ТОЛышОн - rafiqcelilovblog.files.wordpress.com · Akif muəllim ıştə hənəki ləzi oqətışe, i kərəən de zəndi bə şapşapi diyə kardışe, qədə qədə əyşte,

Atabala BABAYEVBoku

Ə ruji “Heydər Park”ədə, “pensionerskiyklub”ədə de “pensioner”on şahmat hənəkkardedəbim, 7-8 xonəxobimon, qıləyzumandə şaxmatəzın, həmmə bəy Akifmuəllim votedəbin, bəmə master klas nuşodoydəbe, yəne əməni qılə-qılə eboxtendəbe,de eli zıvoni bıvotom, bardedəbe. Nubəoməy rəsəy bəmı, hejo tojə nıştəbim ki,qıləy ənəşıştə çamçə - şapşapa tolış daməbe:

- Ədə, Atabala nə biley şahmat nədey,ona talış separatizmindən sual verin, görönAzərbaycanı (əslədə əv Azərbaycan sıxanicuri votışe ki, az iyo ə sıxani nıvışte əzınim)necə pıtı-poə eləmək isteyeylər.

Az damə nıbim, jıqonəən de şapşapi 3-4 kərə bı məsələ həndəvərədə mubahisəmonbəbe, yolon votəynə “ulox çı zınedə zəfəronçiçe”, yəne bə co kəsi lınqi po olxartə ımşapşapon çı zınedən moə zıvon çiçe? Hejobı dəm qıləy Qəncəvıj dama be.

- Ə, boş-boş danışma, Atabalanı 50 ildirtanıyıram, bəlkə də aramızda yeganə insandırki, hər iki oğlu Qarabağ qazisidir. Səninövladların Qarabağda vuruşublar?

Im pars bı şapşapi lap bənəy tərsə şilləqınyi. Damande ijənən ıştə kanə həvo jəy.

- Mən deyeyəm bunlar bizim vətənimizAzərbaycanı (ijənən Azərbaycan sıxani debiabura varianti votışe) pıtı-poə eləməkistəyeylər, sən mana nağel danışeysən.

- Ə, sən Azərbaycan sözünü düzgüntələffüs etməyi öyrən, sonra danış. Səndənyenə də soruşuram, sənin övladlarındanQarabağda vuruşan olub?

- Manim övladım niyə getsin ki? Onlargəleb burda kef edəcəylər, manım övladımgedib onların torpağın qorumalıder?

- Ə, bəs bayaqdan vətən hamımızın idi,sən bu vətənin parçalanmasının “qarşısını”alırdın, müharibəyə çatanda “onlar-bizlər”oldu? Amma Atabala hər iki övladınıgöndərdi, halbu ki, o da lazımı yerlərə pulverib, övladlarını saxlaya bilərdi. İndi kimdirvətəni parçalayan, Atabala, yoxsa sən?

- Ada, mən deyeyəm onlar talış dilindəməktəb isteyeylər, teatr isteyeylər, televiziyaisteyeylər, sabah da deyəceylər biz ayrıleroy.Sən nə deyeysəne.

Xəyli sukuti eqınyi, demı şahmat hənəkkardə Akif muəllim ıştə çaşməki jintono ikərə bəmı, i kərəən bə şapşapi diyə kardışe,peşo de avaza sədo dama be.

- Müəllim, zəhmət olmasa bir də deyinbunlar nə istəyirlər?

- Dedim axı, məktəb isteyeylər, teatr,televiziya isteyeylər....

Akif muəllim çəy sıxani bırnişe:- Müəllim, sən Konstitusiyanı oxumu-

san?- Man muallim deyilam, fəhla baba ol-

muşam, mən konstitusiya nədir bilmərəm.

- Amma prokuror kimi ittiham etməyibacarırsan. Məktəb istəyirlər? Lap əcəbedirlər, konstitusiyada yazılıb ki, hər kəsana dilində təhsil hüququqna malikdir. İndisənə görə konstitusiyanı dəyişsinlər?

- Ada, bizim ana dilimiz bu dildida.- Helə sənin danışığından görünür sənin

ana dilin hansı dildi, a kişi get burdan,araya təfriqə salma, talışların ana dilindəniyə məktəbi olmamalıdır ki? Olmalıdır vəinşallah olacaq da, özünü biabur eləmə,ana dilinə xor baxandan vətən qeyrəti çəkənolmaz, bu vətənin qeyrəti sənin kimilərin,hansılar ki, ana dilinə xor baxırlar, ümüdünəqaldığı üçün ermənilər Qarabağda at oyna-dırlar, bu sözü burda dedin, başqa yerdədemə, sənə də məsləhətim, arada öz anadilində də danış, ayıb olsun sənə.

Ə şapşap ləzi dama nıbe, peşoiberdəmədə dama be:

- Ada, şaxmatist, ada sən bileysənkimsən? Sən ilana zəhər verən kərtənkələsənki, varsan. Ada sizsiz bunları yoldan çıxardan.Hökumətin heylə bileysiz sizdən xəbəriyoxdur? Hamıvızı göndərəcəylər vısılkaya,baxarsız.

Akif muəllim ıştə hənəki ləzi oqətışe, ikərəən de zəndi bə şapşapi diyə kardışe,qədə qədə əyşte, ıştə cifo qıləy vəsiqə be-kardışe, nuşo doşe bə şapşapi. Çəyoən kəybənuşo doşe bəy, de zəhmi votışe:

- Nə qədər başın sağdır, rədd ol burdan.Bə vəsiqədə çiç nıvıştə bəbe, nıznəme,

əmmo şapşap ıştə vırədə qırdıkuno qarde,çəmə məcliso mırəxxəs be. Iştə dılədə bəşaxmat hənək kardə merdi – bə Akif muəllimirıkinən bem, De rıki bəçəy çaşon dılə diyəkardıme ki, tı kiş ki çımi tolışə şəhərvandiçı məcliso tojnedəş? Əv çımı çaşonədənıvıştəyon handışe, oqarde votışe ki:

- Müəllim, o sizin hammınızın, burdaoturan hər kəsin haqqında yazdığı donoslarilə aidiyyatı orqanları bezdirib, ondan talışolmaz, üzr istəyirəm, ifadəmi bəlkə də düzbaşa düşməzsiz, belələrindən olsa olsa,qaloş olar...

Tam tami jəy əştim, “xudahafiz” kardıme,beşem budu şapşapi, budu ə şapşapi ki,har məclisədə bə tolışon əleyh sıxankardedə...

Az jıqo famedəm ki, əmə bəpe harməclisədə de şapşapon, komon ki, harməclisədə bə tolışə zıvoni de “bu dil hansıkitabda vare?” sıxani ləğləğə kardedən, dejələvonon mubarizə bıbəmon, har məclisədəıştə zıvonədə xəy-dıvo bıdəmon, deştə xıy-zoni, ələxsusın de körpon tolışi qəpbıjənəmon, bıdə əvon şapşap yol nıbun.Keynə çəmə məclisonədə şapşapon lol bin– bəvədəən əmə ıştə həxon bə dastbəvardemon, hələ ki, məclis çı şapşapondastədəy...

¹ 10 (111) 26 oktyabr 2018-minnÿ ñîð MUSTƏQİLƏ RUJNOMA Qəzeti molyət: 50 kopiqe

ТОЛышОнÑßÄÎ

De Xıdonomi!

TI BOŞTƏ MOƏ ZIVONİ JİYERO ÇİÇI KARDƏ?

Həşi sı-zard bəbe, nez bevaxtəsəy Lələləvoş bə çonəj jəbe, bə fikbe. Haftəy nezibeçokə pəsonədəş qıləy cılməy nun bəbe, qinbe.Məholış livi-livi kabe, pəsi vindəkəs nıbekinıbe. Iştən əğləticoku de pəs-molibe yolbə,Səvet hukuməti vaxti yonzə sor qələvonətiş,nonzə sorən pəsə fermə mudur bəbe. Isətənsinış hafto dəvardəbe, ijənən boşdə si-çılqılə pəs nığo doydəbe, həm ıştə fiki oqətdəbe,həmən boştə rujqari çok bero. De muəlliməzoə bə icobe, hiç bəçəy mızəməti quş nədəy,de pəson ıştən mışğolət əkəy. Hejo oxınnəsıxanşən ım əbi: "Xıdo bəy bərəkətdə, əçəynanqır bə kovrə qındə vəy bərəkəte hest,çənə nəfəsım oməy xıvandi bəkam".

Sıxani kırti Lələ çı koy sərrofbe, kəlxozətivılo biyədən bəşdə xıyzoni baxş eqniyəpəsonış ıştənış vıjniye. Kom həyvon fərbe,çokbe, çəvonoj səçın kay. Isətən çə pəsonədəqıləy nıbe. 5-6 ruj çımi bə nav bə pəshıryəkəsonış dıqlə der həvate. Həmon çıpəsi dubariyə balonbin dıynən, maştənəypəs bə ni beşe. Lələ nezə diyon pəson, qəlonhəmə nəvəbe, vındəme votəkəs nıbe.

Isətən pəsi həxədə bə fikbe. "Çımımolyətıj jı şe ni, əncəx zuzəşəy be rınəqinbe bomı vırəy kardə. Rınəy-rımiuzimvindəbəy, əvotim, cəhəndım, neçi-şəğoli hay,nəvonım sədəxə, vaqi ğısmətebən. Dard əvebe soəx qinbə, hiç paşmə rınəşənmandəni".Hejo de fiki və bə və çı bandi sade bəl-beli eşə qələj diyə kay. Iştə pəsonışbədu kan piyo Sığnə çoli yanış nıvədoy.Ləvoş peştdəkəşə kay, beşe bə omə qələnav. Im hamsiyə diyovıji qələbe, de ğələsoybijən Mığonədə, Əronədə həmroətiş kabe.De pəson şəkəsən əçəy rukə zoə, 38-40 sinəƏğəşirbe. Nez bımi oməy səlomış doy, əçəypəjən xəbəsəy. Mılxəsi dəvarde bə pəsiməsələ, pəsi nışononış vote. Im zoə dəbisatıj

cəvob doy: - Lələ mamu, çə rujnəku hejo azən bə

soəxim, hələ peqınəni vallah. Lələ hejo demıqəp jəy-jəy bə pəson dılədə bə çaşəvənobe.Iştə pəson həmə nom bə nışon əzni. Hiçqələvonəti vaxtiyən ıştə həyvonon ğətnaşmardi, həməy de nışoni əzni - çalə pəs,savyə pəs, telə kot, əmrəşə ikizon, sıpyəquşin, ğələ cins, qardə pərəşkon cins, sıpyəkır, telə kır, lolınqə cins….. Isətən pəsondumoku qıləy pəsi bel-belbe, Ha erəxəy,nezbe, ım əçəy qinbə pəsbe, əncəxən bəyoşdənıbeyən. Xəyli diyəş kay, peşo ıştə sədoşbekay, pəs vite oməy əçəy tono. Həyvonsori dı kərə ikiz əzandi, bı səbin Lələ bımondonə qılə, nunə tikə fılon ədəy, pemujyəbinbəy. Əğəşi çı fikriş kaysə penışte bə asbi, depoştə roy nıvəbe, dəmande hiləvu karde:

“Lele-lele, dbuu-dbuu, oho-oho”. Lələışdə çıfədə bə nunə hırdonədə bə pəsi qəvışdoy, sırəy bə pəsi holi, ım məzlumə həyvonqardə pərəşkə cinsədəbe, əçəvon sə, dimhəmə paşmə vardə curbe, ısət çımi sə quşjontoşəbe, əve Lələn zıne zındənıbe. Odyəsəyvındışe Əğəş diyəro bə, deştə dastiş sədokay əv ışdə palyo.

- Əğəş, ıştə qələ pəson ışdəniş bıredə, yadoydəş toşe?

- Ne mamu, ıştənim bıryedə, əqreqatmənheste, əmo de çay bıredəm.

- Nez mı boy , bıqi in i məmmədi, bətınebərəsə.

- Çı pule ım ha Lələ mamu? - Çımı balə, tı əziyəte kəşə, çımı pəsi sə-

quşı toşə, ın i "məmmədəmin" ıştı dəllokəhəxe, bətıne bərəsə. Azən ıştə pəsi bardəm,şedəm.

- Ma, ma, mu-mu, mı, mı, pəs, pəs, mı.

2009

Firdovsi Əliyev -Azərbaycan RespublikaEkoloqiya iyən TəbiiSərvəton naziri muavin.

Əliyev FirdovsiŞahmirzə zoə 1961-minəsori mayə manqi 5-ədəLiki Moniqo diyədəmoəku bə.

1983-minə sorədəAzərbaycani DövlətəPedaqojiyə Universiteti“Coğrafiya-Bioloqiya”

fakültə sə kardəşe.1 9 8 8 - 1 9 9 1 - m i n ə

soronədə Azərbaycan Re-spublika ElmonAkademiya Coğrafiyaİnstitutədə aspirant bə.

1 9 9 1 - 1 9 9 3 - m i n əsoronədə AMEA

Coğrafiya İnstitutədə qədəelmi koəkə, 1993-2000-cisoronədə AMEA Zəminiyən Aqrokimya İnstitutədəyolə elmi koəkəvəzifonədə ko kardəşe.

1994-minə soriku “ditəsərrufatı elmon

namizəd”e. “YeniAzərbaycan Partiya”Siyasi Şura uzve.

2000-minə sorədəBoku Dövlətə Universitetihuquq fakültə sə kardəşe.1995-2000-minə soronədəAzərbaycan RespublikaMilli Məclisi deputat bə.

2002-minə sorədəAzərbaycan RespublikaEkoloqiya iyən TəbiiSərvəton Nazirliyədə

Ekoloji Siyasət İdarə rəis,2003-minə sorədə Eksper-tiza İdarə rəis ko kardəşe.

2004-minə sorikuAzərbaycan RespublikaEkoloqiya iyən TəbiiSərvəton naziri muavine.

Fuad

ŞAPŞAPON

İlyasi HabilDƏLLOKƏ HƏX

ÇƏMƏ TOLIŞON

Seh-1-son-----_Seh-1.qxd 10/26/2018 3:58 PM Page 1

2 ¹ 10 (111) 26 Oktyabr 2018-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

Polkovnik Mikayıl Hacıyev ilə növbətigörüşünüzdə o, yazdığı “Qarabağhəqiqətləri, nadanlıqlar, yoxsa...” kitabınımənə hədiyyə etdi. Kitabda çox maraqlıməqamlar var ki, yaxın tariximizə aiddirvə bu məqamları da Azərbaycan oxucusubilməlidir. Buna görə də, qəzet olaraqqəzetimizin 01-ci (102-ci) nömrəsindənetibarən həmin kitabı, kitabın “giriş” və“ön söz” hissələrini çıxmaq şərti ilə, hissə-hissə oxucularımıza təqdim edirik.

(əvvəli ötən saylarımızda)

1993-cü ilin iyul-avqust aylarındaBeyləqan-Ağcabədi istiqamətində vəziyyətolduqca gərginləşdi. Düşmən həftədə 2-3dəfə döyüş kəşfiyyatından sonra hücumakeçir, lakin hərbi hissələrimiz mətinlikgöstərərək, düşmən hücumlarını dəf edir vəmisilsiz qəhrəmanlıq nümayış etdirirlər. 3avqust 1993-cü ildə mənə məlumat çatandaki, Ağdam şəhəri düşmənlər tərəfindən işğalolunub, inanmadım. Dərhal bir qrup kəşfiyyatdəstəsi ilə Ağdama yollandım. Şəhərdəgördüklərimə inana bilmirdim. Belə ki, 1992-ci ildə Naxçıvannik kəndində yaralanandan,bu şəhərə yaxşı bələd idim. Öz gözlərimləgördüm ki, şəhərdə nə ermənilərdən, nə dəAzərbaycan əsgərlərindən heç bir əsər-əlamətyoxdur! Qasımlı kəndi tərəfdən, şəhəringirəcəyində düşmənin 4 ədəd tankı mövqetutmuş, Ağdam şəhərində isə, minalardanvə toplardan atəşə tutulduğundan, partlayışlarbaş verir.

