MODUL PEMBELAJARAN BAHASA JAWA KELAS XI (SEBELAS) SEMESTER GENAP KURIKULUM 2013 SMK ISLAM SUDIRMAN 1 AMBARAWA TAHUN PELAJARAN 2018/2019 Materi Pokok : Tembang Macapat Gambuh Pembelajaran ke : 1 A. Kompetensi Dasar dan Indikator No Kompetensi Dasar Indikator 3.1 Menelaah teks Serat Wedhatama pupuh Gambuh. 3.1.1 Mengidentifikasi unsur pembangun teks serat Wedhatama pupuh Gambuh. 3.1.2 Menganalisis relevansi nilai-nilai yang terkandung dalam teks Serat Wedhatama pupuh Gambuh dalam kehidupan sehari-hari. 4.1 Menanggapi isi Serat Wedhatama pupuh Gambuh dan menulis serta menyajikan syair Serat Wedhatama pupuh Gambuh dengan bahasa sendiri. 4.1.1 Memproduksi tembang Gambuh dengan menggunakan bahasa sendiri. 4.1.2 Menyunting hasil karya tembang Gambuh. 4.1.3 Menyajikan secara lisan tembang Gambuh B. Tujuan Pembelajaran Dengan melalui pengalaman pembelajaran kegiatan praktik, penugasan, diskusi kelompok, tanya jawab, peserta didik memiliki sikap religius, menunjukkan sikap disiplin dan kerja sama dalam kegiatan diskusi kelompok, cermat dan tekun dalam kegiatan keterampilan serta jujur dalam melaksanakan ulangan harian/ 1
37
Embed
smkissuda1ambarawa.sch.id. BHS JAWA... · Web viewBab kang kudu digatekake nalika gawe pariwara yaiku : Ukarane cekak lan aos (singkat jelas) Basa kang digunakake isa dingerteni utawa
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
MODUL PEMBELAJARAN BAHASA JAWA
KELAS XI (SEBELAS) SEMESTER GENAP KURIKULUM 2013
SMK ISLAM SUDIRMAN 1 AMBARAWA
TAHUN PELAJARAN 2018/2019
Materi Pokok : Tembang Macapat Gambuh
Pembelajaran ke : 1
A. Kompetensi Dasar dan Indikator
No Kompetensi Dasar Indikator
3.1 Menelaah teks Serat Wedhatama
pupuh Gambuh.
3.1.1 Mengidentifikasi unsur pembangun teks
serat Wedhatama pupuh Gambuh.
3.1.2 Menganalisis relevansi nilai-nilai yang
terkandung dalam teks Serat Wedhatama
pupuh Gambuh dalam kehidupan sehari-
hari.
4.1 Menanggapi isi Serat Wedhatama
pupuh Gambuh dan menulis serta
menyajikan syair Serat Wedhatama
pupuh Gambuh dengan bahasa
sendiri.
4.1.1 Memproduksi tembang Gambuh dengan
menggunakan bahasa sendiri.
4.1.2 Menyunting hasil karya tembang
Gambuh.
4.1.3 Menyajikan secara lisan tembang
Gambuh
B. Tujuan Pembelajaran
Dengan melalui pengalaman pembelajaran kegiatan praktik, penugasan, diskusi kelompok,
tanya jawab, peserta didik memiliki sikap religius, menunjukkan sikap disiplin dan kerja sama
dalam kegiatan diskusi kelompok, cermat dan tekun dalam kegiatan keterampilan serta jujur
dalam melaksanakan ulangan harian/ evaluasi, melalui tahapan :
1. Melalui diskusi kelompok peserta didik mengidentifikasi unsur pembangun teks Serat
Wedhatama pupuh Gambuh dengan bahasa yang santun dan penuh tanggung jawab.
2. Secara berkelompok peserta didik merelevansi nilai-nilai yang terkandung dalam isi teks serat
wedhatama pupuh Gambuh dengan penuh kerjasama.
