Top Banner
**************************************************************************************** * * spandapradiipikaa * edited by Mark S. G. Dyczkowski * ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY. * * Encoded in Velthius encoding * ************************************************************************************** प। ] दीिपका: उलाचायिवरिचता यत परापरभिश यायोदयौ। तीश बल नमः॥ ंं ना िवकिवलसभावग गम। भिम ै यिय िकििथतोऽिथिभः॥ ुं ानारािण साश नासखदािन त। माानममृत सरसिव मृिजत॥ िचामिणक एव सगणषमिणिव। तजिष यथैकोऽक िनःशषाहा तथा॥ नारायणानसिजवयिऽिवबमात। जातो जनानमहाथ ााित मलः॥ मायायामतमछ आिचामिणयतः। यतऽता ै माा दीिपका॥
107

** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

Feb 16, 2018

Download

Documents

phungphuc
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

****************************************************************************************** spandapradiipikaa* edited by Mark S. G. Dyczkowski*** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski** THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY.** Encoded in Velthius encoding***************************************************************************************

प।् १] ूदीिपका:

उलाचायिवरिचता

यत परापरभिश यायोदयौ।् ू

स प तीश बल नमः॥ं ं ं ं ं ु

ना िवकिवलसभावग गम।ु ुं ्

भिम ैयिय िकििथतोऽिथिभः॥ु ु ु ु ं

ानारािण साश नासखदािन त।ु ु ु

माानममतृ सरसिव मृिजत॥ु ुं े ु ्

िचामिणक एव सगणषमिणिव।े ु े ु

तजिष यथकैोऽक िनःशषाहा तथा॥े ेु

नारायणानसिजवयिऽिवबमात।ं ्

जातो जनानमहाथ ााित मलः॥ु ु

मायाँयामतमँछ आिचामिणयतः।

न ँयतऽता ैमाा ूदीिपका॥े

Page 2: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अयमऽ िकलाायः िसमखनागत रह यत।ु े ं ं ्

तद भकटवसगगरोरवा िशाणाम॥् े ु ु ु ्

अवबोधाथमनािशकयाऽऽ सह कतवान। ु ु ं ृ ्

यदिप तदथ ााोाूकटीकतोऽि तनषत॥ृ े े ्

मोहिनशामगता मशदिप नाथमी। े

स दीिपकयाऽ तीपनाथमहम॥ू ं े

प। ् २] ोतृः पोासन चोिदत यदा।े

परवश इव ूवदा न गवाययमारा॥ृ े

(कलापकोऽयम ्)

अऽादौ तावािभधानािभधयिवषयूयोजनूयोजन े -

ूयोजनानीित षड। यतिैवना ौोतणॄा शाु े ं ं

ूनादर एव ादूय। इहवैो िह ं -

ूयन परी तमादरािदिते ं

शामरण च हयोपादयिवचारमाऽमिप न भवत िके े े े ् ं

पनपरीणम। तथा चोमागमरहोऽ ु ् े -

साावान यिद िवधाय न मितमाा् ू ं

Page 3: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

त ंिनज तदविददतोऽितगम।ं ु ्

नाात िऽभवनम ीवममक ु ् ु ू -

क सममसमसतामयात॥ं ्

षायिववकऽिप ु े े -

साात मव वा शा दीयवै िह सा मितः।् े ं

शारण स सरोिधकािरणः॥े ं

पराऽौताविप ु -

यत सोपानन ूासादमाहत वन वा नद तरत् ् ्े े े े

ताणवै िह भगवाााऽवग इित।े

तऽामीषा शााणा सावत पिवधः। परों ं ्

महान िदो िदतर इतरतरित। तऽह िसपषयोः ूायण् े े े े ेु

िदतरः। अथ वावाचकलणः। वाोथः। वाचके ं

शाम। ािभधोऽथऽऽ वाः। ताचका ् -

पचाराााता। शाथे ं

याोक यवैोथािप धाथन सहोत।े ेु

Page 4: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िद िकिलन इित।े

प। ् ३] नात ः। न िनरा तावत् ्ं

परमानो यगपििवका या सवऽौविता। तात ु ु ृ -्

शाषायप यः रन ूितभोदयः।ु ु ्

स चाऽऽबलशीशििपः सकः॥ू ं

अताऽितमातामहाचायण महाबलन ु े -

यथाथनाा बोध े

इािदनाो िवभवोदयो रहोऽ। उे ं

चरूिभायाम े -्

या चषैा ूितभा तदाथबमिषता।

अबमानिचिपः ूमाता स महरः॥ू े

ापका सामाः सवसाधारणादिप।

अ च -

Page 5: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ः सामापव शाा शरः िशवः।ू ु

भावः भाव ंच ातािभधाः ताः॥े ृ

अ, िचत सिवान बोधित पयायाः। एष एव् ं ं े

िनरावरणिचपाद िदालानविूसरोऽितीयः्

ानभवकैूमाणः शिचबर आिचामिणपयतयाऽु े े

-िभधयः। कतोऽ िचामिणिमित चत। शाात।े ु े ् ्

ौीपौराया म ं ु -्

िचामणो पण न िकिपलत।े े

अथ चािभमत सत ॄवै सवशिकम॥ं ंू े ्

परमाथसार च े -

सवाकारो भगवानपात यन यन भावन। ु े े े े

त त भाव भा िचामिणिरव समित॥ं ं ं ू े

ानसोधऽिप े -

Page 6: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

भावादकपािप नाना ंूितपत।े े

ान शिः सलैीिामणिरव॥ े

प। ् ४] अ च शाकारणाथसयाऽऽिकौयरत े े ं -्

वािवशरशाा िनदशः कतः। वव िननामकं ृ ु ु

एव। ूो च िसनाथनाभदाथकािरकािदम ं े े -्

वनो भावश मा िनराकतः।ु ू ृ े

कनामाऽमवतैत यिवपदशनम॥े े् ्

न िवभोिववतऽि पिरणाम न िचत।े ं ्

अथवा यम तथा न खडना॥ु

सिवकाशऽिप ं े -

इित िनमलबोधकप दहपिरमहः। ै े े

िववतपिरणामाा ाामपपत॥ ं ु े

िववतऽतथापथा भािस मत। ु

पिरणाम स एव ंसवणिमव कडल॥े ेु ु

नन कथम िनरावरण ंयतः सखःखमोहाक ु ु -

Page 7: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

गणािदिनरैावतमव पँयामः। अऽोत। एत िहु ृ े े े

यात य िनःसाकाः। ातसृौया लूिताे ् ं ं ु

इवाूबबीना शबप िवहायाहम ु ु ुं ं ंु -्

ूयन कामकामाादा ूितपाना िनजधमरिध े ं ं -

वा सोचपतामापादयिवापात। न पनः् ु

पितानाम। उ चहाम ् ं े े -

गणािद इािद।ु

धातसमीाया च ु ं -

अिवाशबला ित मयमानः।ं े

गहीत न िनज प शबलन तदाना॥ृ ं ं ं े

सा चाऽनतािकाऽिवा नानत िह वता।ृ ृ ु

नाव वनो नाश िवकार वा करोतः॥ु ु ं ं

प। ् ५] नाािदत तमसा रखड िविबया।ु

नाशो वा िबयत यत ताऽिवयाऽऽनः॥े ्

नाऽतः तो न परतो बोऽ परमानः।

बोऽथाऽिवया जीवो मि िह तय॥ु े

Page 8: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तयौ च ु -

यन यन िह ब जवो रौिकमणा।े े े

सोपायन त तनवै म भवबनात॥े े ेु ु ्

कलयौ च ु ु -

ूािणना पतन यन तनवैोतन तम।ं ं ंे े ृ ्

अा बत यन ाा तनवै मत॥े े े ेु

तथा मयाऽिप -

सीदित यनवै जडः ूानवै सरित ःखात।े े ्

िपिडतमयोऽ मित तदव पाऽीकत वत॥ु े ेृ ं

गीतास चगवाऽऽ योपायः ूदिशतः ु े े ु -

आपयमाणमचलूित समिमापः ूिवशि यत।ू ं ु ्

तत कामा य ूिवशि सव स शािमाोित न कामकामी॥् ं

Page 9: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तथा -

रागषिवयै िवषयािनियैरन।े ु ु ्

आवँयिैवधयाा ूसादमिधगित॥ े

अ -

असाभावाना िवषयाननगताम।ं ं ु ृ ्

िवातपरमाथाना जीवतामव मता॥ ं े ु

त चवैाानः ो नटवापता।े े

उ च योिगनाथन तििसतौ ं ंे े ु -

प। ् ६] तदव वा िवा चोदयतर।े े ें ृ ृ

जष यन तािन तातः एव त॥ु े े े

वसैाँयऽिप कायााऽ ामाह यत।े ्

लनाद धमोितिरव िविवधाकितरर गता भाित।् ू ृ े

तिोः सिृः भावजा तैपयम॥े ्

ूाँयानििसौधः साकारमपागतः।ु

Page 10: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अवँयायः ूबोधाक तिदत भावभाक॥ ू े ्

इलमितिवरणे, मगौरवभयात। इह चतैदवाऽऽसमा ् े -

िवचायत। उपायोपयूितपादनमव शा ूयोजनम। याे े े े ्

तदवबोधापयपापिः िरा तदव ूयोजनूयोजनिमित।े े

अ चद दशन तम। ूागोपपा सवशासमद े ं ं ्् ु ु -

भत चातैूितपादक ंिनबाधमव। यतो िवमशा ू ं े -

भपारोहात पँयािदबमण वासवलाभः।ू ु ् े

उ च सिवकाश ं ं े -

सिवलाद वणपणाानात सरती।ं ू ् ्

ूागघोषा सनादाऽन पयतीथा ूवतत॥ु ु े

वा ूाणयित शिः सा िवमोजसा।ृ

ूितयाी पना सा सकोचयित सभवम॥ु ं ं ं ्

कायाऽनप सा प तथा नामािप िबॅती। ु ं ं

िनवाहयित िवििऽा याऽा चराचराम॥ ं ं ं ्

तिना च सववािदना सवै नात िनरा एव िताः। ं े

अत एवरूिभायामािदिसिरम े ु -्

Page 11: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प। ् ७] कतिर ातिर ाािदिस महर। े े े

अजडाा िनषध वा िसि वा िवदधीत कः॥ इित।े ं ं

तदऽ य मोहािूितप तिदमापिततम। यथाे े े ्

किाडिलको राजा चबवितनः सकाशात िकितरािद ् ु -

साधन ूाानर साॆािजगीषया तनवै सह यं ं ं े ु

कतिमितु , तदािवनाशायवै त ात। एव तषामिप तत।् ्ं े

इमाज ंिसमवित।े े

अथ समहमकता सममममाथ गभकं ृ ृ

मिनथमिभमतदवता ोत यः ोक उपस े ं ं ु -्

याथः ूाक ोक िनतोऽिप िवतोत ् े े -

योषिनमषाा जगतः ूलयोदयौ।े े ं

त शिचबिवभवूभव शकर मः॥ ं ं ं ं ु १॥

त भगव शर मो नमः। भोगापवगां ं ं ंु ु

श ौयः सख वा करोतीित शरः। अमलः भावो यं ंे ु

ूागिभधयतयोपाः। इह िह जीवतवै मोः। उे ंु

चहाम े े -

Page 12: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

इित वा य सिवििरािद।ं

तातैद यमःम। यतः सा कतृभोक ् ् ् -

तृरतापा उ चह े ं े -

तदााकिऽमो धम इािदृ

तथा -

यदा कऽािद।े े

सवभरैव च े -

नाऽ गमन ान मोोऽि सरसिर।ं ं ु ु

अानमिभदो यः स मो इित कत॥े े

मोधमष ु -

प। ् ८] िचमव िह ससारो रागािदशिषतम।े ें ्

तदव तिैविनम भवा इित कत॥े े ु ं

Page 13: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

बौ च े -

रागािदमिलन िच ससारिमता।ं ं ं ु

सपात किथतो मोः ूहीणावरणिैजनःै॥ं े ्

नारदसमह च ं े -

सव िवकः ससारो नाो बो िवकतः।ं

मकत भावसोधन ु े -

बन बकद बिको न िभत।ं ृ ् े े

िवककतबैबैत िनश जगत॥ृ े ं ्

आसतौ च -

विा न बोऽि तदभावा मता।ु ु

िवकघिटतावतावभाविप न िकिन॥े ु

Page 14: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

पराऽऽिप े -

िऽिवधो दोषः -भावजामसो िवकजो राजस इािद यावत -्

तनवै दहन वशीभवित भगवतदा सवो भविते े े ू

सवदश सवरः सवशििरािद।

अत एवाऽऽ भगवदः ूयः। यतः ु -

ऐय समम ान यशसः िौयः।

वरैाय च मो षणा भग इित तः॥ं ृ

भगवितरकण न च ोऽि मािननाम।े े ु ्

तपानूवश एव ितरऽ िभमवािभमतम।ु े ेु ्

अथा कः ोता कः ः का वा ितयात ु ु -्

प। ् ९] िवमतदतैात ायोन यथा।े ् ं

उ च ं -

व पता नीा यदा जानाित वदनम।े ें ं ्

Page 15: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तदान वता का ात का वा वदनता परा॥े े्

