จดหมายถึงพ่อ : BRIEF AN DEN VATER

จดหมายถึงพอ 3

เปนโศกนาฏกรรมอยางหนึ่งของมนุษยที่บางครั้ง

ความรักระหวางพอกับลูกนั้นดําเนินไปอยางขมขื่นและเมินหมาง

อนิจจา! เปนความผิดของสิ่งใดเลา?

ประสบการณในชีวิต? มุมมองตอโลก?

หรือความคาดหวังซึ่งกันและกันอันแตกตาง?

4 ฟรันซ คาฟคา

คํานํา

งานประพันธชวงแรกของฟรันซ คาฟคา มักสะทอนภาพความ

ขัดแยงระหวางตัวเขาและบิดา ดังเชนในเร่ืองสั้น คําพิพากษา หรือ

เมตามอร-โฟซิส ที่จบลงดวยความพายแพของคนที่เปนลูก ตัวละครผู

เปนลูกมักเปนผูออนแอ ไรความเชื่อมั่น และตองการจะแตงงานเพื่อยก

สถานะของตนเองใหเทาเทียมบิดา ดวยเหตุนี้เขาจึงมีความผิดและ

สมควรไดรับโทษจากบิดา

การจะอานงานของคาฟคาใหเขาใจอยางลึกซ้ึง เราจําเปนตอง

เขาใจตัวตนของผูประพันธบางพอควรวา คาฟคามีปมขัดแยงกับบิดา

ของเขาหรือไม นอกเหนือจากการคนควาหาขอมูลจากบันทึกประจําวัน

หรือจดหมายติดตอระหวางคาฟคากับเพื่อน หรือคาฟคากับคูรักแลว

นั้น จดหมายถึงพอ ฉบับนี้ยังชวยไขปริศนาเรื่องความสัมพันธกับบิดา

ปญหาดานการเรียน การทํางานและสุดทายเรื่องการแตงงานที่ลมเหลว

ของคาฟคาไดบาง ถึงแมจะมีผูแยงวา ผลงานช้ินนี้เปนงานวรรณกรรม

ท่ีคาฟคาใชวิธีการเขียนแบบเกินจริง ภาพที่ไดมาจึงดูบูดเบี้ยว ผิด

รูปรางก็ตาม แตเราก็ตองยอมรับวาผลงานดังกลาวไดบอกใหเห็นนัย

ความขัดแยงระหวางบิดาและคาฟคาที่เราสามารถนํามาเชื่อมโยงกับ

การตีความงานวรรณกรรมของเขาได

ผูอานบางคนรูสึกสงสารตัวละครผูเปนบิดามากกวาจะเห็นใจ

ตัวละครลูกชายที่ชื่อฟรันซ ทั้งนี้เพราะเนื้อหาในจดหมายมุงเปาโจมตี

บิดาในทุกดาน ทั้งๆ ที่บิดาทําทุกอยางดวยความหวังดีก็ตาม ประเด็นที่


วาสุดทายแลวฝายใดถูกและฝายใดผิด ผูแปลขอมอบใหผูอานหนังสือ

แปลเลมนี้เปนผูตัดสิน

ในการแปล จดหมายถึงพอ ผูแปลประสบปญหาท้ังทางดาน

ภาษาและสํานวนรวมทั้งปญหาทางวัฒนธรรมและสังคมของผูแตงท่ี

แฝงอยูในแตละบริบท ผูแปลขอขอบคุณ ดร.อันทเยอ ชไตรท (Dr. Antje

Streit) ผูเชี่ยวชาญเยอรมันประจําสาขาวิชาภาษาเยอรมัน คณะอักษร

ศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยที่ใหคําปรึกษาในการ แกปญหาดัง

