စာတမ္းျပဳစုသူ Elliot Bulmer...ကင္းလြတ္ခြင့္မ်ားအား ခိုင္မာေစျခင္းနည္းလမ္း

စာတမးျပစသ

Elliot Bulmer

@ ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး နငငတကာအဖြ႕ (International IDEA) ၂၀၁၉ ခႏစ မပငျဖစသည။

International IDEA အဖြ႕မ ထတေဝေသာ စာအပစာတမးမားသည နငငမား၏ အကးစးပြား သ႔မဟတ နငငေရးအကးစးပြားတ႔မ သးျခားလြတလပမႈ ရပါသည။ ဤစာအပတြင ေဖာျပထားေသာ ရႈျမငပမားမာ International IDEA အဖြ႕၊ ယငးအဖြ႕၏ ဘတအဖြ႕ သ႔မဟတ ေကာငစဝငမား၏ ရႈျမငပမားက ကယစားျပ သညဟ ယတျပတမဆနငပါ။

ဤစာအပက Creative Commons Attribute-NonCommercialShareAlike ၃.၀ (CC BY-NC-SA 3.0) လငစင ခြငျပခကအရ အလကထေရာနစဖငအေနျဖင ရယနငပါသည။ စးပြားေရးအကးအျမတအတြက မဟတပါက လြတလပစြာ ကးယျခငး၊ ျဖန႔ေဝျခငး၊ ပ႔လႊတျခငး၊ ေရာေႏာသးစြျခငး သ႔မဟတ လကေလာညေထြ ျဖစေစရန ျပနလညစစဥျပစျခငးမား လပေဆာငနငပါသည။ မရငးေရးသားျပစသအား ေလာကနစြာ အသ အမတျပရညညႊနးခကေဖာျပေပးၿပး အလားတတရားဝငလငစင ခြငျပခကျဖင ေဆာငရြကရမည ျဖစသည။

ဤလငစငႏင စပလဥး၍ ဆကလကသရလပါက Creative Commons ဝဘဆဒတြင အငတာနကလပစာ http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/ တြင သြားေရာကၾကညရႈနငသည။

အငတာေနရငနယ အငဒယာစတြနးစေဘာဂSE- ၁၀၃၃၄၊ စေတာဟမးၿမ႕ဆြဒငနငငဖနးနပါတ - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀အးေမးလ - [email protected] ဝဘဆဒ - www.idea.int

Cover design: International IDEAျမနမာဒဇငး - ျမငစးဥး

ISBN : 978-91-7671-292-4 (print)ISBN : 978-91-7671-293-1 (pdf)

၁။ နဒါနး ........................................................................................................ ၅

အကးေကးဇးမား ....................................................................................... ၅

တရားေရးဆငရာ လြတလပခြင ရရေသခာေစျခငး ............................................... ၅

၂။ မညသညက စဥးစားရမည ကစၥရပျဖစသနညး။ .................................................. ၇

၃။ စခနစညႊနးမားႏင အေျခခမမား ..................................................................... ၉

နငငေတာ အဆင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ပမနကငသးမႈမား ...................... ၉

ႏငငတကာ စခနစညႊနးမား ........................................................................... ၁၀

၄။ တရားေရးဆငရာ ရာထးသကတမး .................................................................. ၁၂

ေကာငးစြာျပမေဆာငရြကစဥကာလ ရာထးတညၿမခြငႏင ပငစငယရမည ................. ၁၂

အသကအရြယ

ရာထးသကတမးက ကာလအကန႔အသတျဖင ထားရျခငးႏင ျပနလညခန႔အပျခငး ..... ၁၄

၅။ တရားသႀကးမားအား စညးမဥးစညးကမးျဖင ထနးေကာငးျခငးႏင ရာထးမ ............... ၁၅

ထတပယျခငး

တရား႐း၏ စရငခကျဖင သ႔မဟတ စညးမဥးစညးကမးလပထးလပနညးမားျဖင ....... ၁၅

ထတပယျခငး

လႊတေတာ၏ ပနၾကားခကျဖင ထတပယျခငး .................................................... ၁၆

စြပစြျပစတင၍ ရာထးမ ထတပယျခငး ............................................................. ၁၇

ရာထးမ ထတပယသည အေၾကာငးရငးမားက ေဖာျပထားျခငး ............................... ၁၈

တရားသႀကးမားအား ရာထးတးျမႇငျခငး၊ ေလာချခငးႏင နယေျပာငးေရႊ႕ျခငး ............ ၁၉

၆။ တရားေရးဆငရာ အထးကငးလြတခြငမား၊ သဟဇာတမျဖစမႈမား၊ အသးစရတႏင ...... ၂၀

လစာမား

အထးကငးလြတခြငႏင သဟဇာတ မျဖစမႈမား ................................................... ၂၀

အသးစရတႏင လစာမား .............................................................................. ၂၁

၇။ ေရခေျမခအေနအထားမားက ထညသြငးစဥးစားျခငး ............................................ ၂၃

တရားသႀကးမားအား ရာထးမ ထတပယေရး လပငနးစဥယႏရားမားႏင ႏငငေရးစနစ . ၂၃

ႏငငေရးႏင တရားေရး ယဥေကးမႈ .................................................................. ၂၄

တရားေရးစနစ တစစတတစပငးပါဝင၍ ေစာငၾကညႀကးၾကပျခငးႏင ........................ ၂၆

လပပငခြငအာဏာအတြငးမ ေဆာငရြကျခငးက အာမခေစသည အစးရဌာနခြမား

၈။ ဥပမာမား .................................................................................................. ၂၇

၉။ ဆးျဖတခကခမတရာတြင စဥးစားရမညေမးခြနးမား ............................................ ၃၁

ကးကားခကမား ................................................................................................ ၃၃

ေနာကဆကတြ .................................................................................................. ၃၅

စာေရးသအေၾကာငး ..................................................................................... ၃၅

International IDEA အေၾကာငး ..................................................................... ၃၅

MyConstitution အေၾကာငး .......................................................................... ၃၆

ဤစာစဥနင စပလဥး၍ ................................................................................. ၃၆

ဤစာတမးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒကငသးသည ဒမကေရစစနစရ တရားသႀကးမား၏

ရာထးသကတမး၊ အထးကငးလြတခြငမား၊ စညးမဥးစညးကမးမားႏင ၎တ႔အားရာထးမ ထတ

ပယျခငးတ႔အေပၚ အပစးသညနညးဥပေဒမားက ထညသြငးေဆြးေႏြးထားသည။ အထးသျဖင

တရားေရးဆငရာ လြတလပခြငႏင သမာသမတရမႈ၊ တရားေရးဆငရာ တ႔ျပနေျဖရငးျခငးႏင တာဝန

ခမႈတ႔အၾကား ဟနခကညမတေစမည နညးလမးအေထြေထြက ေဆြးေႏြးတငျပထားသည။

တရားေရးဆငရာလြတလပခြငႏင တာဝနခမႈတ႔မာ ကမာၻတဝမး၌ စးရမပပနရသညအေၾကာငး

အရာျဖစသည။ တရားမ/အဂၤလပ ႐းရာဥပေဒတ႔အၾကားရ သသာကြျပားမႈမားအေပၚမတည၍ ထ

စးရမပပနမႈမားအား ေျပၿငမးေစမည စသတမတခကႏငကကညေသာ နညးလမးမားက အစအေဝး

အျဖစ တစခတစစညးတညး ေပါငးစပဖြ႕စညးႏငသည။ တရားေရးဆငရာ စညးမဥးစညးကမးမား

ႏင ရာထးမထတပယေရးဆငရာ ယႏရားမားသည ကယေျပာသည လမႈေရး၊ ဥပေဒေရးရာႏင

ႏငငေရးဆငရာ ေရခေျမခအေျခအေနမားတြင သငေတာကကညမႈ ရရမညျဖစသည။

တရားေရးအဖြ႔သည ဥပေဒမားက အနကအဓပၸါယျပနဆ၍ သကဆငရာ အမႈကစၥမားတြင

အသးျပၾကသည။ တရားဥပေဒစးမးမႈရရနႏင ခငမာအားေကာငး၍ ျပနလညကစားရပတညႏင

စြမးရသည ဒမကရကတစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအဂၤါရပတ႔အတြက လြတလပ၍ ႏငငေရးဘက

လကမႈကငးရငးၿပး ႐းသားေျဖာငမတကာ အရညအခငးႏင ကၽြမးကငမႈရသည တရားေရးအဖြ႕

တစခ လအပသည။ တရားသႀကးမားက စညးမဥးစညးကမးခမတ ထနးေကာငးျခငးႏင ရာထးမ

ထတပယျခငးဆငရာ နညးလမးမားမာ ထလအပခကမားႏငအည ကကညမႈရေစရန အေရးႀကး

သည။

အပခပေရး၊ ဥပေဒျပေရးအဖြ႕မားႏင ပါတႏငငေရးမား၏ (လႊမးမးမႈမ) လြတကငးသည တရား

စရငေရးဆငရာ လြတလပခြငႏင ခစားခြငရေသာ အခြငအေရးမားက ရာထးသကတမး၊ အထး

ကငးလြတခြငမားအား ခငမာေစျခငးနညးလမး သ႔မဟတ အျခားနညးလမးမားမတဆင ရရေစ

သည။ အကငပကခစား၍ တာဝနခမႈမရသည သ႔တညးမဟတ သငေလာမႈမရေသာ တရား

သႀကးမားအား ရာထးမဖယရားေရးက တကေသခာ၍ ခငမာေသာတရားေရးဆငရာ စညးမဥး

စညးကမးမားႏင ရာထးမထတပယေရးလပငနးစဥတ႔ျဖင ျပလပႏငသည။

ဒမကေရစစႏႈနးႏင ဒမကရကတစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအဂၤါရပႏင ေလာညသည တရား

ဥပေဒစးမးေရးႏင လ႔အခြငအေရးမားအား ထနးသမးကာကြယရာတြင တရားေရးဆငရာ လြတလပ

မႈ၏ အေရးႀကးမႈတ႔က International IDEA ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ဖြ႕စညးတညေဆာကေရး

စာေစာင အမတ (၄) “တရားေရးဆငရာ ရာထးခန႔အပမႈမား”တြင ထညသြငးေဆြးေႏြးထားပါသည။

ထစာေစာငတြင တရားေရးဆငရာ ရာထးခန႔အပရာတြင လအပသညဟနခကည မတမႈက

ရငးလငး တငျပထားသည။ ဟနခကည မတမႈဆသညမာ ရာထးခန႔အပရာတြင တရားေရးအား

တစဖကေစာငးနငးလႊမးမးမႈမားမ အကာအကြယေပးျခငးႏင ပမနအားျဖင လ႔အဖြ႕အစညး၏

ေျပာငးလေနေသာ လအပခကမားက တရားသႀကးမားက ထပဟပတ႔ျပနေဆာငရြကေပးျခငးတ႔

က ဆလသည။

လြတလပ၍ သမာသမတရသလ တာဝနခမႈႏင ႐းသားမႈ၊ အရညအခငးႏင ကၽြမးကငမႈစႏႈနး

ျပညမသည တရားေရးအဖြ႕ ျဖစေပၚလာေစရနႀကးပမးေဆာငရြကရာ၌ ရာထးခန႔အပလကသညႏင

ခစားခြငရရသည အထးကငးလြတခြငမားႏင ရာထးမဖယရားေရး လပငနးစဥမားအၾကား ဟနခကည

မတမည တညေသာ အေျခခမမားက ကငသးရမညျဖစသည။

• တရားသႀကးမားအား ႏငထကစးနငးသေဘာျဖင ရာထးမဖယရားျခငး မျဖစေစရ။

• ရာထးခန႔အပသည အာဏာပငမားအေပၚ (မမ၏ ပထမဆး ရာထးအာဏာက အပႏငးေပး

ခသညအတြက ပဂၢ လေရးအရ ေကးဇးခေကးဇးစားသေဘာမး ျဖစေန၍ေသာလညးေကာငး

သ႔မဟတ ေနာငတြင ရာထးတးျမႇငခန႔ထားေရးအတြက ေမာလင၍ေသာလညးေကာငး)

အမသဟ မျပသငေပ။

• လြတလပမႈ သ႔မဟတ တရားမတမႈက ယတေလာေစမည မညသည မေလာၾသဇာကမဆ

သ႔မဟတ ႏငငေရးလႊမးမးမႈမားက နာခရျခငး မျဖစသငေပ။

• သ႔ေသာျငားလညး တရားသႀကးမားသည ယၾကညမႈအရ အပႏငးထားသည ၎တ႔၏

ရာထးက အလြသးစားလပသည သ႔မဟတ မမတ႔၏တာဝနက လစလရႈသည တရား

သႀကးမားအား စညးမဥးစညးကမးျဖင ထနးေကာငးျခငး သ႔မဟတ အမနတကယ ထတ

ပယႏငသညယႏရားမားျဖင ေဆာငရြကျခငးမတဆင တာဝနခမႈရရမညျဖစသည။

ဤစာေစာငသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြတညေဆာကသမားအား မမတ႔ကငသးမည

ႏငငေရးႏင ယဥေကးမႈဆငရာ ေရခေျမခအေျခအေနမားတြင ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒဆငရာ

ျပ႒ာနးခကမား လကေတြ႕ထေရာကေစေရးက အထကအေလာကအေလးေပးျခငးျဖင (တစခႏင

တစခ ဖလာသည) အထကေဖာျပပါ စဥးစားခကမားအၾကား သငေတာေသာ ဟနခကညမတမႈ

တစခေဖြရာႏငရန ရညရြယသည။

တရားသႀကးမားသည ရာထးတညၿမပငခြငျဖင မမတ႔၏တရားစရငေရးဆငရာ တာဝနမားက

ထမးရြကရမည။ ထအခကသည ၎တ႔၏ ရာထးသကတမး၊ ၎တ႔ေပးအပသညအေထာကအပ

အတြက ခစားခြငမား၊ ၎တ႔၏တာဝနအတြက ႀကတငကာကြယရမညအရာမားႏင အဓက သက

ဆငသည။

—Alexander Hamilton (၁၇၈၈)