कवल ऽ शकतो भदः। सोऽिप िवकमलाषाम।े े ें ृ ू ्

उ च ं -

िवकयोनयः शा िवकाः शयोनयः।

यथा राहोः िशर इित धारा वा सिपषो यथा॥

अ -

यदिभ सिवौ तत पर यदोत।ं ं ् े

तििमवाभाित शा भिममपागतम॥ू ु ्

तै िवना वहारोऽिप न िनवहित। उ सिवकाश ं ं े -

वागवााः कारण िववर े ें ृ ्-

ा चतैागमः कवलोऽयम।ं े ्

नास िकिदीह कायं

वाच िवना न िवकोऽि कित॥ं ्

Page 16: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

एषाऽिप बोधमलित ूागवोम। अ जयासिहतायाम ू े े ् ्ं -

िनबोधसामापो भा परा यम।ू ु ्

य शजिनता भावाः ससतराऽिखलाः॥े ू ू

सामाबोधश पँयतकता गताः।े ं

यदाऽिभमखमायाि साित च॥ु ु

शपपदाथ शः स परमः तः। ृ

सपदवीढः रः ितः टम॥ु ु ्

पदाथपिर यः शो मम िवि त मन।ं ं ु े

िचायकरणोास ूयपदवीष च॥ु ुु

प। ् १०] वावाचकभावनाऽिभः ल उत।े ेू

ँयाँयष भावष योऽिभि ूयाित च॥े ेु ु ं

स त लतरवै वहारऽिखल ितः।ु ू े े

अऽािप -

शरीरजो वा शाो वा मानसो वा समतः।ु

वहारोऽसौ नाि यऽ ंनाथ नामगः॥

Page 17: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

इपपमतत। त म इम। त कमु ुे ् ् ्ं ंु ? यषादौन े -्

मागतो िवोदयः ूभवः सितिरित यावत। िनमषाद ु ् े ् -

िवौामात ूलयोऽयः। न तितिर जगतोऽदयोऽयो् े ु

वा।

िकीशशिूसरिवरामौ ूभवाऽयौ।

िसो च ं -

समदित जगदशष तवोदयिवमलसिवदाकार।ु े े ें ं

अ याित सम पनरिप िनजपढायाः॥ इित।ं ं ु

मकता तिवचार ृ ु ं े -

शिूसरसोचिनबावदययौ।ु

याा स िशवो यः सवभावूवतकः॥े

काोऽऽिप े -

दाशयोषिनमषमाऽमयौ जगगलयािवतीक।े े ्

Page 18: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ट ट िहमाऽवभाित िविचऽिनमाणिनदशनन॥ु ुे ें

ानिबयािदगभाशियः ूसराकः।

सोः स उषः ूोो तत तक॥े े े्

यऽ यऽ भविदा ान तऽ ूवतत।े ें

िबयाकरणसयोगात पदाथोदयो भवत॥ं ् ् े

तिरित िनमषः। उदयूलयािवित व ूलयोदयािविते े

य तभभयात। िवपययण चोषशं ृ ् े े

मलाथादािदूयोगः सृाात। े ्

प। ् ११] यािभधय नातः शबमऽऽ भवबः।े ं े

तो नीचः ा त ॄवत यथासम॥े ेु ु ं ्

आाम जगिसहारयोः कारणभावः ूोोृ ं

भिमी च। तऽोषाोगो नानािवधः। िनमषाोोु ु े े

िनरपता। अ। त िकभतम शिचबिवभवूभवं ं ू ्

-िमित।

इाकैा िवभोः शिः ूािधा िबयािभदा॥ इित।

ताना ंचबशनोम। त मािलनीिवजय े े् ं -

Page 19: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

या सा शिजगातः किथता समवाियनी। ु

इा ंत सा दवी िससृोः ूितपत॥े े

सकैाऽिप सनक ंयथा गित तण।े ु

एवमतिदित य नाथित सिनितम॥े े ें ु ्

ापयी जगऽ ानशििनगत। े

एव भविद सविमित कायखी यदा॥ं ं ु

जाता तदवै सा तवऽ िबयोत।ु े

एवमषा िपाऽिप पनभदरैनकताम॥े ेु ्

अथपािधवशााित िचामिणिरवरी।े

तऽ मातृमापा पाशणमािलनी॥ इित।

शीना चब शिचब मातवृग मं ं ं ं ु

चतिवधम। उ च ु ् ं -

खचरी गोचरी चाऽथ िदरी भचरी िभदा।े ू

परािदभारतीस शिचब चतिवध॥ं ं ं ु ं

तथा -

Page 20: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

आना े -िबया खचया चतयम॥ इित।ं ंे ु ्

त यो िवभवो िवभितिवरो वा ताऽिप ूभवम। ूभवत ू ् -्

यािदित ूभव उिानम।्

प। ् १२] यतः सवासा शीना सारिचवगमनाि ं ं -

म। सा च तदिभवै। ूो िह ौीजयायाम ् ्ं -

तिनमदह कवल िचदानः।ु े े

य उदित महानः सा शिववी परा॥ इित।े

िवयामल च ु े -

पािह पाहीित वचनााणािवमहाः।

परापरबलशात पसमाौयात॥ ् ्

िनहता दानववराः पर वीय ूकािशतम।ं ्

तन ता मातरः ूोा िवसवकारणात॥ इित।े ्

अत एव मकारणासा िवानदहाकमम।े ें ु ्

अथवालमऽ। िकमननासा रहपाितूकाशनन योिगनी े ें -

ना मखगतन। शय खचयाा वाा वा पराां ु े े े

Page 21: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

वा अघोराा वा वामाा वा ॄााा वा अा वैव -

शवै -सौरबौाा वा। अथवा शरािशसमािदनाु ु े

। वमाणा अकारारपा करणपा वा भव। एतावतु ्

ूयोजनमऽािभयदासा सवासा पो भगवानव ं ं े

ूभव इित ूितपादनम। तथा च मायावामनसिहतायाम ् ्ं ं -

िव ु-िशव -सय ू -बािद पतया तिचबपिरवारयततु ु ्

-कारण भगवानक एव ानभदनोपानािभिहतः। उं ंे े े े

च कलयौ ु ु -

वदा वैव शवै सौर बौऽतोऽिप च।े े े े े े

एक एव परो ाा ाता य महिर॥े ें

अ -

योषिनमषाा जगतः ूलयोदयौ। त मःे े ं ं ु

इतावता सवम ागरणािचब। उे ु ुं ं

िह रहशाष े ु -

शि शिमावै पदाथयमत।ं ु े

Page 22: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प। ् १३] शय जगत सव शिमा महरः॥ इित।् ं ु े

य शिचबिवभवूभविमित पदमपु ु ं

तशाथम। सािभूायाहाकवः। उ च नौ े े ् ं -

ूतीयमान पनरदव वि वाणीष महाकवीनाम।ं ु े ु ्

यत ूिसावयवाितिरमाभाित लावयिमवानास॥् ु

तनतैदव शीना यतोऽःूसरोदयौ।े े ं

तलालनाासा ूभ ंूातऽिचरात॥ं ु े ्

उ चह ं े -

अिप ाबलशात पषमो भवत। इित। ् ्ु े

यिदद पदममऽि परी तमादरात।ं ंे ्

इतः ूभिृत सवऽहानयो त तधः॥ े ु ं ु ु ै

इित॥ १॥

नन ससायवाया कथ शरताऽऽिन।ु ं ं ं

इाशोदषपिरहाराय तत॥ ू े -

Page 23: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यऽ ितिमद सव काय या िनगतम।ं ्

तानावतपा िनरोधोऽि कऽिचत॥ ृ ु ् २॥

यऽ यिन त इद सव जगण काय् े ं ं

ानपतया शाना ित िनमषावाया साय ं ंे -

ात। या िनगतमिभि गतमषावाया ता ् ं ंु े -

नावतपाद बोधपतयाऽनाािदतभाव ातोनृ ् े

कऽिचिरो धोऽि। यतो बो य सवै नातोु ं

बोधपमनावतमवावायऽिप। उ च ृ े ेृ ं -

यथा हो पकष विैच ापिरतः।े े ेु ं ु

प। ् १४] अथ िनप तथा त िवपता॥े

यथा गिलतप हः िपडाना िितः।े

तथा गिलतव तव शिचदाता॥े ु

ानसोधऽिप े -

िवाौय आकाश न िव नभसो भवत।ं ं े ्

Page 24: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ान नभ इवान य िववदकम॥ं ं ंे ्

आकाश यथान ूितबो न कनिचत।े े ्

ािपात तदाऽिप ानाऽूितबता॥्

इित॥ २॥

सववपसहार िनरोधो मा त त। ृ ु ं े ु ु

जामदाावास कतः ादिनता॥ु ु

जामदािदिवभदऽिप तदिभ ूसपित।े े े

िनवतत िनजावै भावापलतः॥ े ृ ३॥

जामदािदिवभद ूसपित ूसरिप सित तत तंे े ्

िनजादाीयात भावापलपात सिवपावै् ्ृ ं

िनवतत। कतः उपलतो हतोवा। यापलपं े ेु ृ ृ

ितसृवास साधारणम। उ च ु ् ं -

अवाव भदोऽय नावातः कदाचन।े े ं ु

यथा िवषारादौ तन त िभता॥ इित। े ु

Page 25: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

जामयोाववदन सवषा ूिसमवं ं ंे े

सषऽरकाल सखमहमािमााऽिपु ुु े ु ं

सवदनात सवा िनन एव। उ च ं ंे े् -

व ूितिबष जलानवितष।े ेु ु ु ु

यथोन िबयावशथाऽऽ परमानः॥ं े े

अ, कीश िवभद िवशषण भदो िवभदिन।े े े े े े े ्

िकभत तदिभ। तवै तािणावानात। तथा च ं ू े े ेू ् -

प। ् १५] अयैऽथमहो िामिदित कत। ु े

यिैवनाथरण मनसा सितम॥ ं ं ्

यऽाथरण नाि तत सौषमदातम। ं ् ्ु ु

शबोधकपो योऽवाता सवै तयता॥ु ुै

॥ ३॥

अवा एव िवानावातित य जगः। े े ु

ूिभािदयय तिरासाय कािरका॥ ु े ं -

Page 26: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अह सखी च ःखी च रािदसिवदः।ं ंु े

सखावानत वतऽऽताः टम॥ ु ुु ू े े ् ४॥

अह सखीािद याः सिवदः सवदनावाः। ताःं ं ंु े

सिवोऽऽ सवयवातिर सखापलिर उपराग ं ं े ु ु -

तया ट का वतऽवित। सवार िवनाु ं ं ंृ े े े

सवदनाऽभावात।ं े ्

नोऽािवव तादा तिवाः ूयाि वा।ं

िणकानाना व न त ता एव कवलाः॥ं े ेु

यात -्

कायकारणभावो िह बाबाधकताऽिप च।

पवापरकैमातारमरण न िसतः॥ इित।ू े

तऽ िह -

ूमाय िणकन ूणोपपत।ं े े े

ूाारानदाात ूामायिसितः॥ु ्

Page 27: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूितणमथाात सामाामह सित।् े