กลาว สุดทายนี้ผูแปลขอขอบคุณไลตเฮาส พับลิชช่ิงที่พิมพหนังสือเลม

นี้เพื่อใหผูอานชาวไทยไดมีโอกาสไดอานหนังสือที่มีคุณคาแกการอาน

เลมหนึ่ง

ถนอมนวล โอเจริญ

พฤศจิกายน 2557



พอครับ

ครั้งหนึ่งพอถามผมวาทําไมผมบอกวาผมกลัวพอ ตอนน้ันผมไม

กลาบอกพอตามตรงเหมือนเคย ที่เปนเชนนี้เพราะวาประการแรก ผม

กลัวพอ ประการที่สองเพราะสาเหตุที่ทําใหผมรูสึกกลัวนั้นมีมากมาย

และปลีกยอยมากจนมิอาจพูดออกมาไดทั้งหมด ขณะที่ผมกําลังเขียน

จดหมายตอบพออยูเวลานี้ก็คงมิใชคําตอบทั้งหมดเชนกัน เพราะผม

หวั่นเกรงผลลัพธที่จะตามมา ดังนั้นผมจึงไมอาจระบายความรูสึกออก

มาไดทั้งหมด อีกทั้งเรื่องราวที่เกิดขึ้นนั้นมีมากจนเกินสติปญญาและ

ความทรงจําของผมจะรับไหว

ทุกเรื่องที่เกิดขึ้นดูเหมือนเปนเรื่องธรรมดาสําหรับพอ บางครั้งพอ

พูดตอหนาผมและตอหนาคนอ่ืนโดยไมระวังคําพูด พอคิดวาตลอดชีวิต

ของพอ พอทํางานหนักและทําทุกสิ่งทุกอยางเพื่อลูกๆ โดยเฉพาะอยาง

ยิ่งสําหรับผมนั้น พอเสียสละใหมากที่สุด แตผมกลับใชชีวิตอยาง

“หรูหรา” มีอิสระเหลือลนที่จะเลือกเรียนอะไรก็ไดตามท่ีตนตองการ อีก

ทั้งไมตองกังวลเรื่องทํามาหากิน หรือกลาวอีกนัยหนึ่งคือผมไมมีเรื่อง

อะไรตองวิตกกังวล พอไมไดทวงบุญคุณ เพราะพอรูจักวิธี “การ

ตอบแทนบุญคุณของเด็กๆ” เปนอยางดี แตอยางนอยผมก็ควรแสดง

ทาทีบางอยางเพื่อบอกวาผมรูสึกเชนนั้นบาง ทวาเปลาเลย ผมไดแต

หลบหนาหลบตาหนีเขาไปในหองบาง ไปอานหนังสือบาง หรือไมก็ไป


หาเพื่อนฝูงบาๆ บอๆ ที่มีความคิดแปลกประหลาดเหลาน้ัน ผมไมเคย

พูดอยางตรงไปตรงมากับพอเลยสักครั้ง เวลาอยูในซินาก็อก1 ผมไมเดิน

ไปหาพอ แมแตเมื่อตอนผมไปเมืองฟรันเซินสบาท ผมก็ไมเคยแวะ

เยี่ยมเยียนพอ ผมไมมีความรูสึกวาเราเปนครอบครัวเดียวกัน อีกทั้งไม

ใสใจกิจการบริษัทหรือเร่ืองอ่ืนใดของพอ เวลาผมไปท่ีโรงงานก็ไปเพิ่ม

งานใหพอเสียอีก ดังนั้นผมเลยปลอยใหพอทํางานตามลําพัง ผมคอย

ยุแหยใหนองออทลาดื้อดึงกับพอ ผมไมเคยกระดิกนิ้วชวยเหลือพอ – ไม

เคยแมแตจะซื้อตั๋วละครมาใหพอ – แตกับเพื่อนๆ ผมทําใหทุกอยาง

ผมสามารถสรุปประเด็นขอกลาวหาของพอไดวา พอไมไดตําหนิวาผม

ประพฤติตนไมดีหรือเปนคนชั่วราย (ยกเวนเรื่องที่ผมวางแผนแตงงาน