တရားသႀကးမားအား အဓမၼဆနဆန ရာထးဖယရားျခငးမ အကာအကြယေပးျခငးႏငအတ

တရားေရးဆငရာ လြတလပခြငအတြက အျခားအာမခခကမားက ကမာၻတစဝမးရ အစးရမား၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒစနစတြင အေရးႀကးေသာ အဂၤါရပအစတအပငးအျဖစ အသအမတျပၾက

သည။ ဥပမာ အငမတနမ ၾသဇာလႊမးမးသည ဘယလဂယ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ၁၈၃၁ တြင

“တရားသႀကးမားအား ရာသကပန ခန႔အပထားျခငးျဖစသည။ တရား႐း၏ စရငဆးျဖတခကမ

မဟတဘ တရားသႀကးမားအား အျခားမညသညအေၾကာငးေၾကာငျဖင ရာထးမ ထတပယျခငး၊

ရပဆငးျခငးမး မျပလပရ။ လသစခန႔အပျခငး သ႔မဟတ မမဆႏၵအေလာက နယေျပာငးေရႊ႕

ျခငးမလႊ၍ မညသညအေၾကာငးေၾကာငးျဖင တရားသႀကးမားအား နယေျပာငးေရႊ ႔ျခငး မျပလပရ”

ဟ (ပဒမ ၁၀၀) တြင ေဖာျပထားသည။ ထဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ (ပဒမ ၁၀၂တြင) “တရားေရး

အဖြ႕ဝငမား၏ လစာတ႔အား ဥပေဒျဖင ျပ႒ာနးသတမတသည” ဟ ေဖာျပထားသည။ (ပဒမ ၁၀၃

တြငလညး) အျခားတရား႐းမားတြင သးျခားလစာယ၍ ေဆာငရြကျခငးမျပလပရန တရားသႀကး

မားအား တားျမစထားသည။

တရား႐း၏ စရငဆးျဖတခကျဖင ရာထးမ ထတပယျခငးဆသညမာ တရားေရးဆငရာအဖြ႕သည

ျပစမႈႏင စညးကမးထနးသမးေရး ဥပေဒမားအား အာဏာသကေရာကေစျခငးျဖင မမတ႔၏အဖြ႕ဝင

မား ေကာငးစြာျပမေဆာငရြကေစရနႏင အသကေမြးဝမးေၾကာငးဆငရာ ဂဏသကၡာတ႔က ေစာင

ထနးရန တာဝနရျခငးက ဆလခသည။ လကတငအေမရက၊ အေရ ႔ဥေရာပ၊ အေရ႕အလယပငးႏင

အေရ႕အာရတ႔တြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒစနစ ေရာကရပ႕န႕လာခသညအတြက အလားတ

ျပ႒ာနးခကမားက အျခားဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ထညသြငးလာခၾကသည။ မကေမာကေခတ

တြင တရားသႀကးမားအား အဓမၼနညးလမးျဖင ရာထးမ ထတပယျခငးအား အကာအကြယေပးသည

ျပ႒ာနးခကမားအား ဒမကေရစစနစ စတငအသြငေျပာငးသည သ႔မဟတ ဒမကေရစစနစသ႔

ျပနလညအသြငေျပာငးသည ႏငငအားလးနးပါး၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ထညသြငးၾက

သည။ ထသ႔ေသာ ျပ႒ာနးခကမးက လစလရႈျခငး သ႔မဟတ ျပ႒ာနးရနပကကြကျခငးသည

လပထးလပနညးမကေသာ လပရပတစချဖစၿပး တရားေရးအဖြ႕၏ တရားဝငမႈႏင ထေရာကမႈ

အေပၚတြင ႀကးစြာေသာ ဆးကးမား ျဖစေပၚေစမညျဖစသည။

ေကာငးမြနေသာအပခပမႈႏင ျပငပႏင ႏငငတြငး တရားဝငျဖစေစမႈတ႔၏ အေျခခအေၾကာငး

အရငးအျဖစ ရညရြယသညအတြက ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလေရးျဖစစဥရ သ႔မဟတ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ ေရးဆြတညေဆာကလကရသည ႏငငတစႏငငသည တရားေရးဆငရာ ရာထး

ထတပယမႈ၊ အထးကငးလြတခြငႏင တာဝနခမႈမားဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားက ႏငငတကာစခန

စညႊနးမားႏင ကကညမႈရေစရန မျဖစမေနေဆာငရြကလမညျဖစသည။

ဥပမာ ထစခနစညႊနးမားတြင ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတ

စာခပ အပဒ (၁၄) တြင“မညသ႕ကမဆ ဥပေဒျဖင အပႏငးထားသည စရငပငခြငအာဏာရၿပး

လြတလပ၍ တရားမတေသာခ႐းျဖင စစေဆးစရငရာတြင မတ၍ လထၾကားနာႏငခြင ရရမည”

ဆသည အခကပါဝငသည။

တရားေရးဆငရာအဖြ႕၏ လြတလပခြငအတြက ကလသမဂၢ၏ အေျခခမမား (၁၉၈၅) တြင

“တရားသႀကးမား၏ ရာထးသကတမး၊ လြတလပခြင၊ လျခေရး၊ လေလာကေသာ ခစားခြငမား၊

အလပႏငစပလဥးသည အေျခအေနမား၊ ပငစာလစာႏင ပငစငယရမညအသက စသညတ႔က

ဥပေဒျဖင အကာအကြယေပးရမည။ တရားသႀကးမားသည သတမတထားသည ပငစငယရမည

အသကအရြယေရာကသည သ႔မဟတ ၎တ႔၏ ရာထးသကတမးကနဆးသညအခနတင ရာထး

တညၿမေရး အာမခခကမား ရရမည။ မစြမးေဆာငႏငသည သ႔မဟတ မမတ႔၏တာဝနမားက

ထမးေဆာငရန သငေတာသည ျပမေဆာငရြကခကမားမရသည ရညရြယခကမးျဖငသာ ရာထး

ဆငးငျခငး သ႔မဟတ ထတပယျခငးတ႔က ျပလပရမည”ဟ ေဖာျပထားသည။

အျပညျပညဆငရာ ေရ႕ေနမားအသငးအဖြ႕၏ တရားစရငေရးဆငရာလြတလပခြင အနမဆးစ

သတမတခက (၁၉၈၂) တြင တရားေရးဆငရာရာထးခန႔အပမႈမားသည ပမနအားျဖင ခန႔အပသည

အခနမစ၍ ဘဝတစသကတာရညရြယၿပး ဥပေဒမသတမတထားသည မျဖစမေနပငစငယရမည

အခန၌သာ ရာထးမအနားယရမည ျဖစသည။ တရားသႀကးမားအား ထတပယရသည အေၾကာငး

ရငးမားက ဥပေဒျဖငျပ႒ာနးသတမတ၍ ေကာငးစြာအဓပၸါယဖြငဆရမညျဖစသည။ ျပစမႈဆငရာ

ကးလြနျခငး သ႔မဟတ မမ၏တာဝနႏင ဝတရားမားက ႀကမဖနမားစြာ သ႔မဟတ ထပခါထပခါ

မကကြယျပျခငး သ႔မဟတ တရားသႀကးတစဥး၏ တာဝနကဆကလကထမးေဆာငရနအတြက

ရပပငးအရ သ႔မဟတ ဉာဏပငးအရ မစြမးေဆာငႏငေၾကာငး ၎တ႔ကယတင ထငရားေစျခငး

စသညအေျခအေနမားမလြ၍ ရာထးမထတပယျခငး မခေစရ” ဟ ေဖာျပထား သည။

ေနာကသာဓကတစခမာ ဓနဟာယ အဖြ႕ဝငမားအတြကသာ အကးဝငသည ပါလမန

လႊမးမးမႈႏင တရားေရးလြတလပမႈ (၁၉၉၈) ဆငရာ Latimer လႊတေတာလမးညႊနခကတြင တရား

သႀကးမား မစြမးေဆာငႏငသညအေျခအေန သ႔မဟတ ၎တ႔၏တာဝနႏင ဝတရားမားအား

ဆကလကထမးရြကရန မသငေတာသည အျပအမမး အထငအရားျပသည အေျခအေနမသာ

၎တ႔အား တာဝနမရပစျခငး သ႔မဟတ ဆငးငျခငးတ႔က ျပလပႏငသညဟ ေဖာျပထားသည။ ထ

လမးညႊနခကတြင အေဆာငအေယာငသတမတခက အဆငဆငတ႔က အကာအကြယေပးျခငးႏင

ရာထးအာဏာ သကတမးအျပညအဝတညၿမေရးအတြက သငေတာသည အကာအကြယေပးျခငး

ဆငရာအစအမမားက ထားရရမည ဟလညး ေဖာျပထားသည။

စဥးစားစရာ အခက (၁)

တရားေရးဆငရာ ရာထးခန႔အပေရးယႏရားမားႏင အရညအခငးမား၊ တရားေရးဆငရာ

အထးကငးလြတခြငမားႏင ရာထးမရပစေရး ယႏရားမားမာ အလးစထညသြငးေရးစြထားသည

တရားေရးပစတစခ၏ အစတအပငးႏစရပ ျဖစသည။ ထအစတအပငးႏစရပအား သးျခားစ

ခြ၍ ရႈျမငသးသပ၍ မရႏငေပ။ ႏငငေရးစနစမ သးျခားစနစတစခအေနျဖငလညး ခြထတ၍

မရႏငေပ။ တရားေရးႏင စပလဥးသည ျပ႒ာနးခကမားက အျပနအလန ထနးေကာငးေစာင

ၾကညမႈ အစအစဥတစရပလး၏ အစတအပငးတစခအျဖစ ထညသြငးစဥးစားရန လအပသည။

တရားသႀကးမားအား ဘဝတစသကတာ (သ႔မဟတ ပငစငယသညအခနတင) သ႔မဟတ

ရာထးကာလ သတမတခကျဖင ခန႔အပႏငသည။ ရာထးသကတမး ရညၾကာစြာထားရျခငး

သ႔မဟတ ဘဝတစသကတာ ရာထးအာဏာ တညၿမခြငသည တရားေရးဆငရာ လြတလပခြငက

ျမႇငတငလဟန ရညရြယေသာျငားလညး (သငေတာမႈ မရသည တရားသႀကးတစဥးအား ရာထးမ

ရပစရနအတြက အျခားနညးလမးမရလင) တရားေရးဆငရာ တာဝနခမႈက အားေပာေစမည

ဆးရႈးမႈမးလညး ရသည။ တာဝနထမးေဆာငသညသကတမးကာလက တေတာငးစြာ ထားရမည

ဆလင ဆန႔ကငဘကရလဒ ရရလမမညျဖစသည။ အလပျပနလညေလာကထားသည တရားသႀကး

မားသည မမတ႔၏ ရာထးတညၿမရနအတြက ခန႔အပေရးအဖြ႔ အားရေကနပေစရနလညးေကာငး

ထအဖြ႕၏ အမန႔နာခရနလညးေကာငး လအပလမမညျဖစသည။ ျပနလညခန႔အပရန အကးမဝင

သည တရားသႀကးမားသည အျခားေနရာတစခတြင အလပရရရန ႀကးပမးၾကလမမညျဖစသည။

မညသ႔ပငဆေစကာမ ထအေျခအေနႏစရပသည တရားေရးဆငရာ လြတလပခြငက ထခကေစ

မည ျဖစသည။

ေကာငးမြနစြာ တာဝနထမးေဆာငစဥကာလအတြငး ရာထးခန႔အပျခငးဆသညမာ ခန႔အပ

သညႏငတၿပငနက တရားသႀကးသည ေကာငးစြာျပမေဆာငရြကျခငး မျပသညအတြက ရာထးမ

ရပစခရျခငးမအပ (ေကာငးစြာျပမ ေဆာငရြကျခငးမျပမႈဆသညမာ ပမနအားျဖင အကငပက

ျခစားျခငး သ႔မဟတ ယၾကညစြာအပႏငးထားေသာ အာဏာရာထးက အျခားအလြသးစားလပ

ေဖာကဖကျခငး သ႔မဟတ တာဝနဝတရားအား တမငလစဟငးျခငးဟ အဓပၸါယဖြငဆေလရသည)

မမတ႔၏ တာဝနမားက တစသကတာ ထမးေဆာငသငသညဟ အဓပၸါယသကေရာကသည။ ထ

အစအမက မညသညအစးရ၌မဆ ျပလပႏငၿပး ဥပေဒမားအား တညၿမေျဖာငမတ၍ သမာသမတ

ကေသာ စမမႈမးျဖင အကာအကြယေပးရနအတြက အေကာငးဆး နညးလမးတစရပအျဖစ ေဖာျပ

ေလရၾကသည (Hamilton ၁၇၈၈)။ သ႔ေသာျငားလညး မေလာကနသည ျပမေဆာငရြကမႈမး

ကးလြနမသာ တစသကတာ ရာထးတညၿမေရးက ႐တသမးႏငသညဆသည အစအမသည

အသကအရြယ အမငးသမားအေနျဖင ကနးမာေရးခ႕ယြငးလာသညတင တရားသႀကးမားအျဖစ

ဆကလကတာဝန ထမးေဆာငသညဆသည အဓပၸါယမးလညး သကေရာကႏငသည။ ထ႔ျပင

ဝနထမး အဝငအထြကလညး ေႏးေကြးႏငၿပး၊ လစလပရာထးေနရာမားလညး ပမနမျဖစသည

အတြက ရာထးခန႔အပမႈအသးသးအတြက မေရရာမႈႏင ဆးကးမား ေပၚေပါကႏငေခရသည။

ဥပမာ Oliver Wendell Holmes သည အေမရကနတရားလႊတေတာခပမ ပငစငယသညအခန

တြင ၎၏အသကမာ ၉၀ ျဖစသည။ ထအေျခအေနက ေရာငရားရနအတြက ကေနဒါ၊ ဂာမဏ၊

အႏၵယ၊ ကငညာ၊ နယသာလနႏင ေတာငအာဖရကႏငငမား အပါအဝင ႏငငအသးသးတ႔၌

ယခအခါ တရားသႀကးမားအတြက ပငစငမျဖစမေနယရမညအသကက ျပ႒ာနးထားရသည။

တရားေရးဆငရာ ပငစငမာ (တစေနရာႏင တစေနရာ) မတညၾကေပ။ ဥပမာ အႏၵယတြင ၆၂ ႏစ

အျဖစသတမတထားၿပး နယသာလနႏငင၌ ၇၀ ႏစ သတမတထားသည) အသငေတာဆးပငစင

ယရမည အသကသတမတခကက တတကကသတမတရန မလြယကေပ။ အကယ၍ သတ

မတခကျမငလြနးလင အသကအရြယအမငးသည တရားသႀကးမားသည ၎တ႔၏ဉာဏစြမးရည

ယယြငးကဆငးလာသညအခနတင တရားသႀကးထငခေပၚတြင ဆကလကတညရေနမညျဖစၿပး

သာမာနလထ၏ ေတြးျမငယဆပႏင အလမးေဝးကြာလာႏငသည။ ပငစငယရမည အသက

သတမတခကနမလြနးလင တရားသႀကးမားမာ တေတာငးလြနးသည သကတမးကာလတစခ

အတြငးသာ တာဝနထမးေဆာငရမညျဖစၿပး ၎တ႔ ကနးမာသနစြမးသည အခနတြင ပငစငယရ

မညျဖစကာ အျခားေနာကထပ ရာထးခန႔အပမႈရရရန ႀကးပမးၾကရမညျဖစသည။ ထသ႔ျပလပျခငး

သည ရာထးခန႔အပရန မကလးေပးမညသမားေၾကာင အကငပကခစားႏငသည အားနညးခကမး

ျဖစေပၚေစႏငသည။

အကယ၍ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြသမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ပငစငယရမည