िवलणाः णाः सव ूामाय िक िनबनम॥ ं ं ्

प। ् १६] सामहािप तन मान का गितः।े

िमाान िमा ंॄिह वा िक िनबनम॥ू ं ्

णार शिकाया रजत कन वायत।े े ेु ं ं

िभान कतृ सव ूामायमायात॥ े ु ्

अपसिसाविसिभविद।ं े

घटपसिसौ पटावगमो भवत॥ं े ्

योऽय स एवायिमित ूयः िरकालजः।ं

कत शो न ताधूामायात िणकैतः॥ु ्

ूािवानित ूिभा िन ूितिता।ृ ं ं

अतो िनभाववैानः कततृोिदता॥ इित।

िक वा बा ं -

एकूमाऽभावात ात िणकादिनयात।् ् ्

ूमाणमूमाण बौाना िह िनराौयम॥ इित।ं ं ्

उ च बौायनसिहतायाम ं ं -्

Page 28: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

कायकारणभाव नाि ान णयः। ु े

ण ितीय नािचत ितबीज कथ भवत॥ं ं ं ंे े् ्ृ

जनक तत कथ नमन वाधनकम।ं ं ं् ्

न जनक ंचदभावाावसितः॥े

जनक न णभः ूहीयत।े े

ितीय यण ितदा शतमथ॥ं ं े े

जनकऽधनाध नाऽभावमित तत।े े ्

ताावाः िराः सव न व पतः॥ े

आावबोधिवषय सिराः िणका न त।े ेु

प। ् १७] बाबाधकभावोऽिप न ािायक िवना॥ं

शौ िह रजतानॅािभोऽि नाथा।ु

ताान िनमक िणकािन बिन नो॥ इित।ं ंे

सायिसौ च -

न िह िनिैवानिैरतरतरवदनम। े े ्

तात पवापरावा पिरमहणपिडतः॥् ू

एकः ूमाता िचऽािभवििभवहारभाक।ृ ्

Page 29: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूिभाया च ं -

एवमोिभानाम पररविदनाम।े ्

ानानामनसानजा नँयनिितः॥ु े

न चदःकतानिवपो महरः।े ेृ

ादकिपानपोहनशिमान॥े ु ृ ्

गीतािप -

मः ितानमपोहन चृ ं

इल कतकाँमना चवणन। अं ंु े , िकभतं ू े

सविर ं े ? सखावास बोपतयाऽनतऽऽनिव।ु ु ृ ु ुू े े

मिणष सऽिमव सदानत एव सवावास। याु ुू ू े ु

एवाह ूाखी स एवा ःखी। आिदमहणािोऽहं ंु

िवरोऽह मढोऽह ूबोऽह धनािदमानहिमितं ं ंू ु

ितूिभानसानात। नवमसौ सावरणः। नतैमृ ु ् ्े

। िवकपतया तासामिनात। तितिरा सवः् ं े ु

तािवावशापरागमाऽम। उ च भतहृिरणा ं -

Page 30: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

नाािदत तमसा रखड िविबया।ु

नाशो वा िबयत यािवयाऽऽनः॥े

सिवकाश च ं े -

अाभावात िटक यथा कम।् ्

प परोपर िनमवोपलत॥ं े े

प। ् १८] तथा भावसमास भगवतँावक वपः।ं ं ु

अिनमलतया पथृक तनैपलत॥ ् े

नतैावताऽसौ िटकः पथृाव रकात।े ्

भावपपिरा तव वा िनमला तनः॥ इित। ु

तथा -

उपरागऽिप श ंन मनया ूभो।े ु

पिर िनज प सिवदाा कतः ौयत॥ं ं ं ु े ्

अथाऽूावै तिप भविपारानगा।ू ूं े ु

तिपािप िह ँयत कारणाऽिप सवात॥ू े ्

Page 31: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तथाऽऽवै -

सदवै शोऽनभवोऽय ूाकारकबरः।ु ु ुं

आकारारसारकाल तािप िनमलः॥े

यथा जाा िसत व र रागण कनिचत।ं ं ं े े ्

तद ूाश ंपना रागार ौयत॥ं ंु ु े ्

एव शा िचितजाा यदाकारोपरािगणी।ं ु

तागापरसारम शवै ितित॥े ु

तथा -

नील पीत सख ःख िचपमखिडतम।े े े ेु ्

िविशनि िवकिऽयोपािधसदा॥

॥ ४॥

तितिर च पमाह -

न ःख न सख यऽ न माो माहको न च।ं ंु

Page 32: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

न चाि मढभावोऽिप तदि परमाथतः॥ ू ५॥

प। ् १९] तत त ंपरमाथतोऽि िना। यऽ न्

ःख -माािकािद। न सख वषैियकम। न माु ं ं्

घटपटािद न माहकमहिमद गामीित ूाकतं ंृ ृ

सिवकाहारप -मिवाकादहार। न

ननािधातृप माहकाभाव उः। उपया।े े

उ च तगभ ं -

परमाथन न मा माहक वा न िकन। ं ं

यात तत ाभासमाभासिमवत॥ इित।े े े्

एव तिह तत पाषाणू मढमव श वा।ं ं ं् ू ूे

अऽोत े- न चाि मढभावोऽपीित। कतििपात। उ चु ु ू ् ं

मिनना ु -

यथा शीतोयोम काल नोो न शीतलः। े े

एव िह सखःखाा हीनमि पद िवभोः॥ं ं ंु

तौ च ु -

Page 33: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

समदित यथा भावान िवना भाननभल।ु े े् ु

व िवनवै भगवान भवाकण तोदयः॥े ं ्

तथा -

यथोतिवशष सामा िनजा िितः।ृ े

पथृङ न शा िनद न च तऽाि तावता॥् ंु

यथोता कडलादः कन क िनजा िितः।ृ ु े े

पथृङ न शा िनद न च तऽाि तावता॥् ंु

एव िना िनजा शा सखःखािवशिषता।ं ु ु े

सवदनसवा तव सिवयी िितः॥ं ं ंे े

नागाजननाऽम ु े ु -्

सवालनधम सवतरशषतः। ै े

सवशाशयःै श न श परमाथतः॥ इित। ू ू े ं ं

प। ् २०] आलोकमालाया च ं -

Page 34: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िवामोवनावकाश ददाित या।ृ े ं

साऽवा काऽिवया मादशा शतोत॥े ें ू

न पनलकवै नािाथानपाितनी।ु ु

इित॥ ५॥

अऽााऽमढाऽियोः सािनतकनोपपिमाह ू े -

यतः करणवगऽय िवमढोऽमढवत यम।ं ू ू ् ्

सहारण चबण ूवििितसतीः॥ े े ृ ं ६॥

लभत,े तत ूयन परी तमादरात।् ्े ं

यतः तता त सवऽयमकिऽमा॥ े ृ ७॥

यतो यात तादय बाः करणवग् ं

बिकमियाोऽ ु - करणचबण सह िवशषण मढ े े े ू -

चतनोऽिवचतनवत य ूवििितसतीलभत।े े े् ं ंृ

एषोपपिहत ाो ॅामको मिणः।े ु ु

यथा वातािसपकादयः िपडोऽिववत॥ं े ्

दाहपाकूकाशादौ शदय गणः। इित।ं

Page 35: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

एव योऽषा चतैापादन समथः स कथं ं ंे े

िनःभावः। उ षायिववक ं ु े े -

दहसािक चतैत सव ानचितम।े ें ् ्

ानानिधितः कायो ठव यतोऽधतः॥े ृ

अत एव जडानामिधातकृता धितः।ृ ृ

गत गगन मावा न धायताऽथा कथम॥ इित।े े ्

तात त ंूयनादरारीम। ूय् ्े

उोगप उाहः। आदरः ौा। अऽ च परीणमोग ु -

बलानूवशन ीकरणम। उ चह ु े े े् ं -

अतः सततम इािद।ु ु

प। ् २१] िसो च ं -

अँय नऽवद ॄ ि ंचाि नऽवत।ं े े् ृ ्

ावोपलोऽ दशन घटव त॥ इित।े ं ु

Page 36: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यतो यायमकिऽमा िनजवै तता सवऽ।े ृ

तनतैम े -् यथा करणािदष चतैापादन ात तथाु े ं

परपरािदिप सातऽासात॥ ु े ् ७॥

तिदया साम करणाना तता।ु ं

सवऽोाऽ या सा त भियिरतियम॥ ु ु ु ्

न हीानोदनाय ूरकन वतत।ं े ेे

अिप ाबलशाषमो भवत॥ ु े ् ८॥

अय पषो जीवाा नानोदन नाूषणं ु े े े

करणचबचोदकवै कवल ूरकभावन वतत। िहशे े े ें

एवशाथऽऽ कवलशाथ वा। अिपिित िनपातः े

ूितषधिनवौ पोतकः। आनो बलमाबले ृ ं

िनरावरणिचिप कतृलणम। तशादवम ू ं ् -्

भात तमो भवत। सवः सवकता ािदथः॥ ् ्े ८॥

अनन सवातमम च तवत।े े ु ्

अिभमानाकोभयन दाह च॥ े -

Page 37: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िनजाशासमथ कतिभलािषणः।ु े

यदा ोभः ूलीयत तदा ारम पदम॥ े ं ् ९॥

िनजा सहजानािदयाऽशिरिवाऽिववकमला भोगािभ ूु े -

लाषमलपतयाऽसमथ सिचतशः। अत एव च कतष े े ु

कायिभलािषणः सािभलाष सतो न कायिमतोऽिप भवित।

तथा च ौीसाता -

अानापक ंच सखःखािदवदनम।ु े ्

सवात कमचबावलनात॥ ्

प। ् २२] गीताषा ूकााशिः ूामवासना।े ृ ु

मायाऽिवा ॅमो मोहोऽान मलिमित िचत॥ं ्

गीत च ं -

ूकित पष चवै िवनादी उभाविप।ृ ं ंु

िवकारा गणावै िवि ूकितसवान॥ इित।ं ंु ृ ्

अनािद समानऽा िवशषोऽय िवचारतः।े े े ं

Page 38: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

लयो यायापात। त सिवकाश ् ं ं े -

मायामतदवाा याशदशनात।े े ्

निह िवातराा सपादीत पनः॥ इित। े ु

अऽ च -

ो ितीयिमह व यदि िकििचारपदवीमवतािरत चत।ु ं े ्

गवपनिमवोपलय ूयाित ंिशस ीवमतव ं े ु

शषसा॥ इित।े ं

िवािधपत े -

भणूकितना समािधना यितो िवषयधाि भित।ृ ु े

सवभपदवीमपयपः िशत परमभितो भवान॥ ु े ेु ्

सा चजािलनो मायवाऽ िता बाधकािन।े े

यथाऽधमिब मलवपण वा॥े ू

बदाः सिललव ताौ िनिवकािरता।ु ु े

यदा त ोभो िवकारोऽशिजिनतो दहाहयपोु ु े

Page 39: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िववकनाबलशात ूलीयत ूलय याित तदा ात परमे े े ् ्ं ं