ครั้งลาสุด) แตเปนเพราะผมทําตนเย็นชา แปลกหนาและอกตัญู พอ

ตําหนิผมเชนน้ีราวกับวาผมเปนฝายผิดแตผู เ ดียว ราวกับวาผม

เปลี่ยนแปลงทุกอยางไดหมดแคเพียงหมุนวงลอกลับมาครั้งเดียว

เทานั้น ในขณะที่พอลอยตัวและปราศจากความผิด หรือวาอาจจะมี

ความผิดอยูบางก็ตรงที่พอดีกับผมมากเกินไป

พอทําตนเหมือนปกติทุกวัน ผมจึงคิดวาพอไมไดรูสึกผิดท่ีเราท้ัง

สองแปลกหนาตอกัน ความจริงผมเองก็ไมไดรูสึกผิดเชนกัน หากผม

ทําใหพอยอมรับไดบาง ถึงแมเราไมตองมาเริ่มตนชีวิตกันใหมเพราะเรา

ท้ังสองคนตางแกเกินไปแลวท้ังคู ผมขออยางเดียวเทาน้ันคือ ความสงบสุข

1 ซินาก็อก ในตนฉบับเขียนวา Temple เปนคําที่นิยมใชเรียก Synagogue ซึ่งหมายถึง

สุเหรายิว แตเนื่องจากคําวาสุเหราอาจทําใหเขาใจคลาดเคลื่อนวาเปนสุเหราในศาสนา

อิสลาม และหากแปลวา วัด หรือ โบสถ ก็ทําใหไขวเขวไดเชนกัน


พอไมตองหยุดดาทอผม ขอแคเพียงตําหนิผมใหนอยลงบางก็พอ

มันชางเปนเรื่องแปลกมากที่พอเดาไดทุกคร้ังวาผมกําลังจะพูด

อะไร ดังเชนเมื่อไมนานมานี้ พอพูดกับผมวา “พอรักลูกเสมอ ถึงแมพอ

ไมไดแสดงออกเหมือนพอคนอื่นก็ตาม พอเสแสรงเหมือนพอคนอื่นไม

เปน” พอครับ ผมไมเคยกังขาความดีงามของพอแมแตสักครั้ง แตทวา

คําพูดเชนนี้ไมถูกตองนัก พอเสแสรงไมเปน นั่นเปนเรื่องถูกตอง แตการ

อางวาพอคนอื่นเสแสรงนั้น แสดงใหเห็นวาพอเชื่อมั่นความคิดของตนที่

ไมมีอะไรมาแยงได หรือไมก็ (ในความคิดเห็นของผม) เปนการกลบเกล่ือน

เรื่องบาดหมางระหวางเราทั้งสองซึ่งพอมีสวนรวมดวย แตทวาพอไมใช

คนผิด ถาพอหมายถึงเรื่องนี้ละก็ เราเห็นสอดคลองกัน

ผมจะไมอางวาที่ผมเปนเชนนี้เพราะไดรับอิทธิพลมาจากพอ

เพราะฟงดูเกินเลยไปหนอย – และผมมีแนวโนมชอบอะไรเกินเลยอยู

แลว – เปนไปไดวาถึงแมผมเติบโตมาโดยไมไดรับอิทธิพลจากพอ ผมก็

ไมสามารถเปนลูกตามใจปรารถนาของพอไดอยูดี บางทีผมอาจกลาย

เปนคนออนแอ หวาดกลัว ลังเลและสับสน ไมไดเปนเหมือนโรแบรท

คาฟคาหรือคารล แฮรมันน 2 แตทวาผมคงเปนอยางอื่นท่ีไมใชตัวผมท่ี

เปนอยูในเวลานี้ หากเปนเชนนั้นเราอาจจะเขากันไดดี ผมคงจะมีความ

สุข ถาผมมีพอเปนเพื่อน เปนหัวหนางาน เปนลุง เปนปู หรือแมแต ( ตรง