အသကအရြယ သတမတခက သ႔မဟတ သငေတာသည ပငစငယရမည အသကအရြယက

အေသးစတမေဖာျပလလင “ဥပေဒမ ျပ႒ာနးသတမတထားသည အသကအရြယတြင ပငစငယ

ရမည” ဆသညစကားရပ အသးျပႏငသည။ ထသ႔ေသာ ျပ႒ာနးခကမားက ႀကးကငခယလယျခငးမ

ႀကတငကာကြယႏငရနအတြက “ပငစငယရမည အသကအရြယက ထပေဆာငးေလာချခငးသည

လကရ (ခန႔အပထားေသာ) တရားသႀကးမား၏ သေဘာဆႏၵမပါလင အကးမဝင” ဟ ထညသြငး

ျပ႒ာနးႏငသည။ ပငစငယရမည အသကအရြယက တးျမႇငျခငးစနစအား တရားလႊတေတာခပ

တရားသႀကးမားအတြက ကငသးေလရသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ တရားလႊတေတာခပ

တရားသႀကးအျဖစ တးျမႇငခန႔ထားသည အခနမာ (သာမာန) တရားသႀကး ရာထးသကတမး

ကနဆးသည အခန၌သာ ခန႔အပေလရသည ဆသညအခကက ထညသြငးစဥးစားဆးျဖတေ

သာေၾကာငျဖစသည။ သာဓက တစခမာ ဂပနႏငင၌ တရားလႊတေတာခပ တရားသႀကးမားသည

အသက ၇၀ ၌ ပငစငယၾကၿပး ေအာကတရား႐းမားမ တရားသႀကးမားမာ အသက ၆၅ တြင ပငစင

ယၾကသည (Bridge ၂၀၀၇:၁၆)

တရားမဥပေဒကငသးသည ႏငငမားတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာတရား႐း တရား

သႀကးမားမာ ကာလအကန႔အသတျဖင တာဝနထမးေဆာငၾကေလရၿပး ၎သည သမား႐းက

ျဖစစဥတစချဖစသည။ ဥပမာ ဂာမဏႏငငတြင ျပညေထာငစအဆင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ

တရား႐း တရားသႀကးမားသည ၁၂ ႏစတာ တာဝနထမးေဆာငၿပး ျပငသစႏငင၌ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒဆငရာ ေကာငစဝငမားမာ ၉ ႏစရာထး သကတမးျဖင တာဝနထမးေဆာငၾကသည။ ပမန

အားျဖင ကာလအကန႔အသတမားက တစထပတညး မကေစရန အခနဇယားေရးဆြသတမတ

ထားသည။ သ႔မသာ တရား႐း၏ ေပါငးစပဖြ႕စညးပက တစဝက၊ သးပတစပ၊ သ႔မဟတ ေလးပ

တစပႏႈနးျဖင ျပနလညလသစလ အစားထးႏငမညျဖစသည။ ထစနစသည ကငသးသည ရာထး

သကတမးကာလအေပၚမတညၿပး ဘဝတစသကတာ ရာထးတညၿမပငခြင (လျခမႈရၿပး ဖယရား၍

မရသညအတြက တရားေရးဆငရာလြတလပမႈရျခငး) ေကာငးကးအခ႕ရၿပး ၎တ႔က တရားသ

ႀကးမား ထပေဆာငးကာလတး တာဝနထမးေဆာငမည အေျခအေနမ ႀကတငေရာငရားႏငရန

အတြက တာဝနအလညကယသညစနစျဖင ေပါငးစပႏငေစမညျဖစသည။

ကာလအကန႔အသတျဖင တာဝနထမးေဆာငသည တရားသႀကးမားသည ျပနလညခန႔ထားမႈ

အတြကျပနလညေလာကထားႏငခြငရသလ ေလာကထားႏငခြင မရသညလညး ျဖစႏငသည။

အကယ၍ ျပနလညခန႔အပရနအတြက ေလာကထားႏငလင ရာထးခန႔အပေရး အဖြ႕အေပၚ

တရားသႀကးမားမ အမသဟျပရမညျဖစသည။ ထသ႔ အမသဟျပရသည အတငးအတာသည

ရာထးသကတမးကာလ အတငးအတာေပၚတြင မားစြာမတညမညျဖစသညအတြက တရားသႀကး

မား ျပနလညခန႔အပေရးအတြက ေလာကထားသည အႀကမအေရအတြကေပၚတြငလညး သက

ေရာကမႈရမညျဖစသည။ အကယ၍ ျပနလညခန႔ထားရန ေလာကထားခြငမရလင ျပနလညခန႔အပ

ေရးအဖြ႕႔၏ ၾသဇာလႊမးမးမႈ လြတကငးမညျဖစသည။ သ႔ေသာ ၎တ႔၏ ရာထးသကတမး သတ

မတခကကာလ၊ ပငစငလစာႏင၊ ေနာငတြင အလပအကငေမာလငခကတ႔အေပၚမတည၍ အျခား

တစေနရာ၌ အလပရာရန ဆႏၵျပငးျပေကာငး ျပငးျပႏငသည။

ပမရညၾကာေသာ ရာထးသကတမးသတမတခကႏင ျပနလညခန႔ထားေရးအေပၚ တားျမစျခငး

သတမတခကမားအား ေပါငးစပဖြ႕စညးထားသည စနစသည ပ၍လြတလပေသာ တရားေရးပဂၢလ

မားက ေမြးထတေပးႏငသညဟ ေယဘယအားျဖင လကခယၾကညၾကသည (ဂာမဏတြင

ျပညေထာငစအဆင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ တရား႐းမား၏ တရားသႀကးမားသည ၁၂ ႏစ

တာ တာဝနထမးေဆာငၿပးေနာကတြင ျပနလညေလာကထားရန အရညအခငး မျပညမေတာေပ)။

ကာလတ သတမတျခငးႏင ျပနလညခန႔အပရန အရညအခငးျပညမခြငေပးျခငးသည တရားေရး

အဖြ႕အား (ခန႔အပေရးအဖြ႕က) လပေစသည။ (ဂြာတမာလာတြင တရားလႊတေတာခပ တရား

သႀကးမားသည ၅ ႏစတာ တာဝနထမးေဆာငခြငရၿပး ထငါးႏစၿပးလင ဥပေဒျပအဖြ႕၏ ျပနလည

ေရြးေကာကတငေျမႇာကျခငးခရသည။)။

တရားသႀကးမားအား အဓမၼနညးလမးျဖင ထတပယျခငး၊ နယေျပာငးေရႊ႕ျခငး သ႔မဟတ ရာထး

ေလာချခငးႏင ျပစမႈဆငရာ ရာဇဝတမႈမားေဖာကဖကကးလြန အကငပကခစားသည သ႔မဟတ

အရညအခငးႏင စြမးရညမျပညမသည တရားသႀကးမားက စြပစြျပစတင ထတပယျခငးတ႔အၾကား

အဆငေျပမည ဟနခကညမတမႈက ရာေဖြရာတြင (က) ထတပယေရးနညးလမး (ဥပမာ တရား

သႀကးမားအား ရာထးမ မညကသ႔ထတပယမညႏင မညသကထတပယမည) (ခ) ထတပယရ

သည အေၾကာငးရငးမား (ဥပမာ ထတပယျခငးက မညသညအေျခအေနမးတြင ခြငျပသငသည)

က ထညသြငးစဥးစားရန လအပသည။

လကရ ဒမကေရစကေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင တရားေရးဆငရာပဂၢလမား ထတ

ပယေရးနညးလမး သးရပက ေတြ ႔ျမငႏငသည။

၁။ တရား႐း၏ စရငဆးျဖတခက သ႔မဟတ တရားေရးအဖြ႕အတြငးရ စညးမဥးစညးကမး

ဆငရာ လပငနးစဥျဖင ထတပယျခငး

၂။ ႏငငေရးတြင အဓက ပါဝငေဆာငရြကသမ ထတပယျခငး (ဥပေဒျပအဖြ႕႔မ ထသ႔ထတပယ

ရနလေလာကေသာ အေၾကာငးခငးရာရသညဟ ယဆသညအတြက ထတရားသႀကး

အား ထတပယရန ဥပေဒျပအဖြ႕မ ပနၾကားျခငး)

၃။ ႏငငေရးႏင ဥပေဒေရး ဆးျဖတခကမားေပါငးစပ၍ စြပစြျပစတငျခငး

တရား႐း၏ စရငဆးျဖတခကျဖင ထတပယျခငးမာ တရားမဥပေဒကငသးသညစနစတြင ပမ

ေတြ႕႔ရၿပး အဂၤလပ႐းရာဥပေဒကငသးသည စရငပငခြငအာဏာမားမာ လႊတေတာ၏ ပနၾကားမႈ

သ႔မဟတ စြပစြျပစတငမႈမတဆင ထတပယျခငးစနစက အစဥအလာအရ ကငသးသည။

တရားသႀကးမား ဘဝတစသကတာ (သ႔မဟတ ပငစငယသညအခနအထ) တာဝနထမး

ေဆာငေစၿပး ျပစမႈဆငရာေဖာကဖကကးလြနမႈ သ႔မဟတ လကမခႏငေသာ အျပအမတစရပရပ

ကကးလြနပါက စရငပငခြငရေသာ တရား႐း၏စရငဆးျဖတခကျဖင ထတရားသႀကးက ရာထးမ

ထတပယျခငးျပလပသည။ အထးသျဖင တရားမဥပေဒကငသးသည ကငသးသညႏငငမားတြင

ထနညးလမးက တြငတြငကယကယ အသးျပၾကသည။ နယသာလနႏငင၏ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒက ထနညးလမးကငသးသည ဥပေဒတစခအျဖစ မတယႏငပါသည။ ၎၏ ပဒမ

(၁၁၇) တြင “တရားေရးအဖြ႕ဝငမားအား ဘဝတစသကတာ ရာထးခန႔အပသည။ ထပဂၢလတ႔သည

မမ၏အလပတာဝနမ ရပနားသညအခန သ႔တညးမဟတ လႊတေတာအကဥပေဒမ သတမတ

ျပ႒ာနးထားသည (ပငစငယရမည) အသကအရြယေရာကရခနတြင တာဝနထမးေဆာငမႈ ရပစရ

မည။ လႊတေတာအကဥပေဒျဖင မေဖာကဖကရန ခမတထားေသာ အမႈကစၥမားက ကးလြနသည

ပဂၢလတ႔အား ေဖာျပပါလႊတေတာအကဥပေဒမ ခန႔အပထားသည တရားေရး၏ အစတအပငးတစ

ရပျဖစေသာတရား႐းမဆငးငျခငး သ႔မဟတ ထတပယျခငး ျပလပႏငသည” ဟ ျပ႒ာနးထားသည။

ျပငသစႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ စညးမဥးစညးကမးခ ထနးေကာငးသည လပငနး

ေဆာငတာမာ တရား႐းမမဟတဘ တရားေရးအဖြ႕၏ တရားလႊတေတာေကာငစမ ေဆာငရြကျခငး

ျဖစသည (ပဒမ ၆၅)။ သ႔ေသာ ထေကာငစဝငမားမာ အမားအားျဖင တရားေရးအဖြ႕မ ျဖစသည

အတြက တရားေရးဆငရာအစအဖြ႕မားမ စညးမဥးစညးကမးဆငရာ ထနးေကာငးမႈမမားျဖင မမ

တ႔၏ အဖြ႕အစညးအတြငး အဓကအားျဖင ျပျပငထနးသမးသည။

ေဖာကဖကကးလြနသညအတြက မညကသ႔ စရငဆးျဖတရမညဆသညအပငးႏင စပလဥး

ၿပး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားမာ တစခါတစရတြင ႏႈတဆတေနႏငၿပး ယငးကစၥရပမားက သာမန