Təcili Ağcabədi şəhərində yerləşən cəbhəqərargahına qayıtdım. 4 avqust, təqribənsəhər saat 8:00 radələri olardı. Gördüklərimbarədə olduğu kimi Azərbaycan ordusununcəbhə rəisi, general-mayor Zaur Rzayevəməlumat verdim və xahiş etdim ki, əgəricazə versələr, Ağcabədi Beyləqanistiqamətində postları saxlamaqla, bir batalyonyaradaq və ehtiyatda olan digər 2-ci batalyonlaAğdam şəhərinə girməyə və müdafiəni təşkiletməyə icazə istədim. Bizim bu söhbətdəordu cəbhə xəttinin rəis köməkçisi, polkovnikNüsrət Namazov da iştirak edirdi. General-mayor Zaur Rzayev bildirdi ki, Ağcabədiistiqamətini zəiflətmək olmaz! Ağdamşəhərini tərk etmiş qüvvələri geri, mövqelərinəqaytarmaq lazımdır və yanımızda olanpolkovnik Nüsrət Namazova əmr edir:

- Təcili Bərdə rayonu istiqamətinəgedirsiniz, mövqelərini tərk etmiş bütünhərbi hissələri Ağdama qaytarın və müdafiəmövqeyini dərhal təşkil edin!

Polkovnik Nüsrət Namazov bildirdi ki: - Mikayıl Hacıyevlə hansı istiqamətə

deyirsiniz gedim, döyüşüm. Amma,mövqelərini qoyub qaçanlara komandanlıqetmərəm. Həddindən artıq hirslənmiş general;“özüm onları Ağdama qaytararam” - deyərək,maşına oturub, yola düşdü.

Lakin həmin dövrlərdə, cəbhədə bizimordumuzun xeyrinə heç bir dəyşiklik başvermədi. Erməni qüvvələri Ağdam şəhərinitam ələ keçirəndən sonra Kür çayı üstündəkiAğcabədi - Ucar körpüsünə, Ağ gölə vəDaşburuna çıxmağa can atırlar. Düşmənqüvvələri hər gen hücuma keçsələr də, həminhücumlar əsgərlərimiz tərəfindən dəf edilirvə düşmən qüvvələri geri çəkilirlər.

Avqust ayının 11-də düşmən sol cinahdan

hücuma keçir, lakin ön xəttimizə çatmamış,minalanmış sahədə 3 ədəd tank itirərək, geriçəkilirlər. Geri çəkilərkən, düşmənin daha 1ədəd tankı və 10-larla canlı qüvvəsi artilleriyavasitəsilə məhv edilir.

Avqust ayının 12-də düşmən Fizülibriqadası zolağında yerləşən sərhədqoşunlarına və Fizüli rayonunun “yapon”deyilən özünümüdafiə batalyonun müdafiəmövqelərinə, yəni Qızılqaya yüksəkliyinə,Aşağı Vüsalı kəndinə hücum edir. Düşmənhəmin mövqeləri ələ keçirir. Orda mövqetutmuş batalyonlar dağılışıb, Fizüliistiqamətinə qaçırlar və nəticədə sol cinahınzolağına daxil olan ərazini müdafiəsizsaxlayırlar.

Bu haqda ordu cəbhə xəttinin rəisi, gen-eral-mayor Zaur Rzayevə və Müdafiə Nazir-liyinin Baş Qərargah rəisi, polkovnik SəfərƏbiyeva şifahi və yazılı sürətdə məlumatverdim. Həmin ərazinin bağlanmasını xahişvə tələb etdim. Belə ki, düşmən sol cinahdanhücuma keçərək, qoşunlarımızı mühasirəyəsala bilərdi. Odur ki, qabaqcadan lazımitədbirlər görülməliydi. Hər ikisi mənə sözverdilər ki, o əraziləri tərk edən batalyonlaryerlərinə qaytarılacaq, ya da ki, ora BakıÜmumqoşun Komandirlər Məktəbininkursantları hesabına bağlanacaq.

Həmin dövrlərdə demək olar ki, düşmənFizülini blokadaya salmışdı və ilk növbədəFizüli şəhərinə gedən Horadiz şosse yolunubağlamağa can atırdı. Düşmən bir neçə dəfəbu istiqamətə keçməyə cəhd etmiş, lakinartileriyamızın atəşinə məruz qalaraq, geriçəkilmişdilər.

Bütün bunlara baxmayaraq, Fizuli şəhəriniblokadadan çıxartmaq lazım idi! Bunun üçünPrişib şəhərində yerləşən axırıncı ehtiyatbatalyonu, yəni artıq 3 ay ərzində təlimkeçmiş gənc əsgərləri avqust ayının 19-dacəbhəyə gətirdim. Cəbhə xəttinə gəlməzdənqabaq, özüm onlara döyüş baxışı keçirtdim.

1993-cü il avqust ayının 19-da, təqribənsəhər saat 10:00 radələrində Ağcabədi ray-onunun Ofşar kəndində yerləşən səhraqərargahında hücum döyüş əməliyyatı üçünplan hazırladım və bunu qərargahımızdaolan ordu cəbhə rəisinin müavini, general-mayor Nəcməddin Sadıqovla birgə xəritəüzərində təhlil etdik. Xəritəyə saldığım planauyğun olaraq, hücum əməliyyatı ilə əlaqədarniyyətimə generalın razılığını istədim. Gen-eral-mayor Nəcməddin Sadıqov öz razılığınıbildirdi. Ordu cəbhə rəisindən icazə almaqdöyüş əməliyyatının təsdiq edilməsini bildirir-di.

Planda şəraiti, briqadanın döyüşimkanlarını, döyüş əməliyyatları rayonunu,ehtiyatların miqdarını, düşmənin cəmləşmişmövqelərini, texnikalarını məhv etməqaydalarını götür-qoy edib, qiymətləndirdimvə düzgün saydığım yeganə qərarı qəbul et-dim; “1993-cu il avqust ayının 20-də, gecəsaat 2-dən qoşunlarla hərəkətə başlasaq,səhərə yaxın saat 04-dən 05:00 radələrinəqədər düşmənin əsas mövqelərini artilleriyaatəşinə tutsaq, saat 05:00 radələrində 3batalyonla hücuma keçərək, Aşağı Veysəllıkəndi, “Qızılqaya” yüksəkliyini ələkeçirtməliyik. Sonra, döyüşü sol tərəfəgenişləndirərək, arxadan 102 nömrəliyüksəkliyi, eləcə də, “Qarvənd” yaşayışməntəqəsini düşməndən azad etməklə,

müdafiə mövqeyimizi təşkil etmək!” Ümumi niyyət; “Fizuli şəhərini blokadan

çıxartmaq, müdafiə mövqelərimiziyaxşılaşdırmaq!” idi.

General-mayor Nəcməddin Sadıqovlabirgə qərara gəldik ki, birlikdə Ağcabədişəhərinə gedəik və Ordu cəbhə rəisindən“döyüş əməliyyatına” icazə alaq. Ağcabədişəhərində yerləşən Ordu Qərargahına gəldikvə mən planlaşdırılmış hücum əməliyyatıhaqqında xəritəyə əsasən məlumat verdim.Otaqda 2 generaldan başqa, Müdafiə Nazir-liyinin daha 4-5 polkovniki də iştirak edirdilər.Onlardan birini yaxşı tanıyırdım. O, polkovnikMəhərrəm Cahangirov idi. General-mayorZaur Rzayev bütün verdiyim məlumatlarıxəritədə götür-qoy edib, əməliyyatın indibaşlamasının zəruriliyini bildirdi. Lakin, BaşQərargah rəisi polkovnik Səfər Əbiyevəməlumat verməyin vacibliyini qeyd edərək,“Uraqan” radio-telefonla Müdafiə Nazirliyinəzəng vurur. Hücum əməliyyatı haqqındaSəfər Əbiyevə məlumat verir.

Polkovnik Səfər Əbiyev telefonda bildirirki, qoy Mikayıl Hacıyev hələlik müdafiəmövqeyində dursun və yazılı əmrimi gözləsin.General-mayor Zaur Rzayeva əmr edir ki,Bakı şəhərindən yola salınmış kursantlarıqarşılasın və “Horadiz” istiqamətindənhücuma keçsin. Mən nə qədər buna özetirazımı bildirsəm də, xeyri olmur. Atalardemişkən, “Ağıllı dağa çıxmaz, dağı yankeçər”. General-mayor Zaur Rzayev bildirdiki, əmr Baş Qərargah tərəfindəndir, yerinəyetirilməlidir və Horadizə yola düşür. Biz,zabitlər və general-mayor Nəcməddin Sadıqovtəəccüb və təbəssümlə bir-birimizə baxaraq,bu qərara heyfsləndiyimizi bildiririk.

1993-cü il avqust ayının 20-də, səhərgeneral-mayor Zaur Rzayev kursantlarlahücuma keçir. Bu döyüşdə iki aylıqleytenantlıq kursuna yığılmış kursantlar, pro-fessional gizirlər və serjantların bir hissəsihəlak olur, digərləri isə, düşmən pusqusunuyararaq, geri çəkilirlər. Həmin döyüşdə iştirakedən gizir Sərdar Məmmədovun sözləri ilədesək: “avqust ayın 20-də bizə hücumahərəkət üçün əmr verilir! Olardı ki, 4 kmməsafə keçmişdik. Birdən iki yüksəklikdəndüşmən bizi atəşə tutdu. Kursantların birhissəsi heç atəş açmağa macal tapmamışhəlak oldular. Mən isə, yanımda yaralanmışstarşina Elşən Hacıyevi götürərək, geriçəkildik. Geri çəkilməyə əmr verilməsinəbaxmayaraq, kursantların yarısı həlak olur.”

Buyurun, baxın; beləcə, düşünmədən,kor-korana gələcək z a b i t l ə r i m i z idüşmən tapdağı altına ataraq, güllələnməyəqərar verilir!

1993-cü il avqust ayın 21-də səhər saat6:00 radələrində düşmən böyük bir qüvvəilə Ağcabədi-Beyləqan istiqamətinə hücumakeçir. Müdafiə mövqeyində yerləşən hərbihissələrimiz hücumun qarşısını alır. Nəticədədüşmən 4 ədəd tank (onlardan ikisiminalanmış sahədə minadan partlayır) vəxeylı canlı qüvvə itirərək, geri çəkilir. Ra-dio-telefonda eşitdiyimiz məlumata əsasən,həmin döyüşdə düşmənin tank alay ko-mandiri, podpolkovnik Akimov tankı ilə mi-nada partlayır və məhv edilir.

1993-cü il 21 avqust. Təqribən, saat16.00 radələrində düşmən 18 ədəd tank və2500-dən çox canlı qüvvə ilə Fizüli briqada

zolağından, yəni sol cinahımızdan hücumakeçir. Əsas məqsədi Ağcabədi - Beyləqanistiqamətindən hərbi hissələrimizin arxasınakeçmək və ordumuzu mühasirəyə salmaqdır.

Bir batalyonumuzun mühasirəyədüşməsinə baxmayaraq, əsgər və zabitlərimizmöhkəm duruş və qəhrəmanlıq nümayişedirlər. Düşmənə ağır zərbə endirilir. Birgün ərzində, yəni 22 avqust, səhər saat 11:00radələrinə qədər davam edən qanlı döyüşdədüşmənin daha 5 ədəd tankı, 4 ədəd yükmaşını və 200-ə qədər canlı qüvvəsini məhvedirik.

Əks hücuma keçərək, düşməni geriçəkilməyə məcbur edirik.

Düşmənin hücumu vaxtı özüm şəxsən,Müdafiə Nazirliyinin zabiti polkovnikMəhərrrəm Cahangirovla qabaqda, ən önxəttə olmuşuq, müdafiəni təşkil etmişik. 3tərəfdən mühasirədə olduğumuzu görərək,polkovnik Məhərrəm Cahangirova təciliolaraq, arxa cəbhəyə keçməyə, aviasiyanıköməyə göndərməyi xahiş etmişik. Düzünüyazsam, sadəcə olaraq, Məhərrəm Cavan-girovun mühasirədən çıxmağına, yəni sağ-salamat arxa cəbhəyə keçməyinə nail olmaqistəmişəm. Belə ki, üstümüzə gələn düşməntanklarından, yağış kimi yağan güllələrdənhər dəqiqə məhv ola bilərdik. Lakin, onunölümünü öz vicdanıma yazmaq istəməzdim.Belə ki, o gözəl insan və ləyaqətli bir zabitidi. Artıq iki dəfə yaralanmışdı, mənimölümümdən sonra ancaq o, bu briqadanıidarə edə bilərdi.

(ardı gələn sayımızda)

ONLAR VƏTƏN UĞRUNDA DÖYÜŞÜBLƏR

DILVANDİÇəmə patyorə zoə, şair, ənıvışt,peəqordın Məsxun Heydərovi –Məxsun Perzəkujə şinə moəş bəXıdo rəhmət şə. Respublika TolışiMədəniyyət Mərkəzi uzvon iyən“Tolışon Sədo” rujnomə kollektivbə Məxsun boli

DILVANDİ doydən.

Xıdo ə xanımə moə rəhmətkə,vırəyş vəyşt bıbu!

3¹ 10 (111) 26 Oktyabr 2018-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

Bəstənemon iştə həxi, bəvindeyon!Əli NASİR

Boçi de Ustod Əli Nasiri kəlmə binokardıme? Bıvotom ki, konklret məğsədımheste, du bəbe, bıvotom ki, hiç, beməğsədnıvıştəme - əvən du bəbe. Qıləy nıvıştəynıvıştero əçəy vəsə bəpe bıbu, vəsə kinıvışte – har çi bənəy ruyəni bəşe. Azənım nıvıştəy vəsə de Əli Nasiri kəlmə binokardıme, hisob kardedəm ki, ım vəsə hejobə nıvıştəy məzmuni bob bome.

MİRİSMAYIL

Mirismayiliku səhehə xəbə ni, çəmətolışon hələ bə xıyən, çaş kardedən ki, kisəbəşte, Mirismayıli həxon mudafiə bəkarde.Ehanə mıni bə çaşinsə - ve həyf, çımı ə devrni az iyo-əyo vite bıznom, həm maddi, həmənmənəvi rosniye zınedənim. İyo həmən qırvəğəodəm lozime, Vallah həmən aybe, ənnə zorimilləti həxon canqi i kəs şıkəstə odəmi bardeaybe, vallahi aybe! Həmən tarsedəm, tarsedəmki, əçəy avlodon oxoyədə mıni qınokorbebəkarden ki, tı ıştə vıni bı ko dənoə nəbəy,əğıli 30 ruji təmomədə vaadəyn. Har dəvardəğəm bə Mirismayıli əleyh ko kardedə, hardəvardə mij əy çəməku tikəyən ve co kardedə,i kərəən bəvindemon ki, bə əğıli 10-12 sordoəşone.

