοι bull τοιαύτην επιθ προσδ στο τὴν ἐπιείκειαν bull ἴσωςεπιρρ προσδ που δηλώνει πιθανότητα στο ἂν ἐκβάλλοι καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ φιλόπατριν καὶ συμμι-σεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους κύρια πρότασηδεῖ ρήμ (απρόσ) bull εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν τελικά απαρέμφ υποκ τουδεῖ bull τὸν ἄνδρα υποκ των εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν (ετεροπροσωπία) bull ἀγα-θόν επιθ προσδ στο τὸν ἄνδρα bull φιλόφιλον φιλόπατριν κατηγορ στο υποκτου εἶναι bull τοῖς φίλοις αντικ (έμμεσο) των συμμισεῖν συναγαπᾶν bull τοὺςἐχθρούς αντικ (άμεσο) του συμμισεῖν bull τοὺς φίλους αντικ του συναγαπᾶν ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις δευτερεύουσα (επιρρ) χρο-νικοϋποθετική3 πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση καὶ γὰρ [] τοὺς φί-λους με την οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονἀναλαμβάνῃ ρήμ bull τις υποκ του ἀναλαμβάνῃ bull τὸ ἦθος αντικ του ἀναλαμ-βάνῃ bull τῆς ἱστορίας γεν κτητική στο τὸ ἦθος ἐπιλαθέσθαι χρὴ πάντων τῶν τοιούτων καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κο-σμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς [] πολλάκις δrsquo ἐλέγχειν καὶ ψέγεινἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους κύρια πρότασηχρή ρήμ (απρόσ) bull ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κοσμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν τελικάαπαρέμφ υποκ του χρὴ bull ενν τοῦτον υποκ των ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κο-σμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν bull τῶν τοιούτων αντικ του ἐπιλαθέσθαι bull πάντων κα-τηγορ προσδ στο τῶν τοιούτων bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου στο εὐλογεῖνbull τοὺς ἐχθρούς αντικ στο κοσμεῖν bull τοῖς ἐπαίνοις δοτ του μέσου στο κοσμεῖνbull μεγίστοις επιθ προσδ στο τοῖς ἐπαίνοις bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου σταἐλέγχειν ψέγειν bull ἐπονειδίστως επιρρ προσδ τρόπου στο ψέγειν bull τοὺς ἀναγ-καιοτάτους αντικ στο ψέγειν ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ εὐλογεῖν κοσμεῖν με τα οποία σχηματίζει λαν-θάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀπαιτῶσι ρήμ bull αἱ πράξεις υποκ του ἀπαιτῶσι bull τοῦτο αντικ του ἀπαιτῶσι ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθrsquo ὑποδεικνύωσιν δευτερεύουσα(επιρρ) χρονικοϋποθετική πρότασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ ἐλέγχειν ψέ-γειν με τα οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονὑποδεικνύωσιν ρήμ bull αἱ ἁμαρτίαι υποκ του ὑποδεικνύωσιν bull τῶν ἐπιτηδευ-μάτων γεν υποκειμενική στο αἱ ἁμαρτίαι bull τοῦθrsquo αντικ του ὑποδεικνύωσιν
54 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Χρονικοϋποθετικές λέγονται οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτικήΕκτός από χρόνο εκφράζουν και προϋπόθεση
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 54
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον δευτε-ρεύουσα (επιρρ) αναφορική παραβολική πρόταση (που δηλώνει τρόπο)middot εξαρ-τάται από την κύρια πρόταση οὕτως [] γίνεται διήγημαἀχρειοῦται ρήμ bull τὸ ὅλον υποκ του ἀχρειοῦται bull ζῴου γεν διαιρετική στο τὸὅλον bull ἀφαιρεθεισῶν υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῶν ὄψεων υποκ της μτχἀφαιρεθεισῶν οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνω-φελὲς γίνεται διήγημα κύρια πρόταση γίνεται ρήμ bull τὸ καταλειπόμενον έναρθρη επιθ μτχ υποκ του γίνεται bullαὐτῆς γεν διαιρετική στη μτχ τὸ καταλειπόμενον bull διήγημα κατηγορ στουποκ του γίνεται bull ἀνωφελές επιθ προσδ στο διήγημα bull οὕτως επιρρ προσδτρόπου στο γίνεται bull ἀναιρεθείσης υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῆς ἀληθείαςυποκ της μτχ ἀναιρεθείσης bull ἐξ ἱστορίας εμπρόθ προσδ απομάκρυνσης (με-ταφορικά) στη μτχ ἀναιρεθείσης
τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν Ο Πολύβιος αναφέρεται εδώ στην εύνοια με τηνοποία αντιμετωπίζουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα Στην ιδιωτική μας ζωή πρέ-πει να συγχωρούμε τα σφάλματα των προσώπων που αγαπάμε και σεβόμαστεΟ ιστορικός όμως κατά τον Πολύβιο πρέπει να είναι αντικειμενικός και αμε-ρόληπτος και να μη συγκαλύπτει τα σφάλματα ούτε της πατρίδας του ούτε τωνφίλων του
καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλουςΣύμφωνα με την αρχαία ελληνική ηθική θεωρείται έντιμος και ηθικός άντρας αυ-τός που σέβεται αγαπά και συμπαραστέκεται στους φίλους του Από την άλλημεριά πρέπει να θεωρεί ότι οι εχθροί των φίλων του είναι και δικοί του εχθροίΟ Πολύβιος λοιπόν τονίζει πως η αρχή αυτή που θεωρείται κριτήριο με βάση τοοποίο αξιολογείται η ηθική ποιότητα ενός ατόμου δεν πρέπει να ισχύει στονχώρο της ιστορίας Ο ιστορικός πρέπει να ερευνά και να κρίνει αμερόληπτα χω-ρίς να επηρεάζεται από συμπάθειες και αντιπάθειες
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν [] ἀνωφελὲς γίνεται διή-γημα Ο Πολύβιος είχε ως πρότυπό του τον Θουκυδίδη και θεωρούσε ότι οιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός να κάνει ο ίδιος αυτοψίες σε χώρουςπου συνέβησαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα διερευνώντας τα αίτιά τουςαλλά και τον ακριβή τρόπο με τον οποίο συνέβησαν Στόχος του ιστορικούκατά τον Πολύβιο είναι η αναζήτηση της αλήθειας την οποία χαρακτηρίζειlaquoτο μάτι της ιστορίαςraquo Συνεπώς ιστορία που δε στηρίζεται στην αλήθεια θαμοιάζει με ζωντανό οργανισμό που έχει χάσει τα μάτια του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 55
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 55
1 Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωναμε τον Πολύβιο
Σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας ενάρετος άντρας έχει την ηθική υποχρέωσηνα σέβεται τους φίλους του και να τους συμπαρίσταται με κάθε τρόπο όποτεέχουν ανάγκη Παράλληλα πρέπει τους φίλους των φίλων του να τους θεωρείκαι δικούς του φίλους και συνεπώς να είναι έτοιμος να τους προσφέρει κάθεηθική ή υλική βοήθεια Ακόμα προσήλωση σε μια ειλικρινή φιλία σημαίνει ότιοι εχθροί των φίλων θεωρούνται κοινοί εχθροί και επομένως καθένας έχει τηνηθική υποχρέωση να βοηθά τους φίλους εναντίον των αντιπάλων τους όταν πα-ρίσταται ανάγκη Σε αυτή την ηθική αρχή πρέπει καθένας να είναι συνεπής τόσοστον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο του
2 Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνειλόγο στο έργο του
Κατά τον Πολύβιο ο ιστορικός πρέπει να αντιμετωπίζει τα πρόσωπα για ταοποία κάνει λόγο στο έργο του διαφορετικά από ότι επιτάσσει η κοινωνική ηθική(βλ απάντηση στην ερώτηση 1 και ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ πιο πάνω) Πρέπει νακρίνει τα πρόσωπα αυτά αμερόληπτα με κριτήριο τις πράξεις τους και όχι με κρι-τήριο το αν πρόσκειται φιλικά ή εχθρικά σε αυτά Αντίθετα πρέπει να αξιολο-γεί τα γεγονότα τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων και αφού μελετήσειόλες τις διαθέσιμες σε αυτόν πηγές να εξάγει αντικειμενικά συμπεράσματα γιατο ποιος ενήργησε σωστά και αποτελεσματικά σε ορισμένη στιγμή και ποιος όχιΈτσι δε θα πρέπει να διστάζει ακόμα και να επαινεί πρόσωπα που στην ιδιω-τική ή δημόσια ζωή του είναι αντίπαλοί του αν κρίνει ότι αυτά ενήργησαν σω-στά Για παράδειγμα ένας Έλληνας ιστορικός θα πρέπει να επαινέσει έναν Ρω-μαίο στρατηγό εφόσον αυτός ακολούθησε σωστή στρατηγική ακόμα και αν τοαποτέλεσμα της στρατηγικής του ήταν να ζημιωθούν οι Έλληνες
Από την άλλη πλευρά είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζει με επιεική διάθεσητα σφάλματα και τις απρέπειες των φιλικών του προσώπων Αντίθετα οφείλεινα αναδεικνύει και να αποδοκιμάζει τα ατοπήματά τους ακόμα και αν αυτό έχειως αποτέλεσμα να ντροπιαστούν τα πρόσωπα αυτά
3 Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση τωνπροϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος
Ο Πολύβιος θέτει ως προϋποθέσεις για την ποιότητα του ιστορικού έργου τησυνεχή αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας την αντικειμενικότητα και την αμε-ροληψία του ιστορικού απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα (βλ απάντηση στηνερώτηση 2) Η μη τήρηση των προϋποθέσεων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα ναγίνει η ιστορική αφήγησή του ανώφελη διήγηση γιατί ούτε την ιστορική αλήθεια
56 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ77
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 56
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
γ´ εν του ρήμ ἀναλαμβάνω (= παίρ-νω στα χέρια μου επωμίζομαι)
χρή οριστ ενεστ γ´ εν του απροσρήμ χρὴ (= είναι ανάγκη χρειάζε-ται πρέπει) Το απρόσ ρήμ χρήόπως όλα τα απρόσωπα ρήμ παίρ-νει συνήθως απαρέμφ ως υποκεί-μενό του Το χρή όμως όπως και τοδεῖ (βλ πιο πάνω) σπάνια συνο-δεύεται από δοτική προσωπικήmiddot συ-νήθως το πρόσωπο που ενεργεί δη-λώνεται σε αιτιατική πτώση (ωςυποκ του απαρεμφ που είναι υποκτου χρή)
τοὺς ἀναγκαιοτάτους επίθ υπερ-θετικού βαθμού β´ κλ αρσ γένουςαιτιατ πληθ ὁ ἀναγκαιότατος ἡἀναγκαιοτάτη τὸ ἀναγκαιότατον(= ο πιο αναγκαίοςmiddot ο πιο στενόςσυγγενής εξ αίματος)
(οὐκ) ἂν ἐκβάλλοι ρήμ bull τις υποκ του ἂν ἐκβάλλοι bull ἐν τῷ βίῳ εμπρόθπροσδ κατάστασης στο ἂν ἐκβάλλοι bull λοιπῷ επιθ προσδ στο βίῳ bull τὴν ἐπιεί-κειαν αντικ του ἂν ἐκβάλλοι bull τοιαύτην επιθ προσδ στο τὴν ἐπιείκειαν bull ἴσωςεπιρρ προσδ που δηλώνει πιθανότητα στο ἂν ἐκβάλλοι καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ φιλόπατριν καὶ συμμι-σεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους κύρια πρότασηδεῖ ρήμ (απρόσ) bull εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν τελικά απαρέμφ υποκ τουδεῖ bull τὸν ἄνδρα υποκ των εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν (ετεροπροσωπία) bull ἀγα-θόν επιθ προσδ στο τὸν ἄνδρα bull φιλόφιλον φιλόπατριν κατηγορ στο υποκτου εἶναι bull τοῖς φίλοις αντικ (έμμεσο) των συμμισεῖν συναγαπᾶν bull τοὺςἐχθρούς αντικ (άμεσο) του συμμισεῖν bull τοὺς φίλους αντικ του συναγαπᾶν ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις δευτερεύουσα (επιρρ) χρο-νικοϋποθετική3 πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση καὶ γὰρ [] τοὺς φί-λους με την οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονἀναλαμβάνῃ ρήμ bull τις υποκ του ἀναλαμβάνῃ bull τὸ ἦθος αντικ του ἀναλαμ-βάνῃ bull τῆς ἱστορίας γεν κτητική στο τὸ ἦθος ἐπιλαθέσθαι χρὴ πάντων τῶν τοιούτων καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κο-σμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς [] πολλάκις δrsquo ἐλέγχειν καὶ ψέγεινἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους κύρια πρότασηχρή ρήμ (απρόσ) bull ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κοσμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν τελικάαπαρέμφ υποκ του χρὴ bull ενν τοῦτον υποκ των ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κο-σμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν bull τῶν τοιούτων αντικ του ἐπιλαθέσθαι bull πάντων κα-τηγορ προσδ στο τῶν τοιούτων bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου στο εὐλογεῖνbull τοὺς ἐχθρούς αντικ στο κοσμεῖν bull τοῖς ἐπαίνοις δοτ του μέσου στο κοσμεῖνbull μεγίστοις επιθ προσδ στο τοῖς ἐπαίνοις bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου σταἐλέγχειν ψέγειν bull ἐπονειδίστως επιρρ προσδ τρόπου στο ψέγειν bull τοὺς ἀναγ-καιοτάτους αντικ στο ψέγειν ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ εὐλογεῖν κοσμεῖν με τα οποία σχηματίζει λαν-θάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀπαιτῶσι ρήμ bull αἱ πράξεις υποκ του ἀπαιτῶσι bull τοῦτο αντικ του ἀπαιτῶσι ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθrsquo ὑποδεικνύωσιν δευτερεύουσα(επιρρ) χρονικοϋποθετική πρότασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ ἐλέγχειν ψέ-γειν με τα οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονὑποδεικνύωσιν ρήμ bull αἱ ἁμαρτίαι υποκ του ὑποδεικνύωσιν bull τῶν ἐπιτηδευ-μάτων γεν υποκειμενική στο αἱ ἁμαρτίαι bull τοῦθrsquo αντικ του ὑποδεικνύωσιν