ဥပေဒသ႔မဟတ တရားေရးလပထးလပနညးတစရပရပျဖင ဆးျဖတသတမတရန လကလႊႏင

သည။ အပခပေရးအာဏာပငမားမ ဆးျဖတခကခမတသညေနရာတြင မပါဝငေသာလညး လပငနး

စဥတြင အခနးက႑တစရပျဖင ပါဝငႏငသည။ ဥပမာ ဒနးမတႏငငတြင အစးရေရ႕ေနခပသည

တရားေရးဝနႀကး၏ အဆျပခကအရ တရားလႊတေတာခပမ တရားသႀကးမားျဖင ဖြ႕စညးထား

သည အထးတရား႐းႏင အျခားတရား႐းမားေရ ႔ေမာကတြင တရားသႀကးမားက တရားစြဆႏငသည

(Bridge ၂၀၀၇ : ၂၁)။ ျပငသစတြင စရငဆးျဖတခကမား (လအပပါက) အာဏာသကေရာကမႈ

ရေစရန တာဝနယသည တရားေရးဝနႀကးမ တရားေရးဆငရာ စညးမဥးစညးကမးႏင သကဆင

သည တရားစြဆမႈမားက အစပးလပေဆာငသည (McKillop ၁၉၉၇)။

အခ႕ေသာ စရငပငခြငအာဏာကငသးမႈမားတြင ဥပေဒျပအဖြ႕၏ ဆးျဖတခက သ႔မဟတ

ပနၾကားခကျဖင တရားသႀကးမားက ရာထးမ ထတပယႏငသည။ ထစနစသည ၁၇၀၁ ခႏစ

တရားလႊတေတာခပႏင ေကာငစ၏ အပခပေရးမးခပတ႔အၾကား ဆကဆေရးနယစညး သတ

မတမႈအကဥပေဒ (Act of Settlement) က လကနာသည အဂၤလပ႐းရာ ကငစဥတစရပျဖစခၿပး

ၿဗတသကလနလကေအာကခနယေျမျဖစခသည ႏငငမားတြင ကငသးၾကသည။ ဥပမာ ၾသစ

ေၾကးလႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၇၂တြင “တရား႐းခပ တရားသႀကးမားအား ပါလမန

လႊတေတာမ အစညးအေဝးတစခတညးတြင လႊတေတာႏစရပလး၏ ပနၾကားခကျဖင ထတပယ

ျခငးမလြ၍ တာဝနမရပစျခငး မျပလပရနႏင ထသ႔ရာထးမထတပယရာတြင မေလာကနသည

အျပအမ သ႔မဟတ (ထတရားသႀကး၏) မစြမးေဆာငႏငမႈက သကေသျပႏငမသာ ျပလပရမည’

ဟ ေဖာျပထားသည။ အဓမၼနညးျဖင (တရားသႀကးမားအား) ရာထးမထတပယျခငးက တားျမစရန

အတြက ထဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စညးမဥးက ေဘာငခတျပ႒ာနးထားျခငးျဖစသည။

လႊတေတာသည ၎၏ဆႏၵသကသကျဖင တရားသႀကးတစဥးအား ထတပယရန လပပငခြင

အာဏာမရေပ။ ပနၾကားျခငးျဖငသာ တရားသႀကးမားအား ရာထးမထတပယရန အပခပေရး

မ႑ငအား အခြငအာဏာလႊအပႏငသည။ အလားတပင ပါလမနလႊတေတာသည တစဖကေစာငးနငး

သေဘာျဖင သ႔မဟတ ဆးျဖတခကခမတရာတြင ၎တ႔ႏင သေဘာထားကြလြသညအတြက

တရားသႀကးအား ရာထးမထတပယရန ပနၾကားျခငးမျပႏငေသာလညး သကေသထငရားသည

မေလာကနေသာ အျပအမ သ႔မဟတ မစြမးေဆာငႏငမႈအား အဓပၸါယဖြငဆရာတြင လႊတေတာ၏

ဆးျဖတခကမာ အၿပးသတဆးျဖတခကျဖစၿပး တရားေရးအဖြ႕၏ သးသပခကျဖင မျပလပႏငေပ။

(အျခားႏငငမားအနက ေမာလတာႏင အႏၵယႏငငတြင ေတြ႕ရသည) ထစနစ၏ မကြတစခမာ

တရားသႀကးတစဥးအားထတပယရန ပနၾကားရာတြင လႊတေတာ၏ သးပႏစပမဆႏၵျဖင ဆးျဖတ

သတမတသည မကြျဖစသည (ေမာလတာႏငင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၉၇၊ အႏၵယႏငင၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၁၂၄)။ ဆလသညမာ ယၾကညလကခႏငေလာကသည ႏငငေရး

အေျခအေန အခကအတန႔မားတြင တရားသႀကးတစဥးအား ရာထးမထတပယရန အစးရႏင

အတကအခပါတ၏ ပးေပါငးဆးျဖတခက လအပသည။ သ႔ေသာျငားလညး ေအာကတြင ရငးလငး

ေဆြးေႏြးထားသညအတငး ေရြးေကာကပြစနစႏင ႏငငေရးအေျခအေနမားအေပၚ မတညသည။

စြပစြျပစတငသည ဆသညေဝါဟာရမာ အလယပငးေခတ အဂၤလနႏငငတြင ကငသးသည

စနစမ ျမစဖားခလာသည စကားရပျဖစၿပး ႀကးေလးေသာျပစမႈမားႏင ျပစမႈငယမားကးလြနသည

အတြက ဘရငအရာရ သ႔မဟတ အႀကေပးမားက မညသညလႊတေတာက ထတပယႏငသညဆ

သည အေၾကာငးအရာႏင စပလဥးသည။ အေရးႀကးေသာအခကမာ စြပစြျပစတငႏငသည

ႀကးေလးေသာရာဇဝတမႈမားႏင ျပစမႈငယမားသည စြပစြႏငသည ျပစမႈဆငရာ ကးလြနမႈမား

သာမကဘ ျပ႒ာနးထားေသာ ဥပေဒမား၊ တငးျပည၏ လြတလပခြငမားက ကဖကကယကျပလပမႈ၊

အကငပကျခစားမႈႏင မမ၏လပငနးေဆာငတာမားျပလပရာတြင အျခား မေလာကနေသာ

အျပအမအေထြေထြတ႔လညး ပါဝငသည။ အဂၤလနတြင စြပစြျပစတငမႈမား လကေတြ႕တြငကငသးမႈ

တေျဖးေျဖး ေလာနညးလာၿပးျဖစေသာလညး အေမရကနျပညေထာငစ (ျပညေထာငစအဆင

တရားသႀကးမားအပါအဝင ျပညသ႔ေရးရာ အရာရအားလးအတြက ကငသးသည) ႏင ပါရာေဂြး

(တရားလႊတေတာခပ တရားသႀကးမားအတြက ကငသးသည) အျခားႏငငမား၏ ဖြ႕႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒမားတြင စပဆငသည ျပ႒ာနးခကတစခအျဖစ ဆကလကပါဝငသည။

စြပစြျပစတငျခငးလပငနးစဥတြင အဆငႏစဆငပါဝငသည။ ပထမအဆငမာ ဥပေဒျပေရး

အဖြ႕ျဖင စြပစြျပစတငေရးပဒမမားက ျပ႒ာနးျခငးျဖစသည။ ဥပေဒျပလႊတေတာႏစရပျဖင ဥပေဒျပ

သညႏငငမားတြင ပမနအားျဖင ေအာကလႊတေတာ (ျပညသ႔လႊတေတာ) မ ဥပေဒျပသည။ ထ

ပဒမမားတြင စြပစြခရသ ခခေခပေျဖရငးရမည ႀကးေလးေသာျပစမႈမားႏင ျပစမႈငယအေထြေထြက

ထညသြငးေဖာျပရမညျဖစသည။ ဒတယအဆငမာ စြပစြခရသအား တရား႐းတြင စစေဆးစရငျခငး

ျဖစသည။ ဥပေဒျပလြႊတေတာႏစရပျဖင ဥပေဒျပသညႏငငမားတြင ထလပငနးေဆာငတာက

ပမနအားျဖင အထကလႊတေတာ (အမးသားလႊတေတာ) မ ျပလပသည။ ယငးရညရြယခကေၾကာင

ရရငးစြ လႊတေတာဥကဌအစား တရားသႀကးတစဥးမ အထကလႊတေတာ၏ တာဝနခအျဖစ

ေဆာငရြကႏငသည။ တရားသႀကး ဥးေဆာငသည အထကလႊတေတာျဖင အမႈစစေဆးစရငျခငး

မျပလင အထးတရား႐းတစချပလပ၍ စစေဆးစရငႏငသည။

ရာထးမထတပယသည အေၾကာငးရငးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင အနညးန႔အမား

အတအက ထညသြငးျပ႒ာနးႏငသည။ ထအေၾကာငးျပခကမားတြင သသာထငရားစြာ ကးလြန

သည မေလာကနသည အျပအမ၊ စြမးေဆာငရညမရျခငး၊ တာဝနလစဟငးျခငး၊ အကငပကျခစား

ျခငးႏင အျခားႀကးေလးေသာ ရာဇဝတမႈမားႏင ျပစမႈငယမားပါဝငသည။ ဥပမာ အႏၵယႏငင၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၁၂၄.၄ တြင “ မေလာကနသည အျပအမ သ႔မဟတ စြမးေဆာင

ရညမရျခငးက သကေသအထငအရားျပႏငမသာ တရားလႊတေတာခပ တရားသႀကးမားအား

ရာထးမ ထတပယခြငရသည”ဟ ေဖာျပထားၿပး ကငညာႏငင၏ ၂၀၁၀ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

ပဒမ ၁၆၈ တြင “အထကတရား႐းမား၏ တရားသႀကးမားအား ၎တ႔၏ လပငနးေဆာငတာမားက

မစြမးေဆာငႏငျခငး၊ လကနာရမည ကငဝတစညးမဥးမား ေဖာကဖကျခငး၊ လမြစာရငးခယျခငး၊

အရညအခငးႏင ကၽြမးကငမႈမရျခငး သ႔မဟတ မေလာကနသည အျပအမက သသာထငရားစြာ

ကးလြနျခငး စသညအေၾကာငးရငးမားအရသာ ရာထးမထတပယႏငသည”ဟ ေဖာျပထားသည။

ရာထးမထတပယေရး လပငနးစဥ အေစာပငးအဆငႏင ထတပယရသည အေၾကာငးရငးမားက

ေရးဆြျခငးတ႔တြင တရားေရးအဖြ႕အား ပါဝငေစျခငးသည တရားေရးဆငရာ လြတလပခြငက

ထပေဆာငး အကာအကြယေပးသည နညးလမးတစရပျဖစသည။ တရားေရးေကာငစ၊ တရားေရး

ဝနေဆာငမႈေကာမရင သ႔မဟတ စညးကမးေရးရာ ခ႐းသည ႏငငေရးလလားခကမားျဖင ျပလပ

သည ရာထးမထတပယျခငးမားမ အကာအ ကြယေပးႏငသည တခါးမးအျဖစ လပေဆာငႏငသည။

ထတေဖာေၾကျငာျခငးမရသည အေၾကာငးျပခကျဖင (ထအေၾကာငးျပခကသည ဥပေဒျပအဖြ႕

အတြက လေလာကသညအေၾကာငးျပခကမားလညး မဟတတနရာ) တရားသႀကးတစဥးအား

ဥပေဒျပအဖြ႕၏ အမားဆႏၵျဖင ထတပယခြငျပသညစနစႏင လြတလပေသာ တရားေရးခ႐းမ

စစမးစစေဆးထားေသာ တကေသခာသည တငခကအေပၚအေျခခၿပး ဥပေဒျပအဖြ႕ဝင အမားစမ

တရားသႀကးအား ထတပယခြငျပသည စနစတ႔အၾကား အေရးႀကးသည ကြျပားျခားနားခက

တစခရသည။ သာဓကတစခမာ အႏၵယႏငငတြင တရားသႀကးမားအား စစမးစစေဆးေရး အက

ဥပေဒ ၁၉၆၈ အရ လႊတေတာႏစရပ၏ မျဖင (တရားသႀကးမားအား) မထတပယမ တာဝနထမး

ေဆာငဆ တရားသႀကးမားႏင ဂဏသေရရ ဂရလႀကးမငးမားျဖင ဖြ႕စညးထားသည ေကာမတ

တစရပမ တရားေရးဆငရာ မေလာကနမႈမားက စစမးစစေဆးရန လအပသည။

တရားသႀကးမားအား ခန႔အပျခငးႏင ထတပယျခငးျပလပရာတြင ကငသးႏငသညမမားက

ရာထးတးျမႇငျခငး၊ ေလာချခငးႏင နယေျပာငးေရႊ႕ျခငး တ႔အတြကလညး ကငသးႏငသည။ တရား

သႀကးမားအား ရာထးတးျမႇငျခငး၊ ေလာချခငးႏင နယေျပာငးေရႊ႕ျခငးတ႔က ျပလပႏငသည

မေလာၾသဇာသည ထတရားသႀကးမားအား ခန႔အပျခငး သ႔မဟတ ထတပယျခငးတ႔က ျပလပႏင

သည မေလာၾသဇာနးပါးကသ႔ တရားေရး၏လြတလပမႈက ထခကနစနာေစႏငသည။

ပမနအားျဖင ရာထးမေလာချခငးက ထတပယျခငးကသ႔ အလားတ သတမတၾကသည။

တရားသႀကးတစဥးအား ၎၏ဆႏၵမပါဘ ရာထးမေလာချခငးအတြက အေၾကာငးရငးမား ရရမည

ျဖစသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒစနစက ကငသးသည ဒမကေရစစနစမားတြင တရားသႀကး

တစဥးအား ရာထးမေလာချခငးမာ ျဖစခသည။ တရားသႀကးမားအား ရာထးမေလာခရန

အေၾကာငးျပခကမာ ရာထးမထတပယရနအတြက အေၾကာငးျပခကမားျဖစသည မေလာကန

ေသာ အျပအမ သ႔မဟတ (ထတပယရန လေလာကသညအထ) မစြမးေဆာငႏငမႈမႈႏင တည

ေသာေၾကာင ျဖစသည။

ရာထးတးျမႇငျခငးႏင နယေျပာငးေရႊ႕ျခငးမားက အသစခန႔အပမႈမားအျဖစ သတမတေလရၿပး

လကေတြ႕ သကေရာကမႈရေစရနအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင အတအလငးျပ႒ာနးၾက