นี้อาจลังเลนิดหนอย) เปนพอตาก็ตาม แตในฐานะพอ พอแข็งแกรงเกิน

2 โรแบรท คาฟคา (Robert Kafka) บุตรชายของฟลิปป (Philipp) นองชายของพอคาฟคา

เปนชายหนุมผูราเริงและประสบความสําเร็จทางอาชีพการงาน สวนคารล แฮรมันน

(Karl Hermann) ผูแตงงานกับเอลลี (Elli) นองสาวคนโตของคาฟคาน้ันมีรูปรางและนิสัย

เหมือนกับพอของคาฟคา


ไปสําหรับผม ยิ่งพี่ชายสองคนของผมตายจากไปตั้งแตยังเล็กและนอง

สาวก็เกิดหลังผมนานมากดวย ผมจึงตองทนกับแรงปะทะนี้ตามลําพัง

ซึ่งผมรับไมไหวเพราะผมออนแอเกินไป

เราลองเปรียบเทียบกันและผมขอสรุปสั้นๆ เกี่ยวกับตัวผมอยาง

น้ีแลวกันวา ผมเปนคนสกุลเลอวีที่มีสายเลือดของคาฟคาแตไมมี

พลังขับเคลื่อนชีวิต ธุรกิจการคา และอยากมีอํานาจควบคุมผูอื่นของ

สายเลือดคาฟคาเลย ตรงกันขามผมกลับมีแรงผลักดันท่ีมาจากความ

เรนลับและความเขินอายจากสายเลือดเลอวีที่เกิดขึ้นบอยครั้ง สวนตัว

พอนั้นมีสายเลือดของสกุลคาฟคาเต็มเปยม พอแข็งแรง สุขภาพดี

เจริญอาหาร สุมเสียงมีพลัง พูดจามีวาทศิลป ช่ืนชมตนเอง ฉลาดทันโลก

อดทนและมีสติตลอดเวลา รูจักธรรมชาติของมนุษยและใจกวาง แตแน

ละ ความผิดพลาดและความออนแอที่ทําใหพออารมณเสียและเกรี้ยว

กราดก็มาพรอมกับสิ่งดีๆ ทั้งหลายเหลานี้ดวย อันที่จริงพอไมใชคาฟคา

เต็มตัวนักในแงมุมของการมองโลกโดยทั่วไป เม่ือผมเปรียบเทียบพอ

กับพี่นองของพอ ไมวาจะเปนอาฟลิปป อาลุดวิกหรือลุงไฮนริชแลว ชาง

นาประหลาดใจที่ผมยังไมเห็นอะไรชัดเจน บรรดาพี่นองของพอทุกคน

ลวนเปนคนราเริง สดชื่น ทําตัวตามสบาย ใชชีวิตเรียบงายและเขมงวด

นอยกวาพอ (ตรงจุดนี้ผมไดรับมรดกตกทอดมาจากพอมากพอควร

และผมก็เก็บรักษามันไวอยางดีโดยไมมีแรงตานปรากฏใหเห็นในตัว

ของผมเหมือนเชนที่พอมี) แตหากมองอีกแงมุมหนึ่ง พอผานรอนผาน

หนาวมามากและอาจเคยเปนคนราเริงมากอนที่ลูกๆ โดยเฉพาะอยาง

ยิ่งตัวผมคอยทําใหพอผิดหวังและกลุมใจยามอยูบานเสมอ (แตเมื่อมี


แขกมาเยี่ยมเยียน พอกลับไมเปนเชนนั้น) เวลานี้พอคงมีจิตใจแจมใส

ขึ้นมาบางแลว เพราะทั้งลูกเขยและหลานชายไดมอบความอบอุนให

พอผูไมเคยไดรับความอบอุนเชนนี้จากลูกๆ ของตนเลยยกเวนจากนอง

วัลลี3 อยางไรก็ตามเราทั้งสองคนแตกตางกันมากทีเดียว ทําใหคาดเดา