54 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Χρονικοϋποθετικές λέγονται οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτικήΕκτός από χρόνο εκφράζουν και προϋπόθεση
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 54
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον δευτε-ρεύουσα (επιρρ) αναφορική παραβολική πρόταση (που δηλώνει τρόπο)middot εξαρ-τάται από την κύρια πρόταση οὕτως [] γίνεται διήγημαἀχρειοῦται ρήμ bull τὸ ὅλον υποκ του ἀχρειοῦται bull ζῴου γεν διαιρετική στο τὸὅλον bull ἀφαιρεθεισῶν υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῶν ὄψεων υποκ της μτχἀφαιρεθεισῶν οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνω-φελὲς γίνεται διήγημα κύρια πρόταση γίνεται ρήμ bull τὸ καταλειπόμενον έναρθρη επιθ μτχ υποκ του γίνεται bullαὐτῆς γεν διαιρετική στη μτχ τὸ καταλειπόμενον bull διήγημα κατηγορ στουποκ του γίνεται bull ἀνωφελές επιθ προσδ στο διήγημα bull οὕτως επιρρ προσδτρόπου στο γίνεται bull ἀναιρεθείσης υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῆς ἀληθείαςυποκ της μτχ ἀναιρεθείσης bull ἐξ ἱστορίας εμπρόθ προσδ απομάκρυνσης (με-ταφορικά) στη μτχ ἀναιρεθείσης
τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν Ο Πολύβιος αναφέρεται εδώ στην εύνοια με τηνοποία αντιμετωπίζουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα Στην ιδιωτική μας ζωή πρέ-πει να συγχωρούμε τα σφάλματα των προσώπων που αγαπάμε και σεβόμαστεΟ ιστορικός όμως κατά τον Πολύβιο πρέπει να είναι αντικειμενικός και αμε-ρόληπτος και να μη συγκαλύπτει τα σφάλματα ούτε της πατρίδας του ούτε τωνφίλων του
καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλουςΣύμφωνα με την αρχαία ελληνική ηθική θεωρείται έντιμος και ηθικός άντρας αυ-τός που σέβεται αγαπά και συμπαραστέκεται στους φίλους του Από την άλλημεριά πρέπει να θεωρεί ότι οι εχθροί των φίλων του είναι και δικοί του εχθροίΟ Πολύβιος λοιπόν τονίζει πως η αρχή αυτή που θεωρείται κριτήριο με βάση τοοποίο αξιολογείται η ηθική ποιότητα ενός ατόμου δεν πρέπει να ισχύει στονχώρο της ιστορίας Ο ιστορικός πρέπει να ερευνά και να κρίνει αμερόληπτα χω-ρίς να επηρεάζεται από συμπάθειες και αντιπάθειες
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν [] ἀνωφελὲς γίνεται διή-γημα Ο Πολύβιος είχε ως πρότυπό του τον Θουκυδίδη και θεωρούσε ότι οιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός να κάνει ο ίδιος αυτοψίες σε χώρουςπου συνέβησαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα διερευνώντας τα αίτιά τουςαλλά και τον ακριβή τρόπο με τον οποίο συνέβησαν Στόχος του ιστορικούκατά τον Πολύβιο είναι η αναζήτηση της αλήθειας την οποία χαρακτηρίζειlaquoτο μάτι της ιστορίαςraquo Συνεπώς ιστορία που δε στηρίζεται στην αλήθεια θαμοιάζει με ζωντανό οργανισμό που έχει χάσει τα μάτια του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 55
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 55
1 Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωναμε τον Πολύβιο
Σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας ενάρετος άντρας έχει την ηθική υποχρέωσηνα σέβεται τους φίλους του και να τους συμπαρίσταται με κάθε τρόπο όποτεέχουν ανάγκη Παράλληλα πρέπει τους φίλους των φίλων του να τους θεωρείκαι δικούς του φίλους και συνεπώς να είναι έτοιμος να τους προσφέρει κάθεηθική ή υλική βοήθεια Ακόμα προσήλωση σε μια ειλικρινή φιλία σημαίνει ότιοι εχθροί των φίλων θεωρούνται κοινοί εχθροί και επομένως καθένας έχει τηνηθική υποχρέωση να βοηθά τους φίλους εναντίον των αντιπάλων τους όταν πα-ρίσταται ανάγκη Σε αυτή την ηθική αρχή πρέπει καθένας να είναι συνεπής τόσοστον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο του
2 Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνειλόγο στο έργο του
Κατά τον Πολύβιο ο ιστορικός πρέπει να αντιμετωπίζει τα πρόσωπα για ταοποία κάνει λόγο στο έργο του διαφορετικά από ότι επιτάσσει η κοινωνική ηθική(βλ απάντηση στην ερώτηση 1 και ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ πιο πάνω) Πρέπει νακρίνει τα πρόσωπα αυτά αμερόληπτα με κριτήριο τις πράξεις τους και όχι με κρι-τήριο το αν πρόσκειται φιλικά ή εχθρικά σε αυτά Αντίθετα πρέπει να αξιολο-γεί τα γεγονότα τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων και αφού μελετήσειόλες τις διαθέσιμες σε αυτόν πηγές να εξάγει αντικειμενικά συμπεράσματα γιατο ποιος ενήργησε σωστά και αποτελεσματικά σε ορισμένη στιγμή και ποιος όχιΈτσι δε θα πρέπει να διστάζει ακόμα και να επαινεί πρόσωπα που στην ιδιω-τική ή δημόσια ζωή του είναι αντίπαλοί του αν κρίνει ότι αυτά ενήργησαν σω-στά Για παράδειγμα ένας Έλληνας ιστορικός θα πρέπει να επαινέσει έναν Ρω-μαίο στρατηγό εφόσον αυτός ακολούθησε σωστή στρατηγική ακόμα και αν τοαποτέλεσμα της στρατηγικής του ήταν να ζημιωθούν οι Έλληνες
Από την άλλη πλευρά είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζει με επιεική διάθεσητα σφάλματα και τις απρέπειες των φιλικών του προσώπων Αντίθετα οφείλεινα αναδεικνύει και να αποδοκιμάζει τα ατοπήματά τους ακόμα και αν αυτό έχειως αποτέλεσμα να ντροπιαστούν τα πρόσωπα αυτά
3 Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση τωνπροϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος
Ο Πολύβιος θέτει ως προϋποθέσεις για την ποιότητα του ιστορικού έργου τησυνεχή αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας την αντικειμενικότητα και την αμε-ροληψία του ιστορικού απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα (βλ απάντηση στηνερώτηση 2) Η μη τήρηση των προϋποθέσεων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα ναγίνει η ιστορική αφήγησή του ανώφελη διήγηση γιατί ούτε την ιστορική αλήθεια
56 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ77
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 56
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
φωνήεν Στη συνέχεια το -τ τράπηκεσε -θ επειδή το υ παίρνει δασεία
ὑποδεικνύωσιν υποτακτ ενεστεφ γ´ πληθ του ρήμ ὑποδείκνυμικαι ὑποδεικνύω (= δείχνω εμμέσωςυποδηλώνω φανερώνω τη θέλησήμου δείχνω σε κάποιον να κάνεικάτι υποδεικνύω)
ὥσπερ επίρρ αναφορικό που δη-λώνει τρόπο (= όπως ακριβώς)
γάρ σύνδ αιτιολογικός (= γιατίδιότι)
Ο γὰρ είναι παρατακτικός σύνδδηλαδή δεν εισάγει ποτέ δευτε-ρεύουσα πρόταση Δεν μπαίνειποτέ ως πρώτη λέξη σε μια πρό-ταση
(οὐκ) ἂν ἐκβάλλοι ρήμ bull τις υποκ του ἂν ἐκβάλλοι bull ἐν τῷ βίῳ εμπρόθπροσδ κατάστασης στο ἂν ἐκβάλλοι bull λοιπῷ επιθ προσδ στο βίῳ bull τὴν ἐπιεί-κειαν αντικ του ἂν ἐκβάλλοι bull τοιαύτην επιθ προσδ στο τὴν ἐπιείκειαν bull ἴσωςεπιρρ προσδ που δηλώνει πιθανότητα στο ἂν ἐκβάλλοι καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ φιλόπατριν καὶ συμμι-σεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους κύρια πρότασηδεῖ ρήμ (απρόσ) bull εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν τελικά απαρέμφ υποκ τουδεῖ bull τὸν ἄνδρα υποκ των εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν (ετεροπροσωπία) bull ἀγα-θόν επιθ προσδ στο τὸν ἄνδρα bull φιλόφιλον φιλόπατριν κατηγορ στο υποκτου εἶναι bull τοῖς φίλοις αντικ (έμμεσο) των συμμισεῖν συναγαπᾶν bull τοὺςἐχθρούς αντικ (άμεσο) του συμμισεῖν bull τοὺς φίλους αντικ του συναγαπᾶν ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις δευτερεύουσα (επιρρ) χρο-νικοϋποθετική3 πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση καὶ γὰρ [] τοὺς φί-λους με την οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονἀναλαμβάνῃ ρήμ bull τις υποκ του ἀναλαμβάνῃ bull τὸ ἦθος αντικ του ἀναλαμ-βάνῃ bull τῆς ἱστορίας γεν κτητική στο τὸ ἦθος ἐπιλαθέσθαι χρὴ πάντων τῶν τοιούτων καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κο-σμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς [] πολλάκις δrsquo ἐλέγχειν καὶ ψέγεινἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους κύρια πρότασηχρή ρήμ (απρόσ) bull ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κοσμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν τελικάαπαρέμφ υποκ του χρὴ bull ενν τοῦτον υποκ των ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κο-σμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν bull τῶν τοιούτων αντικ του ἐπιλαθέσθαι bull πάντων κα-τηγορ προσδ στο τῶν τοιούτων bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου στο εὐλογεῖνbull τοὺς ἐχθρούς αντικ στο κοσμεῖν bull τοῖς ἐπαίνοις δοτ του μέσου στο κοσμεῖνbull μεγίστοις επιθ προσδ στο τοῖς ἐπαίνοις bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου σταἐλέγχειν ψέγειν bull ἐπονειδίστως επιρρ προσδ τρόπου στο ψέγειν bull τοὺς ἀναγ-καιοτάτους αντικ στο ψέγειν ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ εὐλογεῖν κοσμεῖν με τα οποία σχηματίζει λαν-θάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀπαιτῶσι ρήμ bull αἱ πράξεις υποκ του ἀπαιτῶσι bull τοῦτο αντικ του ἀπαιτῶσι ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθrsquo ὑποδεικνύωσιν δευτερεύουσα(επιρρ) χρονικοϋποθετική πρότασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ ἐλέγχειν ψέ-γειν με τα οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονὑποδεικνύωσιν ρήμ bull αἱ ἁμαρτίαι υποκ του ὑποδεικνύωσιν bull τῶν ἐπιτηδευ-μάτων γεν υποκειμενική στο αἱ ἁμαρτίαι bull τοῦθrsquo αντικ του ὑποδεικνύωσιν
54 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Χρονικοϋποθετικές λέγονται οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτικήΕκτός από χρόνο εκφράζουν και προϋπόθεση
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 54
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον δευτε-ρεύουσα (επιρρ) αναφορική παραβολική πρόταση (που δηλώνει τρόπο)middot εξαρ-τάται από την κύρια πρόταση οὕτως [] γίνεται διήγημαἀχρειοῦται ρήμ bull τὸ ὅλον υποκ του ἀχρειοῦται bull ζῴου γεν διαιρετική στο τὸὅλον bull ἀφαιρεθεισῶν υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῶν ὄψεων υποκ της μτχἀφαιρεθεισῶν οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνω-φελὲς γίνεται διήγημα κύρια πρόταση γίνεται ρήμ bull τὸ καταλειπόμενον έναρθρη επιθ μτχ υποκ του γίνεται bullαὐτῆς γεν διαιρετική στη μτχ τὸ καταλειπόμενον bull διήγημα κατηγορ στουποκ του γίνεται bull ἀνωφελές επιθ προσδ στο διήγημα bull οὕτως επιρρ προσδτρόπου στο γίνεται bull ἀναιρεθείσης υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῆς ἀληθείαςυποκ της μτχ ἀναιρεθείσης bull ἐξ ἱστορίας εμπρόθ προσδ απομάκρυνσης (με-ταφορικά) στη μτχ ἀναιρεθείσης
τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν Ο Πολύβιος αναφέρεται εδώ στην εύνοια με τηνοποία αντιμετωπίζουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα Στην ιδιωτική μας ζωή πρέ-πει να συγχωρούμε τα σφάλματα των προσώπων που αγαπάμε και σεβόμαστεΟ ιστορικός όμως κατά τον Πολύβιο πρέπει να είναι αντικειμενικός και αμε-ρόληπτος και να μη συγκαλύπτει τα σφάλματα ούτε της πατρίδας του ούτε τωνφίλων του
καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλουςΣύμφωνα με την αρχαία ελληνική ηθική θεωρείται έντιμος και ηθικός άντρας αυ-τός που σέβεται αγαπά και συμπαραστέκεται στους φίλους του Από την άλλημεριά πρέπει να θεωρεί ότι οι εχθροί των φίλων του είναι και δικοί του εχθροίΟ Πολύβιος λοιπόν τονίζει πως η αρχή αυτή που θεωρείται κριτήριο με βάση τοοποίο αξιολογείται η ηθική ποιότητα ενός ατόμου δεν πρέπει να ισχύει στονχώρο της ιστορίας Ο ιστορικός πρέπει να ερευνά και να κρίνει αμερόληπτα χω-ρίς να επηρεάζεται από συμπάθειες και αντιπάθειες
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν [] ἀνωφελὲς γίνεται διή-γημα Ο Πολύβιος είχε ως πρότυπό του τον Θουκυδίδη και θεωρούσε ότι οιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός να κάνει ο ίδιος αυτοψίες σε χώρουςπου συνέβησαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα διερευνώντας τα αίτιά τουςαλλά και τον ακριβή τρόπο με τον οποίο συνέβησαν Στόχος του ιστορικούκατά τον Πολύβιο είναι η αναζήτηση της αλήθειας την οποία χαρακτηρίζειlaquoτο μάτι της ιστορίαςraquo Συνεπώς ιστορία που δε στηρίζεται στην αλήθεια θαμοιάζει με ζωντανό οργανισμό που έχει χάσει τα μάτια του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 55
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 55
1 Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωναμε τον Πολύβιο
Σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας ενάρετος άντρας έχει την ηθική υποχρέωσηνα σέβεται τους φίλους του και να τους συμπαρίσταται με κάθε τρόπο όποτεέχουν ανάγκη Παράλληλα πρέπει τους φίλους των φίλων του να τους θεωρείκαι δικούς του φίλους και συνεπώς να είναι έτοιμος να τους προσφέρει κάθεηθική ή υλική βοήθεια Ακόμα προσήλωση σε μια ειλικρινή φιλία σημαίνει ότιοι εχθροί των φίλων θεωρούνται κοινοί εχθροί και επομένως καθένας έχει τηνηθική υποχρέωση να βοηθά τους φίλους εναντίον των αντιπάλων τους όταν πα-ρίσταται ανάγκη Σε αυτή την ηθική αρχή πρέπει καθένας να είναι συνεπής τόσοστον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο του
2 Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνειλόγο στο έργο του
Κατά τον Πολύβιο ο ιστορικός πρέπει να αντιμετωπίζει τα πρόσωπα για ταοποία κάνει λόγο στο έργο του διαφορετικά από ότι επιτάσσει η κοινωνική ηθική(βλ απάντηση στην ερώτηση 1 και ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ πιο πάνω) Πρέπει νακρίνει τα πρόσωπα αυτά αμερόληπτα με κριτήριο τις πράξεις τους και όχι με κρι-τήριο το αν πρόσκειται φιλικά ή εχθρικά σε αυτά Αντίθετα πρέπει να αξιολο-γεί τα γεγονότα τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων και αφού μελετήσειόλες τις διαθέσιμες σε αυτόν πηγές να εξάγει αντικειμενικά συμπεράσματα γιατο ποιος ενήργησε σωστά και αποτελεσματικά σε ορισμένη στιγμή και ποιος όχιΈτσι δε θα πρέπει να διστάζει ακόμα και να επαινεί πρόσωπα που στην ιδιω-τική ή δημόσια ζωή του είναι αντίπαλοί του αν κρίνει ότι αυτά ενήργησαν σω-στά Για παράδειγμα ένας Έλληνας ιστορικός θα πρέπει να επαινέσει έναν Ρω-μαίο στρατηγό εφόσον αυτός ακολούθησε σωστή στρατηγική ακόμα και αν τοαποτέλεσμα της στρατηγικής του ήταν να ζημιωθούν οι Έλληνες
Από την άλλη πλευρά είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζει με επιεική διάθεσητα σφάλματα και τις απρέπειες των φιλικών του προσώπων Αντίθετα οφείλεινα αναδεικνύει και να αποδοκιμάζει τα ατοπήματά τους ακόμα και αν αυτό έχειως αποτέλεσμα να ντροπιαστούν τα πρόσωπα αυτά
3 Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση τωνπροϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος
Ο Πολύβιος θέτει ως προϋποθέσεις για την ποιότητα του ιστορικού έργου τησυνεχή αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας την αντικειμενικότητα και την αμε-ροληψία του ιστορικού απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα (βλ απάντηση στηνερώτηση 2) Η μη τήρηση των προϋποθέσεων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα ναγίνει η ιστορική αφήγησή του ανώφελη διήγηση γιατί ούτε την ιστορική αλήθεια
56 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ77
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 56
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
(οὐκ) ἂν ἐκβάλλοι ρήμ bull τις υποκ του ἂν ἐκβάλλοι bull ἐν τῷ βίῳ εμπρόθπροσδ κατάστασης στο ἂν ἐκβάλλοι bull λοιπῷ επιθ προσδ στο βίῳ bull τὴν ἐπιεί-κειαν αντικ του ἂν ἐκβάλλοι bull τοιαύτην επιθ προσδ στο τὴν ἐπιείκειαν bull ἴσωςεπιρρ προσδ που δηλώνει πιθανότητα στο ἂν ἐκβάλλοι καὶ γὰρ φιλόφιλον εἶναι δεῖ τὸν ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ φιλόπατριν καὶ συμμι-σεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλους κύρια πρότασηδεῖ ρήμ (απρόσ) bull εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν τελικά απαρέμφ υποκ τουδεῖ bull τὸν ἄνδρα υποκ των εἶναι συμμισεῖν συναγαπᾶν (ετεροπροσωπία) bull ἀγα-θόν επιθ προσδ στο τὸν ἄνδρα bull φιλόφιλον φιλόπατριν κατηγορ στο υποκτου εἶναι bull τοῖς φίλοις αντικ (έμμεσο) των συμμισεῖν συναγαπᾶν bull τοὺςἐχθρούς αντικ (άμεσο) του συμμισεῖν bull τοὺς φίλους αντικ του συναγαπᾶν ὅταν δὲ τὸ τῆς ἱστορίας ἦθος ἀναλαμβάνῃ τις δευτερεύουσα (επιρρ) χρο-νικοϋποθετική3 πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση καὶ γὰρ [] τοὺς φί-λους με την οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονἀναλαμβάνῃ ρήμ bull τις υποκ του ἀναλαμβάνῃ bull τὸ ἦθος αντικ του ἀναλαμ-βάνῃ bull τῆς ἱστορίας γεν κτητική στο τὸ ἦθος ἐπιλαθέσθαι χρὴ πάντων τῶν τοιούτων καὶ πολλάκις μὲν εὐλογεῖν καὶ κο-σμεῖν τοῖς μεγίστοις ἐπαίνοις τοὺς ἐχθρούς [] πολλάκις δrsquo ἐλέγχειν καὶ ψέγεινἐπονειδίστως τοὺς ἀναγκαιοτάτους κύρια πρότασηχρή ρήμ (απρόσ) bull ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κοσμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν τελικάαπαρέμφ υποκ του χρὴ bull ενν τοῦτον υποκ των ἐπιλαθέσθαι εὐλογεῖν κο-σμεῖν ἐλέγχειν ψέγειν bull τῶν τοιούτων αντικ του ἐπιλαθέσθαι bull πάντων κα-τηγορ προσδ στο τῶν τοιούτων bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου στο εὐλογεῖνbull τοὺς ἐχθρούς αντικ στο κοσμεῖν bull τοῖς ἐπαίνοις δοτ του μέσου στο κοσμεῖνbull μεγίστοις επιθ προσδ στο τοῖς ἐπαίνοις bull πολλάκις επιρρ προσδ χρόνου σταἐλέγχειν ψέγειν bull ἐπονειδίστως επιρρ προσδ τρόπου στο ψέγειν bull τοὺς ἀναγ-καιοτάτους αντικ στο ψέγειν ὅταν αἱ πράξεις ἀπαιτῶσι τοῦτο δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ εὐλογεῖν κοσμεῖν με τα οποία σχηματίζει λαν-θάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀπαιτῶσι ρήμ bull αἱ πράξεις υποκ του ἀπαιτῶσι bull τοῦτο αντικ του ἀπαιτῶσι ὅταν αἱ τῶν ἐπιτηδευμάτων ἁμαρτίαι τοῦθrsquo ὑποδεικνύωσιν δευτερεύουσα(επιρρ) χρονικοϋποθετική πρότασηmiddot εξαρτάται από τα απαρέμφ ἐλέγχειν ψέ-γειν με τα οποία σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανά-ληψη στο παρόν και στο μέλλονὑποδεικνύωσιν ρήμ bull αἱ ἁμαρτίαι υποκ του ὑποδεικνύωσιν bull τῶν ἐπιτηδευ-μάτων γεν υποκειμενική στο αἱ ἁμαρτίαι bull τοῦθrsquo αντικ του ὑποδεικνύωσιν
54 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Χρονικοϋποθετικές λέγονται οι χρονικές προτάσεις που εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτικήΕκτός από χρόνο εκφράζουν και προϋπόθεση
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1116 AM Page 54
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον δευτε-ρεύουσα (επιρρ) αναφορική παραβολική πρόταση (που δηλώνει τρόπο)middot εξαρ-τάται από την κύρια πρόταση οὕτως [] γίνεται διήγημαἀχρειοῦται ρήμ bull τὸ ὅλον υποκ του ἀχρειοῦται bull ζῴου γεν διαιρετική στο τὸὅλον bull ἀφαιρεθεισῶν υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῶν ὄψεων υποκ της μτχἀφαιρεθεισῶν οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνω-φελὲς γίνεται διήγημα κύρια πρόταση γίνεται ρήμ bull τὸ καταλειπόμενον έναρθρη επιθ μτχ υποκ του γίνεται bullαὐτῆς γεν διαιρετική στη μτχ τὸ καταλειπόμενον bull διήγημα κατηγορ στουποκ του γίνεται bull ἀνωφελές επιθ προσδ στο διήγημα bull οὕτως επιρρ προσδτρόπου στο γίνεται bull ἀναιρεθείσης υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῆς ἀληθείαςυποκ της μτχ ἀναιρεθείσης bull ἐξ ἱστορίας εμπρόθ προσδ απομάκρυνσης (με-ταφορικά) στη μτχ ἀναιρεθείσης
τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν Ο Πολύβιος αναφέρεται εδώ στην εύνοια με τηνοποία αντιμετωπίζουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα Στην ιδιωτική μας ζωή πρέ-πει να συγχωρούμε τα σφάλματα των προσώπων που αγαπάμε και σεβόμαστεΟ ιστορικός όμως κατά τον Πολύβιο πρέπει να είναι αντικειμενικός και αμε-ρόληπτος και να μη συγκαλύπτει τα σφάλματα ούτε της πατρίδας του ούτε τωνφίλων του
καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλουςΣύμφωνα με την αρχαία ελληνική ηθική θεωρείται έντιμος και ηθικός άντρας αυ-τός που σέβεται αγαπά και συμπαραστέκεται στους φίλους του Από την άλλημεριά πρέπει να θεωρεί ότι οι εχθροί των φίλων του είναι και δικοί του εχθροίΟ Πολύβιος λοιπόν τονίζει πως η αρχή αυτή που θεωρείται κριτήριο με βάση τοοποίο αξιολογείται η ηθική ποιότητα ενός ατόμου δεν πρέπει να ισχύει στονχώρο της ιστορίας Ο ιστορικός πρέπει να ερευνά και να κρίνει αμερόληπτα χω-ρίς να επηρεάζεται από συμπάθειες και αντιπάθειες
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν [] ἀνωφελὲς γίνεται διή-γημα Ο Πολύβιος είχε ως πρότυπό του τον Θουκυδίδη και θεωρούσε ότι οιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός να κάνει ο ίδιος αυτοψίες σε χώρουςπου συνέβησαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα διερευνώντας τα αίτιά τουςαλλά και τον ακριβή τρόπο με τον οποίο συνέβησαν Στόχος του ιστορικούκατά τον Πολύβιο είναι η αναζήτηση της αλήθειας την οποία χαρακτηρίζειlaquoτο μάτι της ιστορίαςraquo Συνεπώς ιστορία που δε στηρίζεται στην αλήθεια θαμοιάζει με ζωντανό οργανισμό που έχει χάσει τα μάτια του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 55
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 55
1 Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωναμε τον Πολύβιο
Σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας ενάρετος άντρας έχει την ηθική υποχρέωσηνα σέβεται τους φίλους του και να τους συμπαρίσταται με κάθε τρόπο όποτεέχουν ανάγκη Παράλληλα πρέπει τους φίλους των φίλων του να τους θεωρείκαι δικούς του φίλους και συνεπώς να είναι έτοιμος να τους προσφέρει κάθεηθική ή υλική βοήθεια Ακόμα προσήλωση σε μια ειλικρινή φιλία σημαίνει ότιοι εχθροί των φίλων θεωρούνται κοινοί εχθροί και επομένως καθένας έχει τηνηθική υποχρέωση να βοηθά τους φίλους εναντίον των αντιπάλων τους όταν πα-ρίσταται ανάγκη Σε αυτή την ηθική αρχή πρέπει καθένας να είναι συνεπής τόσοστον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο του
2 Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνειλόγο στο έργο του
Κατά τον Πολύβιο ο ιστορικός πρέπει να αντιμετωπίζει τα πρόσωπα για ταοποία κάνει λόγο στο έργο του διαφορετικά από ότι επιτάσσει η κοινωνική ηθική(βλ απάντηση στην ερώτηση 1 και ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ πιο πάνω) Πρέπει νακρίνει τα πρόσωπα αυτά αμερόληπτα με κριτήριο τις πράξεις τους και όχι με κρι-τήριο το αν πρόσκειται φιλικά ή εχθρικά σε αυτά Αντίθετα πρέπει να αξιολο-γεί τα γεγονότα τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων και αφού μελετήσειόλες τις διαθέσιμες σε αυτόν πηγές να εξάγει αντικειμενικά συμπεράσματα γιατο ποιος ενήργησε σωστά και αποτελεσματικά σε ορισμένη στιγμή και ποιος όχιΈτσι δε θα πρέπει να διστάζει ακόμα και να επαινεί πρόσωπα που στην ιδιω-τική ή δημόσια ζωή του είναι αντίπαλοί του αν κρίνει ότι αυτά ενήργησαν σω-στά Για παράδειγμα ένας Έλληνας ιστορικός θα πρέπει να επαινέσει έναν Ρω-μαίο στρατηγό εφόσον αυτός ακολούθησε σωστή στρατηγική ακόμα και αν τοαποτέλεσμα της στρατηγικής του ήταν να ζημιωθούν οι Έλληνες
Από την άλλη πλευρά είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζει με επιεική διάθεσητα σφάλματα και τις απρέπειες των φιλικών του προσώπων Αντίθετα οφείλεινα αναδεικνύει και να αποδοκιμάζει τα ατοπήματά τους ακόμα και αν αυτό έχειως αποτέλεσμα να ντροπιαστούν τα πρόσωπα αυτά
3 Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση τωνπροϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος
Ο Πολύβιος θέτει ως προϋποθέσεις για την ποιότητα του ιστορικού έργου τησυνεχή αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας την αντικειμενικότητα και την αμε-ροληψία του ιστορικού απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα (βλ απάντηση στηνερώτηση 2) Η μη τήρηση των προϋποθέσεων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα ναγίνει η ιστορική αφήγησή του ανώφελη διήγηση γιατί ούτε την ιστορική αλήθεια
56 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ77
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 56
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν ἀχρειοῦται τὸ ὅλον δευτε-ρεύουσα (επιρρ) αναφορική παραβολική πρόταση (που δηλώνει τρόπο)middot εξαρ-τάται από την κύρια πρόταση οὕτως [] γίνεται διήγημαἀχρειοῦται ρήμ bull τὸ ὅλον υποκ του ἀχρειοῦται bull ζῴου γεν διαιρετική στο τὸὅλον bull ἀφαιρεθεισῶν υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῶν ὄψεων υποκ της μτχἀφαιρεθεισῶν οὕτως ἐξ ἱστορίας ἀναιρεθείσης τῆς ἀληθείας τὸ καταλειπόμενον αὐτῆς ἀνω-φελὲς γίνεται διήγημα κύρια πρόταση γίνεται ρήμ bull τὸ καταλειπόμενον έναρθρη επιθ μτχ υποκ του γίνεται bullαὐτῆς γεν διαιρετική στη μτχ τὸ καταλειπόμενον bull διήγημα κατηγορ στουποκ του γίνεται bull ἀνωφελές επιθ προσδ στο διήγημα bull οὕτως επιρρ προσδτρόπου στο γίνεται bull ἀναιρεθείσης υποθετική μτχ γεν απόλυτη bull τῆς ἀληθείαςυποκ της μτχ ἀναιρεθείσης bull ἐξ ἱστορίας εμπρόθ προσδ απομάκρυνσης (με-ταφορικά) στη μτχ ἀναιρεθείσης
τὴν τοιαύτην ἐπιείκειαν Ο Πολύβιος αναφέρεται εδώ στην εύνοια με τηνοποία αντιμετωπίζουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα Στην ιδιωτική μας ζωή πρέ-πει να συγχωρούμε τα σφάλματα των προσώπων που αγαπάμε και σεβόμαστεΟ ιστορικός όμως κατά τον Πολύβιο πρέπει να είναι αντικειμενικός και αμε-ρόληπτος και να μη συγκαλύπτει τα σφάλματα ούτε της πατρίδας του ούτε τωνφίλων του
καὶ συμμισεῖν τοῖς φίλοις τοὺς ἐχθροὺς καὶ συναγαπᾶν τοὺς φίλουςΣύμφωνα με την αρχαία ελληνική ηθική θεωρείται έντιμος και ηθικός άντρας αυ-τός που σέβεται αγαπά και συμπαραστέκεται στους φίλους του Από την άλλημεριά πρέπει να θεωρεί ότι οι εχθροί των φίλων του είναι και δικοί του εχθροίΟ Πολύβιος λοιπόν τονίζει πως η αρχή αυτή που θεωρείται κριτήριο με βάση τοοποίο αξιολογείται η ηθική ποιότητα ενός ατόμου δεν πρέπει να ισχύει στονχώρο της ιστορίας Ο ιστορικός πρέπει να ερευνά και να κρίνει αμερόληπτα χω-ρίς να επηρεάζεται από συμπάθειες και αντιπάθειες
Ὥσπερ γὰρ ζῴου τῶν ὄψεων ἀφαιρεθεισῶν [] ἀνωφελὲς γίνεται διή-γημα Ο Πολύβιος είχε ως πρότυπό του τον Θουκυδίδη και θεωρούσε ότι οιστορικός πρέπει να είναι αντικειμενικός να κάνει ο ίδιος αυτοψίες σε χώρουςπου συνέβησαν σημαντικά ιστορικά γεγονότα διερευνώντας τα αίτιά τουςαλλά και τον ακριβή τρόπο με τον οποίο συνέβησαν Στόχος του ιστορικούκατά τον Πολύβιο είναι η αναζήτηση της αλήθειας την οποία χαρακτηρίζειlaquoτο μάτι της ιστορίαςraquo Συνεπώς ιστορία που δε στηρίζεται στην αλήθεια θαμοιάζει με ζωντανό οργανισμό που έχει χάσει τα μάτια του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 55
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 55
1 Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωναμε τον Πολύβιο
Σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας ενάρετος άντρας έχει την ηθική υποχρέωσηνα σέβεται τους φίλους του και να τους συμπαρίσταται με κάθε τρόπο όποτεέχουν ανάγκη Παράλληλα πρέπει τους φίλους των φίλων του να τους θεωρείκαι δικούς του φίλους και συνεπώς να είναι έτοιμος να τους προσφέρει κάθεηθική ή υλική βοήθεια Ακόμα προσήλωση σε μια ειλικρινή φιλία σημαίνει ότιοι εχθροί των φίλων θεωρούνται κοινοί εχθροί και επομένως καθένας έχει τηνηθική υποχρέωση να βοηθά τους φίλους εναντίον των αντιπάλων τους όταν πα-ρίσταται ανάγκη Σε αυτή την ηθική αρχή πρέπει καθένας να είναι συνεπής τόσοστον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο του
2 Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνειλόγο στο έργο του
Κατά τον Πολύβιο ο ιστορικός πρέπει να αντιμετωπίζει τα πρόσωπα για ταοποία κάνει λόγο στο έργο του διαφορετικά από ότι επιτάσσει η κοινωνική ηθική(βλ απάντηση στην ερώτηση 1 και ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ πιο πάνω) Πρέπει νακρίνει τα πρόσωπα αυτά αμερόληπτα με κριτήριο τις πράξεις τους και όχι με κρι-τήριο το αν πρόσκειται φιλικά ή εχθρικά σε αυτά Αντίθετα πρέπει να αξιολο-γεί τα γεγονότα τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων και αφού μελετήσειόλες τις διαθέσιμες σε αυτόν πηγές να εξάγει αντικειμενικά συμπεράσματα γιατο ποιος ενήργησε σωστά και αποτελεσματικά σε ορισμένη στιγμή και ποιος όχιΈτσι δε θα πρέπει να διστάζει ακόμα και να επαινεί πρόσωπα που στην ιδιω-τική ή δημόσια ζωή του είναι αντίπαλοί του αν κρίνει ότι αυτά ενήργησαν σω-στά Για παράδειγμα ένας Έλληνας ιστορικός θα πρέπει να επαινέσει έναν Ρω-μαίο στρατηγό εφόσον αυτός ακολούθησε σωστή στρατηγική ακόμα και αν τοαποτέλεσμα της στρατηγικής του ήταν να ζημιωθούν οι Έλληνες
Από την άλλη πλευρά είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζει με επιεική διάθεσητα σφάλματα και τις απρέπειες των φιλικών του προσώπων Αντίθετα οφείλεινα αναδεικνύει και να αποδοκιμάζει τα ατοπήματά τους ακόμα και αν αυτό έχειως αποτέλεσμα να ντροπιαστούν τα πρόσωπα αυτά
3 Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση τωνπροϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος
Ο Πολύβιος θέτει ως προϋποθέσεις για την ποιότητα του ιστορικού έργου τησυνεχή αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας την αντικειμενικότητα και την αμε-ροληψία του ιστορικού απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα (βλ απάντηση στηνερώτηση 2) Η μη τήρηση των προϋποθέσεων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα ναγίνει η ιστορική αφήγησή του ανώφελη διήγηση γιατί ούτε την ιστορική αλήθεια
56 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ77
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 56
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
1 Ποιες είναι οι υποχρεώσεις ενός φίλου προς τους συντρόφους του σύμφωναμε τον Πολύβιο
Σύμφωνα με τον Πολύβιο ένας ενάρετος άντρας έχει την ηθική υποχρέωσηνα σέβεται τους φίλους του και να τους συμπαρίσταται με κάθε τρόπο όποτεέχουν ανάγκη Παράλληλα πρέπει τους φίλους των φίλων του να τους θεωρείκαι δικούς του φίλους και συνεπώς να είναι έτοιμος να τους προσφέρει κάθεηθική ή υλική βοήθεια Ακόμα προσήλωση σε μια ειλικρινή φιλία σημαίνει ότιοι εχθροί των φίλων θεωρούνται κοινοί εχθροί και επομένως καθένας έχει τηνηθική υποχρέωση να βοηθά τους φίλους εναντίον των αντιπάλων τους όταν πα-ρίσταται ανάγκη Σε αυτή την ηθική αρχή πρέπει καθένας να είναι συνεπής τόσοστον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο του
2 Πώς πρέπει να αντιμετωπίζει ο ιστορικός τα πρόσωπα για τα οποία κάνειλόγο στο έργο του
Κατά τον Πολύβιο ο ιστορικός πρέπει να αντιμετωπίζει τα πρόσωπα για ταοποία κάνει λόγο στο έργο του διαφορετικά από ότι επιτάσσει η κοινωνική ηθική(βλ απάντηση στην ερώτηση 1 και ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ πιο πάνω) Πρέπει νακρίνει τα πρόσωπα αυτά αμερόληπτα με κριτήριο τις πράξεις τους και όχι με κρι-τήριο το αν πρόσκειται φιλικά ή εχθρικά σε αυτά Αντίθετα πρέπει να αξιολο-γεί τα γεγονότα τις ενέργειες και τις επιλογές των προσώπων και αφού μελετήσειόλες τις διαθέσιμες σε αυτόν πηγές να εξάγει αντικειμενικά συμπεράσματα γιατο ποιος ενήργησε σωστά και αποτελεσματικά σε ορισμένη στιγμή και ποιος όχιΈτσι δε θα πρέπει να διστάζει ακόμα και να επαινεί πρόσωπα που στην ιδιω-τική ή δημόσια ζωή του είναι αντίπαλοί του αν κρίνει ότι αυτά ενήργησαν σω-στά Για παράδειγμα ένας Έλληνας ιστορικός θα πρέπει να επαινέσει έναν Ρω-μαίο στρατηγό εφόσον αυτός ακολούθησε σωστή στρατηγική ακόμα και αν τοαποτέλεσμα της στρατηγικής του ήταν να ζημιωθούν οι Έλληνες
Από την άλλη πλευρά είναι ανεπίτρεπτο να αντιμετωπίζει με επιεική διάθεσητα σφάλματα και τις απρέπειες των φιλικών του προσώπων Αντίθετα οφείλεινα αναδεικνύει και να αποδοκιμάζει τα ατοπήματά τους ακόμα και αν αυτό έχειως αποτέλεσμα να ντροπιαστούν τα πρόσωπα αυτά
3 Ποιες συνέπειες έχει για την ποιότητα του ιστορικού έργου η μη τήρηση τωνπροϋποθέσεων που εκθέτει ο Πολύβιος
Ο Πολύβιος θέτει ως προϋποθέσεις για την ποιότητα του ιστορικού έργου τησυνεχή αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας την αντικειμενικότητα και την αμε-ροληψία του ιστορικού απέναντι σε πρόσωπα και γεγονότα (βλ απάντηση στηνερώτηση 2) Η μη τήρηση των προϋποθέσεων αυτών θα έχει ως αποτέλεσμα ναγίνει η ιστορική αφήγησή του ανώφελη διήγηση γιατί ούτε την ιστορική αλήθεια
56 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ77
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 56
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
θα ανιχνεύει ούτε διδακτικό χαρακτήρα θα έχει αλλά θα παραπλανά τον ανα-γνώστη