သည။ သ႔ေသာျငားလညး ျခြငးခကမားရသည။ ဥပမာ အငယာလနႏငငတြင တရားသႀကးအသစ

ခန႔အပရနအတြက တရားေရးဆငရာ ရာထးခန႔အပေရး အႀကေပးဘတအဖြ႕၏ အၾကဉာဏက

ရယရမညျဖစၿပး ေနာကဆကတြ ရာထးတးျမႇငမႈမားအတြက အစးရ၏ ဆးျဖတခကမလဘ

ျပလပႏငသည။

အထးကငးလြတခြငဆသညမာ တရားသႀကးမား တရားဝငေဆာငရြကသည လပငနးေဆာင

တာမားမ ေပၚထြကလာမည တရားမဆငရာ သ႔မဟတ ျပစမႈဆငရာ (ေပးဆပရမည) တာဝန

၎တ႔တြင မရျခငးက ရညညႊနးသည။ ဥပမာ အထးကငးလြတခြငက ခစားရသည တရားသႀကးမား

သည အမႈကစၥတစခက သးျခားနညးလမးတစရပျဖင စရငဆးျဖတသညအတြက တရားစြခရျခငး

ျပစဒဏခမတျခငး ခရမညမဟတေပ။ အဂၤလနကသ႔ေသာ ႏငငမားတြင ထအထးကငးလြတခြင

မားမာ အၾကြငးမျဖစသည။ တစနညးအားျဖင တရားသႀကးမ စရငဆးျဖတရာတြင ရညရြယခကရရ

မလမနးထားေသာ အၾကအစည၊ (မမတာဝနအား) လစလရႈမႈ သ႔မဟတ မကကြယျပမႈတ႔ျဖင

ဆးျဖတေသာ အမႈကစၥမားမလြ၍ အထးကငးလြတခြငေပးႏငသည (Bridge ၂၀၀၇ : ၁၉-၂၀)။

အခ႕ျဖစရပမားတြင တရားသႀကးမား သ႔မဟတ အာဏာပငမား ရာဇဝတမႈကးလြနစဥ ဖမးဆး

ရမသည အမႈကစၥမားအတြက အထးကငးလြတခြင ရမညမဟတေပ။

စရငပငခြငအာဏာမားတြင တရားသႀကးမားအား ေရြးေကာကတငေျမႇာကခရာထးက ရယ

ျခငး၊ ႏငငေရးပါတတစခခ၏ အဖြ႕ဝငျခငးႏင ႏငငေရးလပငနးမား လပေဆာငျခငးတ႔က မျပလပ

ရန ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပ႒ာနးခကမားျဖင တားျမစထားသည။ ဟနခကညမတေစမည

ေၾကာငးကးဆကစပ ဆငျခငႏငသညအခကမာ တရားသႀကးမားအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၊

ျပ႒ာနးဥပေဒႏင သမား႐းကစႏႈနးမားသတမတ၍ လထ၏ ျပစတငေဝဖနမႈမ အကာအကြယေပးႏင

သည။ ထစညးမဥးစညးကမးမားမာ ဥပေဒက ႏငငေရးမခြထတျခငးျဖင တရားေရးမ႑င၏ လြတ

လပမႈႏင သမာသမတကမႈက အကာအကြယေပးရနရညရြယသည။ အျခားတစဖက၌ ေလာကနမႈ

မရစြာ ကငသးသည အထးကငးလြတခြင ဥပေဒျပ႒ာနးခကမားသည အကငပကျခစားမႈမားက

တးျမငေစႏငၿပး တရားေရးမ႑င၏ တာဝနခမႈကလညး ျဖစေပၚေစမညမဟတေပ။ ဥပမာ အဂစ

ႏငင၏ ၂၀၁၄ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင တရားသႀကးတစဥးဥးအား ျပစတငေဝဖနျခငးက ျပစမႈ

အျဖစ ေဖာျပထားသည။ လြတလပစြာထတေဖာေျပာဆခြငႏင တရားသႀကးမား ၎တ႔၏ ေဆာင

ရြကခကမားအတြက တာဝနခမႈရလာေစရန ကယေျပာသည ျပညသလထ၏ လပႏငစြမးတ႔က

ကန႔သတလကသည ျပ႒ာနးခကတစချဖစသည။

စားဝတေနေရးအခကအခ မၾကေတြ ႔ေစရနအတြက တရားေရးပဂၢလမား၏ လစာသည (က)

အကငပကခစားမႈ၏ ေသြးေဆာငဖားေယာငးမႈဒါဏက ခႏငရနလေလာကရမည၊ (ခ) အာမခခက

ရရမည - ဆလသညမာ ႏငငေရးအဖြ႕အစညးမားမ တရားသႀကးမား၏ လစာက ေလာခ၍

သ႔မဟတ ဆငးင၍ႀကးကငမႈ မရေစရနျဖစသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငး

ေလရေသာ ျပ႒ာနးခကတစခတြင တရားသႀကးမား၏ လစာက ၎တ႔တာဝနထမးေဆာငေနစဥ

ကာလအတြငး ေလာချခငးမျပရဟ တကေသခာစြာေဖာျပေလရသည။ အႏၵယတြင တရားသႀကး

မား၏လစာက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင တကေသခာစြာ ျပ႒ာနးသငေၾကာငးအဆျပခသည။

သ႔ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငေရးမာ ခကခၿပး ထခကခမႈမာ အၿမတမးအတကအက

အေျပာငးအလျဖစေနသည ေငြေၾကးေဖာငးပြမႈႏင ဒြနတြႏငသညအတြက လကေတြ႕မကေသာ

နညးလမးတစချဖစေစခသည (Austin ၂၀၀၀)။ သာဓကအျဖစေဖာျပႏငသည ႏငငမရေသာျငား

လညး တရားသႀကးမား၏လစာက ဝနႀကးမားကသ႔ေသာ အျခားေသာ အငစတကးရငးမားတြင

တာဝနထမးေဆာငႀကသည သမား၏တာဝနထမးေဆာငစဥတြင လစာေလာခရနမျဖစႏငသည

အခကျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ခတဆကေဖာျပသည နညးလမးမာ အသးတညႏငသည။

အျခားေရြးခယႏငသည နညးလမးတစခမာ တရားသႀကးမား၏ လစာက အခါအားေလာစြာ

ျပနလညသးသပရန ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင လြတလပေသာေကာမရငတစခ ဖြ႕စညးျခငးျဖစ

သည။ ထသ႔ ဖြ႔စညးျခငးမာ တရားသႀကးမား၏ လစာလေလာကမႈရေစေရးက ရညမနးသးသပ

ေပးရနတာဝနသာရၿပး တရားသႀကးမား၏ လစာကေလာခပငခြင အခြငအာဏာရမညမဟတေပ။

ဥပမာ ထရနဒတႏငငႏင တဘာဂႏငငတ႔၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၁၄၀တြင ႏငငဥေသာငမ

ဝနႀကးခပ၊ အတကအခပါတတ႔ႏင ေဆြးေႏြးတငပင ေရြးခယထားသည အဖြ႕ဝငမားပါဝငေသာ

လစာျပနလညသးသပေရးေကာမရငက ဖြ႕စညးရန ေဖာျပထားသည။ သတမနကယစားလယမား၊

စစတပမ အရာရအႀကးအကမားႏင တရားသႀကးမား အပါအဝင အာဏာပငအရာရမား၏ လစာ

ႏႈနးထားႏငပတသကၿပး လစာျပနလညသးသပေရးေကာမရငမ အၾကျပခကေပးသည (ထရနဒတ

ႏင တဘာဂ ျပညသ႔ ပါလမန ၂၀၀၆)။

လြတလပ၍ ေကာငးစြာလပငနးလညပတသည တရားေရးမ႑ငတစခသည လေလာကေသာ

ေငြေၾကး ေထာကပမႈက တရားသႀကးတစဥးခငးစ၏ လစာအတြကသာမကဘ တရား႐းစနစတစခ

လးျပျပငထနးသမးႏငရနအလ႔ငာ လကေတြ႕ထညသြငးစဥးစားရမညအခကတစခအျဖစသတ

မတသည။ ေမာလတာႏင ဂေမကာႏငင အပါအဝင ဓနဟာယႏငငအမားအျပားရ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒမားတြင တရားသႀကးမား၏ လစာမာ ေပါငးစညးရနပေငြမ အၿမတမးပပးရမည

ေထာကပေငြအျဖစပါဝငသည။ ဆလသညမာ လႊတေတာမျပ႒ာနးထားသည ႏစစဥ ဘ႑ာေငြခြေဝ

ေရးအကဥပေဒက အမသဟျပစရာမလဘ အစးရကမမ၏ပငမဘဏေငြစာရငးမထတ၍ ေထာကပ

ေငြ ေပးရန တာဝနရျခငးျဖစသည။

စဥးစားစရာ အခက (၂)

တရားေရးမ႑င၌ ဘ႑ာေရးလြတလပခြင ရေစရနအတြက မညသ႔ေသာ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ ျပ႒ာနးခကမား လအပသနညး။ တရားသႀကးမားအား ႏငငေရးလပရားမႈမား

မျပလပရန တားျမစသညျပ႒ာနးခကက အေသးစတ ထညသြငးသငပါသေလာ။ ဤသ႔

ဆလင အာဏာသကေရာကေစရန မညကသ႔အေကာငးဆး ျပလပႏငမညနညး။

တရားသႀကးမားအား ရာထးမထတပယေရး လပငနးစဥယႏရားသည ႏငငေရးစနစတြင

တစေပါငးတစစညးတညး ဝငဆရမညျဖစသည။ တရားသႀကးအား ရာထးမထတပယရနအတြက

ပါဝငေဆာငရြကသ (တစဥးတစေယာက၊ အဖြ႕အစညးမား သ႔မဟတ ႏငငေရးပါတမား) အေရ

အတြကမားေလေလ အဓမၼနညးလမးသး သ႔မဟတ သငေတာမႈမရသည ရာထးမထတပယျခငးမား

မျဖစေပၚေစရန ႏငငေရးအၿပငအငအားစမား သ႔မဟတ အဖြ႕အစညးဆငရာ အဟန႔အတားမားျဖင

ႀကတငကာကြယႏငေခ ပ၍မားေလေလျဖစသည။ သ႔ေသာျငားလညး အဟန႔အတားမားမား

ထားရေလ၊ အကငပကျခစားသည သ႔မဟတ အရညအခငးႏင စြမးရညမျပညမသည တရား

သႀကးမား ဆကလကရာထးတညၿမႏငသည အႏရာယပႀကးမားေလေလျဖစသည။ ဥပေဒျပ

လႊတေတာကယစားလယအေရအတြက၊ ေရြးေကာကပြစနစႏင အာဏာမား ဟနခကညမတမႈ

သည တရားေရးမ႑င၏အဖြ႕အစညးဆငရာ ျပနလညကစားရပတည ႏငစြမးအေပၚတြင လႊမးမးမႈ

ရသည။ အေရးပါေသာ ေမးခြနးမာ ပါဝငေဆာငရြကသမားအား မညသ႔ေပါငးစပဖြ႕စညးျခငးျဖင

တရားသႀကးတစဥးအား ရာထးမထတပယႏငမညႏင မညသညအေျခအေနမားတြင ထတပယႏင

သညဆသည အခကျဖစသည။

သမၼတစနစတြင အျပနအလနထနးေကာငး ေစာငၾကညမႈမာ ဥပေဒျပေရးႏင အပခပေရး

မ႑ငတ႔အၾကားတြင ရသညအတြက ဥပေဒျပေရးအဖြ႕၏ စြပစြျပစတငမႈကသ႔ေသာ ယႏရားမာ

သငေတာႏငသည။ ပါလမနလႊတေတာစနစတြင အစးရႏင ပါလမနလႊတေတာကယစားလယ

အမားစအၾကား ခြျခမးသတမတထားျခငးမရေပ သ႔မဟတ အနညးငယသာရႏငသည။ အျပန

အလနထနးေကာငး ေစာငၾကညမႈသည မလအားျဖင ပါလမနရအစးရႏင အတကအခတ႔အၾကား

တြင ရသညအတြက ရာထးမထတပယေရးႏငပတသက၍ အတကအခပါတမားအား ဗတအာဏာ

ေပးသည လပထးလပနညးယႏရားမာ သငေတာႏငေကာငးသည။

သ႔ေသာျငားလညး ႏငငေရးအေျခအေနမားက ထညသြငးစဥးစားရမည ျဖစသည။ အကယ၍

ပါလမနဥပေဒျပလႊတေတာသည အခးကကယစားျပသညစနစျဖင ေရြးေကာကတငေျမႇာကသည

လႊတေတာျဖစၿပး ပါတစစနစျဖစလင ဥပေဒျပအဖြ႕၏ သးခး ႏစခး မျဖင တရားသႀကးမားအား

ရာထးမထတပယႏငသည စညးမဥးမာ အဓမၼနညးလမးျဖင ရာထးမထတပယျခငးမ ခငမာအား

ေကာငးစြာ အကာအကြယေပးႏငမည စညးမဥးတစခ ျဖစႏငသည။ သ႔ေသာျငားလညး ႐းရငး

ေသာ အမားမဆႏၵျဖင ေရြးေကာကတငေျမႇာကသည စနစ (Simple Plurality Vote) က ကငသး

သည လႊတေတာျဖစလင ပါလမနလႊတေတာ၌ ႏငငေရးပါတတစခမ အမား၏မဆႏၵျဖင သးခး

နစခး အႏငရႏငၿပး ႏငငေရးဆငရာ သေဘာတညခကမားအရ သးခးႏစခး စညးမဥးမာ တရား

သႀကးမားအား အဓၶမနညးလမးျဖင ရာထးမထတပယျခငးမ အားေပာေသာ အကာအကြယေပးမႈ

သာ ပပးေပးႏငမည။

တရားသႀကးမားအား ခန႔အပျခငးႏင ထတပယျခငးအာဏာက အဖြ႕အစညးတစခတညးအား

ေပးအပျခငးသည ထအဖြ႕အစညးအား လပပငခြငအာဏာမား အလြနအမငးေပးသလျဖစႏငသည။

ဥပမာ အကယ၍ ႏငငဥေသာငမ တရားေရးေကာငစ၏ အၾကျပခကျဖင တရားသႀကးမားအား

ခန႔အပႏငလင တရားေရးေကာငစအား လပပငခြငအာဏာ အလြနအမငးရသည အေျခအေနမ

အကာအကြယေပးရန ရာထးမထတပယေရးလပငနးစဥ၌ ဥပေဒျပေရးအဖြ႕က ဂတမးအျဖစ

ထညသြငးထားရသငသည။

စဥးစားစရာ အခက (၃)