Mirismayıli həxədə hələ konkret rəsmihiç iddio ni, qeyri-rəsmi əy bə vətənixəyonətədə ittihom kardedən, məvotbən əvçı ermənion aqente. Azərbaycani huquqimustəviədə aqent sıxan lap bə əğılə hənəkpeqardə, ki bımon xoş omedəni əlbəsat əyaqent bekardedən. Əmmo az hisob kardedəmki, Mirismayıl çı tolışi pərçəmi məhbuse,aqent bə odəm pərçəm rost əkəni, ıştəni bəçaş dənibəno. Həmən əv aqent bəbəy əyomyədə dastqir əkəyn, həni şeyədə ne...

...Az jıqo famedəm ki, əçəy nomi bəpolison doəşone ki, Sankt Peterburqədə çı

tolışi pərçəmi rost kardə cıvınonədə qıləyənım zoəye. Əy həvatəkəsən hejo tolışe, yaçəy diyovıje, ya nezə dikuye, yaanki deMirismayıli əşt-nışt kardə xonəxondə qıləye.Yəne əv bə Azərbaycan omyədə çəmə huquqmufafizə orqanonədə əçəy pərçəm rost kardehəxədə məlumat bə ni, bəbəy əy hejoaeroportədə, sərhəddi dəvardə vırədə dastqirəkəyn. Yəğen Mirismayıl Masalluədə,Kulətonədə, Bokuədə, yaan co vıronədətikəy ğurrətiş kardəşe ki, “əmə Piterədə tolışipərçəmi rost kardımone”, ə sıxanən şə rəsəbə polison quş. Bə hisobən Mirismayıliomyədə ne, şeədə dastqir kardışone...

...1990-minə soronbin, Azərbaycantəlatumədəbe, ozod be pidəmonbe, xəylizoon, kinon bı roədə şəhid ben, oxoədə ozodbemon, əmmo peşo vindemone ki, hiç şəhidnıdə respublikonən ozod bən, yəne əmə ənnəşəhidi doəmon nəbəyən ozod əbimon...

...Azərbaycanədə həmmə milləton bəştəhəxi bərəsen, çumçiko ımi çı hukumətobeynəlxəlğə ğurumon tələb kardedən, əmənənbəştə həxi bərəsemon, rə-diş heste, əmmoəmə canqi ro qətəmone, ım hukumətmuxalifətiku ənnə çaş jəydəni, çəməku ənnəçaş jəydə, hejo bəmə bənəy əks-duşərgə diyəkardəşe. Boçi bəpe jıqo bıbuxo? Çı parsicəvobi iminnə bənd əmənimon, əmə! Əməhiç vaxt bı hukuməti bovəmon kardə ni,hejo demon bə canq beşəmon, hejoən çəməsə bə əlhədi sıği qınyə. Oxoədə bə çəmədast çiç omə? Hiççi, arada bənəy Mirismayılicıvonon doydəmon bə bod...

...22 yanvar 2015-minə sorbe, Boku Ex-celsor otelədə beynalxalqa tədbir dəvonyəbedəbe, azən de Vuqar Mustafayevi vəybim.Tədbir “Azərbaycan multikulturalizmi sahədəbə dınyo devləton dərs bədo” çərçivədəşedəbe. Tədbiri oxoyədə prezidenti multi-kulturalzmi məsəlon muşavir, professorKamal Abdulla bəmə ovardışe: “Isətdəbəvardemon bə banketə zal, yolə banketbəbe, əmmo hələ 2-3 dəyğəmon mandə,qavar çikisə sıxanış heste?” Az əlbəsat ıştədasti rost kardıme, bəmı sıxan doşone, əyştim,bə tədbiri rufi zidd tolışi çənnə problemonhestin, həmmə qılə-qılə aşmardıme, ıştənənbə miyon fakton nome. Jı bızın bə vəzəxəçol sığ şodoşone, tədbirədə şirkət kardəkəsonbəçmı votəyon mot mandəbin, hiç ki vəziyyəti180 dərəcə qarde çaş kardedənıbe, ijənən çıvəziyyəto professor Kamal Abdulla beşezınəşe, əv bəmı ovardışe:

- Rafiq, çımı boə, detı dubədu qəp jəyədətı ım problemon bomıro qəp jə, ə problemonhəmmə duz bəben.

Peş çı sıxani tədbir orəxəy, bə çımı sə

xəyli odəm qırdə be, ki bəmı ıştə vizit kartidoydəbe, ki çımı telefon numrə peqətedəbe,mılxəs, professor Kamal Abdulla ıştəkoməkdori vığandışe çımı tono ki, Rafiqmuəllim de Vuqar muəllimi bəpe banketədəçəmə stolədə bınışton. (stolon bo 4 xonəxonəzərədə qətə bəbin) Az bə Kamal muəllimikoməkdori votıme ki, əmə bə banketdənibəşemon, komon heste, əməni bıbaxşən.Sıxani duzi hiç komonən nıbe, çə tədbirobeşemon, şemon bə kafe, bo cılmə nunharde, peşo Kamal muəllim 2-3 kərəən deştəkomanda uzvon bəmı jıqo təklifon kardışe,vindışe az deəvon bə ro şedənim, çə rujikujıqo həni mıni bə devlətə tədbiron dəvətkardedənin. Imoni boçi nıvıştedəm? Ehanəaz “tolışon çiç bəvoten?” fikri kardəm nəbəy,çı Kamal muəllimi dəvəti ğəbulım kardəbəy,dessə ımrujnə ruji bo tolışon çiçon kardeəznim, iqlə Xıdo zınedə, ə təklifon ğəbulnıkardıme, bo millətiyən hiççi karde nıznəme.Yəne əmə inadə millətimon, de inadəti bəçəmə dastən hiççi omedəni, arada hejo çəmənom bəd mandedə, bəmə bənəy “separatçı”diyə kardedən, yəni bo iqlə pərçəm rostkardero odəm əqətnin, ımon bə çəmə inadətiəleyh ıştə zu nuşo doydən...

...Arada qırdə bedəmon, həni çəmə“sipyərişon” deəmə əyşt-nışt kardedənin,əsasən de cıvonon didor kardedəmon, hejobəvon votedəm: de çımı şə ro məşən, çımışə ro bə tolışə milləti hiççi nıdoşe! De co robışən, ehanə boştə millətiro çiçsə kardepidənesə - siyasətiku bə kəno bımandən, dehukuməti ko bıkən, “millət çiç bəvote?” fikriməkən, ehanə məğsədon pokesə - fərğış nide kon ro ıştə milləti ğolluğədəş, əsas əveməğsədon pok bıbu. Ve sağ bıbun çəməcıvonon, nom əqətnim, əmmo çəmə zunıvışkiyə koon kardedən, hejo AzərbaycaniƏnıvışton İcoətiədə (Azərbaycan YazıçılarBirliyi) bo Tolışə xəlği pətyorə zoə - boZulfuqar Əhmədzodə, bo Dədə Zulfiqaridəvonyə tədbir bə çiçi bıvotoş, bəqınye!Əslədə az bı numrədə həminə tədbiri həxədəqeş-qeşi nıvışte pidəmbe, Xıdo nəhlətkə bəbevəcə insonon, komon ki ıştə millətifərzəndon həvatedən, çı Mirismayıli həbsçımı planon dəqiş kardışe. İqlə əy votedəmki, Xıdo çə tədbiri dəvonyəkəson koon ovandbıkə, hejo jəqo tədbiron dəvonon!

Imoni boçi nıvıştedəm? Əmə ə ruji nıvindebəznemon, keynə ki, çəmə millət ıştə həxibəste. Əslədə az peştipurim ki, əmənən əruji bəvindemon, ehanə Xıdo koyeəni, əmənıvindəmonən, ə ruji çəmə hırdənon bəvinden,hukman bəvinden. Bəvədə çəmə hırdənondiyə bəkarden ki, ey dıli-ğafil, Azərbaycanədə

həmmə milləton ıştə həxışon sə, əmmo sıvoytolışi hiç millət bı roədə ğıbonon doəş ni,çoknə ki, 15 qılə respublika mustəqil ben,sıvoy Azərbaycani hiç respublika bı roədəde həzo xonəxo ğıbonon nıdoşe...

...İjənən oqardom Mirismayıli məsələsə,əy bə ermənion anqıl məkən, əv səyde, əçəycədd şıməni bəje, hukmən bəje, ə kofirəSəveti hukumətən çı səydonku çaş jəydəbe,bəvon pepuşyedənıbe, çumçiko cəvon cəddizu zınedəbin, ısət ım nurçi-murçion, yənevahabion be rişə formon boəməro Əmrastəti,Yəzidəti kardedən, məkənən, çikisə ço okıştəkəsi ço Xıdo jıqo okuştedə ki, ə ço i kərəənvəşedəni, əmmo hejo duyəvulə doydə!

Bə Mirismayıli OZODƏTİ!

ÇƏMƏ MƏTBUAT

Ə ruji çəmə patyorə boondə i kəsinternetədə nıvıştəşbe ki, çı tolışon sıvoy“Tolışon Sədo” mətbuatış ni, çumçiko comətbu orqanon tolışon işkili, problemi həxədənıvışte ciqə kardedənin. Az vəyo ıştə fikrinıvıştıme, iyoən nıvıştedəm: Çəmə mətbuatçənnə ve bıbu - ənnə çoke, hiççi əbıni ehanəəvon tolışon işkili həxədə nıvıştedəninsə,əsos əve ki, həminə mətbuaton bə məktəbon,bə kulubon ro pəydo kardedən, tolışon hiççinıbu ıştə moə zıvonədə handedən, de həminəmətbuaton çənnə tojə imzon bə miyon beşən,ım qədə koye? Valla qədə ko ni, bəvondastək be lozime, bəvon ruf doy lozime ki,ıştə ko nimədə şonıdən, ımruj çəmə ən yoləzərurət ıştə zıvonədə handeye, ehanə çəməhırdənon bı zıvonədə bahandon – ım hejoğələbəye! Sıxan hırdənonsə eqınyə, azən deAtabala muəllimi həmfikirim, azən votedəm:Kədə, bədə deştə əğılon, deştə nəvə-nəticonçəvon moə zıvonədə - TOLIŞİ qəp bıjənən,bıdə əğlon pətyor yol bıbun...

P.S. Im manqi 23-ədə Moskvada çıFəxrəddin muəllimi apelyasiya məhkəməbe, Apelyasiya Məhkəmə iminnə məhkəmədoə ğəroli ğuvvədə oqətışe, Fəxrəddinmuəllim dessə martə manqi 6-i Moskvatəcridxonədə bəbe, ehanə əy dessə bə vaxtibə Azərbaycani nıdoşone, quman heste ki,ni bədon, yaanki dessə bə vaxti əçəy həbsəmıddəti ve nıkardışone, həminə ruji əyvadəninin. Xıdo həmmə məhbəson kəybəokə...

P.S.S. “De hukuməti ko karde” votyədəəy bənəy “boştə milləti əleyh cəsusəti bıkən”sərəsəkəsonən hestensə və bəştə millətiəleyh donoson doydənsə - de bəboli boşməro,şımə mırdolə cəmdəki hiç zəminənpenibəqəte...

Hındıli boyation

Sıə hındıl, siyo-siyo hındıl, Vindədə vaştə ım dıl, Oşedə bə yo çəşon, Az bəbım bıri bılbıl.

Sıə hındıl, siyo-siyo hındıl, Şərbətış nışte bın dıl, Çı kuliku com karde, Anqıştonım be hıl-hıl.

Siyo hındıl, siyo-siyo hındıl, Bedə de mivə ləl-qıl, Murəbbə, purranqə çay Əndomi kardə sıə vıl.

Sıl hındıl, siyo-siyo hındıl, Kulədə be niyo hındıl, Dəşim bo çınye haste, Bəmı doğış jəy sekıl.

Sı hındıl, siyo-siyo hındıl, Otəşdə kardə xıl-xıl, Vindıme bə yod dəşe Çı yo dimədə siyo xol.

Qumuşə hındıl dırıst, Conin, şəkə, dıste, dıst, Kompotış, mırəbbəş xun,, Peşom, ozzo pə bıkışt!

Avon

Avon çı Tolışi maholi şəye, Haştəni bısutum, dəbim hiç vədə. Zəmini, bemiyon reç həmmə çəye, Avon qıləy çətre maholi sədə.

Ove, qardış kardə dınyo, vey sodə, Çı xəlxi taleədə məbuy əbəda!

Tolışə zəmin

Jimoni qovhəre, dure, mərcone, Pentonı xoliçəy Tolışə zəmin. Əqəm bəy i bıdoş, bətı doənie, Səxadə bollicəy Toləşə zəmin.

Ğodrətiş, Vətən

Zəmini zu diyəkə, neməton diyəkə, Oyo bəhrə doydə kəvşəni bırən. Bətı peşt qordonyə odəmon ləkəy, Tı səyku tobə po ğodrətiş, Vətən !

Ра фиг Жя ли ловже ли лов ра фиг@ маил. ру

BƏSTƏNEMON? BƏSTƏNEMON!

Koəkə daston

Dı daston qardedəın kurreyi-ərz, ÇI daston bəhrəye nunon, nemıkon. Dı daston rost bedə sarayon barz-barz, De daston podoşon bedən "laməkon".

In daston kırt bedə bə cif dənoədə, In daston siyo bedə xeyzoni tono. Iştəni sutnedə otəş sənoədə, In daston məhrume çı hıte, hano.

Səyku bə po eşğe təmom çəmə tolışə mahnion, Bə dard ğəmi dıli jə bıə qəməy tolışə mahnion.

Kəşış heste kulokuku,Ğıvvəş sə çe dıli zuyku, Əsir kardə məsəkəson həmə tolışə mahnion.

Dıl təkedə,lınq larzedə, kəşon pəredə osmono, Hicroniku,coətiku rəmə tolışə mahnion.

Okardəşe marzon kəybə, bə vusali ğərğ bıə dılon, Çe tarıxi kuçonədə şəme tolışə mahnion.

Dastonədə jıqom zıne heste ğıvvə çəmə bandon, Çe şoyvoku Lələzoə bəməy, tolışə mahnion.

C a m a l L ə l ə z o ə - 6 6

4 ¹ 10 (111) 26 Oktyabr 2018-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

Musarza zoə Rza Musayevmoəku bə 08.06.1959-nə sorədəLankoni Şağlase diyədə. Şağlasetam miyonə məktəb oroxniyəbəpeşt handəşe ADPU filolojifakultədə (1976-1980) Se sor kokardəşe Liki rayoni Bibyoni diməktəbədə. 1993-nə soriku tosəısə dərs doydə ıştə movardə diyədə- Şağlase məktəbədə. Bə tırki -bə tolışi nıvıştedə. Şairi “Şəlolə”nomədə iminə şeir çap bə 1982-nə sori fevralədə Lik rayoni“Bolluq uğrunda” qəzetədə.

Çapo beşə çəy “Koncomandiş” tolışə şeirə kitob (Boku-2004, 76 səh.) “Pərəndon” iyən“Tolışi etnoqrafikə etudon”nomədə 2 kitob ıştə çapi bə çəşe.

(sıftəş dəvardə numrədə)

- Məhəmməd Füzuli (1494-1556) irsi, çəy uslubi dəvombıkə,tolışi poeziyədə əruzə vəzni nom-dor, ğəzəli ustod Mirtəği XilqətŞağlase şaironədə Vəlişah Əliyeviiyən Rza Musayevi bəştə ustodzınedə.

5-nə pars: Xilqəti bə fayərəseədə şıməhon çı rolon bə?