4 Είναι τα σύγχρονα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ο γραπτός και ηλεκτρονικόςτύπος) πηγή αξιόπιστων ιστορικών στοιχείων που θα αξιοποιήσει ο ιστο-ρικός της εποχής μας Πιστεύετε ότι πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει οΠολύβιος Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από την εμπειρίασας
Στη σημερινή εποχή είναι πολυπληθείς οι πηγές από τις οποίες ο ιστορικόςτης εποχής μας θα ανασυνθέσει την ιστορία του παρόντος Οι πληροφορίες πουδιαχέονται μέσω των ΜΜΕ αποτελούν υλικό που πρέπει να αξιοποιηθεί απότον ιστορικό Ωστόσο συχνά οι πληροφορίες αυτές είναι αντιφατικές καθώςκάθε εφημερίδα τηλεοπτικός ή ραδιοφωνικός σταθμός κτλ παρουσιάζει τα γε-γονότα μέσα από τη δική του υποκειμενική οπτική και συχνά αλλοιωμένα μετρόπο που να υπηρετούν πολιτικές οικονομικές ιδεολογικές ή άλλες επιδιώξειςΟ ιστορικός θα πρέπει να διασταυρώνει τις αντιφατικές πληροφορίες και να τιςεξετάζει με κριτικό πνεύμα Η αναζήτηση λοιπόν της αλήθειας δεν είναι ευκο-λότερη για τον ιστορικό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν Οι συμβουλές του Πο-λύβιου προς τους ιστορικούς είναι πάντα επίκαιρες
1 Να αποδώσετε τη σημασία των φράσεων και λέξεων laquoαπό καταβολής κό-σμουraquo laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo κοσμογονία κοσμοθεωρία κοσμοπολίτης
bull laquoαπό καταβολής κόσμουraquo = από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου απότότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος
bull laquoδιαγωγή κοσμιότατηraquo = πολύ κόσμια διαγωγή συμπεριφορά (Η φράσηχρησιμοποιείται για τον χαρακτηρισμό της συμπεριφοράς των μαθητών ότανείναι η αρμόζουσα)
bull κοσμογονία = η δημιουργία του κόσμου του σύμπαντοςmiddot το σύνολο των μύ-θων και παραδόσεων που ερμηνεύουν την προέλευση του κόσμουmiddot (μεταφο-ρικά) ριζικές αλλαγές που ανατρέπουν μια παγιωμένη κατάσταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 57
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 57
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
bull κοσμοθεωρία = το σύνολο των φιλοσοφικών απόψεων κάποιου σχετικά με τηδομή και τη λειτουργία του κόσμουmiddot η άποψη η στάση ο ιδιαίτερος τρόποςμε τον οποίο αντιμετωπίζει κάποιος τα μεγάλα προβλήματα της ζωής
bull κοσμοπολίτης = αυτός που θεωρεί τον εαυτό του πολίτη όλου του κόσμουπου θεωρεί πατρίδα του ολόκληρη τη γηmiddot αυτός που έχει ταξιδέψει και έχειζήσει σε πολλούς τόπους έχει αφομοιώσει ποικίλους τρόπους ζωής και κι-νείται με άνεση στους κοσμικούς κύκλους διαφορετικών χωρών
2 Με τη βοήθεια του Λεξιλογικού Πίνακα να βρείτε την κατάλληλη λέξη τηςαε για τις σημασίες που σας δίνονται
α ὁ κόσμιος αυτός που συμπεριφέρεται με ευγένεια ο φρόνιμοςβ τὸ κόσμημα το στολίδι γ ἡ κοσμιότης η ευπρέπεια η ευγένεια δ ὁ κοσμοκράτωρ αυτός που κυβερνά τον κόσμο
3 Να κατατάξετε τις ομόρριζες του ρήματος κοσμῶ λέξεις της αε που περι-λαμβάνει ο παραπάνω πίνακας σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώ-νουν Θυμηθείτε όσα διδαχθήκατε στο κεφάλαιο της παραγωγής στην προ-ηγούμενη τάξη
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα ουσιαστικό επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας παράγωγο
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στον ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ υπάρχει και το σύνθετο ουσ ὁ κο-σμοπολίτης που είναι παρώνυμο και δηλώνει πρόσωπο σχετικό με εκείνο πουεκφράζει η πρωτότυπη λέξη (κοσμόπολις)
Β2 Ετυμολογικά
1 Να σχηματίσετε σύνθετα αρσενικά ουσιαστικά και επίθετα της αε χρησι-μοποιώντας τα συνθετικά που δίνονται
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
2 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό τα ουσιαστικά τηςαε που δίνονται
bull αἷμα (-ατος) αυτός που δίνει (ο δότης) αίμα αιμοδότηςαυτός που είναι βαμμένος με αίμα αιματοβαμμένοςη διαδικασία καθαρισμού (κάθαρση) του αίματος αιμοκάθαρση
bull λόγος αυτός που γράφει λόγους λογογράφοςη τέχνη του λόγου λογοτεχνίαπαιχνίδι (παίγνιο) με τον λόγο λογοπαίγνιοη θεραπεία διαταραχών του λόγου λογοθεραπεία
Γacute MEΡΟΣΓραμματική ndash Σύνταξη
Λαμβάνοντας υπόψη τις καταλήξεις της γ´ κλίσης να συμπληρώσετε τουςπίνακες και να τονίσετε τους άτονους τύπους
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 61
3 Να γράψετε τα παρακάτω ουσιαστικά στην ίδια πτώση του άλλου αριθμού
4 Να γράψετε τη γενική ενικού των παρακάτω ουσιαστικών λαμβάνονταςυπόψη τη μορφή τους στη νε σιαγών παντοκράτωρ συνδαιτυμών χειμώνἈπόλλων Εὐρυτάν λιμήν Πάν ξενών παρθενών κηδεμών χείρ
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Οι αρχαίοι νόμιζαν ότι οι αστέρες είναι θεοίβ Οι σκοτωμένοι άφησαν έρημους τους πατέρες και τις μητέρες τουςγ Οι κακές συναναστροφές διαφθείρουν τους ηθικούς χαρακτήρεςδ Στους Λεσβίους διοργανώνεται στον ναό της Ήρας διαγωνισμός ομορφιάς γυναικών
ο οποίος ονομάζεται laquoκαλλιστείαraquoε Οι Πέρσες δυσανασχετούν με την τωρινή κατάσταση
στ Θέλω να σας διαβάσω τα ονόματά τουςζ Υπήρχε κάποτε μια εποχή κατά την οποία υπήρχαν θεοί αλλά δεν υπήρχαν θνητά γένη]
6 Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνδεσης στις περιόδους που ακολουθούν καινα δηλώσετε τι συνδέουν κάθε φορά οι σύνδεσμοι
α Τηλικαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται Παρατακτική σύνδεση Ο συμπλεκτικός σύνδεσμος καὶ συνδέει τους όρους Τη-λικαῦτα τοσαῦταβ Ἐγὼ ἀναιδὴς οὔτrsquo εἰμὶ οὔτrsquo ἂν γενοίμηνΠαρατακτική σύνδεση Οι αποφατικοί συμπλεκτικοί σύνδεσμοι οὔτε ndash οὔτεσυνδέουν τις δύο κύριες προτάσεις γ Στέργε μὲν τὰ παρόντα ζήτει δὲ τὰ βελτίω Παρατακτική σύνδεση Οι αντιθετικοί σύνδεσμοι μὲν ndash δὲ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσειςδ Οἱ δὲ ἐπείθοντο ἐπίστευον γὰρ αὐτῷ Παρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός αιτιολογικός σύνδεσμος γὰρ συνδέει τιςδύο ημιπεριόδους (Βλ ΣΑΕΓ σελ 139)ε Κάλλος μὲν ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανε Παρατακτική σύνδεση Οι διαζευκτικοί σύνδεσμοι ἢ ndash ἢ συνδέουν τις δύο κύ-ριες προτάσεις
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Για τη σύνδεση των δύο κύριων προτάσεων θα μπορούσε να έχειχρησιμοποιηθεί μόνο ο ένας σύνδεσμος δηλαδή
laquoΚάλλος μὲν χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεraquo Με τη χρήση των δύοσυνδέσμων δίνεται έμφαση (εμφατική διάζευξη) (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
Παρατακτική σύνδεση Το ζεύγος συνδέσμων οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ συνδέει τουςόρους τῶν ἰδίων και τῶν κοινῶν οι οποίοι έχουν ίδια συντακτική λειτουργία (α-ντικείμενα του ἐπιμελεῖσθαι)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ Το ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ χρησιμοποιείται για να τονιστείπως ο δεύτερος από τους συνδεόμενους όρους δηλώνει κάτι σημαντικότεροαπό τον πρώτο όρο (επιδοτική καταφατική συμπλοκή) Ο σύνδεσμος ἀλλὰστην περίπτωση αυτή δεν είναι αντιθετικός γιατί δεν υπάρχει αντίθεση με-ταξύ των όρων που συνδέονται
62 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 62
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
Προσοχή Μολονότι στο ζεύγος οὐ μόνον ndash ἀλλὰ καὶ υπάρχει η άρνησηοὐ και οι δύο συνδεόμενοι όροι είναι καταφατικοί Δηλαδή η πρόταση laquoΟΑριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέ-σεις αλλά και με τις δημόσιεςraquo δηλώνει ότι ήθελε να ασχολείται και με τιςπροσωπικές του και με τις δημόσιες υποθέσεις (Βλ και ΣΑΕΓ σελ 135)
ζ Οὐκ οἶδα σαφῶς ἔοικε δrsquo οὖν ἀτόπῳΠαρατακτική σύνδεση Ο παρατακτικός συμπερασματικός σύνδεσμος οὖν καιο αντιθετικός δὲ συνδέουν τις δύο ημιπεριόδους
ΣΗΜΕIΩΣΗ Ο σύνδεσμος οὖν δεν τίθεται ως πρώτη λέξη περιόδου Το ίδιοκαι οι παρατακτικοί συμπερασματικοί σύνδεσμοι ἄρα γοῦν δή τοίνυν (Βλκαι ΣΑΕΓ σελ 139)
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τόσο μεγάλα στο μέγεθος και τόσο πολλά στο πλήθος έχει καταφέρει γιrsquo αυτούςβ Εγώ ούτε είμαι αναιδής ούτε θα μπορούσα να γίνωγ Να αγαπάς αυτά που έχεις αλλά να επιζητείς τα καλύτεραδ Αυτοί πείστηκαν˙ γιατί του είχαν εμπιστοσύνηε Την ομορφιά ή ο χρόνος τη φθείρει ή η αρρώστια τη μαραίνει
στ Ο Αριστοφάνης ήθελε να ασχολείται όχι μόνο με τις προσωπικές του υποθέσεις αλλάκαι με τις δημόσιες
ζ Δεν το αντιλαμβάνομαι με σαφήνειαmiddot μοιάζει λοιπόν παράλογο]
7 Να εντοπίσετε στις ακόλουθες περιόδους τις λέξεις που εισάγουν δευτε-ρεύουσες προτάσεις
Οι εισαγωγικές λέξεις σημειώνονται με έντονα γράμματα α Καὶ κατηγοροῦσι μὲν αὐτοῦ ὡς (αιτιολογικός σύνδ) πολλὰς ἀρχὰς ἦρξεν
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
[Μεταγραφή των παραδειγμάτων στη νέα ελληνικήα Τον κατηγορούν επειδή ανέλαβε πολλά αξιώματα αλλά κανείς δεν μπορεί να αποδείξει
ότι δεν τα ασκούσε καλάβ Δεν ξέρω τι να απαντήσωγ Φοβάμαι μήπως η εκστρατεία αποβεί μάταιη για μαςδ Επειδή αυτό δεν είναι έτσι λέω ότι πρέπει να προφυλαγόμαστεε Ασκούμε τις αρετές όχι για να έχουμε λιγότερα από τους άλλους αλλά για να περνούμε
τη ζωή μας με πάρα πολλά αγαθάστ Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την περιουσία ώστε εκείνος να ομολογεί ότι κατέχει
μεγαλύτερο μερίδιο από την πατρική κληρονομιάζ Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια διδάξτε με εσείςη Είναι εύλογο να μη θεωρείτε ότι οι λόγοι των κατηγόρων είναι αξιόπιστοι προτού να
μιλήσουμε και εμείςθ Εκείνος είδε ότι η Σάμος φρουρούνταν από τον Κυπροθέμη τον οποίο διόρισε ο Τι-
γράνηςι Γιατί θα πουν ότι εγώ είμαι σοφός αν και δεν είμαι]
Δacute MEΡΟΣΤο παράθεμα από τον Στράβωνα
Στο απόφθεγμα αυτό ο Στράβων εκφράζει την ιδέα πως η ιστορία πρέπει ναστοχεύει στην αλήθεια Συμφωνεί δηλαδή με τη γνώμη του Πολύβιου πως αναφαιρεθεί η αλήθεια από την ιστορία αυτό που απομένει είναι ένα άχρηστοαφήγημα Η ιστορία διασώζει τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παρου-σιάζει άλλοτε για να τα μιμηθούν οι μεταγενέστεροι και άλλοτε για να τα απο-φύγουν Επομένως τα επιτεύγματα και τα λάθη του παρελθόντος πρέπει ναγίνονται γνωστά ακριβώς όπως έγιναν γιατί μόνο τότε μπορεί να υπάρξει ηωφέλεια από τη γνώση τους Αν υπάρξει παραχάραξη και αλλοίωση τωνπραγματικών γεγονότων τότε οι άνθρωποι παραπλανώνται και είναι πολύπιθανό να επαναλάβουν τα ίδια λάθη Ο ιστορικός πρέπει να εργάζεται με με-θοδικότητα αντικειμενικότητα αμεροληψία και πάθος για την ανακάλυψηκαι αποκάλυψη της αλήθειας Γιατί μόνο έτσι η ιστορία θα μπορεί να είναιόπως έλεγε και ο Θουκυδίδης κτῆμα ἐς ἀεὶ (= απόκτημα παντοτινό) για τιςεπόμενες γενιές
64 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 64
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλων κειμένων
Η Άννα Κομνηνή (1083-λίγο μετά το 1148 μΧ) ήταν κόρη του Βυζα-ντινού αυτοκράτορα Αλεξίου Α´ Κομνηνού Απέκτησε ευρεία μόρφωση και με-λέτησε με πάθος την αρχαία ελληνική γραμματεία Το πιο γνωστό έργο της ήτανη Ἀλεξιάς το οποίο αναφέρεται στη δράση του πατέρα της του Αλεξίου Α´ Κο-μνηνού πριν από την άνοδό του στον θρόνο και κατά τη διάρκεια της βασιλείαςτου Ο χρόνος που μεσολάβησε από την εποχή που συνέβησαν τα γεγονότα μέχριτη συγγραφή του έργου συνέβαλε στο να συγγράψει ή Άννα Κομνηνή το έργο αυτόμε αμεροληψία και αντικειμενικότητα Κυρίως όμως συνέβαλε σε αυτό το ότι μο-λονότι ήταν αφοσιωμένη στον πατέρα της ήθελε να γράψει ένα ιστορικό έργο καιόχι απλώς ένα εγκώμιο του πατέρα της