နငငေရးဆငရာ အလြသစားျပႏငေျခမားအား အျပနအလနထနးေကာငး ေစာငၾကညျခငး

ျဖင အျမစျပတမရငးလငးႏငေသာလညး အဖြ႕အစညးအသးသးမ လႈပရားေဆာငရြကသမား

အၾကား သေဘာတညမႈခကထားေဆာငရြကသည ယႏရားတစချဖင ေလာကေစႏငသည။

ဤႏငငတြင အျပနအလန ထနးေၾကာငးေစာငၾကညမႈမား မညသညေနရာတြင ေတြ႕ရႏင

သနညး။ အဖြ႕အစညးမား အၾကားမာေလာ သ႔မဟတ ႏငငေရးပါတမား အၾကားမာေလာ။

အဖြ႕အစညးဆငရာ စညးမဥးမားေနာကကြယတြငရေသာ လမႈေရး၊ ယဥေကးမႈႏင ႏငငေရး

လကေတြ႕အမနတရားမားက မျဖစမေန ထညသြငးစဥးစားရန လအပသည။ တရားသႀကးမား၏

လပငနးပငးဆငရာ အရညအခငး စႏႈနးျမငမားအား ေန႔စဥဘဝ၏ တစစတတစေဒသအျဖစ

ေမာလငထားသည လမႈအသကအဝနး၊ လမႈဓေလထးတမးႏင ႏငငေရးအစဥအလာတ႔တြင

လညးေကာငး တရားေရးလြတလပခြင ဘကမလကမႈဝါဒစႏႈနးမား ထြနးကားတညရရာ လမႈ

အသကအဝနးမားတြငလညးေကာငး (ေလးေထာငဇယား ၇.၁ က ၾကညပါ) တရားသႀကးမားအား

ရာထးမထတပယျခငးဆငရာ စညးမဥးစညးကမးတ႔ႏငစပလဥးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

ဆငရာ စညးမဥးမားအား ရငးရငးလငးလငးေဖာျပမညအစား သြယဝကေဖာျပျခငး သ႔မဟတ

အေသးစတေဖာျပမညအစား ေယဘယဆနဆန ေဖာျပျခငးတ႔ ျပလပႏငသည။

ဥပမာ ကေနဒါႏငငတြင တရားသႀကးမားက ရာထးမထတပယေရးျခငးမတငမ လြတလပစြာ

စစမးစစေဆးေရးမႈ ျပလပရနအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားျခငးမရေပ။ အစးရမ

ပါလမနလႊတေတာ ၂ ရပ၏ အမားစေထာကခမႈျဖင တရားသႀကးမားအား တစဖကေစာငးနငး

သ႔မဟတ ေပါေပါတနတနသေဘာထား၍ စတႀကကထတပယသည အေျခအေနမ အကာအကြယ

ေပးႏငသည ျပ႒ာနးခကမားမရေပ။ သ႔ေသာျငားလညး ျပ႒ာနးထားသည ဥပေဒမားႏင ဓေလ

ထးတမးအစဥအလာမားျဖင (ကယကယျပန႔ျပန႔လကခ၍ ကာလရညၾကာ တညေထာငခသည

လပေဆာငပဓေလမား) ထကသ႔ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အားနညးခကအေပၚ အလြသးစား

ျပျခငးမ ကာကြယသည။ အျခားတစဖကတြငမ ထကသ႔ေသာ ဓေလထးတမးႏင အစဥအလာမား

မလႊမးမးသည ေနရာမားတြင ႏငငေရးလႈ႕ေဆာမႈေၾကာင တရားသႀကးမားက ရာထးမဖယရားျခငးမ

ကာကြယရန၊ တရားစရငေရးမ႑ငႏင ႏငငေရးက႑မားမ အေလအကငေကာငး ဓေလမားက

တညေထာငရနႏင အတညျပျပ႒ာနးရနအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ကစလစ၍ ပမအေသး

စတသည စညးမဥးစညးကမးမားက ထညသြငးရန လအပႏငသည။

အခကျပဇယား (၇.၁)။ ျဖစေတာငျဖစခ တရားေရးထတပယမႈ : ဓေလထးတမး မား၏ အာဏာ

ကာလရညၾကာကတညးက တညေထာငခေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ဒမ

ကေရစစနစမားတြင တရားသႀကးမားအား ရာထးမထတပယျခငးသည အေတာအတနပင

ေတြ႕ရခသည။ အငယာလနႏငငတြင ၁၉၂၂ ခႏစ လြတလပေရးရခနကတညးက ႏငငေတာ

တရားရးခပ သ႔မဟတ အထကတရားရး တရားသႀကးအား ရာထးမထတပယျခငး မရဖးပါ။

ကေနဒါႏငငတြင ကယပငအစးရဖြ႕ခသည ၁၈၆၇ ခႏစမစ၍ ႏငငေတာတရားရးခပ တရား

သၾကးတစဥးမ ရာထးမထတပယျခငး မခရေသးပါ။ အဆပါျဖစရပမားကၾကညပါက ဥပေဒ

ျပေရးအဖြ႕၏ အမားစမဆႏၵျဖင တရားသႀကးမားအား ထတပယႏငေသာလညး၊ ခငမာသည

ယဥေကးမႈႏင ထးတမးစဥလာဓေလမားမ ထကသအာဏာ အလြသးစားျပျခငးမျဖစေစရန

ကာကြယထားသည။

အလားတပင တရားေရးလြတလပခြငအား ေရးယခငကပင အေလးထားခၾကသည အေျခအေန

မားတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအတြငး အေထြေထြျပ႒ာနးခကမား ထညသြငးေဖာျပျခငးျဖင

လေလာကသညဟ ဆႏငသည။ အာဏာရငေခတ ကနဆးၿပးေနာက တရားေရးလြတလပခြငအား

ျပနလညတညေဆာကေနရခန သ႔မဟတ တရားေရးလြတလပခြငအား ကယကယျပန႔ျပန႔ အေလး

အနကထားချခငး မရသညအေျခအေနတြင ပမရငးလငး၍ ကယျပန႔သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

ဆငရာ ျပ႒ာနးခက (ဥပမာ- တစဖကေစာငးနငးျဖစသည ႏငငေရးလႈပရားမႈတြင တရားသႀကးမား

ပါဝငမႈအား တားျမစျခငးႏင တရားေရးဆငရာဆးျဖတခကမားတြင အပခပေရးမ႑င၏ ဝငေရာက

စြကဖကမႈအား ကာကြယျခငး) သည သငေလာသည။ ပမနအားျဖင ဒမကေရစေဖာေဆာငေနေသာ

ႏငငတစႏငင၌ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပ႒ာနးခကမား ေရးဆြရာတြင မေျပာငးမလဘ ေရးယခင

ကတညးက တညေထာငခသည ဒမကေရစစနစမားရ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအေဟာငးမားထက

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအသစမားက ပမေကာငးမြနသည စျပဥပေဒ ျဖစႏငသည။

စဥးစားစရာ အခက (၄)

ယခငအေတြ႕အႀကမားအရ တရားေရးဆငရာစညးမဥး၊ ရာထးမထတပယျခငးဆငရာ

ေမးခြနးထတဖြယ ကစၥရပမားႏင စပလဥးသည ႏငငေရးအာဏာရသမား၏တာဝနယမႈက

ယၾကညႏငပါသေလာ။ အလြနအကြ ဘကလကျခငး ႏင/သ႔မဟတ ႏငငေရးအကငပက

ျခစားမႈသည တရားစရငေရးလအပခကအရ ကယပငစညးမဥးထတျခငးက ျဖစေပၚေစ

သေလာ။

တရားစရငေရးစနစတစစတတစပငး ပါဝငေသာ သ႔မဟတ သမာဓရေသာ အစးရဌာနခြ

သ႔မဟတ ေရြးေကာကပြေကာမရငအဖြ႕ဝငမား၊ စစမးစစေဆးရန ခန႔အပခရသည အရာရမား၊

စာရငးစစမား၊ လအခြငအေရးေကာမရငအဖြ႕ဝငမားကသ႔ေသာ ေစာငၾကညႀကးၾကပေရးအစးရ

အရာရမားသည တရားသႀကးမား ကငသးႏငေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအမားစပါ ျပ႒ာနးခက

မားက ကငသးႏငသည။ ႏငငေရးႀကးကငျခယလယမႈကငးလြတျခငး၊ ႏငငေရးဆငရာဘကလက

မႈကငးရငးျခငးႏင တရားလြနလႊမးမးမႈမ ကငးလြတျခငး၊ တရားဥပေဒႏငအညျဖစရန လအပခက

ႏင အဆးစြနတာဝနခမႈတ႔ ေပါငးစညးျခငးစသညတညေသာ သေဘာတရားနယာမမားက အဆပါ

အဖြ႕အစညးမားတြငကငသးသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတစခက ေရးဆြရာတြင ေစာငၾကည

ႀကးၾကပေရးအစးရအရာရမားအတြက တရားစရငေရးဆငရာအာမခခကမားကထညသြငး စဥးစား

ရမည။

ႏငင တရားသႀကးမား၏ ရာထးတညၿမပငခြင

ရာထးမထတပယျခငး နညးလမး

အျခားေသာ ဖြ႕စညးပ အေျခခ ဥပေဒဆငရာ

ျပ႒ာနးခကမား

ျပငသစ

ဒမကေရစစနစက၁၈၇၅ ခႏစမစ၍ ကငသသည(၁၉၅၈ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ)တစျပညေထာင၊ တကရက ေရြးေကာက တငေျမႇာကသည သမၼတႏင ပါလမန က တာဝနခရသည ဝနႀကးခပတ႔ အပခပသညႏငငတရားမဥပေဒ

ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ ဆငရာေကာငစ- ခန႔အပခ ရသည အဖြ႕ဝငမားသည ၉ ႏစသကတမး ၁ ႀကမ တာဝနထမးေဆာငရသည၊ ေကာငစအႀကးအက ေဟာငးမားသည ရာသကပန တာဝနထမး ေဆာငရသည။တရားရးေတာမား- စညးကမးခး ေဖာကျခငး မျပသည တရားသႀကး မားက ရးေတာမ ဖယ ရားျခငး မျပရ။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ေကာငစ- ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒတြင ျပ႒ာနးထားျခငးမရ။တရားရးေတာမား- တရားသႀကး မားက စရငဆးျဖျခငးမား ျပလပသည တရားစရငေရး ေကာငစဌာနသည တရား သႀကးမာအတြက စညးကမး လကနာမႈဆငရာခရးကသ႔ပင ျဖစသည။ တရားေရးဝနႀကး သည စညးမဥးစညးကမးကစၥ ရပမားမလြ၍ ထတရားစရင ေရးေကာငစ၏ ဌာန အမးမးတြင ပါဝငနငသည။

ႏငငေတာသမၼတသည တရားစရငေရးလြတလပမႈ၏ တာဝနရပဂၢလျဖစသည။ တရားစရငေရးေကာငစသည သမၼတအား အေထာက အကျပရမည။

အႏၵယ

ဒမကေရစစနစက၁၉၄၇ ခႏစမစ၍ ကငသးသည။(၁၉၅၀ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ)ဖကဒရယ ပါလမန သမၼတႏငငအဂၤလပရးရာဥပေဒ

တရားသႀကးမားသည ကယကငတရား ႏငျပညစပါက ပငစငယခန အသက ၆၂ ႏစ အထ ခန႔အပသည။

တရားမျပကငေၾကာငး သ႔မဟတ အရညအခငး မျပညမေၾကာငး ေတြ႕ရရသည အေျခအေနမလြ၍ ႏငငေတာ တရား႐းခပ တရားသႀကး တစဥးအား ရာထးမ ဖယရားျခငး မျပရပါ။ သမၼတသည ပါလမန လႊတေတာ တစရပခငးစမ အမားစ ၃ ပ ၂ ပ ၏ ေထာကခ အတညျပမႈျဖင အမန႔တစခ ထတျပန၍ ထတပယရမည။

ခန႔အပခရၿပးေနာက တရားသႀကးတစဥး၏ ခစားခြငမား၊ ခးျမႇငေငြ၊ ခြငခစားခြင သ႔မဟတ ပငစငခစားခြင အခြငအေရး တ႔သည အကးမျဖစေစျခငးငာ ေျပာငးလျခငးမရေစရ။

ပါလမနလႊတေတာသည မန႔ခြနး တစခေျပာၾကားရန၊ စစမး စစေဆးေရးျပလပရနႏင တရားမျပကငေၾကာငး သ႔မဟတ အရညအခငး မျပညမေၾကာငး သကေသျပရန အတြက လပငနးစဥစညးမဥး ေရးဆြရမည။

ကငညာ

ဒမကေရစစနစက ၁၉၉၂ ခႏစမစ၍ ကငသးသည။(၂၀၁၀ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ)ဗဟခပကငမႈ ေလာခသည သမၼတႏငငအဂၤလပရးရာဥပေဒ

တရားသႀကး တစဥးသည အသက ၇၀ ႏစ ျပညသည အခန ပငစငယရမည။ သ႔ေသာ ၆၅ ႏစ ျပညၿပး ေနာက ပငစငေပးခရ ႏငသည။

အထကတရားရး တရားသႀကး တစဥးအား ရးေတာလပငနး တာဝနမားက လပေဆာငရန စတပငးဆငရာ သ႔မဟတ ရပပငးဆငရာ စြမးေဆာင ႏငစြမးမရျခငး၊ လကနာရမည ကငဝတ ခးေဖာကျခငး၊ လမြစာရငးခယျခငး၊ အရည အခငး မျပညဝျခငး သ႔မဟတ လကမခႏငဖြယျပမျခငး သ႔မဟတ တရားမျပမျခငး အေျခအေနမားမသာ တာဝနမ ရပစရမည။ တရားသႀကးတစဥးအား ထတပယျခငးက တရားစရငေရး ရာထးဝနေကာမရငကသာ စတင ေဆာငရြကရမည။ သမၼတသည ထတရားသႀကး အား ရာထးမဆငးငထားၿပး၊ တရားစရငေရးရာထးဝန ေကာမရင၏ အႀကျပခက အတငး ေဆာငရြကရမည။ (ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒတြင တရားစရငေရးက အေလးေပး ေဖာျပထားသည ဖြ႕စညး ေဆာငရြကမႈအတငး) ခရးဖြ႕၍ ျဖစစဥက စစမးစစေဆးကာ ထတပယရန အႀကျပခကမား က စစညး၍ သမၼတထ ေပးပ႔ရမည။