Cəvob: Məktəbədə Mirtəği çımışoqird bıə. 9-nə sinifədə handeədəTələti (çəy sinif həmro) votışe:

- Muəllim, bax, Təği şeir yazıb.Səme Tələti dasto, handıme. 2-

3 qılə ərəb mənşəyinə sıxanon mənoxəbə səme, Təği zınəşe. Hələ bəvədəTəği “Ğıron” omutedəbe.Curəbəcurə kitobon handedəbe.Çandə zıvonon zınedəbe. Pəhləvizıvoni nıməsəkəson nohəx dəy bəhskardedən. Tolışi zıvoni mukəmməlomuteyro “Avesta” zıvoni, pəhləvizıvoni zıne lozime. Əv zınedə,handedə...

Şeiri barədə bə Təği çiçomutəme, omutəmni, əv çəmə koye.Votəme bəy:

- Təği, bınıvışt, əmo bokinıvıştəmon, əyən çok bızın...

Z.Əhmədzadə, M.Nəsirlinıznəkəsonku, tojə nıvıştə kəsonkuxahiş kardedəm:

- Nıvıştəyon, şeir bınıvıştən.Kam bıbu, əmo ŞEİR bıbu. Veyənçəmə ədəbi senzurə nimone, bəpebə har “sıxanə kopnə” şeir

bıvotəmon? Şeir nıvışte Xilqətiku omutən:

“Xilqət - qemıje, tufane, bade.Xilqət - səyku bə po istedade!”

- Adətən bə ənıvışton ya çəyustodon, bə ğələmxıvandon“ədəbiyə nom” doydən, yaən əvonbəştə fəmiliyə -i, -vi, -zadə əlovəkardedən. Imən qıləy rəsmeşairon arədə. Əhandon marağkardedən ki, bəs Rza muəllim çı“nemətonku” boçi məhrumkardəşe ıştən?

6-nə pars: Rza Musayevi oməsor 60 sinn təmom bəbe, tosə ısə çıəcəb təxəllus peqətəşni?

Cəvob: Xıdo bıdə, 60 sinni bəro bədomon, de təntənədəbəvonimon. Mande təxəllus,lozimə çiye. “Füzuli” - dıroz bıkə,“Sabir” - səbr bıkə... Çok bə ki,Sabiri səbr kardəşe, 49 sinnədəmardə. Kəxobi səbr kardəş nəbəy,lap cıvon əmardi ki?

Rza Musayev, Musəvi,Musazadə... Har se variantədə ınodəm i kəse, Musa oroğ-toroğədəye.

İ kərə çəmə siprişə Sarxanəmamu (Əskərov) qıləy qəzetədəçımı şeirış doəbe dərc karde, şeirijitono bomı təxəllus nıvıştəşbe: RzaKosibi Tolışi Soyə. Soyə çokənome. Əmo əvən lozim ni. Əmənide pasporti zınedən. Im bəmı vəse.

- “Tolışon sədo”, “Dodo”,“Ambur”, “Aləm” qəzet-jurnalonhaliyədə bə tolışi dərc bedən.Şımə əncəx yubileyonku bə yu-biley 1-2 qılə veyvaxtinənıvıştəyon ayə çap be, ya nıbe.Oxonə vaxtonədə Rza Musayeviimzo vindedənimon devrimətbuatədə, interneti saytonədə...

7-nə pars: Qavar Rza muəllimiğələm noəşbu bə kəno, həninıvıştedənibu?

Cəvob: 2019-nə sori iyunə man-qi 8-də 60 sinnım təmom bəbe,Xıdo bıdə! Bəvədə səkıştəbədomon! Roste, xəyli vaxte çap

bedənim. (Bəpe bınıvışti ki, çapənbıbi?)

Dəvardə 3-4 sori vey “esu-pesu”kardəme. Əmo əvoni bə məydonbekarde bəştə nomi rəvo zınedənim.İyən ki, ladi votıme, səm ğale. Çəproblemonku perəxom, bənıvıştem.

Səkırt bıdəm ki, şeiri nıvıştənin,şeir omedə. Hələ ilhomi pəri bəçəşim.

Şeir fərdi istedadi bəhəre, dıliməhsule. İstedadki hıte, bəvədəğələmi bə kəno noy lozime.

Soveti vaxti əpişone ki, har kəsbənəy Səməd Vurğuni, MəmmədArazi bınıvışto. Im absurde. Əmohəvələ-qəvələ nıvışte lozim ni.

Tolışi piyəkəson, bəştə şairvotəkəson bızınon ki, şairi sıxande Xıdo, Peyğəmbəri sıxanonbərobər qətə bedə. Boənən şairsıxani hırdəçəl, qədəliçəmməkəmon! Əsl şeir bınıvıştəmon.Nəzərədə bıqətəmon ki, Şeir Xıdokəlome. Şeir vəhye, Ğıroni ayəye!

Şeir sə vıl, şeir bılbıl,Şeir nəfəs, şeir jə dıl...Şeir zinət, şeir şərbət,Şeir ğodrət, şeir zəhmət...Şeir ruzi, şeir nune,Şeir rəğədə sə xune...(diyəkən: R. Musayev, “Komco

mandiş?” B-2004, s.62-63)

- “Konco mandiş?” (B-2004)sıftənə şeirə kitobiku xəyli vaxtdəvardə. Rza Musayev dəvardə15 sorədə ıştə dastə nıvıştəyonbə ivrə qırdə karde fikədə ni?Şeirduston çəy tojə kitobi bəçəşin.

8-nə pars: Rza Musayevi tojəkitob kəynə çap bəbe?

Cəvob: Çok zıneydon ki, çımıdıqlə kitob vey vaxte hozıye boçapi: “Pərəndon” iyən “Etudon”.Im kitobon çap nıbeyro əsasinəsəbəb, təbii ki, maliyə tərəfe. Spon-sor bıbo, çap karde muşkul ni. Çımııştən çəvon çap kardeyro imkonnime. Çiç ğəzənc kardedəm, pencofaizi bə bankon ovoştınedəm, krediti

qıləyni çımıne, dıqləni bə zaminmandəkəsonım. Kitobon bo çapkarde sıxan doəkəson hestin. Hələbə çəşim. Çoknə bəvoten: Yağısmət!

- Tolışə ədəbi zıvoni sıvniyeyroədə kali onomenon, təşəbbusonhestin. Əve ki tolışə mətbuatənıvışton əsəron dərc kardeədə,tolışə kitobon çap beədə kaliredaktə koon bardə bedən. Eçınəve ki, tolışə zıvoni şivə fayəkubekəmon, bə ədəbiyə zıvon fayəbırosnəmon. Əncəx kali şairon,ənıvışton bı fikrədən ki, bə çəvonnıvıştəyon hiçki nıqıni, harki ıştəşivədə bınıvışti - jəqoən çap bıbu.

9-nə pars: “ Harki ıştə şivədəbınıvışti” - bı məsələdə RzaMusayevi movqe çecurəye?

Cəvob: Çımı zınəy tolışə zıvoni7 dialekt, 30-sə vey şivəon hestışe.Hejo şimoli Tolışədə 5 rayonədəjiyə tolışon yəndıku fərğin qəpjəydən. Ədəbi zıvoni bə dərhəlbiyəkəson ruşinfikon, şairon,ənıvışton, jurnalistonin. Çımon bəarə ome, bə i məxrəc ome, həmfikbe vey vocibe ki, tədricən şivəxusyəton arədə beşun. “Harki ıştəşivədə bınıvışti” çokə fik ni, jəqoədəyəndı bəsə dənibəşemon, ədəbizıvoni ğısmən bıbu bə miyon vardeəzınimon.

Navkonənim bəbəy, çoknəbəvoten, ıştə poçon bəpe əkəym,bı koədə fəol əbim. Çifoydə ki,oxonə vaxtonədə pessimist bıəm...

- Rza Musayevi ımrujnə tolışəədəbiyotədə, məxsusən tolışəpoeziyədə bəştəxosə vırəş heste:ƏRUZƏDƏ MAHİR ƏNIVIŞT,TOLIŞƏ SATİRİKƏCƏRƏYONİ BANİ zınedən əytolışə ictimaiyət, ədəbiyotşunoson,tənqidvonon...

10-nə pars: Rza Musayeviofəyəvonəti barədə kiyon məqalə,mulahizə, ray nıvıştəşone?

Cəvob: Anari “Evləri köndələnyar” film-təmşo heste. Əyo votedən:“ Fərosətinə şairi kitobi bənav çəyresenziya çap bənine.” Çımıofəyəvonəti həxədə jəqoən veynıvıştə bəni. Əmmo nıvıştə bə:Əşrəfi Sərxani “Lənkəran” qəzetədənıvıştəşe: “ Rza çoknə qəp jəydə,jəqoən nıvıştedə. Çəy zıvon şine,xəlqiye. Əve ki əhandon çəy şeironvey piyedəşone...” i.c.

Muəllim Arif Əsədullayev“Konco mandiş?” kitobi vəsədənıvıştəşe: “Rza bə satirikə şeironnıvışte vey meyl kardedə. Çəyşeironədə M.Ə. Sabiri ruf hiss kardebedə...” i.c.

Hilal Məmmədzodə Sankt-Peterburqədə çap bə “Tolış”qəzetədə bəştə bəmı həsr kardə bəməqalə jıqo nom noəşe:

“Kiye Sabir çı Tolışon? Əv Rzaye, doydən nişon!”

Muəllif nıvıştedə: “Be mubaliğəbəznem vote ki, lap qədimiku çıTolışi hərəkati ən yolə mərkəzŞağlase bə. Çıvrə cəmati milliıştənidərk həmişə yolə səviyədəbə. Bəbe vote ki, XX əsri oxoyədəTolışi hərəkat de Şağlasejon “Aves-ta” cəmiyəti bino bə. İn diy Vəlişah,Xilqət, Sərxan, Oqtay, FikrətƏskərovon, Zahirəddin, Azad iyənco nominə zoon bə məydonbekardəşe. Çəvon dılədə qıləyənməşhur şair, muəllim, siyasi xadimRza Musayeve. Rza muəllimi bəməməlum bə şeiron, əsasən M.Ə.Sabiriğəzinə nıvıştə bə satirikə şeironin...”i.c. (“Tolış”, № 4, iyul, 2002);

Çəmə ədəbiyati sahədəakademik A. Bayrami bə çımıofəyəvonəti 3 məqalə həsr kardəşe.Həmon məqaləon “Tolışon sədo”(2012) qəzetədə, internetədə,“Azərboyconi tolışon ədəbiyot” (Icild, B-2013) kitobədə dərc kardəbən.

Çımı ofəyəvonəti həxədə kiyonnıvıştəşone, bə çəvon həməy sepasvotedəm. Məxsusən bəşmə həniyənvey təşəkkur kardedəm ki, 60 soriərəfədə çımıku musahibə peqətedon.

Musahibə bınıvışt:Allahverdi Bayrami

Redaksiyaku: de tındə şiriftonmuəllifi faməyon doə bə

RZA MUSAYEV-60RZA MUSAYEV ÇƏMƏ MUSAHİBE

Tofiq NİCOT

Xıdo roədə car kəşedəm, bobiyon hiç məsedənin.İmoninon kam bən, pesyən, de məniyon aləm pure.

Damə kardəş kon harıni, şən kardedə “nımoj votdəm”.Nə səxovəy, nə insofin, votdə “çımı imon nure”.

Sərəsdəni Xıdo həxi, bəndə bəştə səy məftune.Xıdo bəndon zınedəni, bəştə şəsti to, ğudure.

Ki çikisə bə pey, ziyode, həmmə Xıdo bəndə nimon?Ğızıli vırıskə nur ni, bə dıyno nur bıdə Hure.

"Ə Hur məzdə" boqiye ki, aləmonış xəlqış kardə.Ə aləmon izotopin, atom, ion, cəm bə zəre.

İnson kiye nurış bıbu, bə Xıdo şirk biyə ıştəni.Hestbu, çı şəytoni dole, nə bəndəye, nəən fiye.

Sa vistı ço həzo piri, zıvon Ariyə zıvone bə."Az Arim" votə milləti, İoməku tarıx sırre.

Çımı Tolış firiştəbe, əyən qətşe mənyəti ro.İmoninim votəkəson, insofşon ni, əməl tire.

Doğmon, yodon ha səmandin, mısə ki, həx qəp nıjənom.Yodon yodin sərəsedəm, doğmon avlodəti şore.

Ve votşone səmə bəş tı, bışi bə pir ziyorətkə.Kəxəlizon jıqo ku bən, vindedənin Nicot pire.

***Bo Əliağa Vahidi “Lerikdə” ğəzəliro təxmis.

Dılım dəbə bə çiməni, vıli, reyhoni Likədə.Bənə bılbıli handedəm, de noy, əfğoni Likədə.

Barzə bandon, halon vəyşti nışonəye, dılin bardə.Huri mələki simoədə, vindəm insoni Likədə.

Çı zəmino belığyedə həzo honi bənə biyə.Çı həzo dardi dəmone, har rüşnə honi Likədə.

Zımıstonən beşuş bə seyr, bəvindeş tı Xıdo vəyşti.Zımıstonən seyriş bəka fəsli tovsoni Likədə.

Im məhole iqidon yurd, çı Popoki canqi şərəf.Bəvindeş çı bobon rizi, şərəfi-şoni Likədə.

Vahid, rəhmət bıbu bətı, de ə ğəzəli tarıxədəş.Vəsfı kardə çımı cənnət, de pok vicdoni Likədə.

Nicot tı bəş eşği xəndon, nəvedəş bo vılə boği.Pəydo karde fədo bıkə, tı şinə coni Likədə.

5¹ 10 (111) 26 Oktyabr 2018-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

Camal Lələzoə

Muharibə dardi-sər qədə-qədəoməy har di, har kə dəqətışebəştə. Duəvnə beşə tənuon,

bıxıon,dudkəşon hərorət şe-şe bakam bin,.bəsırəynə dimon qıləy dardinə soğnə nışte ki,de sıxani vote bə sə əvoni, çəşon bə konənıştin, hanı-hıton bə ərş beşin.

Əbos bə muharibə dəro qınyədə ıştədıqlə kavuə çəşə balon qətışe bə və, qahçimi dim busə kardışe, qah çə qıləni. Sinıbe, ısətnə qah çimi çəşon maç kardışe,qah çə qıləni. Eqətışe bəştə sinə dıynəniyən..Bəştə vəfoynə jeni co beədə "səlomət bımand,coni tı, coni əğlonı" votşe. dəro nıqınyə ikərən oqarde, bəştə so-bə, deştə dasti eğandəbə qədə boği diyə kardışe, deştə nəzonhəmməy i kərən maç kardışe, məvoji çəvonşikli oxonə kərə əbədən bəştə çəşonovıştonişe. "Az i kərən oəqardinim, - votışeıştən bəştə - bıbaxş mıni, ha çımı dədə yurd,əqəm ıştı fərə əvlod bənumbu, bıbaxş mıni"votışe i kərən, beşe bəsə ro, umjən be əyçəş kardə bəştə həmron.

Səkinə dumu əy i ğab ovış peşandışe,oqarde bə kə, bino kardışe bo bəme. Əğlondumu əy bə kə dəşeyədə ıştə bəməy bırnişone,damandin ıştə çəşi astəquli bo mole. Dısinnədə bə Mənsurə kinə, se sinnədə bəSabirə zoə həx bəbin bəştə moə, İkkərədəSabiri xəbə səşe:

- Nənə, boçi bəmedəş? Lələ bə kovrəşe?

Səkinə nıznəşe çiç bıvoto. Qıləy vonəşvarde bı vəziyətdə çe əğlonku bo co be.

- Hələ beşən bə so, bıdə kəy dərıtım.Vay, kə-bə həmmə xoki dılədəyki!