Ο Προκόπιος (περ 500-562 μΧ) ήταν Έλληνας ιστορικός από την Καισά-ρεια της Παλαιστίνης Τα έργα του αποτελούν άμεσες πηγές για την εποχή και τηδράση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Ἱστορικὸν ἐν βιβλίοις ὀκτὼ ή lsquoΥπὲρ τῶνπολέμων λόγοι Ἀνέκδοτα Περὶ τῶν κτισμάτων Το έργο Ἱστορία τῶν πολέμωναπό το οποίο προέρχεται το 2ο παράλληλο κείμενο αφηγείται τους πολέμους τουΙουστινιανού κατά των Περσών των Βανδάλων και των Γότθων Το 8ο βιβλίο πε-ριέχει συνοπτική έκθεση των γεγονότων που συνέβησαν έως το 554 μΧ
Για τη ζωή και το έργο του Λουκιανού βλ Ενότητα 4 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙ-ΧΕΙΑ σελ 73-74 Το παράλληλο κείμενο 3 προέρχεται από το έργο του με τίτλοΠῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν το οποίο έχει επιστολική μορφή Πρόκειται για μιαχιουμοριστική κριτική των σύγχρονων με τον Λουκιανό ιστορικών που συνα-γωνίζονταν ποιος θα κολακέψει περισσότερο με επαίνους την αυτοκρατορικήεξουσία αν και προσποιούνταν ότι περιέγραφαν τα γεγονότα σύμφωνα με τιςμεθόδους του Θουκυδίδη ή του Ηροδότου Επιπλέον εκθέτει τις απόψεις τουγια τις προϋποθέσεις και τους σκοπούς της αξιόπιστης ιστοριογραφίας και τουευσυνείδητου ιστορικού
Γacute παράλληλο κείμενο
Λοιπόν κατά τη γνώμη μου ο συγγραφέας (πρέπει) να είναι τέτοιος ndash άφοβοςαμερόληπτος ελεύθερος φίλος της ελευθερίας του λόγου και της αλήθειας ναλέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη όπως λέει και ο κωμικός ποιητής Ναμην κάνει κάποια εκτίμηση εξαιτίας μίσους ή φιλίας να μη λυπάται ή να συ-
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 65
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ11
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ22
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 65
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
μπαθεί ή να ντρέπεται ή να δειλιάζει (Αλλά να είναι) δίκαιος δικαστής καλο-προαίτερος προς όλους μέχρι το σημείο να μην παραχωρεί σε κάποιον περισ-σότερα από όσα πρέπει (Να είναι) ξένος και χωρίς πατρίδα μέσα στα βιβλία τουαυτόνομος ακηδεμόνευτος Να μη σκέφτεται τι εντύπωση θα σχηματίσει ο έναςή ο άλλος αλλά να παραθέτει τι έχει γίνει
66 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ33 ἄφοβος επίθ β´ κλ αρσ γένους
ονομ εν ὁἡ ἄφοβος τὸ ἄφοβον(= που δε φοβάται)
ἀδέκαστος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἀδέκαστος τὸ ἀδέκα-στον (= αμερόληπτος που δε δωρο-δοκείται)
πλεῖον επίθ συγκριτικού βαθμούουδ γένους αιτιατ εν ὁἡ πλείωντὸ πλέον και πλεῖον (= περισσότε-ρος -η -ο)
τοῦ δέοντος μτχ ενεστ εφ ουδγένους γεν εν του ρήμ δέω (= έχωανάγκη χρειάζομαι)
ξένος επίθ β´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁ ξένος ἡ ξένος και ἡξένη τὸ ξένον (= από άλλο μέροςξένος)
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 66
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
1 Ποιο είναι το χρέος του ιστορικού σύμφωνα με την Άννα Κομνηνή καιτον Προκόπιο
Η Άννα Κομνηνή επισημαίνει στον Πρόλογο του περίφημου ιστορικού έρ-γου της που έχει τον τίτλο Ἀλεξιὰς τις προϋποθέσεις που απαιτείται να εκ-πληρώνει ένα ιστορικό έργο Στην ουσία επαναλαμβάνει όσα έγραψε ο Πο-λύβιος (βλ κείμενο της Ενότητας 3) για το χρέος του ιστορικού Δηλαδή ότιο ιστορικός δεν πρέπει να επηρεάζεται από τις προσωπικές φιλίες ή έχθρεςστις εκτιμήσεις του Αντίθετα πρέπει να καταγράφει τα γεγονότα αμερόλη-πτα και αντικειμενικά Να επαινεί ακόμη και τους εχθρούς του όταν ενερ-γούν σωστά και να ασκεί κριτική ακόμα και στους συγγενείς του όταν δια-πράττουν σφάλματα
Και ο Προκόπιος επισημαίνει πως χρέος του ιστορικού είναι να προσπα-θεί να εξακριβώνει και να γράφει την αλήθεια να είναι αμερόληπτος και ανε-πηρέαστος από προσωπικές συμπάθειες και αντιπάθειες
2 Ποιες αρετές πρέπει να διαθέτει ο ιστορικός σύμφωνα με τον Λουκιανό
Ο Λουκιανός αναφέρεται και αυτός στις αρετές που πρέπει να χαρακτη-ρίζουν τον ιστορικό Σκοπός του ιστορικού πρέπει να είναι η εξακρίβωση καιη καταγραφή της αλήθειας Ο ιστορικός πρέπει να είναι αμερόληπτος ακη-δεμόνευτος και ακριβοδίκαιος Να καταγράφει με αντικειμενικότητα τα γε-γονότα και όχι να γράφει το έργο του προκειμένου να εγκωμιάσει ή να ευ-χαριστήσει τους ισχυρούς ή τους φίλους του
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ 67
ἄπολις επίθ γ´ κλ αρσ γένουςονομ εν ὁἡ ἄπολις τὸ ἄπολι (= πουδεν έχει πόλη-πατρίδα)
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
3 Ποια κοινά σημεία παρουσιάζουν οι απόψεις που διατυπώνονται στα πα-ράλληλα κείμενα και στο κείμενο της Ενότητας
Στο κείμενο της Ενότητας ο Πολύβιος τονίζει πως χρέος του ιστορικού εί-ναι να ερευνά τα γεγονότα και να προσπαθεί να εξακριβώσει την αλήθεια γιrsquoαυτά χωρίς να επηρεάζεται από προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειεςΑκόμα και την αγάπη του για την πατρίδα πρέπει να παραμερίζει προκει-μένου να είναι αμερόληπτος και αντικειμενικός Δηλαδή αρετές που πρέπεινα χαρακτηρίζουν κάθε άνθρωπο στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του όπωςη συμπαράσταση στους φίλους του ο αγώνας εναντίον των εχθρών του καιη φιλοπατρία δεν αποτελούν αρετές για αυτόν που καταπιάνεται με την ιστο-ρική συγγραφή Ο ιστορικός πρέπει να θεωρεί ύψιστο χρέος του την απο-κάλυψη της αλήθειας για τα γεγονότα και για τον ρόλο που διαδραμάτισαντα πρόσωπα που πήραν μέρος σε αυτά Διαφορετικά εάν δηλαδή το ιστορικόέργο απομακρύνεται από την αλήθεια προκειμένου να συγκαλύψει τις ευ-θύνες προσώπων που συμπαθεί ο ιστορικός ή να διογκώσει τα σφάλματα αυ-τών που αντιπαθεί ή εάν γράφεται με σκοπό να εγκωμιάσει τους ισχυρούςτότε όπως χαρακτηριστικά λέει ο Πολύβιος είναι ένα ἀνωφελὲς διήγημα
68 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 048-068 3qxpLayout 1 33108 1117 AM Page 68
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
Ο Λουκιανός (περίπου 120-192 μΧ) γεννήθηκε στα Σαμό-σατα της βόρειας Συρίας
Ο Λουκιανός ήταν πνεύμα ανήσυχο ελεύθερο και ιδιοφυές Υπήρξε σοφιστήςρήτορας και σατιρικός που του άρεσε να αφηγείται φανταστικές ιστορίες και ναδιακωμωδεί πρόσωπα και καταστάσεις της εποχής του Για τον λόγο αυτό προ-κάλεσε πικρίες και αντιπάθειες και κατηγορήθηκε για στείρα και αρνητική κριτικήκαι για μηδενιστική στάση απέναντι στη ζωή Ωστόσο ο Λουκιανός δεν αρνιότανούτε τη θρησκεία ούτε τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς αλλά με κριτικήκαι σατιρική διάθεση ασκούσε κριτική στα ψέματα των πολιτικών στη θρησκευ-τική δεισιδαιμονία των απλών ανθρώπων στον δογματισμό πολλών φιλοσόφωνκαι γενικότερα στις ανθρώπινες αδυναμίες Πρόβαλλε ως πρότυπο ζωής την ελ-ληνική αρχή του μέτρου
Το έργο του είναι πρωτότυπο και παρουσιάζει μεγάλη ποικι-λία Στα πεζά έργα του ανήκουν μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
διάλογοι επιστολές μυθιστορήματα (εδώ ανήκει και η Ἀληθὴς ἱστορία) Στα έμ-μετρα ανήκουν δραματικά παιχνίδια επιγράμματα
Γνώριζε άριστα την αττική διάλεκτο Το ύφος του ήταν απλό αλλά ζω-ντανό και γεμάτο δύναμη κομψότητα και χάρη
Η επίδρασή του στους μεταγενέστερους συγγραφείς όλων των εποχών είναιμεγάλη Μπορεί μάλιστα να θεωρηθεί ο πρώτος γνωστός συγγραφέας ιστοριώνεπιστημονικής φαντασίας Για παράδειγμα πολλοί νεότεροι συγγραφείς έγρα-ψαν φανταστικές ιστορίες που αναφέρονται σε ταξίδια στη Σελήνη ο ΙούλιοςΒέρν το Από τη Γη στη Σελήνη ο Τζορτζ Ουέλς το Οι πρώτοι άνθρωποι στη Σε-λήνη ο Εμμανουήλ Ροΐδης το Περιήγησις εις την Σελήνη
Το κείμενο της Ενότητας αυτής ανήκει στο έργο του Λουκια-νού με τίτλο Ἀληθὴς ἱστορία (ή Ἀληθῆ διηγήματα) Με το έργοαυτό ο Λουκιανός σατιρίζει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
που γράφονταν στην εποχή του αλλά και έργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων καιιστορικών οι οποίοι ανέφεραν στα έργα τους γεγονότα απίθανα και ήθελαν να ταπαρουσιάσουν ως αληθινά Έτσι όπως λέει του γεννήθηκε η ιδέα να γράψει έναανάλογο έργο και λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στις επόμε-νες γενιές και να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα να γράφει ότι του περνάει από τομυαλό Επινόησε λοιπόν ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη και έγραψε φαντα-στικές ιστορίες προτρέποντας όμως τους αναγνώστες του να μην πιστεύουν τίποτααπό αυτά που διαβάζουν
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα παρουσιάζει τους κατοίκους της Σελήνηςτους Σεληνίτες Τους είδε και τους παρατήρησε όταν το πλοίο στο οποίο επέ-βαινε παρασύρθηκε από έναν τυφώνα και laquoαεροδρόμησεraquo (δηλαδή ταξίδεψεστον αέρα) για επτά μέρεςhellip Η εικόνα που δίνει για τους Σεληνίτες αποτελεί σα-φές δείγμα του σατιρικού στοιχείου που διακρίνει το έργο του Λουκιανού Η πε-ριγραφή των Σεληνιτών αλλά και η αφήγηση της ιστορίας γίνεται κυρίως μεχρήση ιστορικού ενεστώτα γεγονός που δίνει ζωντάνια και παραστατικότηταστον λόγο
Στους Σεληνίτες όμορφος θεωρείται (κάποιος) εάν είναι φαλακρόςΚαι μάλιστα laquoαφήνουνraquo και γενειάδα μέχρι λίγο πάνω από τα γόναταΝύχια στα πόδια δεν έχουν αλλά όλοι είναι μονοδάχτυλοιΌταν κοπιάζουνή γυμνάζονται ιδρώνουν βγάζοντας γάλα σε όλο τους
το σώμαμε αποτέλεσμα να παρασκευάζουν2
και τυριά από αυτόΤα μάτια τα έχουν πρόσθετα
1 Την αντωνυμία τὶς την αφήνουμε αμετάφραστη εδώ γιατί την εννοήσαμε στην κύρια πρό-ταση
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
και πολλοί χάνοντας τα δικά τουςβλέπουν χρησιμοποιώνταςαυτά που παίρνουν από άλλουςΜερικοί μάλιστα δηλαδή οι πλούσιοιέχουν και πολλά μάτια αποθηκευμένα
για ώρα ανάγκηςΈνας τεράστιος καθρέφτηςβρίσκεται πάνω από ένα ρηχό πηγάδιΑν λοιπόν κατεβεί κάποιος μέσα στο
πηγάδιακούει όλα όσα λέγονται στη Γη κι αν κοιτάξει προσεκτικά μέσα στον
καθρέφτηβλέπει όλες τις πόλεις και όλους τους
λαούςΤότε εγώ είδα και τους γνωστούς μου και ολόκληρη την πατρίδα μουΑν όμως κι εκείνοι έβλεπαν εμένα(αυτό) δεν μπορώ καθόλου να το πωΩστόσο όποιος δεν πιστεύει ότι αυτά έτσι έχουναν κάποτε και ο ίδιος φτάσει εκείθα καταλάβει ότι λέω την αλήθεια
Οι Σεληνίτες θεωρούν όμορφους τους φαλακρούς ενώ έχουν και τη συνήθειανα αφήνουν μακριές γενειάδες μέχρι πάνω από τα γόνατα Στα πόδια τουςέχουν ένα δάχτυλο χωρίς νύχι Ο ιδρώτας τους είνα γάλα από το οποίο παρα-σκευάζουν τυροκομικά προϊόντα Τα μάτια τους δεν είναι ενσωμα τωμένα στοσώμα τους και μπορούν να χρησιμοποιούν και μάτια άλλων Πάνω από ένα ρηχόπηγάδι έχουν κατασκευάσει και έναν καθρέφτη με τη βοήθεια του οποίου μπο-ρούν να ακούσουν και να δουν όσα συμβαίνουν στη Γη Ο αφηγητής μάλισταδιαβεβαιώνει τους αναγνώστες του ότι είδε τους δικούς του και την πατρίδα τουμέσα από αυτόν
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ἤν σύνδ υποθετικός (= εάν αν) Ει-σάγει υποθετικές προτάσεις που εκ-φέρονται με υποτακτική