पद प िितभविदथः।ं े े

उ षडधातसमीायाम ं ु -्

कमािण मोहमलािन ससतृः कारण यतः। ू ं ंे

तयात कमिनमः ः शातमतः॥् ु

प। ् २३] नारदसमहऽिप ं े -

यथा सभिजत बीज नह भयः ूरोहित।ु ूं ं े

िवकीणिच तथा भयो न ससिृतः॥ू ं

स च ोभयः शनःै शनरैासावत। उे ् ं

ासबोध ं े -

यथािपोऽ लनोतं ंृ

सै ूयायानकैन सः।ं

अानपऽिप तथा िनरे े

कालन कैवमपिैत दही॥े ेु

Page 40: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

षायिववकऽापरमानोरतावान भदोऽिभिहतः ु े े े े् -

अिवाकतसोचगहीताहयता या।ृ ृ ं ु

तया िभोऽिभोऽय ततः भीतवत॥ं ्

अभीत एव यः िबदित समम।े े ्

त ादिभ को भदः पारमािथकः॥े

तथा िह िमवै भय ममित यिद बत।ं े ेु

त ंपरामृँ य भीितिभनै बात॥े

एव य एवाऽहिमित भावनया िय।ं

ूलीनाऽहितमिः पँयव दाताम॥ इित। े ्

सिवकाश च ं े -

कमद तमिप य यन माधव। ं ंृ े

िवहीनाऽहिततमव पिरिशस॥ े े

एतावतवै भदोऽ यदहािनताऽऽिन।े

सा चिलीना ा नो भदः ितकैता॥े े

॥ ९॥

Page 41: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प गणानाह ु -

तदााकिऽमो धम कतृलणः।ृ

यतदीित सव जानाित च करोित च॥ ं १०॥

तदा तिन ूलीनोभाक कालऽानः पत ् े े -्

वादकिऽमः सहजो धमः भावो भवतीित वाशषः।ृ े

प। ् २४] िकभतः जानातीित ः। त भावो ।ं करोतीित कतां ू

। कतभावः कतृ।ं आा यो लतु ं ,े एत वा लणपे ं

िच य धम स कतृलणः। यतो यामाद ्

-धतोवा यातमीितमिभमत तानाित यत कतिम तते ं ं ु ु् ्

करोित ानो वा पर वा। पराऽ चषै एव धमे

िववकजानशनोः े े -

त च ूाभवतः िक पवप यत सवो भवित ू ं ं ्

सवदश सवरः सवशििरित।ं

स चाऽ करणिैवनाऽिप ात। तऽवैो िह ् ं - तथा

अिनाम किि नाििपाद तन घामीित ं े े े

यमव दहित। एवमयमााऽनपादाय ाताऽनपादायकारीे ु ु

ानवै सवकरः।

Page 42: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

कतो बोधपात। षायिववक उम ु ् ्ु े े -

निह बोधो िविचऽाथिनमाणऽमपत। े े े

सादव यो पसहॐािण सजृजः॥े

य कतृादीतो वदि तषामनीशतवै ाते े ्

। उ ागमरह ं े -

यऽपीर पिदशि िनिमहते ें ं ु

तरैिपतिल जलािलरोिशताय।ै

अानोपगमनन वशीकते ृ

कामीरिितममी बत सिर॥ इित॥े

तामम॥ ु ु ् १०॥

अाऽकिऽमधम यैायोपाय उत ृ े -

तमिधातभृावन भावमवलोकयन।े ्

यमान इवा यय कसिृतः कतः॥ े े ं ु ु ११॥

त शमाभावमिधातभृावन िचिपतयां ु े ू

Page 43: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

सवापकनावलोकयन पँयन ूितजानन यमान इव े ् ् ्

िवयािव इव िवकसिवा यिित तािवािवलयािदये ं

कतः कसिृतः कितससरण न कतिद भवतीित वाशषः।ु ु ु ुं ं ् े

प। ् २५] उ च िशवसऽष ं ू े ु -

िवयो योगभिमका।ू

अ चतैदवलोकन यद िपतयाऽनभवनम। उं ं् ृ ु ्

हीोपदश े े -

यिदद ँयत ा गह पऽाऽऽ सज।ं ंे ृ ु

यन पँयिस त पँय य ा पँयसऽिखलम॥े ें ं ्

कऽा चोम -्

यो जग पि एष िकन वीोमा ु ु ु -इ करो।

िवषयालिवि एस पाप रावीो अपल े -इयद अबि॥ु ु

तथाऽातः कतः सािभलाषतया िवकिशािदकमागाु ु

Page 44: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

-नसरणमिप व सदवै प िितभवत। ताु े ं े े े ्

-रवत ससः ािदतोऽिवासित। यतोऽास िवना् े

ातमिप ोकत न शत। तदरण च कतः िसिः ु े े ु ?। उं

मिनना ु -

यिद वाचिनकाानािः ाावना िवना।ु ं

शारीरमानसैःखमैरन सवजवः॥ ु े ्

तथा च यौ ु -

रसायन िवनाादात सिचत िसिदम। इित।ं ं् ्ू

अोम -्

आगोपबालविनत भगविमं ं ं

ातोऽपायिवरहा त मोदोऽिस।ु ु

नाः ित भवित धनष तिृहतृं े ु ु

ीर तदव पनरवहारतः ात॥ं े ु ्

॥ ११॥

Page 45: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तान सियतमाहद य ाः शवािदनः।् ं ंु े े ू

अभाव भावयावावयता ोजत॥ इित।ं ंे े ्

नाभावो भातामित न च तऽामढता।े ू

यतोऽिभयोगसशादासीिदित िनयः॥ ं १२॥

अतिऽम य सौषपदवदा।ृ ं ंे ु

न व यमाण ंत ंूितपत॥ े ं े १३॥

प। ् २६] नाऽभावः शशिवषाणसशो भातामनभविवषयता ु -

मित ूाोवात। न च तऽाऽभावऽमढतािप ते ेु ् ू ु

मढाववै सा। यतोऽिभयोगसशादिभलाषसयोगात ू ं ं -्

तदभावभावनमासीदभदतीतिमित िनयः। यात स ममू ्

शावातीतित यत। तम ू े े -्

अभावो यन भावन बोतऽि न नाि सः।े े े

त भाव सावो वद कन िनवायत॥े े

सोऽतियो भावो यन सव िवभात। इित।े े

अतो हतोदभावभावन किऽममिन सदा यम।े ें ंृ ्

Page 46: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िकिमऽ सौषपदवत सषावव। न व मढावावतु ु् ्ु े े ं ू

तदात ंयमाण ंतता ूितपत गित ं े ,

तृाििप ू , िनोिदता। ता ंगपदश ु े े -

नादरात परीिमित॥ ् १२ -१३॥

एवम -्

अवायमऽाऽि तृतभदतः। े

य िनािनिवचारायदमत॥ े ेु -

अवायगल चाऽ कायकतृशितम।ु ं ्

कायताियणी तऽ कतृ ंपनरयम॥ ु ् १४॥

अऽािन पव तऽवायगल दशाय् ू े े ु ं ं

यदि कायकतृशित कायकारणसित भोयभोक ं ं ं ् -

तभृदिभँयििभदा ववदकपम। तऽे े ेृ ्

तयोमाा कायता सा ियणी उििवनाशया। यनः ु ु

कतृ ंतदियिनबाध िचपात ं ्

॥ १४॥

Page 47: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अत एव -

कायखः ूयो यः कवल सोऽऽ त।ु े ें

ति िवोऽीबधः ूितपत ॥ ं ु े ेु १५॥

प। ् २७] अऽािन काय बाऽथ ियिण सित कायखः् े ु

कायसपादनािभमखो यः ूयो बाकरणापारपः ं ु

स कवल त न लत यवै ााे े े ें ू , िगति े -

य वा ापारासामात। तिन ूय सित अि अह ् ् े े ं

िवो न इबधोऽः ूितपत जानाित। न त िचिपु े ु ू

िवनाशोऽि। उ च ं -

िवन िवनाशोऽि िवनऽिप शरीरक।े े े

अभाव सयका नवैाि सिवतः ितः॥े ू ु

इित॥ १५॥

कााह े -

Page 48: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

न त योऽमखो भावः सवगणादम।ु ु ु ्

त लोपः कदािचादानपलनात॥ ु ् १६॥

दशकालािदिवि कायवै लोपो िनविन त योऽम े ृ ु ु -

खो भावो बिहरूसतः पः भावः सवतादीु े

-ना गणानामादमाौय भाव लोपः कदािचाद ं ु ् -

भवद उपपत। कतो न ात। िचिप माऽ ितीय े े् ु ् ू ं ु -

ानपलनादनपलः। तवै िह सवऽ सवदोपलिः।ु ु े

एतम -्

दशकालिबयाकाररैविष वष।े े ु ुु

अनविप ंभािस त बिहः ितः॥ इित।े

अऽ च -

भदः सवतादीना ानादीना च नामी।े ं ं

ानवै धमतया िचिप िितयतः॥ इित। ू

उ च षायिववक ं ु े े -

Page 49: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

गणष ानमा तन तऽवधािरत।ु े े े ेु े

धमनिशताशिबलवीयजसा ितः॥ इित। े े ें

काोऽ च े -

ान ूशा तव बोधवि ं ं ृ -

रैयमसरा परषाम। ु े ्

ूकाशन ूिप योयपां

शिबिहःयैवती बल सा॥ ं

प। ् २८] उबाूसरा त वीयु

तज बाानवभासयी।े

षोढमकैव तव शिर े े ्-

बाावमशा भवदिवा॥ ु े

तऽ सवता ान सव िह जायत ततः। ं े

बल तिृमलात तदभावतः।ू ्

अनािदबोधजोऽऽ बोधमल िह तदा॥े ू ं

तम -्

Page 50: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूभावलण य तजः ूयत परान।ं े े ्

बोधादव त बोधः ूयत जगत॥े े ें ्

तताऽऽ चसै?्वय ातादीर त। इित। ु

तम -्

तः सवकष न िनयोो न िववान। ृ े ु ्

ूवोऽूवो वा यतन मीरः॥ृ ृ े

वीय सदाऽशिनाशाभाव ततः।

तम -्

आसापिरॅशलणायैमासत।ं े

वीयादत त कायऽयः णव यः। े े

अनशिः शिः सा सामात सवतः सदा॥ ्

॥ १६॥

त त कोपलििराह ु -

Page 51: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तोपलिः सतत िऽपदािभचािरणी।ं

िन ाूब तदाऽपर त॥ ं ु ु े ु १७॥

त िचिपानो योिगनः सततमपलिरनभवो भवत।ू ु ु े ्

कीश योिगनः िन सदवै सूब। कीँयपलिः।ं ु ु ु

िऽपदािभचािरणी िऽिप जामदािदष पदवास या नु े ु

िभचरित न िनवतत सा तथोा। तय त िनॅावै। े ु ु

प। ् २९] उ च ं -

कावा न त साऽि या सिव वतत।े ें ं

तन िचनमव ा योिगनः पयपासत॥े े ें ु

अपर पनरीषब ूब च। तदा तिदितु ु ु े

पदऽय परामशः। एतम -्

तदादौ ूागवाया ं(तदऽिपे ) च तयम।्

पद ूया जामयाव वागमात॥ इित।ं े ु ्

अथवा तदादौ तद च त जामयोिरथः।े े

Page 52: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यतः ूबतैयोरव टोपलिः सवदनम॥ ु े ेु ं ् १७॥

स च त कथिमित टीकतमाह ु ु -

ानयिपया शा परमया यतः।े ु

पदय िवभभाित तदऽ त िचयः॥ े ु ु १८॥

िवभापकः िचयििपः परमाा परमयाु ू

शाऽन सामन यः। पदय जामात ु ुृ े े -्

मक े *?ित दीत ूकाशत। कीँया शाे े ? ानयभदने े े

िपया। ैााः पारम। अत एवािवाय् े

ििवधोपलिः। तदऽ पनादयादिनु ्

पदय सषतया िचयिाऽ एव। याभावाज े े ेु ुु -्

ानप एवथः॥ े १८॥

तोपलिया सा गणािदिभः ितःै।ु

कता चित सा शा य तान ूत िदम॥ ु े े े् ु ् -

गणािदिनःाः सामासौयात।ु ं ्

Page 53: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

लालाभाः सततम ापिरपिनः॥ ् ु १९॥

गणाः सरजमािस। आिदमहणाहदहारताु ं

-ऽियभतािन च। गडािदासौ ः गणािदः। त ये ेू ु ु

िनाः ूवाहाः सखःखमोहोिमानिवशषाु े े

ूागलण सामाालनाऽनिवशषु े

सौयादालनातोलालाभाः ूासाकाः। अतं े

एव िविदतव योिगनः पावधानादसकाते ्

सतत िनमपिरपिनः ः।ं ु

प। ् ३०] भावाादका न भवीथः। िसो च ं -

यकाशक ूकाँयिवषय न ँयत मानः।े े

सकाव तत सिव न भात जात॥ ् ं े े े ु

त चावै इित ूागवोम। मतपारमरऽिप े े े े् -

िशवाविनपयो योऽयमाऽितिवरः।

स समितौ यया सवत यतः॥े े ें

Page 54: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

गीतास च ु -

दवैी षा गणमयी मम माया रया।े ु

मामव य ूप मायामिततरि त॥े े े े

॥ १९॥

अ त ु-

अूबिधयत िितगनोताः।ु े े

पातयि ार घोर ससारविन॥ े े ं २०॥

अूबा सढा धीबिय पस पनरतु ुू ु ुं े े

गणािदिनाः ितििपाया अवायाःु े ू

गनऽवादन ूोताः। यतोऽसौ तदाकमवे े े

िनमाान पँयितं , न शबपतया। उ च ु ु ं -

यथादश िशशः िनःासःै मैलीमसम। ु ं ्

करोित तिान िवकजैडाशयः॥ इित।ं

Page 55: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अत एव ससारविन पातयि जननमरणूवाहमागं