Peqətışe qezı, bino kardışe bo kəy dərıte,bo kəy lef-boloşnon, əşyon bo vırəbəvırəkarde.

Səkinə çok famedəbe, əsl mısıbətə rujonçığın jəqo lınq bəno bəçəy kə, bəçəy tale. İtərəfo nəxoşbe, dıminə əğıli bə dınyovardeyədə əməliyat kardəşonbe əy, çə rujikuhiç təmon conış xəş nıbe, dıminə tərəfodədə-bobo tərəfo kə-bədən qıləy merdə toyfəmandə nıbe bəy komək-dastək bıbuy, çətinərujədə bəy peşt, dastbıqət bıbuy. Umuşmandəbe iqlə kumədə bə bə iqlə zandəqo,unən kəlxozədə bəy doə bə bə bırzə, bəqandımə baxşə. Xaləş Xanımnənə bəy harhəftə, ha manqədə (çı xalə şuə kəlxozibriqadirbe) ıştə sufrə ziyod bəyon boəyvığandəş nəbəy, əv çok təsəvvur kardəbexeyzonış bə kon ruji əmandi.

Muharibə isə şe-şe zumand bedəbe, əçəysiyo qezıyə dast ha ruj çi dio odəmondərıtedəbe, bardedəbe. Əbosi şe bəçəton dımanq davardənıbe çı Xanımnənə xaləşuəşonən bə əsqər barde, çı Səkinə ailəquzaran eqenyi bə siyo çol. Jeni sıftə ıştəiqlə zandəqoş bə vıjor bekardışe, sori bəçətonçanə bə siyo rujon haştə bə ıştə ğızıləanqiştəş, qezəş bə di nionkilə de mırə doy-səy məşğul bə bə Həlimə xatuni həvatışe,mande ıştən dast, ıştən yəxə.

Fik-xəyə, bə ruj-bə şəv dard kəşe,.kamharde, ıştə əğlon rujbəruj bə çulə oqarde

vinde çı Səkinə moə əhədış bırye, sardonəqıləy pozi şəvədə çəşon de astəquli voe-voe ıştə çəşonış əbədi epuştışe. Merd nıbe,jenon bardışone Səkinəşon bo dəkande, Çıhuzr, çı ehsan? Təmom təyli bə kədəXanımnənə ın dıqlə əğılış bexıvand onıqətışe,"bamarde de çımı balon bamande, bəmandede çımı balon bamande" votışe və 3-4sinnədə bə ın hovo-boəş barde bəştə kə.Əğlon çı Xanımnənə kədə bə Xanımnənəəğlon çok pemujyən, bənəy hovo-boon iyojin, ivrədə soədə, məhəllədə hənəkışon karde,bə ru ivrədə şin, de məhəllə zo-kinon iruədə dənıştin, bə nezonə bandon ivrədə bonəve şin, kəy koondə Xanımnənə hay sədosədoşon doe. Çı Sabir boə, çı Mənsurə hovəən şodkomə rujon ıvon bin əğılətiədə. Ənəhoydanıvarde ni-nıbıəti dardi-bəlo bəsəXanımnənə kəən eməy, nunəlokədə nunbakam be, xəy-bərəkət çı sufrəku, kəybəkudiyəro eqenyi. Bı vəzyətiro həmməysə veyXanımnənə ıştə dıli hardəbe, əv çı vəziyətikuxilos bero qıləy ro nəvedəbe. Nəhoyət qıləyçorəş pəydo karde. Xanımnənə sinninə qıləybo Bokuədə jiedəbe, əv bə di omyədəvəzyətış vinde, bəştə hovəş maslahatış kardeın dıqlə yetimi - Sabiri de Mənsurə bə Bokubıbəy, əyo bə hukuməti təşkil kardə bəyetimə əğlon pansionat bıdəy. Xanımnənəbı təklifi ray doşe, i ruj Sabir bala, Mənsurəbalə bardə be bə Boku.

Bı vaxti çı Sabiri penc, çı Mənsurə çosinnışon hestebe. Sıftənə sori boə-hovə çıyəndıku ço bedənibin, diəməkə.zoon cohıtvonidəbin, kinon co, əmmo tərbiyəvononbı hovə-bo bəbolətişon omedəbe, çəvon dılinarıştin. Dıqlə sef poə bəbe, çəşon eynikavu, sifət eyni zardəçəm, sıxan karde icur. Əncəx sori davarde ın əğılə kə ko-fəoliyət bə co tojə bino ovoştonyə be, əğlonçı yəndıku esyəyn. Nə Sabiri nıznəşe Mənsurəbə kovrə şe, nə Mənsurə nıznəşe boəş Sabirbə kon əğılə kə ovoştonyə be. Roste, çıXanımnənə piyəmerdə boə peşo oməy çıSabiri vırəş pəydo kardışe, əmmo Mənsurəqıləy darzən be, şəhərədə qin be. Sıxanirosti, bo ın əğıli fər-fərinə nəvəkəsən nıbe.Peş muharibən bo i ğıç nuni nəvəkəs veybe,çı həməkəsi sə bəştə umjən bəbe, ha kəsboştə yaron bo məlhəmi nəvedəbe. Bəqəmqin bəkəs i be, da be? Mənsurə de qin beqin be. Boəş Sabir peşo peşə məktəbədəhandışe, şoferəti sənətış mukəmməl umute,oqarde bəştə rəyon, kəlxozondə-səvxozondəvist sor, si sor, çıl sor şoferətiş karde, ıştədiədə boştə jeniş səy, bəştə əsli-nəsli tojədənumjən be, zoə-kinə xıvand be, əmmo çıhovə dard, nisqil hejo əçəy dılədə bənəyboə nıbıə yarə mande. İ çəşış hejo sırəy, içəşış bəməy. Bə kovrə şe çəşonış Mənsurənəvəy, Mənsurəş xəbə səy. Bə pentoniən -bə hukuməti idaronən çanə muraciətış karde,qıləy dılokə xəbə nıbe ki, nıbe. Jıqo oşedəbeSabirən bı hovə dardi vərdış bakay, pebəmuji.Əncəx ne! Sabiri dılədə çı Mənsurə nomdaima əziz oqətə bedəbe, bıro əv bəştəkinəşən çı hovə nomış noəbe. Mənsurə çəyyodədə beşe nəzni!

Arədə çıl sor davarde. Çı nio bekəy,həni bə moharibə şəkəson ıştə aziz-ğirəmiyonroyku ıştə çəşonışon qırdə karde, qin bəkəson bə nəğıl oqardin. Hiç məvotbən jıqonibən. Çı Alafə di şeferondə qıləyni - çıSabiri əğıləti həmro Adil bo səvxozi bo şələkırnero beşəbe, şəbe bə Yevlax. Maşinişoməy rəsəy çı roy bə Minqəçeviri, bə Gəncəco bə vırə. Niməyjə vaxti, həşi sı, çı Adilimaşini mator sı bə, hərəkət kardəni. Çiçbıkəy bəbolə, siyoranqə Adil? Çəş novnedə,vində navədə qıləy artezianə honi heste,əçəy səykuən qıləy jenə toyfə ıştə vedrə de

ovi pur kardə. Maşini haştə, nez omedə bəjeni, de xahişi bəy muraciət kardə:

- Hovəma, bəbe deşmə vedrə bə maşinimatori i vedrə ov ekəm?

Vəyu peqardə bə sədo omə tərəf, de çəşiğınə bəy diyə kardə, Adil vində in jenzardəsifət qıləy jene. Iştə xahişi tikror kardə:

- Bə dı dəğiğə şımə vedrə obəqordınımbəşmə.

Jen çiçiko isə bəy de mərəği diyə kardə,votedə:

- Bolima, vedrə ğıbone bətı.Adil rə vedrə peqətışe, de ovi puruş

karde, bardışe ekardışe bə mator, rə oqarde,vedrəş doşe bəy, votışe:

- Hovəli, vey səğbu, ıştı vaxtım səy.Adil çı jeniku co be piyədə jeni de

həyoconi dama be:- Boli, bəbe i dəğiğə mande?Adil mande, diyə kardışe bə jeni.- Boli, çımı bətı muraciət karde bətı

ğəribə nıvo. Az tıni bə i kəsi oxşəx doydəm,əncəx dəğiğ zınedənim tı əvış, ya ne?

Adiliən mərəğ peqəte, de zəndi i kərənbə jeni diəş karde, votışe:

- Hovəli, mı tıni iminə kərə vindəm.- Boli, şımə nom Adil ni?Adil hışk be ıştə vırədə...- Adile, hovə.In sıxani məsəcəğın jeni bəmə sədo

oməy:- Boli, tı çımı əğılə həmroş!Jeni çəşonku astəquli dumuyəndı

rubedəbe.- Hovəli, tı mıni çıkonco zınedəş? Oxo

az çıvrəyj nim.- dama be Adil.- Hejo azən çıvrəyj nim. Az bədbəxt hiç

ıştənən zındənim kovrəyj bəm. Əncəx imizınedəm çımı əğılətiədə Adil nomədə əğıləhəmrom bə. Lap dı-se sinnədə beədə deştəhəmron əşimon çəmə məscidi vədə qıləy ruhestebe, əyo bo dənışde. Çımı qıləy boəmənhestebe Sabir nomədə ...

Adil ın sıxani məsədə dik pelarzəy.zikkəş jəşe:

- Mənsurə!Həni nə Mənsurə çəş nıkarde ın merd

yade, nə Adili çəş nıkarde ın jen çı xəlxikəbininə jene, bə yəndı dastonışon okarde,dastbəqi bin... Deynəni bəmedəbin, iyəndıkuco beşon pidənıbe. Nəhoyət Adil tikəy mandediyəro:

- Con hovə, ıştı boə Sabirən səğ-səloməte,ıştə pə yurdədə nıştə. Masalliədə, Alafədiədə.

Jeni qıləy fəğon jəşe:- Con bıvəm Sabir! Sabir!Tikəyən davarde. Qədəli sokit bin,

honiədə ıştə dast-dimişon şışte. MənsurəAdiliş məcbur karde çəvon kəy boy....

Çı Mənsurə kədə əğlonış məsələ konvırədə bey zınyədə kədə jıqo bızın id be.Dərhol qıləy pəsışon bırye. Əmmo Adilivotışe:

- Hovəli, az roysəm, bıdə ıştə şələ bəmənzıl bırosnom, bişim bə di, Sabiri, əçəyxəyzoni, həmron peqətom, bom. Bəvədəçiç lozim be, bakamon.

Adil çı şodkomə kədə co be, bo pəreiqlə kəşış rəstənıbe.

Se ru arədə davarde, qıləy maşinə kərvonroş karde çı Masalliku bə Yevlax, bə Ədilədioston. Mənsurə deştə əğlon, de çıvrəynezə odəmon beşin bə maşinə kərvoni və.Kərvon mande çı Mənsurə kəy vədə. Hiç kidama bedənıbe. Votdəbin hələ bunim boə-hovə yəndı zınedən? Sabir deştə həmsinnonoməyn budu Mənsurə. Mənsurə çı həvoədəzınəşe ıştə kavuəçəşə, rəşə bo, şodoşe ıştənışbəsə əy :

- Con bıvə! Con çımı dıldıl!

Sabir de Mənsurə bənəy huəmeydəçıkyəyn bəyəndı. De çətini yəndıkuşonco karde. Dumu Sabiri ə mandə ğohum-ğəbilə odəmon qılə-qılə de Mənsurədimmaçonə kardışone, dastbəqi bin. Çandqılə ğoç vardə bəbe, çand qılə pəs kəxıvanditərəfo bıryə be. Dı ru, dı şəv qıləy şodkoməbe, hiiç məvot.

Dı ru bəçəton Sabir deştə odəmon bə di,bə rəyon oqardin. Sabiri bəştə hovə votışe:

- Hovəli, əmə şimon, əncəx dı ruj bəçətonmaşin pebəqətemon, bomemon tıni de əğlonbabamon bə vətən. Hozı bıbiş.

Mənsurə həm ıştə boəş qin kardəbe,həmən ıştə vətən. Bıro bo vətəni vinderolarzedəbe. Əmmo oyo qıləy co məsələ bəmiyonə beşedəbe. Səveti devrədə Biləsuvaridəşəsədə (kanə Puşkinədə) əsqərə postışonnoəbe, Tolışi zonədə bə uçot nımandəkəsonbı tərəf vadoydənibin. Sabir, Adil bı ğəroroməyn ki, sənəd-fəlon sərost karde i manqvaxt dəbəkəşe, ən çoki əve ıştən de postiobəqardın bə rəyon, Mənsurə isə deştə əğlonde nionkilə roon obəvoştonın bı tərəf.Jəqoşonən karde. Bə posti kam mandəMənsurəmon penıştə maşin qardin bə çəptərəf, bə posti çəp tərəf bə dion, çəğın yoləovə kanal ğandə bəbe, ıvrə sərhəd hisobbedəbe. Mənsurə deştə əğlon dəşin bə nığıləkanali dılə. Çı tərəfdən Sabir de Adili qucilibin, beşin bə Mənsurə sonəov hardə səmt.Kanali miyonədə boə ıştə hovə dastış qəte,ovıştonişe çı sərhədiku, Adilən deştə coduston əğlonış varde bəsə kanali ın marzi.Olətınoşon dəyiş karde, tojədən dəro qınyinbə doğmə Alafə di, bə Vətən.

Həmon ruji diədə, həğiğətən bo həmməyid be. Çe di har sokin jıqo zınedəbe, hovəşonpəydo bə. Bıryə ğıbonon hisob nıbe. Mənsurəhovə həmmə ğohumon kəy ziyorət kardəbe,həmən ve vaxti vəfotış kardə Xanımnənəxalə ğəbışən, co odəmon ğəbışən ziyorətkardışe, Yasin handovnişe.

Mənsurə hovə yolə zoə bo jen se rəsəzoəbe. Arədə i sor davarde Mənsurə ıştəday nəvondə qıleyni bə Yevlax vəyuş barde,kinonədən qıləy bə Alafə diş vəyu dəroğandışe. Vətəni həsrəti otəşış Mənsurə jıqookuştışe....

Şahin HƏMİDİ

NIŞO BƏDO IŞTƏLƏLƏZOƏTİ

Bə Camal Lələzoəro

Şeir vote çəmə kanə vərdışe,Votedəmon, ve bedəmon şo əmə.Lələzoə çeçı şairon siprişe,Çəy sıxanon xosin, şinin boəmə.

Əmə ıştə ruj noy vəşə rujonsə,Vəşe-vəşe hejo həxi kiyəmon.Çəmə nıpiyəkəson mandən quşonsə,Əçəvon çaşədə çəxə tiyəmon.

Bədu bəmə erəxedən, sıredən,Cəmal bəvon nişo doydə koncoy həx.Ve uloxon çəmə dumo zıredən,Zıre-zıre əvon bedən nəxonəx.

Həroməti bə dıli nez haşdəni,Tarif kardə çəmə inə zıvoni.Fik-famədən həroməti kaşdəni,Nığo doydə çəmə şinə zıvoni.

Diyəro nin əçəy duston, çəy tonon,Çokin vində əvon oqəy-doğməti.Nəhlət bəka əv hejo bə şeytonon,Nışo bədo ıştə Lələzoəti.

ÇIL SORİ BƏÇƏTON (Hikoyə)

6 Òîëûøîí Ñÿäî¹ 10 (111) 26 Oktyabr 2018-íÿ ñîð

Nəriman AğazadəEtnoqraf

(əvvəli ötən saylarımızda)2.4 AnimizmAnimizm latınların “anima”

sözündən götürülmüşdür. Animizməgörə ruh müstəqildir, fəaliyyəti isəqeyri-məhduddur. İnsanları,heyvanları, maddi aləmin digərcism və hadisələrini ruhlar idarəedir. Animizmin yaranması barədəaraşdırmalara əsasən, animnizminibtidai-icma dövründə insanlarıntəbiət qarşısında acizliyindən mey-dana gəlməsi fikri irəli sürülmüşdür.