3. Melalui diskusi kelompok peserta didik memproduksi tembang Gambuh dengan teliti.
4. Secara mandiri peserta didik menyunting hasil karya tembang Gambuh peserta didik lain
dengan jujur.
5. Secara mandiri peserta didik menyajikan tembang gambuh
1
C. MATERI AJAR
1. Pangertene tembang macapat Gambuh
Tembang macapat inggih menika wujud tembang Jawa ingkang ugi dipunsebat tembang alit.
Guru gatra, guru wilangan, lan guru lagu.
1. Guru gatra yaiku cacahing gatra saben sapada.
2. Guru wilangan yaiku cacahing wanda saben sagatra.
3. Guru lagu yaiku tibaning swara ing pungkasaning gatra.
Gambuh iku tambuh, embuh, kambuh, jumbuh lan tembung kang awanda mbuh. Tegese
Lanteh. Anggitane Natapraja. Kacarita mula bukane tembang iki lelagon gandarwa (raseksa) ing
jaman Mataram. Digunakake kanggo menehi ngelmu kang kukuh bakuh (tegas/galak).
2. Pathokan Tembang Gambuh
GAMBUH
Guru wilangan Guru lagu Guru gatra
7 U
5
10 U
12 i
8 u
8 o
3. Watak tembang Gambuh
Watake tembang Gambuh iku grapyak, sumanak, mula cocok kanggo ngandharake bab-bab
asipat paseduluran, pitutur, piwulang, kekarepan.
4. Makna tembang Gambuh
Miturut maknane, tembang Gambuh iku nggambarake watak pawongan kang ngancik dewasa
utawa pribadi kang sansaya dewasa, mula isa njumbuhake kabutuhan lair lan batin, kluwarga lan
masarakat, pribadi karo Gusti. Tembang iki menehi pitutur, anggenah-nggenahake utawa tansah
menehi pangerten. Pancen lumrahe piyayi sepuh tansah isa njumbuhake panguripane lan seneng
aweh pitutur marang anak putu, patrap lan pangucap isa nyawiji, panguripane ayem tentrem lan ora
bot sisih. Makna sawijine sawise omah-omah kudu padha ngertine, asah asih asuh marang
sawenehe kabutuhan, tanggung jawab lan perkara ing sajroning kluwarga kang saya abot lan
maneka warna.
2
5. Tuladha tembang Gambuh
3 5 5 5 5 3 56
sa- mêng- ko ing- sun tu- tur
6 5 3 2 2 3 5 5 3 56
sêm- Bah ca- Tur su- pa- ya lu- mun- tur
3 2 6 12 2 2 2 2 3 1 6 1
dhi- Ngin ra- Ga cip- ta ji- wa ra- sa ka- ki
1 2 2 2 3 1 2 3
Ing ko- no la- mun kê- tê- mu
3 5 6 5 3 23 1 2
tan- Dha nu- gra- ha- ning Ma- non
6. Teknik penulisan tembang Gambuh
a. Temtokna lan tulisen ngenani gagasan apa sing arep kogawe tembang, saengga bisa mangerteni
wewatakane.
b. Temtokno tembang apa sing arep kogawe.
c. Tulisen guru gatra, guru wilangan, lan guru lagune.
d. Gawea ukara-ukara (kalimat ) kang selaras karo paugerane tembang macapat.
e. Titinen maneh tembung-tembunge, lan ukara-ukara kang kogawe mau kudu cocok karo
paugerane tembang sing kokgawe
3
LEMBAR KERJA SISWA (LKS)
Pada 1
Samengko ingsun tutur,
sembah catur supaya lumuntur,
dihin raga, cipta jiwa, rasa, kaki,
ing kono lamun tinemu,
tandha nugrahaning Manon.
Pada 2
Sembah raga puniku,
pakartine wong amagang laku,
susucine asarana saking warih,
kang wus lumrah limang wektu,
wantu wataking wawaton.
1 Kados pundi paugeranipun tembang Gambuh ing inggil?
2 Kados pundi Pitutur luhur ingkang kandhut wonten tembang Gambuh ing inggil?
3 Kadamela cakepan/ syair tembang macapat Gambuh jumbuh kaliyan paugeran!
4 Sasampunipun ndamel tembang, banjur paringana pamanggih ngenani pitutur
luhur ingkang kandhut wonten tembang punika!
