· Created Date?íÄHöèê ì^ Ý 2Ù Gù a]y

TEORIE HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

P R O F . U Ł D R H A B . M A Ł G O R Z A T A J A N I C K A

K A T E D R A M I Ę D Z Y N A R O D O W Y C H S T O S U N K Ó W G O S P O D A R C Z Y C H U Ł

Międzynarodowe stosunki gospodarcze

Teorie handlu międzynarodowego

Dzięki teoriom handlu międzynarodowego dowiadujemy się:

Z jakich przyczyn kraje uczestniczą w handlu międzynarodowym?

Jakie odnoszą korzyści z tego tytułu?

Jakie czynniki decydują o strukturze handlu?

Ograniczenia teorii:

Odnoszą się do tendencji długookresowych (nie wyjaśniają zmian krótkookresowych)

Nie uwzględniają zjawisk natury finansowej (ich wpływ na handel jest neutralny)

Teorie handlu międzynarodowego

Teorie handlu międzynarodowego można podzielić na:

1. Tradycyjne – objaśniają uwarunkowania i kierunki handlu między krajami w sytuacji zróżnicowanych warunków produkcji w poszczególnych krajach.

2. Współczesne – objaśniają uwarunkowania i kierunki handlu między przedsiębiorstwami w różnych krajach w sytuacji podobnych warunków produkcji w poszczególnych krajach.

Tradycyjne teorie handlu międzynarodowego

Merkantylizm

Pierwsza teoria handlu międzynarodowego, Anglia XVI-XVIII w.

Miarą bogactwa kraju są zasoby pieniężne – pieniądz kruszcowy (srebro i złoto)

Bogactwo to jest pomnażane przez eksport (import wpływa na nie negatywnie)

Warunkiem uzyskania korzyści z handlu jest wypracowanie nadwyżki w bilansie handlowym

Uzasadnione jest promowanie eksportu i ograniczanie importu (z wyjątkiem surowców)

Krytyka merkantylizmu

Mechanizm wyrównawczy systemu waluty złotej koryguje

nadwyżki/deficyty poprzez zmiany poziomu cen i konkurencyjności krajów, niemożliwe jest więc utrzymywanie ciągłej nadwyżki.

Posiadanie nadwyżki handlowej nie jest równoznaczne z dobrobytem, w teorii nie porusza się kwestii produkcji na rynek krajowy.

Wymiana międzynarodowa oznacza, że jeśli część krajów odnosi korzyści, część musi ponosić straty (gra o sumie zerowej)

Klasyczna teoria handlu

1776 – A. Smith

Wszystkie kraje uczestniczące w wymianie międzynarodowej mogą odnosić korzyści (gra o sumie dodatniej), lecz te korzyści nie muszą być równe,

Przyczyna handlu międzynarodowego: różnica w realnych kosztach produkcji, a dokładnie rzecz ujmując – w wydajności pracy między krajami.

Korzyści z handlu międzynarodowego są rezultatem specjalizacji krajów (praca przesuwana jest do najbardziej produktywnych zastosowań) i różnic cenowych wynikających z odmiennych nakładów pracy.

Przewaga krajów może mieć charakter absolutny lub komparatywny.

Przewaga absolutna - liczba godzin pracy potrzebna do wyprodukowania jednostki towaru

Produkt

Kraj A

Kraj B

Jabłka (kg)

3 5

Herbata (kg)

6 2

Przewaga absolutna

Gospodarka składa się z 2 państw, każde wytwarza 2 produkty przy wykorzystaniu tylko pracy (1 czynnik)

W kraju A wyprodukowanie kilograma jabłek wymaga 3 godzin pracy, kg herbaty – 6 godzin.

W kraju B wyprodukowanie kilograma jabłek wymaga 5 godzin pracy, kg herbaty – 2 godzin.

Kraj A ma przewagę absolutną w produkcji jabłek, kraj B – w produkcji herbaty.

W tej sytuacji kraj A powinien się specjalizować w produkcji jabłek i importować herbatę (zaoszczędzi wówczas 3 godziny pracy na produkcji 1 kg herbaty), zaś kraj B w produkcji herbaty (zaoszczędzi wówczas 3 godziny pracy na produkcji 1 kg jabłek).

Jeśli kraje dobrze wykorzystają posiadane zasoby wówczas zaoszczędzone godziny pracy mogą przesunąć do produkcji bardziej opłacalnych produktów.

Niższe koszty wytwarzania oznaczają też niższe ceny, co jest korzystne dla konsumentów.

Teoria ta wyjaśnia strumienie handlu w przypadku surowców naturalnych.