Axirət dünyasına, əcdadlarainam, təbiətə pərəstiş animizminəsas ideyasını təşkil edir.

Animizmin Azərbaycanda 5-7min il bundan əvvəl meydanagəlməsini ehtimal edirlər. Animizmdigər dinlər kimi, İslam dininə dəöz təsirini göstərmişdir. Xüsusilə,insan öləndən ruhunun ölməməsifikrinin İslam dinində təsbitedilməsi, indi də animizmin izlərinicəmiyyət arasında qoruyubsaxlamışdır. Lakin, insanlar arasındaruhlara inamın hələ də mövcudolması onların, təkcə İslam dinindətəcəssüm edilməsi deyildir. İnsanlaqbu inancların çoxunu öz uluəcdadlarının genetik yaddaşındanəxz eləmiş və miras kimi nəsildən-nəslə ötürmüşlər. Atəşpərəstbabalarımız da, nəinki ruhlarınvarlığını təsdiq etmiş, onlarınbədəndən-bədənə keçməsinə dəinanmışlar.

Ruhların ölməməsi, onların in-sanlara xeyir və ziyan verməsifikrinə inam Zuvand əhalisininmifik təfəkküründə də qorunub,saxlanmışdır.

Zuvandlıların fikrincə, insanöləndən sonra ruhu bədəndən ayrılır.Lakin o yaşayır. Ölənin ruhu,üçündə, yeddisində, qırxında vəhər cümə axşamı öz evinə qayıdır,uşaqlarının, yaxınlarının necəyaşamaqlarına tamaşa edir. Öləninruhu, onun evdə xatırlanmasını,evdəkilərin bir-biri ilə xoş rəftarınarast gələrsə, çox razı surətdə geriqayıdır. Ona görə belə axşamlarda,xüsusilə bütün cümə axşamlarındaevdə mütləq ocaq üstə qazan qoyu-lur. Və adətən plov bişirilir. Evdəxoş sözlər danışılması məsləhətbilinir.

Ölən şəxsin övladı evlənirsə,toy günü ölənin qəbri üstə su tökülürki, ruhu oyansın.

Ölü, öz yaxın adamının yuxu-suna girirsə, deyirlər: ruhu yol çəkir.Yuxusuna girəndən “yasin” istəyir.Həmin şəxs ölünün ruhuna “yasin”surəsini oxutdurur. Ölü təzəölmüşsə, onun yuxusuna girdiyişəxsdən ehsan istəməsi ehtimalıyaranır. Bundan əlavə, Zuvandkəndlərində “ölü tutma” istilahı da

mövcuddur. Belə ki, xəstəliyi ailəüzvlərinə dərhal məlum olmayan,halsızlıqdan şikayətlənən insanhaqqında deyirlər: “onu ölü tutub”.Bu vaxt bir nəfər “duktonə” (iydöndərən) fırladanın yanına gedir.Duktonə ilə xüsusi adamlar məşğulolur. Onlar çox vaxt seyid qadınlarolur. Bəzən seyid olmayanqadınlardan da “mənə bu iş vergiverilib”- deyə məşğul olanı var.

Xəstə xəbəri gətirən adam həminqadına xəstə haqqında məlumatverdikdən sonra “dukdonə”çi birxəlbiri və ya ələyi ağzı üstə çevirir.Xəlbirin torunun ortasına bir parçaçörək və bir dənə kömür parçasıqoyur. Bir taxta qaşığın quyruğununucuna təxminən 20-30 smuzunluğunda ip bağlayır. İpin ucun-dan tutub yuxarı qaldırır. Qaşığınağzını çörək və kömürə tuşlayırlar.Digər əlinin baş və şəhadət barmağıilə qaşığı fırladır. Qaşığı hərfırladarkən xəstənin ölmuş yaxınqohumlarının birini niyyət edibfırladır. O, mərhumun adını pıçıltıilə yaxındakılara da eşitdirə bilər.Nə vaxt ki, qaşıq titrəmədən, birdəndayansa, bil ki, xəstəni həmin ölü“tutub”. Ölü müəyyənləşəndən son-ra yenə də həmin ritual davam et-dirilir. Bu dəfə ona görə davamedir ki, müəyyənləşsin, ölü onu“nəyə” tutub? Bu vaxt niyyət“yasin”ə, “cümə axşamı plova”(ehsana) tutulur. Nəhayətmüəyyənləşir ki, xəstəni filan ölü,filan istəyə görə tutub. Ölününruhunun “istəyinə” əməl edilir.Bununla bahəm, ritualda istifadəolan çörəyi xəstəyə yedirdir.Kömürü isə suda isladandan sonraonu xəstənin alnına sürtür vəkömürün suyu xəstəyə içirdilir.

Onu da qeyd edək ki, bəzənölülərin heç birinin adına niyyətəqaşıq əsmədən, birdən dayanmasa“dukdonə”çi bildirir ki, onu ölütutmayıb. Başqa mərəzi var.

Zuvandda ruhlar müqəddəshesab edilir. İnsanlar sevimliölülərinin, müqəddəs şəxslərin ruhu-na and içirlər. Deyirlər, ölən şəxsinruhu çox sevdiyi insana darməqamlarda daim kömək olur.

Bir də deyirlər ki, anası vəfatetmiş qızın zifaf gecəsidə anasınınruhu, zifaf otağının pəncərəsininqarşısına gəlib, ona nəsə deyir. Bu,çox vaxt öyüddən ibarət olur. Buhal, bəzən, anası sağ olanların dabaşına gəlir. Yalnız, anası sağ olanqadınlar ruh deyil, analarınıgördüklərini bildirirlər (37).

2.5. Fetişizmİnsanların ən qədim dini

görüşlərindən biri də fetişizmdir.“Fetiş” sözü fransız dilində “büt”,“tilsim” deməkdir. Bu təsəvvürəgörə Ay, Günəş, dağlar, çay, daş,metal, ağac və ya ağac parçası,hətta bəzi heyvan dişi, buynuzu,digər sümükləri..., hər hansı xoşagələ bilən şey hissi etiqaddan fetişə

dönə bilər. Zuvandlılar da bir çoxəşyaların fövqəladə qüvvəyə malikolmasına inanırlar.

a) Sümük ayini.Zuvandlılar bağ-bağçanı bəd

nəzərdən qorumaq üçün meyvəağaclarının budaqlarına müxtəlifheyvanların kəllə sümüklərinibağlayırlar. Onlar inanırlar ki, inəkvə at kəllə sümüyü bağı, meyvəağaclarını bəd nəzərdən qoruyur.

Uşağın süd dişlərindən düşəndə,deyirlər: at evin damına, təzəsiçıxacaq. Q.Çursin, talışlar arasındabu amuletin mövcudluğunu qələməalmışdır (7, s.25). Çursin, həmçininyazır ki, bəzən bilicilərin məsləhətiilə yeni doğulmuş uşağın boynuna“aləjeni çığ” (alarvadının topuğu)adlandırılan sümüklər asırlar (7,s.31) Bu sümük güya körpənixəstəlikdən, şər qüvvələrinxətərindən qoruyur.

Zuvandda “satasta” adlandırılanbir “sehirli” sümüyə də sitayışedirlər. Bu sümüyə müxtəlif ölçüdərast gəlinir. İlk baxışdan onurğasümüyünə bənzəyirlər. Rastgəldiyiniz sümüklərdən kiçiyi biryaşlı uşağın əlinin pəncəsi boyda,böyüyü isə yetkin insanın əliboydadır. Sümüyün ortasında biriri deşik, sağ və sol tərəflərindəkürəyə bənzər çıxıntıları vardır. Birnöv kəpənəyi xatırladır. Kiçiklərində“qanadlar” daha qabarıqdır.Sümüyün nəyə, hansı heyvanaməxsus olduğunu bizə dəqiqməlumat verən olmadı.

(Satasta)

Sümüyün deşiklərindən ip keçir-ilir. İpin ucları biri-birinə bağlanılır.Qorxu keçirmiş, qorxudanxəstələnmiş uşağı ipdən alınmışçevrənin içindən üç dəfə keçirib“qorxunu keçirtdim” , “qorxu, çıxuşağın bədənindən” - deyirlər. Güya,bundan sonra uşağın qorxusu dəfolunur, uşaq sağalır (55).

Azərbaycanda “halbastı” iləbağlı əfsanələr toplayan İ.D.Burtsevdə bu ayinlə bağlı məlumatvermişdir. Müəllif yazır: “Lənkəranzonasının bir sıra kəndlərində qocaqadınlar mənə “sehirli” sümüklər(“alarvadının dişi”, “alarvadınındabanı”) göstərdilər. Belə deşikdəsümük açılır, ona uzun sap keçirdilirvə sapın ucları birləşdirilir. Xəstəuşağı bu yolla alınmış çevrədənkeçirdikdə o, güya sabahısı günsağalmalıdır” 58, s.77).

Nə Çursin, nə də Burtsev özməlumatlarında gördüklərisümükləri təsvir etməmişlər. AncaqÇursin yazır ki, mənim əldə etdiyimnümunə insanın onurğa sümüyüdür.

Bizim (müəllif - N.A) bunaşübhəmiz var. Çünki əldə etdiyimiziri nümunə insan onurğası üçünçox böyükdür. Burtsevin yazdığıkimi isə, sümüklərdə olan deşikləriinsan açmayıb, təbii deşiklərdir.

“Satasta” sözünün mənasınıaydınlaşdırmaq hələlik tam mümkünolmamışdır. Lakin buradakı “asta”(“sümük” - talışca) sözünü aydıngörürük.

Zuvandda oğrunu “neçiyə çanq”(canavar pəncəsi - talışca) ilə tapmainamı mövcuddur. Birinin evindənqızılı, hər hansı bir bahalı əşyasıitəndə və yaxud birinin heyvanıkiminsə tərəfindən oğurlanıb,satılmışsa və ya kəsilib yeyilibsə,itkisi olan əvvəlcə oğrunun eşitməsiüçün, oğurladığını və ya əvəziniqaytarması üçün ətrafdakılarınaelan edir ki, “neçiyə çanq”gətirəcəyəm. Canavar pəncəsi“atacağam”. Bu nə deməkdir?Deyirlər, birinin hər hansı birəşyasını, malını oğurlayarlarsa, malıoğurlanan şəxs kimlərdənşübhələnərsə, onları bir yerə çağırır.Canavar pəncəsini ortaya atır.Canavar pəncəsinin sehirli təsirindənoğru kimsə, onun əli, qolu qıc olur,quruyur. Bununla da oğrunun kimolduğu məlum olur (59).

b) Daş ayini. Zuvand əhalisi arasında

müxtəlif daşlara pərəstiş də genişyayılmışdır. Burada uşaqlarınbələyinə gözmuncuğu bağlayır,uşaqlar və böyüklər boyunlarındangözmuncuğu asırlar ki, onlara gözdəyməsin. Gözmuncuğu haqdadeyirlər ki, “bədnəzərin gözügözmuncuğunun sahibinə deyil,muncuğa dəyir”. Bu vaxt muncuğunbir gözü partlayır.

(Gözmuncuğuları)

Deyirlər ki, bir nəfər ikigözmuncuğu gəzdirməməlidir.Yoxsa, gözmuncuğular bir-biri iləbəhs edirlər. Bu deyir: “mənimgözüm partlasın, o biri deyir: mənimgözüm partlasın. Axırda razılığagəlirlər ki, nə sənim gözün partlasın,nə mənim gözüm partlasın. Bizimsahibimizin gözü partlasın” (60).Beləliklə gözmuncuğular onu taxanıbədnəzərdən qorumaqdan imtinaedirlər.

Bundan əlavə “sıtnıği mə” ad-lanan muncuğu südü azalmış, südüçəkilmiş, südəmər uşağı olanqadınlar boynuna taxarsa, güyasüdü çoxalar. Əldə etdiyimiz bumuncuq qozdan bir qədər kiçik,hamam vannası şəklində olan şüşəmaterialındandır. Muncuğun özündəağ və cəhrayı rəngli ləkələr vardır.

“Pandomi mə” (şiş muncuğu)adlı muncuğu isə boğazında şişi(əsasən “zobu”) olan şəxslər

boyunlarından asırlar. Əldə etdiy-imiz nüsxə qəhvəyi rəngdə olankristaldır. Qoz boydadır. Möhkəmkristal maddə olduğu üçünsoyuqluğu özündə saxlayır. Arı san-can yeri və s. şişləri yatırda bilməsiyoxlanılmışdır (60).

Pandomi mə (mırə) Şiş muncuğu)

Bundan əlavə, zuvand qadınlarınehrənin qulpuna müxtəlif ölçülügil halqalar, daş muncuqlarbağlayırlar ki, nehrə bərəkətli ol-sun.

(Daş və gil muncuqlar)

Pirlərin, türbələrin (ələlxüsusBabagil türbəsinin), məscidlərindaşlarına ehtiram və inam haqqındadeyirlər ki, yağış yağmayandaonların daşlarından suya (çaya,çeşməyə) salsan, yağış yağacaq.Həmin daşı sudan çıxaranadəkkəsmir. Bəzən, vaxtsız çoxluyağışlar yağanda deyirlər ki, yəqinkimsə türbə daşını suya atıb.

Babagil türbəsinin daşlarıhaqqında başqa bir inam damövcuddur ki, iki nəfər arasındanə üçünsə, kimin haqlı, kimin haqsızolması mübahisəsi düşəndə deyirlərki, “gedib Babagilin daşınıçevirərəm”, qoy o göstərsin, kimnahaqdır. Onlar inanırlar ki, əgərBabagil türbəsinin daşını bu niyyətləaltı üstünə çevirsən, o, haqsız olanaböyük bir bədbəxtlik yetirər. Lakinçox vaxt bu əməl icra edilmir.Deyirlər, bu daşı narahat etdiyinəgörə hər iki tərəfə zəfər yetirə bilər.Hər xırda mübahisə üçünsə bu işirəva bilmirlər.

Zuvanlılar inanırlar ki, hər hansıbir şəxsin dalınca daş (xüsusiləqara daş) dıbırlatsan (atsan) birdaha geri qayıtmaz (48).

Son çərşənbə günü səhər-səhərisə çeşmə içindən kiçik daşlargötürüb evdə, un, yağ, südməhsulları və s. ərzaqlar olan qababir dənə qoyurlar ki, bərəkətli olsun(55).

Talış ərazilərində çoxsaylı,müxtəlif heyvan, əşya, insanıxatırladan təbii daş heykəllərə rastgəlinir. Bunların yaranması ilə bağlıçoxlu rəvayət və əfsanələr danışılır.Və həmin rəvayətlərdə bildirilir ki,həmin daşların oxşadıqlarınaçevrilməsi müəyyən qeyri-adıvarlıqların, qüvvələrin təsirindənolmuşdur. Bunlardan “Vəvuyəhal”(Gəlin qayası), “Qofe hal” (beşikqaya), “Merdə hal” (kişi qayası),“Qosığ” (Qaramal daşı) və s.göstərmək olar.