4
Materi Pokok : Crita Rakyat
Pembelajaran ke : 2
A. Kompetensi Dasar dan Indikator
No Kompetensi Dasar No Indikator
3.1 Memahami isi teks crita rakyat 3.1.1
3.1.2
Siswa dapat menyebutkan isi
teks crita rakyat
Siswa dapat menyebutkan nilai –
nilai luhur crita rakyat
4.1 Menulis dan menyajikan sinopsis teks
crita rakyat
4.1.1
4.1.2
Siswa dapat membuat sinopsis
teks crita rakyat dengan
menggunakan ragam krama
Siswa dapat mencritakan kembali
isi crita rakyat kanthi lisan
menggunakan ragam krama
B. Tujuan Pembelajaran
KI 3 : Setelah mendiskusikan crita rakyat, siswa dapat :
a. Menyebutkan isi teks crita rakyat
b. Menyebutkan nilai – nilai luhur crita rakyat secara santun
KI 4 : Setelah mendiskusikan crita rakyat siswa dapat :
a. Membuat sinopsis teks crita rakyat dalam ragam krama
b. Mencritakan kembali isi crita rakyat dalam ragam krama
C. MATERI AJAR
Crita Rakyat yaiku crita kang ngrembaka ing sawijining dhaerah lan minangka asli kolektif
karo masyarakat.
1. Titikane crita rakyat kaya ing ngisor iki :
a. anonim
b. Kolektif
c. Dicritakake kanthi lesan
d. Sing nyritakake saka generasi ke generasi /turun temurun
2. Wujud crita rakyat
a. Mitos
b. Legenda
c. Dongeng
d. Babat
5
3. Unsur pambangun crita rakyat ana 2 yaiku
a. Unsur intrinsik
b. Unsur ekstrinsik
4. Unsur intrinsik yaiku unsur kang ana ing saklebeting crita kang mbangun crita. Unsur kasebut
yaiku :
a. Tema
b. Alur
c. Paraga
d. Watak wantu
e. Setting
f. Amanat
g. Sudut pandang
5. Unsur ekstrinsik yaiku unsur saka njaba kang mangaribawani crita kadosta nilai moral, budaya lsp.
LEMBAR KERJA SISWA (LKS)
Ing piwulangan crita rakyat “Asal Usul jeneng Desa Serayu” siswa bakal mangerteni utawa
diukur apa wae unsur kang mbangun crita rakyat.
1. Wenehana tandha centang pratelan ngisor iki kalebu unsur pambangun crita sing endi !
No PratelanUnsur
Intrinsik
Unsur
EkstrinsikKeterangan
1. Nilai Moral
2. Tema
3. Amanat
4. Biografi
5. Nilai Budaya
6. Latar
7. Paraga
8. Alur
9. Nilai Agama
10. Nilai Sosial
11. Sudut Pandang
2. Apa tegese saka unsur pambangun ing ngisor iki!6
No Pratelan Teges
1. Nilai Moral
2. Nilai Sosial
3. Nilai Budaya
4. Tema
5. Amanat
6. Paraga
7. Setting
8. Alur
9. Sudut Pandang
ASAL USUL JENENG DESA SERAYU
Kang Toro – Sawijining dusun ing daerah ingkang tandus, wonten keluarga ingkang atas nami
Darmakusuma ingkang gadah garwa, Erawati. Gesangipun, Darmakusuma tentrem napa malih seniki
garwanipun saweg mbobot angeng Darmakusuma kuwatir mriksani garwanipun, “Napa ingkang
diraosaken garwaku?” ngendika Darmakusuma. “Menawi putranipun lair, nanging daerahipun tandus
susah madosi toya, kados pundi nasib putranipun kita?”. Ingkang penuh kasih sayang Darmakusuma
maringi pangerten dhumateng garwanipun lan ngibur Erawati, supados mboten usah kuwatir.