Przewaga komparatywna

Czy jest uzasadnienie dla handlu, gdy jeden z krajów ma niższe

koszty produkcji w przypadku obu dóbr?

Jeśli odpowiedź byłaby „nie” wówczas oznaczałoby to, że tylko jeden z krajów eksportuje towary, drugi tylko importuje, co jest niemożliwe z punktu widzenia działania gospodarki światowej.

1817 – D. Ricardo dowiódł, że kraj nie musi mieć przewagi absolutnej w kosztach produkcji, by włączyć się w handel międzynarodowy.

Kluczową kwestią jest posiadanie przewagi względnej definiowanej poprzez stosunek kosztów realnych w obu krajach.

Jeśli stosunek ten jest różny, wówczas specjalizacja i handel między krajami są opłacalne.

Przewaga komparatywna - liczba godzin pracy potrzebna do wyprodukowania jednostki towaru

Produkt

Kraj A

Kraj B

Jabłka (kg)

3 5

Herbata (kg)

9 10


Kraj A jest bardziej wydajny w produkcji jabłek i herbaty niż kraj B. Jednak przewagi w wydajnościach nie są takie same. W kraju A zużywając 9 godziny pracy można wyprodukować 1 kg herbaty lub 3

kg jabłek. W kraju B zużywając 10 godziny pracy można wyprodukować 1 kg herbaty lub 2

kg jabłek.

W kraju A koszt produkcji jabłek stanowi 1/3 kosztu produkcji herbaty. W kraju B koszt produkcji jabłek stanowi 1/2 kosztu produkcji herbaty.

Jabłka są więc relatywnie tańsze w kraju A niż w kraju B.

Kraj A powinien się specjalizować w produkcji jabłek, a kraj B w produkcji

herbaty. Po rozpoczęciu handlu przepływy herbaty i jabłek będą trwały do momentu

zrównania się relacji wymiennej jednego towaru na drugi.


Jeśli przyjąć, że kraje cechuje przewaga względna wówczas: Im bardziej zróżnicowane relacje wymienne były między krajami, tym

większe łączne korzyści po rozpoczęciu handlu,

W wyniku handlu relacje wymienne w obu krajach po jakimś czasie ulegną wyrównaniu, pod warunkiem, że kraje mają zbliżony potencjał gospodarczy.

Jeśli jest on istotnie różny (np. USA, Czechy) wówczas relacja wymienna ustali się na poziomie obecnym w większej gospodarce, która importując relatywnie tańszy towar z mniejszego kraju nie jest w stanie zaspokoić popytu na swoim rynku.

Taka sytuacja grozi niebezpieczeństwem uzależnienia małego kraju od eksportu jednego towaru, dzięki czemu osiąga większe zyski z handlu. Jest to ryzykowne, ponieważ duży kraj może zmienić preferencje lub dostawców.

Ograniczenia teorii klasycznej

Rozpatrywane są tylko 2 kraje, 2 produkty i 1 czynnik produkcji: praca

Zasoby czynnika produkcji i jego wydajność są stałe

Czynnik produkcji nie przenosi się między krajami

Nie ma relacji kursowych, nie ma zmian kursu walutowego, nie występują żadne kategorie pieniężne

Występuje konkurencja doskonała

Nie ma żadnych kosztów transakcyjnych

Teorie neoklasyczne

Neoklasycy zmodyfikowali założenia klasyków i skoncentrowali się w

swoich badaniach na realnym funkcjonowaniu gospodarki rynkowej.

W efekcie tych badań pojawiły się dwie główne teorie odnoszące się do wcześniejszej teorii kosztów względnych:

Teoria kosztów alternatywnych

Teoria obfitości zasobów


1933 – G. Haberler

Każdy kraj dysponuje określonymi zasobami czynników produkcji, które można wykorzystać albo do produkcji jednego (np. jabłka), albo drugiego dobra (np. herbata).

Każdy kraj może wytwarzać albo tylko herbatę, albo tylko jabłka, albo określoną kombinację obu dóbr.

Oznacza to, że zawsze istnieje możliwość wyboru między produkcją jabłek i herbaty, co powoduje powstanie tzw. kosztów alternatywnych.

Koszt alternatywny to konieczność rezygnacji z produkcji określonej ilości jabłek, aby wytworzyć określoną ilość herbaty, lub odwrotnie.


Wspomniana rezygnacja z produkcji i przesuwanie zasobów powinny występować przy rozwijaniu korzystnej specjalizacji międzynarodowej.

Podjęcie takiej specjalizacji oznacza możliwość częściowej/całkowitej rezygnacji z produkcji jednego dobra (które jest wówczas importowane) przy jednoczesnej częściowej/całkowitej koncentracji zasobów na produkcji drugiego dobra (które jest eksportowane).