(ardı var)

LERİK RAYONU ZUVAND BÖLGƏSİƏHALİSİNİN MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİ

(Tarixi-etnoloji tədqiqat)

7¹ 10 (111) 26 Oktyabr 2018-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

Allahverdi Bayrami

(idomə, səftəş davardə numronədə)*

Jıqo vəziyətədə huşi bardəbe əv, oğo beədə əşte, şe bəhəmom, andomi şıştışe, ğusl ekardışe, ıştə sə muyon hışkkardışe, oləton pekırnişe bə tan, mənzıli kəybə okardışe,nışte bə lift çomərtəbəku evoəy bə ji, şe nışte bina vədə,boği dılədə nıştəco səpe, telefon bekardışe, bə ki isə zanqkardışe, qəp jəşe...

Elconi şanqonə hardəşbe, nıvincənə kardəşbe divanisə,bə televizori edyəstəbe, bə xəbon quş doydəbe. İkərədəbəçəy telefoni zanq oməy, çiç isə votışone, Elcon tamtamijəəşte, oləton tankardışe, kəybəku beşeədə Ceyron xəbədobe:

- Bı tyokdarşə vaxtədə bəy şedəş, merdə?- Həmron qırdə bən bə “Sahil” restorani, çikisə movardə

ruje, votışone tınən boy...- Azən omedəm.- Kinə, həmə merdine, əyo jen ni, tı bəy omedəş? - Rost votedəş, az sıstim, ımruj ve ko kardəme, səy

noydəm hıtedəm, bə kə rə boyş, Xudahafiz.Elconiən: - Xudahofiz - votışe, kəybəko beşe. Nışte bə

lift evoəy bə ji, bina vədə dəşe bə boğ, bənem ha Qılzornıştə miyonə nıştəcoədə əy bə çəşe.

*- Səlom, Qılzor, - nışte kinə tono, bənə yəndı damə nıkə

odəmon tamtamijə mandəbin. Elcon fik kardedəbe ki, kinəbəy tanə-tohmət bəje, bəy nısığ kardeyro qiley-quzorətibakay, bəbəme, bəvote: Az ıştəni bəkıştem, ım çı qulbeqordıni, bə çımı sə varde? Az bəbol nıbim? Çı ko bədiqəmıni ki bəste? Bızınon kinə nim, bınətim mandəni, çısıxanon pebəsoxten? Qasbi Xıdo çəşməy obəkəy, bə qıləysubayə zoə bə şu bəşim. Hələ bo çıl sinni ve mandə, əğılmənəbi, avlodxıvand əbim. Tı boçi çımı hərəbəxtə roon bıriye,mını bədbəxt karde? Mıni ki bəste?

*Qılzor fik kardəbe ki, Elcon çımı təklifi çıcur ğəbul

baka, çiç bəvote? Bəvote: Çiçə kəbin? Çımı bənə vıli jenhestıme? Tıni çiç kardedəm? Tıni bıstənım, ıştı çoqlə bo çiçbəvote? Mıni xəyonətədə qınokor əqətnin? Əvotnin ki, əməbənə hovı-bo perəsəmon, tı bə hovə namusi təcavuz karde?Hələ Ceyron bımi çiç bəvote? Vəzifədə yol-yolə odəmonhestışe, yolə tayfən, çımı yurdi bəpəlen...

- Elcon bəq, - iminə kərəbe Qılzor bə Elconi jıqoovardedəbe, hejo “boli, bıvə, hamsiyə zoə...” əvoti, ısə jıqosədo kardışe əv. - Məscidədə məlo bəbe ısə?

- Boçi əbıni? Bəbe. Məscidədə şanqonə nımojon ısə-ısəsə bedə. Məlo bo çiçiye?

- Bışəmon bə məscid, məlo çəmə kəbıni bahandi.Elcon hutbe mande, ləzi damə nıbe. Məlo çəmə kəbıni

bahandi? Bə çımı ağli hiç nomə çiye. Yəni Qılzor çımıkəbinə jen bıbu? Dıqlə jenxıvand bıbum? Çə jenədə əğıl nı-bıme, ınşAllah, bı jenədə bəbebu?! Elconi beynədə qıləyşarinə lampə vəşəy...

- Ha bışəmonəni. Beşi kuçədə bımand, maşıni dənəm bəko, omedəm.

Jəqoş karde ki, bina odəmon əvoni çok zınedəbin, bəivrə bə maşin nışteədə bıdə sıxan penısoxtin...

*Heydər məscidi tinədə maşino evoəyn, Elconi dastədə

qıləy dıjdə salafan, oməyn dəşin bə məscid, vindışone ki,nımojvoton veyni şən bəştə kəon, qılə-mılə mandən. Məscidiimom beşe bə çəvon və, erəxəy Elconi dastədə bıə bəsalafoni, bə çı mətləbi omey faməşe, işarə kardışe ki, boənçəy dumu. Dəşin bə imomi nıştə çəşmə, nıştın vəbəvə, ıştəiyo omə mətləb ərz kardışone. Məlo dı-se vocibə mətləbonayırd kardışe dəvon, şəxsiyət vərəqon səşe, bini kardışe bəərəbi kəbini pehande. Votışe-votışe, çəyo bə molyətinəkoğəzədə çəvon daimi əğd qeyd kardışe, doşe bə Qılzori:

- Kəbinə koğəz mənkuhəku (bə kəbin dəşə jeniku)mandənine, - votışe. Elconi salafan dıroz kardışe bə İmomi,əyən şakalatə ğoti qəv okardışe, bə hay qıləy doşe, ıştənənqıləy hardışe, votışe: - Xose, mubarəke, Xıdo xəy bıdo, xəşoməyon.

Oməyn, nıştin bə maşin. Elconi qıləy ah kəşəşe, votışe:- Isə mande ım mərasimi de dust-aşnon, ğohum-ğəbilon

bə ico ğeyd karde!Qılnoz rəyrə damə be:- İqlə imı məkə, xayş kardedəm, ım ko çımı-ıştı, iyən

Xıdo arədə bımando. Kəbin vocibbe, əğd kardımone, jıqoşəçiç bəbe Xıdo nığo bıdə, bə ğədri-ğıvvə nunəkıle bəqardemon.İnson ıştə bəxt-tale deştə xosyəti, deştə rəftori, deştə jimonisoxtedə, ısə çəməkiyən jıqo qıniye.

- Bəştı ağıli ğıbon, boy tıni maç bıkəm.Elcon maşini navədə nıştəbe, Qılzor dumuttono. “Boy

tıni maç bıkəm” voteədə, Qılzori etiroz nıkardışe, dənəməybə maşini navi, Elconən peqarde çəy çəkutə maç kardışe.Im çəvon sıftəni məhrəmonə jestbe, ım nişo doydəbe ki, ımqiton bəyəndı həlolin, məhrəm odəmonin...

*Elconi şanqonə hardəşbe, əncəx Qılzori ne. Elcon maşini

bə ko dənoədə Qılzori votışe:- Sati votiş, ım mərasimi ğeyd bıkəmon, merd bıbi, ıştə

sıxanisə bımand, bə komvırə şedəmon bo ğeyd karde?- Bəs votedəbiş: hiçki nızını? Isə..- Bəq, votim dust-aşnon, ğohum-ğəbilon nızıni, nıvotıme

ki, ıştənən ğeyd nıkəmon?- Bə çəş, xanımə vəyu. Şimon bə “Sahil” restoran......Maşino evoəyn, dastbadast doşone, popilinkəku pedatin

bə restoran, çəşmonədə qıləyədə xəlvət nıştin. Elcon sibe,nıhardışe, əncəx Qılzori vəşibe. Kinə ıştə piyə xorokonədəsi coni hardışe, Elcon isə hejo bə qəpbe: Qılzori əğılətiku,nuperəsətiku, şətələtiku, cıvonətiku, hocət beyku... hey qəpjəşone, bəvədə xəbədo bin ki, saat 12 dəvardə, rəyrə qırdə

kardışone, nıştin bə maşin oməyn bə kə. Eyni vaxtədə eyniblokədə bəştə hamsiyə kəybon haçar dənoşone, Qılzorikəybə de dirinqə obeədə, Elconi kəybəən ciliskə kardışe.Hejo əyo Qılzor bə ğərol oməy ki, usto vanqbıkəy, kəybəıştəni, çəy kiliti dəqış bıkəy, besədo obıbu-vi bıbu...

*Elcon dəşe bə kə, aşiş-aşişi oləton evatışe, bə tarəkə şe,

bəştə ətır jəşe, dəşe jeni paliyo bə yonqo... Ceyroni hiç çəyomeku xəbəən nıbışe...

Esəboy Qılzor dəşe bə kə, bitoni oləton evatışe, kəyoləton tankardışe. Sumkədə kəbinə koğəz bekardışe, maçəjəşe, bardışe noşe şifoneri penə çəşmədə sənədon noə vırədə.

Oməy bə şıştışu vırə, dastəmoj qətışe, ıştə harujnəni nı-mojon votışe, orəxədə dı rıxət hacət nımojən votışe, dastonrost kardışe bə Xıdo dərqo, votışe:

- Ha Xıdo, çımı de Elconi qətə ım ko bə xəy oqordın.Çəmə qınon bıbaxş, bı koədə bəmə xəyə vo bıjən, çımıqıləy əğıl bıbu, hay dıkəsmon şo bıbu. Deəyən çımı colnətiorıxın, deştə balə hərəbəxt bıjim. De Elconi ki, ım koqətımone, əlhol bə fik dəşim ki, bıdə arədə həloləti bıbu,qasbi bə əğıl mandim, bıdə nütvə de həromi sə nıqətiy.Şimon domone kəbin bıriye. Jeni-şuə bimon. Jıqoşə çəməmunasbəton çoknə bəbe, Xıdo bəzıne. İlahi, çəmə oxo bəxəy bıkə.

*Həmin şəv Elconiyən hani nıbarde. Fik kardışe ki, ım çı

ko be qətımone? Hadison de anə surəti yəndı səpe oməynki, bo vərəvurd karde hətta vaxt nırəsəy. Jıqoşə hadisonçıcur dəvam bakay? Çımı de Qılzori, de Ceyroni munasibətonçıcurə cərəyon bakay? Im kəbin bə nəbəy, az ıştəni baxşenəzınım, qıno səpe-qıno, həromi səpe həromi əvoy. Xəlğikinə bədbəxt əbi, əşi. Çok be, kəbin bimon. Jıqoşə deyəndınıbəmonən xəto-bəloş əbıni. İnşAllah, oxo bə xəy bəbemon.Xıdo bədo, avlodımon bəbe. Azən zoəxıvand-kinəxıvandbəbem. İlahi, nığo bıdə, çəmə orzuon bıdə!

Çımı de Qılzori bə əğd dəşe tosə kəynə çı Ceyronikupınhon bəbe? Oxo i ruj bəçəy quşiyən bərəse, bəvədə əvıştəni çıcur babay? Əslədə çı koy bais hejo Ceyronbe, 32sorbe əmə (az de Qılzori) iyəndı zınedəbimon. Hiç bəyəndıjıqo nezədə fik doəmon nıbe, nəinki bəyəndı tonə kənon,hətta bəyəndı dast-dimi dastən dəsuyəmon nıbe. Bəyəndıjıqo dığət kardəmon nıbe. Ceyroni doə ə dastəmolə çəməintimə hisson olıvnişe, bəyəndı zumandə dığət kardımone,təhqıri əvəzi çoknə uzur piyey fikri əmə sövq kardışe ki,bəyəndı ğayğu bımandəmon. Əve ki, çəmə hisson ozavzınişe,bəyəndı məhəbbət, eşq vəşvonişe, ehtirosi çəmə eşqu-həsrətbəyəndı rosnişe...

Ceyron şin-şini hıtəbe, əmma dıvo bı ton - bə ton oləxtədıqlə aşiq-məşuqi çəş han şedənıbe...

04.04.2018

D A S T Ə M O L Ə (hekoyə)

Vasili Şukşin (1929-1974) çı Ərəse(Urusyəti red.) məşhurə ənıvışt, rejissor,aktyor iyən ssenariste. Xəyləki romanon,poveston, pyeson, nağılon, hekoyonmuəllife.

“Sıə zərısk (Калина красная) çəy kəşəən nomdorə filme.

Cabbar Əli

Osmono otəş ru bedəbe. Zəminivəş qətəşbe. Doonən hışk-huşənəbəbin. Hışkə aləfon jiədə po xış-

xış kardəbin.Sərini əncəx bəşəvnəy omedəbe. Bəvədə

bə Katunə ruy şam qıləy ve piyəmerdbeşedəbe. Əv hejo i vırədə - ovi kəno pelxartədoy səpe nıştəbe, bə həşi erəxdəbe.

Həşi bandon peştono emedəbe. Hanqomivaxti əv ve dıjd iyən sı çiydəbe.

Piyəmerd bənəy dovilə hiç lıvedənıbe.Mıxəkə ranqisə bə hışkə daston ki, dəhşətğırışi dılədəbin, əv ıştə zononsə noydəbe.Sıffətışən ğırışbe, etəsədə bə çəşonışnəminbin. Qıyış nozık, səş qədəli, muş sipibe.Çitə şəy ji ton çəy tijə kuluncon becurtəbin.

Piyəmerdi i kərə ıştə peş tono sədoşməsəy:

- Salamun-əleykum mamu.Piyəmerdi səş oşande.Çəy palu qıləy moynə nışte. Dastədəş

tənıskə çəmədon qətəşbe.

- Dinci səydəşon?Piyəmerd inən səş oşande, votışe:- Dinci səydəm. Bə moynə enırəxəy.- Bəbe ki, az şıməni bınıvıştım? - moynə

parsəy.- Çoko yəne? - piyəmerd nıdərəsəy.- Şımə rəsmı kəşe pidəme.Piyəmerd mıddəti damə nıbe, bə həşi

erəxəy, sıə ranqisə bə təylə loğış kuy.- Az ısə həni reçin nim oxoy, - votışe.- Boçi? - moynə qədəy ıştənış qin kardəy,

- mamu, şımə rəvoşinion.- Həmən nosozim.Moynə bə piyəmerdi xəyli erəxəy. Çəyo

ıştə namə dastış piyəmerdi hışkə, mıxəkiranqisə bə dasti səpe novnəy, votışe:

- Şımə həğiğətən ve reçinişon, mamu.Piyəmerdi zevılə sırəy kardışe:- Madam jəqoy, bəvədə bıkəş.Moynə ıştə çəmədonış okarde.Piyəmerd ıştə dastonış nez varde bə qəvi,

i qəv ekıryəy.- Yəgın ki, şəhəriku oməş? - xəbəş səy.- Şəhərikum.- Zahirən, bımi pul doydən?- Diyə kardəəni, çok bəkəşem, bədon.

- Bəpe dılosoxt dəçıki.- Az dılo dəçıkedəm.Tam jəyşone.Piyəmerd hejo bə həşi erəxəbe.Moynə çı yano bə piyəmerdi erəxe-erəxe

çəy rəsmi kəşedəbe.- Mamu, şımə çıvrəyjişon?- Çıvrəyjim.- Lap iyo çı mo bəon? - İyo,iyo.- Isə çand sinnədon?- Sinnım həştoy.- Diyəkə-e tı!- Veye? - piyəmerd inən zevılə sərəş

karde. - Bəs ıştı sinn çande?- Visti penc.İnən tam jəyşone.- Hələ bə həşi diyəkə-e! - piyəmerdi

sədoş qədəy barz karde.- Çiçe ki? - moynə sənırəsəy.- Diyəkə çanə dıjdiye.- Ha, əy votdəşon? Jıqoən ım vırə ve

reçine.- Bə ruşami ovi fik bıdə, vindəş ?- Ha, ha.- Jı bızın bə ovi xun umjən kardəşone.- Bəle - moynə bə ruşami erəxəy - bəle.