ूरयि। कीश े े ? ार ःखनोरण िनारो यऽात एवे े ं

घोर शूद। त ानसोध े े े ं े -

यिप ाशवै गितः साायोयोः।

तथाकः य याित ितीयोऽन नीयत॥े े ें

सावत ीतबोधाना ात िवषमिप।् ं ं े

अवबीना पारत समिप॥ु ं ं े

इित॥ २०॥

प। ् ३१] अथाऽाऽारणोपायमाह ु -

अतः सततमः तिविवय।ु ु े

जामदव िनज भाव न िचरणािधगित॥ े ें ं २१॥

यत पातनशीलाः। अतोऽात कारणाः सतत सवकाल े ् ं -

मो िवकरभावतया कतोोगः। िकमथम तु ु ृ ्

िविवय िववचनाय पािभथम। योप तत।े े ् ्ृ ं

Page 56: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

उ िशवसऽष ू े ु -

उोगः िशव इित।

अतः ूजामदव जामदवायामव ानऽिप िनजमात े े ेु -्

मीय भावमिचरण शीयमिधगित ूाोित। अ चतैद ं े ् -

िववचनम। यदह शबोधकपो जगद मार एव।े े् ं ंु ै

उ च ं -

सव ममाय िवभव इव पिरजानतः।ं ंे

िवानो िवकाना ूसरऽिप महशता॥ं े े

पराऽऽिपे

यदािन सवभतािन पँयाान च तष पथृ ू ं े ु

तदा मृोमत जन।े ेु

अऽ च -

िनमला नबोधकप ंभबििभः। ै ु

Page 57: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

वाा वदकाािप लसऽविहतािभः॥े े े

ताथिचामणौ च -

इ तदनमोहदलनूापोदयों

योगो िनमनाभाविवरहात ाितो िनवतः।् ृ

ँयििववकिववपदापी िवमामयोृ े ु

ानऽिप समािधभावित सोिौयः कारणम॥ु े ्

इित॥ २१॥

प। ् ३२] जामदव भावोिया साऽनै लत।े े

अतः ोदयपदा यष लत॥ु े े ेु

अितबः ूो वा िक करोमीित वा मशृन।ु ं ्

धावन वा यद गत तऽ ः ूितितः॥ ् ं े ् २२॥

िषोीिपतामषऽितबः सन ूाग यद गत यु ् ् ं ंे ्

Page 58: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ारमालत यामौवित शृत। अथवा सिचरागत े ेु ुृ ं ् -

िूयदशनािदना ूः ूहिषतो यद गत परान ं े ् -

प गीयात। तथा अनककायकोलाकलतया िक करोिम ं ंृ ् े ु ? इदं

करोिम, अथवद करोमीित मशृन परामशृिािवो यदे ं ं ं्

गियकािरण दशामाौयते े ्, तथा काातिचतया

समाा धावन धावमानो यद गामवा ् ं े -

मारोहित, तऽ तिन पद ः ूाग आभावः् े ु

ूितितः टोपलतया ितः। एत भवित ु ं -

यऽ यऽ यदा यन सवशिलयो भवत।े े ्

टः ात त तऽ तऽ तदोदयः॥ इित।ु ्

यतः -

बोधाद ःखभवः सवा हषात सखभवः ताः।् ु ु ु् ृ

िक करोमीित मोहोा धावीियवयः॥ इित।ं ृ

उ च िवानभरैव ं े -

बोधा भय शोक गर वारण रण।े े े े े े

Page 59: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

कतहल धा ॄसा समीपगा॥ इित।ु ू े ेु

रहोऽ च े -

बोधहषिववशः परा दशामािौतोऽथ िवमशृ यः ं ं

िबयाम।्

यशिनयतिबयाद माबलद वदि त॥ृ ं ं े

एषोऽऽ तटः पातः ूोः सवतािदभाक॥ इित।ु े ्

तिटपात सवसवकतृसविशतादयः। एष चु े

गपदशनादरात परीः॥ ु े े ् २२॥

प। ् ३३] अवैोदयायोपायार िवशषकणाह ं े े -

यामवा समाल यदय मम वित।ं ं

तदवँय किरऽहिमित सक ितित॥ ं ंे २३॥

तामािौोमागण सोमसयावभाविप। ू ु

सौषऽिमतो िहा ॄाडगोचरम॥ ु े ् २४॥

तदा तिहाोि ूलीनशिशभार।े

सौषपदवढः ूबः ादनावतः॥ ु ुू ृ २५॥

Page 60: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अयमष दवदो ाता अतसिभधानङ े े ु ु ् -

ाो यििम वित विदित तदवँयमह किर ं े -

ऽनाािम किरामीित स यामवामौ ु ु -

पा वि समाल गहीा यिित त पसाम ं ं ंृ ृ ु -

वामािौोमागण िवषववाहण सोमसयाव ं ू ु े ु -

भाविप ावपानूाणौ मनःूाणौ वा। सौषऽिनु े

ममनाा परशिमाग यमिमतो लय गतः।ं ं

िकम त ािदित कतहलात। िक का भवतः ं ु ू ् ृ ? ॄाड -

गोचर िहा शरीरिवषय िवहायं ं , दहाहभावे ं ं

थः। उ च े ं -

जात दहूयीपभे े े

ूाकै िनमल बोधिसौ।े े

अाववियमाममर े ्-

िवाा ंिनमकोऽवभािस॥ इित।े

तदा तिन काल तिन महाोि च परिचदाकाश ू ् ्े े -

िमतशिशभार ूशाानिबय मढोऽनिभ े े ू -

भावः ािदना ममानोऽूबो िनः ातु ु ्

Page 61: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

सौषपदवत। यथा सषपद तथा ूबनावत एवु ु ु् ु े ृ

भवत। उ च रहोऽ े े् ं -

ािन ििमतसोमभारं

ोममागमितव तषः। ृ ु

भावनाितशोऽिप खचराःे

किचदव तव धामदिशनः॥ इित।े े

ूाणापानूशािरव चाऽ िनरनतोदय यिःे े ु

ूोा। माया भोगमोूदीिपकायाम ु ं -्

प। ् ३४] कामा िवषत िनरना बमा िसिः ात।े ेे ्

सय सोम दयायोः शमाित शासवम॥ इित।ू े े ्

एव तोदयः ूोः। तदाऽादव च सहजों े

मोदयः। उ च बौायनसिहतायाम ं ं -्

शा च माा यावोरत रिवः।े े े े

उदयः सवमाणा िवलय िदवौकसाम॥ इित। ं ्

Page 62: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

मािलनीिवजयऽिप े -

यऽाधारिविनमो जीवो लयमवाित।ु

तत ान सवमाणामिऽिमत॥् ं ु े े

तथा -

धमाधमार िच य तदा त सः। े ं ं ु

यि स भवः िक पनमातकृोितः॥े ं ु

इित॥ २३ - २४ - २५॥

अत एव

तदाब बल माः सवबलशािलनः।ं

ूवतऽिधकाराय करणानीव दिहनाम॥ े े ् २६॥

तल िनरावरणिचासप परशामाबां ं

-िधाय माः बीज - िपड - पद - नामपा मननऽाणधर ्

Page 63: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

-िमणः सहजनादशोधदीात सवािदना बलनु ् े

ाधाया मिूया अिधकारायानमहादौ ूवत।ु ु ु े

िकिमव यथा शरीिरणः करचरणादीिन करणािन। अनन मिणःे

परतावबोधािामाऽण यथिविनयोममे े े ु ्

। त िऽकसार ं े -

िविदत त पर त वणातीत िवमह।े े े ेु े

िकर ंत गि मा मािधपःै सह॥ु

अथा त ूयूया अिप य पवसाा ु ु े ू -

दिचिबलाशात कवलवणपााः पिऽकाकरण ् े ु -

विलचा भवि।े

प। ् ३५] उ च हसपारमर ं ं े े -

पशभाव िता माः कवला वणिपणः।ु े े

सौषऽिरताः पित ंूावि त॥ु ुे ेु

यत एष शाो मागऽऽ च माणा साफम। तं ं्

तरािवधान े-

Page 64: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अशाििया पिस न पर पद।ुं े े

शौ िनयोजय जप सफलो भवत॥ इित।े ें ु ्

ौीवहैाया च ं -

िवषव जप कयाादोिनबोिधतम।ु ं ं ु ्

मारािण मिणवौ ूोतािन भावयत॥े ्

तामव च पर ोि परमामतृबिहताम।े े ृं ्

दशयासावमव मो ित िवना॥ इित। े ं

ौीकालपरायाम -्

शो नादाकात ूयनोपबिहतः।् े ृं

मबोधपमिभो बोधयिप॥ इित।

अ सषणसऽष ू े ु -

ाकैिन िचिप भावाभावपिरृतम।ं ंू ्

सवदनसव ूकातीतगोचरम॥ं ं ंे े ृ ्

Page 65: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

इय योिनः ता िवू माणा ूयािका।ं ंृ

त मा वणपण सबाारोिदताः॥े े

नैािलकपदावाः करणानीव दिहनाम।े ्

ूयाः सवकालष िस वीययोगतः॥ु ु े े

एव शबोधाकनाबाोदयादकोऽिप जपों ु े े

लसाकः। त जयायाम ं -्

एक मनाथाबाोिदत च।

यदै त जप िवि लसािभध मन॥ इित।ं ं ं ं ं ु े

॥ २६॥

प। ् ३६] अनया या मवीयममु ु ्, ूाोदयोऽधनामय ु -

माह -

तऽवै सूलीय शापा िनरनाः।ं े

सहाराधकिचन तन त िशवधिमणः॥ े े े २७॥

तऽवै भाव शिमत माः साधकिचन तत े े े े -्

ूवििनिमन तदाधारभतयया सह सक ूलीय अृ े े ेू ् ं

Page 66: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

गि। यत तदनगािपा। उ च कालपरायामे ु ं ्

-

परारतरोधातनानाशिववतगाः। ु े

शयो वणदहष वाणमागताः॥ इित। े े ु

िकभताः कतकाापाः। अत एव िनरनाःं ू ृ ृ

महाकारिहताः। िनरनतानूाणनाा। अननवै चु े

हतना िशवधिमणः िशवव धमा गणा यषाम। सवाःे े ेु ु ्

सवकतार इथः। एवमष एव माा। तषा चात एव े े ं

िशवधिम ंिसिमित॥ २७॥

सह साधकिचन लीय तऽ यत तम।े े ् ्ृ

िशवतािन सवाााहतैोपपिकम॥ ्

यावमयो जीवः सवभावसमवात। ु ्

तवदनपण तादाूितपितः॥ ं े े २८॥

तन शाथिचास न सावा न यः िशवः।े ु

भोैव भोयभावन सदा सवऽ सितः॥ े ं २९॥

Page 67: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

याीव आवै सवमयः सवाको िवपो

बोपात।ृ ्

उ च ं -

यदवै िविदत िव तदानीमव िचयम।ं ं े ्

याि भागो वोऽसौ नाथ यो वदकािहः॥े े

प। ् ३७] वो वदकतामाो वदकः सिवदाताम।े े े ं ्

सिवत दाा चत स तिदद य जगत॥ इित।ं ं ं ं् ् ्े

ौित ु -

आवैद जगत सव नह नानाि िकन।े ें ्

अ। सवभावसमव इित िवशषण हतगभम। ु ुे ें ्

हतवाऽय समवािदित सवषा भावाना समवोे ु ु ु ं ं ं

यात। परािदवामपतया सिवपारोहण िह तषामदयः् ू ं ु े े ु

सा च। तम -्

Page 68: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ारण ंसवििप ात दयात। ं ्