Specjalizacja i handel międzynarodowy rozwijają się w sytuacji zróżnicowania kosztów alternatywnych w różnych krajach.

Każdy kraj powinien się specjalizować w produkcji tych dóbr, w przypadku których ma niższe koszty alternatywne.

W każdym kraju można uszeregować dobra według rosnącego lub malejącego stosunku kosztów ich wytwarzania – eksportowanie dóbr produkowanych najtaniej, importowanie dóbr produkowanych najdrożej.


Teoria kosztów komparatywnych była także rozwijana przez kolejnego klasyka - J.S. Milla, zaś współcześnie przez E. Heckschera, B. Ohlina i P. A. Samuelsona.

Teoria Heckschera-Ohlina- Samuelsona (H-O-S) wyjaśnia strukturę handlu międzynarodowego przy założeniu względnej różnicy w wyposażeniu w czynniki produkcji poszczególnych krajów.

Teoria ta wprowadza dwa czynniki produkcji w miejsce jednego: kapitał i pracę

Zakłada ona, iż dany kraj odniesie korzyści z produkcji i eksportu tych dóbr, których podstawą wytwarzania jest czynnik produkcji występujący w nim obficiej.

Kraj ten będzie natomiast importował te dobra, których podstawą produkcji jest czynnik występujący w mniejszej ilości.


Teoria ta jest oparta na wielu założeniach, m.in.:

1. pełna homogeniczność czynników produkcji,

2. stałość i niezmienność funkcji produkcji dla poszczególnych towarów (proporcje obu czynników produkcji są takie same w produkcji danego towaru),

3. pełne wykorzystanie czynników produkcji,

4. doskonała konkurencja w skali międzynarodowej,

5. pełna elastyczność płac i cen,

6. brak możliwości przepływu czynników produkcji w skali międzynarodowej.


Handel i specjalizacja między krajami są uzasadnione różnicami w

zasobach czynników produkcji. Kraje produkują dwa towary, do wytworzenia których czynniki produkcji

wykorzystywane są w różnych proporcjach, np. koszule (produkt pracochłonny) i komputery (produkt kapitałochłonny).

W obu krajach relacja nakładów potrzebnych do wyprodukowania każdego z towarów jest taka sama.

W krajach występują różnice odnośnie do posiadanych zasobów czynników produkcji.

W kraju A jest relatywnie więcej zasobów kapitału niż pracy, w kraju B – więcej zasobów pracy niż kapitału.

Co ważne, nie są istotne różnice bezwzględne, a różnice względne (np. w Szwajcarii może być w ujęciu bezwzględnym mniej kapitału niż w Wielkiej Brytanii, ale w ujęciu względnym – Szwajcaria może być lepiej wyposażona w kapitał niż Wielka Brytania)


W kraju A względnie lepiej wyposażonym w kapitał jego cena (stopa

procentowa) jest relatywnie niższa niż wynagrodzenie (cena) pracy (płaca). Pracownicy pracujący przy nowoczesnych kapitałochłonnych maszynach uzyskują relatywnie wysokie wynagrodzenie z uwagi na wysoką wydajność pracy.

W kraju B względnie lepiej wyposażonym w pracę jej cena (płaca) jest relatywnie niższa niż cena kapitału (stopa procentowa). Maszyn jest niedużo i są one kosztowne, cena kapitału jest relatywnie wysoka. Siła robocza z uwagi na dużą ilość jest względnie nisko wynagradzana.

Kraj A względnie lepiej wyposażony w kapitał powinien produkować i eksportować dobra kapitałochłonne (komputery), zaś kraj B względnie lepiej wyposażony w pracę dobra pracochłonne (koszule).


Co się stanie, kiedy kraje zaczną ze sobą handlować? W kraju A produkującym komputery zwiększy się zapotrzebowanie na ich produkcję

(eksport), jednocześnie zmniejszy się zapotrzebowanie na produkcję koszul (import).

Ograniczenie produkcji koszul doprowadzi do uwolnienia relatywnie większych zasobów pracy niż kapitału. Ponieważ producenci komputerów potrzebują kapitału, którego jest mniej, jego cena wzrośnie. Jednocześnie na rynku pojawi się więcej siły roboczej, której cena (wynagrodzenie) spadnie.

Odwrotnie stanie się w kraju B produkującym koszule. W efekcie zachodzących zmian wzrośnie cena pracy, spadnie cena kapitału.

Nastąpią zmiany w strukturze produkcji w obu krajach i spadną różnice w cenach czynników produkcji w porównaniu z sytuacją przed rozpoczęciem handlu.