Həşi bə Altay çingilon pexəvəy, qədə-qədə bino kardışe bə kavuyə dınyo ğərğ be.Həşi çanə nığıli emedəbe, bandon ənədəjıbızın bənav omedəbin. Çı ruy de bandonarədə bə vadiədə sıə ranqisə bə sipiyəsıvəbə nunəke okuşyedəbe. Çı bandon səmtədəqıləy namə soğnə qon-qoni bə hərəkətbe.

Çəyo həşi çı Buburxani dikə ti peştonoqin be. Çəğın əlhal bə həvo zardə-sı şuaonvılobin. Im şuaonən ve nımandin, şe-şehəmuşbin. Həvo çə tərəfədə sipiyə evəşe.

- Həşi nışte - piyəmerdi ah kəşəyşe.Moynə vərəğon bə çəmədonış dənoy.İ mıddət hejo jıqo nıştin. Iştəni de rıki

bə ruyəşami ekkuyə qədə dalğon diyəkardışone.

Bə də kopnə-kopnə hır emedəbe. Nezədəbə vışədə qıləy şəvi pərəndə sədoş bekarde.Ruəşami tərəfədə co qıləy pərəndə bəy sədoşdoy.

- Çok - piyəmerdi hosto votışe .Moynə isəbo famedəbe ki, əv bəştə

diəroədə bə azizə şəhər çoko obaqarde, iməholi rəsm bəba. Çım piyəmerdi portretiyənbəba. Çəy dust ki, ve istedadinə əsli rəssame,hukmən ğıyzin bəbe ki, ”İnən ğırışon?...Oxo boçi? Həmə kəs zındə ki, ənə Sibirədəiqlim ve sərte, cəmat ve ko kardə vəyo. Hacəyo, çiç bıbu ki?”

(idoməş heste)(Tərcuməəkə Cabbar Əli)

HƏŞİ, PİYƏMERD İYƏN MOYNƏ(hekoyə)

Òÿ ñèñ ÷è:Ðàôèã Úÿëèëîâ

Òåë.:+99470 610-23-16Å-ìàèë: [email protected]Ãÿçåòèí åëåêòðîí âàðèàíòûíûrafiqcelilovunblogu və

azeri.lt ñàéòlarûíäà îõóéà áèëÿðñèíèç

Ðåäàêñèéàíûí öíâàíûíàýþíäÿðèëÿí ÿëéàçìàëàð

ìöÿëëèôëÿðÿ ãàéòàðûëìûð âÿìÿòíëÿðÿ ðÿé âåðèëìèð.

Ôàêòëàðà ýþðÿ éàëíûç ìöÿëëèôëÿðìÿñóëèééÿò äàøûéûðëàð. Ìöÿëëèôëÿðëÿ ðåäàêñèéàíûí

ìþâýåéè óéüóí ýÿëìÿéÿ áèëÿð.

Ãÿ çåò ßä ëèé éÿ Íà çèð ëè éèí äÿãåé äÿ àëûí ìûø äûð.

Ãåéäèééàò íþìðÿñè:3462

Òèðàæ: 1000

Öíâàí: ÀÇ1000 Áàêû Ìÿðêÿçè ïî÷ò ÏÃ 39

De Xıdo nomi!

ТОЛышОнÑßÄÎ

¹ 10 (111) 26 oktyabr 2018-íÿ ñîð ÌÖÑÒßÃÈËß ÐÓÆÍÎÌÀ

Tı hələən bə rujnomə dastək bə niş? Be pidəsə ım çəmə hisob numrəye:

Bank “BTB” ASC-nin Gənclik-2 şöbəsiKod: 510158

M/H: AZ13NABZ01350100000000093944SWIFT: BBTBAZ22

Cəlilov Rafiq Şahrza oğlu

Hesab nömrəsi:BBTA41010944079777000011

Samir İmanov

Hər bir insan gələcəyi ilə bağlıdüşünərkən, xəyal qurarkən,yalnız yaxşı şeylər barədə

düşünür. Keyfiyyətli təhsil, komfortluşərait, yüksək maaşlı iş, xarici ölkəyəsəyahət, yüksək prestij, xoşbəxt ailə həyatı,gözəl və sağlam bədən quruluşu, məhşurluqvə sairə bu kimi arzular hər zaman xəyaldünyasında ön sıralarda olub.

Görəsən, insanlar heç olmasa bircədəfə də olsa, nə zamansa qəza nəticəsindəvə ya hər hansısa bir xəstəlik ucbatındanəlil ola biləcəklərini düşünüblərmi? Heçdüşünüblərmi ki, əlil arabasında otursaydımvə ya gözlərim tutulsaydı həyatım necəolardı? Necə yaşayardım? Həyatımı necəqurardım? Nələr edərdim? Sağlam insan-lardan nələr umardım? Əminəm ki, sağlaminsanların çox böyük hissəsi heç vaxt busuallar barədə düşünməyib.

Məhz buna görədir ki, müəyyən yaşdansonra əlil olan insanlar düşdükləri vəziyyətləbarışa bilmirlər, uzun müddət depressiyadaolurlar, hər şeyə üsyan edirlər, nəedəcəklərini bilmirlər və bir yığın problemləqarşı-qarşıya qalırlar. Halbuki hər bir şəxsgələcəyi barədə düşünərkən yalnız yaxşışeylər barədə deyil, digər ehtimallar barədədə düşünərək, özünü həyatın hər bir üzünəhazırlamalıdır.

Uşaq yaşlarından əlilliyə məhkum olan-lar uşaqlıq və gənclik illərini istədiklərikimi yaşaya bilmədiklərinə görətəəssüflənsələr də, fiziki məhdudiyyətlərləyaşamaq onlar üçün nisbətən asan olur.Sonradan əlil olanlar isə ikiqat çətinlikləüzləşirlər. İstər düşdükləri vəziyyəti qəbuletmələri, istərsə də həyatın qalan hissəsinimövcud fiziki vəziyətə uyğunlaşdıraraqyaşamaları onlar üçün əsl problemə çevrilir.Bunun əsl səbəbi isə sağlam olduqları za-manlarda nə vaxtsa əlil ola bilmə ehtimalınıdüşünməmələri, nəzərə almamalarıdır.

Qəza nəticəsində və ya hər hansısa

xəstəlik ucbatından xəstəxanaya düşənşəxs əlil olacağını ağlına belə gətirmir.“Anadangəlmə deyiləmsə, mütləqsağalacam” düşüncəsi ilə sağlamlığınaqovuşmaq üçün mübarizəyə başlayır.Xəstəxanaları gəzib, həkimlərə vədərmanlara böyük məbləğdə pullarxərcləyərək, aylarla, bəzən illərlə müalicəkursu keçir. Hətta maddi imkanı yüksəkolanlar müalicə üçün xarici ölkələrə beləüz tuturlar. Ümidlər get-gedə tükəndikcə,əlil olan şəxs və ailəsi demək olar ki,çırpınmağa başlayır və içində olduqlarıvəziyyətdən xilas olmaq üçün samançöpündən yapışırmış kimi, ətrafdakıinsanların məsləhət bildiyi hər birxəstəxanaya, hər bir həkimə baş çəkirlər.Türkəçarələr və sairədən istifadə edirlər.Ənənəvi və qeyri-ənənəvi bir çox müalicəüsulunu sınaqdan keçirdirlər.

Müalicənin heç bir effekt vermədiyinigördükdə isə mövhumata və xurafata meyledirlər. Pirləri, ocaqları, müqəddəs yerləriziyarət edərək, niyyət edib, qurbanlarkəsirlər. Nəzir qoyub, dualar edirlər. Əlindəşəfa olduğu iddia edilən insanların,həmçinin, ekstrasenslərin, falçıların,cadugərlərin qəbulunda növbələrədüzülürlər.

Bütün bunların da heç bir nəticəsiolmadıqda isə vəziyyətlə barışaraq, əlillikaləminə qədəm qoyurlar və mövcud fizikihala uyğunlaşma prosesinə başlayırlar. İlkvaxtlar adətən ruh düşkünlüyü və depressiyaşəraitində keçir. Bəzi insanlar əllərinin həryerdən üzüldüyünü düşünərək, böyükpsixoloji problemlər yaşayırlar. Bunu nəzərəalaraq, iradəsindən və xarakterindən asılıolmayaraq, əlilliyə düçar olan hər bir şəxsəmütləq şəkildə psixoloji köməkgöstərilməlidir.

Adam əlil olduqda ətrafdakı bir çoxinsan onunla əlaqəni kəsir. Dəfələrlə köməketdiyin, özünə doğma sandığın, vaxtaşırıziyarətinə gələn, səni gördükdə “qardaş(bacı)” deyərək, boynuna sarılan dostlar,qohumlar və digər insanların çox hissəsibir andaca sanki yoxa çıxırlar. Əlil olaninsana baş çəkmir, hətta telefonla beləzəng vurmurlar. Bu “yoxaçıxmanın” əsassəbəbləri bundan ibarətdir ki, onlar əlilolan şəxsin artıq onlara heç bir faydasınındəyməyəcəyini düşünürlər. Əksinə, əlilolan şəxs onlardan maddi, mənəvi və fizikikömək istəyəcək. Buna görə də kənarda

qalmağı üstün tuturlar. Ətraflarındakı in-sanlardan kömək, diqqət, qayğı gözləyənəlil insanlar isə bu qeyri-insani münasibətigördükdə çox pis olur, həmin adamlardaninciyir və ən nəhayətində haqlı olaraq, on-larla münasiətlərə birdəfəlik son qoyurlar.

Aktiv həyat tərzi keçirdən, hər gün işəgedən, hərəkət edən insan əlil olduqdanbir müddət sonra təbii olaraq, həddən artıqdarıxır və sıxılır. Bütün günü evdə olmaq,passiv hərəkət, hər gün eyni yerləri, eyniinsanları görmək, eyni şeyləri etmək insanıdəhşətli dərəcədə bezdirib, usandırır. Əhatədairəsi daraldığı üçün günlərlə söhbətetməyə adam tapmır. Əlil ola bilməehtimalını nəzərə almayıb, lifti olmayanbinanın yüksək mərtəbəsində ev aldığıüçün çölə nadir hallarda və iki-üç nəfərinköməkliyi ilə çıxa bilir. Xeyirdən-şərdənqalır.

Əgər əlil olan şəxs evin bəyidirsə, birmüddət sonra evdə maddi cəhətdənçətinliklər yaranmağa başlayır. Əgər əlilolan şəxs evin xanımıdırsa, bu zaman evindaxilində müəyyən problemlər ortaya çıxır.Qabların və paltarların yuyulması, vaxtlı-vaxtında yemək bişirilməsi, evintəmizlənməsi kimi problemlər üst-üstəyığılır.

Sonradan əlil olan şəxslər özlərini bumühitə, bu vəziyyətə yad hesab edirlər.Yeni mühit, yeni insanlar, yeni həyattərzinin içində azıb qalırlar. Bunun əsassəbəbi isə heç zaman əlil olma ehtimalınıdüşünməmələri, düşdükləri vəziyyət barədətam məlumatsız olmalarıdır. Halbuki, hərehtimalı nəzərə alıb, lift və pandusla təhcizedilmiş binada və ya həyət evində yaşasalar,müəyyən qədər vəsait yığsalar, əlilliyinnövləri və səbəbləri haqda məlumattoplasalar, əlillik məsələləri üzrəixtisaslaşmış Qeyri Hökumət Təşkilatlarıilə müəyyən qədər əməkdaşlıq etsələr,əlilliyi olan insanlarla görüşüb, onlarınəlillik haqqında düşüncələrini vətəcrübələrini öyrənsələr, cəmiyyətdə fizikiməhdudiyyətli insanlara qarşı olan mənfistereotipləri dəyişmək üçün müəyyənaddımlar atsalar, küçələrdəki infrastrukturunəlilliyi olan insanların məneəsiz hərəkətiüçün uyğunlaşdırılmasını aidiyyatı orqan-lardan tələb etsələr, özləri əlil olduqda çoxda əziyyət çəkməzlər. Bəzən insanlar birneçə xarici dil öyrənsələr də, Brayl əlifbasınıvə ya Daktil əlifbanı öyrənməyi ağıllarına

belə gətirmirlər. Velosiped, xizək, konkikimi şeyləri güc-bəla ilə də olsa öyrəndiklərihalda, bircə dəfə də olsa əlil arabasınaoturub, onu sürməyə cəhd etmirlər. Kişilərsaatlarla çayxanalarda, stadionlarda, qadınlarisə qonşu qadınlarla söhbət etməklə,həmçinin gün ərzində üç-dörd seriala bax-maqla vaxt keçirtdikləri halda, bir dəfə dəolsa yığışaraq, fiziki məhdudiyyətli insanlarıziyarətə getmirlər.

“Əlillik” mövzusu insanlar üçün çoxağır mövzudur. İnsanlar bu barədə həttadanışmaq belə istəmirlər. Bu günAmerikadakı prezident seçkilərindən,Suriyadakı mövcud vəziyyətinincəliklərindən, NASA-nın apardığı elmiaraşdırmalardan, İslam Peyğəmbərinin1500 il əvvəl geyindiyi şalvarın balağından,ölkə iqtisadiyyatını cəmi bir ilə zirvəyəqaldırmağın yollarından, RonaldoylaMessinin müqayisəsindən, telekanallardagöstərilən mənasız şoulardan və seriallardan,vəhabilərdən, lezbiyanlardan, geylərdən,massonlardan böyük ciddiliklə danışaraq,həvəslə müzakirə və mübahisə edən insanlar“Əlillik” mövzusunu yaxına belə qoymurlar.Məhz buna görədir ki, Facebook sosialşəbəkəsində insanlara “Nə zamansa əlilola biləcəyinizi düşünmüsünüzmü? Heçdüşünmüsünüzmü ki, əlil olsaydım həyatımnecə olardı?” suallarını ünvanladım vəcəmi bir nəfər rəy yazdı. Hasil Hüseynovadlı facebook istifadəçisinin yazdığı həmənrəyi sizlərə təqdim edirəm: “Bəli,düşünmüşəm. Əlil olsaydım həyatımdəyişərdi. Əlil olsaydım “ağıldan əlil”insanların gözündə çarəsiz və yazıq olardım.Düşüncəli insanlar isə məni həyata, yaşamaqarşı mübariz və cəsur görərdilər. Əlilolmağın mənəvi cəhətdən bir çoxüstünlükləri var. Biri budur ki, avtomobilinisürətlə sürənlər mənim əlilliyimə baxıb,sürəti azaldacaq. Təhlükəli işdə işləyənlərtəhlükəsizlik tədbirlərini artıracaq. Ruhdandüşərək sevdiyi işindən uzaqlaşanlarda özişinə dönmək istəyi yaranacaq və sairə.Bunlardan da ən önəmlisi həyatındanşikayətlənib, hər işə bədbin baxanlar özhalına şükr edəcək. Yəni bir çox insanmənim vəziyyətimi görüb, düzgün addımlaratacaq. Və bu da mənə mənəvi güc verəcək.Əlil olmaq da bir qismətdir. Əlil olmağımada şükr edərdim. Bu vəziyyətimdə də birömür yanımda olmaq istəyən dostlarımolduğu üçün şükr edərdim. Əgər yanımdaolmayacaqlarsa da, sevinərdim ki, yaxşıki yanımda deyillər. “Mənə hərvəziyyətimdə yanımda olanlar lazımdır”deyərək, şükr edərdim”

Hər kəsə sağlam və mənalı ömüryaşamağı arzulayıram.

XƏYAL QURMAQDANSA REALLIGI DÜŞÜN