सिवमित िव नाऽसिवत कारण भवत॥ं ं ंे े े् ्

सिवदायतन ात तत सदाा ूपत।ं ं ं ं् े

तावतवै न ला ादनपािसतसिवदा॥ इित।ु ं

अ -

दाक ंभावाना िववद न कचन।ं े े

यकाँयदशा यातो नाऽूकाशः ूकाशत॥ इित।ं े

तथा -

सजृन वदन ापय िऽधक ंूकाशकः।् ् ं ै

ितिरः ूकाशो न यथाऽूकाशकाः॥े

न ूकाशाः ूकाश काशोदय िवना। इित।े ं

पराऽऽिप े -

न तऽािदो भातीािद।

Page 69: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यावत -्

त भासा सविमद िवभातीित। ं

सवमयऽ हरमाह े े - तवदन इािद। तिदितं े

भावाना सवाना परामशः तषा सवदनप ं ं ं ं ंे े े े -

णानभवारण यतादाूितपिभावपतासाि ु े -

दभदसिवितो हतोः। उ िह ासतौ े ें ं -

प। ् ३८] यद व भावन ानन िवषयीकतम।् ु े े ृ ्

तादामायाित जीवः सवमयो तः॥ इित।

अत सिवकरण ् ं े -

यथाऽिना समािव सव तिपमीत।ं ू े

तथा ानसमािव सव तिपमीताम॥ इित।ं ू ्

तथाऽऽगमरह े-

आकारवग उपिर ूितभासतऽ े

Page 70: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ान सािप तव िवमयी िवभितः।ू

िवाकिमित नाऽऽगमिसमतते ्

िक सिविदतपतयािप िसम॥ इित।ु ं ्

एव सिवदव ूाणारण वामपता ध। तम ं ं ंे े ेू -्

ानष िववत वायौ कतवणपिरमहा।े ेु ृ ृ

वखैरी वाक ूायोणा ूाणवििनबना॥् ॄ ं ृ

कवल बपादानात बमपानपाितनी।े ं ु ुु ्

ूाणविमितब ममा वाक ूवतत॥ृ ् े

अिवभागा त पँयी सवतः सतबमा।ु ं

पोितरवाः सा वागनपाियनी॥ इित।े ू

तथा -

य रौित य एषोऽिनिवशषरवाकः।ं े

स परः परमः ायी िनोिदतिनजाकितः॥ृ

िचिदाशिसः आबलिरतः।ु े

सिवतव स तजािस िविचन िद राजत॥ इित।े े ें ्

Page 71: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूिभाया च ं -

िचितः ूवमशाा परावाक रसोिदता। ्

ातमत तदैय परमानः॥े ु ं

सा रा महासा दशकालािवशिषणी।ु े े

सषैा सारतया ूोा दय परमिनः॥ इित।ं े

प। ् ३९] ता चाःसजपाया ाविप शाथ समं ं ं ं

रतः। अत एव तयोरभद एव िवातः। उ चह ु े ें -

यतः शानवधन न िवना ूयोवः।ु े े

वाक च सिवलित ूागवोम ् ं ू े े -् सिवलािदािद।ं ू

तथाजातीयःै ोकैरोम -्

यथा या जगि सवमव िनजाना।ं े

तथा याऽनिवय सवतो भाित भारती॥ु े ं

योिगनाथन चोम े -्

Page 72: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तात सव िसथ भारती कारण पर।् ं े

परा तदारोपाषणनाथिनयात॥े े ्

ता औववै सावपिरकना।ु ृ

निह तामरणषैा लभताऽऽानमिक॥े े े

सा च तामवाया पोितिरत।ं े

िनिवभागबमापा योिगगानिपणी॥ े ु

तत औतिामयी भवित वाक िशव।ु ् े

िविशशिवषयिववारणािका॥ु

ततः शाकन िववाथमयी भवत।े ृ े ्

तदातामरण यााथावधारणम॥े ्

एव सिवप सवूकाशक ूभवै ूकाशन ं ं -

शिया वागःसपा वण -पद -वा -जीिवतभताू

सवै पदाथपतया बिहभवतीित ानभवूिसमव ु े

ूबानाम। उ च ु ् ं -

िचदावै िह दवोऽःितिमावशाद बिहः।े ्

योगीव िनपादानमथजात ूकाशयत॥ ं े ्

िमनास भावजात भासनम।ं ्

अव न िवना तािदामशः ूवतत॥े े

Page 73: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प। ् ४०] अोम -्

यििदाभाित बिहदीश नन तवाव सममः।ू ं े

िनमीिलताा िद लययथवै सव कथमथा तत॥े ु ्

इ भाव एव यतः सवान तथािवधन सवा ं े े -

कन भावन हतना शाथयोिास मािषय वा ने े ेु ु

सा कािचदवाि या न िशवबावमिभयित, या न

िचपथः। सिवीकरणैात यतः सवािम।े ं ् ्

तम -्

यन यन िविभ हतना भाविनगाः।े े े े ु

तन तनैमायाि बोधोदिधसमागताः॥े े

ूाग च ु ं -

शरीरजो वा शाो वा मानसो वा समतः।ु

वहारोऽसौ नाि यऽ ंनाथ नामगः॥ इित।

Page 74: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अत भोैवानभिवतवै भोयभावनानभातया सदाु ुे

सवऽ सितो न ोयमि। तथा च ौितः ं ु -

अहममहममहमम।्

अहमादोऽहमादोऽहमादः॥

मकता तिवचारऽम ृ े ु -्

भाविता भावाः सब पररम।ं े ्

भोयभोभावन न कदािचत भावतः॥ृ े ्

िाऽनभिवता ता माहको भोवदकः।ु ृ े

कतपला सवा ातित ानसकाः॥ इित।ं ंे े

तन ानमव यपतया ूथत इथः। उ च े े े े ं -

भोिवभोय भवतो िविभः सु

ँयत मधतया आा।े ु

त भोयभताः पशवत परषाे ेू ु ् ं

भोगाय भयोऽऽ भव ॅमि॥ू े

भव भव ैभवभतमवं ू े

Page 75: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िवभावयो भगवन भवयः।् े ु

भवदव ूभभावभाजोे ु

िव वश वतियत समथाः॥ इित।ं ंे ु

ानसोधऽिप े -

ाता य ानिमित ानवै िऽधा िितः।े ं

प। ् ४१] ॄापण ॄहिविरऽो तदव यत॥ ं ं े ्

मयवै चो ाऽिप ं -

िवैाऽि न ँयमतधराना ायते ेु ै

आदशूितिबवगिदद िभ िधा भाित यत। ं ं ्

सा याि घटादयो बिहरमी बोधानवधात सदां ु े ्

ानातैमतः तोऽि न पनय सा िचत॥ इित।ु ्

तथासतौ -

यिदद ँयत िकिशना िभत।ं े े

Page 76: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

दशन ितो नाद िवै िह ततो जगत॥ इित। ्ं ृ ्

सषणसऽिप ू े -

यनद ँयत िव िा सव यः सदा।े े ें ं

ँयराचर यः स िविरित गीयत॥ इित।े ु े

जाबािलसऽिप ू े -

िा ा ौोता याता रसियता मा बोाऽपिर -

चतैभावो जगि -िित -लयकैहतभगवान वासदवे ेु ु ्

आित।े

पराऽोपिनषिद च -

ाता च य च वा च वा च भोा च भोय च।े ं ं ं

इािद।

तथाऽऽवै - सवार सवबा योितः यसम ं ं ं -्

बो यभिरित च इित।ं ं ू

Page 77: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ौितरिप ु -

स एव ाता तानिमित।

२८ -२९॥

अऽवै ूशसाारण ीकरणोपाय ूाह ं ंे -

इित वा य सिविः िबडानािखल जगत।ं ंे ्

स पँयतत यो जीवो न सशयः॥ ं ंु ु ३०॥

प। ् ४२] वाशः ाथऽऽ। िक बना ं , इव चोूकारपाे ं

य सिविः सवदन ान यथा मयमव सवं ं ं ंे े

सोऽिखल समम जगत बीडारामतया पँयन िवभावयि ं ं ् ् -

या बकारणाान यात ूबोधाौ जीव ु ् े -

वरवो नाऽऽ सशयः।े ु ं

उपपपलिा िसाद ॅािरऽ नो।ु ं ्

उ च ं -

Page 78: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

सक बोधिवौाौ योऽानभवः ितः।् ु

िवषयानिप सोऽन ाीव तिवत॥ इित।् ु ु ्

य ाः े - िवनोाि कतो मोः। तिरासायाह ं ु -

िवना भावानभवन पसःु े ुं

कैवमािबलािद ात।ु ्

अऽाऽिप प नन मोभागने ु ु ं

यः कत ूमढः॥ु े ू

तथा -

िवदहा अिप ब ूलय गणवािसताः।े े े ु

शरीिरणोऽिप म िवशानसौयात॥ इित॥ु ुे ं ्

ानगभऽिप -

मिय ितिमद जगत सकलमव सवऽ वां ् े

ितोऽहिमित धारणाितयभावनावशतः।े

Page 79: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

जगितयनाथ तनैाितिचरण सात े े

निभव सपयया दिलतिकिषोपवःै॥ृ

गीतािप -

यो मा पँयित सवऽ सव च मिय पँयित।ं

ताऽह न ूणँयािम स च म न ूणँयित॥ं े

पराऽऽिप े -

प। ् ४३] ूाूासादमा अशोोऽशोचतो जनान।्

भिमािनव शलैः सवान ूाोऽनपँयित॥ू ् ु

अऽ च िनोपमवोपायो या िनतः। ूाकु े ु ्

चो िह ं - अतः सततम इािद॥ ु ु ३०॥

अथ ूाग मानो यरोदयवणनारणु ु े

िनगमन करोित ं -

अयमवोदय य ाियचतिस।े े े

Page 80: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तदातासमापििरतः साधक या॥ ३१॥

अयमव त पव य मानो ाियचतस े े ेू -्

यदयः समापिमकीभाव मातापििमतो गतःु े ं ृ

साधक ाियनो या तदाता यपापििरथः।े

उ िह िवसिहतायाम ं ं -्

य िच यदा लीन तदा ानमदातम।े े ं ं ु ्

यः ूता याित ाता तयता ोजत॥े ें ं ्

ऋतिित पाठाा य िचयतोऽऽ या।े ं

तदातासमापिरै तोदयः स त॥ं ु

मकत यमाशयः सहत। यतो मोारण ृ ु े े -

या मदवतया सह यादा योऽःसवदनारणे े ें ं

तदमहो मासाकः स एवाो दय आिवभाव इित

॥ ३१॥

अवै ािफलमाह -

इयमवामतृूािरयमवानो महः।े े

Page 81: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

इय िनवाणिदा च िशवसावदाियनी॥ ं ३२॥

यय पसिविः साऽमतृाििरहानः।े ं ं

जरामरणिवदाद पनभवता न त॥े ् ु ु

प। ् ४४] धातायमव चानोऽनमहः तः।ु े ु

िनवाणदीा तय परमािनयोिजका॥ इित। े ं

उ च मोधमष ं ु -

िहा त सवसान स िच िनवशयत।ु ् े ं े े ्

स िच यदा लीन ततः कालयो भवत॥ इित।े ं ं े ्

आसोध च े -

भववानामभवाय नने ू ं

भावसिवििदतवै पसाम।ं ं ु ्

आमता मजन करोित ं े

सकधाूाशनमाऽमव॥ इित।ृ ु े

Page 82: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

दीाथऽयम -्

ददाित ानसाव पयिखल मलम।ं ं ्

बोधानवधाीोा दानपणधिमणी॥ु े

इित॥ ३२॥

तोदय ूोाकिऽम तऽ एव च।ं ंृ

मोदय च तीय तिभतीरथाऽऽह त॥ं ू ु

यथो जामव िनजभावाा ात तथाे ं

ऽीित वमाह े ु -

यथािथतो धाता जामतोऽथािदितान।े ्

सोमसयदय का सपादयित दिहनः॥ ू ं ंृ े ३३॥

तथा ऽभीाथाणयानितबमात।े ्

िन टतर म ितोऽवँय ूकाशयत॥ ं ं ं ंु े े ् ३४॥

यथा जामित जामदवाया धाता ॐाऽऽभावं

इया िदािकया ऽिथतो यािचतः सन दिहनः पसो िद ् े ुं

Page 83: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ितानिभनतानथान पदाथान सादयित ूकाशयित। बला ् ् -