တရားစရငေရးဆငရာ လပပငခြငအာဏာက ကငသး ရာတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၁၆၁ အရ တရားစရငေရး သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင တရားဥပေဒကသာ လကနာရန လၿပး၊ မညသတစဥး တစေယာက သ႔မဟတ အာဏာပငအစးရ၏ထနးခပမႈ သ႔မဟတ လမးညႊနမႈကမ လကနာရန မလအပေပ။ အထကတရားရးအား လႊေျပာငး ယႏငမညသ ခငခငမာမာရပါက ဖကသမးျခငး မျပရ။တရားသႀကးမားအားေပးအပ သည လစာႏင အကးခစားခြင မားက ႏငငေတာရသးမနးေျခ ေငြစာရငးမ ကခသးစြရမည။တရားစရငေရးဆငရာ အဖြ႕ဝငတစဥးသည တရားေရး ဆငရာ လပငနးတာဝနတစခက ရးသားေျဖာငမတစြာ ဥပေဒ ေၾကာငးအရ လပေဆာငချခငး အတြက တာဝနခရန မလပါ။

မြနဂလးယား

ဒမကေရစစနစက၁၉၉၀ ခႏစမစ၍ ကငသးသည။(၁၉၉၂ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ)တစျပည ေထာငစနစ ပါလမန သမၼတ ႏငငတရားမဥပေဒ

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ဆငရာ တရားရး၏ သကတမးမာ ၆ ႏစ ျဖစသည။ ႏငငေတာတရား႐းခပႏင အျခား တရားရးမားတြင ကယကငတရားႏင ျပညစပါက ရာထးဆက လက ပငဆငခြငရသည။ အဖြ႕ဝင ၁၅ ဥးပါ တရားေရးဆငရာစညးကမး ထနးသမးေရး ေကာမတ သည တရားဥပေဒ သ႔မဟတ တရားစေရးဆင ရာ ကငဝတစႏႈနးမားအား ခးေဖာကျခငးမားက စစမး စစေဆးမႈမား ျပလပသည။

တရားရးတစရး၏ တရားသႀကး တစဥးအား ရာထးမထတပယ ျခငးက တားျမစထားသည။ အျခားတရားသႀကးတစဥးႏင အစားထးရန ၎ကယတင ေတာငးဆျခငး သ႔မဟတ၊ တရားစရငေရးႏငစပလဥးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင တရားဥပေဒတြင ေဖာျပထား သည အေျခအေနမားအေပၚ မတည၍ တရားရး၏ တရားဝင ဆးျဖတခက တစရပေၾကာင ရာထးမ ထတပယျခငးက လပေဆာငႏငသည။

အေထြေထြ တရားရးမား ေကာငစသည တရားစရငေရး လြတလပခြငက အာမခေပး ရမည၊ တရားရးမားႏင တရား သႀကးမား၏ လပငနးကစၥမား တြင ဝငေရာကစြကဖကျခငး မရေစရ၊ ေရ႕ေနမားအနကမ တရားသႀကးမား ေရြးခယျခငး က အထးသးသန႔ေဆာငရြက ရမည၊ တရားသႀကးမား၏ အခြငအေရးမားႏင တရားစရင ေရး လြတလြပခြငက အာမခ ေပးသညအေျခအေနမားႏင စပလဥးသည ကစၥရပမားအား ကာကြယေပးရမည။

ပလန

ဒမကေရစစနစက ၁၉၉၁ ခႏစမစ၍ ကငသးသည။(၁၉၉၇ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ)တစျပညေထာင၊ တကရက ေရြးေကာက တငေျမႇာကသည သမၼတႏင ပါလမန က တာဝနခရသည ဝနႀကးခပတ႔ အပခပသညႏငငတရားမဥပေဒစနစ

တရားသႀကးမား ခန႔အပ ရာတြင အခနကာလသက တမး အတအက ေဖာျပ ထားျခငး မရပါ။ တရားသႀကးတစဥးသည နာမကနးျဖစ၍ လပငနး ေဆာငတာမား လပေဆာင ႏငျခငး မရသညအခါတြင ပငစငေပးႏငသည။ ထသ႔ ပငစငေပးျခငးအတြက လပထးလပနညးႏင ပငစင ေပးခရသည ဆးျဖတခက အေပၚ အယခဝငျခငးတ႔က ဥပေဒျဖင သတမတျပ႒ာနး ရမည။

တရားသႀကးမားအား တာဝနမ ရပစျခငးမျပႏငပါ။ တရားသႀကး တစဥးအား ရာထးျပနလည ရတသမးျခငး၊ ဆငးငျခငး၊ ကာယကရင၏ ဆႏၵမပါဘ ေနရာေျပာငးေရႊ႕ခ ထားျခငး သ႔မဟတ ရာထး အေျပာငးအလ လပျခငးမားက ဥပေဒတြင ေဖာျပထားသည ျဖစရပ အေျခအေနမားႏင တရားရး၏ ဆးျဖတခကအရသာ လင လပေဆာငရမည။တရားရးစနစ ျပနလညဖြ႕စညး သညအခါ သ႔မဟတ တရားရး နယေျမသတမတခကမား ေျပာငးလသညအခါ တရား သႀကးတစဥးအား အျခား တရားရးတစရးသ႔ ေျပာငးေရႊ႕ ႏငသည သ႔မဟတ လစာ အျပည ခစားခြငႏင ပငစငေပး ႏငသည။

ဥပေဒျဖငျပ႒ာနးထားေသာ တရားရးက ခြငျပသည ႀကတင သေဘာတညခကမပါဘ တရား သႀကးတစဥးအား ရာဇဝတ ေၾကာငးအရ အေရးယျခငးမျပရ သ႔မဟတ သ၏ လြတလပခြင အား မထခကေစရ။တရားသႀကးမားသည လပငနး တာဝနမား ထမးရြကရာတြင လြတလပစြာ ေဆာငရြကရမည ျဖစျပး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ႏင တရားဥပေဒမားအရသာ လင လကနာေဆာငရြကရမည။တရားသႀကးမားအတြက လပငနးခြငႏငသငေလာသည ပပးမႈမားေပးထားရနႏင ရာထး ဂဏသကၡာ၊ တာဝနဝတရား နယပယတ႔ႏင ကကညမႈရ သည လစာခစားခြင ေပးအပ ရမည။တရားသႀကးတစဥးသည ႏငငေရးပါတႏင ပါဝငပတ သတျခငးမရရ။ ကနသြယစးပြား သမဂၢတြင ပါဝငျခငးမရရ။ တရားရးမားႏင တရားသႀကး မား၏ လြတလပခြငစညးမဥး မားႏင ကကညမႈမရသည လထလႈပရားမႈမား မျပလပရ။

ေတာငအာဖရက

ဒမကေရစက ၁၉၉၄ ခႏစမစ၍ ကငသးသည။(၁၉၉၆ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ)ဖကဒရယ ပါလမန သမၼတႏငငတရားမဥပေဒႏင အဂၤလပရးရာဥပေဒ ေပါငးစပသညစနစ

ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒ ဆငရာတရားရး၏ တရား သႀကးတစဥးသည သကတမး ၁၂ ႏစ ထသာ ထမးေဆာငရျပး သကတမး တးခြင မရပါ။ သ႔မဟတ အသက ၇၀ ႏစ အထသာ တာဝနထမးေဆာငရသည (ဥးစြာျပညေျမာကသည အခကအရ လကနာရ မည)။ ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒဆငရာ တရားရး တရားသႀကးတစဥး၏ သကတမးအား ပါလမနက ထပမတးျမႇငျပ႒ာနးပါက သကတမးတး ထမးေဆာင ႏငသည။ပါလမန၏ျပ႒ာနးခကတစခ အရ လပငနးတာဝနမ ႏတထြကခြငေပးျခငး မခရသေရြ႕ တရားသႀကး မားသည ဆကလက တာဝနထမးေဆာငႏင သည။

(က) တရားသႀကးတစဥးသည အရညအခငးမျပညဝျခငး၊ လြနစြာ လကခႏငဖြယမရေသာ ျပမေဆာငရြကမႈအတြက အျပစ ရသညက တရားစရငေရး ရာထးဝန ေကာမတက ေတြ႕ရ သညအခါ၊ (ခ) ျပညေထာငစ ပါလမနလႊတေတာ (THE NATIONAL ASSEMBLY) ၏ ကယစားလယ အနညးဆး ၃ ပ ၂ ပ ေထာကခမႈျဖင ခမတလက သည ဆးျဖတခကအရ အဆပါ တရားသႀကးအား ရာထးမ ဖယရားႏငသည။ တရားသႀကး အား ရာထးမဖယရားရန ခမတ လကသည ဆးျဖတခကအရ သမၼတသည အဆပါ တရား သႀကးအား ထတပယရမည။တရားစရငေရးရာထးဝန ေကာမတ၏ အႀကျပခကအရ သမၼတသည ရာထးမ ထတပယ ခရမည တရားသႀကးတစဥးအား ရာထးမ ရပဆငးႏငသည။

တရားရးမားသည လြတလပမႈ ရရမည။ ေၾကာကရြ႔႕မႈ၊ ဥးစားေပးမႈ၊ ထခကေစလမႈ မရဘ ဘကလကမႈကငးစြာျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင တရားဥပေဒမားက လကနာေဆာငရြကရမည။ တရားရးမား၏ လပငနး တာဝနမားအား မညသတစဥး တစေယာကမ ဝငေရာက စြကဖကျခငး မျပရ။ တရားသႀကးတစဥး၏ လစာ၊ ခြငျပစရတႏင ခစားခြငမားအား ေလာချခငးမျပရ။

၁။ စနစသစျဖင မညသညျပသာနာက ေျဖရငးလပါသနညး။ တရားစရငေရးမ႑ငသည

အမသဟျပမႈ လြနကလြနးေနသညအတြက သးျခားရပတညႏငမႈ အားေကာငးခငမာ

လာေစရန စညးကမးပငးဆငရာႏင ရာထးမထတပယျခငးနညးလမးက လအပလာ

ျခငးျဖစပါသေလာ။ သ႔မဟတ တရားစရငေရးမ႑ငသည တာဝနခမႈကငးမလြနးေနသည

အတြက အမားျပညသအကးငာ ပမတာဝနယမႈရလာေစရန စညးကမးပငးဆငရာႏင

ရာထးမထတပယျခငးနညးလမးက လအပလာျခငး ျဖစပါသေလာ။ လပငနးပငးဆငရာ

အရညအခငးစႏႈနးမားႏင သမာဓပငးစႏႈနးမား နမကေနသညအတြက ဥပေဒပညာရပ

ဆငရာစႏႈနးမားႏင တရားသႀကးမား၏ လပငနးပငးဆငရာအရညအခငးစႏႈနးမားက

အားေပးျမႇငတငရန လအပလာျခငး ျဖစပါသေလာ။

၂။ ႏငငေရးႏင ႏငငေရးပါတမား၏ အလားအလာအေျခအေန မညသ႔ရသနညး။ ႏငငေရး

(ေရြးေကာကပြ) တြင အႏငရရသမားေပါငးစပ၍ တရားသႀကးတစဥးအား ဖယရားႏင

ဖြယ ရပါသေလာ။ ဥပမာ- ဥပေဒျပေရးမ႑ငမ ကယစားလယအမားစ၏ ၃ ပ ၂ ပ မေပး

မႈျဖင တရားသႀကးမားအား ဖယရားႏငမႈသည တရားစရငေရး လပပငခြငအာဏာအား

အလြသးစားျပျခငးက တားဆးႏငမည ထေရာကေသာေစာငၾကညမႈတစရပက အေထာက

အကျဖစပါသေလာ။ သ႔မဟတ ႏငငေရးပါတတစခ သ႔မဟတ ညြန႔ေပါငးအစးရအဖြ႕

ထသ႔ တရားသႀကးမားအား ဖယရားႏငသည အခြငအေရးေပးျခငး ျဖစပါသေလာ။

၃။ တရားသႀကးမားအား ရာထးမထတပယျခငးႏင စညးကမးခမတျခငးတ႔အတြက တညဆ

ဥပေဒမား၊ လပထးလပနညးဆငရာ နညးဥပေဒမားႏငစပလဥးသည တရားစရငေရး

လြတလပခြင အာမခခကမားမာမညသ႔ရသနညး။ ယခငဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ သ႔မဟတ

တညဆဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင တရားသႀကးမားလြတလပခြငရေၾကာငး ထတျပန

ေၾကညာထားေသာလညး အဆပါထတျပနခကသည လြတလပခြငအစစအမနအျပည

အဝ ရရႏငစြမးမရသညအခါ ေရ႕လာမညအနာဂတတြင အလားတထတျပနခကမးမား

ထေရာကေအာင မညသ႔လပေဆာငၾကမညနညး။ တရားစရငေရးဆငရာ စညးကမး

ခမတျခငးႏင ရာထးမထတပယျခငးတ႔က တရားမတ၍ ေျဖာငမတစြာေဆာငရြကေရး

ႏင စပလဥးသည နညးဥပေဒမားက အာမခႏငရန မညသညဥပေဒျပ႒ာနးခကမားက

ထညသြငးရန လအပသနညး။

၄။ မညသည လစဟာကြကမားက ပတပငေဆာငရြကရနလပါသနညး။ တရားစရငေရး

မ႑ငတြင ရာထးတညၿမပငခြငဆငရာ လၿခမႈရပါက တရားသႀကးမားအား မတရား

ေျပာငးေရႊ႕ျခငးႏင ရာထးအဆငေလာချခငးတ႔မ အကာအကြယေပးရနလညး လအပပါ

သေလာ။ လစာခစားခြငေပးပါက ပငစငခစားခြငေပးပါမညေလာ။

၅။ တရားသႀကးမားအား ရာထးမထတပယျခငးႏင စညးမဥးပငး ျပ႒ာနးခကမားသည

ႏငငေရးစနစအတြငး ကယျပန႔သည လပပငခြငအာဏာမားမေဝျခငးႏင မညသ႔ဆက

စပေနပါသနညး။ ဥပမာ- အပခပသည သမၼတ၏ လပပငခြငအာဏာ ေကာလြနမားျပား

ေနမႈက ကန႔သတလပါက (ဥပမာ- တရားသႀကးတစဥးအား တငၾကားႏငခြင အပါအဝင)