Zdaniem M. Blauga „teoria ta wydobywa znaczenie dawnego twierdzenia

ekonomii klasycznej o tym, że handel zastępuje międzynarodowy przepływ czynników produkcji, a tym samym stawia pytanie, czy przy braku mobilności czynników produkcji między krajami sam handel mógłby doprowadzić do wyrównania się cen wszystkich czynników produkcji we wszystkich krajach, które biorą w nim udział.”

Twierdzenie Stoplera-Samuelsona

Mówi o tym twierdzenie (teoremat) Stoplera-Samuelsona: jeśli w efekcie wprowadzenia zasad wolnego handlu preferowany jest czynnik występujący względnie obficie, zaś dyskryminowany czynnik występujący relatywnie rzadko, to wprowadzenie barier w handlu spowoduje, iż podział dochodów z tytułu zastosowania obu czynników będzie korzystniejszy dla czynnika występującego w danym kraju we względnie mniejszej obfitości. Inaczej mówiąc: Usunięcie barier doprowadzi do wzrostu ceny czynnika względnie obfitego i spadku ceny czynnika rzadkiego. Zgodnie z teorią, zmiany na rynkach obu krajów będą trwały do momentu wyrównania w nich cen czynników produkcji. W praktyce ten proces nie występuje z uwagi na podejmowane przez kraje działania chroniące ich rynki (protekcja).

Paradoks Leontiefa

1953 r. – amerykański ekonomista rosyjskiego pochodzenia W. Leontief.

Przetestował działanie teorii H-O-S na przykładzie USA (dane z 1947r.)

Obliczył kapitałochłonność towarów eksportowanych przez USA i towarów produkowanych w USA substytuujących import (nie znał nakładów czynników produkcji w krajach eksportujących swoje wyroby do USA).

Zgodnie z teorią USA powinny eksportować dobra kapitałochłonne jako kraj lepiej względnie wyposażony w kapitał, a importować pracochłonne.

Badania Leontiefa pokazały, że jest całkiem odwrotnie.

Wielu ekonomistów testuje teorię H-O-S dla różnych okresów i krajów, brakuje jednoznacznego potwierdzenia paradoksu, badania ciągle są prowadzone.

Paradoks Leontiefa

Próba wyjaśnienia Paradoksu Leontiefa:

1. Różna jakość czynników produkcji w różnych krajach. Np. siła robocza (praca) może mieć różne kwalifikacje – kapitał ludzki a siła robocza.

2. Maszyny mogą być różnie zaawansowane technologicznie – nowoczesne i przestarzałe.

3. W obu przypadkach różna wydajność pracy.

4. Nowoczesne maszyny wymagają wysoko wykwalifikowanej siły roboczej.

5. Proste prace nie wymagają wyjątkowych kwalifikacji.

Teorie tradycyjne – korzyści z handlu - podsumowanie

Korzyści z handlu powstają wówczas, gdy dochodzi do wymiany dóbr

między krajami zgodnie z zasadą, że dobra krajowe, które są względnie tańsze od zagranicznych, będą przedmiotem eksportu, zaś dobra krajowe względnie droższe od zagranicznych będą zastępowane importem.

Korzyści z handlu są także następstwem specjalizacji między krajami, w wyniku której zasoby krajowe są przesuwane do przemysłów, w których koszty wytwarzania są względnie najniższe w porównaniu z innymi krajami.

Współczesne teorie handlu międzynarodowego


W dotąd rozpatrywanych modelach nie występowały:

1. Korzyści skali (kiedy poprzez zwiększenie nakładów otrzymujemy bardziej niż proporcjonalny przyrost produkcji, np. nakłady rosną dwukrotnie, produkcja czterokrotnie – jednostkowy koszt przeciętny maleje)

2. Zróżnicowanie produktów (takie same produkty we wszystkich krajach)

3. Konkurencja niedoskonała

4. Przedsiębiorstwa (analizowane były całe kraje)


Współczesne teorie handlu międzynarodowego poszukują odpowiedzi na pytanie, dlaczego występuje wymiana handlowa między krajami znajdującymi się w podobnej sytuacji gospodarczej (zbliżony poziom rozwoju). Szczególnie interesujący jest przypadek krajów wysoko rozwiniętych, w przypadku których gros wymiany handlowej przypada na wymianę między nimi samymi. Kraje różnią się między sobą nie warunkami produkcji, lecz: 1. Korzyściami skali produkcji, 2. Zróżnicowaniem produktów, 3. Liczbą firm funkcjonujących na rynku, 4. Sposobem, w jaki ze sobą konkurują między sobą.