วาความแตกตางนี้ไดทํารายเราทั้งคู เม่ือผมซ่ึงเปนเด็กท่ีมีพัฒนาการ

คอนขางเชื่องชามาเผชิญหนากับพอผูประสบความสําเร็จทุกดาน ทุก

คนเลยคาดการณวาพอคงตองเหยียบผมจมดินเปนแน แตตอนน้ียัง

ไมมีสิ่งนั้นเกิดขึ้น ไมมีการคาดเดาอะไรไดกับชีวิตมนุษย ทวาเรื่องขุน

เคืองใจบางเรื่องก็เกิดข้ึน ผมเฝาขอรองพอตลอดเวลา ขอพออยาลืมวา

ผมไมเคยคิดเลยสักคร้ังวาพอเปนฝายผิด พอประพฤติตอผมเชนน้ัน

เพราะพอมิอาจหลีกเลี่ยงได แตตอนนี้ผมอยากขอใหพอหยุดคิดวาที่ผม

ทําตนเลวรายนั้นก็เนื่องมาจากอิทธิพลของพอ

ผมเปนเด็กขี้กลัว แตผมก็ดื้อรั้นเหมือนเด็กอื่นๆ ท่ัวไป แมคอน

ขางตามใจผม แตผมไมเชื่อวาผมจะวานอนสอนยาก ผมไมเชื่อวาคํา

พูดที่ออนโยน การจูงมืออยางนิ่มนวลและสายตาที่รักใครจะไมชวยให

ผมทําตามทุกสิ่งที่ตองการได อันที่จริงแลวพอเปนคนใจดีและออนโยน

(ซึ่งคงจะไมขัดแยงกับเรื่องที่ผมจะพูดตอไป ผมหมายถึงภาพของพอใน

สายตาของเด็ก) แตคงไมมีเด็กคนไหนจะอดทนพอและไมสะทกสะเทือน

กับการคนหาจนกวาจะเจอความดีงามที่ซอนอยูนั้นได พออบรมลูก

เหมือนเชนท่ีพอถูกอบรมมา ท้ังใชพละกําลัง สงเสียงดัง อีกท้ังโมโหโทโส

ซึ่งพอคิดวาเหมาะสมอยางมากที่จะสอนใหผมเปนเด็กหนุมที่แข็งแกรง

3 วัลลี (Valli oder Valerie Kafka) เกิดป ค.ศ.1890 เปนนองสาวคนที่สองของคาฟคา


และกลาหาญ

แนละ วันนี้ผมไมสามารถบรรยายวิธีการอบรมของพอในชวงวัย

เด็กของผมไดทั้งหมด แตผมพอจะนึกภาพออกเม่ือประมวลเหตุการณ

เมื่อสองสามปที่ผานมาและดูจากการที่พออบรมหลานเฟลิกซ ผมจึงได

ภาพคอนขางชัดเจนวาเวลานั้นพอหนุมกวานี้และกระปรี้กระเปรากวา

นี้ อีกทั้งยังดุดันและมีลักษณะไมเหมือนใคร รวมทั้งไมมีความกังวล

เหมือนเชนทุกวันนี้ นอกจากนั้นพอยังมีงานลนมือจนแทบไมมีเวลาพบ

หนาผมแมแตเพียงวันละหนึ่งครั้ง ดังนั้นภาพความทรงจําจึงฝงลึกอยู

ในใจจนผมมิอาจปรับใหเคยชินได

เหตุการณหนึ่งในวัยเด็กที่ผมจําไดดีและพอก็คงจํามันไดดีเชน

กันคือ คืนวันหนึ่งผมรองไหโยเยอยากดื่มน้ํา ไมใชเพราะผมกระหายน้ํา

หรอก แตทวาตองการกวนใจพอแมและรูสึกสนุกดวย พอทั้งขูทั้งปลอบ

ผมเทาไรก็ไมไดผล ดังนั้นพอจึงอุมผมออกจากเตียงไปที่ระเบียงหนา

หอง ปดประตูหองแลวปลอยใหผมยืนทั้งชุดนอนที่ระเบียงนั้นตามลําพัง