တရားစရငေရးဆငရာ စညးမဥးမားႏင ရာထးမထတပယသညလပငနးစဥ (ဥပမာ - တရား

သႀကးတစဥးအား တငၾကားႏငခြင အပါအဝင)မ သမၼတအားခနလပထားရန ထညသြငး

စဥးစားရမည။ တစဖကတြငမ ပါလမနလႊတေတာမ႑ငအား ထနးေကာငးရန သမၼတ

သညအဆးအျဖတျပခြငမရပါက တရားစရငေရးေကာငစ၏ ဘကလကမႈကငးသည ဥက႒

တစဥးအေနျဖင သမၼတအေနျဖငေဆာငရြကရန သငေလာမႈရႏငပါသည။

၆။ အာဏာပငအဖြ႕အစညးအေနျဖင တရားသႀကးမား ခန႔အပခြငရပါကရာထးမထတပယ

ရန လပပငခြငအာဏာလညး ရပါသေလာ။ ထသ႔လပေဆာငခြငရပါက တရားစရငေရး

မ႑ငအေပၚ အျခားမ႑ငတစခမ လပပငခြငအာဏာေကာလြနလပေဆာငခြငရျခငးမ

ကာကြယရန အားေကာငးခငမာသည လပထးလပနညးဆငရာ ထနးေကာငးေစာငၾကည

ေရးမား မညသ႔ထညသြငးရမညနညး။

Austin, G., The Indian Constitution: Cornerstone of a Nation (Oxford: Oxford University

Press, 2000). “အႏၵယႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ : ႏငငအတျမစ”

Bridge, J., ‘Constitutional Guarantees of the Independence of the Judiciary’, Electronic

Journal of Comparative Law, 11/3 (December 2007). “တရားစရငေရးမ႑င၏လြတလပ

ခြငအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာအာမခခကမား”

Cahill, M., ‘Collateral Damage of Seanad Abolition’, Constitution Project, University

College Cork, 2013. “အထကလႊတေတာ ဖကသမးျခငးေၾကာင ျဖစေပၚလာႏငသည

ႀကးမားေသာ ထခကပကစးမႈမား”

Hamilton, A., ‘The Judiciary Department’, in J. Madison, A. Hamilton and J. Jay (eds),

The Federalist Papers (New York, 1788), <http://thomas.loc.gov/ home/histdox/

fed_78.html>, accessed 20 July 2017. “တရားစရငေရးမ႑ငက႑”

International Bar Association (IBA), ‘IBA Minimum Standards of Judicial Independence’,

adopted 1982, <http://www.ibanet.org/Document/ Default.aspx?DocumentU-

id=bb019013-52b1-427c-ad25-a6409b49fe29>, accessed 17 July 2017. “တရားစရင

ေရး လြတလပခြငဆငရာ IBA ၏ အနမဆးစႏႈနးမား”

Latimer House, ‘Guidance on Parliamentary Supremacy and Judicial Independence’,

1998, <http://www.cpahq.org/cpahq/cpadocs/Latimer%20House%20Principles.

pdf>, accessed 6 September 2016. “ပါလမနလႊတေတာဆငရာအာဏာႏင တရားစရငေရး

လြတလပခြင လမးညႊန”

စာတမးထတြင ရညၫႊနးထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားက ႐ာေဖြရန

ဤစာစဥတြင ရညၫႊနးထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စာသားမားအား မညသည ရငးျမစမ ေကာကယသညဟ ေဖာျပမထားခလင Constitute Project ၏ Website ျဖစသည https://www.constituteproject.org/ မ ေကာကႏႈတေဖာျပထားသညဟ မတယႏငသည။

McKillop, B., ‘The Judiciary in France: Reconstructing Lost Independence’ in H.

Cunningham (ed.), Fragile Bastion: Judicial Independence in the Nineties and

Beyond (Sydney: Judicial Commission of New South Wales, 1997). “ျပငသစႏငင၏

တရားစရငေရးမ႑င- ဆးရးခေသာ လြတလပေရးအား ျပနလညတညေထာငျခငး”

Parliament of the Republic of Trinidad and Tobago, ‘Eightieth Report of the Salaries

Review Commission’, 2006, <http://www.ttparliament.org/ legislations/

h_80threport_src.pdf>, accessed 17 July 2017. ထရနဒကႏငတဘာဂးသမၼတႏငငပါလ

မနလႊတေတာ “လစာေငြမား ျပနလညသးသပေရးေကာမရင၏ ၁၈ ၾကမေျမာကအစရငခစာ”

United Nations General Assembly, International Covenant on Civil and Political Rights,

Resolution 2200A (XXI), adopted 16 December 1966, entered into force 23 March

1976, <http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/ Pages/CCPR.aspx>,

accessed 14 August 2017. ကလသမဂၢအေထြေထြညလာခ၊ “ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာ

အခြငအေရးမားႏင စပလဥးသည ႏငငတကာ သေဘာတညခက၊ ဆးျဖတခကအမတ

2200A (XXI)”

United Nations, Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR), ‘Basic

Principles on the Independence of the Judiciary’, 1985, <http://www.ohchr.org/EN/

ProfessionalInterest/Pages/IndependenceJudiciary.aspx>, accessed 17 July 2017.

“တရားစရငေရးမ႑င၏လြတလပခြင အေျခခစညးမဥးမား”

Elliot Bulmer သည International IDEA ၏ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ ဖြ႕စညးတညေဆာကျခငး

အစအစဥမ အႀကးတနးအစစဥအရာရတစဦးျဖစသည။ University of Glasgow မ ပါရဂဘြ႕ရတစဦး

ျဖစၿပး University of Edinburgh မ မဟာဝဇၨာဘြ႕ ရရထားသည။ စာေရးသသည International

IDEA ၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ဖြ႕စညးတညေဆာကျခငး စာစဥ၏ အယဒတာတစဦးျဖစၿပး

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ဒဇငးပစ၊ အငစတကးရငး ဒဇငးပစတ႔က ႏႈငးယဥေလလာေသာ ဘာသာ

ရပက အထးျပေလလာသည။ ထ႔အျပင စာေရးသသည ကမၻာတစဝနးတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

ျပျပငေျပာငးလမႈျဖစစဥမားတြင နညးပညာအေထာကအပႏင စြမးရညျမႇငတငေရးတ႔အား ကမးလမး

ခတဆကေပးသျဖစၿပး ယခလကရတြင အာဖဂနနစၥတန၊ ျမနမာ၊ တဗာလႏင ယကရနးနငငရ

စမကနးမားတြင တာဝနထမးေဆာငလကရပါသည။

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး နငငတကာအဖြ႕အစညး (International

IDEA) သည အစးရခငး ခတဆကလပကငေသာ အဖြ႕အစညးတစချဖစၿပး ကမာၻတစခြင ေရရည

တညတေသာ ဒမကေရစရရေရးအတြက ပပးကညသည။ International IDEA သည အသပညာ

မား၊ ႏငးယဥေလလာမႈမား ပပးေပးျခငး၊ ဒမကေရစ ျပျပငေျပာငးလေရးတြင ပပးကညျခငး၊ မဝါဒ

မားႏင နငငေရးျပျပငေျပာငးလရာတြင ကညေဆာငရြကေပးျခငးျဖင ေရရညတညတသည ဒမ

ကေရစစနစသ႔ ေျပာငးလမႈမားျဖစေပၚလာေစရန ရညရြယပါသည။

http://www.idea.int

International IDEA ၏ MyConstitution Programme သည လပေဖာေဆာငဖက

သကဆငသမား၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးဆငရာ အသပညာမားက ျမႇငတင

ေပးျခငးျဖင အလးစျခင စဥးစားဆးျဖတနငေသာ၊ အမားပါ၀ငမႈရေသာ၊ ျပညတြငးျဖစ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ ယဥေကးမႈတစရပ ေဖာေဆာငနငရန ရညရြယပါသည။

International IDEA မ ထတေဝလက႐ေသာ “ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး” စာတမးတငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကသမား၏ လကေတြ႕ကက ၾကေတြ႕ ရေသာ ေ႐ြးခယမႈမားအေပၚတြင အေၾကာငးအရာအလက စနစတကခြျခားတငျပျခငးျဖင ႐ႈပေထြး ေပြလလေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနာမားက လြယက႐ငးလငးေသာ နညးလမးမားျဖင ႐ငးျပႏငရန ေ႐း႐ႈသည။

၁။ အေျခခဥပေဒဆသညမာ အဘယနညး။ အေျခခ သေဘာတရားမားႏင အယအဆမား။ *၂။ ဥပေဒျပလႊတေတာ ႏစရပထား႐ျခငး (သ႔) Bicameralism*၃။ တက႐က ဒမကေရစ စနစ။ *၄။ တရားေရးဆငရာ ရာထးေ႐ြးခယ ခန႔အပမႈမား။ *၅။ တရားေရးဆငရာ ရာထးမား၏ တညၿမပငခြင၊ ထတပယျခငး၊ အထးကငးလြတခြငမားႏင

တာဝနခမႈ။ *၆။ ပါလမနစနစသး ဒမကေရစႏငငမား႐ အပခပေရးအာဏာ မကငသးေသာ သမၼတမား။ *၇။ ပါလမနစနစသး ဒမကေရစ ႏငငမား႐ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင အာဏာကန႔သတထားေသာ

ဧကရာဇမား။ ၈။ ဘာသာေရးႏင ႏငငအၾကား ဆကစပမႈ။ ၉။ လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ လပပငခြငမား။ ၁၀။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငေရး လပထးလပနညးမား။၁၁။ ကန႔သတခက (ဥပေဒ) အပဒငယမား။ ၁၂။ ဖကဒရယ စနစ။ *၁၃။ ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစ။ *၁၄။ သမၼတ လကဝယ႐ ဗတအာဏာမား။ ၁၅။ သမၼတ လကဝယ႐ ဥပေဒျပေရး အာဏာမား။၁၆။ ပါလမန ဖကသမးျခငး။၁၇။ အစးရ ဖြ႕စညးမႈႏင ဖယ႐ားေရး ယႏရားမား။၁၈။ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမား။ *၁၉။ ထနးညႇျခငးႏင ႀကးၾကပ ကြပကျခငးဆငရာ လြတလပေသာ အဖြ႕အစညးမား (စတတမ႑င

အငစတကး႐ငးမား)။*

*ျမနမာ ဘာသာျဖင ရ႐ႏငသည။

ဤ စာတမး မားက ကြၽႏပတ႔၏ ေအာကပါ ဝဘဆဒ <http://www.idea.int/publications> တြင ရယႏငပါသည။ ေနာကဆးအဆင ျပငဆငထားေသာစာတမးမားက ဤ ဝဘဆဒ <http://constitutionnet.org/primers> တြငလညး ရယႏငပါသည။

International IDEA မ ထတေဝလက႐ေသာ “ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တည ေဆာကျခငး” စာတမးမားက ႏငငတစဝမး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး သ႔မဟတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပျပငေျပာငးလေရးအတြက ေကာငးမြနေသာ ဆးျဖတခကမား ခမတႏငေရးအတြက ရည႐ြယေရးသားထတေဝသည။ ႏငငေရး ပါတမား၊ အရပဖကအဖြ႕အစညးမား၊ အစးရ၀နထမးမား၊ လႊတေတာဥပေဒျပသမား၊ ႏငငသားမားအတြက အေထာကအပ ျဖစေစမည ျဖစသည။

ႏငငေရးဆငရာ၊ ဥပေဒျပေရးဆငရာ အထးကြၽမးကငသမား မဟတေသာ သာမန စာဖတသမားအတြက အေၾကာငးအရာ ေခါငးစဥမားအလက မတဆကစာအေနျဖင လညး ေရးသားထား သည။ ထ႔အတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးနယပယ၌ ဗဟသတ၊ အေတြ႕အၾက႐ၿပးသတ႔ ျပနလညႏးေႏာ ဖတ႐ႈႏငရနအတြကလညး အသး ၀ငပါသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကသမား၏ လကေတြ႕ကက ၾကေတြ႕ရေသာ ေ႐ြးခယမႈမားအေပၚတြင အေၾကာငးအရာအလက စနစတက ခြျခားတငျပျခငးျဖင ႐ႈပေထြးေပြလလေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနာမားက လြယက႐ငးလငးေသာ နညးလမးမားျဖင ႐ငးျပႏငရန ေ႐း႐ႈသည။

ISBN : 978-91-7671-292-4 (print)ISBN : 978-91-7671-293-1 (pdf)

International IDEAစတြနးစေဘာဂSE- ၁၀၃၃၄၊ စေတာဟမးၿမ႕ဆြဒငႏငငဖနးနပါတ - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀အးေမးလ - [email protected] ဝဘဆဒ - www.idea.int

International IDEA ျမနမာႏငငအေျခစက႐း၆၈(ဘ)၊ ဆရာစလမး၊ ဗဟနးၿမ႕နယ၊ ရနကန၊ ျမနမာႏငင။ဖနးနပါတ - +၉၅ ၉ ၂၆၃ ၁၂၈၁၀၄အးေမးလ - [email protected] [email protected] ဝဘဆဒ - www.idea.int

ယခ စာတမးအား ဘာသာျပနဆျခငးနင ပနပျခငးက ေနာေဝးႏငင၏ ႏငငျခားေရးဝနႀကးဌာန၊ ဖငလနႏငင၊ ဆြဒငႏငငႏင လဇငဘာခႏငင အစးရတ႔မ ေထာကပကညသည။