Teorie neotechnologiczne

Autorzy tych teorii wskazują na postęp techniczny jako istotny czynnik

determinujący kierunki specjalizacji w handlu, kierunki jego rozwoju oraz wielkość osiąganych korzyści.

Główne teorie neotechnologiczne:

1. Teoria korzyści skali

2. Teoria cyklu życia produktu

3. Teoria luki technologicznej

Korzyści skali

Uwzględniając korzyści skali – można wyróżnić wewnętrzne i

zewnętrzne korzyści skali.

Zewnętrzne korzyści skali pojawiają się, gdy koszt jednostkowy produkcji zależy od wielkości gałęzi przemysłu, ale nie musi zależeć od wielkości firm tworzących tę gałąź.

Wewnętrzne korzyści skali pojawiają się wówczas, gdy koszt jednostkowy produkcji zależy od wielkości pojedynczej firmy, ale niekoniecznie od wielkości całej gałęzi.

Korzyści skali - zewnętrzne

Zewnętrzne korzyści skali powstają wówczas, gdy wzrost rozmiarów

produkcji przedsiębiorstw jednej gałęzi w konsekwencji przynosi obniżkę kosztów przeciętnych w poszczególnych przedsiębiorstwach (które ze sobą konkurują na rynku).

Sytuacja taka może być rezultatem powstania wyspecjalizowanych przedsiębiorstw, które dostarczają im np. maszyn i półproduktów.

Ponieważ przedsiębiorstw w gałęzi jest wiele, rosną zamówienia na maszyny i półprodukty. Dostawcy zaczynają zwiększać ich produkcję, co obniża koszty produkcji i sprzedają je taniej.

W efekcie przedsiębiorstwa działające w danej gałęzi przemysłu zyskują tańsze zaopatrzenie i obniżają własne koszty produkcji.

Korzyści skali - zewnętrzne

Kolejnym przypadkiem zewnętrznych korzyści skali może być przemieszczanie się pracowników czy też innowacji technologicznych między przedsiębiorstwami.

Korzyści zewnętrzne mają szansę występować z największą intensywnością w miejscach, gdzie występuje skupisko firm danej branży.

Skupisko takie przyciąga nie tylko kolejne firmy z danej branży, ale także podwykonawców i firmy zajmujące się obsługą przedsiębiorstw (usługi prawne, księgowe, itp.)

Korzyści skali - wewnętrzne

Wewnętrzne korzyści skali oznaczają spadek długookresowych kosztów przeciętnych na skutek wzrostu rozmiarów produkcji w konkretnym przedsiębiorstwie. Jest to rezultatem trzech czynników: 1. Spadku kosztów stałych wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji (koszty

stałe muszą być ponoszone bez względu na rozmiar produkcji). Im wyższa produkcja tym niższy koszt stały na jednostkę produktu, a w konsekwencji – jego niższa cena.

2. Specjalizacji – przedsiębiorstwo specjalizujące się w produkcji danego dobra może zainwestować w lepszy sprzęt sprzyjający wzrostowi wydajności pracy.

3. Wzrostu przychodów więcej niż proporcjonalnego w stosunku do wzrostu nakładów stałych – istnieją branże, w których nakłady stałe (oraz na badania i rozwój) są na tyle wysokie, że nie opłaca się podejmować produkcji na niewielką skalę.

Korzyści skali - wewnętrzne

Istotne korzyści czerpią także przedsiębiorstwa, które zajmują pozycję lidera na rynku, tzw. przewaga pierwszego na rynku.

Zdobycie tej przewagi wynika zwykle z wcześniej poniesionych dużych nakładów na badania i rozwój, a także inwestycji poczynionych na podjęcie produkcji.

Lider wyprzedza inne firmy i czerpie zyski z tytułu zajęcia pozycji dominującej, często inne firmy nie mogą się już „przebić” na rynek.

W tej sytuacji należy uznać za uzasadnione wspieranie przez państwo tworzenia innowacji i firm innowacyjnych, które dzięki temu mogą stać się konkurencyjne z produkcją na rynkach międzynarodowych.

Zróżnicowanie produktów – cykl życia produktu

Teoria cyklu życia produktu – połowa lat 60. XX w. - R. Vernon (USA)

Cykl życia produktu zwykle dzielony jest na cztery fazy:

1) wprowadzenia: okres powolnego wzrostu sprzedaży produktu w miarę jego wprowadzania na rynek,

2) wzrostu: okres szybkiej akceptacji produktu przez rynek i znacznej poprawy rentowności,

3) dojrzałości: okres zwolnienia wzrostu sprzedaży produktu, wynikający z akceptacji większości potencjalnych nabywców.