που επίρρ που έχει τοπική σημασία(= κάπου) ή χρησιμοποιείται με πε-ριοριστική σημασία (= κατά κάποιοντρόπο ίσως πιθανόν) Με τη δεύτερησημασία μπορεί να ακολουθεί όπωςεδώ μετά από υποθετικούς συνδέ-σμους επιτείνοντας την αοριστολο-γική σημασία τους (= εάν τυχόν)Επειδή το ποὺ είναι εγκλιτική λέξηεδώ έχει χάσει τον δικό του τόνοmiddot ηοξεία που έχει είναι από το τίς τοοποίο επίσης είναι εγκλιτική λέξη
τις αντων αόριστη αρσ γένουςονομ εν τίς τίς τὶ (= κάποιος) ἤν πού τις = αν τυχόν κάποιος
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
χρονικοϋποθετικές προτάσεις πουεκφέρονται με υποτακτική και εκ-φράζουν επανάληψη στο παρόν ήστο μέλλον
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
Καλὸς δὲ παρὰ Σεληνίταις νομίζεται κύρια πρότασηνομίζεται ρήμ bull ενν τίς υποκ του νομίζεται bull καλός κατηγορ στο υποκ τουνομίζεται bull παρὰ Σεληνίταις εμπρόθ προσδ που δηλώνει κρίση στο νομίζεται ἤν πού τις φαλακρὸς ᾖ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρότασηmiddot εξαρτά-ται από την κύρια πρόταση Καλὸς [] νομίζεται με την οποία ως απόδοση σχη-ματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονᾖ ρήμ bull τις υποκ του ᾖ bull φαλακρός κατηγορ στο υποκ του ᾖ bull που επίρρμε περιοριστική σημασία (βλ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ) Καὶ μὴν καὶ γένεια φύουσιν μικρὸν ὑπὲρ τὰ γόνατα κύρια πρότασηφύουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του φύουσιν bull γένεια αντικ του φύου-
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 75
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
σιν bull μικρόν επιρρ προσδ ποσού στο φύουσιν bull ὑπὲρ τὰ γόνατα εμπρόθπροσδ τόπου στο φύουσιν Καὶ ὄνυχας ἐν τοῖς ποσὶν οὐκ ἔχουσιν κύρια πρόταση(οὐκ) ἔχουσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ὄνυχας α-ντικ του (οὐκ) ἔχουσιν bull ἐν τοῖς ποσίν εμπρόθ προσδ τόπου στο (οὐκ) ἔχου-σιν ἀλλὰ πάντες εἰσὶν μονοδάκτυλοι κύρια πρότασηεἰσίν ρήμ bull πάντες υποκ του εἰσὶν bull μονοδάκτυλοι κατηγορ στο υποκ τουεἰσίν Καὶ ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρόταση3middotεξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ως από-δοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο πα-ρόν και στο μέλλονπονῶσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πονῶσιν ἢ (ἐπειδὰν) γυμνάζωνται δευτερεύουσα (επιρρ) χρονικοϋποθετική πρό-ταση3middot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσιν με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στοπαρόν και στο μέλλονγυμνάζωνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του γυμνάζωνται γάλακτι πᾶν τὸ σῶμα ἱδροῦσιν κύρια πρότασηἱδροῦσιν ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἱδροῦσιν bull τὸ σῶμα αιτ του τόπουστο ἱδροῦσιν bull γάλακτι δοτ του μέσου στο ἱδροῦσιν bull πᾶν κατηγορ προσδ στοτὸ σῶμα ὥστε καὶ τυροὺς ἀπrsquo αὐτοῦ πήγνυνται δευτερεύουσα (επιρρ) συμπερασμα-τική πρότασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση γάλακτι [] ἱδροῦσινπήγνυνται ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του πήγνυνται bull τυρούς αντικ τουπήγνυνται bull ἀπrsquo αὐτοῦ εμπρόθ προσδ ύλης στο πήγνυνται Τοὺς δὲ ὀφθαλμοὺς περιαιρετοὺς ἔχουσι κύρια πρότασηἔχουσι ρήμ bull ενν οἱ Σεληνῖται υποκ του ἔχουσι bull τοὺς ὀφθαλμούς αντικ τουἔχουσι bull περιαιρετούς κατηγορ στο αντικ του ἔχουσι καὶ πολλοὶ τοὺς σφετέρους ἀπολέσαντες παρrsquo ἄλλων χρησάμενοι ὁρῶσιν κύ-ρια πρότασηὁρῶσιν ρήμ bull πολλοί υποκ του ὁρῶσιν bull ἀπολέσαντες χρον μτχ συνημμένηστο πολλοὶ bull τοὺς σφετέρους αντικ της μτχ ἀπολέσαντες bull χρησάμενοι τροπικήμτχ συνημμένη στο υποκ του ὁρῶσιν bull παρrsquo ἄλλων εμπρόθ προσδ προέλευ-σης στη μτχ χρησάμενοι
76 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
3 Η δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική ή ευκτική ονομάζεται χρο-νικοϋποθετική πρόταση Οι χρονικές προτάσεις ἐπειδὰν ἢ πονῶσιν ἢ γυμνάζωνται εκφέρο-νται με υποτακτική γιατί εισάγονται με τον σύνδεσμο ἐπειδὰν (lt ἐπειδὴ + ἂν αοριστολογικό)
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 76
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
Τινὲς δὲ καὶ πολλοὺς ἀποθέτους ἔχουσιν οἱ πλούσιοι κύρια πρότασηἔχουσιν ρήμ bull τινές υποκ του ἔχουσιν bull οἱ πλούσιοι επεξήγηση στο τινὲς bull πολ-λούς4 επιθ προσδ στο ἀποθέτους bull ἀποθέτους αντικ του ἔχουσιν Κάτοπτρον δὲ μέγιστον κεῖται ὑπὲρ φρέατος οὐ πάνυ βαθέος κύρια πρότασηκεῖται ρήμ bull κάτοπτρον υποκ του κεῖται bull μέγιστον επιθ προσδ στο κάτο-πτρον bull ὑπὲρ φρέατος εμπρόθ προσδ τόπου στο κεῖται bull βαθέος επιθ προσδστο φρέατος bull (οὐ) πάνυ5 επιρρ προσδ ποσού στο βαθέος Ἂν μὲν οὖν εἰς τὸ φρέαρ καταβῇ τις δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση ἀκούει [] λεγομένων με την οποία ωςαπόδοση σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στομέλλονκαταβῇ ρήμ bull τις υποκ του καταβῇ bull εἰς τὸ φρέαρ εμπρόθ προσδ κίνησης σετόπο στο καταβῇ ἀκούει πάντων τῶν ἐν τῇ γῇ λεγομένων κύρια πρότασηἀκούει ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ἀκούει bull τῶν λεγομένων έναρθρη επιθ μτχαντικ του ἀκούει bull πάντων κατηγορηματικός προσδ στο τῶν λεγομένων bull ἐν τῇγῇ εμπρόθ προσδ τόπου στη μτχ τῶν λεγομένων ἐὰν δὲ εἰς τὸ κάτοπτρον ἀποβλέψῃ δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από την κύρια πρόταση πάσας [] ὁρᾷ με την οποία ως απόδοσησχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει επανάληψη στο παρόν και στο μέλλονἀποβλέψῃ ρήμ bull ενν τίς υποκ του ἀποβλέψῃ bull εἰς τὸ κάτοπτρον εμπρόθπροσδ κατεύθυνσης στο ἀποβλέψῃ πάσας μὲν πόλεις πάντα δὲ ἔθνη ὁρᾷ κύρια πρότασηὁρᾷ ρήμ bull ενν οὗτος υποκ του ὁρᾷ bull πόλεις ἔθνη αντικ του ὁρᾷ bull πάσαςκατηγορηματικός προσδ στο πόλεις bull πάντα κατηγορηματικός προσδ στοἔθνη Τότε καὶ τοὺς οἰκείους ἐγὼ ἐθεασάμην καὶ πᾶσαν τὴν πατρίδα κύρια πρό-τασηἐθεασάμην ρήμ bull ἐγώ υποκ του ἐθεασάμην bull τοὺς οἰκείους τὴν πατρίδα α-ντικ του ἐθεασάμην bull τότε επιρρ προσδ χρόνου στο ἐθεασάμην bull πᾶσαν κα-τηγορηματικός προσδ στο πατρίδα εἰ δὲ κἀκεῖνοι ἐμὲ ἑώρων δευτερεύουσα (ονομ) πλάγια ερωτηματική πρό-τασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἰπεῖνἑώρων ρήμ bull ἐκεῖνοι υποκ του ἑώρων bull ἐμέ αντικ του ἑώρων οὐκέτι ἔχω εἰπεῖν κύρια πρόταση
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 77
4 Σύμφωνα με άλλη άποψη το πολλοὺς είναι αντικ και το ἀποθέτους κατηγορ του αντικ 5 Σχήμα λιτότητας Συχνά στη θέση μιας καταφατικής έννοιας υπάρχει η αντίθετή της με άρνηση
πχ σὺ πάνυ = ὀλίγον Όταν μεταφράζουμε τα λογοτεχνικά σχήματα στη νε γενικά προτιμάμενα μην τα διατηρούμε εκτός εάν θέλουμε να δώσουμε ιδιαίτερο ύφος στον λόγο μας
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 77
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
ἔχω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του ἔχω και του εἰπεῖν (ταυτοπροσωπία) bull εἰπεῖν τε-λικό απαρέμφ αντικ του ἔχω bull οὐκέτι επιρρ προσδ χρόνου στο ἔχω Ὅστις δὲ ταῦτα μὴ πιστεύει οὕτως ἔχειν δευτερεύουσα αναφορική υποθε-τική πρόταση που λειτουργεί ως υποκ του ρήμ εἴσεται και του ἀφίκηται Ο λαν-θάνων υποθετικός λόγος δηλώνει προσδοκώμενο(μὴ) πιστεύει ρήμ bull ὅστις υποκ του (μὴ) πιστεύει bull ταῦτα υποκ του ἔχειν (ετε-ροπροσωπία) bull ἔχειν ειδικό απαρέμφ αντικ του (μὴ) πιστεύει bull οὕτως επιρρπροσδ τρόπου στο ἔχειν ἄν ποτε καὶ αὐτὸς ἐκεῖσε ἀφίκηται δευτερεύουσα (επιρρ) υποθετική πρό-τασηmiddot εξαρτάται από το ρήμα εἴσεται με το οποίο ως απόδοση σχηματίζει υπο-θετικό λόγο που δηλώνει προσδοκώμενοἀφίκηται ρήμ bull αὐτός κατηγορηματικός προσδ στο υποκ του ἀφίκηται bullποτε επιρρ προσδ χρόνου στο ἀφίκηται bull ἐκεῖσε επιρρ προσδ κίνησης σε τόποστο ἀφίκηται εἴσεται κύρια πρόταση εἴσεται ρήμ ὡς ἀληθῆ λέγω δευτερεύουσα (ονομ) ειδική πρότασηmiddot λειτουργεί ως αντικ του εἴσεταιλέγω ρήμ bull ενν ἐγώ υποκ του λέγω bull ἀληθῆ αντικ (σύστοιχο)6 στο λέγω
Σεληνῖται Οι Σεληνίτες παρουσιάζονται από τον αφηγητή ως ανθρωπό-μορφα όντα τα οποία όμως έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικάαπό εκείνα των ανθρώπων Τα μάτια τους δεν είναι σταθερά αλλά φορητά σταπόδια τους έχουν μόνο ένα δάχτυλο το οποίο δεν έχει νύχι ο ιδρώτας τους έχειτη μορφή γάλακτος Επιπλέον η αισθητική τους είναι πολύ διαφορετική από αυ-τήν των κατοίκων της Γης Θεωρούν τη φαλάκρα χαρακτηριστικό που καθιστάκάποιον όμορφο και αφήνουν γενειάδες που φτάνουν σχεδόν μέχρι τα γόνατα(Βλ και απάντηση στην ερώτηση 1 του σχολικού βιβλίου) Η περιγραφή των Σε-ληνιτών από τον Λουκιανό μάς κάνει να συμπεράνουμε ότι ήδη από τα αρχαίαχρόνια ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στην ανθρώπινη φαντασία η πιθανότητα ναυπάρχουν και άλλα νοήμονα όντα στο Σύμπαν Η σχετική λογοτεχνία τα πα-ρουσιάζει συνήθως πιο προηγμένα από τους ανθρώπους τερατόμορφα και άλ-λοτε με φιλειρηνικές διαθέσεις άλλοτε με εχθρικές προς τους ανθρώπους δια-θέσεις
78 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
6 Η αρχική μορφή της φράσης ήταν ἀληθεῖς λόγους λέγω οπότε σύστοιχο αντικείμενο του λέγωήταν το λόγους Παραλείφθηκε όμως το λόγους οπότε ο επιθετικός προσδιορισμός του μπήκεστο ουδέτερο γένος (ἀληθῆ) και έγινε σύστοιχο αντικείμενο
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ66
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 78
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
1 Ποια εξωτερικά χαρακτηριστικά των Σεληνιτών σάς εντυπωσίασαν περισ-σότερο
Οι Σεληνίτες είναι ανθρωπόμορφα όντα αλλά έχουν ορισμένα πολύ εντυ-πωσιακά και παράξενα για τον άνθρωπο εξωτερικά χαρακτηριστικά Αφήνουνγενειάδα μέχρι τα γόνατα είναι μονοδάχτυλοι στα πόδια μπορούν με άνεση ναβγάζουν και να βάζουν τα μάτια τους και το πιο εντυπωσιακό ο ιδρώτας τουςείναι γάλα από το οποίο πήζουν και τυρί
2 Πώς λειτουργεί το κάτοπτρον και ποια δυνατότητα δίνει στους Σεληνίτες
Πάνω από ένα ρηχό πηγάδι της Σελήνης βρίσκεται ένα τεράστιο κάτοπτροΌποιος κοιτάζει μέσα στον καθρέφτη θα δει μέσα σε αυτόν τη Γη Μάλιστα ηεικόνα που προσφέρει το κάτοπτρο αυτό είναι τόσο καλή ώστε ο ήρωας ανα-γνώρισε όχι μόνο πόλεις και λαούς της Γης αλλά και μεμονωμένα γνωστά τουπρόσωπα Επίσης μέσα από το πηγάδι που βρίσκεται κάτω από το κάτοπτρομπορεί να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
Φαίνεται δηλαδή πως το κάτοπτρο αυτό έχει τη χρήση που έχουν σήμερα τατηλεσκόπια Έτσι με τη βοήθεια του κατόπτρου μπορεί κάποιος να δει μέσααπό αυτό εικόνες από τη Γη Επιπλέον τα ηχητικά κύματα που έρχονται απότη Γη και προσπίπτουν στο κάτοπτρο ενισχύονται μέσα στο πηγάδι το οποίολειτουργεί σαν ένα είδος αντηχείου (δηλαδή σαν ένας ενισχυτής ήχου) και έτσιμπορεί κάποιος να ακούσει όσα λέγονται στη Γη
3 Σε ποιο βαθμό ανταποκρίνεται στον τίτλο Ἀληθὴς Ἱστορία το απόσπασμαπου διαβάσατε Γιατί κατά τη γνώμη σας ονόμασε έτσι το έργο του ο Λου-κιανός Πώς ερμηνεύετε την τελευταία περίοδο του κειμένου
Ο τίτλος Ἀληθὴς Ἱστορία είναι ειρωνικός Με το έργο αυτό θέλει να σατιρί-σει τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γράφονταν στην εποχή του αλλά καιέργα παλαιών ποιητών φιλοσόφων και ιστορικών οι οποίοι ήθελαν να παρου-σιάσουν ως αληθινά γεγονότα απίθανα και μυθικά ή γεγονότα που οι ίδιοι δενείχαν ελέγξει και διασταυρώσει Ο Λουκιανός στον πρόλογο του έργου κατη-γορεί τους συγγραφείς αυτούς ότι έλεγαν ψέματα έχοντας την εντύπωση ότι δεθα τους καταλάβαινε ο κόσμος Για να τους ειρωνευτεί λοιπόν έγραψε όπως λέειένα ανάλογο έργο και ότι λόγω της ματαιοδοξίας του θέλησε να αφήσει κάτι στιςεπόμενες γενιές εκμεταλλευόμενος τη δυνατότητα που έχει να γράφει ότι τουπερνάει από το μυαλό