वात। िक का सोमसययोरपानूाणयोषोो ् ं ृ ू ु -

दय का चरािद वधाननथः।ं ृ ु े े

प। ् ४५] एत भवित ं - अनकाथसिधानऽिप गिणकानटम े े -

ूकािदष मादव विभमत तदव यथा पँयित।े े ेु ं

पानूवशात। तथा ऽभीानवाथान म िदु े े े े् ्

भाव ितः सन टतर का िन सदवै ूकाशयदे े् ु ं ंृ ्

दशयित। कतः ूणयाथनाया अनितबमात ागात। ु े ् ्

मा ढामभीा नाऽवियदा भविदित।ु े ें ृ

एतम -् यदीा तदनगवै भव ातण ूभवितु े े

तदतैात ता चासौ नाितबामित। उ च रहोऽ ् ं ं े -

िवताथमिभयधीयथा ामशषिवदमाश शसित।ृ ु े ु ं

यिदमनयाऽत रसात गोऽिप न िवलियिस॥ इित। े ्

िसो च ं -

Page 84: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

िचोिोऽनस यँयखिडतिमित।ु े

ोितःशाऽिप े -

यन यनियाथन िवः िपित मानवः।े े े

त तियाथ सः कमािण पँयित॥े ु

इित॥ ३३ - ३४॥

एव ातवणनारण या सौषतमोव ं े ु ु -

रणिनभद उः। इ पवै जामादौ ं

ात न थिभधातमाह ं े ु -

अथा त ता ािमकतः।ु ृ

सतत लौिककव जामपदय॥ ं े े ३५॥

अथा पनः पिाभाव िच चलात ाु े ्

-दौ सिृिरापा ता ात।्

Page 85: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ािदूसरोऽसमसपो भविदथः। कतमकाते ु ्

सिृभावात। यत ् -िमाूसवधिम िनम। ्

कव। यथा लौिककाूब े ु -मतजामपदये े

सतत सवकाल सिृिरवै ता।ं ं

प। ् ४६] न सौ ूबतया। साऽ सहॐशः साऽसमु ्

-बिवकपवै भवदवाितयऽपीित यावत॥ े े ् ३५॥

एवमानो िवभितष ाताा यिमाथदा ू ु ुं ु े -

न कायसामाा या ता तऽ कथयित। स ूं

-विहतादौ ोपाय तावािरकायन ूाह ं े -

यथा थऽटो ः सावधानऽिप चतिस।ु े े

भयः टतरो भाित बलोोगभािवतः॥ ू ु ३६॥

यथा रितः किदथ पदाथ घटपटािदव िवशषो ु े

-ऽटः सिदधो ः सावधानऽावऽकामऽु ं े े े ेृ

-िप चतिस सित िह यात स एवाथ भयः पनः बलोोगनाब े े् ू ु -

ूयिवशषण भािवतो िवचािरता सटतरो भाित िनःसिधःे े ु

ूकाशतऽवभासत।े े

Page 86: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ताथा य यन पण यऽ यिन काल ितु े े े् ं

त तथा तनवै ूकारण ूयिवशषण बल ु े े े े ं -

प िवकरमाबाऽऽिौाऽवाासािचरातं ्

िरत सतत सक ूितभाित िनरावरणपात।ं े ्

ूाग िह ु ं -

अिप ाबलशात पषमो भवत। ् ्ु े

तयौ च ु -

िवषयािधपितय िह यन जानाित पावित।े

त यो वि तन तन ात चराचरम॥े ेे ं ्

तनाऽतीताऽनागतान पिरिमतिवषय न िकिदायमे ं ं ्

॥ ३६ - ३७॥

एव माऽधना कायकतृसाम यायं ु ु ु

चोपायारमाह -

Page 87: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

बलोऽिप तदाब यतः काय ूवतत। े

आादयभा च तथा योऽितबभितः॥ े ु ु ुं ु ३८॥

प। ् ४७] बलः ीणधातरशः कशोऽिप तद बलमाहलण ्ु ुृ -

मोगपमाबाऽिधाय ीक यतः काय ूवततु ृ े

याद ापार सादयित। अितकशाोगबलावलनात् ं ृ ु ्

समरादौ शिदशनात। एत भवित ् ं - यथा

किदसमथऽिप ायामाासाहत शिं

ूाोोगबलन तथा योऽितबभितः धातः सोऽिप तनवैु ुे ेु ु

भावानशीलनन बभा भोिमामाादयतु ु ुे ेु ं ्

ध शमयित। ूो च पतिलना ु ं ं ं -

कठकप िपासािनविः। तथा ू े ु ृ -

बलष हिबलादीिन।े ु

बभाशोऽऽोपलणाथम। तन षौ शोकमोहौु ु ् े ु ृ

जरामृ चित षडमयोऽिप नँयीथः॥ ू े ू ३८॥

एव न कवलमिव शरीर त सवतादयः सिं े े े ,

याववऽापीपायारणाऽऽह ु े -

Page 88: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अननािधित दह यथा सवतादयः।े े े े

तथा ािधानावऽवै भिवित॥ ं ३९॥

अनन ूागनाभावनाऽिन दहऽिधित ा े े े े े े ेु ् -

ऽीित सित यथा सवतादयो गणा िव। यादऽे े ु

यकािदभणािप िूमव जानाित। उ चू े ं

ानसोध े-

सवः स एव ािपाद ः स एव भावतः। ्

सवित सवः पमानव िनत॥ े े ेु

अ -

सवः सवदवै ंसव दय न चत। े े ्

कनाऽथाऽ साा नाथिवषया ितः॥े ृ

प। ् ४८] तदहजातबालै नपान िशितम। ं ्

ूािणिभवा तरणमतत सवचितम॥ ु े े् ्

Page 89: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

अ -

भ ािमभ वा ाािित िनय।ं ं े

मिकाणा कतः सिवत ौिसिचितकमिण॥ं ं ंु ्

सवािधातिजिृतमथा। ु

किममाऽाकायाना सिृतिवयादम॥ृ ं ्

कतक फल वािरूसादनिविधया।ं

िपः िपित तषैा ूा िक पशोः॥ं

गीताकणनवदै मधबमगृ िकम। ं ु ु े ्

सात िह यनाऽ रोमिवरता िितः॥े े

भियित मािममाखोिववरवितनः।

माजार ूित का शा सवापन िवना॥ ं ं

भयात कमः स वायः सवायािन गहत।् ू ू े

भदबिऽा िववकिवकल िकम। ु े ्

वीाीणपाणा वलैयमचतनः॥ं े

नमारभत बह िरत तगरोः॥ृ ंे ु ु

अगाधजलममभणलणम।्

कनोपदि तोरनमान िवना कतम॥े ं ंु ृ ्

अशशिः कय सिललात िपबतः पयः।े ं ्

हस न पन दयारवितनः॥ं ु

Page 90: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूितभातूभात मिरारवितनः।

कबवाकोिगरः कात ऽािपन िवना॥ृ ् े ं

यासामाकलनोा कालिवलना ततः।ु

ूवतत िदनार िनॅाकतसिविधः॥ े े ृ ं

दनखादीिन ूािणनामायधािन यत।ु ्

परूहरणोिक कनाऽऽातासिवदाम॥े े े ं ्

प। ् ४९] बल तजः करो िसहो जानाित िनजमिजतम।ं ंे ू ्

को हतयावदूितपिन सरा॥े ु ु

अितवरनावक िचिमितःै।ृ ृे े ं

सचयि न तिऽ पशवः पिणोऽिप यत॥ू ं ्

कताकःै िसहाःै ूीितः ूाणभतृा कतः।ृ ं ं ु

िवनकै िद सिववादसिितम॥ इित।ं ं ु ्

तषा च ूागया िवशषािभिः। तथा ा े ें ु ु -

िधानात पावनादव सवऽ सवतादयो् े ं

भिविभि याीथः। उ च ं ं -

एको भावः सवभावभावः

सव भावा कभावभावाः। े

Page 91: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

एको भावतो यन ः सवे

भावातन ाः॥े

रहयिरऽय शरीर यऽ यऽ च।ु े ें

सिवदो दालाभः ाऽ तऽ गणोदयः॥ इित॥ ं ु ३९॥

अथषैा गणानामाादकमलिवदाथमाह ं ु ू े -

लािनहषितरनाहपा दह िकल िविका िवनािशनी। ु े े

ता लानरानतः सिृतः सरणमिः। ताऽानमन े ु ु -्

मषण वमाणलणनाऽऽभावन यदा िवे े े े ं

िनणिदत नािशत तदा कतः सा लािनरव का ाारण रिहतां ं ु े

भविदथः। अत एव च योिगना जरारोगाभावः शरीरदार े ं ्-

च भवत॥ ं े ् ४०॥

अथोष पमाह े -

एकिचाूस यतः ादपरोदयः।

उषः स त िवयः य तमपलयत॥ े े ेु ुं ् ४१॥

प। ् ५०] एका िचाया ूसकैऽ िवषय िचद ापतृिचत ं ं े ् -्

Page 92: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

त सतो यतो यात भावादपरािाया उदयोऽिभ ् -

िभवत। झिटित यतोऽा िचोत िवतरणािदका स े े् ृ

िचायाः कारणमषो िवयः। त च पनषु ुे े ें ं

यमानोपलयिजानीयात। िचायम ापकना े े् े -

ऽनभयमानतया सवाद बहमारीसखवदनपद ु ुू ्ं ृे ेु ु -

ँय इथः॥ ४१॥

अ चानशीमान ूयानाह ु -

अतो िबरतो नादो पमादतो रसः।

ूवतऽिचरणवै ोभकन दिहनः॥ े े ेे ४२॥

अतोऽाषादनशीमानादिचरणवै कालन दिहनःे े े ेु

पिस िबादयः ूवत उ। िबजोपो ॅमध ुं े े े ू -्

यादौ। नादोऽकिऽमोऽनाहताकः शॄाो रा ृ -

वण च। पमकार दशन दवताना च सािदू ं ं ंे े ू -

दशन च। रसो मखऽमतृाऽऽादः षससाना च। कथमत ं ंु े े े

ूवत ोभकन उिसििवकािरन। तथा च े े ेृ

पतिलः -

ततः ूाितभौावणवदनाऽदशनाऽऽादवाता जाय।े े

Page 93: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

त समाधावपसगा ान िसयः इित।े ेु ु

अ अनन या सृािदबमो िनतः। यतः ूाग े ेु ु -

षात सिृा। सा च कथम ् ?् अतोऽदादौ िविराशिू -

सरपः। ततो नादः शाको वागाः िबयाशिपः।

ततो प पदाथदशनिवचारपम। ततऽवै रसोऽिभलाषं ्

उपभोगपित। एष एवाितरहबमाथिवदामोगावभास े ु -

चवणिवलापनपः बमचतबमोऽऽवै यवैोः ु ु -

न बाधत िवशषो िह ूकत पिरभाषया इित।े े ृ ं

त य तमपलयिदित॥ ं ं ु े ४२॥

तथिमऽोपायमाह -

िदयव सवाथान यदा ाावितत।े े ्

तदा िक बनोन यमवावभोत॥ ं े े े ४३॥

प। ् ५१] ििमा िदा तदवा इव सवाथान सवभा ु ् -

वान ाािधाय यदाऽवितत वतत तदा िक ब ् े े ं -

नोनािधककथनन। यमवानवै तभावमवभोत े े े -्

Page 94: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तऽवगत ातीथः। अयमऽोपदशाशयः े े े - यथा