4) spadku: okres znacznego spadku sprzedaży i zysków.

Teoria ta wpisuje się w zakres tematyczny marketingu.

Jak można powiązać ją z handlem międzynarodowym?

Cykl życia produktu – handel międzynarodowy

Założenie teorii: innowacje w gospodarce światowej rozprzestrzeniają się stopniowo i nierównomiernie.

Przepływ informacji o nowych technikach wytwarzania produktów jest ograniczony, głównie przez stosowanie prawa patentowego.

Można wyróżnić fazy cyklu życia produktu – z punktu widzenia kierunków i wolumenu handlu w gospodarce światowej:

1. Faza I – produkt nowy, innowacyjny

2. Faza II – produkt „dojrzały”

3. Faza III – produkt standardowy

I faza

Kraje gospodarki światowej są różnie wyposażone nie tylko w dotąd rozpatrywane

czynniki produkcji: kapitał i pracę, ale także w kolejny czynnik: wiedzę.

Produkty innowacyjne wprowadzane są najpierw na rynki krajów, w których nakłady na badania i rozwój są wysokie. W efekcie powinno to przynieść w tych krajach wzrost produkcji towarów zaawansowanych technologicznie, których produkcja jest kapitałochłonna i wymaga wysoko wykwalifikowanej siły roboczej (kapitał ludzki). Produkcja jest kosztowna.

W pierwszej fazie nowy towar jest relatywnie drogą nowością, którą nabyć mogą zamożni konsumenci na rynku krajowym i na rynkach innych krajów.

Producenci krajowi rozpoczynają produkcję i eksport, chroniony patentami towar (własność intelektualna) nie jest produkowany w innych krajach.

II faza

W drugiej fazie rośnie popyt na towar na rynkach krajów rozwiniętych.

Jednocześnie stopniowo spada jego cena, zwiększa się bowiem podaż i

konkurencja – przedsiębiorstwa z krajów importujących zaczynają podejmować jego produkcję kupując licencję lub produkują towary podobne.

Przedsiębiorstwa kraju producenta dokonują inwestycji bezpośrednich w krajach, w których popyt na towar jest wyjątkowo duży i także podejmują produkcję.

Wzrost produkcji i spadek ceny powodują wzrost popytu w krajach mniej zamożnych, rozwijających się, które zaczynają go importować. Towar upowszechnia się na rynku międzynarodowym.

Przestaje być także innowacyjną nowością, staje się towarem standardowym.

III faza

Towar znajduje się w ostatniej fazie – produktu standardowego.

Aby zwiększyć popyt w krajach w krajach rozwijających się konieczne jest obniżenie jego ceny, co oznacza obniżenie kosztów produkcji.

W tej fazie produkcja przenoszona jest do krajów rozwijających się, najczęściej poprzez inwestycje bezpośrednie, w których wynagrodzenie siły roboczej jest niższe.

Ostatecznie krajowi, który zainicjował produkcję, przestaje się ona opłacać i zaczyna importować produkty z krajów rozwijających się.

Teoria luki technologicznej

Według tej teorii kierunki i strukturę handlu międzynarodowego artykułami przemysłowymi warunkują opóźnienia poszczególnych krajów w opanowywaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów oraz wykorzystywania osiągnięć postępu technicznego. Kraje innowacyjne, które są w stanie sprostać wymogom nieustannego wyścigu technicznego, mają łatwiejszy dostęp do zagranicznych rynków zbytu. Kraje te eksportują przede wszystkim wiedzę techniczną oraz nowoczesne artykuły przemysłowe o wysokim stopniu przetworzenia. Kraje mniej innowacyjne muszą konkurować w eksporcie innych towarów oraz zdobywać rynki zbytu głównie poprzez konkurencję cenową. Kraje te eksportują towary „tradycyjne” oraz o mniejszym wkładzie technicznym.

Teoria luki technologicznej

Wraz z upływem czasu kraje mniej innowacyjne opanowują nowe technologie i rośnie konkurencyjność cenowa ich produkcji – zaczynają eksportować dobra sprzedawane wcześniej tylko przez producentów-monopolistów.

Tym sposobem najnowsze osiągnięcia wiedzy technicznej rozpowszechniają się w skali międzynarodowej, produkcja innowacyjnych dóbr stopniowo przenosi się do krajów o niższych kosztach wytwarzania (głównie o niższych płacach). Pozycja monopolistyczna krajów „przodujących” stopniowo zanika. Odwracają się także dotychczasowe kierunki wymiany – eksport liderów i import imitatorów wynikające z różnic w innowacyjności zastępuje eksport imitatorów i import liderów wynikające z różnic kosztów produkcji.