Η τελευταία περίοδος του κειμένου δείχνει ακριβώς ότι κανείς δε θα μπο-ρούσε να αμφισβητήσει αυτά που περιγράφει ο Λουκιανός γιατί κανείς δεν μπο-ρούσε να πάει στη Σελήνη ώστε να ελέγξει αν αυτά που είχε γράψει ανταπο-
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 79
77
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 79
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
κρίνονταν στην αλήθεια Η διαβεβαίωσή του λοιπόν ότι όποιος καταφέρει ναφτάσει στη Σελήνη θα διαπιστώσει ότι όσα αναφέρει είναι αληθινά αποτελεί ει-ρωνεία για όλους τους συγγραφείς που έγραφαν για πράγματα που κανείς δε θαμπορούσε να αποδείξει ότι ήταν ή δεν ήταν αληθινά Ωστόσο στις μέρες μας τοταξίδι στη Σελήνη έγινε πραγματικότητα και διαπιστώθηκε πέραν πάσης αμφι-βολίας ότι δεν υπάρχουν νοήμονα όντα σε αυτήν και είχε δίκιο ο Λουκιανός ότανπροέτρεπε τους αναγνώστες του να μην πιστέψουν τίποτα από όσα διηγείται
4 Αν έχετε διαβάσει τον Μικρό Πρίγκιπα το Από τη Γη στη Σελήνη τηνΑλίκη στη χώρα των θαυμάτων ή κάποιο παρόμοιο βιβλίο σύγχρονης μυ-θιστορίας να επιλέξετε κάποια αποσπάσματα που δίνουν περιγραφές πλα-νητών και περίεργων όντων και να τα παρουσιάσετε στην τάξη
Δύο από τα βιβλία που κυκλοφόρησαν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας καιαγαπήθηκαν ιδιαίτερα είναι Το χρονικό της Νάρνια ndash Το λιοντάρι η μάγισσα καιη ντουλάπα του Κλάιβ Λιούις (Εκδόσεις Κέδρος) και Η θάλασσα των τρολλ τηςΝάνσυ Φάρμερ (Εκδόσεις Πατάκη)
Στο πρώτο μαθαίνουμε για τη Νάρνια μια χώρα που είναι πάντα παγωμένηΣε αυτήν κατοικούν πολλά παράξενα πλάσματα όπως μινώταυροι μονόκεροινάνοι γίγαντες και κένταυροι ενώ όλα τα ζώα μιλούν με ανθρώπινη φωνή
Η υπόθεση του δεύτερου εκτυλίσσεται στη Νορβηγία Τα τρολλ έχουν μεγάληκόκκινη μύτη είναι μαλλιαρά σκανταλιάρικα συνήθως μικρά σε ύψος και αι-ωνόβια Υπάρχουν όμως και πλάσματα που είναι κατά το ήμισυ άνθρωποι καικατά ήμισυ τρολλ όπως Φριθ η μοχθηρή βασίλισσα
1 Τι σημαίνουν οι φράσεις laquoτα καλά κόποις κτώνταιraquo και laquoουδέν κακόν αμι-γές καλούraquo που χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας επικοι νωνία bull τα καλά κόποις κτώνται = οι άνθρωποι αποκτούν οτιδήποτε καλό με
αγώνες bull ουδέν κακόν αμιγές καλού = δεν υπάρχει κακό που να μην έχει μέσα του
και κάτι καλόmiddot κάθε δυσάρεστο γεγονός έχει και καλή πλευρά
80 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ11
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 80
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
2 Να εντάξετε στις στήλες του παρακάτω πίνακα τις ομόρριζες του ρ καλλω-πίζω λέξεις της αε ανάλογα με τη σημασία τους καλλωπιστής καλλωπι-σμός καλλώπισμα καλλωπιστικός
ουσιαστικά
πρόσωπο ενέργεια αποτέλεσμα επίθεταπου ενεργεί κατάσταση ενέργειας
καλλωπιστὴς καλλωπισμὸς καλλώπισμα καλλωπιστικὸς
3 Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της νε με α´ συνθετικό το επίθετο καλός πουνα ανταποκρίνονται στη σημασία που δίνεται
καλόγουστος που έχει καλό γούστοκαλογυμνασμένος που είναι καλά γυμνασμένοςκαλόκαρδος που έχει καλή καρδιάκαλοντυμένος που είναι ωραία ντυμένοςκαλοζωισμένος που ζει καλή ζωή χωρίς στερήσεις
4 Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις συνώνυμες και αντώ νυμεςτων λέξεων της νε που δίνονται
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
2 Με τα συνθετικά μέρη που δίνονται να σχηματίσετε τις σύνθετες λέξεις τηςαε που ζητούνται στην παρένθεση
3 Με τα επίθετα σε -ὺς που σας δίνονται να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα τηςαε και να διακρίνετε με ενωτικό τα συνθετικά μέρη τους σύμφωνα με τοπαράδειγμα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
1 προτροπή2 απαγόρευση3 απορία4 προσδοκία5 επανάληψη στο
παρόν και στομέλλον
2 Να μεταφέρετε τις φράσεις στην πτώση που ζητείται εντός παρενθέσεως
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
Ερμηνευτικά σχόλια και στοιχεία Οι απολαύσεις μπορεί να είναι υλικές πνευματικές ψυχικές Οι πνευματι-κές και οι ψυχικές απολαύσεις προϋποθέτουν πνευματική και ψυχική καλ-λιέργεια Προσφέρουν στον άνθρωπο ευχαρίστηση που έχει μόνιμο χαρα-κτήρα Η πνευματική καλλιέργεια και η μόρφωση διευρύνουν τους πνευμα-τικούς ορίζοντες του ανθρώπου και τον κάνουν να αισθάνεται ασφάλεια καιαυτοπεποίθηση ότι μπορεί να βρίσκει λύσεις στα προβλήματα που τον απα-σχολούν Το ίδιο ισχύει και για την ψυχική απόλαυση Η αγάπη και ο σεβασμόςπρος τους άλλους η ανε κτικότητα και η αλληλεγγύη γαληνεύουν τον άνθρωποκαι τον κάνουν να βλέπει με χαρούμενη διάθεση και αισιοδοξία τη ζωή Αντίθετα οι υλικές απολαύσεις προσφέρουν παροδική ευχαρίστηση Πολλέςμάλιστα από τις υλικές απολαύσεις κρύβουν κινδύνους και η ευχαρίστηση πουπροσφέρουν μπορεί να θεωρηθεί κακή ευχαρίστηση Για παράδειγμα υλική από-λαυση αποτελεί η κατανάλωση αλκοόλ Η απόλαυση αυτή κρατάει λίγο αν ηευχαρίστηση που προσφέρει γίνει κακή ευχαρίστηση Αυτό κυρίως συμβαίνειαν κάποιος ξεπεράσει το μέτρο και καταναλώσει μεγαλύτερη ποσότητα από ότιπρέπει Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την υπερβολική κατανάλωση φαγητού Παρόμοια και η απόλαυση που προσφέρει ο πλούτος αναιρείται αν ο άν-θρωπος καταληφθεί από απληστία Όταν η επιδίωξη του πλούτου είναι συνε-χής και γίνεται με κάθε τρόπο θεμιτό ή αθέμιτο η αρχική ευ χαρίστηση δίνειτη θέση της στην ανασφάλεια στον φόβο στο άγχος
84 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
B 069-088 4Layout 1 33108 1119 AM Page 84
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
Συνεπώς πρέπει να προτιμάμε τις πνευματικές και ψυχικές απολαύ σεις να εί-μαστε εγκρατείς και να μην ξεπερνάμε το μέτρο όταν βιώνουμε μια υλική από-λαυση γιατί η σύντομη ευχαρίστηση που θα νιώσουμε θα δώσει τη θέση της σεδυσάρεστα συναισθήματα
Εacute MEΡΟΣEπεξεργασία παράλληλου κειμένου
Και αναφέρει ότι είδε και άλλα όμοια και διηγείται ότι είδε και ανθρώπους καικάποια άλλα τερατώδη πράγματα τα οποία ισχυρίστηκε ότι ούτε κανένας τα είδεούτε τα άκουσε αλλά ούτε και τα φαντάστηκε Και το πιο απίστευτο από όλα(είναι) ότι ενώ κατευθύνονταν βόρεια προς τη Σελήνη σαν (να περπατούσανπάνω) σε κάποια πολύ καθαρή γη πλησίασαν (σε αυτήν) Όταν έφτασαν εκείείδαν όσα ήταν εύλογο να δει αυτός που δημιούργησε με τη φαντασία του τέτοιαεξωφρενικά πλάσματα
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
βαθμού ουδ γένους ονομ εν ὁἀπιστότατος ἡ ἀπιστοτάτη τὸ ἀπι-στότατον (= ο πιο απίστευτος)
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο στην ιωνική διάλεκτο η οποία έχει πολλές
ομοιότητες με την αττική διάλεκτο αλλά και ορισμένες διαφορές Παρατηρούμεστο κείμενο ότι τα ουσιαστικά που στην αττική διάλεκτο λήγουν σε -α στην ιω-νική διάλεκτο λήγουν σε -η πχ τὴν σεληναίην (αντί τὴν σεληναίαν) τὴν αἰτίην(αντί τὴν αἰτίαν) Επίσης λέξεις που στην αττική διάλεκτο είναι συνηρημένεςστην ιωνική παραμένουν ασυναίρετες πχ ἐδόκεεν (αντί ἐδόκει) πολυειδέα(αντί πολυειδῆ) αὐτέοισιν (αντί αὐτοῖσιν = αὐτοῖς) κτλ Η πολιτιστική άνθησητων Ιώνων (κυρίως από τον 8ο αι πΧ) προσέδωσε ιδιαίτερη δύναμη και αξίαστην ιωνική διάλεκτο που είναι διάσημη για το γεγονός ότι αποτέλεσε τη βάσητης γλώσσας του Ομήρου και τη γλώσσα στην οποία έγραψε ο Ηρόδοτος
Αφού είδαν λοιπόν πρώτα ότι η σελήνη δεν είχε συνέχεια την ίδια μορφή αλλάήταν πολύμορφη και έπαιρνε άλλη μορφή κάθε φορά αυτό τους φάνηκε πράγμα
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ33
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 86
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
αξιοθαύμαστο και αξιοπερίεργο Στη συνέχεια με την αναζήτησή τους βρήκαντην αιτία αυτών ότι (δηλαδή) η λαμπρότητα δεν είναι της σελήνης αλλά έρχε-ται σε αυτήν από τον ήλιο
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 ΟΙ ΣΕΛΗΝΙΤΕΣ 87
ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ44 ἰδόντες μτχ αορ β´ εφ αρσ γέ-
νους ονομ πληθ του συνηρ ρήμὁράω ὁρῶ (= βλέπω)
ὦν (= οὖν) σύνδ συμπερασματικός(= λοιπόν)
πρῶτα επίρρ που δηλώνει σειρά(= πρώτα πρώτα)
τὴν σεληναίην (= τὴν σεληναίαν) ltἡ σεληναία (= η σελήνη)
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ55
B 069-088 4Layout 1 33108 1120 AM Page 88
88 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ndash Βacute ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
1 Πώς αντιμετωπίζει ο Φώτιος τα λεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Με ποιοναπό τους δύο θα συμφωνούσε ο Λουκιανός κατά την άποψή σας
Στο πρώτο παράλληλο κείμενο το οποίο προέρχεται από το έργο Βιβλιοθήκητου Φωτίου φαίνεται καθαρά η δυσπιστία και η ειρωνεία του συγγραφέα για ταλεγόμενα του Αντωνίου Διογένη Η φανταστική ιστορία του Αντωνίου Διογένηγια το ταξίδι του Δεινία και του γιου του με κατεύθυνση προς τη Σελήνη δε στη-ρίζεται σε καμιά ρεαλιστική βάση κατά τον Φώτιο ούτε μπορεί να έχει αξιώσειςνα γίνει πιστευτή Τονίζει έμμεσα πως οι ταξιδιώτες δε θα μπορούσαν να προ-σεγγίσουν τη Σελήνη βαδίζοντας προς τον Βορρά αφού η Γη και η Σελήνη εί-ναι και τα δύο ουράνια σώματα και δεν υπάρχει στεριά ανάμεσά τους Κατά συ-νέπεια όλα τα τερατώδη όντα που αναφέρονται στη διήγηση του ΑντωνίουΔιογένη αποτελούν πλάσματα της φαντασίας του και τίποτα άλλο
Ο Λουκιανός θα συμφωνούσε με τον Φώτιο Στο κείμενο της Ενότητας στοοποίο ο Λουκιανός αφηγείται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη είναι προφανέςότι σατιρίζει παρόμοιες φανταστικές διηγήσεις Επίσης στο δεύτερο παράλληλοκείμενο γίνεται φανερό ότι ο Λουκιανός ndashαν είναι αυτός ο πραγματικός συγγρα-φέας του έργου Περὶ τῆς ἀστρολογίηςndash ενδιαφερόταν για τις επιστημονικές εξη-γήσεις των φυσικών φαινομένων και αυτές θεωρούσε αξιόπιστες
2 Ο Λουκιανός είναι ο συγγραφέας τόσο του δεύτερου αποσπάσματος όσο καιτου κειμένου της Ενότητας Ωστόσο παρατηρούμε διαφορετική προσέγγισητου θέματος στα δύο κείμενα Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί τα δύο κεί-μενα κατά τη γνώμη σας
Το κείμενο της Ενότητας αφηγείται με χιουμοριστική διάθεση ένα φαντα-στικό ταξίδι στη Σελήνη όπου οι ταξιδιώτες συνάντησαν αλλόκοτα όντα Τοέργο του Λουκιανού Ἀληθὴς ἱστορία στο οποίο ανήκει το κείμενο αυτό είναι λο-γοτεχνικό και γράφτηκε για να τέρψει τους αναγνώστες του εξάπτοντας τη φα-ντασία τους αλλά και σατιρίζοντας τα περιπετειώδη μυθιστορήματα που γρά-φονταν στην εποχή του
Αντίθετα το δεύτερο παράλληλο κείμενο προέρχεται από το σύγγραμμαΠερὶ τῆς ἀστρολογίης Το σύγγραμμα αυτό όπως μαρτυρεί ο τίτλος του είχε ωςσκοπό να αποθησαυρίσει γνώσεις σχετικά με τα ουράνια σώματα οι οποίες απο-κτήθηκαν μετά από ενδελεχή εμπειρική παρατήρηση Ο χαρακτήρας αυτός τουέργου αποκλείει επομένως κάθε φανταστική διήγηση καθώς αυτό που ενδιαφέ-ρει εδώ είναι η αναζήτηση της αλήθειας για τα ουράνια φαινόμενα