कतहलिदिवकासवा एव यः सवभावौ ु ू ु ृ े ं ु -

पोतृाप ितित स भाव सवतािदगणास े ं ु -्

पद यमाोित। यतः ूागम ं ु -् अतः सततम इािद। याु ु

चषैा िितः सवै ताथिचामणौ रहमिा। मयो ु े ु ं

भोगमोूदीिपकायाम -्

उतृाबलन त िवकासवा पगित।े ेु ृ ्

यमपसतृियाथानानभिमगो योगी॥ु े ू

एषोलपा िवकरतरा ूबबीनाम।ु ु ्

िसाः िता सदाऽा ानरताः परा च मिषैा॥ं ु

अऽो च ं -

सवाः शीतसा दशनााः े

व यौगपन िवक।े े े े े ्

िा म हाटकभत े ू -

ििाधार एकोऽवभािस॥

तथा -

Page 95: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

वा यऽ तऽ ोजीवँया ं -

ीवला या गााः।

शीः पँयन कवल नानगि् े ें ंु

िबॅािस त मः॥

इित॥ ४३॥

अामव ितौ यिमाह े ु -

ूबः सवदा िताननालो गोचरम।ु े े ्

एकऽारोपयव ततोऽन न पीत॥ े े े ४४॥

प। ् ५२] ूबोऽसकिचतशििनिवक उोपतया सवकालु ं ृ ंु

ितद वतत। ानगोचर िवषयमालो पिरिे ् ं

सिवीा य िवलााऽिवभाग नीथः। मयवैं ं ंे े

चो भोगमोूदीिपकायाम ं -्

अथवािवभागबोधलनन िवला वपीयषम।े े ू ्

Page 96: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

पीा तृो िवचरीरोगो योऽिचरात सदकैाकी॥्

एतमाथसार परधाराभिमका च शीनाम। ूं ्

तदनयाऽऽ किथत सििवबोधनाय मया॥ु ं

अतः सा िनिवभागा िचत। उ िह ् ं -

दशकालिबयाकाराः ूिसा भागहतवः।े े

तन सि पनय िवभाग िककतः॥े ु ं ृ

अ -

मनः सिवषय दा ानािदशनदैहत।ं ं े ्

अबिहमखवै समािधपपत॥ ु ं े

तथा -

िवानवाडवो दीः शा यतोयधीन।े ्

अजॐ मसत नाास शिमान भवत॥ं े े े् ्

नाऽूाा पयसा तृा ूाा वा भयसामिप।ं ू

याि कतक ंकोऽसौ वडवामखम॥ इित।ृ ृ ु ्

Page 97: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

ूाैतोपपिक िवतोम। यात सवमयो जीव इािद।ं ् ्

एवमकऽ तभाव िवाक ानप सवमारोपयद ैे े े े े -

नयत। अत एव ततोऽन वमाणन कलासमहनं े े े े् ू

शाकन िवकपण न पीत न बात न पाते े े े ्

ूात इथः। उ च ं -

एक ािप ोम कािदयोगात तिनं ु ् ्

बााऽर ंतथा ाम।्

पँयक माहकमापे ं ं

ािातत समािधः॥े ्

इित॥ ४४॥

एव यः ूबः पितः सोऽन न पीत। अथाोऽू ं ु े े -

बः पशः स हत।ु ु े

प। ् ५३] स च कथ िकलणत ं ं े ेु -

शरािशसम शिवग भोयताम।ु ्

Page 98: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

कलािविवभवो गतः स पशः तः॥ ु ृ ४५॥

शाना रािशः शरािशः वणसमहो मातकृां ू

अकारािदकाराा शजननी। वणाकाानाम। ्

तम कािदवगाक ॄाािदशिचब कलािभःु

ककारारिैविवभवो तमहाािः भावात ्

ूािवतोऽत एवा भोयता गतः सन पषः पशतं ् ु ु े

अात। उ चरूिभायाम ् ्ं े -

ापष भावष ूमाता कत पितः।े े ेु ु

मायातो भिदष श कमािदकषः पशः॥े ेु ं ु

ािप च -

भदमििवभ िह कमाै ूपत।े े े ं

सोऽिवातः पशः ूोो िवातः पितरव सः॥ु े

इित॥ ४५॥

अत -

Page 99: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

परामतृरसापाय यः ूयोवः।

तनाततामित स च ताऽगोचरः॥ े े ४६॥

त च पशोयः ूयोवः ौोऽािदारण िवषयदर े ्-

शनन रणािदानोिः स एव परामतृरसात पोदयाद े ् -

पायः ूितः। यतन स पमानतता पारतमसव ु े ु ं -

गतामित ूाोित। स च ूयोवाऽगोचरःे

शािदिवषयिवषयदिभलाषाक इथः॥ ४६॥

अत एव च -

पावरण चा शयः सततोिताः।े

यतः शानवधन न िवना ूयोवः॥ ु े े ४७॥

प। ् ५४] अ च पसः पावरण भावाादन शयःुं े े

पवाॄााा शपाः िबयाशिारण सततमू े ु

-ताः सदा सििहताः पपलपनाय। यतः शानवधनुं ेु े

वणानगमन िवना न ूयोवो ानसवदनमि। ु े ें

शायादाथ वावाचकयोरोोतका।

Page 100: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तथा चो वापदीय ं े -

न सोऽि ूयो लोक यः शानगमात।े ेु

अनिविमव ान सव शन ँयत॥ इित॥ु ं े े

ूाो िह ं -

वागवााः कारण िवविरािद।े ें ृ

अ -

वामपता चामदवबोध शाती।ू े े

न ूकाशः ूकाशत सा िह ूवमिशनी॥ इित॥ े ४७॥

अथाा एव िबयाशबमोहततामाह े े ु -

सय िबयािका शिः िशव पशवितनी।े ं ु

बियऽी मागा ाता िसपदािदका॥ ु ४८॥

Page 101: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

यषैा अाना बियऽीबजननीभगवत िबयािकां ्

िबयाभावाऽशिः सवैय िशव सूब पशवितनीे ं ु ुु

पशवथिविनयोतया या वतत सा यथोा। सा च मागु े े

-ा मदीयित ाता िसपपािदका परापरिसिूदा भोगमो े ु -

ावहथः। अथा िभा ाता बदा भवित।े

अथवय ाा े ं - सयिमााथः। मागाे ु

ता अाता बियऽी। ाता त िसपपािदकित। उु ु े ं

चतैाक ्- ूािणना पतन यन इािदना॥ ं ं े ४८॥

कथ षा बहततामापत इित टीकतमाह ं े े ु ु ु -

ताऽोदयपण मनोऽहबिवितना।े ं ु

पयकन स ूयोवम॥ ु े ं ं ् ४९॥

प। ् ५५] पयक िकल प ः ु े े - एक समाितवािहका ं ू -

ताऽमिभलापाकम ितीय ल भौितकं ं ं ं् ू

भोगाम। तऽ सण पयकन सो ब् ू े ेु ं

आवतोऽतः एव परवशः सन तूयोव सखःख ृ ् ं ु -

सवदनप भोग भ अाित। कीशम। ताऽा ं ं ंे ेु ् -

Page 102: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

णा शादीनामनभवारण य उदयोऽिभिः स एवं ु े

प य तन तथा मनोहारबिवितना चाःकरणस ं ंे ु -

यन। त च पयक भावाशारीरी ससरतु े ेु ं ्

ससार याित। अत एवा ससिृतूलय जननमरणूवाहस ं ं ं -्

यतैदव कारण हत सूचह कथयामः॥ े े ें ं ंु ४९ - ५०॥

एव बिनिममपवयाोदो पायमाह ं ु े -

यदा कऽ सढदा त लयोदयौ।े ं

िनयोतामित ततबरो भवत॥ ृ े े े ् ५१॥

एवम -्

बमोिवचारण ूबोधाा यदा पन इित।े ु

पयकयमादकऽकैिन पयक ल सु ु ूे े े े् ू

वा पितन सढो लीनिचदा त तूयोवे ं

शाथलयोवौ ूसूाभावौ िनयन या ं ् े

कवन भोतामित। ूभ ंूाोित। भोयपातु ् ृ े ु ्

पशात इथः। तम ु ु े -्

Page 103: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

प। ् ५६] पशना त पितभा पशना त पितभवत।ु ु ुं ंू ू े ्

पशात सो भा पशपतः पितः॥ इित।ु ु ुे ेू

बोधोदयमया च -

यनोहर िकिदिगोचरमागतम।ं ्

एकाम भावयावावीन िनरोधकत॥ इित।ं ंे ृ ्

एव सित ातातबरः शिचबामीं े े

सवतािदयतः सवािधपितभविदथः॥ ु े ५१॥

एवमाोक शिचबैय य तिदहािप े ं -

अथ मिनमकता गरोिगरम।े ें ु ्

ूहषवशतः ौित नीित िशाअँच िशयन॥ ं ्

अगाधसशयाोिधसमरणतािरणीम।ं ु ्

व िविचऽाथपदा िचऽा ता गभारतीम॥ े ं ं ं ु ् ५२॥

Page 104: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

तमह गभारत व। कीशीम। रवगाहसहार ं ु े े् ्-

णवपारोािरणीम। अ िविचऽोऽथऽिभधयो िविचऽािण पदािन् े

शा याः सा यथोा। अत एव िचऽामायभतामाचाय ू -

सरत ौिम। निह गरोगरीयानोऽि। त जयायाम ु ं -्

यावो जगाथः का ममय तनम।े ृ ु ्

मानरत लोकान कायाापािणना॥ इित।ु े ्

नारदसमह च ं े -

गरव दिणा दात सव ाधमव वा।ु े ें ं्

सवमथवाऽ ससारोदहतव॥ इित। ं ं े े े

मयो ािप ं -

भगवािकामो यनाो गयतः।े े ु

भगवान ायत शााा च ायत गरोः॥् े ें ु

प। ् ५७] तोधाद ानिवलयाानाौ ूा एव सः।्

तााादीरा गरीयान गत॥ इित।् ु े

Page 105: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

पराऽऽिप े -

यथा भगवव विर वििरित॥ े ृ ५२॥

अथाायबमवणनारण समहककीथ े ं ृ

ोकन नामोपबाित े -

वसगादवाद गरोाथदिशनः।ु ु ुे ं

रह ोकयामास सक ौीभकटः॥ ं ् ५३॥

अाथः ूार एवो इित पननत। इद च ॄिवद ्ु े ं -

याबीज नाऽपरीाऽान वपत। उ ननवैाऽऽ ं ंे े े् -

गणैपताऽिप त िसिवा कव दा गणविजताय।ु ुे ेु

सोगहीना िवदधाकीित दातयतगणाय दात॥ इित॥ ु ु ्

५३॥

इिवातमःाना दशनाय ूकािशता।ं

सता सपणादशव शामलगणोला॥ं ु ुू े े ु

Page 106: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

वाठनाथमषा िवतयाऽिप त। े ं ु

शबोलोासवशात का ूदीिपका॥ु ् ृ

तात ूोाय मायमथमथ िवचाय च।्

आयरायभताया न कायऽा अनादरः॥ ू

नारायणानज उलाििवबमा सतोऽजा।ु

यन सििहताय ा ाा मयषैा च तमोनद ात॥े ेु ्

प। ् ५८] गितः ली न िचथा िनिश

ाोपह तथा स न िचत।्

लमागऽिप करऽि य िह े

ूदीिपकय ूगणूकािशका॥े ं ु

िक वा बििभिरमा त सरत मं ं ु े

बोधिमोमसतृा परतीथयाम।ु ं ु ्

ा िवगा िवबधमपिैत म ं ु ु -

ऽदह इह िचऽमतः पर िकम॥े ं ्

इाचायभगवलिवरिचता ूदीिपका समाा॥

Page 107: ** Copyright (c) Mark S.G. Dyczkowski ** THIS TEXT FILE IS ... · PDF fileअयमऽ िकला ायः िस मखनागतेु ंरह ंयत।् तद ्भ

॥ शभ भयात॥ु ं ू ्