Teorie neoczynnikowe

Można je uznać za specyficzne rozwinięcie teorii obfitości zasobów – ich

autorzy wskazują na dodatkowe przyczyny rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego – uwzględniają większą liczbę czynników oraz zmiany ich zasobów w czasie.

Każdy kraj powinien:

specjalizować się w wytwarzaniu i eksporcie tych towarów, których produkcja wymaga intensywniejszego zastosowania relatywnie obfitych czynników,

jednocześnie importować te towary, których wytwarzanie wymaga zastosowania czynników względnie mało obfitych.

Teorie neoczynnikowe

Do chwili obecnej powstały trzy teorie neoczynnikowe:

1. Pierwsza – obok pracy i kapitału uwzględnia zasoby naturalne jako trzeci niezależny czynnik wytwórczy.

2. Druga – uwzględnia wewnętrzną złożoność czynników produkcji: pracy (prosta i złożona) i - kapitału (kapitał rzeczowy i kapitał ludzki – wiedza i umiejętności).

3. Trzecia – stanowi syntezę dwóch pierwszych – zasoby naturalne postrzegane są jako czynnik niezależny, zaś czynniki produkcji mają charakter złożony.

Konkurencja doskonała

Na rynku doskonale konkurencyjnym obecnych jest wielu kupujących i sprzedających,

Żaden z nich nie ma znacznego udziału w rynku, a firmy są cenobiorcami,

Sprzedający mogą sprzedać dowolną ilość towaru po cenie rynkowej i nie wpłynie to na jej zmianę, ponieważ każdy sprzedający dostarcza na rynek tylko niewielką część towaru.

Konkurencja niedoskonała

w przypadku konkurencji niedoskonałej jedna lub (zwykle) kilka firm

sprzedaje dany towar,

warunkiem wzrostu popytu na ten towar jest obniżka jego ceny,

producenci są tu cenotwórcami – wpływają na ceny swoich produktów.

Monopol

Monopol – sytuacja na rynku charakteryzująca się:

1. występowaniem tylko jednego dostawcy lub producenta danego towaru/usługi, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;

2. występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ograniczenia importowe, patenty, koszty itp.);

3. unikatowością produktu monopolu (nie posiada on dobrego substytutu).

Monopol

Monopol może mieć charakter: 1. państwowy – kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub

produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

2. wymuszony – kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;

3. naturalny – wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje, sieci przesyłowe prądu i gazu, itp.).

W przypadku monopoli naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.

Monopol

Przyczyny powstawania monopolu

1. monopolista posiada patenty na produkt,

2. monopolista jest jedynym i wyłącznym właścicielem strategicznego zasobu, nie mającego bliskich substytutów

Założenia czystego (pełnego) monopolu:

1. monopolista ma wyłączność sprzedaży danego towaru na danym obszarze

2. monopolista posiada odpowiednio duży kapitał

3. bariery administracyjno-prawne – polityka państwa chroniąca krajowego producenta przed napływem na rynek produktów zagranicznych (protekcja)

W praktyce występowanie czystego monopolu jest bardzo rzadkie.

Monopol

W gospodarce zamkniętej monopol ustala ceny, które są wyższe niż w

gospodarce otwartej. Produkcja (podaż) równa się konsumpcji (popyt).

Po zniesieniu barier konsumenci krajowi mogą zaopatrywać się w

tańszy towar na rynkach zagranicznych.

Monopol, aby sprostać konkurencji, musi obniżyć ceny, co pociąga za sobą spadek produkcji, konsumenci brakującą ilość towaru kupują na rynkach zagranicznych.

Jeśli monopol chce zwiększyć udział w rynku krajowym musi doprowadzić do wzrostu wydajności produkcji, by obniżyć koszty produkcji, wówczas może oczekiwać wzrostu udziału w rynku krajowym, jednak udział ten będzie na niższym poziomie niż przed otwarciem na wymianę międzynarodową.

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna charakteryzuje się dużą liczbą monopolistów produkujących dobra substytucyjne względem dóbr konkurentów i mających ograniczony wpływ na ceny. Konkurencję tę wyróżniają dwie cechy: 1. Każda z firm jest w stanie wyróżnić swój produkt w porównaniu z

produktami innych firm. Konsumenci są przywiązani do produktu i są w stanie odróżnić go od oferty pozostałych firm.

2. Każda firma traktuje ceny ustalane przez inne firmy jako dane, czyli nie uwzględnia wpływu jaki może mieć jej cena na ceny pozostałych – stąd mowa o konkurencji monopolistycznej. Z jednej strony jest konkurencja między firmami, z drugiej – każda firma zachowuje się jak monopolista.