อยูครูหนึ่ง ผมจะไมพูดวาการที่พอทําเชนนั้นไมถูกตอง เพราะตอนนั้น

คงไมมีวิธีอื่นใดแลวที่จะทําใหกลางคืนเงียบสงบลงได ผมเพียงตองการ

จะยกตัวอยางวิธีการอบรมของพอที่มีผลกระทบตอตัวผม ตั้งแตนั้นมา

ผมกลายเปนเด็กวานอนสอนงาย แตทวาจิตใจผมถูกกระทบกระเทือน

อยางหนัก สําหรับผมนั้น การรองขอดื่มน้ําอยางไรเหตุผลกับความกลัว

การถูกแบกไปนอกหองไมนาจะเปนเหตุและผลของกันและกันไดเลย

หลังจากนั้นอีกหลายปผมยังรูสึกหวาดกลัวอยูตลอดเวลาวาชายตัว

ยักษซึ่งก็คือพอของผมผูมีอํานาจสูงสุดจะมาอุมผมออกจากเตียงใน



ตอนกลางคืน แลวนําผมไปไวที่ระเบียงนอกหองอยางไมมีเหตุผล ทั้งนี้

เพราะผมเปนสิ่งที่ไรคาสําหรับพอ

นั่นเปนเพียงจุดเริ่มตนเล็กๆ นอยๆ เทานั้น แตความรูสึกฝงใจวา

ตนเองดอยคาอยูตลอดเวลานั้น (อันที่จริงมันเปนความรูสึกที่มีคุณคา

และสรางสรรคเชนกัน) มาจากอิทธิพลของพอเปนสวนใหญ ผมแค

ตองการกําลังใจหรือไมตรีจิตเพียงเล็กนอย อีกทั้งยอมเปดใจกวางให

ผมเดินไปตามทางของผมบางเทานั้น แตพอกลับปดกั้นหนทางนั้นดวย

เจตนาดีวาผมควรเดินบนเสนทางอื่นแทน ทวาผมไมถนัดกับหนทางท่ี

พอตองการ ดังเชนที่พอคะย้ันคะยอใหผมทําทาวันทยาหัตถและเดิน

แถวแบบทหาร แตในอนาคตผมไมไดตองการเปนทหาร หรือพอกระตุน

ใหผมกินอาหารมากๆ หรือดื่มเบียรควบไปดวย หรือใหผมรองเพลงตาม

บทเพลงที่ผมไมเขาใจหรือใหผมพูดตามสํานวนคําพังเพยที่พอชื่นชอบ

ทุกสิ่งที่กลาวมานี้ไมเกี่ยวของกับอนาคตของผมแมแตนอย สิ่งนี้ชี้ชัด

วาแมกระทั่งทุกวันนี้พอก็ยังคะยั้นคะยอใหผมทําตามสิ่งที่พอชื่นชอบ

หรือทําเรื่องที่ผมทํารายความรูสึกของพอ (เชนเรื่องที่ผมตองการจะ

แตงงาน) หรือเรื่องที่ผมถูกทํารายจิตใจ (เชน ตอนที่เปปานองเขยมา

ตอวาผม) ในชวงเหตุการณเหลานั้นผมถูกกระตุนใหคิดถึงคุณคาของ

ตนเอง ใหเลือกขางเพราะผมมีสิทธิทําและเปปาก็ถูกตัดสินไปเรียบรอย

แลว การคะยั้นคะยอผมในวัยนี้ไมเหมาะสมเสียแลว เพราะมันจะชวย

อะไรไดหากเรื่องนั้นไมเกี่ยวของกับผมโดยตรง

ชวงกอนหนานี้ตางหากที่ผมตองการคําเกลี้ยกลอมและการให

กําลังใจ เพราะเพียงรูปรางอันสูงใหญของพอก็ทําใหผมรูสึกหดหูแลว

จดหมายถึงพ่อ : BRIEF AN DEN VATER

Documents