Darmakusuma kaliyan sedaya usahanipun madosi tuk. Teng pundi mawon sampun didatengi, dugi
Pring sedapur Sangkanayu lan daerah Talagening. Nanging tetep mboten wonten toya, ngantos dinten-
dinten. Dugi garwanipun lairan, tetep mboten angsal padahal toya ingkang wonten cukup kangge
masak lan nginum.
Darmakusuma putus asa ing penggalihipun ngendika, “Menawi usaha lan do’a ingkang khusuk
Gusti Allah pasti bakal ngabulna penyuwunanku. “Ingkang tengah keheningan, Darmakusuma bertapa
nyuwun pitulungan dhumateng Tuhan Ingkang Maha Kuasa, supados napa ingkang dipun suwun
dikabulna termasuk kebutuhan toya. Ijig-ijig dateng tiyang jaler ingkang ngaku naminipun Sabdaita.
Tiyang jaler punika maringi saran supados bayinipun diasta medal lan embing-embing ipun enggal
dipotong. Darmakusuma nglampahaken perintah kasebut. Sewekdal embing-embingipun dipotong,
ijig-ijig mekdal toya saking puser bayinipun, amargi kaget embing-embingipun dawah teng toya
punika.
Sesampunipun dipriksani, tuk punika wonten kalih. Ingkang setunggal saking kalih tuk punika
diparingi nami “Tuk Lanang”, amargi toyanipun deres lan setunggale malih diparingi nami “Tuk
Dandang ” amargi tuk punika kaya caruk. Embing-embingipun ingkang dawah lan terendam ing tuk
punika damel mambu amis/arus. Nanging toyanipun mboten mambu lan tetep jernih. Amargi wonten
mambu amis, daerah punika terkenal ingkang naminipun Dusun Arus. Darmakusuma ngrasa lega lan
terkabul usahanipun, kangge rasa matur nuwun, Mbah Sabdaita diparingi panggenan teng Ciputat.
Mbah Sabdaita ngrasa remen manggeni griya kasebut. Ditanemna kalih wit beringin ingkan tumbuh
subur, saengga panggenan punika terkenal ingkang sebutan “Waringin Jajar”.7
Toya saking Tuk Arus dados kalih lan diparingi nami kali Arus, dados dipun ginakaken aliran
kali diarahaken mangidul lan keleresan saking arah selatan wonten kali saking Campokoah. Amargi
kali punika nglewatii alas jati saengga disebut Pejaten. Usaha Darmakusuma mbangun dibantu Mbah
Sandaita kaliyan pelepah godong kelapa lemah punika di gali utawi disusuk. Ngantos dinten-dinten
pekerjaan punika dilampahaken. Ing pungkasane kali punika rampung lan diparingi nami “Susukan
Pejaten”. Mriksani pedamelanipun sampun rampung, Darmakusuma ngrasa remen lan bangga, kangge
rasa syukuripun diwontenaken selamatan. Diaturi rawuh petinggi saking Kabupaten Purbalingga,
Kanjeng Bupati Purbalingga. Ing sesambutanipun Kanjeng Bupati aturaken selamet dhumateng
penduduk utawi warga. “Sira rahayu ” ingkang gadah arti panjenengan selamet. Kata-kata punika
ditirukaken sedaya penduduk ingkang rawuh dados “Serayu utawi Sesaya”.
Sesanesipu ngaturi selamet, Bupati Purbalingga nyaranaken supados Susukan-Pejaten saged
miguna kangge penduduk bagian wetan, menawi penduduk bagian ler ngginakaken kali Arus.
Masyarakat nampi napa ingkang dados saran Bupati Purbalingga. Pepali utawi larangan sampun dados
ingkang sangat nglekat kangge masyarakat, Amargi dusun ingkang dereng gadah nami niki, diparingi
nami “Serayu Larangan “. Serayu saking sira rahayu ingkang gadah arti panjenengan selamet.
Larangan utawi pepali ngandung arti menawi panjenengan pengen selamet sesanesipun nglampahi