Konkurencja monopolistyczna

Po zniesieniu barier w przepływach towarów między krajami

pojawiają się dwie struktury monopolistyczne, które konkurują między sobą w wymiarach krajowym i międzynarodowym.

Powoduje to wzrost konkurencji i eliminację mniej efektywnych przedsiębiorstw w obu krajach. Dla bardziej efektywnych pojawiają się możliwości wzrostu eksportu, wzrostu sprzedaży i wzrostu korzyści skali.

Następuje restrukturyzacja działających przedsiębiorstw, zmienia się struktura rynku, rośnie oferta produktów (nie tylko krajowe, ale także zagraniczne).

Konsumenci zyskują na niższych cenach produktów.

Struktura handlu

Konkurencja monopolistyczna ma znaczenie dla struktury handlu. Jeśli wziąć pod uwagę dwa kraje, z których jeden jest lepiej wyposażony w kapitał, a drugi w pracę, wówczas jeden będzie produkował i eksportował dobra kapitałochłonne (tekstylia), a drugi – pracochłonne (żywność). Wówczas mamy do czynienia z wymianą międzygałęziową.

Jeśli pojawia się konkurencja monopolistyczna wówczas w dwóch krajach mamy tę samą relację praca/kapitał i to samo dobro (tekstylia), ale o różnych parametrach użytkowych. Oba kraje będą produkowały i eksportowały to dobro z uwagi na parametry użytkowe i pojawiające się korzyści skali. Pojawia się wymiana wewnątrzgałęziowa – oba kraje produkują, eksportują i importują dobra tego samego rodzaju.

Handel wewnątrzgałęziowy

Handel wewnątrzgałęziowy to wymiana dóbr identycznych lub podobnych (substytutów).

Wymianie podlegają: Dobra jednorodne (np. artykuły rolne, surowce, artykuły przemysłowe),

różniące się ceną; Dobra zróżnicowane (np. substytuty – elektronika, maszyny).

Uzasadnieniem wymiany handlowej dóbr jednorodnych są: koszty transportu (odbiorcy przy granicy), czy koszty magazynowania (lepiej sprzedać i później kupić niż magazynować). Uzasadnieniem wymiany handlowej dóbr zróżnicowanych są: cechy charakterystyczne (wino – smak, kolor, bukiet), marka (trampki), jakość i cena (niegdyś japońskie samochody).

Handel wewnątrzgałęziowy

Handel wewnątrzgałęziowy dotyczy przede wszystkim krajów:

1. wysoko rozwiniętych, podobnych do siebie pod względem techniki produkcji, dostępności kapitału i siły roboczej (zbliżony poziom rozwoju gospodarczego);

2. o wysokim zaawansowaniu technologicznym (korzyści skali),

3. produkujących skomplikowane dobra przemysłowe (chemikalia, sprzęt elektryczny i elektroniczny, farmaceutyki, wyroby medyczne)

Znaczenie handlu wewnątrzgałęziowego

1. przynosi dodatkowe korzyści ponad te, które można osiągnąć

dzięki przewadze komparatywnej (dzięki korzyściom skali – mniejsza liczba produkowanych dóbr; konsumenci mają jednak większą ofertę na skutek importu),

2. umożliwia wymianę handlową między krajami tak samo/podobnie wyposażonymi w czynniki produkcji,

3. pojawia się przy integracji gospodarczej „równych”.

Intensywność handlu wewnątrzgałęziowego

Podobieństwo preferencji konsumentów

Teoria analizuje strumienie i kierunki handlu od strony popytowej

1961 – S. Linder (Szwecja)

Kraj produkuje i eksportuje towary kupowane przez większość społeczeństwa, a importuje dobra kupowane przez dwie skrajne grupy – najbogatszych i najbiedniejszych.

Dzięki takiej polityce przedsiębiorstwa krajowe realizują korzyści skali, obniżają koszty przeciętne i są konkurencyjne na rynkach zagranicznych.

Przedsiębiorstwa te poszukują rynków zbytu, na których nabywcy mają zbliżone dochody i wymagania w zakresie cen i jakości towarów. Konkurują przede wszystkim marką (np. segment samochodów, ubrań).

Teoria dotyczy handlu artykułami przemysłowymi, gdzie istotne są gusta konsumentów, ma znaczenie drugorzędne w przypadku handlu surowcami i artykułami rolnymi (najistotniejsze są tu warunki naturalne).

· Created Date?íÄHöèê ì^ Ý 2Ù Gù a]y

Documents